०४ अर्थपञ्चकाधिकारः

मूलं-

श्रियै नमः

श्रीमते रामानुजाय नमः

श्रीमते निगमान्तमहादेशिकाय नमः

अथ अर्थपञ्चकाधिकारः

आदौ प्राप्यं

(सा।दी।) जगदीश्वर देहात्मभावबन्धसहोदितं । शास्त्रे पञ्चकमर्थानां चतुर्थे साधु वर्ण्यते ॥

रहस्यत्रय♚ली अर्थ पञ्चकानुसन्धान स्थल [] ना BILL पञ्चकलं॥॥

(सा।स्वा।) शरीरात्मभावादि सम्बन्ध ं रहस्यत्रय प्रतिपाद्यQLD प्रतिपाद्यQILD६१&m पूर्वाचार्य सम्प्रदाय

। अर्थ

अर्थपञ्चकरहस्यत्रय

सिद्धवत्की

विरोधि? अस्सम्बन्ध

अर्थ पञ्चकñog मात्रं विचारिङ्गी Niu कल्पिकं नियामक LIST प्रमाण DrCLIT? Niuq Qung सम्प्रदाय CL? सम्बन्ध ं रहस्यत्रयप्रतिपाद्यQD६orm) पूर्वाधिकारßली उपपादिqw Com मुमुक्षोर्ज्ञातव्य Qom ज्ञात & अर्थ पञ्चकनी। ज्ञातव्य का अर्थ or Curr?

फलिऊं०८wn सामान्यतो ज्ञातri१८६६

विशेषाकारेण ज्ञात miss सिद्धि

तत्तद्विशेषाकार

ज्ञातव्य Lons Gour विशेषाकार DoLIT? गIL GOLD? कथं चित्प्रतिपादिgio Dj Com ? “द्वे विद्ये

विशिष्ट तया ज्ञातव्य [i)

श्रव्विशिष्टाकार jog

रहस्यत्रय ं प्रतिपादिॐ

षडर्थ प्रतिपादकLDIOT

ज्ञानमात्रं मुमुक्षु

रहस्य त्रयी

वेदितव्य” इत्यादिश्रुति तदुपब्रह्मण॥।

(सा।प्र।) एवं प्रतितन्त्रभूतानर्थान् रहस्यत्रयप्रतिपाद्यान् प्रदर्शयित्वा प्रवृत्त सम्बन्धज्ञानेन लब्धसत्ताकेनै वेतरस्य ज्ञातव्यत्वात्प्रधानप्रतितन्त्रभूतं नारायणशब्दार्थसम्बन्धं प्रथमं प्रदर्श्यन् मुमुक्षुभिः प्राधान्येन ज्ञातव्य स्यार्थपञ्चकस्य सम्बन्धानुबन्धितया भगवतीति प्राप्यस्य प्रसक्तत्वात्; पश्यन्निति प्राप्तुः प्रसक्तत्वात्; फलेष्विति फलस्य प्रसक्तत्वात्; अविद्यातमः प्रत्यूषमित्युपायस्य प्रसक्तत्वात्; अविद्याशब्देन विरोधिस्वरूपस्यापि प्रसक्तत्वाच्च तेषां स्वरूपाणि॥।

(सा।वि।) पूर्वस्मिन्नधिकारे शरीर शरीरिभाव सम्बन्ध प्रतिपादकेन तदनुबन्धितया प्राप्यप्राप्तृप्राप्त्युपाय फलतद्विरोधिनः प्रतिपन्नास्ते च मुमुक्षोरवश्यं ज्ञातव्या इति विशिष्य तान् प्रतिपिपादयिषुः प्रथमं रहस्यत्रये तदर्थानु सन्धानस्थल प्रदर्शन पूर्वकं तदर्थज्ञं सर्वज्ञत्वेन प्रशंसति॥।

(सा।सं।) प्रतितन्त्रार्थेषु प्रधानार्थे निरूपिते तदितरजातं निरूपणीयत्वेन प्राप्तावसरमिति ॥।

[[१५०]]

व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलंपरममनघं प्राप्तरूपं च मादाविष्टोपायन्त्वयन नमसो॥।

[[९]]

[[१]]

(सा।दी।) Boor सर्वज्ञना Di - आदाविति। अः आदिर्यस्य तस्मिन् शब्दसन्दोहे अकार नर अयननारायण शब्द।]८६। प्राप्यं, ब्रह्म । परमं श्रेष्ठं । अर्थपञ्चकेषु, अनघं, हेयप्रतिभटं । व्यञ्जयन्तं मनु मित्यन्वयः - मः आदिर्यस्य सः मादिः मकारनार अयनशब्द iii) प्राप्तः, प्रत्यगात्मा रूपं, स्वरूपं । व्यञ्जयन्तं, अयन नमसोः । इष्टस्य, फलस्य। उपाय - अयन शब्द मुंली॥॥

(सा।स्वा।) ilmfCo० सकलश्रुति स्मृतीतिहास पुराणादि परिज्ञानं ६०० सर्वज्ञ

Quizधिकारपूर्ति सिद्धिकं Gor? इत्यादि चोद्यपरिहार पूर्वक मर्थ पञ्चकं रहस्यत्रय♚क्ली ं किडक्किऱबडियै यिव्वङ्गात्ताले यरुळिच् चॆय्यक्कोलि इव्वगत्तिऩ् अवुत्तै सङ्गहिमङ्कीpri। अदौ प्राप्यमित्यादिuni - परमं स्वरूपगुणविभूत्यादिभिस्सर्वोत्कृष्टं । अनघं, अखिलहेयप्रत्यनीकं। अदौ, अकारादौ । अकार नारायण शब्दादावित्यर्थः - मादौ, मकारी नारायण शब्दादिनी Goog अयननमसोः, सिद्धोपाय मयन शब्द श्री ग सिद्धसाध्योपाय [i) GLD नमश्शब्द॥।

(सा।प्र।) मूलमन्त्रे तथा प्रदर्शयन् द्वये चरमश्लोके च तथैव द्रष्टव्यमित्याह भादौ प्राप्यमित्यादिना । परममनघं प्राप्यमादौ व्यञ्जयन्तं प्राप्तरूपं च मादौ व्यञ्जयन्तमिष्टोपायन्त्वयननमसोर्व्यञ्जयन्तमीप्सितार्थं चतुर्थ्यां व्यञ्जयन्तं तद्व्याघातं मम कृतिगिरि व्यञ्जयन्तं मनुं तं तत्प्रायञ्च द्वयमपि विदन् सर्ववेदी सम्मत इत्यन्वयः अदौ, अः आदिर्यस्य तस्मिन् “अष्टाक्षर शरीराङ्गप्रणवाद्यक्षरेण तु। अकारेणाखिलाधारः परमात्माभिधीयत" इत्युक्त प्रकारेण प्रणवप्रकृतिभूते अकारे नारायण पदे चेत्यर्थः । परममनघं श्रियः-पतिं । अखिलहेयप्रत्यनीककल्याणैक तानानन्तज्ञानानन्द स्वरूपं “समस्त हेयरहितं विष्ण्वाख्यं परमं पदं - परः पराणां सकला न यत्र क्लेशादयस्सन्ति परावरेश" इत्युक्तं - श्रियः-पतित्वेन समस्तकल्याणगुणाकरत्वेन हेयप्रत्यनीकतया च परम प्राप्यभूत मित्यर्थः । पद्यत इति पदं, विष्ण्वाख्यं प्राप्यमित्यर्थः । प्राप्तरूपं च प्राप्तः प्रत्यगात्मनः स्वरूपं। ज्ञातृत्व ज्ञानस्वरूपत्व शेषत्वादिस्वरूपनिरूपकान् धर्मान्निरूपितस्वरूपविशेषकानाकिञ्चिन्याद्याकारविशेषं चेत्यर्थः । मादौ, मः आदिर्यस्य तस्मिन् । प्रणवनमश्शब्दयोस्स्थितमकारयोः नारपदेशेत्यर्थः । इष्टोपायन्तु, सिद्धोपायं; अनायासेन तद्वशीकरणसाधनं साध्योपायं चेत्यर्थः। अयननमसोः, ईयते अनेनेति व्युत्पत्या वायन वाचिनि नारायण शब्दस्थे अयनशब्दे सिद्धोपायं॥।

(सा।वि।) श्लोकेन - आदाविति । अः अकार आदिर्यस्य तस्मिन्नादौ अकारनर अयन नारायण शब्देषु - परम मनघं प्राप्यं ब्रह्म श्रीमन्नारायणः । म् मकार आदिर्यस्य तस्मिन् मादौ । मकारनारादि शब्दे । प्राप्तरूपं प्रत्यगात्म स्वरूपं । अयननमसोः, नारायण पदस्थायनशब्दे नमश्शब्दे च। इष्टोपायं, उपायो द्विविधः - सिद्धोपायस्साध्योपायश्चेति । तत्र ईयते अनेनेत्ययनमिति करणव्युत्पत्या प्राप्ति॥।

(सा।सं।) सङ्गत्याधिकारान्तरमारभमाणः प्रतिपाद्यं सङ्गृण्हाति - आदाविति । अकारादौ अकार नरपदनारायण पदेष्वित्यर्थः - मादौ मकार नरपदयोः - अयननमसोः, अयन पदनमः पदयोः - चतुर्थ्यां

मूलं-

अर्थपञ्चकाधिकारः

रीप्सितार्थं चतुर्थ्यां। तद्व्याघातं ममकृतिगिरि

[[१५१]]

(सा।दी।) सिद्धोपाय googuji नमस्सि साध्योपायQD६१६०५। चतुर्थ्यां नारायण पदस्थ चतुर्थि)। ईप्सितार्थं, पुरुषार्थñomguji। ममकृतिगिरि, ममकार वाचिनि शब्दे। नमश्शब्द मसूGlaucom (सा।स्वा।) ईप्सितार्थं, कैङ्कर्यपर्यन्त परिपूर्ण ब्रह्मानुभव रूपां प्राप्तिं - चतुर्थ्यामिति। नारायण शब्दस्थ चतुर्थ्या मित्यर्थः । तद्व्याघातं - प्राप्तिविरोधिवर्गं । ममकृतिगिरि, ममकार वाचिनि॥।

(सा।प्र।) “नमस्कारात्मकं यस्मै विधायात्मनिवचेतन" मित्युक्ते नमश्शब्दे साध्योपायं चेत्यर्थः न च नपुंसकत्वमाशङ्कनीयं - बहुळं छन्दसीति पुल्लिङ्गत्वसिद्धेः । ईप्सितार्थं, “गुरुष्व मामनुचरं । क्रियतामिति मां वद - अनवधिकातिशय प्रीतिकारिताशेषावस्थोचिताशेषशेषतैकरतिरूपनित्यकिङ्करो भवानी" त्यादिभिः प्रार्थ्यमानं कैङ्कर्यरूपार्थमित्यर्थः - चतुर्थ्यां नारायण शब्दस्य चतुर्थ्यां पारार्थ्यरूपतादर्थ्यवाचि चतुर्थ्या शेषत्व कार्यं कैङ्कर्यं लक्षणया बोध्यत इति ज्ञेयमित्यर्थः नन्वेवं सुब्विभक्तेर्लक्षकत्वे लघुसञ्ज्ञाया व्यवहारासिद्धावपि धान्येकवचन द्विवचनबहुवचनान्येकश इति गुरुसञ्ज्ञाया अन्वर्थत्वस्यावश्यकत्वात्तेनैवैकत्वे एकवचनं; द्वित्वे द्विवचनं; बहुत्वे बहुवचन मित्यस्यापि सिद्धे द्वेकयो र्द्वि वचनैक वचने बहुषु बहुवचनमिति सूत्रयोस्सुब्विभक्तिलक्षणाभावज्ञापनमन्तरेण प्रयोजनासिद्धेर्वैयर्थ्यमेव स्यादिति चेन्न। सुपो लक्षकत्वेपि एकवचनादीनां बहुत्वादिलक्षकत्वाभावज्ञापनरूपप्रयोजनसिद्धेः - द्वेकयोरित्यत्र वचनग्रहणस्वारस्यात् ग्रहैकत्व बहुत्वाद्यविवक्षोक्ध्यानुगुण्यादापो दारा इत्यादौ विभक्तिनैरर्थ्य प्रसिद्धिस्वारस्या द्वयैकवचनाद्वित्वादि लक्षणाभावज्ञापनमेव प्रयोजनमित्यकामेनापि स्वीकार्यमिति - नन्वेवमपि लक्षणयैव विभक्त्यत्यन्तरार्थ बोधनोपपत्तौ “सुप्तिङपग्रहलिङ्ग नाराणां कालहल स्वरकर्तृयङ्च “व्यत्ययमिच्छति शास्त्रकृदेषां सोपि च सिध्यति बाहुलकेने” त्यादिभिर्पत्ययानुशासनं व्यर्थं स्यादिति चेन्न । अनुशासनस्य साधुत्वज्ञापकत्वेनैव सुब्विभक्तौ लक्षणाभावज्ञापनमेव प्रयोजनमित्यकामेनापि स्वीकार्यमित्यसिद्धे सुब्विभक्तेर्लक्षकत्व एवलक्ष्य विशेषनियामकतया प्रयोजनवत्त्वस्य च वक्तुं शक्यत्वाच्च । तथाहि सुब्विभक्तेस्सम्बन्धानुपपत्तिभ्यामेव विभक्त्यन्तरार्थलक्षकत्वे नियमानुशासनं । न च ज्ञानस्य करणत्वतात्पर्येण तस्य पश्यतीत्यादिप्रयोगे साधुत्वबुद्धेर्वा वर्तनीयत्वादित्यलं विस्तरेण - तद्व्याघातं, तस्य कैङ्कर्यस्य विहतिकारण मित्यर्थः । करणार्थघञन्तो व्याघातशब्दः। ममकृतिगिरि, ममकृतिर्ममकारः । तस्य वाचके शब्दे, “अनादिवासनारूढ मिथ्याज्ञान निबन्धना। आत्मात्मीय पदार्थस्था या स्वातन्त्र्यस्वता मतिः॥ मेनेत्येवं समीचीनबुध्या सात्र निवार्यत” इत्युक्तप्रकारेण नम इति निषेध्यस्वस्वा तन्त्र्त्यवाचके म इति वद इत्यर्थः-

(सा।वि।) साधनं सिद्धोपायं । नमश्शब्दस्य शरणागतिपरत्वेन साध्योपायं । चतुर्थ्यां, नारायण पदस्थ चतुर्थ्यां । ईप्सितार्थं, कैङ्कर्यं । ममकृतेः, ममकारस्य । गिरि, बोधकशब्दे । नम इत्यत्र नम इति

(सा।सं।) व्यक्तचतुर्थ्यां तद्व्याघातं प्राप्ति विरोधिनं । ममकृतिगिरि, ममकारार्थके पदे एवं प्राप्या

[[१५२]]

मूलं-

व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

व्यञ्जयन्तं मनुं तं तत्प्रायं च द्वयमपि विदन्

(सा।दी।) अंशळङ्की)। तद्व्याघातं, ईप्सितार्थ विरोधिmwujib - व्यञ्जयन्तं तं मनुं, प्रसिद्ध Lomकी मन्त्रjmguji - तत्प्रायं, प्रायशब्दं प्रकार वर्तिकं। तस्य प्रकार इव, प्रकारो यस्य तत्तत्स्थले। अर्थ पञ्चकं व्यञ्जयन्त GILDirmly - अपिशब्दा त्तत्प्राय [DI] चरम श्लोक m। gujib

(सा।स्वा।) नि शब्दे। नमश्शब्द क्रीम इत्यंशलं की॥ व्यञ्जयन्तं, शब्दतोर्थतश्च प्रकाशयन्तं। मनुम्, मन्त्रम् । तं, “सर्वमष्टाक्षरान्तस्थ" मित्यादि sing upon अर्थ सकलश्रुतिस्मृतीतिहास पुराणाद्यर्थ[i]८६०६T Glus upps प्रसिद्धonor GloorDulq । तत्प्रायं, तद्वच्छन्दतोर्थतश्चार्थ पञ्चकप्रकाशकं - अपिशब्देन चरमश्लोकसङ्ग्रहः - व्यञ्जयन्तमित्यादि पद/i] अर्थपञ्चकली ग विशिष्टाकारjmg रहस्यत्रयं प्रतिपादिकं DIL Guor Goकी चोद्यं परिहृतं - सर्ववेदी सम्मतः, सर्वज्ञत्वेन सर्वेषां सम्मत इत्यर्थः - “द्वे विद्ये वेदितव्य” इत्यादिकं सकलशास्त्र परिज्ञानं Commonmg अर्थपञ्चक ज्ञानार्थ

मा

रहस्य त्रयीं अर्थपञ्चक mj५o॥

(सा।प्र।) “द्व्यक्षरस्तु भवेन्मृत्युः त्र्यक्षरं ब्रह्म शाश्वतं । ममेति द्व्यक्षरो मृत्युर्न ममेति च शाश्वत” मित्यादि प्रमाणात् स्वस्वातन्त्र्य बुद्धिः कैङ्कर्यव्याघातकरीति भावः - एवमर्थपञ्चक ज्ञापकं तं मनुं “भूत्वोर्ध्व बाहुरत्राद्य सत्यपूर्वं ब्रवीमि वः । हे पुत्रशिप्याश्श्रुणुत न मन्त्रोष्टाक्षरात्परः । व्यक्तं हि भगवान् देवस्साक्षान्नारायण स्स्वयं। अष्टाक्षर स्वरूपेण मुखेषु परिवर्तत" इत्यादिषु भगवत्स्वरूपादिप्रतिपादकत्वेन सर्वोत्कृष्टत्वेन च प्रसिद्धं मूलमन्त्रम्। तत्प्रायञ्च द्वयं - मूलमन्त्रवदर्थपञ्चकबोधकं द्वयं च - चरमश्लोकमपीत्यर्थः। अपिशब्दश्चरमश्लोकं समुच्चिनोति - च शब्दस्तस्यार्थपञ्चकपरत्वं समुच्चिनोति - द्वये सविशेषण नारायण शब्दाभ्यां चरमश्लोके मामहं शब्दाभ्यां च प्राप्यस्वरूपं ज्ञेयं प्राप्तृस्वरूपं च द्वये प्रपद्य इत्युत्तमपुरुषेण चरमश्लोके व्रजेति मध्यम पुरुषेण त्वा इतिपदेन माशुच इति वाक्येन च ज्ञेयं-प्राप्त्युपायश्च द्वयेपूर्वखण्डे चरमश्लोके पूर्वार्धे च ज्ञेयः फलस्वरूपञ्चद्वये चतुर्था नमश्शब्दयो स्सर्ववापेभ्यो मोक्षयिष्यामीत्यत्रचज्ञेयम् । - विरोधिवर्गे च सर्वं वाक्यं सावधारणमिति न्यायाकृष्टेन चतुर्थ्यन्ताकारोपरिस्थितेनैवकारेण व्यवच्छेद्यतयान्य शेषत्वं मूलमन्त्रद्वययोः स्थित नमःपदगते व्यवच्छेद्योपस्थापके मकारे स्वातन्त्र्यादिकं न्यायाकृष्टेन चतुर्थ्यन्त नारायण पदयोरुपस्थितेनावधारणेनाव्यवच्छेद्यतया प्रयोजनान्तरमेकशब्देन व्यवच्छेद्यतया शरण्यान्तरं सर्वपापशब्देन भगवदनुभवतत्कैङ्कर्यादि प्राप्ति प्रतिबन्धकानाद्यविद्याकर्मवासना॥।

(सा।वि।) पदद्वयात्मक समुदाये म इति पदे - तद्व्याघातं, प्राप्तिविरोधिममकार स्वरूपं । व्यञ्जयन्त, प्रकाशयन्तं । तं, प्रसिद्धं । मनुं, मन्त्रं । मूलमन्त्रं । तत्प्रायं, प्रायशब्दः प्रकारवाची॥।

(सा।सं।) दिकं व्यञ्जयन्तं, प्रकाशयन्तं । तत्प्रायं प्राप्यादिबोधने मन्त्रसदृशं । अपिशब्दश्चरम श्लोक॥।

[[९]]

[[११]]

मूलं-

अर्थपञ्चकाधिकारः

सम्मतस्सर्ववेदी ॥१२॥

[[१५३]]

नारायणादि शब्द ६० विविक्षित LDING सम्बन्ध विशेष कन्नु बन्धिनंलीकण्ठ अर्थ पञ्चकमणां विचारितान्ना - (सा।दी।) विन्, पुमान्, अलंलनु सन्धिकं (DJ। सर्वज्ञQLD

सिद्धान्तानं SSLDI की

सर्वसम्मत ला Dong ॥१२॥

की मन्त्री मां अर्थ पञ्चकño नुसन्धि। Couponi सम्बन्धjoguji Ballq। C५१७६००१ (६) षडर्थ [५] सन्धिनाशभय पक्ष विरोध Quini। नारायणादीत्यादि॥। प्रणवादि आदिशब्दार्थं - gori, स्थलं । आधारं, आलम्बन GILD६०१०५। अनुबन्धिलं। (सा।स्वा।) ूपयुक्तेषु सर्वज्ञगाऊङ्गी /धिकारपूर्त्यभावचोद्यं परिहृतं ॥१२॥

शनी मङ्गळ चोद्य १६) सम्प्रदाय विरोधपरिहरि mi। नारायणेत्यादि wron प्रथमवाक्य♚। आदिशब्देन प्रणवादि सङ्ग्रहः - @ शरीरात्म भावरूप सम्बन्धस्य शब्दतः प्रतीत्यभावेपि तात्पर्यविषयत्वाद्विवक्षितत्वोक्तिः। बाळं, आधारं । बाऊण्डी, सिद्धान्तार्थ १६१८६५ कम्पजीव्यत्वेन प्रधान Linguin सिद्धिवत्करिQpq। अनुबन्धि कुण्डी (१५५, स्वसिद्धिकं प्रयोज BLDINS डी कंGILDrmq। शरीरात्म भावान्तर्गत १ १ ५६ १७ १७ ६०] शेषशेषिभावादि बाnum ईश्वरा प्राप्य जीव प्राप्ता तत्प्राप्ति पुरुषार्थLomayo स्वातन्त्र्याभिDळा ममकारादिना विरोधिwmjio सिद्धि। शरीरात्मभाव सम्बन्धं नारायणादि शब्द [i] विवक्षित Louism यर्थपञ्चक मात्र विचारिकांङ्कं& LD स्सम्बन्धाभ्युपगममवर्जनीय Long । सिद्धान्तार्थ [१८]।पजीव्यत्वेन प्रधान मागैयालु मिसÜ मिल्लादबोदु ताऩुमिल्लै याम्बडि यित्तैय ळित्तिरुक्किऱ वर्थपञ्चकjmgulठा विचारिभ्युपगत सिद्धि

मॆऩ्ऩुमिडम् क् LD Quiठीñng सिद्धवत्करि अर्थपञ्चकमात्र विचारिङ्ग६०८४ पपन्न सम्प्रदाय विरोधDono Gum लं। लं

सिद्धवत्करिक

(सा।प्र।) रुचि प्रकृति सम्बन्धांश्च विजानीयादिति भावः - एवं रहस्यत्रयं विदन् सर्ववेदी सम्मतः मोक्षोपयुक्तं सर्वं जानातीति भावः ॥१२॥

नन्वर्थ पञ्चकस्यैव प्रायशो मुमुक्षुज्ञेयत्वं प्रतीयते तत्कथं सम्बन्धोपि ज्ञातव्य इति भवद्भिरुक्तमित्यत्राह - नारायणादि शब्द []), इत्यादिनां । बाऊञ्छी, आधारं कृत्वा। तन्मूलत्वादर्थपञ्चकज्ञानस्येत्यर्थः - अर्थ पञ्चकज्ञानस्योदये जिज्ञासया पृच्छति -

(सा।वि।) तस्य मूलमन्त्रस्य प्रकार इव प्रकारो यस्य तत्। द्वयं, अपिशब्दाच्चरमश्लोकमपि । विदन्, जानन्। सर्ववेदी, सर्वज्ञस्सन् । सम्मतः, इष्टः ॥१२॥

केचिन्मूलमन्त्रे अर्थपञ्चकमनुसन्दधते। केचित्तु सम्बन्धेन सह षडर्थाननुसन्दधते। उभयपक्षयोर्विरोधो नास्तीत्याह - नारायणेत्यादिना - प्रणवादिरादिशब्दार्थः। बाळी, अवलम्बनम् कृत्वा । कंलक, एतत्सम्बन्धं अनुबंलीलङ्का - आश्रित्य । ूलकण्ठ - विद्यमानं । अर्थ पञ्चकं, अर्थ पञ्चक (सा।सं।) स्यापि मूलमन्त्रसादृश्यपरः - विदन्विद्यमानः - सर्ववेदी, सर्ववेदार्थाभिज्ञ इति सम्मत इत्यर्थः ॥१२॥

॥।

homb, प्रधानं, अनुबङ्की, सम्बध्य । प्राप्यस्य ब्रह्मणः, प्राप्य ब्रह्ममुं दिति। सामा

[[१५४]]

व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलंस्सम्बन्ध

रूपं प्राप्तुश्च प्रत्यगात्मनः ।

षडर्थ

मां अनुसन्धि - इस्सम्बन्धं Curv

मुमुक्षुन्यकं विशेषिक

अर्थ पञ्चकन? “प्राप्यस्य ब्रह्मणो

(सा।दी।) आश्री। सिद्धrmitg - शेष शेषिभावादि शरीर शरीरिभावादि अन्तर्गतं

अक्रीं शेषित्वं शेष प्राप्यत्व pii; शेषत्वाच्छेषि प्राप्तृत्व (pii; शेषित्व नियन्तृत्व rij स्वसङ्कल्पायत्त व्याजमात्र सापेक्षोपायत्व pii; शेषित्वं तत्प्राप्ति फलoruji शेषत्व विरुद्धत्वात्स्वा तन्त्र्याभिunoon दि विरोधिuruji सिद्धिकं CD१६०५। स्सम्बन्धमित्यादि। पूर्वाधिकारोक्त सम्बन्ध त्तै (सा।स्वा।) Gाङ्गलं नियामक DIs प्रमाणpoor CLIT की चोद्यं परिहृतं - सम्प्रदायान्तर pairCLT की चोद्य कुङ्कु परिहरिकण्डीpirit - @स्सम्बन्धjCCL त्यादि

स्सम्प्रदाय [i) Grinum @upms विरोधं नाना Corms अर्थ पञ्चकjong विचारि ंgojis Li @स्सम्बन्ध सिद्धवत्करि चितQL६m ५५५) षडर्थ[i]lopog] सन्धित्ताना। अर्थाष्षडिति सङ्ख्याविशेष निर्धारणगणी

नागq। अर्थ पञ्चकलं विचारिलं वाक्य अर्थ पञ्चक स्वरूप विचारमात्रं ६००rformi कळत्तऩैयॊऴिय इवर्गळैप्पोल A Aaki पण्णिऩार्गळल्ल रॆऩ्ऱबडि। इत्तालिसHETAङ्गळुडैयव faciaत्तुक्कु यिदुवु मॊरु रवॆऩ्ऱु सरिऎ प्पित्त ताय्त्तु। शुgo प्रधाना धीस्सम्बन्धनं तदधीनसिद्धित्वेन वप्रधान mui (कं पञ्चक& षडर्थ[i]८&Glarorm कराशिमाञ्चित Lon? @स्सम्बन्धं

मुमुक्षुकंवश्य

Low Cosम्मात्र साम्यां पपन्न QLD मस्सम्बन्ध ज्ञान♚ल लज्ञातव्य QDoomi ज्ञातons फलि ६ पूर्वाधिका की पपादिकं र्थपञ्चकQ/LD/६nm१ ५६णी। कुम्भु । ज्ञातव्य LDI ६०/६L_T? सामान्यतो ज्ञात LDTT६ggi विशेषिju Googl QID६७६मी)।पयुक्त/i१८६१६०] स्वामित्व दासत्वादि विशेष [i) DjCom ज्ञातव्यमी विशेषिलं CG GOLD बहुविधानुपपत्यभिप्राय शङ्कि

Gumi - @स्सम्बन्धं इत्यादि) - ब्रह्मणो रूपमित्यादि - रूपं, उपयुक्ताकारः - स्वामित्वदासत्वादि विशेषं ज्ञात Long प्राप्य निरितिशय भोग्य काठ (सा।प्र।) @स्सम्बन्धbur इत्यादिना । अर्थपञ्चकस्य रहस्यत्रयप्रतिपाद्यत्वप्रदर्शनमुपयोगं दर्शयिष्यन् तत्स्वरूपमाह - प्राप्यस्य ब्रह्मण इत्यादिना । यथा सम्बन्धज्ञानस्य जीवस्वरूपज्ञानद्वारा मुमुक्षोपयोगस्तथार्थ पञ्चकज्ञानस्यापि हेयज्ञानपूर्वकं स्वरूपोपाय पुरुषार्थ ज्ञानद्वारा मुमुक्षायामुपयोग इति भावः प्राप्यस्य ब्रह्मणस्स्वरूप निरूपकैरेव ज्ञेयत्वात् सत्यत्वादि

(सा।वि।) केवलार्थ पञ्चकमनुसन्दधतामपि शेषशेषिभावसम्बन्ध एव मूलमिति ज्ञानान्न विरोध इति भावः। AuCjñor Gum, ज्ञातुमपेक्षितं यथा भवति तथा। Gijg। प्राप्तमर्थ पञ्चकं । किं। गली), इति प्रश्ने ।

(सा।सं।) नाधिकरण्यात् प्राप्यत्व पर्याप्त्यधिकरणमेव ब्रह्मत्वपर्याप्त्यधिकरणमिति सिद्धं । कैङ्कर्य प्रति

१अर्थपञ्चकाधिकारः

[[१५५]]

मूलंप्राप्त्युपायं फलञ्चैव तथा प्राप्तिविरोधि च। वदन्ति सकला वेदा स्सेतिहासपुराणकाः” । ULL -यं प्राप्य Door ब्रह्म स्वरूपं श्री मन्त्री प्रथमाक्षरी; नारायण शब्द♚लीojo; द्वयलंली सविशेषण १८५६६६७ नारायण शब्द; चरमश्लोकी; मां, अहं, ननकील (सा।दी।) परामाम्मीकण्ठीmg। लंल सङ्गति सूचितं। GULL। G@@@uLLmousi। सविशेषण, श्री शब्द॥।

(सा।स्वा।) स्वरूप रूपगुणविभूत्यादि विशेष issuing प्राप्तृत्वाद्युपयुक्त तत्तदाकार विशेष [i) Dusung सम्बन्ध ज्ञानमात्रेण ज्ञात/पयुक्त सकल विशेषाकार विशिष्ट नीर्थ पञ्चकCom

♚लीस्सम्बन्ध♚GLIS षड [नाङ्गps राशिunsari मंjpu♚m। “द्वे विद्ये वेदितव्ये” इत्यादि पूर्वोक्ता शङ्कुमं पूर्वाचार्य सम्प्रदाय वाक्य लं

प्

अत एव पपन्न Dorm माढगळा परिहारं

सिद्ध सूचि ५०८ ऊं शं सकला वेदा इत्यादिकांशं पठिलं५५] - GlsnuuLL, GULL pig स्वरूप रूपगुण विभूत्यादि सकलविशेष विशिष्टons oupwCouीशिष्टाकारलं रहस्यत्रयीं विशिष्य बोधिऊङ्कीm शब्दं। रहस्य त्रय प्रतिपाद्य Lou

माग

pari

-त्यादि - अनुसन्धेयं, अनुसन्धातुं शक्यं सकल विशेषकं विशिष्य वाचकLDIT GOT शब्दळीmumकी रक्षकत्वादिकतिपयाकार विशिष्ट प्राप्यस्वरूपमात्र मनुसन्धि कण्ठलं। Q की रहस्य त्रयमुङ्ग्री सकल विशेष विशिष्टाकार सिद्धि@ung? किञ्च, प्राप्यस्वरूप बोध । नारायण शब्द

की कञ्छ सविशेषण Com? श्रीuji स्वरूप निरूक विशेषण वेणुमॆऩ्ऱि लप्पोदिवळै पुत्तिलिरण्डिडत्तिलुम् सॊल्लुगिऱदु Aमाग प्रसङ्गि wron? मं विशेषणतया प्राप्यत्व प्रापकत्वादि बोधनार्थत्वेन स्वरूपनिरूपकत्व बोधनार्थत्वेन च सप्रयोजन LONGILD

कञ्छ॥।

(सा।प्र।) वच्छ्रियोपि “अहन्ताब्रह्मणस्तस्य वाहमस्ती” त्यादि प्रमाणात्स्वरूपनिरूपकत्वं सिद्धमित्यभिप्रेत्य तया सहैवानुसन्धेयमिति प्रथममाह । यं प्राप्य इत्यादिना। ननु चेतनान्तरत्वेन द्रव्यवदत्यन्तपारतन्न्त्र्यासम्भवाल्लक्ष्म्याः कथं स्वरूपनिरूपकत्वमिति शङ्कायां द्रव्यत्वेपि यथा प्रभाया तेजोद्रव्यभूताग्र्याद्यपृथक्सिद्धत्वेन प्रभया विना तत्स्वरूपज्ञानासम्भवाच्च स्वरूपनिरूपकत्वं - एवं “यथा मयापि सा व्याप्ता तया व्याप्तोहमीश्वर" इत्याद्युक्त्या परस्परा॥।

(सा।वि।) GELL, उक्ताः, ब्रह्मस्वरूपं, ब्रह्मणस्स्वरूपं । सविशेषणं काढor, श्रीमच्छब्द सहितेत्यर्थः॥।

(सा।सं।) सम्बन्धित्वेन दम्पत्योरेव प्राप्यत्वमिति ब्रह्मत्वमपि तदुभयविश्रान्तन्तयोरन्यतरबोधकोपि प्रवृत्ति निमित्तधर्ममुखेनोभयबोधकः । अपरिमितज्ञानानन्दumii इत्यादि जगसृष्ट्यादि व्यापारलील DISत्यन्तोक्त वाक्यप्रतिपन्नमनुसन्धेय विशेषण षट्कमप्युभय साधारणं। अतो दम्पत्यो॥।

[[१५६]]

व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

Bad

मूलंपदानुसन्धेयं - (२)६नु सन्धिकं Bing - “श्रिया सार्धं जगत्पतिः - एष नारायणश्श्रीमान् - भवान्नारायणो देवश्श्रीमांश्चक्रायुधो विभुः - श्रीवत्सवक्षा नित्यश्रीर्विष्णोश्श्रीरनपायनी । (सा।दी।) सहित [i) BIT। प्राप्य यनुसन्धिकं प्रकार LG कीpi। त्यादिwn। स्वरूप निरूपक १५ नां प्रधान Long Cum G ती Dowujii, अपरिमित ज्ञानानन्दमयत्व gujib सप्रमाण ons spi। भ ूयधी_कीीत्यादिwn। अनुसन्धिs Co-

॥।

भोग्यत्वं mi।

(सा।स्वा।) शुभ प्रमाण (Poor CL? अपिच, सिद्धिjoggio प्राप्यनम्मुकं स्वरूपतो भोग्यत्वं लळा सिद्धिकं (CuDI GG शाकं (मुत्तर १० अधीकğunदि ज्ञान स्वरूपLDIB Jनुसन्धिकं CoQLDILGTQGov। @व्विशेषण ii प्रमाणान्तर सिद्धrismusum is रहस्य त्रयविशेष) (कं वाचकशब्द ६९_rij८fggjiळं भोग्यत्वोपयुक्त विशिष्टाकार सिध्यर्थं शेष ना तात्पर्य विषय नामङ्की @ विशिष्ट on ८६२४ Loनुसन्धिßs Common/। श्रिया सार्ध Gloor की साहित्यं नित्ययोग रूप GILD६१६०५८८१५। अनन्तरं मतुप्प्रत्यययुक्त वचन (pub मतुप्प्रत्ययस्यानेकार्थ साधारणत्वादन्यप रत्वव्यवच्छेदार्थं नित्ययोगकण्ठोक्तिम योगव्यवच्छेदेन दृढीकरण gनित्ययोग माश्रयिmisg [५]njjung। पुरुषकार कृत्यकरणार्थं विशेषणत्वेनोपायत्वप्राप्यत्वार्थं च कण्ठ वनन्तरं तत्तद्वचनोक्ति ५G GOLD प्रमाणविन्यासक्रम । निबन्धनं ५६GG। यद्वा श्रिया सार्धं । एष नारायणः । भवान् नारायण इत्यादिभिः क्रमात्परव्यूहविभवावस्थासु श्रीसम्बन्ध उच्यते । विष्णोश्श्रीरनपायिनीत्यनेन तु दिव्यात्मस्वरूपे परव्यूहाद्यवस्थासु सर्वत्राविशेषेण नित्ययोग उच्यते॥। (सा।प्र।) पृथक्सिद्धत्वादहं तेत्युक्तेर्लक्ष्मीं विहाय सर्वेश्वरस्य ज्ञातुमशक्यत्वाच्च चेतनत्वेपि स्वरूपनिरूपकत्व मुपपन्नमित्यभिप्रायेणोक्तं - सर्वप्रकार सर्वावस्थै सहधर्म चारिणिति। परव्यूहादि प्रकारेणेत्यर्थः। “कृष्णाजिनेन संवृण्वन्वधूं वक्ष स्थलालया" मित्युक्तप्रकारेण ब्रह्मचर्याभिनयावस्थायामपि तथैव निरूपणीयत्वादिति भाबः । ज्ञानशक्त्यादिगुणानां तु न स्वरूपनिरूपकत्वं तत्प्रागपि श्रियः-पतित्वसत्यत्व ज्ञानत्वानन्तत्वानन्दत्वादिभिर्ब्रह्मणो ज्ञातुं शक्यत्वादिति भावः । तत्र परत्वरूपप्रकारे लक्ष्मीवैशिष्ट्ये प्रमाणं । वैकुण्ठे त्वित्यस्यैकदेशः श्रिया सार्धमिति व्यूहे श्रीसान्निध्ये प्रमाणं । एष नारायण इति । क्षीरार्णवनिकेतन इत्युक्तेः भवान्नारायण इति विभवरूपप्रकारे श्रीसान्निध्यपरं । रामविषयत्वात्तस्य श्रीवत्सवक्षा नित्यश्री र्विष्णोश्श्रीरनपायिनीत्याभ्यां सर्वकाल सर्वदेश सान्निध्य पराभ्यामन्तर्याम्यर्चा वताररूपयोरपि श्रीसान्निध्यं सूचितं । एवं सर्वप्रकारेषु श्रीसान्निध्यं दर्शितं । अथ सर्वावस्थासु श्रीसान्निध्यं दर्शयिष्यन्॥।

(सा।वि।) श्रिया सार्धमिति सत्यत्वादीनामिव “अहन्ता ब्रह्मणस्तस्य नाहमस्मि सनातनी” त्यादि प्रमाण वशाल्लक्ष्म्या अपि स्वरूप निरूपक धर्मत्वात्तया स्वरूपमनुसन्धेयमिति बहूनि प्रमाणानि उपन्यस्तानि। अत्र विष्णोश्श्रीरनपायिनीत्यन्तेन परव्यूह विभवादि सर्वप्रकारेषु श्रीसान्निध्यं दर्शितं॥।

(सा।सं।) रेव प्राप्य ब्रह्मत्वं। न तयोरन्यतरस्येत्यभिप्रेत्य

सन्धित्यारभ्य

अर्थपञ्चकाधिकारः

[[१५७]]

मूलंसीतासमक्षं काकुस्थमिदं वचनमब्रवीत् - सीतामुवाचातियशा राघवं च महाव्रतं - अलमेषा परित्रातुं राघवाद्राक्षसीगणं - भवेयं शरणं हि वः - भवांस्तु सह वैदेह्या - तया सहासीनमनन्तभोगिनि - कान्तस्ते पुरुषोत्तमः - स्वपरिचरणभोगै श्श्रीमति प्रीयमाणे - श्रीमतेनिर्मलानन्दोदन्वते विष्णवे नमः - श्रियः कान्तोनन्तो वरगुणगणैकास्पदवपुः - ब्रह्मणि श्रीनिवासे - श्रियः-पतिर्निखिलहेयप्रत्यनीककल्याणैकतानानन्तज्ञानानन्दैक

स्वरूप : श्री ॥।

(सा।दी।) स्वरूप निरूपक प्रधा

श्रीpoor wi। श्रिया

[[१]]

सार्धं जगत्पतिरित्यादिuwmov। “अलमेषेति।” अलमेषां भवेयं शरण Gloom मीश्वर ०५०@gळं रक्षिला रक्षिकण्ठ Gung सहकरि५६०५ कैमुतिक सिद्धDI६०८६० प्रापक द सहधर्म चारिणि शत्ति प्रमाणं - वैकुठे तु। लैङ्गवचनं भारतेएष नारायणः; श्रीमद्रामायणे - भवान्नारायणः, श्रीवत्सवक्षा नित्यश्रीः; सीतासमक्ष मित्यादिना। श्रीविष्णुपुराणे। विष्णोश्श्रीरनपायिनी। स्वपरिचरण भोगैरात्मसिद्धौ । श्रीभाष्यकारसूक्तिः - श्रीमते निर्मलानन्देति

(सा।स्वा।) सीतेति, पुरुषकारत्वे । सीतामित्यादिकं, उपायत्वे भवांस्त्विति, प्राप्यत्वे च प्रमाणं - वस्तुतस्तु Q♚ल योजनाद्वयसिद्धतात्पर्यं विवक्षितं । तया सहेति प्राप्यत्वे । स्वपरिचरणेति। कैङ्कर्योद्देश्यत्वे च सम्प्रदायोक्तिः । कान्तस्त इत्युभयोपयुक्तशेषित्वस्थापक विष्णुपत्नीत्वे सम्प्रदायोक्तिः यद्वा, तया सहेति परावस्थायां श्रीसम्बन्धे सम्प्रदायोक्तिः - कान्तस्त इत्यनेन चतुश्लोकी सङ्गृह्यते। तेन स्वामित्वो पायत्व प्राप्यत्वादिषु शान्तानन्तेत्युक्तप्रकारेण दिव्यात्मस्वरूपे परव्यूहाद्यवस्थासु च देव्या नित्ययोगे सम्प्रदायोक्तिः । स्वपरिचरणेति प्राप्यत्वोक्तिः - श्रीमते निर्मलेत्यादि श्रियश्च ज्ञानत्वानन्दत्वादीनां च स्वरूपनिरूपकत्वोक्तिः - ीत्यादि॥।

(सा।प्र।) पुरुषकारत्वेनोपायत्वास्थायां लक्ष्मीसम्बन्धमभिप्रेत्योक्तं सीतासमक्षमित्यादि, उपायत्वेन तत्सम्बन्ध मभिप्रेत्योक्तं । अलमेषेत्यादि, प्राप्यत्वावस्थायां तत्सम्बन्धमभिप्रेत्योक्तं भवांस्त्वित्यारभ्य श्रीमति प्रीयमाण इत्यन्तं। स्वोक्तं प्रिय स्वरूप निरूपकत्वं भाष्य कारस्याप्यभिप्रेत मित्याशयेनोक्तं। श्रीमते निर्मलानन्दोदन्वत इत्यादि । अत्रोपात्तभाष्यकारवाक्येषु सर्वत्र लक्ष्मा अपि स्वरूपनिरूपकैस्सहोपादानात्तस्या अपि स्वरूप निरूपकत्वं तदभिमतमिति भावः श्री॥।

(सा।वि।) अथ सर्वावस्थासु श्रीसान्निध्यं दर्शयता उपायावस्थायां लक्ष्मी सम्बन्धमभिप्रेत्योक्तं । सीतासमक्षं काकुत्स्थमिति विशिष्टोपायत्वमभिपेत्योक्तं । सीतामुवाचातियशा इति - उपायत्वेन तत्सम्बन्धमभिप्रेत्योक्तं अलमेषेति । प्राप्यत्वावस्थायां तत्सम्बन्धमभिप्रेत्योक्तं भवांस्त्विति । स्वोक्तं श्रियः स्वरूपनिरूपकत्वं भाष्यकाराभिमतमित्यभिप्रेत्योक्तं - श्रीमते निर्मलानन्दोदन्वत इत्यादि। अत्रोपात्त भाष्यकारवाक्येषु लक्ष्म्याः स्वरूपनिरूपकधर्मैस्सहोपादानात् स्वरूपनिरूपकत्वं तदभिमतमिति भावः । सर्वावस्थासु श्रीसान्निध्ये द्रामिडाचार्य श्रीसूक्ति प्रमणानि दर्शयति॥।

[[१५८]]

व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं - mov ऒण्डॊडियाळ् तिरुमगळुम् नीयुमे निला निऱ्पगोलत् तिरुमामगळोडुऩ्ऩै - निऩ्दिरुवरुळुम् पङ्गयत्ताळ् तिरुवरुळुम् - उऩ् तामरै मङ्गैयुम् नीयुम् - अगलगिल्लेऩॆऩ्ऱिऱैयुम् - उणर् मुऴुनलम् -

(सा।दी।) की नित्यादि । @mpur, क्षणकाल (pi CL सॊल्लिक्कॊण्डु। अलर्मेल्मङ्गैयाऩ पिराट्टि Aaसम्बण्णुम् मार्बैयुडैयवऩे Quran ५। शनी अपरिमित ज्ञानानन्दमयत्व लं प्रमाणं Bipi। २००त्यादि। “कृत्स्नो रसघन एव कृत्स्नः प्रज्ञानघन”

(TH)

(सा।स्वा।) त्यन्तं प्राप्यत्वे द्रमिडोपनिषत्प्रमाणं ८१ Tula।

मुण्डी DC, सौन्दर्यशालिनिwn Quw qwG। अ कङ्गाली। उपायत्वे प्रमाणं । @opuji, क्षणमात्रमपि । अङ्ग, CL। २_६oori Pythovub।२_ori, ज्ञानं । oLD आनन्दं । काकाक्षिन्यायेन (PP२/६०० P परिपूर्ण ज्ञानानन्दस्वरूप Dig।jpg ना,

प्रकाश। bhims

(सा।प्र।) Dsi

त्यत्रGuruji गीति त्वं लक्ष्म्या सह सर्वव्यावृत्ततया स्थाय गोपान्हन्तुमापतद्वर्षं शै लमुद्धृत्य निवारितवानित्युक्ते रक्षकत्वावस्थायाः श्री सम्बन्धो ज्ञातव्य इति भावः - @quin की DB Buy Boo♚। भगवद्विश्लेष प्रसङ्गराहित्येन सर्वदा प्रकाशा सर्वाभरण भूषिता लक्ष्मीस्त्वञ्च “नानयोर्विद्यते पर” मित्युक्तप्रकारेण युवयोरेव सर्वमन्तर्भूतमिति यथा ज्ञायेत तथाव्यावृत्ततया स्थितयोस्सतोः। CBT की Daner, भवद्वशीकरणयोग्य सौन्दर्य विशिष्टलक्ष्म्या सह भवन्तं । गीतानाही । अङ्गीpuji, क्षणमपि विश्लिष्टा न भवेयं । अत्रोपायत्वावस्थायां न त्यजेयमिति वादहेतुभूतत्वत्कृपां “न कश्चिन्नापराध्यती” ति वादहेतुभूतपद्मालयां कृपां च। २६suji juji, त्वदनन्या पद्मालया त्वं च। एतैः प्राप्यत्वावस्थायां लक्ष्मीसम्बन्धो पुरुषकारत्वेन श्रीसम्बन्धोवगम्यते। २०१i

hi, कृत्स्नो रसघन एव - “कृत्स्नः प्रज्ञानघन एवे

उणर्

(सा।वि।) त्यादिना।, त्वयि च - डीs, लक्ष्म्यां च। prun, स्थितयोः। @CLiriquinin, श्रेष्ठाभरणवत्यां लक्ष्म्यां । त्वयि च, स्वैरसञ्चारं कुर्वतोः CB की LDI LDS CG, भवद्वशीकरण योग्यसौन्दर्य विशिष्टलक्ष्म्या सह भवन्तं। ढङ्ग की

ibisuß नाही।

mins

कीं Cour,

न त्यजेयमित्युक्तिहेतुभूतत्वत्कृपां न कश्चिन्नापराध्यतीत्युक्तिहेतुभूतलक्ष्मीकृपां च । २० Sujub, त्वदनन्या पद्मालया त्वं च। कींuii। opuji, क्षणकालं । विश्लिष्टा न भवेयं। १qw६, लक्ष्म्या सह । जीता, विश्लेषरहितेत्यर्थः । ज्ञानानन्दरूपे प्रमाणान्याह। २६

‘परिपूर्णं । २६००’ ज्ञानं । mob, आनन्दः। ॥।

दि ।

(सा।सं।) अनुसन्धि is Cत्युक्तं, की

।

ना - श्रीः । @OLITIq - श्लाघ्यवलयाभरणं - Cr

सुन्दरा ! ग्रीनां - श्रीकरकृपा ।ना - कमलवासिनी । opuji, ईषदपि । अक

विश्लेषं । कीं, न समर्था ।

परिच्छेत्तुमशक्य । २_ग

ज्ञानं । - कार्न्यम् । mooi - आनन्दः

मुऴु

बाऊं - नाशरहितप्रकाशः अना

Buji, त्वदीयकमलालया वनिता त्वं च - २६००१

अर्थपञ्चकाधिकारः

[[१५९]]

पूi - नन्दाविळक्केयळत्तऱ्करियाय्” - ऎऩ्ऱु V४TVङ्गळ् सॊल्लुगिऱबडिये कत्तालुम्, पुळियिलुम्, याऩ पॆरियबिराट्टियारोडु पिरिविल्लाद मुऴु नलमाऩ ३-१

(सा।उ) fa fa: । मुऴु - पुरिबुरि । उणर्वुक्कुम् नलत्तुक्कुम् नडुवेगिडक्किऱविदु इरण्डुक्कुम् र् - उणर्, – नलम्, ३र् - पुबुरिमाऩमगै। नन्दाविळक्के ३qfवु। अळत्तऱ्करियाय्, अळविडप्पोगादवॆऩ्गै। नन्दाविळक्के

।नन्दुगै - नशिक्कै। सगत्तालुम्, सवुक्किल्, सवुक्कै। अवऩव रिक्किल्, एरिक्कै करि कङ्गळाल् faस्तैयिल्,

कबु कॊळ्ळुगै। पुरि k ॥।

(सा।ÆI।) नशिक्कै। ऎत्तवुमाऩम यॆऩ्ऱबडि। अळत्तऱ्कु - पुरि। अरियाय्

ऩल्लादवऩे। इत्ताल सॊल्लिऱ्ऱु। सरगत्तालुम्, माऩदऩ् Hरगत्तालु मॆऩ्ऱबडि। [ऎस्तैयिलुम् अवऩ्

तुक्कुळ्ळ कळिलुम्

पुrकळिलुमॆऩ्ऱबडि - अवऩ् कत्तालुम् ऎयिलुम् याऩ विवळोडुबि यादिरुक्कैयावदु अवऩ्ऩ पण्णुम्बोदु ताऩुङ्गूड वु पण्णुम् मुडैय वळाय्। इदु यमऩाप्पोल ताऩुम् पुगवुमुडैय वळायवरिक्कुम् पोदु ताऩुम्गूड वाक्कु मवळाय् ३९पोदु ताऩुङ्गूड

मुमागक्कडवळाऩ इवळोडु ऒरु कालत्तिलुम् पिरियादे Aवुgकमायिरुक्कै। इप्पडि

यमाऩालुमिन्द म्बोले

मु

म् नीबुगलसि यिरुक्किल् ७मागादॊऴियादो? इदु वु पवुरिगमॆऩ्ऱाल् अदुक्कु

(सा।V।) ऒगगळ् : नन्दाविळक्के, अळत्तऱ्करियाय् स्वरूपापरिच्छेदस्वरूपाभ्यां स्वरूपनिरूपकगुणा उक्ताः। एवं स्वरूपानुसं॥।

[[११७]]

(सा।fF) नन्दाविळक्के अळत्तऱ्करियाय्, पु। नन्दाविळक्के, असारिल् ज्ञानस्वरूपं । स्वरूपानुसन्धानप्रकार मुक्त्वा हेयप्रतिभटकल्याणगुणानुसन्धानप्रकारं ॥।

(सा।सं।) कार्त्स्न्येन ज्ञानं कार्त्स्न्येनानन्दरूपं च ब्रह्मेत्यर्थः । उभयविभूतिनिर्वाहकत्वरूपे पतिधर्मे पत्न्या अरिबु : करि

पॆरियबिराट्टियारोडु पिरिविल्लाद, ऒ सह व्यापकावधि परस्परं स्वरूपतः विग्रहतश्च नित्यसंश्लिष्टं । सर्वप्रकार

सर्वावस्थैीत्युक्त्या

येन येन प्रकारेण यदा यदा च विभूतिद्वयं पतिर्निर्वहति सत्तास्थेमप्रयतनफलैस्तेन तेनानुगुणप्रकारेण तदा

तदा सहैव विभूतिद्वयनिर्वाहिकेति सिद्धं ।

[[१६०]]

व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं - अनुसन्धि &C६१६ - “समस्तहेयरहितं विष्ण्वाख्यं परमं पदं - परः पराणां सकला न यत्र क्लेशादयस्सन्ति परावरेशे” - नढाकीmugu हेयप्रत्यनीकLDING अनुसन्धेयं -“तैर्युक्तश्श्रूयतां नरः - तमेवं गुणसम्पन्नमप्रधृष्यपराक्रमं । ज्येष्ठं श्रेष्ठगुणैर्युक्तं । एवं श्रेष्ठगुणैर्युक्तं - गुणैर्विरुरुचे रामः - बहवो नृप कल्याण गुणाः पुत्रस्य सन्ति ते - आनृशंस्यमनुक्रोश श्श्रुतं शीलं दमश्शमः । राघव शोभयन्त्येते षड्गुणाः पुरुषोत्तमं । विधितस्स हि धर्मज्ञश्शरणागत॥।

(सा।दी।) हेयप्रत्यनीकत्व jog सप्रमाण Lon BJ pi। समस्तहेयेत्यादि । विष्ण्वाख्यं परमं पदं, दिव्यात्मस्वरूपं । सकलाः क्लेशादयो यत्र न सन्ति । आदिशब्दं कर्मविपाकादि सङ्गाहकं निरूपितस्वरूप विशेषणLDior अनन्तकल्याणगुणविशिष्टतयानुसन्धेयQLD। तैर्युक्त इत्यादि । आनृशंस्यं - आश्रितसंरक्षण शीलत्वं । अनुक्रोशः - कृश्रुतं - शास्त्रं । शीलं - सदाचारः । ॥। (सा।स्वा।) प्रमाण (PCL pi। Qute त्यादि, Qing Quo आनन्दत्वादि विशिष्ट Lonin Guniq। हेयप्रत्यनीकं, हेयसम्बन्धानर्हम्ं - मलत्वं माङ्गा।q - आनन्दत्वादि विशिष्टmium अमलत्वरूपनिरूपकान्तरविशिष्टDI ८६।६२।४LD नुसन्धेय GILDim वाक्यतात्पर्यं - पदं, दिव्यात्म स्वरूपं - क्लेशादयः, अविद्याऽस्मितरागद्वेषाभिनिवेशाः पञ्चक्लेशाः आदिशब्देन पुण्यपापरूपं कर्मजात्यायुर्भोगानुरूपाः स्तद्विपाकाश्च गृह्यन्ते। @ing आनन्द स्वरूपत्वादि मात्रDoor? लोकी स्वरूपेण नुकूल गुणवद्वस्तु वागिलऩ्ऱो अदुक्कु अरि मुण्डावदु। इङ्गु अप्पडि TTमुण्डॆऩ्गैक्कु प्रमाण लगCL? २६ गुणं परिमित की निरतिशय भोग्यत्व

[[१]]

Ww? i। तैर्युक्त इत्यादि । आनृशंस्यं आश्रितरक्षणशीलत्वं । अनुक्रोशः - कृपा । श्रुतं, “वेद विदेव चाह” मित्युक्तो गुणः । शीलं - सौशील्यं (सा।प।) धानानन्तरं निरूपितस्वरूपानुसन्धाने प्राप्ते हेयप्रत्यनीकत्वस्यापि स्वरूपनिरूपकत्वात् गुणेषु सत्स्वपि यत्किञ्चिद्दोषसम्भवस्योपायत्वप्रतिबन्धकत्वात्तदभावः प्रथममनुसन्धेय इति गुणतः पूर्वं दोषाभावमाह । Qq समस्त हेयरहितमित्यादिना । विग्रहापेक्षया गुणानां स्वरूपव्यापकत्वाद्विग्रहगुणनियाम्यत्वाच्च विग्रहात्पूर्वं गुणानाह तैर्युक्तश्श्रूयतामित्यादिना । तत्र सामान्येन गुणवत्त्वे प्रमाणतयोक्तं । तैर्युक्त इत्यादि । सर्वेश्वरस्यानन्तगुणाकरत्वात्सर्वेषां विशिष्य कथनमशक्यमिति कांश्चिद्गुणान् विशिष्य दर्शयति । आनृशंस्यमनुक्रोश इत्यादिना । आनृशंस्यं । आश्रितविषये क्रौर्याभावः । अनुक्रोशः - कृपा । श्रुतं शास्त्रीय सर्वविषयज्ञानं । शीलं - महतो मन्दैस्सह नीरन्ध्रेण संश्लेषः । दमः, इन्द्रियनिग्रहः । शमः । चित्तप्रशान्तिः शमो, बाोन्द्रिय निग्रहः । दमः -चित्तनिग्रह इतिवा । धर्मज्ञः - शरणा गतिधर्मज्ञः । वात्सल्यं (सा।वि।) सप्रमाणमाह।

त्यादिना॥।

(सा।सं।) अप्रधृष्याः च, अप्रकम्प्यः - नृशंसः। आसन्नेषु व्याघ्रादिवत्क्रूरकर्मा । तद्विपरीतस्वभावः आनृशंस्यं । अनुक्रोशः, सर्वभूतदया, श्रुतं, श्रवणं। सर्वधर्मशास्त्राभिज्ञत्वमित्यर्थः ॥।

अर्थपञ्चकाधिकारः

[[१६१]]

मूलंवत्सलः । शरण्यं शरणं च त्वामाहुर्दिव्या महर्षयः। निवासवृक्षस्साधूनां । तेजोबलैश्वर्य महावबोध सुवीर्यशक्त्यादिगुणैकराशिः । सर्वभूतात्मभूतस्य विष्णोः को वेदितुं गुणान् । यथारत्नानि जलधेर सङ्ख्येयानि पुत्रक । तथागुणाश्च देवस्य त्वसङ्ख्येया हि चक्रिणः । वर्षायुतैर्यस्य गुणा न शक्या वक्तुं समेतैरपि सर्वदेवैः । चतुर्मुखायुर्यदि कोटिवक्त्रो भवेन्नरः क्वापि विशुद्धचेताः । स ते गुणा नामयुतैकमंशं वदेन्नवा देववर प्रसीद । तवानन्त गुणस्यापि षडेव प्रथमे गुणाः । यैस्त्वयैव जगत्कुक्षावन्येप्यन्तर्निवेशिताः । इषुक्षयान्निवर्तन्ते नान्तरिक्षक्षितिक्षयात् । मतिक्षयात् ॥।

(सा।दी।) शरण्यं शरणञ्च त्वामिति । युद्धकाण्डे निवास वृक्ष इति । यथा रत्नानीति शिवगुहसंवादे चतुर्मुखायुरिति श्री नारसिह्मपुराणे । तवानन्तगुणास्यापीति । प्रधानगुणाष्ष डेव यैर्गुणैः । अन्ये कारुण्यादयः । अन्तर्निवेशिताः - गर्भीकृत ना। किमिव यथा त्वया जगत्सर्वं कुक्षौ तव निवेशितं - इषुक्षयादिति - बाणप्रयोक्ताऊं का बाण [i) BOL क्षय निवर्तिना आकाश♚ली क्षय m। guगोविन्द ६०६ स्तुति मतिक्षय स्तोत्रान्निवर्तिका। गोविन्द गुणपरिच्छेद@mos॥॥

ऩ

[[१]]

(सा।स्वा।) को वेदितुं गुणानित्यत्र “शक्तो महेश्वरादन्य” इति वाक्यशेषः - गुणानामनन्तत्वे षड्गुणकत्वादि प्रसिद्धिः । सहस्रनामाध्यायादिभिस्सहस्रगुणकत्वाद्युक्तिश्च कथमित्यत्राह - तवानन्तेति । षडेव, ज्ञानबलादय एव । प्रथमे - प्रधाना इत्यर्थः - तदेवोपपादयति यैरिति - कुक्षौ - स्वदेहैकदेशे । जगत् त्वयेव । यैरन्येपि सर्वे गुणा अन्तर्निवेशिताः - स्वेष्वन्तर्भाविताः - सर्वे गुणाः ज्ञानशक्त्यादीनामवान्तरभेदरूपा इति भावः एवंविध प्राधान्यात् षाड्गुण्यप्रसिद्धिरिति भावः मतिक्षयादिति । तथा च सहस्रनामाध्यायादिभिः परिमितगुणवर्णनमपि पुरुषबुद्धिसामर्थ्यानुसार॥।

(सा।प्र।) दोषादर्शित्वं । तच्चाश्रितदोषमवलोक्य संसारे क्षेपाभावः। “आपन्नानां परा गति” रित्या पत्सखत्वमुक्तं । भगवद्गुणानन्त्ये प्रमाणानि दर्शयति - तेजोबलैश्वर्येत्यारभ्य प्रसीदेत्यन्तेन । “अजडं स्वात्म सम्बोधि नित्यं सर्वावगाहनं । ज्ञानं नाम गुणं प्राहुः प्रथमं गुणचिन्तकाः । जगत्प्रकृति भावो यस्सा शक्तिः परिकीर्तिता। श्रमहानिस्तु या तस्य सततं कुर्वतो जगत्। बलन्नामगुणस्तस्य कथितो गुणचिन्तकैः । कर्तृत्वन्नाम यत्तस्य स्वातन्त्र्यपरिबृतिं । ऐश्वर्यन्नाम तत्प्रोक्तं गुणतत्वार्थचिन्तकैः । तस्योपादानभावेपि विकारविरहो हि यः । वीर्यन्नाम गुणं प्राहुरच्युतत्वापराह्वयं। सहकार्यनपेक्षाया तत्तेजस्समुदाहृत” मित्युक्ता ज्ञानशक्त्यादयस्तेजोबलेत्यादिना विवक्षिताः - आदिशब्देन वात्सल्यादिर्गृह्यते - एवमसङ्ख्येयगुणवत्त्वे " षाड्गुण्याद्वासुदेव” इत्यादिभिर्गुणषट्कवत्वव्यवहारः कथमित्यत्र प्राधान्यविवक्षयेत्याह। तवानन्तगुणस्यापीति। ॥॥

(सा।सं।) पराभिभवन सामर्थ्यं तेजः । बलं - अशेष जगद्भरणेप्यकलितश्रमत्वं - ऐश्वर्यं - अनन्यप्रेर्यस्य स्वातन्त्र्यं - महावबोधः, युगपत्सर्वार्थसाक्षात्कारः । वीर्यं - अतिसाहसकरणेभ्यश्रमत्वं । शक्तिर्नाम सुकरदुष्कर विभागमन्तरेण कृत्स्नकार्यकर्तृत्वं॥।

[[१६२]]

व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं-निवर्तन्ते न गोविन्दगुणक्षयात् ।

mummus की

पुदुगङ्गळाऩ JUङ्गळाले

उयर्वऱ उयर् नलमुडैयवऩ्” ऎऩ्गिऱबडिये विशिष्ट Long अनु सन्धेयं । “सदैक ॥।

(सा।दी।)

इत्यादि । C। काल उऩक्कु HRकङ्गळाय् ऎरिक्किऩ्ऱणङ्गळैयुडैय वऩे ऎऩ्गै। उयर् वऱवुयर् movi-#Cp व्याख्यातं - नी विग्रहविशिष्टत्वे प्रमाण (i)। सदैक॥।

Cum -

(सा।स्वा।) मात्रेण। न तु गुणानां परिच्छेदादिति भावः। पिङ्गळैयुडैय वॆऩ्ऩै, ईर्क्किऩ्ऱ-पिडियानिऩ्ऱ। उऩक्कु HRकङ्गळाय्क्कॊण्डु विरहदशैu९Gun पीडिurmurg Qila gm) अन्य Quing विशिष्ट अनुसन्धानं अधिकारिGun शक्यCom ग १। प्रापकत्वेत्यादि । प्रापकत्वोपयुक्त[i]] दयाक्षान्त्यौदार्य वात्सल्यादिनां प्राप्यत्वोप युक्ताना, शेषित्व निरतिशयानन्दवत्व माधुर्य गाम्भीर्यादिका। उभयोपयुक्त ना। ज्ञान बलैश्वर्यादिना। @ प्रमाण) अन्तगुणां प्रतिपन्न is TI) उपयुक्त गुण CoQ प्रमाण १८ (Ë& विशेषितं। कङ्काल वुपयुक्त गुणाङ्क अनुसन्धि क शक्य&GLDळा]] ५लं। अत्र सर्वावस्थानुगुण पूर्णत्वख्यापनार्थं गुणानामनारोपि तत्वख्यापनार्थं च बहु प्रमाणोदाहरणं । गुणानां श्रेष्ठत्व कल्याणत्वादि वचनोदाहारणन्तु गुणनिषेधवचनानां हेयगुणपरत्वख्यापनार्थं । Quig कल्याण गुण विशिष्ट

प्राप्यons LoLGCom? @মদ

प्राप्यत्वं कैङ्कर्योद्दश्यत्व पर्यन्त GILDING किं विग्रह की प्राप्यत्वं कूड श्री विग्रह CGL कं प्रमाण CLIT? ब्रह्मणः शरीर निषेधवाक्य is Corr विरोधpti ourynn? / लोकदृष्ट शरीरवत्सावयवत्वेन वृद्धिक्षयादियुक्त Lori अनित्य (puri भूत सङ्घात रूप Lori हेय PLons प्रसङ्गिung? उक्तसमस्तदोषरहित विग्रह एवंविधविग्रहं नित्यमुक्तीना कैङ्कर्यंQsius mung? अवर्गळुक्कुमुण्डागिलव् विराङ्गळ् तिऩुक्कुम् ईरमोगैयाल् अदुगळुम् कैङ्कर्योद्देश्यं saris@riअनुसन्धेय nisarg प्रसङ्गिung?

(सं Qsummit। सदैकरूपेत्यादि। सदा एकरूपं, एक

॥।

(सा।प्र।), गुणेषु भोग्यताज्ञानेपि तदननुभवहेतुमतो मम। मां ऊं की ठा गुण rij ८६०, बाधकगुणयुक्तः। एवं गुणानामनुसन्धेयत्वमुक्त्वा गुणनियाम्यत्वा द्विभूत्याश्रयत्वाच्चानन्तरं विग्रहस्यानुसन्धेयत्वमाह। सदैकरूपरूपायेत्यादिना - अनेन भगवद्विग्रह ॥ (सा।वि।का।, दृढपापवन्तं

॥।

[[१]]

, मां॥ ऊं की गori sonarumi, हन्तुं समर्थगुणवान्, स्वर्गी ध्वस्त इतिवद्विशेषणभूतपापनिवर्तने तात्पर्यं । २ wiioup २ with pour, निरतिशयोच्छ्रायानन्दवान्। विग्रहस्यानुसन्धेयत्वमाह - सदैकरूप रूपायेत्यादिना - अनेन भगवद्विग्रहस्यापक्षयाद्यभाव उक्तः (सा।सं।) unmuniकीङ्ग मुळLumi, तद्विग्रहानुभव विश्लेषकर प्रबलपातकयुक्तं मां विश्लिष्यावस्थानेप्यत्यन्तबाधाङ्कुर्वगुण निकराकरः। २uiroup २uitmapmuJOT, इतरानन्दोच्छ्रायभञ्जकोच्छ्रायवदानन्दगुणकः - रूपस्य, सदैक रूपत्वमवतारदशायामप्यप्राकृतत्वं॥।

अर्थपञ्चकाधिकारः

[[१६३]]

छ

मूलंरूपरूपाय। नित्यसिद्धे तदाकरे तत्परत्वे च पौष्कर। यस्यास्ति सत्ता हृदये तस्यासौ सन्निधिं व्रजेत् । समस्ताश्शक्तयश्चैता नृप यत्र प्रतिष्ठिताः। तद्विश्वरूपवैरूप्यं रूपमन्यद्धरेर्महत्। इच्छागृहीताभिमतोरुदेहः । (सा।दी।) रूपरूपेत्यादि। सदा एकरूपं । वृद्धिक्षयरहितं - रूपं विग्रहो यस्य सः - नित्यसिद्धेतिपौष्कर संहितावचनं । हे पौष्कर! पुष्करे जात ब्रह्मन्! नित्यसिद्धे नित्यं विद्यमाने । तस्य भगवतः । आकारे दिव्यविग्रहे । तस्य परदेवतात्वे च यस्य पुंसः । हृदये मनसि सत्तास्ति अस्तीति मतिरस्ति । तस्य अधिकारिकं

अन्द भगवान् प्रत्यक्ष DIGILD१६०८ - समस्ता इति - भोनृप! एताः पूर्वोक्तास्समस्ताश्शक्तयः चेतन रूपाचेतन रूपा, पुण्यपाप रूपा, कर्म शक्तिश्चेति तिस्रश्शक्तयः - यत्र विग्रहे अस्त्रभूषण रूपेण प्रतिष्ठिताः - तत् हरेः रूपं। विग्रहः विश्वरूपवैरूप्यं - स्वार्थे ष्यङ् । लौकिकसमस्त रूपविलक्षणं - यद्वा वैरूप्यं अर्शाद्यच् । लोकविलक्षण संस्थान विशिष्ट Drig- अन्यत् अप्राकृतं । महत् सर्वाकारतोपि महत् । इच्छेति इच्छया - सङ्कल्पेन, गृहीताः, अभिमताः, भक्तानामिष्टाः। उरवो, महान्तः - देहाः, परव्यूहादयो यस्य सः - (सा।स्वा।) स्वभावं। वृद्धिक्षयादिरहितमित्यर्थः । तदाकारे तस्य भगवतो विग्रहे । तत्परत्वेच, तस्यपरदेवतात्वे च । सत्ता अस्तीति मतिः । सन्निधिं व्रजेत्, “विज्ञेयञ्च तदन्तिक” इत्याद्युक्तरीत्या झडिति प्राप्यQuorpuq। शक्तयः, “विष्णुशक्तिः परा प्रोक्ते” त्यादिना प्रकारेणोक्ता ब्रह्मणः कार्योपयुक्त विशेषणतया शक्तिशब्दवाच्या मुक्तो बद्धस्तदीयपुण्यपापरूप कर्मचेत्येतेर्थाः यत्र विग्रहे प्रतिष्ठिताः । भूषणादि रूपेण स्थिताः । विश्वरूपवैरूप्यं। स्वार्थेष्यङ्। सन्निवेशादिभिस्स्वेतरसमस्तरूपविलक्षणमित्यर्थः । यद्वा आर्शाद्यच् । लोकोत्तरसन्निवेशादिमदित्यर्थः - अन्यत्, अप्राकृत द्रव्यात्मकं । महत् अत्यन्तं बृहत् गुणतोपि महत्वं विवक्षितं । इच्छा गृहीताः न तु कर्मापादिताः । अभिमताः भक्तानामिष्टाः । उरवः महान्तः। देहाः परव्यूहादयो यस्य सः

॥।

(सा।प्र।) नित्यसिद्ध इत्यनेन विग्रहनित्यत्व सर्वोत्कृष्टत्वे उक्ते । समस्ता इत्यत्र जगत्कारणत्वोपयुक्त सर्ववस्त्वाश्रयत्वमुक्तं । विश्वरूपवैरूप्यमित्यनेन परविग्रहस्याप्राकृतत्वमुक्तं - तत्प्रकरणस्थत्वात्तस्य इच्छागृहीतेत्यनेन व्यूह विभवादि विग्रहाणां भगवदपेक्षया ॥।

(सा।वि।) जगत्कारणत्वोपयुक्त सर्वशक्त्याश्रयत्वबोधक प्रमाणमाह समस्ताश्शक्तय इति अस्त्रभूषणा ध्यायप्रक्रियया पञ्चविंशति तत्वानि यत्र प्रतिष्ठितानि तद्विश्वरूपवैरूप्यं जगद्रूपापेक्षया विलक्षणं । अप्राकृतमिति यावत् - हरेरन्यन्महद्रूपं विग्रह इत्यर्थः । यद्वा लोकाद्भुतसौन्दर्यशालितया लोकविलक्षणसंस्थानं अन्यदप्राकृत मित्यर्थः - वैरूप्यमिति स्वार्थेष्यङ् - इच्छागृहीतेत्यादिना व्यूहविभवादिविग्रहाणां भोग्यत्व मुक्तं -

(सा।सं।) तदाकारे - तद्विग्रहे । तत्परत्वेच - तदवताररहस्ये च । सत्ता पारमार्थिकताबुद्धिः । समस्ताश्शक्तयः पञ्चोपनिषन्मन्त्रबोध्याः पञ्च शक्तयः - वैरूप्यं विलक्षणं । उरुदेहः पृथुदेहः। ॥।

[[१६४]]

व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलंन भूतसङ्घसंस्थातो देहोस्य परमात्मनः। न तस्य प्राकृता मूर्ति र्मांसमेदोस्थिसम्भवा। भुजैश्चतुर्भिस्समुपेत मेतद्रूपं विशिष्टं दिवि संस्थितं च । रुक्माभं स्वप्नधीगम्यं - तत्रैकस्थं जगत्कृत्स्नं । पश्यामि देवांस्तवदेव देहे

• अस्त्रभूषण संस्थान स्वरूपं - भूषणास्त्रस्वरूपस्थं यथेदमखिलं जगत्। तमसः परमो धाता शङ्खचक्रगदाधरः इत्यादि flugu॥।

(सा।दी।) न भूतेत्यादि । परमात्मनोस्य देहः भूतसङ्घसंस्थानो न भवति । प्राकृतपृथिव्यादिपञ्चभूतसङ्घातरूप संस्थानं यस्य तन्न भवति । भुजैरिति । विशिष्टं लोकविलक्षणं । स्वप्नधीगम्यं स्वप्न सदृश्या उपासनरूप याधिया ध्येयं । गीतायां तत्रैकस्थमित्यादि। अस्त्रभूषण विशिष्टसंस्थानवत् स्वरूपं विग्रहो यस्य तं । भूषणास्त्रेति - इदमखिलं जगत् । यत्र भूषणास्त्र स्वरूपेण स्थितं तत् । तमस इति युद्धकाण्डे । तमसः प्रकृतिमण्डलात् - परतःस्थितः । धाता भगवान् । शङ्ख ॥।

(सा।स्वा।) न भूतेति। प्राकृतपृथिव्यादि पञ्चभूत सङ्घातः संस्थानमाकृतिर्यस्य स न भवतीत्यर्थः । न तस्येत्यादि । ूलंल ब्रह्मणश्शरीरनिषेधवाक्य [i) ८५६ir कर्ममूल प्राकृतशरीर निषेध पर

विरोधळंmaluórm] ५। विशिष्टं, सर्वोत्कृष्टं । दिवि - परमव्योमनि । स्वप्नधीगम्यं - स्वप्न समानया धिया ज्ञेयं । प्रत्यक्षसमानाकारोपासना विषयQpq। अनेन शुभाश्रयत्वं विवक्षितं । एकस्थं एकदेशस्थं । अनन्त भूषणानां संस्थानं आस्पदं । स्वरूपं विग्रहं । हरिर्बिभर्तीति वाक्यशेषः । भूषणास्त्रस्वरूपस्थमिति । पुरुषाव्याकृतादिमयं जगत्स्वस्वाभिमानि देवतारूप सूक्ष्मरूपेण भूषणास्त्रस्वरूपे श्रीकौस्तुभसुदर्शनादि सन्निवेशे स्थित मित्यर्थः । तमसः प्रकृतिमण्डलात् - परमः,

(सा।प्र।) भोग्यतमत्वमुक्तं - न भूत सङ्घसंस्थानं, न तस्य प्राकृता मूर्तिरित्याभ्यां तेषामप्राकृतत्वमुक्तं । भुजैश्चतुर्भिरित्यनेन व्यूहविभवविग्रहाणामनाविर्भाववेळायां परमाकाशस्थितत्वेन नित्यत्वमुक्तं रुक्माभमिति शुभाश्रयत्वमुक्तं । तत्रैकस्थं पश्यामीत्याभ्यां भगवद्विग्रहस्य सर्वाधारत्वमुक्तं अस्त्रभूषणेत्यादिभिः “आत्मानमस्य जगतो निर्लेपमगुणामलं । बिभर्ति कौस्तुभमणिस्वरूपं भगवान्हरिः । श्रीवत्ससंस्थानधरमनन्ते च समाश्रितं। प्रधानं बुद्धिरप्यास्ते गदा रूपेण माधवे। भूतादिश्चेन्द्रियादिश्च द्विधाहङ्कारमीश्वरः । बिभर्ति शङ्खरूपेण शार्ङ्ग रूपेण च स्थितं । पञ्चरूपा तु या माला वैजयन्ती गदाभृतः । सा भूत हेतुसङ्घातो भूतमाला च वै द्विज । चलस्वरूपमत्यन्तजवेनान्तरितानिलं । चक्रस्वरूपं च मनो धत्ते विष्णु करे स्थितं । यानीन्द्रियाण्यशेषाणि बुद्धिकर्मात्मकानि वै । शररूपाण्यशेषाणि तानि धत्ते जनार्दनः । बिभर्ति यच्चासीरत्नमच्युतोत्यन्तनिर्मलं । विद्यामयं तु तद्ज्ञानमविद्याचर्मसंस्थिते” त्यादिषूक्तप्रकारेण परविग्रहस्य पञ्चविंशतितत्वात्मकास्त्रभूषण वैशिष्ट्यमुक्तं - विग्रहप्रकार विशेषाणामत्रोक्ता ग्रन्थ (सा।वि।) न भूतसङ्घसंस्थान इत्यादिना तेषामप्राकृतत्वमुक्तं - भुजैश्चतुर्भिरिति व्यूहविभवादिविग्रहाणां अनाविर्भाववेळायां परमाकाश स्थितत्वेन नित्यत्वमुक्तं । तत्रैकस्थमित्यारभ्य ॥

(सा।सं।) एकस्थं एकांशस्थं ।

॥।अर्थपञ्चकाधिकारः

[[१६५]]

मूलंसर्वजगदाश्रय Lorror अप्राकृतदिव्यमङ्गळविग्रहविशिष्ट Long अनुसन्धेयं । विग्रहं परव्यूह विभवहार्दाचवतार रूपेण पञ्चप्रकार on कंलनान्ना विशेष ris ॥।

(सा।दी।) चक्रगदाधरोभवति। हार्दः, अन्तर्यामि। शरीरभूत विभूतिद्वययुक्तत्वं प्रमाण ना। (सा।स्वा।) परतःस्थितः। सर्वजगदाश्रयेत्यादि। तत्रैकस्थ GILDoom Lig Cu जग मं । कं (५) अव्यवहित LDIT& ६४öअस्त्रभूषणाध्यायादिना quअस्त्रभूषणादिद्वार &LDQ] आश्रय GILDLq। अप्राकृतत्वं शुद्धसत्व द्रव्यरूपत्वं । दिव्यत्वं अत्यद्भुत सन्निवेशत्वं मङ्गळत्वं शुभाश्रयत्वादिकं - अप्राकृत LDING वृद्धिक्षयादि दोषं प्रस@gmjio नित्य ( विग्रहमीश्वर विग्रह सर्वजगदाश्रयonor विग्रहCLD ईश्वर साधारण LL विग्रहं कैङ्कर्यस्य प्रधानोद्देश्यDIT]gm। अभिप्रायं - दिवि संस्थितत्व, सर्वजगjguibupm तत्रैकस्थमित्याद्युक्तLDIT व्यवहितानयत्वpळं, परस्पर विरुद्धविग्रही १५ ऊं & ऊं ८२। GCom? @व्विग्रहं रामकृष्णादि रूपेण परिणामिus। ऊं ५७ ६ळङ्ग & ug/कं नित्यसिद्धत्व[jला ĐnGCLDIT? विग्रह अनेक उपपन्नQLDM प्रमाण porn? uñjig अन्योन्यं विशेषrimubi। @ग्रहमित्यादि - भगवच्छास्त्रेति - श्रीलक्ष्मीतन्त्र सात्वतादिनी “आद्येन पररूपेण व्यूहरूपेण चाप्यथ। तथा विभवरूपेण - देवर्षिपितृसिद्धाद्यै स्स्वयापिजगतां हिते । निर्मितं भगवद्रूपमर्चा सा शुद्धचिन्मयी॥ योगिनामधिकारस्स्या देकस्मिन् हृदयेशये” इत्यादि प्रकरणां विवक्षिm/isir - स्वया स्वात्मनेत्यर्थः - स्वयंव्यक्तjogi GF६q। सम्प्रदायं “परो वा व्यूहो वे”त्यादि पूर्वाचार्य श्रीसूक्तिना। सॊऩ्ऩबडि।

ईश्वरीni ऊं५ CILCQUIT?

? ঠT

Gl]ळङ्ग ६ कैङ्कर्यं GlBढा(०५ कं भोग्यभोगोपकरणभोगस्थानादिविशिष्ट विभूति विशिष्ट

भोग्यतातिशय सिद्धिकं विभूतिविशिष्ट कण्ठ GDS कं प्रमाण लगCL? २_LIT॥।

(सा।प्र।) विस्तरस्स्यादिति भिया भगवच्छास्त्र एव वेदितव्यमित्याह - @व्विग्रहमित्यादिना। विग्रहभेदबोधक भगवच्छास्त्रवचनानि तत्त्वत्रयाधिकारे - piu मित्यत्र लिख्यन्ते “कारणं तुध्येयः यो ब्रह्माणं विदधाति पूर्वं - यो वै वेदांश्च प्रहिणोति तस्मै - तं ह देवमात्मबुद्धिप्रसादं - मुमुक्षुर्वै शरणमहं प्रपद्य इत्यादौ निखिलजगत्कारणभूतस्यैव समाश्रयणीयत्वप्रसिद्धेः “ब्रह्म वेद ब्रह्मैव भवति - ब्रह्मविदाप्नोति पर” मित्यादिभिस्तस्यैव प्राप्यत्वात् प्राप्यस्य ब्रह्मणः “ब्रह्मा दक्षादयः कालस्तथैवाखिलजन्तवः । विभूतयो हरेरेता जगतस्सृष्टिहेतवः। विष्णुर्मन्वादयः कालस्सर्वभूतानि वै द्विज। स्थितेर्निमित्तभूतस्य विष्णोरेता विभूतयः । रुद्रःकालान्तकाद्याश्च समस्ताश्चैव जन्तवः । चतुर्धा प्रळयायैता जनार्दनविभूतयः” इत्याद्युक्त जन्मादि लक्षणयोगनिर्वाहकविभूतियोगं लीलाविभूतेर्भगवच्छेषत्वाभावभ्रमान्यशेषत्वभ्रमयोर्नि रासार्थमाह ॥।

(सा।वि।) भगवद्विग्रहस्य सर्वाधारत्वमुक्तं - ॥।

क

[[१६६]]

व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं- ६ भगवच्छास्त्र सम्प्रदाय wmwiuGi - “विष्णोरेता विभूतयः - महाविभूति संस्थानः । नान्तोस्ति मम दिव्यानां विभूतीनां परन्तप” इत्यादि L सङ्ग्रहLorror, “यदण्डमण्डान्तरगोचरं च

यत्” नढाकी श्लोकीqw चेतन mil

अनन्त विभूति विशिष्ट अनुसन्धेय - विभूति ६० jमचेतन नानान्ना २G suji, लीलार्थ (Somrajii, भोगार्थ ii) ruji, विभक्ती। आनुकूल्यं मात्र Gung कङ्क रसवैषम्य लीलाभोगविभागं ॥।

(सा।दी।) विष्णोरेता विभूतय इत्यादिका। एताः “ब्रह्मादक्षादयः काल” इत्युक्ताः । यदण्डमिति । लं अळङ्ग_pळं अण्डान्तरriनग्रनान्ना पदार्थजात (pi । दशोत्तराणि, दशगुणितोत्तर (१५६६०] पृथिव्यादि सप्ताण्डावरणrijgir । गुणाः सत्वरजस्तमivon कङ्कना । प्रधानं मूलप्रकृति । पुरुषः जीवः । परं पदं नित्यविभूति । परात्परं - नित्यमुक्तात्मस्वरूपं । ब्रह्मच “मूर्तं ब्रह्म” LL दिव्यविग्रहं । ढाङ्ग Quiz

विभूति नाग। विभूतिद्वययुक्त Lorror m वक्ष्यमाणंßb।कण्ठ उपयोगिuri विभूतिद्वैविध्य jong utpi@भूतिनीत्यादि । सर्व Loअनुकूल Louis लीलाभोग विभागली हेतु श्री। आनुकूल्यमात्र मित्यादि । लोकलङ्की राजा कण्ठ आरामादि क ॥।

(सा।स्वा।) Imgg विभूति परिच्छिन्न LDIT की अनुभवपरीवाह रूप कैङ्कर्य (pi परिच्छिन्न numlung? Fumi। विष्णोरित्यादि - महाविभूतीति त्रिपाद्विभूतौ संस्थानं स्थितिर्यस्य स इत्यर्थः । यदण्डमिति । गुणाः सत्वरजस्तमांसि । पुरुषः बद्धः । परात्परं नित्यमुक्तात्म स्वरूपं । ब्रह्म, “मूर्तं ब्रह्म”

LL दिव्यविग्रहं । Qg चेतनाचेतन रूपविभूतिQwomb कैङ्कर्यार्थLoni) त्रिपाद्विभूति

G/BIT।] सर्वदा कैर्यं

@jmmu

नाकं निबन्धन OLD Gummi @व्विभूति कनीत्यादि। लीलार्थत्वकं निबन्धन GLD॥। विभूतिumiiss ईश्वर सर्व (pi निरतिशयानुकूल or u (कङ्की लीलाभोग विभागं Gain। GLD? वस्तु कंानुकूल्य तारतम्यलंल

लीला भोग विभागं लोकलङ्की काळङ्ग कील आनुकूल्यमात्र मित्यादि ।

भागं वस्तुस्वरूपी आनुकूल्यतारतम्यं ॥

॥।

m।

(सा।प्र।) विष्णोरेता विभूतय इत्यादिना - उक्तानामनन्तानां विभूतीनां सुग्रहत्वाय प्रयोजकाकारेण सङ्गृह्य दर्शयति - भूति कीत्यादिना प्रकृतितत्परवशानां लीलार्थत्वं । परमाकाशतत्सम्बन्धिनां भोगार्थत्वमिति भावः - ननु भगवच्छेषतया तद्विशेषणभूतस्य विभूतिद्वयस्यानुकूल्ये समानेपि केषाञ्चिल्लीला परिकरत्वं केषाञ्चिद्भोगपरिकरत्वमिति विभागः कथमित्यत्राह आनुकूल्यमात्रमित्यादिना - यथा लोकमिति लोके यथा चन्दनादेः कन्तुकादेश्चानुकूल्येविशिष्टेपि रस विशेषात्कस्यचिल्लीलार्थत्वं कस्यचिद्भोगार्थत्वञ्च नियतव्यवहारबलात्सिद्धंएवं शास्त्रीय ॥।

(सा।वि।) अलीwiQio ज्ञायते । @७GQ/मिति - उभयं उभयार्थं न यथासङ्ख्यमिति भावः ननु भगवच्छेषतया भगवद्विशेषणभूतस्य विभूतिद्वयस्यानुकूल्ये समानेपि केषाञ्चिल्लीलापरिकरत्वं केषाञ्चिद्रो परिकरत्वमिति विभागः कथमित्यत्राह। आनुकूल्यमात्रमिति - Quऊण्ड, साधारणे ॥।

अर्थपञ्चकाधिकारः

८।१६७

Gur

मूलं यथालोकं ६०। Niyu - “जन्माद्यस्य यतः - क्रीडा हरेरिदं सर्वं - क्रीडतो बालकस्येव - बालः क्रीडनकैरिव - हरे विहरसि क्रीडाकन्तुकैरिव जन्तुभिः। लोकवत्तु लीलाकैवल्यं”

कीgu, लीलारूप

॥।

(सा।दी।) Gramb अनुकूल (कङ्क, अली लीलारस प्रधानDui (कं लीलोद्यानमण्डपादिना । शणी जगत्सृष्ट्यादि व्यापार लीलत्व प्रमाणन Nuq Gu जन्माद्यस्ययत इत्यादिun - अस्य, जगतः जन्मादि सृष्टिस्थितिलय [i) ना। यतो भवति । तद्ब्रह्म ढाळग। क्रीडार्थकन्तुकैरिव स्थितैर्जन्तुभिः । कन्तुकं, वस्तु। ब्रह्माकं सृष्ट्यादिक्षा लीलाकैवल्यं केवललीला । लोकवत् लोकलं की कन्तुक क्रीडादिना केवलं लीलारूपकं Lomium) जगद्व्यापारOLD लक्षण

याग

मा

(सा।स्वा) प्रयोजकDorm)। पुरुष रसवैषम्य प्रयोजकं । रसिका राजा ५०१ कं अत्यन्तानुकूल- JIT ६ा अन्तःपुरजनri१५६०ना मङ्गळं कदाचिल्लीलारस/६००४॥ शुल वऩुक्किल्लाद अवुत्तै कट्टि यवऩैऎल्लारुम् वेऱॊऩ्ऱाग रिसिक्कुम्बडिबण्णुगै लीलैuns biggQjib भरतादि शास्त्रङ्गळिjib प्रसिद्ध ज्ञानानन्दादि रूप T आत्माल ू/देवादि रूपाऊण्डी, magni तदुचित व्यापार (१५ mggiii परव्यामोहन रस/mum jjgjop ईश्वर लीलाविभूतिQuo; न भोगविभूतिQuo विभजिकण्ठलंgom unus Qing गुण विग्रहादि विशिष्टon रहस्यत्रय अनुसन्धेय Loggअ नारायणादि शब्दवाच्या प्राप्य ब्रह्मGILD१६०८८GOLD? ब्रह्म लक्षण PILruji कण्ठीं ब्रह्मGLD TO? सृष्ट्यादि व्यापार [१८] (BIT) तुण्डॆऩ्ऩिल् अदुदुमॆऩ्गैक्कु fरिबुबुगमुण्डो? अदिवऩुक्कुण्डॆऩ्गैक्कु प्रमाणjHD]ळंङ्गCL_T? परिपूर्णकंळी व्यापार प्रयोजन व्यापार♚ला- ८२।६Guor? Gugu इत्यादिun। augu GTÔाpg/। लोकदृष्टDoorLiquormula। कण्ठ लीलारूप ढालाकी CHICL अन्वयं - लोकलङ्की परिपूर्णormuliकंळी सार्वभौम प्रयोजनार्थ १६Cs केवल लीलारूप Long कन्तुक व्यापारादिका कळङ्ग&rigin G GILD।लं। अस्य जगतः । जन्मादि उत्पत्तिस्थितिलयसमुदायः । यतो भवति, तद्ब्रह्मेत्यर्थः । जगद्व्यापारं ब्रह्मलक्षण GLD सूत्रं नियामक

m। लोकवदिति । लीलायाः कैवल्यं केवलत्वं सम्भवति । केवलत्वं प्रयोजनार्थत्व राहित्यं । लीलायास्स्वयमेव प्रयोजनत्वेन स्वनिर्वर्त्यतया प्रयोजनान्तरानपेक्षणात् । लोकवत्, लोकदृष्ट सार्वभौम कन्तुकव्यापारवदित्यर्थः । तथा च लीलारूपत्वेन प्रमाणसिद्धत्वा जगद्व्यापारः परिपूर्णस्या व्युप ॥

(सा।प्र।) व्यवहारबलात्सिद्धमिति भावः - अनन्यपरवाक्येषु श्रीमन्नारायणस्यैव कारणत्वावगमाज्जगत्कारणत्व मप्यनुसन्धेयमित्याह - Cu जन्माद्यस्य यत इत्यादिना - उक्तं प्राप्यस्य ब्रह्मणोनुसन्धानप्रकारं सङ्ग्रहेण प्रदर्शयन् प्राप्तुः प्रत्यगात्मनो ज्ञातव्यत्वं प्रस्तौति। ॥।

(सा।वि।) सति - मात्रग्रहणं रसवैषम्यद्योतनार्थं यथालोकमिति । लोके यथा चन्दनादेः कन्तुकादेश्च आनुकूल्ये अविशिष्टेपि रसविशेषात्कस्यचिल्लीलार्थत्वं कस्यचिद्भोगार्थत्वं नियतव्यवहारबला

[[१६८]]

व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

लक्ष्मीसहायomi - अपरिमितज्ञानानन्द Lorri

मूलंजगद्व्यापार लक्षणoiness अनुसन्धेयम्, हेयप्रत्यनीकomi, ज्ञानशक्त्याद्यनन्त मङ्गळगुण विशिष्टomi, दिव्यमङ्गळ विग्रहोपेतomi, शरीर भूत विभूतिद्वययुक्तomi, जगत्सृष्ट्यादिव्यापार लील Louis प्राप्य Door ब्रह्मप्रापि प्रत्यगात्मा६६Dow बद्धमुक्त नित्यसाधारण रूप(pii; उपायाधिकारिunroor

(सा।दी।) प्रत्यगात्मावित्यादि । नित्य भगवत्-कैङ्कर्य; कण्ठीQDC

की Gung॥ in

अकर्मवश्यं

_ कर्मवश्यामं भगवत्कैङ्कर्यं स्वरूपायोग्य QLD की भ्रान्तिनिवृत्यर्थं मुक्तग्रहणं । उपायेत्यादि । कर्म प्रवृली स्वाधिकार ००१gp प्रवृलं। साधारणाकारज्ञान मुंम्म्।कं फलं योग्यताज्ञान (pio असाधारणाकारज्ञान / उपायानुष्ठानयोग्यताज्ञान (pio फलDongi। बद्धलक्षण छ ॥।

(सा।स्वा।) पद्यत इतिभावः। मुमुक्षु

प्राप्य स्वरूप plus Cou६००१४६ogib प्राप्त स्वरूप Coom? पायाधिकारि ) ळा स्वरूपाणी पारलौकिक वेणुमो? ताऩु’ फलार्थित्व♚g।कंgmiunळा अधिकारि स्वरूपं नित्यत्वादिमात्र LDIOS

सर्वाधिकारि साधारणDI&ğं प्राप्यब्रह्मस्वरूप gium मुमुक्षु विशिष्य ज्ञातव्यमाक कूडुमो? इदॊऴिय तॆरिवुत्तुवुगङ्गळ् सिलवुण्डॆऩ्ऩिलिRङ्गळ् ताऩॆवैगळ्। विशेषिकं ज्ञातव्य १८६०८६८ निबन्धनं मृगी। कं निबन्धनं BILL G&&& उक्तसकलाकारविशिष्टong प्राप्य अनुवदिm/@ प्राप्ता कण्ठ विशेषितं । ज्ञातव्य [i) आकार/i१८६०ना कण्ठITL_Gpmi। Qing इत्यादि)। सर्वप्रकार mga सर्वोत्कृष्ट प्राप्य CoJaoor Glans नित्यमुक्त साधारणाकारं। ५ बद्धां कङ्गGI विशेषिकं । ज्ञातव्य Lonam Big निबन्धन मॆऩ्ऱु करुत्तु। इत्तैयऱियादबोदुदाऩ् इदऩ् सरिसिक्कु अऩोवॆऩ्ऱञ्जियगलुम्बडि uruBiyp। उपायाधिकारिurrs Cooळी पंGuglinअ साधारणाकार Loni ( निबन्धन

लं। नित्यमुक्ती लाऊं की Cung/अ साधारण संसारबन्धjog wimungung। तन्निवर्तका उपाय की प्रवृत्ति। ज्ञानशक्तीति । अधिकारिदशै उपयुक्त गुणमात्र मनुसन्धेय प्राप्तिदशै सकलगुण is (C) अनुभाव्य @rigनन्त पदोपादानं । शरीरेति - “सर्वं ह पश्यः पश्यती” त्यादिनी) सर्व

स्वातन्त्र्येण प्राप्यत्वं

प्रत्यगा

♚। शरीरि पर्यन्त Down अनन्यप्राप्यत्व विरोधी (सा।प्र।) @ig लक्ष्मी सहायत्यादिना - बद्धमुक्तनिध्यानां साधारणा साधारणाश्चाकारा ज्ञातव्या इत्युक्तं - ते के? तेषां साधारणाकाराश्च के इत्यपेक्षायामाह ।

(सा।वि।) त्सिद्धं तद्वदत्रापीति भावः - प्राप्यस्य ब्रह्मणो रूपं प्रदर्शयन् प्राप्तः प्रत्यगात्मनो ज्ञातव्यस्वरूपं प्रस्तौति - Queति - प्राकं - प्राप्तः । प्रत्यगात्मा

जीवात्मनः - उपोद्घात ॥।

(सा।सं।) लक्ष्मीविशिष्टत्यनुक्त्वा लक्ष्मीसहायत्युक्तिः तस्यास्सर्वव्यापारान्वयसूचनाय

अर्थपञ्चकाधिकारः

[[१६९]]

संसार

मूलंअसाधारण रूप-यान्नी

ब्रह्मादि स्तम्बपर्यन्त विभाग भागिना उपायविशेषri ६६२१६००६०१ भगवत्प्रसाद

भगवदनुभव॥

अनुवृत्त

बद्धrmourni! अनादिकर्म प्रवाह क्षेत्रज्ञर् - मुक्त nouri! शास्त्रचोदित [] ॥

अत्यन्त निवृत्त संसार सङ्कोचरहित

(सा।दी।) स्वाधिकार ज्ञानं प्रयोजनं । नित्य मुक्तलक्षण कथन किं फलं तत्साधारण्यज्ञानाद्रुचिजननं अनुवृत्तसंसारत्वं बद्धलक्षणं । पूर्वोत्तर/i] हेतूदाहरणकथनं - अत्यन्तनिवृत्तसंसारत्वम्मुक्तलक्षणं पूर्वोत्तर/१८६१ तद्धेतु फल। अत्यन्तग्रहणं केवलव्यावर्तकं । अस्पृष्ट संसारत्वं

(सा।स्वा।) त्माऊं&@नाऊं (आकारं साधारण

॥।

[[१]]

बद्ध६१०८५५८ साधारणाकार GILD? मॆऩ्ऩिल् ऎल्लारुम्

पयिरुक्क सिलर्क्किदु वरत्ताऩ् कूडुमो? वॆऩ्ऩवरुळिच् @suri। Quiीत्यादि । एकरूप मां अनादिकर्म प्रवाह

आकारं तिरोहित LG GL। अनुवृत्तसंसार nonmuji बद्धQyorm]एक राशिuni in Guon? ब्रह्मरुद्राद्यधिकारि वर्गंईश्वर CLऊं सृष्टिसंहारादि समायिरुक्कैयाले अत्तैत्तऩित्तॊरु सामागच्चॊल्लवेण्डावो वॆऩ्ऩवरुळिच् suri। ब्रह्मादीति। मनुष्यतिर्यक् स्थावरस्तम्बादिविभाग ब्रह्मादिविभाग (pib बद्ध ला। कामं नानाकर्म कृत Dior अवान्तरविभागमात्र

uruji बद्ध/एक रियाक्कत्तट्टिल्लैयॆऩ्ऱु करुत्तु। आऩालुम् Aवुरैप्पोले ऎदिरिल्गाट्टिल् Cous मुक्त (CL? बद्ध निवृत्त संसारymbung वेऱुबट्टवराग मुक्त अनादिअनु वर्तिकं संसारं निवृत्त DIS। ५। ८०। GOLDIT? उपाय विशेष Con

अनन्योपायत्व विरोधं? किं च संसारं निवृत्त

भगवत्प्राप्तिकं CB स्वात्ममात्रानुभवं सम्भावितsurro मुक्तQyoning भगवदनुभवलं निरति शयानन्द (CDGILI मङ्गलम्। विरोधिung? (Gri। मुक्तरात्यादि । भगवत्प्रसादेति । या उपाय Lorra Lomनाना उपायविशेष [५] ५६ तत्प्रसादार्थत्वेनैव शास्त्रचोदित १८६१&um अन न्योपायत्व विरोधी । अत्यन्तेति । संसारं निश्शेषं निवृत्त

सङ्कोचहेतु॥ आत्ममात्रानुभवं Qumouri भगवदनु भवप्रतिबन्धक

निश्शेषसंसारनिवृत्ति

निश्शेष निवृत्तसंसारती

स्वतःप्राप्तभगवदनुभवलं

कर्म

www

ल्

आत्ममात्रानुभवं Qumour सम्भावितलं।

नित्यरा ९०s बद्धमुक्तव्यतिरिक्त विशेषितं नित्यं

ॐ

आत्माऊं

क

(CL?

नित्यLDITS कैर्यं ६६

गरुडादि नागगीं प्रत्यगात्मा

नित्य

विशेषि

एक जातीय

भगवच्छास्त्रादि प्रसिद्ध ६ अनन्त कङ्क मीणां मात्रं नित्यLDITB कैर्यं

११६० १६०८ निबन्धन (CL? अस्पृष्ट संसारित्व QLD) बद्धादि

(सा।प्र।) यान्नी बद्धQuiइत्यादिना । ॥।

एक

(सा।सं।) स्तम्बः कीटः ।

१५)

[[१७०]]

मूलं निरतिशयानन्दकं सङ्कोच

[[६६]]

व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

याङ्कना - gurmouni ! ईश्वरmium) अनादिns ज्ञान ‘सवयस इव ये नित्यनिर्दोषगन्धाः” नाकीmulgu अस्पृष्ट संसार नित्य कैर्यं की अनन्तगरुड विष्वक्सेनादिना - @igb साधारण Door रूपं, अणुत्वज्ञानत्वानन्दत्वामलत्वादि, भगवच्छे षत्वपारतन्त्र्यादि ८६५ळं

क्रम असाधारण १६०० आकार (i) in उपोद्घात

मुमुक्षु

माऩ

-मेलुङ्गण्डुगॊळ्वदु

क

राऩालु

[[१]]

(सा।दी।) नित्यलक्षणं - पूर्वोत्तरं तद्धेतुतदुदाहरणपरं - सवयसः, समानवयस्कgmp। नित्यं दोषगन्धास्पृष्टQjns अणुत्वेत्यादि। ज्ञानत्वानन्दत्वामलत्व [rijGT ६१ ६५। आदिशब्द ज्ञानादि सङ्ग्रहः । पारतन्त्र्यादीत्यादि शब्द नियाम्यत्वादि। उपोद्घातेति। आं शबराभिमानिराजकुमारावस्थैना

(सा।स्वा।) जातीयायां क (बाकं मुकं का ८६ Guor? Qing (GIL६१६०५ कं सम्प्रदाय [HQ]or_m? Qui। नित्यतीत्यादि। @outा बद्धादि सजातीय

(मं अनादिws ज्ञानसङ्कोचराहित्य ईश्वर gium धर्मिग्राहकमान सिद्धDI६०८urC६० अस्पृष्ट संसारत्वं ८०GQuorm] ईश्वर दृष्टान्तोक्तिकं मुकं ८ )।लं। सवयस इति । सम्प्रदाय ग्रन्धमं मूञ्छ “ते साध्यास्सन्ति देवा” इति वाक्यशेषः - प्राप्रामं भगवत्प्राप्त्यर्हतै गगmmm साधारणाकार Long] BGCLD? आकारसाधारण्येप्यनाद्य सङ्कुचित ज्ञानत्वादिørno भगवदनुभवादि योग्यत्व (pi flourisis व्यवस्थितougnoom? भगवदनुभवादियोग्य♚कं उपयुक्तonor आकारं साधारण योग्यgujogin व्यवस्थितकालागी आकारQLD। sumi @iiत्यादि । अमलत्वादित्यत्रादिशब्देन सत्यकामत्वादि सङ्ग्रहः । पारतन्न्त्र्यादीत्यत्रादिशब्देन किङ्करत्वादि सङ्गहः - शां शेषत्व पारतन्त्र्यादिना प्राप्तिकं साक्षादुपयुक्त। श्री । ज्ञानानन्दामलत्वादिळा स्वरूप लङ्की अनर्हतानिवारणद्वाराउपयुक्त। mmss QiCs यव्वर्गद्वयीन निर्देशिका। सत्यकामत्वादि का कैर्य की परिच्छिन्न ngi उपयुक्त[iii। अणुत्वं शङ्कितविभु चेतनत्व प्रयुक्त स्वातन्त्र्य निवृत्ति@winगणी कङ्काळङ्ग ६ पारतन्त्र्यद्वारा शेषवृत्ति उपयुक्तं । शुभ्यóउपाय♚ली प्रवृत्तिसिध्यर्थं कृष्णकम्मुअ साधारणाकार Dulln Gon? संसारबन्धा असाधारणाकारं - COD कं@sugup मिव्वु४त्तिल् एरिक्क क्काणोमिऱे। इदिल् fरिक्कुम्बडि ऎत्तऱियवेण्डिऩ असाधारणाकारri१८ (६५ गगनीं

गया। मुमुक्षुवित्यादि । राजकुमारभोगप्रतिबन्धक शबर संसर्गादिमाया संसर्ग pii, तन्मूलonor॥। (सा।प्र।) अमलत्वादीत्यादि शब्देन सत्यकामत्वादि गृह्यते। पारतन्त्र्यादीत्यादि शब्देनानन्याधारत्वादि गृह्यते । मुमुक्षुलाकण्ठ असाधारण Long इति - त्याज्योपादेयविवेकसामर्थ्य तन्मूलभूत जायमानकालीन भगवत्कटाक्ष विषयत्वमुमुक्षुत्वाशक्तत्वादयो मुमुक्षोरसाधारणाः - तेषु च विवे ॥।

मा

[[१]]

(सा।वि।) झण्डी, राजकुमार दृष्टान्तेनेति भावः। Guogati, मुमुक्षुत्वाधिकारे इति भावः - प्राप्यप्राप्तारावुक्तौ

(सा।सं।) उपोद्घात♚ली त्युक्तिर्देहाद्विलक्षणत्व भगवन्निग्रहायत्तकलुषमतित्वतदनु ॥।

अर्थपञ्चकाधिकारः

[[१७१]]

मूलंप्प्राप्ता स्वरूपं प्रणवनमsion मकारणं, नारशब्दाची, प्रपद्ये नाग की उत्तम लीग, व्रजळी मध्यम नीळं, त्वा नगकील पदकी, मा शुचः की वाक्य श्री

॥।

(सा।दी।) #n॰॰]♚लm। Guoggiii, मुमुक्षुत्वाधिकार की। प्रणवेत्यादि । उत्तमप्रभृति विशेषाकारमनु ॥।

(सा।सा।) यथावत्प्रकाशराहित्यादि, स्वतः प्राप्त पुरुषार्थ प्रतिबन्धक Lo um, हेय [i) miळं, उत्तरोत्तरमनर्थावह विशेषित्तु

विशेषि OLD

@@@LiuLLmjp। संसार बन्धमात्रं सामान्येन ऎल्लोर्क्कुम्३४१४त्तिल् रीरियिल्ला तॊऴिन्दालु मिप्पडि नऩ्ऱाग faeवुत्तुत्तॆळिन्दार्क्कु प्रवृत्तिLIT GIDm। Cogni, प्राप्तिविरोधि की

Gomuq। Q अनेक विशेषाकार विशिष्ट प्राप्तस्वरूपं ज्ञातव्य

।

आकार १५

माग

मुमुक्षुत्वाधिकारादि

अनुसन्धिनं । मकारली

॥

वाचक शब्दं रहस्यत्रय प्रतिपाद्य ? सं Glsumri। Q प्प्राप्ताविवित्यादि । उक्तसकलाकार विशिष्टवाचकDIT Gloशब्द उचित स्थल) यथासम्भवं शाब्द sajib आर्थ कङ्कनाना LD ६० ml अनेकस्थलोपादन । कङ्कं ८५। प्रणव की अणुत्वज्ञानत्वानन्दत्वादि८, शेषत्वpo, नमiv) मकार मुंली पारतन्त्र्यादिकं असाधारणाकारळा विरोध्याक्रान्तत्व नारशब्द♚ली प्रत्यगात्मबहुत्वादिs@ ं अनुसन्धेयम् । द्वयमुंली नारशब्द की साधारणाकार (pbउत्तम भी विशेषाकार (pio अनुसन्धेयम्। चरमश्लोकंली मध्यमप्रभृति or Guio तात्पर्यविषय DIs Qनुसन्धेय Quorm] शीलं प्राप्ताojig ब्रह्मं प्राप्य फल nmsunggio शेषित्व नियन्तृत्वाभ्या निरपेक्षोपाय Gurm पूर्वमुक्तsunii @ प्राप्त्युपाय Gurmit फलDormatio @jorri♚$/i/BrLT? ICU उपायत्वोपयुक्ताकारान्तरेण ज्ञातव्यDING Burggjb साध्यरूपा ३९१४मुम् कळिमुमिदिल् वेऱुबट्टुण्डा यिरुक्कैयालुम् ३९१ईमॆऩ्ऱुम् ५rमॆऩ्ऱु मिरण्डु ज्ञातव्यार्थri१८६५६गQL अव्युपाय फलस्वरूप ? साध्य उपाय मुण्डागिलदुक्कु पुङ्गळिरुक्कुम्बडि यॆङ्ङऩे? यिवऱ्ऱुक्कु V४Vङ्गळ् ताऩ् ॥। (सा।प्र।) कादय उपोद्घाताधिकारे उक्ताः । मुमुक्षुत्वाधिकारादिषु मुमुक्षुत्वादयो वक्ष्यन्ते इत्यर्थः - अर्थ पञ्चकज्ञानस्य चेतनार्थत्वेन तत्स्वरूपज्ञापनप्रधाने मन्त्रे तद्विवरणरूपयोर्द्वयचरमश्लोकयोश्च प्रत्यगात्म प्रतिपादकस्थलविशेषान् प्रथममाह - प्राप्ताविLCwत्यादिना प्राप्त्युपायस्य परिकरविभागाधिकार साङ्गप्रपदनाधिकारयोर्वक्ष्यमाणत्वात्फलस्वरूपस्यचोत्तरकृत्याधिकारपरिपूर्णानुभव पुरुषार्थ काष्ठाधिकारादिषु विस्तरेणोपपादयिष्यमाणत्वादिह ॥।

[[९]]

(सा।वि।) प्राप्त्युपायस्य परिकरविभागाधिकार साङ्गप्रपदनाधिकारयोर्वक्ष्व्य माणत्वात्फल स्वरूपस्य चोत्तर कृत्याधिकारपरिपूर्णब्रह्मानुभवाधिकारपुरुषार्थकाष्ठाधिकारेषु वक्ष्यमाणत्वात्तदग्रे वक्ष्या ॥।

(सा।सं।) ग्रह विषयतायोग्यत्वादि धर्माभिप्राया - मा शुच इत्यस्य परोक्तरीत्या एकपदत्वभ्रम निरासाय वाक्य श्रीत्युक्तं।

[[१७२]]

व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

पुळ् - ३४-४४ - कामुम्, अदिऩ् पुरिगङ्गळुम् मिरुक्कुम्बडियैयुम्, मेले VTH Aङ्गळिले परक्कच्चॊल्लक्कडवोम्। इवऱ्ऱिल् ३४४ ४त्तिल् पुरिलुम्, ३४४ त्तिलुम्, जूऩत्तिल् पुausत्तिलुम्, कत्तिल् पुरिरित्तिलुम्, ३४-२४४ कणवुगम् पुरु-सङ्गळिलुम्, ३४त्तिल् पुस्सिलुम्, ससि सरिवुारि ऎऩ्गिऱविडत्तिलुम् ३४-४-

(सा।) सप्पुबु - ऎ पदङ्गळ्, ऩ् पुरङ्गळ्।

(सा।ÆI) ऩुण्डो? वॆऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार्। मिऩरिवु। परक्क, सरमाग ३४४त्तिल्, सबु पसङ्गळु मवऱ्ऱुक्कु पवुक् पुरिगत्तिगङ्गळुम् कात्तिल् ङ्ग ळाऩ करिवु सावदादऩङ्गळुम्, मुम्, मुम्, अप्पुविऩ् पुys aमुमागिऱ सॆबङ्गळुमिवैयॆल्लात्तुक्कुम् ईसङ्गळु मॆऩ्ऱिप्पडि ऎदवुङ्गळ् ऎऴुक्कळायिरुक्कैयालुम्, मेलिवऱ्ऱुक्कु Hsfरिगळ् सिईऎङ्गळागैयालु मङ्गे सॊल्लुगिऱोमॆऩ्ऱबडि। इत्ताल् रायुऩर्ः रिसिगळिलिप्पडि ऎदुवुhवु मामैयालुम् इवऱ्ऱुक्किप्पडि ऎदरिमेले ससियामैयालु मिवैगळिङ्गे faæfपुत्तुच् चॊल्लप्पडुगिऩ्ऱऩवॆऩ्ऱदाय्त्तु। आऩालु मिङ्गु त्तैगरिक्कै अरिवुरिमऩ्ऱो? अविबुदुबुत्तिल् किऱ पडियै पुक्किऱ Hईमिव्Üकत्तुक्कु ए-तामागैयालुम् सावि मागैयालुम् अवुवु मिल्लैयॆऩ्ऩिल् आऩालव्३४१४ ङ्गळ् ६४४त्तिले अरसाङ्गळावदु ताऩॆव्विडङ्गळिले यॆऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार्। इवऱ्ऱिलु

तिलुम् पुत्तिलुमुळ्ळ अरबुसङ्गळिलॆऩ्ऱबडि। अवुत्तुक्कु पुदु म णि तूत्तिल् तोऱ्ऱुगैयालुम् इव्अवुईत्तुक्कु माऩ तॆवत्तिल् सॊल्लप्पडुगैयालुम् अ अ कामऩ

पुसङ्गळिले अविरिक्कुमॆऩ्ऱु करुत्तु। पुत्तिल् रिलुरि तिरुत्तिल् ७४प्पोले ३४१४त्तुक्कुम् मऩ्ऱिक्केयिदु HHGKमॆऩ्ऱु पुरिवुत्ताले सॊऩ्ऩबडि वर् ऩ पुरङ्गळिलुम्। अefii पुस्सिलुम्, सासरियुरि ऎऩ्गिऱविडत्तिलुम्, रिक्क्किऱदॆऩ्ऱु करुत्तु। इप्पडिऎ९७ माऩालुम् परिसियॆऩ्ऱॆऩ्ऱुण्डो? उण्डागिल् ART ऩाऩविवऩ् पक्कल् त्तिल्३म्बोले यॊरुगालत्तिलुम् सायादॊऴिय esयादो? इङ्गुळियिऩ् पुबुबुबुऩ्ऱिक्के कैयाले यिदुक्कॊरुक्काल् Agसरिसमागैयाल् hc) ऎमिल्लै यॆऩ्ऩिल् अप्पडि रिरिसमायिरुप्पदॆदु? अरिसिसि यॆऩ्ऩिल् करिबुगळुमिप्पडि ऎळियक्कत्तक्कवैयायिरुक्क अfd ॥।

(सा।प्र।) नोच्यत इतिवद्रहस्यत्रये तयोः प्रतिपादकांशानाह प्राप्त्युपायमित्यादिना । चतुर्थ्यन्त पद/img]मिति - मूलमन्त्रस्थ नारायणशब्दे चद्वयस्थ श्रीमच्छब्दनारायण शब्दयोश्चेत्यर्थः ॥। (सा।fF) ४३०४१६ -काबुरिसिसि ३४४ ४ः८f११६ - इवऱ्ऱिलिA ॥।

अर्थपञ्चकाधिकारः

[[१७३]]

मूलंप्राप्ति विरोधिung! अविद्या कर्मवासनादि रूप Door मोक्षप्रतिबन्धक वर्गम् - अली प्रधानं अनादिwins सन्तन्यLDI६rr आज्ञातिलङ्घन Loiques mg भगवन्निग्रहणं । ॥।

[[१]]

॥।

(सा।दी।) अविद्यैung, त्रिविधाज्ञानं । कर्म पुण्यपापरूपं । वासना, कर्मसंस्कार। आदिशब्द, प्रकृति सम्बन्धादि ग्राहकं । प्रतिबन्धक) प्रधानQLDQ? दुष्कर्मCLD ६ााकी - अमीलित्यादि । अज्ञातिलङ्घनं । भगवदाज्ञारूपविधिनिषेधशास्त्रातिक्रमं । भगवन्निग्रही सदा बहु मुख। (सा।स्वा।) Glucom) नियमि५५८४२। G GLon? किञ्च अविद्यादिना प्राप्तिनं प्रतिबन्धकता GGGon? Quizujib सालोक्य सामीप्यादि रूपप्राप्ति/mum QQuাना)(तुÈQF। प्राप्तिविरोधीत्यादि - अविद्यैतत्वत्रय विषय Door अज्ञान (pi विपरीत ज्ञानpio । कर्म, अकृत्यकरणकृत्याकरण

काम्य porror ( विवक्षितं । आदिशब्देन विवक्षित LouTu मं प्रतिबन्धकत्वं

[[१]]

भगवत्प्रीतिकोपribiा। वासना संस्कारः । अविद्याकर्मोभय संस्कार रुचिप्रकृतिसम्बन्धयोर्ग्रहणं । मोक्षः सायुज्यं । @ing प्राप्तिQuorg/ सालोक्य सामीप्यादि प्राप्त्यन्तरं प्रत्यविद्यादेः प्रतिबन्धकत्वाभावेपि कीलकंzwnंउक्त विरोधी Quor। अविद्याकर्म वासनादि परम्परै काङ्ग कार्यरूपri१८६Trraqió कारणरूप [imgi अनन्त कं ज्ञातुंशक्य Loon? Durgung/ तत्तन्निवर्तक n।GGLon? Qing प्रतिबन्धक १५६) प्रधानं ज्ञातDITOLDujG/LDगणी) प्रतिबन्धकत्व QLD तुल्य कङ्गा। प्रधानQLD ६०१ ६०१ ऊं Đn। G Com? कर्मशब्दविवक्षित Loor भगवन्निग्रह १०० मी) अकृत्यकरणादि रूपकर्म ११ BTC Q अयोग्यतादिना ऊं ऊं की भगवा की ग पक्कल् रास रि क्कैक्कु Aaruामुण्डो? वॆऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार्। इदिल् प्रधानमित्यादि । । स्वतन्त्र निष्ठव्यापार LDI ६० ८५ विद्यादिना तदधीन sami@G बन्धकीप्रधान ५०५ - “श्रुतिस्मृतिर्ममैवाज्ञा” ग

TwiCop Q।अकृत्यकरणादिक्षा आज्ञातिलङ्घन रूपनिग्रह दि६०५ कं निबन्धनQI/LD/ ५।लं। निग्रहाज्ञातिलङ्घनयोरन्योन्याश्रय शङ्कावारणायानादीत्युक्तिः।

GLD

(सा।प्र।) विरोधि स्वरूपमाह - प्राप्तिविरोधित्यादिना - तत्रकर्मशब्दार्थं दर्शयन् तस्य प्राधान्यमाह अक्रीं प्रधानमित्यादिना । ननु भगवन्निग्रहस्याज्ञातिलङ्घनं मूलमाज्ञातिलङ्घनस्य भगवन्निग्रहो मूल मित्यन्योन्याश्रयस्स्यादित्यत्राह - अनादीति। बीजाङ्करन्यायेन ॥।

(सा।वि।) विरोधिस्वरूपमाह - प्राप्तिविरोधिदिति । अविद्या त्रिविधाज्ञानं । कर्म पुण्यपापरूपं वासना संस्कारः आदिशब्देन प्रकृति सम्बन्धादि सङ्ग्रहः । आज्ञातिलङ्घन Loquins, अकृत्यकरणादि रूपाज्ञातिलङ्घनमूलकत्वेन । उत्पन्नः । भगवन्निग्रहं भगवत्कृतदण्डनसङ्कल्पः - ननु भगवन्नि ग्रहस्याज्ञातिलङ्घनं मूलं आज्ञातिलङ्घनस्य भगवन्निग्रहो मूलमित्यन्योन्याश्रय इत्यत उक्तमनादीति बीजाङ्कुरन्यायेन व्यक्ति भेदान्न दोष इति भावः। अत एव सन्तन्यमानेत्युक्तं । ननुप्रकृति सम्बन्धस्यानादित्वाद्भगवन्निग्रहाधीनत्वं कथमिति चेन्न - नित्यपदार्थ स्वरूपस्यापि भगवदधीनत्वे ॥।

[[१७४]]

व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

माऩ

मूलं- २५१ क्षेत्रज्ञकं ज्ञानसङ्कोचकर LDTT६er त्रिगुणात्मक प्रकृति संसर्ग विशेष कुण्डuji (सा।दी।) भगवत्प्राप्ति विरोधित्व की। क्षेत्रज्ञीत्यादि महावाक्य मृ। क्रमेण Qruujib कृत्यriwapi। ज्ञान सङ्कोचेत्यादिumr।

॥।

(सा।स्वा।) तथाचोभयोरपि बीजाङ्कुरन्यायेनानादितया सन्तन्यमानत्वान्नोक्तदोष इति भावः। Quig आज्ञातिलङ्घन Louquirts Quibag निग्रहं प्राप्ति प्रतिबन्धक QILD Guor? / आज्ञातिलङ्घन फलभूत नरकादिदुःखप्रधान सङ्कल्परूप Low नरकादिदुःख/i१८६० बाळङ्ग की मात्र

कु

॥।

क्षेत्रज्ञाङ्कीत्यादिना । ननु, प्रकृति

Loßgmurpr? दुःखानुभव प्राप्ति अनवसर १०० मुख Qjgनिग्रह मर्थात्प्रतिबन्धक की दुःखानुभव प्रळयादिदशै, नरकादि प्रसङ्ङ्गीं उत्कृष्टसुकृत niupaji, निग्रहं प्रतिबन्धक प्रसङ्गिwng? किञ्च नरकादिप्रधानेन दत्तफल @rajg निग्रहं शीलंgung। उपाय निरपेक्ष Lons प्राप्तिjors प्रसङ्गिwng? इत्यादि चोद्य [i) (६) मं ( उत्तर Lo@suprit। क्षेत्रज्ञ ऊं कीत्यादि महावाक्य कुङ्कृ । ज्ञानसङ्कोचेति। सङ्कोचे वैविध्यख्यापनार्थं त्रिगुणात्मकेति विशेषणं। नित्यमुक्तेष्वति प्रसङ्गवारणार्थं विशेषपदं । संसर्गस्य विशेषो नाम क्षेत्रज्ञमात्र विषये भगवत्सङ्कल्पाहित बन्धकत्व शक्तियुक्तत्वं । प्रळयादि दशै ज्ञानसङ्कोचमुखjp प्रतिबन्धकत्व (PGCIL६mq॥ आज्ञातिलङ्घन १०१९ (सा।प्र।) व्यक्तिभेदान्न दोष इति भावः। भगवन्निग्रहफलमाह सम्बन्धस्यानादित्वा द्भगवन्निग्रहाधीनत्वं कथमिति चेन्न - नित्यपदार्थस्वरूपवत् प्रकृतिसम्बन्धस्य ॥।

(सा।वि।) प्रवाहानादिरूपप्रकृतिसम्बन्धस्य कैमुतिकन्यायेन भगवदधीनत्वात् - स च दण्डनसङ्कल्पः क्षेत्रज्ञान् ज्ञानसङ्कोचकप्रकृतिसंसर्गविशेषं सम्पाद्य, शरीरेन्द्रियादिभिन्नं बन्धं घटयित्वा, देहेन्द्रियादि किङ्करान् कृत्वा, विष्ठाक्रिमिप्रभृतिकीटपशुपक्षिसरीसृपादितिर्यग्जातिषु पातयित्वा, शास्त्रज्ञानयोग्यमनुष्य जन्म स्ववस्थितानपि बाह्यकुदृष्टिमतैस्सच्छास्त्रमार्गविरुद्धान् कृत्वापि, बाह्यकुदृष्टिमतेष्वप्रविष्टानपि तत्वज्ञान विपरीतज्ञानविषयप्रावण्यवतः कृत्वा, सुखलवार्थं पुनराज्ञातिलङ्घनं कारयित्वा, अपराधपरम्परां सम्पाद्य, पुनर्जन्म परम्परायां प्रवेश्य च, क्षुद्रैश्वर्याद्यर्थं प्रेतभूतनाथाद्युपासनं कारयित्वा, जुगुप्सावहक्षुद्रपुरुषार्थैः कृतार्थम्मन्यान्विधायच, योगप्रवृत्तानपि क्षुद्रदेवतायोगेषु नामाद्यचेतनोपासनेषु वा प्रवेश्य, किञ्चित् क्षुद्रपुरुषार्थैर्योगं सफलं कृत्वाप्यात्मप्रवणानपि अचित्संसृष्टस्वात्मनि ब्रह्मदृष्ट्युपासकान चित्संसृष्टकेवलस्वात्मोपासकानचिद्वियुक्तस्वात्मनि ब्रह्मदृष्ट्युपासकानचिद्वियुक्त केवल स्वात्मोपासकांश्च कृत्वा, अल्पफलैस्सन्तुष्टान् कृत्वा, पुनरावृत्तिमतः कृत्वा, अपुनरावृत्तिमार्गाभिमुखान् ब्रह्मात्मकस्वात्मचिन्तनप्रवृत्तान् स्वात्मशरीरक परमात्मचिन्तन प्रवृत्तानपि स्वात्मानुभवेन वा, अष्टैश्वर्यादि सिद्धिभिर्वा, वस्वादि पदप्राप्त्या वा, ब्रह्मकायनिषेवणादिभिर्वा, सापेक्षान् कृत्वापि सुकृततारतम्येन बहुप्रकारै र्भगवत्प्राप्तेर्विरोधितया तिष्ठतीत्याह - क्षेत्रज्ञ इत्यादिना। मुक्तानामपिमूलंप्रकृति परिणाम विशेष

अर्थपञ्चकाधिकारः

[[६६]]

[[१७५]]

शरीरेन्द्रियादिकं “श्री ६०

सॆय् विऩैवऩ् कयिऱ्ऱाल्। पुण्णैमऱैय॥।

(सा।दी।) क्रीळण्ठा ६००D त्यादि।

६ Gruit पुण्यपाप रूप कर्म ना। Jadu su♚♚, दृढDns दुर्विवेचLombuq बन्धि)। LTD, आन्तरदोषं Qgfungig (सा।स्वा।) unsoli निग्रहं नरकादि दुःखप्रधान सङ्कल्पमात्र रूप॥। प्राप्तिविरोधि m उपायविरोधिQuormi, प्रतिकूलानुभवहेतु, त्रिप्रकार। प्राप्ति विरोधिung? सापराध गाढा अनुभवि की भगवत्सङ्कल्पं । उपाय ६rnBurroubl? mom सापराध

वशीकरिङ्ग की सङ्कल्पं ।

प्रतिकूलानुभवहेतु?

Courप्रतिकूल कर्मानुष्ठान Boor Counफलप्रधान सङ्कल्पं । व्वर्थं चरमश्लोकाधि कारी । शुक्र प्रळयादि दशै की प्राप्तिविरोधिउपाय विरोधिuqó &_iosum i निग्रहं प्रकृतिसंसर्ग विशेषमूलज्ञानसङ्कोचमुख♚ल प्राप्तिकण्ठ

कण्ठी तुकं GLD

अचिदविशिष्ट ऊं की निग्रहं प्रतिबन्धक Dongi सृष्टिदशै

mosum Qug प्रतिबन्धकQD६१६०१८GGI?

। प्रळयादिदशै “दयमानमनाः” ढाकी Lingu अनुग्रहं

प्रकृतीत्यादि ।

त्रिगुणात्मकप्रकृति परिणामेत्यर्थः । ज्ञानसङ्कोचकDI] प्रकृति संसर्ग विशेष

mor

दृढबध्वा। श्रीण ६००१ कीत्यादि । ६० बहुविध

माग

@sujiীलळा, Gaujuiळी। मदनुष्ठितकर्मी, प्रबलपाशri१&TTmfC६०। लीळङ्ग दृढLDIB, दुर्मोचन LDITq। अल, देहात्माऊं८६०६ा विवेकिकण्ठ॥

uggulq। Big बन्धिलं। ४६०६०६००१ व्रण । व्रणbun पूय शोणितादि मय LDIOT देहjog (सा।प्र।) प्रवाहानादित्वाच्च तदधीनत्वमुपपद्यत इति भावः ननु, प्रकृतिसम्बन्धस्य ज्ञान सङ्कोचकरत्वे मुक्तस्यापि “कामरूप्यनु सञ्चर” न्नित्याद्युक्तभूलोकादिगमने ज्ञानसङ्कोचः स्यादित्यत्रोक्तं। संसर्गविशेषेति । सम्बन्धमात्रस्य न ज्ञानसङ्कोचकरत्वं । किन्तु “तिलतैल वद्दारुवह्निवद्दुर्विवेचत्रिगुणे” त्यत्रोक्तो भगवन्निग्रहकृतस्सम्बन्धविशेष एवेति न विरोध इति भावः। ज्ञानसङ्कोचफलमाह - प्रकृतिपरिणामेत्यादिना । मुयमङ्की, साभिलाषं प्रवर्त्य, वैविध्येन स्वकृतपापरूपदृढरज्वा। श्रीरङ्गलाल कण्ठा १४, दृढतरं निरन्तरमाबध्य। ग, व्रणस्वरूपमांसा ॥। (सा।वि।) “इमान् लोकान् कामान्हीकामरूप्यनुसञ्चरन्निति प्रकृति संसर्गस्य विद्यमानत्वात्तद्द्वावृत्त्यर्थं संसर्गविशेषेत्युक्तं । कर्मकृतस्संसर्गविशेषो विलक्षण इति भावः - की, सम्बन्धं जनयित्वा । ६० बहुळं यथा तथा। @sui, कृतैः।, पापैरेव । ♚, दृढतररज्वा। श्रीगणा ं, दृढं यथा भवति

तथा - अलङ्कण्ठ, निबिडं बध्वा। ४६००१०० व्रणं। मांसरक्तरूपं।

॥।

(सा।सं।) मङ्की, संयोज्य । श्रीळङ्ग ६०० मित्यादि, दृढमरुन्तुदया बध्वा - बहुधाकृत पापरूप ॥।

[[१७६]]

व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

i -वरिन्दॆऩ्ऩैप्पोरवैत्ताय् पुऱमे” ऎऩ्ऱुम् “अन्नाळ् नी तन्द आक्कैयिऩ् वऴियुऴल् वेऩ्” ऎऩ्ऱुम् सॊल्लुगिऱबडिये; सरिवु पुRऩाक्कियुम्, अव्वयिलुम्,

तैगूडाद ।

॥।

(सा।ऎ।) fAkikमागच्चूऴ्न्दु। ऎऩ्ऩैप्पोर, उऩ्बक्कलिल् निऩ्ऱुम् पुऱम्बेबोम्बडि पण्णिऩायॆऩ्गै। अन्नाळ्। सरिगाणत्तिले नीगॊडुत्त। आक्कै, अदिऩ् वऴियिले, च्चसरित्तिलॆऩ्गै। उऴल्वेऩ्, माग पुरिअरिसिक्किऩ्ऱेऩॆऩ्गै। अऩजियिल्,

तॆयिल्

(सा।७।) यॆऩ्ऱबडि। मऱैय, अन्दसऩङ्गळ्गण्णुक्कुत्तॆरियादबडि। वरिन्दु, पुरित्ताले सूऴ्न्दु। ऎऩ्ऩै, अUthऩाऩवॆऩ्ऩै। पुऱम्बोरवैत्ताय् उऩ्ऩै यॊऴिय कळिले पोम्बडि वैत्तुविट्टाय्। अन्नाळ्, अन्दगालत्तिले। सरीक्कळत्तिले यॆऩ्ऱबडि। नी तन्द, १पुऩाऩ नी कॊडुत्त। आक्कैयिऩ्वऴि, वत्तिऩ् वऴियिले। नी रि यालचेतन्दिरुक्कच्चॆय्युम् कमाऩ कमिऴुत्तवऴिगळिलेयॆऩ्ऱबडि। उऴल्वेऩ्, माग अरिसियानिऩ्ऱेऩ्। पुऩ्ऩाक्कि, ऎङ्ग ऩाक्कि इवऩुडैय कणत्तै यिप्पोदुम् निरवुग पलियाले तडुत्तु अत्तै, माक्कि इवऩैggरिग ऩाक्कुगैयाले यिम्मुगत्ताले इप्पोदुम् इदु विलक्का मॆऩ्ऱु करुत्तु। इत्ताल् “३४४-४४ः” ऎऩ्ऱ अरिafore ऩायिरादे सारर्-ऩाम्बडि पण्णुमत्तऩैयॆऩ्ऱदायिऱ्ऱु। आऩालुम्ईरक् ऎक्कागैक्किन्द नी मऩ्गैगूडुमो? इदु वत्तिगुऱुप्भागैयालेगमागवऱ्ऱो वॆऩ्ऩ वरुळिच्चॆय्गिऱार्। अव्वयिलु ळ् कुऱुप्पल्लामैयाले HRKमामॆऩ्ऱु करुत्तु। आऩालुम् रियुळ्ळर् ताणमुम् BRमाग रिक्क्कुमो? पुजारिऩॆऩ् वाऩिऩ्॥॥ (सा।सि।) सारिगा ा रिऩ् FA तऩा। ऎऩ्ऩैप्पोरवैत्ताय्प्पुऱमे, सर् करिगाबुगळिः अन्नाळ्, सरिसरिङ्गऩ् नीदन्द आक्कैयिऩ् वऴियुऴल्वेऩ्,

तऩ्गरिसि “विचित्रा देह सम्पत्तिरीश्वराय निवेदितुं” इत्युक्तप्रकारेण देहस्य भगवत्कैङ्कर्यार्थत्वेन कथं निग्रहफलत्वमित्यत्र भगवदाज्ञारूपकर्मानुष्ठानपूर्वकं तत्प्रसादनानुष्ठानानुपयुक्तस्य तथात्वमित्यभिप्रायेणाह । अवस्थैीत्यादिना - नन्वत्यन्तदुःखहेतुतिर्यगादिजन्मनो भगवन्निग्रहकार्यत्वमस्तु “दुर्लभो मानुषो

’ H॥।

(सा।ई) पाf

पोरवैत्ताय्

[[४]]

नी तन्द नीर्। आक्कै

•

वरिन्दु,

ऎऩ्ऩै ईर् । पुऱमे ऎः । ४करिल्ःअऩ्ऩाळ्, सरिगो

[[१]]

। वऴि सरि उऴल्वेऩ्, Ayaर् पुरिलूसारिसि।

(सा।सं।) प्रबलपाशेन व्रणरूपं शरीरं मोहेनाच्छाद्य भोग्यं कृत्वा मां अनादितया त्वद्विमुखतया स्थापित ai-fu - अऩ्ऩाळिदि, अङ्गळ् kaपुगारिदः पुरिजसारिसि -

अर्थपञ्चकाधिकारः

[[१७७]]

मूलंतिर्यगादिदशै लाऊण्डळं, शास्त्रयोग्य [i) Boor मनुष्यादि जन्म) बाह्यकुदृष्टि मतris६० ८६०कंळी, अयली- “भगवत्स्वरूपतिरोधानकरीं विपरीतज्ञानजननीं स्वविषयायाश्च भोग्यबुद्धेर्जननीं, नकलqu - लप्रकृति por मोहनपिञ्छिकै तत्वाज्ञान विपरीतज्ञान विषय प्रावण्य

॥।

(सा।दी।) विपरीतेति, भगवत्स्वरूपी विपर्ययज्ञानोत्पादिका QILD ६१६५। स्वविषयायाः । स्वशब्दं

महदहङ्कारादि सङ्गृहीतं । मोहनपिञ्छिBLI/। ऐन्द्रजालिक

४। तत्वज्ञानादि कक्षा

प्रकृतिपरं। Oppoळा परव्यामोहनार्थं ozužी ं

(सा।स्वा।) प्रवृत्तिकं (g) योग्य बाह्यकुदृष्टि मत

४४६ïïा LITägnzurr मतलील

क्

Quipi। शास्त्रेत्यादि। शास्त्रयोग्य जन्म[i] Befggjb शास्त्रार्थ [i] ना अन्यथाक रिकं विपरीताध्यवसाwn शास्त्रयोग्यजन्म (pi द्वार ५०० कुङ्कु। शुल बाह्यादि विषय द्वार LOTTLG Gon? तत्वज्ञान विपरीत ज्ञानादि SOIL GOD) अनिग्रहकार्यमात्र ५०rpm? देहेन्द्रियादि CLIT? । य♚ीत्यादि।

हेतु]

कार्य (pon Dorn ८। कंg प्रमाण

महदाद्यारब्धDIror देहेन्द्रियादि

भगवत्स्वरूपेति। Q५५ भाष्यकारवाक्य की प्रमाणQLD कं।

विवक्षित ८६। मोहनपिञ्छिकै

ऐन्द्रजालि

परव्यामोहनार्थ Lon मयूरपिञ्छं। ऐन्द्रजालि मणिमन्त्रादिक्षा मयूरपिञ्छनिरपेक्ष परव्यामोहनादि कार्यकरDongriGumo ईश्वर निग्रह(pi, मूल प्रकृतिदेहेन्द्रियादि निरपेक्ष कार्यकर॥।@mp।com ५। लङ्का। विषयप्रावण्यं, विषयभोगं विना धरि लङ्की

LLTD। शुल

अनर्थपरम्परै५६०६७ १६ळं निग्रह दत्त फलLori निवृत्त? Googli निग्रहंसन्तन्यमान LDIGILLq आज्ञातिलङ्घन निवृत्ती

माऩबडि

उपपादिश्री।

प्रेक्षावाला

अत्यन्तानर्थ हेतु आज्ञातिलङ्घन की प्रवृCom GGGL प्रमाण लंल उपपादिpri@moq धीत्यादि - तत्वाज्ञानविपरीत (सा।प्र।) जन्मनः कथं निग्रहकार्यत्वमित्यत्राह । शास्त्रयोग्य [i) BITCत्यादिना । कृत्याकृत्यविवेकयोग्येष्वित्यर्थः । मोक्षाशयैहिकामुष्मिकसुखत्यागिनां तेषामुभयभ्रष्टतया तज्जन्मनोत्यन्त निग्रहकार्यत्वमित्यभिप्रेत्य प्रथमं तदुक्तिः । नन्वस्तु तेषां निग्रहकार्यत्वं तद्व्यतिरिक्तस्यानुग्रहकार्यत्वं किं न स्यादित्यत्राह। अन्यान्ना नाLL Sीत्यादि - तत्रान्वयरहितानपि क्रोडीकृत्य । मोहनपिञ्छिल मुङ्गळा, परभ्रम हेतुना - तत्वज्ञानाभावस्य विपरीतज्ञानरूपस्य भ्रमस्य वैषेयिक सुखेच्छायाश्च दुःखानुभवरूपत्वाभावात्कथं निग्रहफलत्वमित्यत्राह। @muq

॥।

(सा।वि।) muji, स्थापयित्वापि । मनुष्यादि जन्म (१६), मनुष्यादि जन्मसु। अन्त्यजन्मवतोपीत्यत्र तात्पर्यं । ८०ऊङ्कीujiळं निरस्यापि । अन्य, बाह्यकुदृष्टिमतेषु श, अप्रविष्टानामपि। गfujib कृत्वापि । moungus, तत्वज्ञानादिमूलकतया ।

[[१७८]]

[[६]]

व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

माऩ

७७ - ‘आवि तिगैक्कवैवर् कुमैक्कुम् सिऱ्ऱिऩ्बम् पावियेऩैप्पल नी काट्टिप्पडुप्पायो” ऎऩ्गिऱबडिये - विमाऩ

सुखलवार्थLD ६० अकृत्यकरणादिरूप Door आज्ञातिलं त्तैप्पण्णुवित्तु, “पुर्गर् सिार् :: - ex: पुबुव्वु पू-रर्-” ऎऩ्गिऱबडिये - मेलुम् अ४पुळि कळिले मूट्टि (सा।ऎ।) आवि तिगैक्क। आवि

॥।

या। तिगैक्क - कलङ्गुम्बडि १ ऐवर्, kर्। कुमैक्कै, ऎरिसिक्कै १ अदागिऱ सिऱ्ऱिऩ्बङ्गळ् ऎङ्गळ् । ऎसमाग वॆऩक्कुक्काट्टि अगऩाऩ नी पुरिबुयाऩ वॆऩ्ऩैप्पडुप्पायो, पक्करिक्कप् पॆऱुवदियोवॆऩ्गै। पुबुरिसिऩारिवु - ९७ः : पुमाऩ पुऴ् रीयैप्पिक्कुम्।

पुः E HF ऩाऩ विवऩ् ९९ पुबुत्तैये पण्णुमॆऩ्गै।

(सा।‘ि।) कळ्। आवीरिā। आवि ३१Hवाऩदु। तिगैक्क, ताबङ्गळिल् GE एरिसिक्क माट्टादे कलङ्गुम्बडि। ऐवर् ऎईरर्। कुमैक्कुम्, अदिल् Sche Tea ऎरियै युण्डाक्कि ऎरित्तु ऎरिसिक्कुम्बडि इरुक्किऱ। सिऱ्ऱिऩ्बम् काणऎङ्गळै। पल, ऎऴुदिसमाग। काट्टि, ऎऩक्कुत् तोऱ्ऱुवित्तु। नी - सुऩाऩनी। पावियेऩै, पाबियाऩवॆऩ्ऩै। पडुप्पायो, नीगरिक्कलामो? पिराऩे ऎऩ्ऱबडि। da

मयिरुन्दालु मिदिऩ् अत्तैयुम् अावुगिरवुत्तैयुम् तोऱ्ऱादबडिबण्णि rhd efक्यै युण्डाक्कुगैयाले यिवऩै यिदिले रि्प्पिक्कक्कूडुमॆऩ्ऱु करुत्तु। आऩालुम् पुसङ्गळाले इन्द सिवमागादो? इन्दत्तैप्पण्णियिले मूट्टुगैयाले अबुङ्गळ् पिऱवादॆऩ्ऩिलिदिल् HHUमुण्डो? वॆऩ्ऩवरुळिच् चॆय्गिऱार्। पुदिर् रिसि केरिसिजिः । आऩालुमिन्द Aयक् करि Mei माय्माऩ पिऩ्बुRत्तिलिवऩुक्कु रीHक्कु विलक्कुण्डो? ४Rङ्गळुम्

कमाय् वरुगैयाले यवऱ्ऱिलुमिप्पडि ३९ यैप्पण्णिवित्तु इऩ्य विलक्कमॆऩ्ऩिलिदिल् मुण्डो? वॆऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार्॥॥ (सा।V।) याग सा। आवि तिगैक्क, । ऐवर् कुमैक्कुम् सिऱ्ऱिऩ्बम्, कक्। पावियेऩै, ६४/७

१९७ळियदु। पल नी काट्टिप्पडुप्पायो, i एतन्न युक्तमिति भावः। कादाचित्कस्यापि तस्य दुःखानुभवरूपत्वाभावात्कथं निग्रह फलत्वमित्यत्राह । पापं प्रज्ञां नाशयतीत्यादिना । ननु निषिद्धानुष्ठानस्य नरकादिप्रापकत्वात्तद्यु ॥

[[९]]

(सī।fā।) आवि तिगैक्क,

पु। ऐवर् कुमैक्कुम्, पुजियार् सावुक्सिऱ्ऱिऩ्बम् अळ्। नी पल ऎऴुऩ् काट्टि Vs पावियेऩै,

सबडुप्पायो पण्णिवित्तुम्

कट्टि ॥।

[[३]]

।

(सा।स।) आवीत्याā,

aqवा रि स -रिगगर् क्षुद्राणि पापिनो मम दर्शयित्वा नाशयसि किं मामित्यर्थः

मूलं-

परिवृत्ति

अर्थपञ्चकाधिकारः

[[१७९]]

“क्षिपाम्यजस्र” मित्यादि की, गर्भ जन्मजरामरणनरकादि चक्र परिभ्रमिप्पि ं क्षुद्रसुखादिकं छ साधन [LD IT ६०५

राजसतामस

शास्त्रार्थ[]८६० नाकन्नका “यक्षरक्षांसि राजसाः - प्रेतान्भूतगणाश्चान्ये यजन्ते तामसा जनाः ऎऩ्गिऱबडिये - तऩ्ऩोडॊक्कवॊऴुगुसङ्गिलियिले कट्टुण्डुमुलुगिऱ क्षेत्रज्ञर् कालिलेविऴप्पण्णियुम् अवर्गळ् कॊडुत्त मुऩविङ्गळाले

(सा।दी।) क्षुद्रसुखं, शब्दादि विषय सुखं । आदिशब्द मामुष्मिक स्वर्गादि ग्राहकं । शास्त्रार्थ [१५६०ना, शास्त्र विहितोपाय [i) ८६०ना। मी, दीर्घ साधारण कर्म शृङ्खलै।

मा

(सा।स्वा।) श्रीङ्ग Longवित्यादि। Quy आज्ञातिलङ्घन (poLuni कण्ठ निग्रहं

कं

देहेन्द्रिय सम्बन्धं द्वार LDTT६OTIC शास्त्रार्थानुष्ठान♚♚DDOL Gunugin कं श द्वारQ/१०६८१६०७&>&nGCLDIT? अाङ्क (C) (५० स्वरूपानुचितunoon देवतान्तर भजन उपक्षीणsund ८nQQILDòगणी) अनुचितur grilion? अनुचित

ढङ्ग ८। GOLDI? Glo अG Goom प्रमाण लङ्ग उपपादिकीpri। क्षुद्रेत्यादि । आदिशब्देन स्वर्गादि सङ्ग्रहः। राजसतामसेति । राजसशास्त्रार्थ [५] ना, दुःखसम्भिन्नाल्पसुखरूपस्वर्गादिसाधनकर्मrigin। तामसशास्त्रार्थना, दुःखप्रायात्यल्पसुखरूपा पशुपुत्राद्यैहिकफलकं साधन Lonoor कर्मri।८।ना। यक्षादि ग्रहणमिन्द्रादिदेवतै उपलक्षणं । राजसा इति। रजस्तमोभिभूत तयाऽनुचितत्वं zppungi क्षुद्रसुखाद्यासक्ति wing कुङ्कु। भूताः, रुद्रपारिषदादयः। १७,

काठी। तद्भजनका स्वरूप लङ्किं सार्वभौमकुमार क्षुद्रान्ना फुलs Cum अनुचित QILD सूचितं। sir पुरुषार्थप्रदmui (कं तद्भजन Dougling अनुचित मॆऩ्ऩक्कूडुमो? अन्द मुऩजिबुवुरित्समागैयालेयदु कूडु मॆऩ्ऩिलप्पोदिवऩुग्गतिल् वैराग्यं amoung G@gui। अन्यान्ना त्यादि।

देवतान्तरriJ&JLD लाऊं कर्मपाशबद्धकं अनुचित Glucorml५।

यित्यादि ।

॥।

(सा।प्र।) क्त देहस्य निग्रहफलत्वमस्तु । विहितयागाद्यनुष्ठानानुगुणस्य कथं निग्रहफलत्वमित्यत्राह । क्षुद्र सुखादिकं की त्यादिना । विध्यनुमतस्याप्यप्राप्तपुरुषाराधनसाध्यत्वात्परतन्त्रस्वरूपाननु रूपत्वाच्च त्याज्यत्वमिति भावः २५, सञ्चारयोग्यतया पुरुषद्वयपादबन्धलघुशृङ्खलायां । यथाकथञ्चित्सुखलाभान्न दोष इत्यत्राह । यान्ना

त्यादिना - “मांसा सृक्पूयविण्मूत्रस्नायुमज्जास्थिसंहतौ । देहे चेत्प्रीतिमान्मूढो भविता नरकेपि सः । महेन्द्रप्रतिनन्द्यानां (सा।वि।) परिभ्रमि ंß सञ्चार्य। ओदनपाकं पचतीतिवत् परिवृद्धी परिभ्रमि इति प्रयोगः। goron स्वेन साकं । ७), पादसञ्चारयोग्यदीर्घशृङ्खलायां । कर्मबन्ध इति यावत्। &LG६ळंा०] बन्धनवतां । स्वसमानकर्मबन्धानामित्यर्थः २००, सञ्चरतां। क्षेत्रज्ञ जीवानां ब्रह्मरुद्रादीनां । पादे । fuji पातयित्वापि । देवतान्तरभक्तान् कृत्वेत्यर्थः ॥।

(सा।सं।) २७ माघी, अनेकपुरुषनिगळनकरी एका शृङ्खला

ऒऴुगु

॥।

[[१८०]]

व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलंक्रिमिना गाण्ठीwngs, नामाद्यचेतनोपासन (i) ८० w, pm योग, आत्मप्रवण

कृतार्थuji - योग प्रवृत्तना - क्षुद्रवदेवतायो

फल

वियुक्त गीली गq ब्रह्मदृष्टि

गीষ६६

प्रकृति संसृष्टं प्रकृत

(सा।दी।) क्रिमि, विठ्कृमि, योगप्रवृत्त, उपासनप्रवृत्त। नामाद्यचेतनोपासन [१६], “नाम ब्रह्मेत्युपासीते” त्यादि विधि अचेतनविषयब्रह्मदृष्ट्युपासनी।, सफल (०८। इव्विबत्तुक्कळॆल्लाम् तप्पिऩवऩ् तिऱत्तिल् रिरिरिÜक्कुम् Hकत्तैक् काट्टुगिऱार्। आत्मप्रवणojuy मित्यादि। प्रकृतिसंसृष्टात्मस्वरूपं प्रकृतिवियुक्तात्म स्वरूप QILDO भयकुण्डीगळं॥ (सा।स्वा।) जुगुप्सावहेति। “महेन्द्र प्रतिनन्द्यानां वपुरप्सरसामपि । त्वगसृङ्मांसमेदोस्थि मज्जा शुक्लमयं न किं । मांसासृक्पूय” इत्याद्युक्तरीत्या स्वर्गादिसुख is (@LD जुगुप्सावहाळा &ßg।•

क्रिमि girijg विट्कृमिना - जुगुप्सनीय mpgq।गी क्रिमि५०० कृतार्थ [] ॥ दुष्कर्म Louin इतोधिक पुरुषार्थ रुचि, अक्रीं वैराग्य pi, mo

jious

GGL/५।

“क्लेशानां च क्षयकरंयोगादन्यन्न विद्यत” इत्यादि jigu अत्युत्कृष्टसुकृतरूप LDIT योग श्रीलङ्का कण्ठ निग्रहं थी। छ LDITLGGLDI? GQ योगेत्यादि। योगं स्वरूपतस्सर्वोत्कृष्ट क्षुद्रविषयी iq निकृष्ट १० ऊं की अत्यल्प फल पुऩियमाक्कुगैयाले विलक्कागमाट्टु मॆऩ्ऱु करुत्तु। आऩालुम् पेङ्गळाऩ विषयफल। नागमं आत्मविषय Dinon उपासन श्री यान्नी मङ्गळ LDITLQGuor? GQJi। आत्म प्रवणत्यादि। ब्रह्मदृष्टीत्यादि (सा।प्र।) वपुरप्सरसामपि। त्वगसृङ्गांसमेदोस्थिमज्जाशुक्लमयं न कि” मित्याद्युक्तप्रकारेणात्यन्तहेयेषु भोग्यताबुद्धिमतां जन्मनो निग्रह कार्यत्वमिति भावः । नन्वेवम्पूर्वभागोदितकेवलकाम्ययज्ञादितत्पराणां जन्मनिग्रहकार्यमस्तु। योगिनां जन्मानुग्रहकार्यं किं नस्यादित्यत्तयोगिष्वपि भगवद्व्यतिरिक्तविषययोगनिष्ठानां जन्मनिग्रहकार्यमेवेत्यभिप्रेत्याह योगप्रवृत्त

नामित्यादिना। अनित्यदेवताविषय योगजन्यत्वादनित्यत्वेन भाविनाशप्रतिसन्धानजनितभीतिरूपदुःखमिश्रत्वाच्च निग्रहकार्यत्वं युक्तमिति भावः। ५०@gma♚g/ळं, सफलं कृत्वा - स्वात्मयोगप्रवृत्तेष्वपि। प्रकृतिसंसृष्टत्व प्रकृतिवियुक्तत्व भेदभिन्नमात्मानं ब्रह्मदृष्ट्या स्वरूपेणवोपासीनानामपि भगवदनुभवव्यतिरिक्त फलकत्वेन निग्रहविषयत्वमेवेत्याह। आत्मप्रवणत्यादिना। ॥।

wing, “नाम ब्रह्मेत्युपासी”

(सा।वि।), व्यामोहयित्वा - नामाद्यचेतनोपासनf तेति विहिताचेतनाद्युपासनेषु वा। नाणी, प्रवेश्य। ळा फलाना अल्प फलैः । ५@gm♚g।ळं सफलं कृत्वा - आत्मप्रवणी, आत्मस्वरूपज्ञानवतोपि। प्रकृतिसंसृष्टं । (सा।सं।) Louisuji, मोहयित्वा च। नाग, क्षुद्रतमैः। ५ सार्थकं कृत्वा ॥

॥।

अर्थपञ्चकाधिकारः

[[१८१]]

॥।

मूलं- wrong, स्वरूप मात्र, उपासिकं, अन्य सं फलLDITS अल्पास्वादान्ना

पुनरावृjio, (सा।दी।) ब्रह्मदृष्ट्या out, स्वरूपमात्र wing, उपासनomi mmoli प्रतीकोपासन GILDulq। एकदेशोपासन GLDulq। उपास्यमानजीवविशिष्टब्रह्मीं विशेषणभूतजीव एक देश m।

(सा।स्वा।) उपासन आरोप रूपत्वेन भ्रान्तिरूप Digung आत्मा छ नाना भगवच्छेषत्वादियाथात्म्य jog विषयीकरिungi Lugaib ब्रह्मानुभवापेक्षयाअल्प Door आत्मानुभवास्वादमात्रलं की उपक्षीण (sung, पुनर्जन्मादिनाgo, विलक्काग माट्टुमॆऩ्ऱु करुत्तु। आऩालुम् कीऴ्च्चॊऩ्ऩ (IVमॊऩ्ऱुमऩ्ऱिक्के सिक्कु साक्षादुपाय Drror ब्रह्मोपासनjzoisarium देहेन्द्रिय सम्बन्धं निग्रहद्वार Lor B माट्टामैयालित्तै यिट्टुयिवर्गळुक्कु

निग्रहं विलक्कागमाट्टुमो? वॆऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार्।

(सा।प्र।) ननु आत्मप्रवणमित्यादिना चतुर्विधोपासक प्रदर्शनमयुक्तं - आत्मप्रवणशब्देना चित्संसृष्टस्व व्यतिरिक्तजीवोपासकबोधने पूर्ववाक्येन पौनरुक्त्यादचित्संसृष्ट स्वस्वरूपबोधने कर्मकर्तृविरोधप्रसङ्गात् - प्रमाणाभावाच्चोपास्यत्वायोगादचिद्विलक्षणस्योपासनस्याप्युक्तदोषानतिलङ्घनाच्चेति चेन्न - “प्राणो वाव आशाया भूयानि” त्यारभ्योक्तपर्याये अचिद्वियुक्त स्वात्मोपासनस्य विधानात्तत्पूर्वपर्यायेषूक्तजीवोपकरणानां केवलानां जीवादपकृष्टतया उपास्यत्वायोग सन्निहिततत्तत्पर्यायस्वारस्याच्छ्रुत्यन्तरानुगुण्याच्चा चिन्मिश्रस्वात्मोपासनस्यब्रह्मदृष्ठ्योपासनस्य च विधिसिद्धे र्भाष्यकारैश्च कस्मादचिन्मिश्रं केवलं वा चिद्वस्तु ब्रह्मदृष्ट्या तद्वियोगेन च य उपासत इति चतुर्विधोपासन पराणां विशेषं च दर्शयतीति सूत्रभाष्ये उक्तः मध्वादि विद्यासु वस्वादीनामिव स्वस्वरूपस्यापि ध्येयत्वसम्भवात्स्वान्तर्यामिनः फलप्रदत्वसम्भवाच्चकर्म कर्तृविरोधप्रसङ्गासम्भवाच्चानुपपत्तेर भावादिति भावः - ब्रह्मोपासनप्रवृत्तेष्वपि केषाञ्चिन्निग्रहविषयत्व

(सा।वि।) प्रकृतिवियुक्त Qq, उभयप्रकारयोः। ब्रह्मदृष्टिur मात्र♚ल unrž, ब्रह्मदृष्ट्या वा स्वरूपेण वा। उपासिDL४, उपासनार्थं प्रवेश्य। @mur@g Gansकण्ठ फलonsइति, अचित्संसृष्टस्वात्मनि ब्रह्मदृष्ट्युपासनं, अचित्संसृष्टकेवलस्वात्मोपासनं, अचिद्वियुक्तस्वात्मनि ब्रह्मदृष्ट्युपासनं, अचिद्वियुक्तकेवलस्वात्मोपासनमिति चतुर्विधमुपासनमिति भावः ननुस्वात्मोपासने कर्मकर्तृ विरोधः - स्वस्योपासितस्य फलप्रधानासामर्थ्यं चेति कथंस्वात्मोपासनं घटत इतिचेन्न। मध्वादिविद्यासु वस्वादीनामिव स्वस्वरूपस्यापि ध्येयत्वसम्भवात्स्वान्तर्यामिणः फलप्रदत्वाच्च विरोधाभावात् - भगवदुपासकानामपि प्रारब्धकर्ममूल।

मा

॥।

wing स्वरूप

(सा।सं।) प्रकृति संसृष्टस्यैव ब्रह्मदृष्ट्योपासनमेकं । स्वरूपेणोपासनमपरं । प्रकृतिवियुक्तस्यापि ब्रह्मदृष्ट्योपासनमेकं, स्वरूपेण चापरमिति @mo मुत्युक्तं - आस्वाद, ॥।

[[१८२]]

व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलंब्रह्मात्मकस्वात्मचिन्तन प्रवृत्त नाjii, स्वात्मशरीरकपरमात्मचिन्तन परorujii, अन्तराय LDIToor आत्मानुभव, अष्टैश्वर्य सिद्धि ६०६, वस्वादिपदप्राप्तिब्रह्मकाय निषेवणादि कळाले यादल्,

॥।

(सा।दी।) पूर्णोपासन प्रवृत्ति Gruujib विघ्नना संGी। ब्रह्मात्मेत्यादि। अन्तरायम्, विळम्ब हेतु १५। स्वात्मप्रधानोपासक कङ्क आत्मप्राप्ति। अष्टैश्वर्यादि ब्रह्मप्रधानोपासक।कं फलं । वस्वादि, ब्रह्मकाय निषेवण LDTUg); “उष्यतां मयि चेत्युक्त्वा व्याददे स ततो मुखं । अथ तस्य विवेशास्यं ब्रह्मणो विगतज्वरः"मोक्षधर्माळा ब्रह्मकायप्रवेशम्। ऐश्वर्य अणिमामहिमादिळणां । वस्वादिपदप्राप्ति rog); मधुविद्यादिठा वस्वादि पदप्राप्ति। आदिशब्दलंलं ब्रह्मलोकादिग्रहणं । मुमुक्षुकङ्काळा ब्रह्मोपासक ॥।

LON;

(सा।स्वा।) ब्रह्मात्मकेत्यादि । ब्रह्मोपासन प्रवृत्तत्वेपि ब्रह्मप्रधानोपासने रुच्यभावोप्येषामपरं निग्रह फलमिति ज्ञापनाय ब्रह्मात्मकस्वात्मचिन्तनप्रवृत्तानां पृथनिर्देशः - पूर्वोक्तात्मप्रवणेषु चातुर्विध्यनिर्देश स्याप्येवमवान्तरवैषम्यज्ञापनार्थत्वमूह्यं। अन्तरायमिति। ब्रह्मोपासनलीQig आत्मावलोकनं app

वैषयिकसुखवैतृष्ण्यावहDior आत्मानुभवसुख on ap Lo&लंलकण्ठ लालsum अन्तराय LOGOLD (लं। ब्रह्मात्मकस्वात्मचिन्तनप्रवृत्त (१५) ऊं की विद्यै कण्ठ माय् वरुगैयाले यिङ्गुमॆऩ्ऱदु अवर्गळुक्कु ४१३मॆऩ्ऱुम् सिलर् सॊल्लुवर्गळ्। इप्पक्षत्तिलिवर्गळै A यात्तदु मिदुक्कागवे ऎऩ्ऱु कण्डुगॊळ्वदु। अष्टैश्वर्यं सर्वकंgळं साधारण LDTroor अन्तरायं। ब्रह्मकायनिषेवण “उष्यतां मयि चेत्युक्त्वा व्याददे स ततो मुखं। अथ तस्य विवेशास्यं ब्रह्मणो विगतज्वरः” - मोक्षधर्म qu चतुर्मुख काय♚ली प्रवेशिनम्म्। कालं तत्समान भोगी। आदिशब्देन ब्रह्मलोकादिग्रहणं । ॥ (सा।प्र।) मस्तीत्यभिप्रायेणाह - ब्रह्मात्मकेत्यादिना। अनयोर्भक्तियोगरूपत्वेन साक्षान्मोक्षसाधनत्वेपि फलान्तरस्यापि साधकत्वात्तत्कामनायां तेषाञ्चास्थिरत्वेन निग्रहकार्यत्वमेवेत्यर्थः । ब्रह्मानुभवव्यतिरिक्ताल्पास्थिरत्वज्ञानपूर्वकं मुमुक्षया भगवदुपासने प्रवृत्तस्यापि प्रारब्ध कर्मकृतवासनावशात् क्षुद्रपुरुषार्थेच्छायां किञ्चिन्निग्रहविषयत्वमस्तीत्येतत्सदृष्टान्तमुपपादयति। ॥।

।

(सा।वि।) भगवन्निग्रहस्तदनुभवेन्तराय इत्याह ब्रह्मात्मकेति । आत्मानुभवलं, केवलात्मानुभवेन वा। इदं ब्रह्मात्मकस्वात्मप्रधानचिन्तनस्य फलं। अष्टैश्वर्यादीति । अणिमाद्यष्टैश्वर्यविद्भिर्वा । वस्वादिपदप्राप्ति ब्रह्मकाय निषेवणादि का, वस्वादिपदप्राप्ति ब्रह्मकाय निषेवणादिभिर्वा। इदं त्रितयं स्वात्म शरीरक ब्रह्मप्रधानोपासकस्य फलं “उष्यतां मयि चेत्युक्त्वा व्याददे स ततो मुखं। अथ तस्य विवेशास्यं ब्रह्मणो विगतज्वरः” इति ब्रह्मकायनिषेवणं। मोक्षधर्म इत्युक्तं । भगवत्पर्यन्तोपासकानामपि प्रतिबन्धोस्तीत्यत्र दृष्टान्तमाह।

॥।

(सा।सं।) सुखं। ब्रह्मकायनिषेवणं नाम चतुर्मुखानन्दानुभवार्थश्चतुर्मुखशरीरेनुप्रवेशः॥॥।

अर्थपञ्चकाधिकारः

[[१८३]]

मूलंअभिषेक । guwq

कं$६०६६LL PLmmi ६० प्रारब्धकर्मफल LDT देहेन्द्रिय fojii, तदनुबन्धि काग परिग्रही, तन्मूल भोग,

Qq।मुख

भगवत्प्राप्तिकं भीमण्डी कम्मुकं॥।

(सा।दी।) असाधारणurroor विळम्बलं&ng। अभिषेकेत्यादि। अभिषेक

६०, अन्यपरी

mund

शाङ्कामं मोक्षळं सूचितं। Comi, चेटिकला। ६०/G०५, शुश्रूषै १८। Li अनुभवेच्छै । प्रारब्धेति । प्रारब्ध फलसहिष्णुत्व Loकी अधिकारं

दुष्कर्मकृत QILD।

(सा।स्वा।) विद्याविशेष नियतान्तरा iiji।

या

कण्ठ,

॥।

यै

girib प्रयोजनान्तर निरपेक्ष ब्रह्मोपासक निग्रहं ६०ऊं&&DILG Gon?

देहतदनुबन्ध्यादि की आसक्ति ऊं की कङ्गणी) अनन्यप्रयोजन आसन्न ब्रह्मप्राप्तिकाळा अतिक्षुद्र Door ऩाऩ विवऩुक्कु अससमाऩ ङ्गळिले अारियुण्डागक्कूडुमो? वॆऩ्ऩविदुगूडुमॆऩ्ऱु त्तैक्कॊण्डु उपपादिकङ्कीmri। अभिषेकेत्यादिuri - muov यित्यादि । राजभोग ना कीquiguo हेय चेटिक, पूर्वं चिरपरिचयाना स्नेह

, प्रारब्धकर्ममूल Dior वासनावश ५० देहाद्यासक्ति

माऩ

६० किंलक LG, लाना निहीन शुश्रूषणं। ५ळा, भोगेच्छै।

५LL, कंuggळं। उक्तरीत्या ज्ञान सङ्कोचमुख परम्परया प्रतिबन्धकैuruji, प्रतिकूलानुभवादि ५६rnविळम्बjogi Lum

भोगासक्ति Dmium

गLITS GOLDorm] मु

अनुगुणLDIs अत्यन्त सन्निकृष्ट कंलक, शीघ्रं LGULSILLITOLD। साक्षात्प्रतिबन्धक Lorपाय विरोधित्वेन ६० अर्थात्प्रतिबन्धक Lorruji, आत्मानुभवादि

Gonping। ब्रह्मविद्यानिष्ठormi

(सा।प्र।) अभिषेक । ॐ श्रीत्यादिना। महाराज्याभिषेक प्राप्तियोग्यावस्थायां स्वस्य तादृशक्षुद्र चेटीभोगायोग्यत्वेपि वासनावशाज्जायमानाभिलाषवदित्यर्थः । ग COOTTLLD आदरः । &mpung अपेक्षासूचकगतिमान्द्यं कारयित्वा वा । भगवदनुभवविळम्बसहत्वमापाद्येत्यर्थः । कङ्कालकंम्ं कीत्यस्य । क्षेत्रज्ञीत्यनेनान्वयः । एवं च भगवदाज्ञातिलङ्घनं बहुधा तत्प्राप्ति प्रतिबन्धकमित्युक्तं भवति । ननु, निर्दोषकल्याणगुणाकर भगवदुपासकानां यक्ष

॥।

(सा।वि।) अभिषेक । कण्ठीति। LL दत्तमुहूर्तस्य । राजकुमार राजकुमारस्य । भुजिष्याभोगापराधेन कारागृहं प्रवेशितस्य। कतिपयकालमनुभूतदुःखस्य राजप्रसादेशति। opu, कारागृहे। १४ अभिषेकार्थं निष्क्रमणाय उपचारार्थं हस्तं दत्तवत्याः । glqLoni दास्याः । विषये। कळङ्गLL दृष्टिप्रसरणं । भोगाभिलाष इति यावत्। २६०० LTT) यथा प्रवर्तते तथा। ढं ग furg६) पादस्खलनं यथा भवति तथा वा प्रमादं सम्पाद्येत्यर्थः । ীऊं।

कञ्छ, निवारकं सत्तिष्ठेत्। ऊं ऊं मित्यन्वयः । ननु निर्दोष कल्याण (सा।सं।) चेटिoni जातिहीनास्सेवकस्त्रियः । णी, मग्नान्कृत्वा अन्यपर, भगवद्विमुखान् कृत्वा। ब्रह्मविद्यानिष्ठेष्वपि भगवन्निग्रहस्य भगवत्प्राप्तिविरोधित्वे दृष्टान्तमाह।

॥।

[[१८४]]

व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं- १५६००७ Liquor २४

मुप्पदाम्बडियिले विऴुन्ददोडुम्, वासियिल्लादाप्पोले एदेऩुमॊरु पर्वत्तिले

(६०००१४६० थी,

अन्तराय (yp६ñor_६६Qj

६६। कर्मयोगादि ६० प्रवृत्त केल

(सा।दी।) विळम्ब हेतुकं

इत्यादि । मोक्षार्थ परिपूर्णोपासन

पर्व श्री

अन्तराय

विरgourajib निवृत्त संसार

‘नेहाभिक्रमनाशोस्ति”

भगवत्प्राप्ति कं

Sonnons। मङ्गळाCom

(FGF, कर्मयोगेत्यादि॥॥

(सा।स्वा।) आत्मानुभवमात्र अन्तरित अ पथप्रवृत्तGLIS निग्रह विषयक सं Glo०z८nQGLI GI।त्यादि।

इत्यादि। सामर्थ्यतारतम्य [i) (@LIT, परतीरप्राप्तिरूपफलाभावांशी तुल्यyonium भगवत्प्रीत्यप्रीतिविषयत्वतारतम्य

मोक्षालाभहेतु निग्रहविषयत्वांशक्लंल ं LoC तुल्य। ब्रह्मोपासन प्रवृत्तo bujp प्राप्तिकण्ठ ूधऊं&QILD६६०८८। GCLDI कर्म योगादिनी] (PiTLL “नेहाभिक्रमनाशोस्ती” त्यादिum Cop विच्छेदेपि प्राप्तिअवश्य गGLCum i कर्मयोगेत्यादि।

(सा।प्र।) राक्षसभूत प्रेताराधकतुल्यन्यायतया भगवन्निग्रहविषयत्वं कथमुच्यत इत्यत्राह । puujyotqur गत्यादिना । द्वात्रिंशत्पदपरिमितान्तराळवापीलङ्घनोद्युक्तेषु प्रथमपदे वाप्यां पतितस्य एकत्रिंशपदे पतितस्य च यथा तल्लङ्घयितृत्वं नास्ति तथैषामपि संसारलङ्घयितृत्वं नास्तीत्यर्थः । सांसारिक सर्वफलेष्वल्पत्वास्थिरत्वादिक्षुद्रत्वानां “एते वै निरयास्तात स्थानस्य परमात्मन इत्यादिभिस्सिद्धत्वात्त्याज्यत्वं तुल्यमिति भावः । नन्वेवं सति “ज्ञात्वा देवं मुच्यते सर्वपाशैः, स्वल्पमप्यस्य धर्मस्य त्रायते महतो भया” दित्यादि विरोधस्स्यादित्यत्राह । कर्मयोगादि त्यादिना।

॥।

प्रथमपदे ।

(सा।वि।) गुणाकर भगवदुपासकानामपि यक्षराक्षसभूतप्रेताराधकतुल्यं कथं भगवन्निग्रहविषयत्वमुच्यत इत्याशङ्क्य द्वात्रिंशत्पदपरिमितवापीलङ्घनकृतप्रतिज्ञानां शक्तितारतम्येन प्रथमपदे पतितस्य द्वात्रिंशपदे पतितस्य च तारतम्याभावात्प्रारब्धवशेन सम्पन्नभगवन्निग्रहविषयत्वं भगवत्पर्यन्तोपासकस्यापि सम्भवत्येवेति संसारतरणनिश्चयो नास्त्येवेत्यभिप्रेत्याह। pu६L१४ win। itq uTor द्वात्रिंशत्पाद न्यासपरिमितां । तुरवु वापीं । लङ्घयतां ।

फुलं पतितेन सह । pu६LTDqUC६०, द्वात्रिंशेपदे । (CBTQ पतितेन सह। मी, तारतम्यं। @ongmi, यथानास्ति तद्वत्॥त्युभयत्र तृतीयायाः प्रयोगात्प्रथमपतितेन द्वात्रिंशपदपतितस्य च वैषम्यं नास्तीति परस्परतुलामधिरोहतां द्वे इति वदत्यत्यन्त साम्यं विवक्षितं । उभयोरपि वापीकूलानवाप्तेस्तुल्यत्वात् । काळा अतीतवान्न भवति । ननु, भगवदुपासकानामपि भगवन्निग्रहो विरोधी चेत् “ज्ञात्वा देवं मुच्यते सर्वपापैः, नेहाभिक्रमनाशोस्ति प्रत्यवायो न विद्यते । स्वल्पमप्यस्य धर्मस्य त्रायते महतो भयात्” इत्यादि विरोधस्स्यादित्याशङ्क्याह - कर्म योगादिनी।डी।

(सा।सं।) pic०१९ की। परिघा ।

१४ही। य

।अर्थपञ्चकाधिकारः

[[१८५]]

मूलं- “नेहाभिक्रमनाशोस्ती” त्यादि कjquri ७६ ला फलसिद्धि ४६

कल्पान्तर, मन्वन्तर, युगान्तर, जन्मान्तरादि), wow। आनुकूल्यम् एकं वसिष्ठादि का कण्ठ विळम्ब६६mm। प्रातिकूल्यम् (कं वृत्र क्षत्रबन्धु प्रभृति मं मं कठी& मोक्ष (pso m।

क

(सा।दी।) विळम्बहेतुत्वjogun ५। कल्पान्तरादि विळम्बñoguji सहिßmsun विळम्ब निषेधक वाक्य GILD१६० ५। आनुकूल्य (Lu (कं विळम्ब BnQGor Gupt आनुकूल्यमित्यादि । वसिष्ठादि५ (६) &PGTLL सिद्धि। अल्पानुकूल्य (poor_mi प्रातिकूल्य कङ्की Quits (कं (ततोपि विळम्बि

प्रातिकूल्यमित्यादि॥॥

(सा।स्वा।) GTCpGL। अस्मिन् श्लोके कालविशेषकण्ठोक्त्यभावादिति भावः। gung पुरुषाणां प्रारब्धकर्म वैचित्र्यादिति भावः। नेहाभिक्रमेत्यादि विळम्बनिषेधं तोऱ्ऱामैयाले ऎङ्ग ऩैप्पऱ्ऱवुम् सरिसिक्कु विलक्कॆऩ्ऩला मॆऩ्ऱु करुत्तु।

॥।

अनुकूल मण्डी ब्रह्मोपासननिष्ठकं विलम्ब GIL गाऊं ८। QGLD? प्रातिकूल्य मुण्डाऩवऩुक्कऩ्ऱो मुण्डॆऩ्ऩलावदॆऩ्ऱविदुक्कु मरुळिच्चॆय्गिऱार्। आनुकूल्यमित्यादि वाक्यद्वय। आनुकूल्य प्रातिकूल्य [i) Bir (सा।प्र।) स्वापेक्षितक्षुद्रफलानुभवकाले तत्क्षुद्रत्वज्ञापनपूर्वकं निर्वेदमुत्पाद्य पश्चान्मोचयतीति भावः । QLLOL ५०MLumri अनुष्ठितांशस्य विनाशाभावाच्छेषानुष्ठानमापाद्य मोचयतीति भावः। नन्वेवं तर्हि मोक्षार्थं कर्मयोगादौ प्रवृत्तस्य तत्प्रवृत्तिकालमारभ्य मोक्षपर्यन्तं निषिद्धकाम्यप्रवृत्तिरूपप्रातिकूल्याभावे अविळम्बेन मोक्षस्स्यादित्यायातं । एवं चानुकूल्यप्रातिकूल्ययोरेव विळम्बाविळम्बप्रयोजकत्वं स्यादित्यत्र तयोर्विळं बाविळम्बव्यभिचारं दर्शयन् प्रारब्धसुकृतदुष्कृतयोरेव तत्प्रयोजकत्वं तादृशनिग्रहनिवर्तके सर्वेषामविशेषेण प्रवृत्त्यर्थं तयोर्दुर्विभाव्याश्रयत्वं चाह आनुकूल्यीत्यादिना । एवम्भूतस्य विरोधिवर्गस्य निवर्तकं ॥। (सा।वि।) LLLL, इष्टिकामयपाषाणभित्तिरविनाशिनी कालान्तरे शेषपूरणाय तिष्ठतीति तद्वदनुष्ठितांश विनाशाभावाच्छेषानुष्ठानमापाद्य मोचयति । प्रारब्धवशेन स्वापेक्षित क्षुद्रफलानु भवकाले तत्क्षु द्रत्वज्ञापनपूर्वकं निर्वेदमुत्पाद्य पश्चान्मोचयति । तथा च निग्रहस्य विळम्बकारित्वमात्र मिति न भगवदुपासनस्य वैयर्थ्यमिति भावः - ननु आनुकूल्ये प्रातिकूल्याभावे च सति भगवदुपासकस्य कथं विळम्ब इत्याशङ्क्य प्रातिकूल्यानुकूल्ययोर्न विळम्बाविळम्बहेतुत्वं । किन्तु प्रारब्ध दुष्कृत विशेषयोरेवेत्याह आनुकूल्यमिति। Disquó अत्यन्तं। Gळ शीघ्रं pro, ॥

कडुग काणानिऩ्ऱोम्,

(सा।सं।) अभिक्रमः, कृतांशः । अत्यन्त प्रतिकूल वृत्रादिष्वविळम्बेन प्राप्तिदर्शनेन भगवदनुग्रह विशेषस्यैव तद्धेतुत्वे सिद्धे अत्यन्तानुकूलेषु वसिष्ठादिष्वपि प्राप्तिविळम्बस्य हेत्वन्तराभावादधिकारविशेष प्रयोजककर्मैव भगवन्निग्रहविशेषफलमूलतया वाच्य मित्यभिप्रेत्याज्ञातिलङ्घनहेतुक भगवन्निग्रहस्यैव प्राप्ति विरोधित्वं यदुक्तं तदेव दृढयति। आनुकूल्यं ।

॥।

[[१८६]]

मूलंशुक्र

व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

विळम्बरहित मोक्षहेतु ८८६६०] सुकृतविशेष ८६० की Googl glung। विळम्बहेतु १६५ निग्रह क्रं का कण्ठ कं का नाम दुष्कर्मविशेष

श्रीकं ॥।

(सा।दी।) शु आनुकूल्यं Gjg वसिष्ठादिकं अविळम्बित CLCoun QQQJf\ÈQ&uri। शुद्धीत्यादिuni) आनुकूल्य प्रातिकूल्य risin विळम्बाविलम्ब (if अ प्रयोजक Lons। विळम्बरहितमोक्षहेतु भगवत्प्रसाद हेतु अविलम्बेन निष्पादक १८। Qug प्राप्ति ॥।

(सा।स्वा।) विळम्बाविळम्बri१८५६) कं(g) प्रयोजक/in। प्राचीनसुकृत दुष्कृत risar प्रयोजक/i][] छलम्म्॥ शु@jibअनुकूल ८ प्राचीन दुष्कर्म /Big Gurji, प्रतिकूल ५६ प्राचीन सुकृतं की, GovinGCom? Gung प्राचीन दुष्कर्म (Lumiss विळम्बहेतु भगवन्निग्रह निवर्तनं कर्तव्यomi प्राचीनसुकृत CPOLuni कङ्गाल मुमुक्षु mins निग्रहनिवर्तनं कर्तव्य प्रसङ्ग छ उत्तर LD (@suji। शुक्रलित्यादि वाक्यद्वय। अनुकूलविळम्ब राहित्यQuoórmiti, प्रतिकूल विळम्बQDomio नियमwwwmuq। सुकृतविशेषेति। प्रातिकूल्यम् (।j$ ( ंins आनुकूल्यम् मुली कंलकं हेतु प्राचीन सुकृत DIGIT ggi, विळम्बरहित मोक्षप्रयोजकLDIT] प्राचीन सुकृत विशेष कण्ठ १४m Gurj मलम्म्॥ दुष्कर्म विशेषेति । आनुकूल्यं

प्रातिकूल्य हेतु QUIT GOT प्राचीन दुष्कर्म GLI।gung/इति।

तथा च ल

ऊं

mulgi, विळम्बहेतु Quor प्राचीन दुष्कर्म

विळम्बहेतु भगवन्निग्रह सदसद्भाव मुमुक्षुßslrriCorriß&Dj निग्रहनिवर्तनमवश्यकर्तव्य

निश्चेतुंशक्य

mumucom/Qq

ब्रह्मोपासनं ८nL_अ किञ्चित्कर Lombulg- @न्निग्रहं प्रबलविरोधिक/मङ्क ६f Coum परिहारDuno मोक्षशास्त्रं निरवकाश Low प्रसङ्गिwn? कण्ठ GLong परिहार अपरिहारQLD? किं प्रमाण सम्प्रदाय [i)

GIL

GL? प्राप्ति का निग्रहjg

परीहार♚$ शमिßLD ६) सद्योमुक्ति प्रसङ्गात् मुमुक्षूणांशरीरानु वृत्याद्यभाव

(सा।वि।) अपश्याम । शुक्रं अतः। सुकृतविशेषम्, अनभिसंहितफलं विहितं कर्म। ठीकं कस्य समीपे विद्यते । glung न ज्ञायते । दुष्कर्मविशेषं मोक्षप्रतिबन्धक स्वर्गादि साधन ॥। (सा।सं।) त्यादिना। ननु सर्वज्ञैर्वसिष्ठादिभिर्भगवन्निग्रहहेतवोपि स्वनिष्ठाज्ञातास्सन्तः किमिति न समाधीयन्त इति शङ्कायामनुग्रहहेतवो यथा वृत्रादिभिर्दुज्ञेयास्तथा वसिष्ठादिभिरपि अधिकार विशेषायत्तानन्दविशेषमग्नैर्निग्रहहेतवोपि प्रतिकूलतया समाधेयत्वेन दुर्ज्ञे या इत्याह। शुक्रनीली। अधिकार एव प्रति समाधान प्रवृत्तावपि प्रतिबन्धक इति भावः शुक्र, अत्यन्तानुकूलेष्वपि प्राप्तिविळम्बदर्शनात्। gung। एवं सर्वज्ञैरपि तदज्ञाने कथमाधुनिकैस्तद्ज्ञानमिति भावः इत्थं दुर्ज्ञेये दुष्कर्मविशेषे तत्परिहरणसमर्थो न कोप्युपाय इति किं ॥।

अर्थपञ्चकाधिकारः

[[१८७]]

मूलं- Qg अनिष्टपरम्परै मूल १६६१६०६ आज्ञातिलङ्घन भगवन्नि ग्रहविशेष की प्रधान विरोधि

परिहार " तस्य च वशीकरणं तच्छरणागतिरेव” ना

कठवल्लि ं) वशीकार्य परम्परैी भाष्यकार

यै

(सा।दी।) विरोधिourg प्रसङ्गात्तत्परिहार m। @iquत्यादि। वशीकार्य परम्परैल मुण्डी “इन्द्रियेभ्यः पराह्यर्था अर्थेभ्यश्चपरं मनः । मनसस्तु परा बुद्धि” रित्यारभ्य “पुरुषान्न परं किञ्चित्सा काष्ठा सा परा गतिः” ढाङ्गला। धीरोधिou॥।

(सा।स्वा।) (pib प्रसङ्गिung? परिहार Lg Lo♚नान्ना प्रतिबन्धकवर्गं निवर्तकbig goon GuiQg अनिष्टेत्यादि। Qing Qu आज्ञातिलङ्घन jogi। गळणी कीत्यादिwns पूर्वोक्तरीत्या ढाळpig। निग्रहविशेषेति ।

गणीत्यादि आज्ञातिलङ्घन [i] Bin बहुविधानिष्ट मूलाना

निग्रह@ बहुविध&zwnjpm मुमुक्षुकङ्कंअपेक्षानु गुण उपाय विरोधिनिग्रह(pi, प्राप्तिविरोधि निग्रह[i]८६f]६ं) प्रारब्धव्यतिरिक्त[i] (@ii, प्रारब्धेप्यनभ्युपगतांश शमि, Lomनिग्रह का की_insurr० सद्योमुक्तिप्रसङ्ग OLD शरीराद्यनुवृत्ति on GGILD ५। प्रधानेति ।

विवेचि

॥।

निवृत्त

प्रधानविरोधि निवृत्त) तदधीन or प्रतिबन्धकवर्ग♚ल LDIGILDòा] (लंल॥ वशीकार्येति। “इन्द्रियेभ्यः परा ह्यर्था अर्थेभ्यश्च परं मनः। मनसस्तु परा बुद्धिर्बु द्धेरात्मा महान्परः । महतः परमव्यक्त मव्यक्तात्पुरुषः परः । पुरुषान्न परं किञ्चित्सा काष्ठा सा परा गतिः ढग वशीकार्य परम्परोक्त्या सर्वोत्कृष्ट वशीकार्य (सा।प्र।) किमित्याकाङ्क्षायां विरोधिषु प्रधानमनुवदंस्तन्निवर्तकं सङ्ग्रहेण दर्शयति Qug अनिष्टपरम्परै¿ळीत्यादिना। चेतनस्य भगवदाज्ञातिलङ्घनमूलो भगवन्निग्रहसङ्कल्पः। तेन प्रकृतिसम्बन्ध ज्ञानसङ्कोचपूर्वकं देहादिसम्बन्धः। तेनाज्ञानान्यथाज्ञान विपरीतज्ञान पूर्वकं निषिद्धानुष्ठानं । तेन भगवतो निग्रह सङ्कल्पः । तेन गर्भजन्मादि चक्रपरिवृत्तिः । तत्र देवतान्तरप्रावण्यं । तदभावेन भगवदर्चनेपि विपरीत वासनावशात् क्षुद्रफलेच्छेत्येवंरूप पूर्वोक्तानिष्टपरम्परामूलभूताज्ञातिलङ्घनस्य। निवर्तकं। “इन्द्रियेभ्यः परा ह्यर्था अर्थेभ्यश्च परं मनः । मनसस्तु परा बुद्धिर्बुद्धेरात्मा महान्परः । महतः परमव्यक्तमव्यक्तात्पुरुषः परः । पुरुषान्न परं किञ्चित्सा काष्ठा सा परा गति” रिति श्रुतिव्याख्यान समये भाष्यकारैः “यच्छेद्वाङ्गनसी प्राज्ञस्तद्यच्छेद् ज्ञान आत्मनि ॥।

(सा।वि।) भूतकर्म, निषिद्ध कर्म च। प्रसङ्गान्निग्रहनिवर्तकमाह। Queruji, कर्तव्यं । शरणागतिः । “प्रपन्नादन्येषां न दिशती” त्युक्तरीत्या अङ्गप्रधानात्मिकेति भावः। वशीकार्यपरम्परै

लललली, “इन्द्रियेभ्यः परा ह्यर्था अर्थेभ्यश्च परं मनः । मनसस्तु परा बुद्धि र्बुद्धेरात्मा महान्परः ॥ महतः परमव्यक्तमव्यक्तात्पुरुषः परः । पुरुषान्न परं किञ्चित्सा काष्ठा सा ॥।

(सा।सं।) मुमुक्षया; किमनेन शास्त्रेण वेत्यत्र परिहारमभियुक्तवचनमुखेनाह Queति । एवं च कार्याक्षमितनिग्रहनिवृत्युद्देशेन भगवन्तमेवाकिञ्चिन्येन शरणं गते स एव सर्वज्ञो निवर्तक इति मुमुक्षाया

[[१८८]]

व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

क्

ङग

मूलंविरोधिवर्ग song Qwvoomi रहस्यत्रयत् विधि की अर्थ व्यवच्छेद शक्तिwnoj ॥।

(सा।दी।) अनुसन्धिकं स्थल pii अफ्रीका प्रयोजन। @रोधिवर्ग

त्यादि। विरोधिवर्ग, भगवन्निग्रहतन्मूलाविद्याकर्मवासनारुचिप्रकृतिसम्बन्ध (i)। व्यवच्छेदशक्तिunQJgl, व्यावर्तनशक्ति। @ii विरोधि गम्यcom। अि विहित [i]in अविहितri१८६०ना व्यावर्तिनं। प्रणव श्री। भगवच्छेषत्वं विहितं। देवतान्तर शेषत्वादिक्षा व्यावर्ति ऊं sub। @mau विरोधिनानुसन्धि मकारलंलत्मा ज्ञान स्वरूपादि विहितं। देहात्मादि व्यवच्छेदिsuQo, अनं देहात्मबुद्धि विरोधि Qu॥

मा

स्वातन्त्र्य

m।

(सा।स्वा।)की कठवल्लि वाक्य । कं सर्वोत्कृष्ट वशीकरण शरणागति तात्पर्त्य (PGL ५। Qu४ विरोधिस्वरूप निरूपितong, रहस्यत्रय♚कीoupmsg वाचकशब्दDown अनupon अनुसन्धिऊं ऊं GCom?

मङ्गळा अर्थचतुष्टय उपादेय LDC oom अनुसन्धि insi प्रयोजनं कृलगा

। @व्विरोधि वर्गñog इत्यादि । विधि की अर्थ ना, विधिकण्ठळी अर्थना। मकार जीवकं ज्ञानानन्दादि रूपत्वादिs@bi, लुप्त चतुर्थिu० शेषत्व (pub, नरशब्द (१६) निर्विकारत्वादि विधि Gr। शुकं विरोधि जडरूपत्व स्वतन्त्रत्वादिनां विधिक लीळा व्यवच्छेदशक्ति व्यवच्छेद्यत्वेनोप स्थापित १५६६&IT देहात्मभ्रमस्वतन्त्रात्म भ्रमादिरूपाविद्यादिविरोधिवर्ग QILD। गम्य Loir

(सा।प्र।) ज्ञानमात्मनि महति नियच्छेत्तद्यच्छेच्छान्त आत्मनी” ति श्रुध्यानुगुण्येन । इन्द्रियार्थ मनोज्ञान जीवात्म शरीरेभ्यः परत्वेन परमात्मनो वशीकार्यत्वमुक्त्वास्य च वशीकरणं तच्छरणागतिरेवेध्यानुमानिकमप्ये केषामित्यत्रोक्तं प्रपदनमेवेत्यर्थः । अनादिकाल सञ्चितानामनन्तानां बहुविधानां विद्याविरोधिपापानां तत्तत्प्रतिपदोक्तप्रायच्चित्तैर्बह्वायाससाध्यैः क्षपणासम्भवेन भक्तियोगनिष्ठेनाप्यवश्यं शरणागतेः कर्तव्यत्वात्तन्मात्रस्य भगवद्वशीकरणसाधनत्वमिति तस्य भाष्यस्य भावः। एवमवश्यज्ञातव्यं विरोधिस्वरूपं रहस्यत्रये कुत्र प्रतीयत इत्यत्राह रोधिवर्गीत्यादिना । सर्वं वाक्यं सावधारणमिति न्यायादष्टाक्षरद्वयस्थयोस्सावधारणचतुर्थ्यन्त पदयोर्व्यवच्छेद्यं प्रयोजनान्तरं प्रणवे चतुर्थ्यन्त सावधारणपदे व्यवच्छेद्यमन्यशेषत्वं नमः पद ॥।

(सा।वि।) परा गतिरिति वशीकार्यपरम्पराविभागस्थले। विधिमण्डी अर्थ[i] ((Lu व्यवच्छेदशक्तिuggl LDीति। सर्वं वाक्यं सावधारणमिति न्यायेन विहितार्थे इतरव्यवच्छेदः प्रतीयते। तथा च प्रणवे चतुर्थ्यन्तपदे व्यवच्छेद्यतयान्यशेषत्वं स्वातन्त्र्यञ्च नारायणपदस्थ चतुर्थ्यां व्यवच्छेद्यतया प्रयोजनान्तरं ॥। (सा।सं।) स्तच्छरणागति परशास्त्रस्यच नवैयर्थ्यमिति भावः। वसिष्ठादेश्तु कार्यमपि न तदनुमापकं नाप्याकिञ्चन्यमपीति बोध्यं । इत्थं प्रबलविरोधिवर्गोपदेशजनितशिष्यव्यामोहशमनाय रहस्यत्रये विरोधिव्यवच्छेदशक्तिमत्सिद्धसाध्योपायविधायके तच्छक्तिव्यवच्छेद्यतयैव विरोधिन अनुसन्धेयत्वं संसार स्यात्यन्तबाधकत्वाच्छीघ्रमेव विरोधिनिवर्तने प्रवर्तितव्यत्वं चाह विरोधि वर्ग इति । ॥।

अर्थपञ्चकाधिकारः

[[१८९]]

मूलं - नमस्सु कङ्कनी ६० मकार संसार♚ली६०१४५८LLn

षष्ठि Gujariji

सर्वपाप शब्द, अनुसन्धि ।

यी त्वरिॐ& प्राप्तम्।

पॊरुळॊऩ्ऱॆऩ निऩ्ऱ

(सा।दी।) Djmi गाना। मकार (६) षष्ठिका, षष्ठिका ममकारं BILLiuGळं। আ४।È, ग्रीष्म पांसुकं पाददाहbur।

Gunीत्यादि । Qur, जगी प्रधानतत्व

(सा।स्वा।) की लीला ५। मकारं ।

षष्ठिका

ज्ञातrisनाळीण Quor। ४G, ग्रीष्म

n।

ममकारादि रूपविरोधिना

&&GuorLiGun

कृकंq तीव्रतापत्रय mui (मं। संसार की उद्वेगपूर्वकं मोक्षोपायनं त्वरैmins @रोधिवर्गानुसन्धान प्रयोजन QILD ६/८/। प्राप्तं, उचितं। त्वरिungmujr “नाच्छादयति कौपीन” मित्यादिjugu हास्य ।&♚ं।•

PIPE

अर्थ पञ्चकस्य सदाचार्य सम्प्रदायादेव सम्यगवगतत्वख्यापनार्थ Lomboj, तथा त्वेन सर्वेषामनु सन्धानार्थons gunLLTC सङ्ग्रहिऊं की pni Gunीत्यादि । Gurjar पुरुषार्थं । @mm, grung। Co परम पुरुषार्थ। (सा।प्र।) योर्व्यवच्छेद्योपस्थापक मकारयोस्स्वातन्न्त्र्यं - मामेकमित्यत्रव्यवच्छेद्यंशरण्यान्तरं - सर्वपापशब्दे भगवदनुभव तत्प्राप्ति प्रतिबन्धकानाद्य विद्याकर्मवासनारुचि प्रकृति सम्बन्धांश्च विजानीयादिति भावः उपायानुष्ठाने उत्कटेच्छाजनकत्वाभिप्रायेणोक्तं । संसारलqLL इति। पादतापे नेत्यर्थः । तापत्रयाभिघातेनेति भावः।

ना, पुरुषा।

अर्थपञ्चकतत्वज्ञा आचार्यास्तद्विषये सन्दिहानमस्मन्मनो यथा निस्संशयं स्यात्तथार्थपञ्चक मुपादिशन्नित्याह । QLTpmइत्यादिना यथा पाठ एवान्वयः । (सा।वि।) नमaivanvi, मूलमन्त्रद्वयस्थनमः पदयोः। मकारं षष्ठिji, मकारस्थ षष्ठीभ्यां । मामेकमित्यत्र व्यवच्छेद्यतया शरण्यान्तरमित्यादि विरोधिवर्गं । अनुसन्धि, अनुसन्धाय । आLL, पादतापेन। तापत्रयाभिघातेनेत्यर्थः । एतेन संसारस्य तुषानलरूपत्वं गम्यते। Gujmjig, प्राप्तेः १२mji, उपायभूते । यती, मार्गे, तीळ प्राप्तम्, त्वरितुं योग्यम्।

उक्तमर्थं गाधया सङ्गृह्णाति Gur@npor इति। ना, पुरुषार्थः।, एकः। अद्वितीयः।

(सा।सं।) व्यवच्छेदशक्तिश्च मामहंशब्दाभ्यां “साध्यभक्तिस्तु सा हन्त्री” त्यादिभिश्च सिद्धेति भावः। Gujmji, अविळम्बितभगवत्प्राप्तेः ।

मद्गुरवो ममाविळम्बितप्राप्त्युपायपरिग्रहप्रतिबन्धकाज्ञाननिवृत्तये निस्संशयं मच्चित्तारूढतयैव इमानर्थानुपदिदिशुरित्युपकारं स्मरन्नधिकारार्थं गाधया सङ्गृह्णाति - Quinना इति,

॥।

[[१९०]]

व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

४७ - पूमगणादऩवऩडिसेर् न्दरुळॊऩ्ऱुमऩ्बऩवऩ्गॊळुपायममैन्द पयऩ्,

मरुळॊऩ्ऱियविऩैवल् विलङ्गॆऩ्ऱिवैन्दऱिवार्,

॥।

ण्डङ्गुम् (सा।ऎ।) पूमगळ्नादऩ्, रिबुःपुfA। अवऩडिसेर्न्दु। अवऩ्दिरुवडिगळैम्बुगुन्दु। अरुळॊऩ्ऱुमऩ्बऩ्, अवऩरुळैप्पॆऱुमवऩाऩवऩ्बऩ्। त्तैये स्वाबाविगमागवुडैय ळसवाऩददु। अवऩ्गॊळुपायम्, XTHTवाऩअवऩ् परिग्रहिकं पुरिरिरिक्कुम्३४४ - अमैन्दबयऩ्, अव्वु४त्तुक्कु वमैन्द पूवु मरुळॊऩ्ऱियविऩै, ३११त्तोड काक्क - सेर्न्द ९१९ङ्गळागिऱ - वलियविलङ्गु,

यॆऩ्ऱबडि - इवै यैन्दऱिवार्, ३hमाऩविऩवु ९कत्तैयऱियुम् ।

(सा।) मॆऩ्ऱु सासङ्गळुम् सॊल्लुम्बडियाऩग

www

सालियाय्क्कॊण्डु Aवुमाग निलैनिऩ्ऱवऩाऩ वॆऩ्ऱु। पूमगळ् नादऩ्, ७१४६। अवऩडि, HEङ्गळै। सेर्न्दु। णम्बुगुन्दु। अरुळॊऩ्ऱुम्, तयोडे पदिवुक्कुमवऩाऩ। Aऩ् तबु पुऩाय्क्कॊण्डु वु पण्णुगैक्कु युऩाऩ वॆऩ्ऱबडि। अऩ्बऩ्। सिङ्

वुऩाऩ ऎरिदऩ्। अवऩ्गॊळ्, अवऩ्गॊळ्ळुमदाऩ। अन्दबुऩ्दऩक्कु Hereमाग करिक्कुम्बडि यिरुक्किऱवॆऩ्ऱबडि। ३४४४,ङ्गळबुङ्गळ्। अमैन्द, अन्द पुदुमाऩ पयऩ्, कळ्। मरुळॊऩ्ऱिय, अवुलयोडे कूडियिरुक्किऱ। विऩै, कसिङ्गळागिऱ। वल्विलङ्गु, ६। ऎऩ्ऱिवैयॆऩ्ऱु, इप्पडिसॊल्लप्पट्ट इन्द पुदुगत्तै। अऱिवार्, ॥। (सा।V।) ऒऩ्ऩु, पगः। अरिसिcपु कऩ् aa। ऎऩवु। निऩ्ऱ, f२ः। पू, मगळ्, ऒऩ् ऎ८ Rजिः। जः, नादऩ्, सावुः अरिसिबु पूलाविऩाiay ufaपु पुरिवुः। वु। अवऩ्, ईः। अडि, र्। सेर्न्दु, पारीसिः। अरुळ्, त। ऒऩ्ऱुगै, ईः अऩ्बऩ्, कः

ऎरिवु त ा सिरि क। अवऩ्, सः, वुजिः। कॊळ्, य०ः। ३९१४४, ३४१४ः। पि

।

कऩविः

e९वु ३h:। अमैन्द, पुरिबुरिः। पयऩ्, कळ्। पुरिबुरिवुः सिः कबूक्। मरुळ्, ३३११७। ऒऩ्ऱिय, यूर्। विऩै, पुर्, वऩ्, । विलङ्गु, ५'९१। ३४३११-f९-४१४६४ः A faza A ऎऩ्ऱवै, ३।

(सा।ई) ऎऩवु; निऩ्ऩ, fd:। पूमगळ्नादऩ्, पुरिसिऩाः रिवुःपुरिः ळऩ्। अवऩ्, TAidd:। अडि, पु। सेर्न्दु, यु, अरुळ्, ४४। ऒऩ्ऱुम्, पदिवुः। तागqविः अऩ्बऩ्, A३ः। IHT। अवऩ् । कॊळ्ळुम्, पु :। उपायम्, ३४१४ः। ३। अमैन्द, पुळि, पयऩ्,कळ्। परिसिगबुरि। मरुळ्,

, ऒऩ्ऱिय, पुऩर् रिA:। विऩै, ९१९४७। वल्, ६१। विलङ्गु, १, AI। ऎऩ्ऱिवै, ई। ऐन्दु, ४वु[वु। अऱिवार्,॥।

(सा।च्।) पॊरुळॊऩ्ऱॆऩअरिसिबु पारिबुरिA। अरुळॊऩ्ऱुमऩ्बऩ्ः। पुगः। अवऩ्गॊळ्,ऩ्॥।

अर्थपञ्चकाधिकारः

मूलंनाली Gunjan

॥११॥

प्राप्यम्ब्रह्म समस्तशेषि परमं

[[१९१]]

(सा।दी।) आचार्य कक्षा - शाळा, अज्ञानान्यथाज्ञान विपरीतज्ञान rij Sang ung Curiouq। To Loop। मन्द बुद्धिना Trij (COL मनस्सु विश्व

Qwb, उपदेशिक]

॥११॥

प्राप्यमिति - समस्तशेषि परमं ब्रह्म प्राप्यं - देश विशेष की परिपूर्णानुभवकैङ्कर्यप्रति ॥।

(सा।स्वा।) सम्यकं कृनी आचार्य तं ना।

नागल, विपरीत ज्ञानादिकाईषत्तु Cumbug। Tom, मितम्पच nou मनiveo। Com, निस्सं शयन, नाना। ूव्वर्थ पञ्चक

Gujrअर्थात्सिद्धिकण्ठी

प्राप्य

निरूपि५६०८८८ प्रयोजन

॥११॥

तदु

प्राप्ता QC अर्थपञ्चक विभजि

मुमुक्षुकं प्राप्य स्वरूपादीनां स्वसम्बन्धितयानुसन्धानपूर्वकं भरन्यासकर्तव्यताध्यवसायं प्रयोजन कळणी मी अनुसन्धानप्रकार Gami। प्राप्यमित्यादिwn६। अस्मिन् श्लोके विमत्याश्रय इत्यन्तेन स्वस्येयन्तं कालं प्राप्तिविरहे प्रयोजकं परिशेषप्रमाणेन स्वापराध एवेति निर्धार्यते । तत्र तावत्प्राप्यस्वरूपे विचार्यमाणेन तत्प्र

(सा।प्र।) ib], पञ्चकमित्यर्थः ज्ञातवन्तः। ना अज्ञानं । एकं । ६२१६०५ प्रकारः। , यथा न भवेत्तथा। अज्ञानलेशोपि यथा न स्यात्तथेत्यर्थः । ढाळं, अस्माकं। Looorb, मनः। Cgp, प्रसन्नं यथा भवेत्तथा। संशयादिगन्धरहितं यथा भवेत्तथेत्यर्थः - QwC। अवोचन्नेव । अर्थ पञ्चकं सम्यगुपादिशन्नित्यर्थः ॥११॥

उपायानुष्ठानोपयुक्तार्थपञ्चकज्ञानस्य शेषशेषिभावादिसम्बन्धज्ञानफलत्वं स्फोरयति प्राप्यं ब्रह्मेत्यादिना। समस्तशेषि परमं ब्रह्म प्राप्यं, अहमस्योचितः प्राप्ता इह मम प्राप्तिस्सूरिवद्दायधनक्रमात् स्वतः प्राप्ता । एवम्भूतोहमहम्मत्याश्रयस्सन्नेनां प्राप्तिमतिवृत्तवान् हन्तैवं भूतस्य मे शेषसम्पदि सेतुर्भरन्यासस्तु शिष्यत इत्यन्वयः परमं, उत्कृष्टं नास्त्यस्मात्प्राप्यादिति परमं । प्राप्यं ब्रह्म । तत्र हेतुस्समस्तशेषीति “पतिं विश्वस्य, ईश्वरस्सर्वस्य ॥।

(सा।वि।) जानन्तोस्मदाचार्याः। ना, अज्ञानस्य।, एकः। १०८, प्रकारोपि। @s, यथा न भवेत्तथा। ढाङ्गा, अस्मन्मनः। Com, यथा प्रसन्नं स्यात्तथा। Qwi, उपदिदिशुः ॥ ११ ॥

श्लोकेन सङ्गृह्णाति। प्राप्यमिति । ॥।

(सा।सं।) माणः, अळा, तद्योग्यं फलं ॥।g अज्ञानजनकपापाख्य प्रबलशृङ्खला - Q, उपदिदिशुः ॥ ११ ॥

अथ प्राप्यप्राप्त प्राप्तीनांस्वरूप विचारेन मम प्राप्तिविळं बावकाशः । धिक् धिङ्गां मति विशेषायत्तो हि मे प्राप्तिविळम्ब इति निर्वेदपूर्वकमतिप्रबलविरोधिनोपि निवर्तकमकिञ्चनस्य मम शेषिदम्पतिभरन्यसनमद्वितीयमविळम्बितफलायालमवशिष्यत इति स्वस्य समाहितमनस्कतामुपाय सामर्थ्यं सूचयन्नाह प्राप्यमिति । प्राप्यं, अनुभाव्यं -

[[१९२]]

व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलंप्राप्ताहमस्योचितः प्राप्तिर्दायधनक्रमादिह मम प्राप्रप्तास्वतस्सूरिवत् ।

(सा।दी।) सम्बन्धित्वेन प्राप्यं - अस्य,

प्राप्यं किं - अहमुचितः प्राप्ता, योग्योनुभविता - कैङ्कर्य

कर्ताο[D] Bाळा - प्राप्तिरिति - Digप्राप्य न्याय सूरिना नित्यमुक्तingium

प्राप्तिमम दायधनक्रमात्, पुत्र

स्वतः प्राप्ता,

सिद्धैQu।१० -

पितृधन

(सा।स्वा।) युक्त स्तद्विरह इत्याह । समस्तशेषि परममिति। निरुपाधिक सर्वशेषी। निखिलहेय प्रत्यनीकतया कल्याणैकतानतया सर्वोत्कृष्टं चेत्यर्थः । प्राप्यवस्तु यदि दोषयुक्तं वा, गुणविकलं वा, निरुपाधिक सम्बन्धरहितं वा भवेत्तदा प्राप्तिविरहस्तत्प्रयुक्तस्स्यादपि, तद्वस्तु न तथेत्यभिप्रायः । प्राप्तस्वरूपे विचार्यमाणे न तत्प्रयुक्तोपीत्याह प्राप्ताहमिति । अस्योचितः, अमलत्वादिभिर्निरुपाधिकशेषत्वादिभिश्च प्राप्यानुभवयोग्य इत्यर्थः। प्राप्तृस्वरूपं यदि दोषयुक्तं वा, निरुपाधिकशेषत्वादिरहितं वा भवेत्तदा प्राप्तिविरहस्तत्प्रयुक्तस्स्यादपि, तत्स्वरूपं न तथेति भावः एवमप्यस्य पुरुषार्थस्य स्वर्गादिपुरुषार्थान्तरवद्यागादिनिष्पाद्यत्वे यागाद्यन्वय व्यतिरेकानुविधायितया स्वस्य कदाचित्तद्विरहस्स्यादपि न चायं तथेत्याह प्राप्तिरित्यादि । धनस्वामि सम्बन्धादेव यत्परस्यापि सम्भवति तद्दायधनमित्युच्यते । यथा पुत्रादीनां पित्रादिधनं हेत्वन्तरमनपेक्ष्य सम्बन्धादेव स्वम्भवति तद्वदित्यर्थः । इह स्वर्गादिविलक्षणे प्राप्ये। स्वतः प्राप्ता, स्वरूपानुबन्धिनीत्यर्थः। सूरिवत्, सूरीणामिव। दायदृष्टान्ते सत्यपि सूरिदृष्टान्तोपादानं स्वर्गाद्यलौकिकपुरुषार्थेषु दायतुल्यत्वं न दृष्टमिति शङ्कावारणार्थं । एवं तर्हि किम्प्रयुक्तः प्राप्तिविरह ॥।

।

(सा।प्र।) जगतः स ईशोस्य जगतो नित्यमेव नान्यो सेतुर्विद्यत ईशनाय। ईश्वरस्सर्वभूतानां ज्ञानानन्दमयस्त्वात्मा शेषो हि परमात्मनः। दासभूतास्स्वतस्सर्वे ह्यात्मानः परमात्मनः । व्यक्तं विष्णुस्तथा व्यक्तं पुरुषः काल एवच । सर्वगस्सर्वभूतेशस्सर्वात्मा परमेश्वरः।” “इति विविधमजस्य यस्य रूपं प्रकृतिपरात्ममयं सनातनस्ये” त्यादिभिर्भगवतो निरुपाधिकसर्वशेषित्वात्सर्वेषां परमप्राप्यभूत इत्यर्थः - प्राप्तेत्यादि। अहमस्योचितः प्राप्ता। स्वाभाविक दासत्वादेव मम प्राप्तृत्वमुचितमित्यर्थः । प्राप्तेत्यजन्तम्पदं। प्राप्तिःपरिपूर्ण भगवदनुभव कैङ्कर्यादिः । दायधनक्रमात्, पितृपैतामहधनन्यायेन । इह, ब्रह्मविषये । मम, शेषशेषिभावादि सम्बन्धज्ञानवतः । स्वतः प्राप्ता, उचिता । इदं तु दृष्टान्तं नतूपाधिना । सूरिवत्, नित्यसूरिवत्। बद्धानामपि ॥।

(सा।वि।) प्राप्तिः, परिपूर्णब्रह्मानुभवः स्वच्छन्दकैङ्कर्यपर्यन्तः । दायधनक्रमात्, पुत्रस्य पितृधन न्यायेन। सूरिवत्, सूरीणामिव - स्वतः प्राप्ता, योग्यास्तीत्यर्थः - प्रतिबन्धकवशान्नानु

(सा।सं।) क्रिय प्राप्ता, प्राप्यवस्त्वनुभविता । अस्य, प्राप्यस्य । उचितः, योग्यः - उचितत्वमन न्यार्ह शेषत्वानन्य शरणत्वानन्यभोग्यत्वैः - दायधनं, दांयानन्तरपितृधनं । प्राप्तिः, देशविशेषावच्छिन्नानुभवविशेषरूपा । इह, अनुभवितृवर्गे । मम, पुत्रत्वादि सम्बन्धवतः। सूरिवत् स्वतः प्राप्तायां ॥।

मूलं-

अर्थपञ्चकाधिकारः

हन्तैनामति वृत्तवानहमहम्मत्या विमत्याश्रयः, सेतुस्सम्प्रति

[[१९३]]

(सा।दी।) हन्तेत्यादि - एनां, स्वतस्सिद्धां प्राप्तिं । विमत्याश्रयोहं, अज्ञानाश्रयहं। अहम्मत्या, अहङ्कारलं। अतिवृत्तवान्, अतिक्रमितङ्गा। हन्तेति खेदे। सेतुरित्यादि। सम्प्रति, (सा।स्वा।) इति शङ्कायां परिशेषात्स्वापराधप्रयुक्त इत्याह । हन्तेत्यादिना - प्राप्यप्राप्तप्राप्ति स्वरूप परामर्श मूलनिर्वेदसूचनं। एनां, परमप्राप्यविषयां शेषत्वादिना स्वतुल्येषु सूरिषु स्वरूपानुबन्धितया दृष्टां प्राप्ति। अह, सूरिवत्तद्योग्योपीत्यर्थः । अहम्मत्या, “त्वं मेहं म” इत्याद्युक्ताहमभिमानेन । अविद्याद्यपराधेनेति यावत् । विमत्याश्रयः, विपरीतज्ञानाश्रयः । तर्हि स्वापराधेनातिवृत्ता प्राप्तिरिदानीमप्यनिवृत्तापराधेन त्वया कथं लभ्येत्यत्राह। सेतुरिति। सम्प्रति, सदाचार्यानुग्रहाधीनसम्यक्ज्ञानेनाहम्मत्यादिनिवृत्तिदशायां

॥।

(सा।प्र।) स्वतश्शेषत्वाज्जीवानां सर्वेषामप्यपहतपाप्मत्वादि गुणाष्टकस्य प्रजापतिवाक्ये श्रवणाच्चेतिभावः। नन्वनाद्यविद्यां प्राप्तस्य मुक्त्यनन्तरं प्राप्यस्य परिपूर्णानुभवकैङ्कर्यादस्तत्तच्छरीरादेरिवौपाधिकत्वमेव युक्तमिति चेन्न। बहुपुत्रस्य कस्यचिदुत्पत्तिमारभ्य पित्तोपहतेन केनचित्पुत्रेण कञ्चित्कालमननुभूतेपि दाये पित्तापगमनान्तरं तेनानुभूयमाने औपाधिकत्वराहित्येनौत्पत्तिकत्व पदस्यापि स्वाभाविकत्वोपपत्तेरिति भावः । नन्वेवं जीवानां केङ्कर्यस्य स्वाभाविकत्वे एतावन्तं कालं भगवदनुभवाभावो नोपपद्यत इत्यत्र “ “ अनात्मन्यात्मबुद्धिर्या अस्वे स्वमिति यामतिः । अविद्ये” त्युक्तदेहात्मभ्रमस्वतन्त्रात्मभ्रमपरवशतयेयन्तं कालं तदभाव इत्हन्तैनामित्यादिना-हन्तेतिखेदे। एनां प्राप्तिं। अतिवृत्तवान् अतिक्रान्तः कर्तरिक्तवत् । अनवधिकातिशय सुखरूप परिपूर्णानुभव जनितकैङ्कर्यकरणं विहाय प्राकृतानुभव परोभूवमिति भावः । अहं, अनन्यशेषत्वानन्यशरणत्वानन्यप्रयोजनत्वादि रूप स्वस्वरूपतदनुरूप पुरुषार्थ तदुपायज्ञानवानहमित्यर्थः । एवम्भूतस्वरूपज्ञानमियन्तं कालं कैङ्कर्यालाभे खेदजनकमित्यभिसन्धाय हन्तशब्दप्रयोगः । अनात्मन्यात्मेत्याद्युक्तया स्थूलोहं स्वतन्त्रोहमिति बुध्या विमत्याश्रयः, “त्वं मेहं मे कुतस्तत्तर दपि कुत इदं वेदमूलप्रमाणादेतच्चानादिसिद्धादनुभवविभवात्तर्हि साक्रोश एव । क्वाक्रोशः कस्य गीतादिषु मम विधितः कोत्र साक्षी सुधीरस्याद्धन्त त्वत्पक्षपाती सइति नृकलहे मृग्यमध्यस्थवत्त्व” मित्युक्तं कलहं कुर्वाणः । एवं विपरीतवृत्तेश्चेतनस्येतः परं भगवत्प्राप्त्यर्थं किं कर्तव्य मित्यत्राह । सेतुरित्यादि । सेतुः, सेतुवत्प्रापकः । ॥।

(सा।वि।) भव इत्याह - हन्तेति । विमत्याश्रयः, अज्ञानाश्रयः - अहम्मत्या, अहङ्कारेण - एनां, प्राप्तिं अतिवृत्तवान्, अतिक्रान्तवान्, अप्राप्तवानस्मि - हन्तेति खेदे - सम्प्रति, इदानीं - शेषिदम्पति भरन्यासो मे सेतुः - तरणोपायश्शिष्यते - अविलम्बेन प्राप्तिहेतुरवलम्बनमस्ति -

॥।

(सा।सं।) प्राप्तौ । किमद्य भवतो गतं ? अत एव प्राप्तिर्भविष्यतीत्यत्राह । हन्तैनामिति, अनादिप्राप्तिमन्त स्सूरयः। अनादि तदलाभवानहमिति हन्तेति निर्वेदः । तदधीन एता तदलाभ इति। एव मतिवृत्तिवानह मित्युक्तिः। केन हेतुनेत्यत्राह । अहम्मत्येति। स्वातन्त्र्यभ्रमेणेत्यर्थः॥॥

[[१९४]]

मूलं-

व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

(शेषसम्पदि) शेषिदम्पतिभरन्यासस्तु मे शिष्यते ॥ ११॥

इति कवितार्किकसिह्मस्य सर्वतन्त्रस्वतन्त्रस्य श्रीमद्वेङ्कटनाथस्य वेदान्ताचार्यस्य कृतिषु

श्रीमद्रहस्यत्रयसारे अर्थ पञ्चकाधिकारश्चतुर्थः।

।

(सा।दी॥) एवं स्थिते अस्मिन्नवसरे। मम शेषसम्पदि, परब्रह्म परिपूर्णानुभव पूर्वक कैङ्कर्यरूपशेषैश्वर्य विषये। सेतुः, अव्यवहितोपायं । भरन्यासस्तु, तच्छरणागतिरेवावशिष्यते नान्यत्, विळम्बाक्षमत्वादिति भावः। इत्यनुसन्धानक्रमः । धिकारं प्राप्य ईश्वर अनुसन्धिकं प्रकार po प्राप्ताङ्कण्ठ(@OL साधारणा साधारणाकार pii उपायफल (iii) प्राप्तिविरोधिक शक्रীबङ्ग

मिऩ्ऩदॆऩ्ऱुम् अदिऩ् तिऩमुम् इदुक्कुच्चॆय्युम् पुRमुम् सॊल्लित्ताय्त्तु।

६०ा

इति सारदीपिकायां अर्थ पञ्चकाधिकारश्चतुर्थः ।

(सा।स्वा।) शेषिदम्पतिभरन्यास इत्येव पाठः । शेषसम्पदीति पाठस्त्वनपेक्षितार्थत्वाद्भरन्यासस्य प्रतिसम्बन्ध्य पेक्षयाध्याहारादि दोष प्रसङ्गाच्चानादरणीयः । मे, इदानीमहं मत्यादिनिवृत्तावपि प्राचीनापराधमूलनिग्रह विषयस्य मे। सेतुश्शिष्यते, संसार जलधिनिस्तारोपायतया परिशिष्यते। सद्वारकतयाद्वारकतया वा यथार्हं भरन्यास एव कर्तव्यतया परिशिष्यत इत्यर्थः ।

इति सारास्वादिन्यां अर्थपञ्चकाधिकारश्चतुर्थः।

(सा।प्र।) सम्प्रति, उपायान्तररहिततया अङ्किञ्चनत्वावस्थायां । शेष सम्पदि, परस्यातिशयकरत्वैकवेषस्य शेषभूतस्य। सम्पत् अतिशयोत्पादहेतु व्यापारात्मककैङ्कर्यं । तस्यां विषये। भरन्यासश्शिष्यते, परिशेषाद्भरन्यास एवेत्यर्थः । तुशब्द आशुकारित्वादिरूपस्य भरन्यासगतस्य भक्त्यात्यादिभ्यो विशेषस्य द्योतकः । एतेनानाद्य विद्याकर्मवासनारुचिप्रकृतिसम्बन्धात्तिरोहितस्वाभाविकाकारैश्श्रेयस्करैः । “समाने वृक्षे पुरुषो निमग्नोनीशया शोचति मुह्यमानः । जुष्टं यदा पश्यत्यन्यमीशमस्य महिमानमिति वीतशोक” इत्यादौ अन्यमीशमिति प्राप्यस्य, पुरुष इति प्राप्तुः। पश्यतीत्युपायस्य वीतशोक इति फललस्य वृक्षे निमग्न इति विरोधिनश्च प्रतिपादनात्तदानुगुण्येनार्थपञ्चकं विविच्य ज्ञात्वा स्वाधिकारोचितं भरन्यासमनुष्ठाय स्वरूपानु रूपपुरुषार्थः प्राप्तव्य इत्युक्तं भवति ।

इति सारप्रकाशिकायामर्थपञ्चकाधिकारश्चतुर्थः।

(सा।वि।) पूर्वं हन्तेति निर्वेदः - इह उपायस्मरणेन हर्षश्च व्यञ्जितः - अनेन “वृथैव भवतो याता भूयसी जन्मसन्ततिः। तस्यामन्यतमं जन्म सञ्चित्य शरणं व्रजे” ति स्मारितं ॥१२॥

इति सारविवरिण्यां अर्थपञ्चकाधिकारश्चतुर्थः ।

(सा।सं।) विमतिः, अननुभाव्ये अनुभाव्यत्वबुद्धिः। तर्हीतः परं तल्लाभोपायः क इत्यत्राह सेतुरिति । दम्पतिविषयको भरन्यास एव उपायतयावशिष्यत इत्यर्थः ।

इति सारप्रकाशिकासङ्ग्रहे अर्थ पञ्चकाधिकारश्चतुर्थः।