मूलं -
श्रियै नमः
श्रीमतेरामानुजाय नमः
श्रीमते निगमान्त महादेशिकाय नमः
अथ सारनिष्कर्षाधिकारः
श्रुतिपथ विपरीतं
(सा।दी।) श्रीशानुकम्पा जुष्टस्य मुमुक्षोरधिकारिणः । ज्ञातव्यार्थ प्रमाणेषु सारोग्राह्य इतीर्यते ॥
स्वामिकैर्यं प्रयोजन Dormi
विषय on ५० कं मुमुक्षूपादेय Lou (
नियामक (Poor CLIT?
नियामक GILD flÙ
(सा।स्वा।) / रहस्यत्रयं विषय QILD निर्दिष्ट।i]& Quoधी Qjg स्वामि कैर्यं प्रयोजन Log in उपपन्नDongguळं रहस्यत्रयjpu Q प्रबन्धकं अध्यात्म विषयशब्दराशि सारतमubmisळं व्यापक मन्त्रान्तरादि८६५ळं मुमुक्षूपादेय mins অकलना ♚लगी। विषय । बात
ग@ILDL_मुंली साङ्ख्ययोगादि शास्त्र विषय (सा।प्र।) गुरुपरिषदुपज्ञं प्राप्येत्यनेन “परीक्ष्यलोकान् कर्मचितान् ब्राह्मणो निर्वेदमायात्। नास्त्यकृतः कृतेन। तद्विज्ञानार्थं सगुरुमेवाभिगच्छेत् - सचाचार्यवंशोज्ञेयः। आचार्याद्धैव विधिता विद्यासाधिष्टं प्राप’ दित्यादिश्रुध्यानुगुण्येन गुरु परम्परोपसति पूर्वकं तत्वज्ञानं सम्पादनीय मित्युक्तं। मुक्तैश्वर्यान्त सम्पन्निधिरपि भवतीत्यनेनतादृश ज्ञानवतां मोक्षस्स्यादित्युक्तं; तन्नोपपद्यते “अनन्तपारं बहुवेदितव्य मल्पश्चकालो बहवश्च विघ्नाः। सूक्ष्मः परमदुर्ज्ञेयस्सतान्धर्मः प्लवङ्गम ॥ शास्त्रज्ञानं बहुक्लेशम्बुद्धेश्चलनकारण" मित्यादिभिस्तत्व ज्ञानस्य दुस्सम्पादत्वावगमात्केनापि मोक्षस्यसाधयितु मशक्यत्वादित्यत्र “यत्सारभूतं तदुपाददीत हंसोयथा क्षीरमिवाम्बु मिश्रं । उपदेशाद्धरिम्बुध्वाविरमेत्सर्वकर्मस्वि” त्याद्युक्त प्रकारेण सारतमांशस्य रहस्य त्रयोपदेशतोज्ञानं सम्पाद्योपायानुष्ठानेन मोक्षस्यप्राप्तुं शक्यत्वं प्रदर्शयन्त्याज्याल्पसार सारतर सारतमांशानिदमिति निर्दिश्य सारतमांशेप्युत्कृष्टांशस्य॥।
शास्त्र [i]sfCo० प्रतिपन्नijujuD बनाना? मुमुक्षुpp प्रबन्धं
"
(सा।वि।) पूर्वत्र रहस्यत्रयी प्रतितन्त्र सारोद्धारेण सङ्ग्रहिील। इति अपेक्षित सर्वार्थ सङ्ग्रहत्वा द्रहस्यत्रयं सारभूतमिति सारभूतत्व मुपक्षिप्तं तदेव सारतमत्वमुप
॥।
(सा।सं।) इत्थं अस्मिन्नधिकारे तत्वहित पुमर्थसत्तासिद्धा। अधिकारान्तेच मुमुक्षुज्ञेयार्थानां रहस्यत्रये प्रतितन्त्रसारोद्धारेण सङ्गृहीतत्व मुक्तं। अथोक्तार्थ निर्णायक प्रमाणेषु किं सारतममिति जिज्ञासायां रहस्यत्रयस्यैव तथात्वमिति निरूपयितु मधिकारान्तर मारभमाणः॥।
ए
[[९६]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूलंक्ष्वेळकल्पं श्रुतौच प्रकृति पुरुष भोग्यप्रापकांशो
की
- बाह्यशत्रु
श्रुति
निर्देशिpri। अत्यन्त विमुख concor आन्तरशत्रु ना
ऩाऩाल्
(सा।दी।) Digसारनिष्कर्षाधिकारार्थñg सङ्ग्रहिpi - श्रुतीति - par (pimb) कुतर्क १८५६६) अविचाल्यsuppp,
श्रूयतेनित्यमिति श्रुतिः। श्रुतिमार्गवैदेशिक Glucorpiq - अन्याय बाह्यकुदृष्टि (COL)कु ग्रन्थ is a श्रुतिपथ विपरीत GLD१pm] - क्ष्वेळकल्पं, “क्ष्वेळस्तु गरळंविष” मिति निघण्टुः - मथन समय सम्भूत वासुकी मुखोद्गत विषज्वालातुल्यं - सद्योमारक [i) बालuppor अरुगुम् सॆल्लवॊण्णा तॆऩ्ऱबडि “कलैयरक्क त्तमान्दर् काण्बरोगेट्परोदाऩ्” श्रुतौच, श्रुतावपि ढाळाHOOL गौरव♚ - श्रुति विपरीतं CID) की कण्डी नित्य निर्दोषमा की - श्रुताविति - प्रापकांशश्च ढग
नित्य निर्दोष noon वेदङ्कार्त्स्न्येनोपादेय
अनुपादेयांश २६QL की
अम्रा लागी Gooयोजिomio - GoGo उपनिषत्तै अमृत Long निरूपि@sumn श्रुति समुद्रस्थानीय Goog♚ - प्रकृतीत्यादि, प्रकृतिभोग प्रापकांश
(सा।स्वा।) LD B। कुण्ठाळा ग ? इत्यादि चोद्य []ना अधिकार परिहरि ललनाकं CB ५ळा आङ्कना “इष्टं हिविदुषा” Guml ला माळा कळऊं& Cop सङ्ग्रहिकं कीpni - श्रुतिपथेत्यादि। वेळकल्पं, विषतुल्यं। प्रयोजनाना अनर्थावहP Loiruji (कण्ठ Gorm - शुक्र साङ्ख्य योगादि शास्त्रं बाह्य विषयकं श्रुतौविवेकिन स्त्याज्यां शोस्तीति च शब्दस्यभावः - प्रकृति भोग ॥।
नाना
कं
মত
- श्रुतौच, श्रुतावपि नित्यनिर्दोषायामपि
(सा।प्र।) ग्राह्यत्वमाह। श्रुतिपथेति यतः श्रुतिपथ विपरीतं क्ष्वेळकल्पं। श्रुतौचप्रकृति पुरुषभोगप्रापकां शोनपथ्यः। तत्तस्मात्कारणात् - मृत्युभीता आचार्याः इह विबुधगुप्तं उपनिषदमृताब्धेरुत्तमं सारंविचिन्वन्तीत्यन्वयः - श्रुतिपथ विपरीतं, श्रुतौ विहितानां नित्यनैमित्तिकानामननुष्ठानञ्चयत्। क्ष्वेळकल्पं, विषवद चिराद्बाधजनकं। अत एव तत्प्रतिपादकं बाह्यशास्त्रं त्याज्यमित्यर्थः। “विहितस्याननुष्ठानान्निन्दितस्य निषेवणात्। अनिग्रहाच्चेन्द्रियाणान्नरः पतनमृच्छती", त्यादि प्रमाणादितिभावः। प्रकृतीत्यादि, प्रकृतेः पुरुषस्यच योयम्भोगः पशुपुत्रादि राज्यस्वर्ग ॥।
(सा।वि।) पादयति, श्रुतिपथेति श्रुतिपथ विपरीतं, नास्तिकाद्यागमाः। क्ष्वेळकल्पं, कालकूट विषतुल्यं। आत्मनाश साधनं। अतोऽसारमित्यर्थः श्रुतौच प्रकृति पुरुषभोगप्रापकांशोनपथ्यः, न हितः। नोपादेय इत्यर्थः। प्रकृतिभोगः ऐहिकैश्वर्यामुष्मिक स्वर्गादि ब्रह्मलोकान्तानुभवरूपः। तत्रैहिकैश्वर्यप्रापकांशोल्पसारः। दुःखमिश्रत्वादा शुविनाशित्वाल्प सुखत्वादि विशिष्ट प्रतिपादकत्वादल्पसारः।
(सा।सं।) तत्प्रतिपाद्यं सङ्गृह्णाति श्रुतिपथेति। विपरीतं, बाह्यशास्त्रं। क्ष्वेळकल्पं, आत्महानिकरं, ऐहिकामुष्मिक भोगौ प्रकृतिभोग शब्देन सङ्गृहीतौ। पुरुषभोगः स्मात्ममात्रानुभवः।
सारनिष्कर्षाधिकारः
मूलंनपथ्यः । तदिहविबुधगुप्तं मृत्युभीताविचिन्वन्त्यु पनिषदमृता (ब्धावु) ब्धे ।
॥।
[[९७]]
(सा।दि।) पश्वन्नवृष्ट्याद्यैहिक फलसाधन प्रतिपादकांशpii; स्वर्गाद्यामुष्मिक फलसाधन प्रतिपादकांश (pio। पुरुषभोग प्रापक), केवलात्मानुभवसाधन प्रतिपादकांश - नपथ्यः, Qin इष्टसाधनLDIO & wir प्रियous gung उदर्कलं दुःखमिश्रमा - प्रकृत्यादिभोग प्रापकांशri१८sair मद्यादि स्थानीय (१८६१। तत्, तस्मात्। इह, श्रुतौ। इहोप निषदमृताब्धावित्यन्वयः - विबुधगुप्तं, विबुधैर्गुप्तं।
रहस्य गोपि D सुप्रसिद्ध। विबुधर्, ५०LQgGjg उपनिषदमृतjongअब्धि स्थानीय DM की सङ्ग्रहिurism Ling। सर्वेश्वर
[[६४]]
सर्वेश्वरस्थानीi। उपनिषदित्यादि - श्रुति
अलीं लळाm।óउत्तम सारLDIT रहस्यत्रय “অফম্ভীं যó
/ Gii, भ्रमदमृततरङ्गा वर्ततः प्रादुरासीः” m]b; सॊल्लुगिऱ पडिये तऩ्दिरुवुळ्ळत्ताले पुरिवुत्तु अरात्तिलुम् सारमाग तिरुत्तुदऩ् ॥। (सा।स्वा।) प्रापकांशः, ऐहिकामुष्मिक फलसाधन प्रतिपादकांशः। पुरुषभोग प्रापकांशः, कैवल्योपायप्रतिपादकांशः। नपथ्यः, सद्यः प्रियत्वेप्युदर्क दुःखहेतुरित्यर्थः। ऐश्वर्य कैवल्यार्थि मुलनाकम्मुललंल।लंलळा प्रबन्धं गता मुळं चोद्यम्परिहृतम्। तत्, तस्मात्। इह, श्रुतौ। अनेन प्रमाणान्तरमयोग्य मितिव्यज्यते। मोक्षpio तदुपाय प्रत्यक्षादि प्रमाण १८०नाऊं तळं ढगळं चोद्यं परिहृतं - विबुधगुप्तं, पूर्वाचार्य सुरक्षितं - मृत्युः, संसारः। विचिन्वन्ति, यत्नेन सङ्गृह्णन्ति। एतेन मृत सञ्जीविनीव दुर्लभत्वं द्योत्यते। वर्तमान निर्देशेनाद्यतन शिष्टैरपि परिग्रहीतत्व मुक्तम्भवति। अमृतत्वरूपणेनोपनिषदां सारतमत्वं व्यज्यते - अब्धि शब्देनानन्त पारमिति वक्ष्यमाण न्यायमुपनिषत्तु कण्ठी तुल्य सूचितम् उत्तमं सारमित्यनेन पूर्वाचार्य सुरक्षितत्वाद्यु क्त्याच रहस्य॥।
(सा।प्र।) स्वाराज्य पशुपति पदाद्यनुभवः कैवल्यानु भवश्च। तस्य; प्रापकः, ज्ञापकः। स एवांशः यद्वा प्रापकः, प्राप्तिकारणं। स एवांशः तत्तत्साधनानीत्यर्थः तत्, तस्मात्कारणात्। इह, पुरुषार्थ ज्ञापकेंशे। तत्तत्पुरुषार्थसाधनां शेचेत्यर्थः। विबुधगुप्तं, “एतद्वैमहोपनिषदं देवानां गुह्य” मित्युक्त रीत्याविबुधेभ्योपिगुप्तं। शब्दादि विषयेषु तेषाम्भोग्यताबुद्ध्युत्पादनेन निवृत्तिधर्म प्रतिपादकांशो देवेभ्योनिन्हुत इतिभावः। मृत्युभीताः, “मृत्योस्समृत्युमाप्नो” तीत्यादिषु मृत्युस्संसार इति व्याख्यातं। तस्माद्भीताः, मोक्षकाङ्क्षिण इत्यर्थः। उपनिषदमृता ब्धेरिति उपनिषद्गतानां विद्यानां “एतेन प्रतिपद्यमाना इमम्मानव मावर्तन्नावर्तन्त” इत्युक्त (सा।वि।) आमुष्मिक स्वर्गाद्यनुभव प्रापकांशोदुःखोदर्कास्थिर पुरुषार्थ प्रतिपादकत्वेपि दुःख मिश्रत्वाभावेन ऐहिक सुखाद्यपेक्षयातिशयितत्वेनच केषाञ्चित्सारत्वेन प्रतीयमानार्थ प्रतिपादकत्वात्सारः। सोपि, नोपादेयः। अतिशयितस्य विद्यमानत्वात्। पुरुष भोगप्रापकः, केवलात्मानुभव प्रापकः। पूर्वोक्तदोषाभावेन सारतरः। सोपिनो पादेयः। ततोप्यतिशयितस्य उत्तम पर्वणस्सत्वादितिभावः तत्, तस्मात्कारणात्। मृत्युभीताः, संसाराद्भीताः। आर्याः, उपनिषदमृताब्धेः षष्ठ्यन्त॥।
(सा।सं।) तत्, तस्मात्। इह, संसारे। विबुधैः, पूर्वाचार्यैः। सत्पात्रोपदेशादिना रक्षितं ॥।
[[९८]]
मूलंरुत्तमं सारमार्याः ॥८॥
(सा।दी।) श्री
रहस्यत्रयं - Nob, मृत्युभीत
निर्देशि wrLD
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
आर्याः नळाला
की कन्यकुङ्कुम्मृ Goगुप्तैwn Gita स्थानीयम् आश्रयिGp। सुरसाधारण विबुधादि शब्द
यान्ना अमृतमात्र
बा
श्री समर्थरा का लक्ष्मीसमाश्रयणं की @L स्थानीयत्वं रहस्य सङ्ग्राहक छञ्छ $♚m। श्रुतिपथ विपरीत QILD असारशब्दार्थ@pb; प्रकृतीत्यादिwn अल्पसार; सार; सारतर शब्दार्थ (pii; उपनिषद मृतसारतम शब्दार्थ(pii; अब्धि “अनन्तपार” I LD ६ङ्ग की प्रमाण की पूर्व खण्डार्थ, उत्तमसारQLD रहस्यत्रयलङ्कीलित्यादि प्रथमवाक्य; अनन्त पारमित्याद्युत्तर खण्ड सङ्गृहीत amigo ॥८॥ पूर्वाधिकारान्तलं की सार तमाळ।
मर्थमुम्;
प्रबन्धक कण्ठ
(सा।स्वा।) लयस्यव्यापकमन्त्रान्तराद्यपेक्षया वैलक्षण्यातिशयः ख्यापितः शुक्रं विषयकं नाकं नियामकं
♚। आर्याः, सम्यग्विवेकिनः। मोक्षोपायै करसिका इत्यर्थः । ॐ चतुर्दश विद्यास्थानी (कङ्क अध्यात्म विषयमात्र उपादानं LI ६१ ६०० कं ८०GCLDIT GLmळं चोद्यं परिहृतम्। मृत्युभीतत्वोक्त्या त्वरातिशय व्यञ्जना दुपनिष द्वाग १ (कं तदेक देशभूत रहस्य त्रयोपादानं Jn।GGGG चोद्यमुम् परिहृतम् ॥८॥
(सा।प्र।) रीत्या नित्यत्वापादकत्वादमृतत्वेन निरूपणं। तादृशानन्त विद्याप्रतिपादकत्वादु पनिषद्भागस्याब्धित्व निरूपणं। उत्तमं सारमिति, “सत्कर्मनिरताश्शुद्धास्साङ्ख्ययोग विदस्तथा। नार्हन्ति शरणस्थस्य कलाङ्कोटितमीमपि" इत्यादि प्रमाणाद्भरन्यास प्रतिपादकं शास्त्र मुत्तम मितिभावः। क्ष्वेळकल्प मित्यसार उक्तः। प्रकृतिभोग प्रापकांश इत्यत्र ऐहिकैश्वर्य प्रापकांशोल्पसारः। आमुष्मिकैश्वर्य प्रापकांशस्सार इति विवक्षितं। पुरुषभोग प्रापकांशस्सारतर इति विवक्षितं। उपनिषदमृताब्धेरिति सारतमानिब्रह्मोपासनानि विवक्षितानि। उत्तमं सारमिति भरन्यासशास्त्रं विवक्षितं एतत्सर्वमसारमिति श्लोकेसुस्पष्टमुक्तं। एवञ्च, विचक्षणैस्सर्वै रुत्तमसार एवग्राह्य इत्युक्तं भवति ॥९॥
(सा।वि।) मेतत्। तत्सम्बन्ध्युत्तमंसारं उपासना प्रतिपादकांशः - उत्तमस्सारः। सारतमशब्दार्थश्च प्रपत्ति प्रतिपादकं रहस्यत्रयमुत्तमस्सार इति। उच्छब्दात्तम प्रत्ययेन निष्पन्नमुत्तम शब्दं प्रयुञ्जानस्यायम्भावः। सारतरशब्द निर्दिष्टकेवलात्मानु भवप्रापक परमात्म प्रापकोपासन प्रतिपादकयोर्द्वयोर्मध्येतर प्रत्ययान्त सारतर शब्द समानार्थकोच्छब्दाद्वयो रतिशय बोधक तरप्रत्ययभाक्त्वार्हत्वादुपासन भागस्य प्रपत्ति प्रतिपादक भागस्यरहस्यत्रयस्यतु त्रयाणां मध्येतिशय बोधक तमप्रत्ययभाक्त्वर्हत्वात्। एवञ्च सारतमा दुत्कृष्टत्वं फलितं। अत एवाग्रे इति वक्ष्यति। विचिन्वन्ति, सङ्गृह्णन्ति। अत्यन्तसारतम शास्त्र स्यामृततुल्यत्वेन मृत्यु भीतानामुपादेयतमत्वं युक्तमितिव्यज्यते ॥८॥
(सा।सं।) सारंरहस्यत्रय रूपं विचिन्वन्ति। तत्वाद्यवबोधक प्रमाणत्वेन विचारयन्तीत्यर्थः ॥८॥ अष्टाक्षरेणैव मुमुक्षोर्ज्ञेय यावदर्थज्ञानाच्चरमश्लोकविहितै कोपाया वलम्बने ॥।
सारनिष्कर्षाधिकारः
[[९९]]
[[९९]]
मूलं- ८लंलरहस्यत्रयलंली की, “सर्वमष्टाक्षरान्तःस्थं “नगीmugu क्र। अर्थ Amu ७६६ अर्थ१८ अलqui - चरमश्लोकं, “सर्वधर्मान्
परित्यज्यमामेकं शरणंव्रज” की २६muw अवलम्बिॐ सर्वोपाय फलसिद्धि ४६
स्थापि द्वय (pio कठश्रुत्यादि
qu
तऩ्ऩै ऒरुक् काल् उच्चरित्तवऩै Hरगत्तालुम्
ोऩाक्कवल्ल प्रभावलं wojio रहस्यत्रय Lo मुमु ।
(सा।दी।) माळा उत्तमसारत्वं हेतुळं रहस्यत्रयमे मुमुक्षु कण्ठ उपादेयQD६pri। g वित्यादि। २ uruGopu “सर्वसाध्येष्वभिन्नता” ढाढा की एकशब्दार्थाभिप्राय♚Hm०। “यस्सकृदुच्चारस्संसारतारकोभवतीति कठश्रुतिः - रहस्यत्रयLD आदरणीय QIDórm।अवधारण♚५०० व्यवच्छेद्य [१] ८६] शब्दराशि & COLL अनुपादेयत्व jog सहेतुक DIBऊं SILLIT ५६mQ१५१७६ळङ्ग ६ वेदान्त॥। काट्टा निऩ्ऱुगॊण्डु
(सा।स्वा।) व्यापकमन्त्रान्तरादिना शल विषय
काढला की शङ्कुमं श्लोक मुं
काळा परिहार की उत्तम शब्द विवक्षित परिहारांश व्यक्त कीpari। Q♚लरहस्यत्र♚ली त्यादि। @puअवलम्बिकं वित्यादि, ५ ‘सुदुष्करेणशोचेद्यः’ ढाढाकी श्लोकोक्त योजनै लwiujp मळाला। स्थापि
“माशुचः " ढा ढङ्ग की ललकं झळणीही । अनुष्ठानात्पूर्वं विधिवाक्यपरामर्शमावश्यक Goorps♚$ ूं द्वयात्पूर्यं चरमश्लोक लंQuigg। कठेत्यादि। “यस्सकृदुच्चार स्संसार तारकोभवतीति” श्रुतिः रहस्यत्रयमे इत्यादि। व्यापकमन्त्रान्तर वाक्यान्तरri१८(@o; शरणागति मन्त्रान्तर [१] अध्यात्म विषय
॥।
पाय
विधायक
(सा।प्र।) ननु मुमुक्षूणां सारतम मुपादेयमिति नोपपद्यते। तत्तत्सिद्धान्त प्रतिपादकादिवितत प्रबन्धानामशक्य ज्ञानत्वेन तेषां असारत्वानिश्चये सारतमस्येदमिति ज्ञानासम्भवादित्यत्र मुमुक्षूपादेयं सारतमं रहस्यत्रयमेवेति सोपपत्तिकमाह। Q५५ रहस्यत्रयत्तिलित्यादिना। कठश्रुत्यादि ॥।
(सा।वि।) इदमेवार्थं विशदयति। @pg रहस्यत्तिलिति। कृळा अर्थ, स्वार्थेज्ञाते। नं अर्थ (i) soeruji अललं नाgurung, ज्ञातप्रकार तयास्थितत्वेनच सर्वार्थ सङ्ग्राहकत्वा त्सङ्ग्रहतो ज्ञातेसति सर्वोप्यर्थो ज्ञातप्रायोभवति। अतोमूलमन्त्रस्सारत मत्वादुपादेयः। उपाय @copyCo अवलम्बिक्क, सर्वोपायस्थाने भगवत एकस्योपायस्य अवलम्बने। सर्वोपायफलसिद्धि, सर्वोपायानां फलसिद्धिः। २६LG स्थापिक्कैunggji, सम्पद्यत इतिस्थापनाच्चरम श्लोक स्सारभूत स्सोप्युपादेयः - कठश्रुत्यादिना gugu, “सकृदुच्चारस्सं सारतारकोभवती"त्यादि कठश्रु त्याद्युक्तरीत्या। ग@ं उच्चरि५, स्वात्मनस्सकृ।
॥।
(सा।सं।) नैव सर्वोपाय फलसिद्धेः सकृदुच्चारणेनैवद्वयस्य कृतकृत्यता सम्पादकत्वाच्च रहस्य त्रयमेवादरणीयं। नान्यदित्युपपत्या दृढयति @pg इत्यादिना। श्रीमन्नारायण चरणौ” मुमुक्षुर्वैशरण॥।
[[१००]]
मूलंक्षु० रत्नाकर इवामृतं
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
आदरणीयम्, “असारमल्पसारञ्च सारंसारतरन्त्यजेत् । भजेत्सारतमं शास्त्रे (स्त्रं)
(सा।दी।) सारभूत रहस्यत्रयी अत्यादरणीयत्व ॐ ॐ ॐ वेदान्त उपादेयत्व मी हेतुवै ऊंpi। असारमित्यादि। “भजेत्सारतमंशास्त्रं” ढाळा उपपादिकण्ठा अलीनग्राळं सारभूतonळा रहस्यत्रय कुङ्कीङ्ग उपादेयतमत्व सप्रमाणons उपपादिकं pii।
(सा।स्वा।) शब्दराशि
सारतमा एवं विधवैलक्षण्यातिशय
मुमुक्षुकं कण्ठी आदरणीय Sun joy विषय
लं। शुगळं मोक्षार्थं उपनिषद्भागं नियमेनापेक्षित
गतदेकदेश
॥।
m
रहस्यत्रय
gu शंल विषयमाका। “साङ्ख्ययोगः पाञ्चरात्र” मित्यादिun Co साङ्ख्ययोगादि शास्त्रrruptio अध्यात्म विषय [१] [५] [६] [७] [८] अव्य♚ललंळा विषय Lonaऊं कितनान्ना
सॊल्लियिरुक्कैयाले
? परानुग्रहार्थं करुणैuno प्रबन्धं मोक्षशास्त्र विषय Gours Com निर्बन्ध POLIT? तत्तत्फलार्थि souin तत्तच्छास्त्र विषय LOIN कलं मृाढा गा गा ढाङ्ग की शङ्के रहस्य त्रयjmgu विषय १५ मन्नाना Co
वेणु मॆऩ्गैक्काग उपनिषद्भागLD सारतमत्वादुपादेय GILD तद्व्यतिरिक्त शास्त्रका असारत्वादि का अनुपादेय m उपदेशिकङ्कीprii। असारमित्यादि)। मोक्षार्थं शब्दप्रमाणCLD उपजीव्य की on अভীত सारतममुपादेय QILDङ्ग। मोक्षतदुपाना प्रमाणा
॥।
॥।
(सा।प्र।) ऊनींइति। “य एतद्द्वयं सकृदुच्चारयति। सकृदेवहिशास्त्रार्थः कृतोऽयन्तारयेदि” त्यादावित्यर्थः ननु रहस्यत्रय GLoमुमुक्षु आदरणीय मित्यवधारणं नोपपद्यते। अन्यस्यापि सद्भावे तस्याप्युपादेयत्वादित्यत्र इतरस्य सर्वस्यानु पादेयत्वं वक्तुमसार, अल्प सार; सार; सारतर; (सा।वि।) दुच्चारणे। कृतकृत्य, वैभव की कंug, कृतकृत्यङ्कर्तुं समर्थ वैभव विशिष्टतया स्थित्याच द्वयमन्त्रस्सारतमत्वा दुपादेयः - सर्वत्र समुच्चय उक्तानुक्त परतयानेयः। उक्तार्थस् सर्वग्राहकत्वं - अनुक्तार्थो विधिवाक्यत्वकरण मन्त्रत्वादीति। रहस्यत्रय Goमुमुक्षुयल आदरणीय मिति, उपाया नुष्ठानोप योगितया प्रथमं रहस्यत्रयमादरणीयं। “अनन्तपारमिति’ न्यायात्पश्चाद्वेदान्ताध्ययनमपि कर्तव्यमितिभावः नन्वादरणीयं रहस्यत्रय मित्युक्तं। अस्य सर्वार्थ सङ्ग्राहकत्वे सत्यप्यन्यस्या पितादृशस्य सत्वेतदप्यादरणीयं स्यादित्याशङ्कय परिशेषबलेन रहस्यत्रयस्यैव सारतमत्वेनादरणीयत्वं वक्तुम्परिशेषं दर्शयति। असारमित्यारभ्य, तत्रप्रत्यक्षादि प्रमाणेषुशास्त्रस्यैव परमपुरुषार्थ तदुपायज्ञाने॥।
(सा।सं।) महं प्रपद्ये तस्मै भगवते श्रीमते नारायणायनमः। य एतद्द्वयं सकृदुच्चारयति। सकृत्कृतकृत्यो नाथतस्य भयम्भवतीति कठश्रुत्यभिप्रायेण कठश्रुत्यादि इत्युक्तम्, ननु अलौकिकार्थप्रमिति करण भूते शब्द ब्रह्मणि इदमेवा दरणीय मित्यत्रकोहेतुः इतरानाद रेचकेहेतव
॥।
सारनिष्कर्षाध्गिकारः
मूलंपरम पुरुषार्थ, तदुपाय, प्रत्यक्षादि प्रमाण
[[१०१]]
wwqroo
@jmÈG, “शास्त्राद्वेद्मि जनार्दनं। तस्माच्छास्त्रम्प्रमाणन्ते कार्याकार्यव्यवस्थितौ। शब्दब्रह्मणि निष्णातः परम्ब्रह्माधिगच्छति” ६७६ Cu शब्द CD प्रमाण -
माऩ
“अनन्तपारं
बहु वेदितव्यमल्पश्च कालो बहवश्च विघ्नाः। यत्सारभूतं तदुपाददीत हंसो यथा ॥। (सा।दी।) परमपुरुषार्थेत्यादि। शब्दब्रह्म, वेदं । निष्णातः, सार्थमाळ। शब्दLD, वेदान्त। श्री वेदान्त की वेदितव्यम् - वेदितव्यLDITI सोपब्रह्मणवेदान्तराशि अ प्रत्येकमनन्तपारDI u९(ऊं। अन्तो निश्चयः। Bummi बहुविस्तर mui ( GILD।१०। सारभूतं। अम्बुमिश्रं क्षीरमिव पुरुषो हंसोयथा आददीत। यथा, इव mulg। “अथ प्रतस्थे कौबेरीं भास्वानिव रघुर्दिशं । शरै ॥।
(सा।स्वा।) न्तर (१८६०नामङ्गलi। परमेत्यादि
प्रत्यक्षादीति, योगि प्रत्यक्षादि
भाष्यादिषु व्यक्तम् - शास्त्राद्वेद्मीत्यादि इप्पडि त्तैक्कॊण्डऱियवेणु मॆऩ्ऱु नियमिक्कैयाल् शैवाद्युक्तरीत्या कथञ्चिदनु मान winning फलोपयुक्त DDI Ingl कलं। शब्दब्रह्म, आगमोत्थज्ञानं - परम्ब्रह्म, विवेक विमोकादि जन्यमुपासनरूपं ज्ञानं - “शब्दब्रह्मागम मयं परम्ब्रह्मविवेकज” मिति तत्रैव विवरणात् - “शु पुराणन्न्याय मीमांसेत्यादि विद्यास्थान rib ६५ ००पादेय का धर्मशास्त्रोक्त
चतुर्दश वेदलं की एक देशमात्रमुपादेय GILD६१६१८०GCDIG उपयुक्त तमLDIण सारांश कण्ठ उपादानं ग ६०० छ
श्रीश्रीकण्ठी विशेषवचन
उत्तर १।
श्रीत्यादि। अन्यन्थी मुंलीं सारतममान शब्दमुपादेय Gloom अन्वयं अनन्तपारं। अन्तः, निश्चयः। निश्चujurgmi बहुविस्तीर्ण (pouli GDB। क्षीरमित्यादि। अम्बुमिश्रं ॥।
(सा।प्र।) सारतमेषु; सारतमस्योपादेयत्वं सदृष्टान्तं बोधयद्वचनमुपादाय व्याकरोति। असारमित्यादि महावाक्येन। ननु शास्त्रेषु सारतममुपादेयमिति कथं नियम्यत इत्यत्राह। परमपुरुषार्थमित्यादिना। मुमुक्षुप्राप्ये तत्साधने च प्रत्यक्षाद्यप्रवृत्तेश्शब्दपरिशेषो युज्यत इति भावः। ननुसारस्यापि त्याज्यत्वपूर्वकं सारतमस्यैवोपादेयत्वं वचनपुरस्सरमुच्यते। प्रमाणेष्वेव क्वचित्सारभूतस्याप्युपादेयत्वं सदृष्टान्तमुपपाद्यते। कथमिदमुपपद्यत इत्यत्राहीत्यादि शब्दरूपप्रमाणे स्वीकार्ये सतीत्यर्थः। यत्सारभूतमित्यत्र सारशब्दस्य शब्दस्वभावसिद्धनिरु ॥।
(सा।वि।) प्रमाणत्व मित्याह परमपुरुषार्थमिति।
Iqwr ज्ञातुमशक्यप्रकारत्वेन। शब्दब्रह्मणि, शब्दरूपे ब्रह्मणि। वेद इत्यर्थः “नन्वथातो ब्रह्मजिज्ञासे’ त्यत्राध्ययनक्रमेण वेदार्थ विचारप्रवृत्युक्तिवदिहापि क्रमेणाल्पसारादि विभाग परिशीलन पूर्वकमेव सारतमांशः उपादीयता मित्याशङ्कय सारतमांश एव प्रथमप्रवृत्तौ सयुक्तिकं प्रमाणमाह। अनन्तपारमिति,
॥।
(सा।सं।) इत्यत्र हेतून् स्वयमेव कारिकया सङ्गृह्णाति। असारमिति। सङ्गृहीतमेव विवरीतुं परमपुरुषार्थादौ शब्दस्यैव प्रमाणतां परिशेषादाह। परमेति। स्वकारिकामूलभूतवचनबला
[[१०२]]
मूलंक्षीरमिवाम्बु मिश्रं” निरुपाधिकसार अत्यन्तासार rij & ६६०
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
की
कलङ्कीं सारभूत की ६० प्रतिपन्न Do विषयी कळती कङ्की सारतमशब्द मुपादेयम्। बाह्यकु दृष्टि शास्त्र [i)
६० अनुपादेयन - वेदी पूर्वभाग की ऐहिकफलसाधन कर्मप्रतिपाकLDIT GOT प्रदेशं अत्यल्प सारLDI
॥।
(सा।दी।) रस्त्रैरिवोदीच्यानुद्धरिष्यन् रसानिवे” तिवत्। सनीरक्षीर समुदाय ॐ क्षीरjopCuहंसं ग्रहिऊं(GomiumC६० सारभूता सारभूत समुदाß Co सारभूत परिग्रहिकं ६०)। रहस्यत्रयलंली ं सारभूत शब्दवाच्यत्वं निमित्त। निरुपाधिकेति। सारं प्राप्तं सारभूतं। निरुपाधिकसारम्। प्राप्ताद्यर्थ चतुष्टय विशिष्ट ब्रह्मं प्रतिपन्नDITI सारभूत शब्द QILDन्वयम्। Quq असारमित्यादि श्लोकतात्पर्यार्थ
मा
पदार्थ
- बाह्येत्यादि। ननु रत्नाकर इवामृत QILD) एकावया श्रुतिमं रत्नाकर स्थानीयत्वं ॥।
(सा।स्वा।) क्षीरमिवस्थित मित्यर्थः - असाराल्पसारादि मिश्रित मितिभावः - हंसो यथा, हंस इव। अम्बुमिश्रं क्षीरमिव स्थितं सारभूतं पुरुषो नीरात् क्षीरं हंसवदसाराद्यंशाद्विभज्योपाददीतेति तात्पर्यं - अन्यथा, यथाशब्देनैव पर्याप्तेरिव शब्द वैयर्थ्य प्रसङ्गादिति द्रष्टव्यं सारभूत मुपादेय की QuvCnD सारतमस्योपादेयत्वे प्रमाण LDTS LOTTLLG Com G
। सारभूतशब्दकृ सारभूत शब्दं निरुलं। प्रतिपन्ना
Lons १D
की
इत्यादि। च्विप्रत्ययरहित भूतशब्दम् प्रयोगिकं पाधिकसारपरD IT & L। सारतमा QQJळाली।लंंं/छंंम्ं सारतम शब्दमित्य नेनान्वयः - निरुपाधिकेति। शब्दस्य सारतमत्वमर्थ द्वारक QILDorm ५५ē५]। @ig सारतमशब्दमुपादेय GILD DILGLo आदरणीयम्। सारभूत शब्द मुपादेय QILD ६१ की पाठं लेखकस्खलनकृतम्। वचनमुंली निरुपाधिकसार मुपादेय QLD की जी♚G६० असार/i१८(@LD औपाधिक सार rij (६५१ अनुपादेय [i) Bा सामान्येन सिद्धि साङ्ख्य योगादिविद्यास्थान (१६) उपनिषद्व्यतिरिक्त अनुपादेय ११@rom उपनिषद्भाग CD उपादेय
विशेषिक साङ्ख्य योगादिनां क ढङ्ग उपादेय । बाह्येत्यादि। अनुपादेयताप्रयोजक LI
वचन की विवक्षित असारत्वं औपाधिक सारत्व ं उपनिषद्व्यतिरिक्त [i] Cop SIT ग n। swimggibउपादेयता प्रयोजकमा निरुपाधिक सारत्व उपनिषद्भाग BIT कण्ठा ६n Bum@gili उपनिषद्भाग Duy पादेयQ/LD/ घट्टतात्पर्यं। साङ्ख्य योगादीनामपि॥। (सा।प्र।) पाधिक सारभूतसारतम परत्वस्य पुरुषार्थान्तरबोधक पदसमभिव्याहारानपोदितत्वादिति भावः। असारमिति श्लोकं व्याचष्टे। बाह्यकुदृष्टीत्यादिना। एवं च सर्वस्याप्यध्मात्मशास्त्रस्य सारतम ॥ (सा।वि।) ननु, त्वया सारतममुपादेयमित्युच्यते। अस्मिन्वचने सारभूतशब्द एव उपादेय इत्युच्यत इति विरोध इत्यत आह। सारभूतQILD।गळी पदमुं इति। निरुपाधिकसार मुं। निरुपाथिक सारत्वमिति यावत् । सारतम शब्दार्थ एव शक्त्यसङ्कोचेन पर्यवस्यतीति भावः अनुपादेय (risना, स्वरूपतस्त्याज्याः। अनु (सा।सं।) च्छब्देपि सारभूतश्शब्द एवोपादेय इति परिशेषयति। अयन्धील) इति, सारभूत शब्दोऽत्र सारतम पर इति हृदयं। परोत्प्रेक्षितासारादि शब्दार्थानां वैदिकपथा सम्मतत्वात्। तत्सम्मतान् ॥
।
॥।
सारनिष्कर्षाध्गिकारः
मूलं wn Co अनुपादेयi। आमुष्मिकप्रतिपादकांशं ऐहिक फलीलीशयित फल
[[१०३]]
sumo माङ्कञ्छ सारQD६६ दुःख मूलत्वादि दोषदुष्टLDI अनुपादेयम्। आत्मतत्प्राप्ति साधनमात्र प्रतिपादिकं अंश सारतर कळं अत्यन्तातिशयित Disr] परमात्मानुभव सापेक्ष अनुपादेयं। परमात्म तत्प्राप्तितदुपाय [B] ८५ ६० ६
प्रदेशं सारतम विवेकिकं उपादेयम्। यंशत्ति
प्रतितन्त्र [s] ८ []]] ६०] तत्त्वहित [१८] (६१५६०L
(सा।दी।) ५६ असारशब्दं वेदैक देश पर
प्रधान
CLICআ॥। वेदी अफलांशं की m।
नाना। असारशब्दं फलशून्यपर शुलuring सारशब्दं दृष्टान्तार्थं “या वेदबाह्यास्स्मृतयो याश्च काश्च कुदृष्टयः। सर्वास्ता निष्फलाः प्रेत्य तमोनिष्ठा हि तास्स्मृताः”ळा असारत्वं सम्प्रतिपन्न। श्रुति रत्नाकरस्थानी LDIT विवक्षितम्। अधिकार सङ्ग्रहश्लोक की “श्रुतौ च प्रापकांशः"श्रुति अंशका निर्धरि०५० शास्त्रं रत्नाकरस्थानीय Dms विवक्षित। प्रत्यक्ष गोचर साध्यसाधन प्रतिपादक Lonour wrg लोकव्यवहारच्छायै
शास्त्रQLD। Q श्लोकार्थjmg अनुन@ रहस्यत्रयोपादेयतमत्व असारतमा सारQD६गळीpri। अशी - प्रधान प्रतितन्त्र Quorm निरुपा ॥
॥।
(सा।स्वा।) वेद विरुद्धत्वख्यापनार्थ बाह्यशब्द। साङ्ख्ययोगादीनामपि वेदविरुद्धत्वेन बाह्यत्व pi “साङ्ख्ययोगः पञ्चरात्रं” इत्यादिवचन [i] (i) निर्वाह (pub परमतभङ्गलं समुदायाधिकार की CD Lijibi @@@@&pp। कुदृष्टीति। “या वेदबाह्याः स्मृतयो याश्च काश्च कुदृष्टयः” इत्यादि ॥ मन्वादिवचनril ५ fl rij (अभिप्रेत ना। अत्यन्तेत्यादि। निष्फल की CB अनर्थावह](@LDIT Gum। ऐहिकत्वोक्त्यात्यल्पत्वं प्रत्यक्षसिद्धमिति द्योत्यते। स्वर्गादिकं मोक्षापेक्षया अत्यल्प अगा श्रीमंQuipi। ऐहिक फलमित्यादि। सारकी अनुपादेयत्व QLDTimi Goor Glucor श्रीमं。gui&prri। floगाम्मंीत्यादि। माङ्गी संविवेकिक मं सार m। ५। ॐ प्रयोजनान्तर ११८५६५६०L) सारत्वं कर्मोपाधिक। सारतरमित्यत्र flooriß इत्यनुषज्यते। विवेकिकं । धार्मिकyiquins हेयोपादेय विभाग क्षमा
उपनिषद्भागQLDOID उपादेयमा की रहस्यत्रय jong uul प्रबन्धविषय Di (५६० कं नियामकCOLDG६१०१) (नीमं यअंश मित्यादि। सङ्ग्रहमिति मीलीu romq (सा।प्र।) त्वं स्यात् । तथा च कथं रहस्यत्रयमात्रस्यात्यन्तोपयुक्ततया विळम्बाक्षमेणोपादेयत्वमित्यत्राह,
अंशमंश्रीमिति अर्थ पञ्चकस्य सम्बन्धस्य चानायासेन ज्ञापनाद्रहस्यत्रयं सार॥। (सा।वि।) पादेयं अनुष्ठानोपयोगित्वेनाग्राह्यमित्यर्थः। अतिशयित फल सारQD६गा लगा!g wingati, अतिशयित फलवत्तया केषाञ्चित्सारं भवेदिति विद्यमानत्वेपि । प्रदेशं, प्रकाशक प्रदेशः। प्रधान प्रतितन्त्र LDI इति, “स्वतन्त्र एव सिद्धार्थः परतन्त्रै ॥। (सा।सं।) तदर्थान् दर्शयति। बाह्येति, असारादिशब्दानां पराभिमतार्थाः तेषां तदर्थानुपपत्तयश्च दु रूहशिक्षायामस्माभिरुपपादिताः । तर्हि वेदान्तभागस्सर्वोपि सारतम इति रहस्यत्रयस्यैव ॥
iii
[[१०४]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूलंसङ्ग्रह Don Bur ji (मुपादेय) सारतमकं रहस्यत्रयं । शुलswo “बहुभ्यश्च महद्भ्यश्च शास्त्रेभ्यो मतिमान्नरः । सर्वतस्सारमादद्यात्पुष्पेभ्य इव षड्पदः” कीmulgu Djg रहस्यत्रयं मुमुक्षुत्मा की उपादेय [D] १,
(सा।दी।) धिकसारशब्दार्थ विवृतं। अत्यन्तसार तमत्वफल LDIron अत्यन्तोपादेयतैow सप्रमाण Lor उपपादिकं की। शुभ इत्यादियाल् - सर्वतः, सर्वेभ्यः। सारं, रहस्यत्रयQD६nm१ig। ज्ञातव्य सकलार्थ १६६०QQusoom स्पष्ट सङ्ग्रहिsunळी फलातिशय अत्यन्त सारतमत्वं ५६०१०]G]८६६]] - उक्तार्थ ६० सङ्ग्रहिलं क।
(सा।स्वा।) Guff (ऊन्ना LG Lonium अनायासेन विशदDur Quormulq। शुअनन्तपारQILD१m वचन । सारतमQLD।om उपादेयQuo६orm] नियमिurbijes तदेकदेशLDIT] रहस्यत्रयमात्र मुपादेय QILD६०६०। Guor शङ्कु परिहरिठा अधिकारार्थjmgmi। शुकलित्यादि। सर्वत इति। सारतमादध्यात्म शास्त्रादपीत्यर्थः। मुमुक्षुGuroor, मोक्ष की कच्छ त्वरातिशयवाङ्ग, सारतमG/Lamb उपादेयQ/LD/६orm) वचनसिद्ध अशा सारतममुपादेय QILD miविशेष वचन बल
धिकारिकं (५) रहस्यत्रयं ५।४ उपादेय QILD/५५५। शुकं शुq। Q१]धिकारार्थQD६@mb सम्प्रदायागतQLD BILLG@joy सङ्ग्रहि&&pni। (सा।प्र।) तमाद्वेदान्तादपि सारतममिति भावः। अस्मिन्नर्थे प्रमाणं वदन्नुपसंहरति। शुक्रीत्यादिना। बहुभ्यश्चेति रहस्यत्रयस्य शास्त्रान्तर्गतत्वादपादाने पञ्चमी ।
उत्तरोत्तराशया अभ्यस्यमानेषु सर्वेष्वपि विद्यास्थानेषु भगवत्स्वरूप रूपगुण विभूत्यादीनां सुखेन प्रतिपत्तुमशक्यतया तेषां विशदतर सुखप्रतिपत्तिजनकत्वं कृत्स्नेभ्यो विद्यास्थानेभ्योप्यत्यन्तातिशयिततया नित्यसूरिभिस्स्तुतं रहस्यत्रयसारार्थमनुसन्दधाना महान्तस्तादृशं रहस्यत्रयार्थनिष्ठारूपं स्ववैभवमस्माकम प्यापादयन्तीत्याह।
(सा।वि।) र्निवारितः। प्रतितन्त्र” इत्युक्त वेदान्त शास्त्रसिद्धप्रधानभूततत्वहितसङ्ग्राहकतया की सारतमuomu९ijigळं रहस्यत्रयमिति, एतादृशमन्यन्नास्तीति भावः। उपसंहरति। शुक्र इति। आगक्कडवदु, भवति।
"
(सा।सं।) आदरणीयत्वे हेतुः क इत्यत्राह। अंशी मिति, यद्यप्येवन्तथापि “अनन्तपार मित्यादिपर्यालोचनायामादर्शवत्सर्वार्थ प्रदर्शके रहस्यत्रय एव सारतमत्व विश्रान्तिरिति भावः अनेन हेतुनास्यैवोपादेयत्वमिति । निगमयति, शुति, महद्भ्यः। अपारत्वादपर्याप्तेभ्यः । अथ स्वस्यैत न्निष्ठाप्रधान्गुरूनभिष्टुवन् अधिकारार्थं गाथयापि सङ्गृण्हाति।B
सारनिष्कर्षाध्गिकारः
[[१०५]]
Hi - अमैयादि(वि)वैयॆऩ्ऩु मासैयिऩालऱु मूऩ्ऱुलगिल्, सुमैयाऩ कल्विगळ्
सूऴवन्दालुम् तॊगैयिवै ॥।
(स।ऎ।) अमैयादिवै रीवु। इवै, अरिसगरित्तवै, अमैयादु, नमक्कुप्पोदादु। इऩ्ऩुम् कऱ्कवेणुमॆऩ्ऩु मासैयाल्। अऱु मूऩ्ऱुलगिल्, EE fourत्तिल्। सुमैयाऩ कल्विगळ् - पु४मुऩाजि
सावुगळाऩ। कल्वि, कलैगळ्। कङ्गळ्। सूऴवन्दालुम्, ताऩेमेल् विऴुन्दुवन्दालुम्।
वन्दालुमॆऩ्ऩुमाम्। इवैदॊगैयॆऩ्ऱु, ॥।
केवल
(स।ÆI।) अमैयादिऩवु। इवै, इप्पोदु नाम् रित्तdकळ्। अमैयादु, पोदादु। ऎऩ्ऩुमासैयिऩाल्, इवैनमक्कुप्पोरादु इऩ्ऩुम् पुरियगवेणुमॆऩ्गिऱ आसैयालॆऩ्ऱबडि। इदुक्कु सूऴवन्दालु मॆऩ्गिऱत्तोडे अवुर् - उलगिल्-सुमैयाऩ, तिङ्गळागैयाले
कळिऱ्पडिये ऎगङ्गळुक्कु ४४ ङ्गळाऩ वॆऩ्ऱबडि। अऱुमूऩ्ऱु, अ सऩगङ्गळाऩ। ३qqari yवु४७ - कल्विगळ्, fadकळ्। ३AIHHKGH <६४४dकळॆऩ्ऱबडि। सूऴवन्दालुम्, कवु ऎऩङ्गळाऩालुम्, इवै तॊगै ऎऩ्ऱु, इवै ७ gqाङ्गळॆऩ्ऱु। FERङ्गळॆऩ्ऱु Asयित्तॆऩ्ऱबडि। इदुक्कु ऎण्णियवॆऩ्गिऱत् तोडेअवुर् - इमैया॥॥
(GT।V।) अमैयादिवै
इवैयमैयादॆऩ्ऩु मासैयिऩालुलगिल् सुमैयाऩ अऱु मूऩ्ऱु कल्विगळ् सूऴवन्दालुमिवै तॊगैयॆऩ्ऱिमैया इमैयवरेत्तिय ऎट्टिरण्डॆण्णिय नम् समयासिरियर् सदिर्क्कुन्दऩि निलैदन्दऩरे ५४ः। अमैयादु, ७१०४। इवै, सरि ऎऩ्ऩुम् करीर्। आसैयिऩाल्, ३[७९१४७। अवुरिवुः। मूऩ्ऱु, ७४। अऱुमूऩ्ऱु। उलगिल्, क। पुग सऩागारिA। ag ag yr fauerer faar-:। सु,ै AR:। सुमैयाऩ, भारायमाणानि। “तत्कर्मयन्न बन्धाय सा विद्या या विमुक्तये। आयासायापरं कर्म विद्यान्याशिल्प नैपुणं । चतुर्वेद्यपि यो विप्रो वासुदेवं न विन्दति । वेदभारभराक्रान्तस्स वै ब्राह्मणगर्दभ” इत्यादि Hiduासिगगागवुार् जिः कल्विगळ्, कः। :। कार्नैन। ४वुः। तॊगै, ऎऩ्ऩ। इवै। ३शरीर्॥॥ (सा।fa।) च् चारिऩ् f४१५। अमैयादिवैयॆऩ्ऩु मिरि इवै, ३४A far। अमैयादु, स। ऎऩ्ऱु। र्। आसैयिऩाल्, ३४।
ऩ्ः। अऱुमूऩ्ऱु,
ऎ। Eer। उलगिल्, पुरिप्पूगऩ् सि। सुमैयाऩ, भारभूतानि। “आयासायापरं कर्म विद्यान्या शिल्पनैपुणं । चतुर्वेद्यपि यो विप्रो वासुदेवं न विन्दति । वेदभारभराक्रान्तस्स वैब्राह्मणगर्दभ” इत्यादिषु भगवद्ज्ञानाभावे क्लेशैकफलवत्तयोक्तानीति भावः। कल्विगळ्, रि। सूऴवन्दालुम्, क। इवै, सरिसि। तॊगै,
वन्दालुम्,
(सा।च्।) अमैयादिर्, Vil Aा उरु। कल्विगळ्, वु, सूऴवन्दालुम्,
सूऴ।
॥
रिरि। मूऩ्ऱुलगिल्सुमैयाऩ ९। तॊगै इवै॥।
[[१०६]]
मूलं-
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
www १४।१५ गाणी तीली कं
नील काक्रा ॥९॥
(सा।दी।) सङ्ख्यापूरण १५१ ८बा। निस्सार नीलङ्गी। शुका, अनिमिषyor gouts स्तोत्रिLL। ६TL१४।१७६०६। श्रीमदष्टाक्षरद्वय ६।बी। ढाळा १, सदानुसन्धि की bib sown मातीui, mióदर्शन प्रवर्तकान्ना मुलीत सङ्गीली, असारादिकलनाऊं।ठीक। सारतम रहस्यत्रयी सामर्थ्य - BBC ५DG कंउपदेश प्रसादिक ॥९॥
(सा।स्वा।) निमेषं। क्षणमात्रमपि ज्ञानसङ्कोचलेश D। देवना। नित्यसूरिका। नकुण्डी, कळङ्की। अध्यात्म विषयशब्द राशि अत्यन्त सारतमा ढाळा/तात्पर्यं - LG, श्रीमदष्टाक्षरjpuji। QG॥ श्रीमन्त्ररत्न jogujib: चरमश्लोकñogujib। GT ६६०, सर्वदानुसन्धि m। sumui, pm दर्शन प्रवर्तक आचार्य ना। मी कं, चतुरा। अल्पायासेन सर्वार्थसिद्धिकर Dr। प्रणील, कुणी कुङ्कु लmwww। असारादिना सारतम अत्यन्त सारतमLDIT रहस्यत्रयjogiquor स्थिति अधिकारीगण सारासार/१८ (१५६OL निष्कर्षQum_q-mini, Dig कृपया उपदेश प्रसादिना ॥९॥
Q५५रहस्यत्रय मात्रß प्रबन्धकं विषय नानी प्रबन्धक
अधिकरि अध्यात्म
॥।
(सा।प्र।) ढाळा), इति। एतानि विद्यास्थानानि केवल सङ्ख्यापूरकाणीत्यर्थः। निश्चित्येति शेषः। QGOLDLIT, निमेषमकुर्वाणाः। ए तेन दीर्घनिमेषात्मक विनाशरहिता लक्ष्यन्ते। @wori, कदाचिदपि विनाशरहिता नित्यसूरय इत्युक्तं भवति। नी स्तुतं। नित्यसूरिभिस्स्तुत मित्यर्थः। TLG, अष्टकं - अष्टाक्षरात्मकं मूलमन्त्र मित्यर्थः। Q-job। इदं चरमश्लोकस्याप्युपलक्षणं। यद्वा Q६। उभयं - द्वयं चरमश्लोकं चेत्यर्थः। ढाणी, परिशीलयन्तः। mii, अस्माकं। ww। समयाचार्याः। सिद्धान्तप्रवर्तका अस्मदाचार्या इत्यर्थः। ली। सामर्थ्यं। मी। सामर्थ्यापादकं, लळा; स्वेषां कुली तऩि इति पाठे अद्वितीयमित्यर्थः।, स्वभावं। joor, अदुः ॥९॥ ननुविबुध गुप्तस्सारतमांशः इतरैर्ज्ञातु मशक्य इति सारासारविवेक प्रवीणैर्भवद्भि रेव स वक्तव्य इत्याकाङ्क्षायां सार ॥। (सा।वि।) काणि। ढाङ्ग इति निश्चित्येति शेषः। @mown निमेषमकुर्वाणैः। नित्यसूरिभिः। न♚ली, स्तुतं।
।
। देवैः।
LG, अष्टाक्षरं। Q१०। द्वयं। चरमश्लोकस्याप्युपलक्षणमेतत्। यद्वा, @ ७०। द्वय चरमश्लोक रूपमन्त्रद्वयं। ६ा ठाणी, परिशीलयन्तः॥ अस्मत्समयाचार्याः। ८लीकं लील लीकं शब्दस्सामर्थ्यवाची - सारासारविवेक समर्थ
स्वभावं। gjgory। ददुः ॥९॥
रहस्यत्रयस्य प्रत्येकमुपयोगं दर्शयंस्तन्निष्ठ स्तुतिव्याजेन सर्वेषां तदर्थ जिज्ञासा ॥।
(सा।सं।) ढाळा), निस्साराणीति मत्वा। @OLDurविति, अनिमिषदेववर्गस्तुतिविषयाष्टाक्षर द्वयानुसन्धान शीला अस्मत्समयाचार्याः। उज्जीवन सामार्थ्यापादिकामद्वितीयां निष्ठां दत्तवन्तः। नुमेति शेषः ॥९॥
मूलं-
सारनिष्कर्षाध्गिकारः
शाखानामुपरिस्थितेन मनुना मूलेन लब्धात्मक
[[१०७]]
(सा।दी।) @ujjg रहस्यत्रयनिष्ठै माहात्म्य gwali - शाखानामित्यादि शाखानामुपरिभागः उपनिषत् - अथर्वशिरiva - मूलेनमनुना ढाळा/अन्वयं लब्धात्मकः, लब्धuorror स्वरूप - श्री मन्त्रार्थ ज्ञानं “असन्नेव’ ढाकी असत्प्रायनी - लब्धाद्भुतः । पाठ
m ‘आश्चर्यवत्पश्यति कश्चिदेनं” आश्चर्यवच्चैन QILD॥। अद्भुतः परमात्मा - आश्चर्योसि; - कृतकृत्योसि ढाङ्ग
[[६६]]
(सा।स्वा।) विषयीं कृत्स्नवित्त
। पाठन
आत्मस्वरूप - यद्वा,
॥।
ग्रन्थान्तरनैरपेक्ष्येण सम्प्रदाय प्रवर्तनक्षमां? प्रबन्धं सम्प्रदाय प्रवचनोपयुक्तLDIN@mun? परमपुरुषाथ " इम्मा७त्ताले नगत्तिलेयॆल्लारुमिन्द ६तप्पऱ्ऱादिरुक्किऱ
शीला ८०G Com? किञ्च, मी अपेक्षितार्थङ्ग
सिद्धिकं मं ५ pm
Cg? ढाङ्गळी श ैकं उत्तर LD(५ÈQFui&pri। शाखानामित्यादिun। उपरीति, आथर्वणकठाद्युपनिषत्पु प्रसिद्धेनQQ१६१_q
मनुना, मन्त्रेण। लब्धात्मकः, सम्यगवगत स्वरूपयाथात्म्यः - उपायाधिकार पूर्ति ॥। (सा।प्र।) तमांशंसोपाययो गं दर्शयं स्तन्निष्ठ स्तुतिव्याजेन सर्वेषां तदर्थजिज्ञासामुत्तम्भयन्ति, शाखानामित्यादिना। शाखानामुपरिस्थितेन मूलेन मनुना लब्धात्मकस्सत्ताहेतुसकृज्जपेन द्वयेन सकलं कालं क्षिपन्वेदोत्तंसविहार-सारथिदयागुम्फेन विस्रम्भितोत एव सारज्ञः कश्चिद्भवने यद्यस्ति स नो यूथस्य नाथ इत्यन्वयः। शाखानामुपरिस्थितेन। “ओमित्यग्रेव्याहरेत्। नम इतिपश्चात्। नारायणायेत्यु परिष्टा” दित्यादौ वेदान्तेपठितेन। मूलेन मनुना, मूलमन्त्रेण। लब्धात्मकः, प्रतिपन्नात्मयाथात्म्यः। शाखाना मुपरि स्थितेनेति द्वयस्यापि विशेषणं। तत्र, “अथातश्श्रीमद्द्वयोत्पत्तिः - वाक्यो द्वितीयः - षट्पदानि। अष्टौवा। पञ्च विंशत्यक्षराणि। पञ्चदशाक्षरं प्रथमं। दशाक्षरमपरं। नवाक्षरं प्रथमपदं द्वितीय तृतीय चतुर्थास्त्र्यक्षराणि। पञ्चाक्षरं पञ्चमं। द्व्यक्षरः षष्ठ” इत्यादि वेदान्ते पठितेनेत्यर्थः। वाक्यो द्वितीयः, द्वितीयं वाक्यमस्तीति शेषः। लिङ्गव्यत्ययश्छान्दसः। वाक्यद्वयात्मक इत्यर्थः पञ्चदशाक्षरं प्रथमं वाक्यमिति शेषः। दशाक्षर मपरं द्वितीयं वाक्यमित्यर्थः - द्वितीय तृतीयचतुर्था इति वाक्यानि पदानि विवक्षितानि। अत्रापि लिङ्गव्यत्ययश्छान्दसः।
द्व्यक्षर इत्यत्रापि लिङ्गव्यत्ययश्छान्दसः एवं विध वैदिक निर्देशस्यानधिकारिणां भ्रान्त्यु
॥।
(सा।वि।) मुत्तम्भयति, शाखानामिति शाखानां, वेदशाखानां। उपरि, शिरोभागे। वेदान्ते स्थितेन। ‘ओमित्यग्रे व्याहरे” दिति श्रुतिप्रतिपन्नेन। मूलेन मनुना, मूलमन्त्रेण लब्धात्मकः, शेषशेषिभावज्ञान सम्पत्या लब्धात्मस्वरूपः। “असन्नेव स भव” तीति ब्रह्मज्ञानाभावे स्वस्यासत्प्रायत्वात्। सत्ताया ॥। (सा।सं।) एवं निष्ठावतो भुवि दुर्लभत्वमाह - शाखानामिति - मूलेन मनुना। मूलमन्त्रेण, शाखानामुपरि, वेदानांशिरोभागे - “ओमित्येकाक्षरमित्य” धीते एतन्मन्त्रकरणक स्वज्ञानविरहिणो न स्वात्मलाभ ॥।
[[१०८]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
pm।
मूलंस्सत्ताहेतु सकृज्जपेन सकलं कालं द्वयेन क्षिपन्। वेदोत्तंसविहारसारथिदयागुम्म्फेन विस्रम्भित । (सा।दी।) सत्ता। स्वरूपानुबन्धिदास्यवृत्तिः - “यस्सकृदुच्चारस्संसारतारको भवति’ - सत्ताहेतुQuor सकृज्जप jun Gurbar। वेदेत्यादि, वेदानामुत्तंसाः, शिरोलङ्काराः। उत्तंसशब्दं शिरĞivananvउपलक्षिमण्डी - अली विहारम्, ६। प्रतिपाद्यतयावस्थानं यस्यस चासौ सारथिः - यद्वा, वेदान्तानामुत्तंसभूता विहारा यस्य। अथवा, वेदान्तji१@ऊं शिरोभूषण Lorror विहार सारथिः। क्रीडासारथि ढाङ्ग ६०५ - विहार कच्छपवत्प्रयोगम्। वेदोत्तं सQILD गुम्भ विशेषण
॥॥।
(सा।स्वा।) öor_mbulq_शेषत्वपारतन्त्र्यादिना
मं मं की मन्त्र विशेषोपयोगtom/
।
कालक्षेपोपयुक्त Longद्वय मुलिं सारथिविशेषणं। ५ भ्रमप्रमातादि
छलं। सत्ता, स्वरूपानुबन्धिदास्यवृत्तिः । सत्ताहेतुस्सकृज्जपो यस्येति विग्रहः सकृदुच्चारण परमपुरुषार्थ हेतुuri स्वयम्प्रयोजन रूपसदानुसन्धान विशेषप्रयोजनQILD। ५ः५५। उत्तंसः, शिरोभूषणं - राहित्यapió दयाशब्दलं विप्रलम्भराहित्य pii विवक्षितं । ततश्च तात्पर्यचन्द्रिकोक्तरीत्या सारथित्वेवस्थायाचार्यकृत्यकरणेन प्रतारकत्वचोद्यं परिहृतम्। विहारेण सारथिर्नतुकर्मवश्यतयेत्यर्थः । गुम्भः, सन्दर्भः। दयै॥ळंा श्लोकसन्दर्भरूपेण परिणguin नाना चरमश्लोक Guruq। विस्रम्भितः, महाविश्वासं प्रापितः। एकेनैवोपायेन सर्वोपाय फलसिद्धि महाविश्वासं ॥। (सा।प्र।) त्पादनेन मन्त्रगोपनं प्रयोजनं। सत्ताहेतु सकृज्जपेन। “सत्यं तद्वयं सकृदुच्चारणे संसारविमोचनं भवति। सकृदुच्चारितंयेन कृतकृत्यस्सुखी भवे” दित्यादिषु “अस्ति ब्रह्मेति चेद्वेद सन्तमेनं ततो विदुरि"त्युक्त सत्तारूप भगवदनुसन्धानस्य विच्छेद गन्धरहितस्य हेतुतयावगत सकृदनुसन्धानेन द्वयेन परमपुरुषार्थे सिद्धेपि तदनु सन्धानेनैव । सकलं कालं, नित्यनैमित्तिकाविरुद्धं सर्वं कालं क्षिपन्। वेदोत्तंसेत्यादिना वेदानामुत्तंसभूतस्य, अलङ्कार भूतस्य। विहारार्थं सारथेः, दयया कृतेन श्लोकेनोत्पादितविश्वासः । यद्वा, वेदान्त ॥ (सा।वि।) लब्धस्योक्तरूपस्योत्तरकालानुवृत्तिरूपा या हेतुः कारणीभूतस्सकृज्जपस्सकृदुच्चारः यस्य तेन। एतेन द्वयोच्चारणस्य मातृस्तन्यसाम्यंसूचितं। द्वयेन सकलं कालङ्क्षिपन्। अयम्भावः द्वयस्य शरणागतिमन्त्रकरणत्वाच्छरणागतेश्च सकृदनुष्ठेयत्वात्सकृदुच्चारणेन सत्तोपलक्षित परमपुरुषार्थसम्भवेपि “द्वयानुसन्धान सन्ततस्फुरिताधर” इत्युक्तप्रकारेण कैङ्कर्यरूप परमभोग्यद्वयानुसन्धानकृतकालक्षेप इति । वेदोत्तंशेषु, वेदान्तेषु, विहारः, प्रतिपाद्यतयावस्थानं । यस्य स चासौ सारथिः यद्वा, वेदोत्तंसो वेदालङ्कारभूतो विहारसारथिः । क्रीडासारथिः । तस्य गिरां गम्भेन, चरमश्लोकेन । विस्रम्भितः, विश्वासं प्रापितः। (सा।सं।) इति मनुना मूलेन लब्धात्मक इत्युक्तं । सत्ता, शेषत्वादिज्ञानतत्फलकिङ्करत्वादिरूपा । वेदानामुत्तंसस्य, शिरोलङ्कारभूतस्य - विहारसारथेः, क्रीडार्थ कपटसारथेः - दयागुम्भेन दयासमुदाय रूपचरमश्लोकेन । विस्रम्भितः; सञ्जातविश्वासः - अर्जुनं व्याजीकृत्य सर्वोज्जीवनायैव ॥।
॥।
मूलं-
सारनिष्कर्षाध्गिकारः
स्सारज्ञोयदि कश्चिदस्ति भुवने ॥।
[[१०९]]
(सा।दी।) G। वेदपदं कृत्स्न वेदपर DIsquor। पञ्चम वेदपर। दयाप्रयुक्त गुम्भuoroug। चरमश्लोकं। गिरां गुम्भेनं पाठ। तेन, अळाअर्थानु सन्धान♚gmg विस्रम्भितः, विश्वास LL सारज्ञ
मुंला
@@@@ó। यद्यस्तिQww दौर्लभ्यं सूचितं । सः, सयूधः, झळा परिजनril&TITL BL। नो, नाथः परिजन is (@iii। स्वामिसाळा,
(सा।स्वा।) पीलकंgbuy। “अहन्त्वेत्यादिung; माशुचः” ढाळाकील श्रीकं स्थापि चरमश्लोकक्लंलं/छञ्छ असाधारणोपयोग Gloom।
उपयोग विशेष
अत्यन्तापेक्षित Lonsuming। सारज्ञः, रहस्यत्रय
उपयुक्तेषु वैशद्यं Quppp।
अध्यात्म शास्त्र
Q प्रबन्ध अधिकरिक उपयुक्तसर्वार्थ वैशद्यं Quppur
pm मङ्गळा
कृत्स्नविjgong]
सम्प्रदायप्रवर्तन धुरन्धर
मा
गङ्ग] लम्म्॥ यदि कश्चिदित्यादिना दौर्लभ्यमुक्तं भवति। शं गतानुगतिकLDING] लोक) एवंविधसारज्ञत्वं दुर्लभLDQg रहस्यत्रयjmguj অDungi॥॥
मा
[[१]]
सारज्ञः, सारतम भरन्यास
(सा।प्र।) तात्पर्यप्रदर्शनेन तदलङ्कारभूतेनेति दयागुम्भस्य विशेषणं विद्याप्रतिपादक रहस्यत्रयाभिज्ञः । एवम्भूतस्य “मनुष्याणां सहस्रेषु कश्चिद्यतति सिद्धये । यततामपि सिद्धानां कश्चिन्मां वेत्ति तत्त्वतः। बहूनां जन्मनामन्ते ज्ञानवान्मां प्रपद्यते। वासुदेवस्सर्वमिति स महात्मा सुदुर्लभ” इत्यादिषु दौर्लभ्योक्ते रेवम्भूतः कश्चिदस्ति यदीति निर्देशात् क्वचित्कचिद्यततीति गम्यते । एवम्भूतस्स नो यूथस्य नाथः । अस्मदीयानामस्माकं च स्वामी । यद्वा, सयूथः, यूथेन सहितः स्वकीयैस्सहेत्यर्थः । नः, अस्माकं नाथः, बहुवचनस्य अस्मदीयानामपि नाथ इत्यर्थः ॥
॥।
(सा।वि।) सारज्ञः, कश्चिदस्ति यदि। “मनुष्याणां सहस्रेषु कश्चिद्यतति सिद्धये । यततामपि सिद्धानां कश्चिन्मां वेत्ति तत्वत” इत्युक्त प्रकारेण दौर्लभ्यं सूच्यते। सयूथः, सपरिजनः । सः, श्रीमहाभाग ॥।
(सा।सं।) चरमश्लोकोक्तेस्तस्यदया गुम्भत्वं विस्रम्भजनकत्वञ्च । सारः, रहस्यत्रयं - सः, नः ॥।
[[११०]]
मूलं-
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
नाथस्सयूथ (स्य) स्सनः ॥९॥
इति कवितार्किकसिह्मस्य सर्वतन्त्रस्वतन्त्रस्य श्रीमद्वेकटनाथस्य वेदान्ताचार्यस्य कृतिषु
श्रीमद्रहस्यत्रयसारे सारनिष्कर्षाधिकारो द्वितीयः।
श्रीमतेनिगमान्त महादेशिकायनमः।
(सा।दी) सयूथस्यनः ढाळा पाठ। नो यूथस्य नाथः Trib (GOLL कुलनाथopg। ॥९॥
इति सारदीपिकायां सारनिष्कर्षाधिकारो द्वितीयः
(सा।स्वा।) Gळा। कलं। नः, प्रपदन धनानामस्माकं । यूथस्य नाथः, अपेक्षितसर्वार्थनिर्वाहक इत्यर्थः ॥९॥
इति सारास्वादिन्यां सारनिष्कर्षाधिकारो द्वितीयः ।
(सा।प्र।) तत्वहित पुरुषार्थानां विशिष्य प्रतिपादकत्वाद्रहस्यत्रयं सारमित्यर्थ इति भावः ॥१०॥
इतिसार प्रकाशिकायां सारनिष्कर्षाधिकारो द्वितीयः ॥
(सा।वि।) वतः । नो, नाथः अस्माकं स्वामी । न केवलं स एव स्वामी। तत्परिजनोप्यस्माकं स्वामीत्यर्थः ॥९॥
(सा।सं।) यूथस्य नाथः ।
इति सारविवरिण्यां सारनिष्कर्षाधिकारो द्वितीयः ॥
इति सारप्रकाशिकासङ्ग्रहे सारनिष्कर्षाधिकारो द्वितीयः ॥
SHO