TODO: Correction needed।
Source: TW
- SRT PIGAMANTA MAHADESIKA’S
- PARAMATA BHANGAM
- PART-J
- WITH
- DESIKASAYA। PRAKASA
- ।
- (COMMENTARY)
- BY
- VEDANTAVAVADUKA VILLIVALAN VATSYA NARAYANACHANYA SWAY
- श्रीमन्निगमान्द महादेशिगऩ् अरुविच्चॆय्द
- परमद-पङ्गम्
- मुदम् भागम्
- १:२
- वेन्दलाव तूग विल्लिवलम् वबात्स्य नारालञसार्य स्वामि इऱ्ऱिय तेसिगासय प्रकाशम्
- ऎऩ्ऩुम् वियाक्याऩत्तुडऩ् कूडिवदु।
- १९७९
- 怎
- 民丹
- श्री:
- श्रीमते निगमान्त महादेशिकाय नमः
- श्रीमान्वेङ्कटनाथाय: कवितार्किकसरी ।
- ।
- वेदान्ताचार्यवयमे सन्निद्यत्त ं रादाददि ॥
- J।
- पॊऩ्ऩयिन्दै नगरिल् मुऩ्ऩुळ् पुणराद परमदप् पोर्
- पूरित्त स्वामि श्रीमन्निगमान्द महादेशिगळ्।
- ़
- r
- حمد لي
- श्रीः
- श्रीकवितार्किकसिंह - सर्वतन्त्रस्वतन्त्र - श्रीमद्वेकटनाथ
- • श्रीमद्वेदान्तदेशिकविरचितः
- परमत्तभङ्गः
- ( वैभाषिकभङ्गाधिकारान्तः प्रथमो भागः )
- श्रीमदहोबलमठीयास्थानविदुपा, वेदान्तवावदूकेन, विद्वन्मणिना, न्यायवेदान्त केसरिणा, विविलाभिजनेन वात्स्य श्रीनारायणाचार्येण - विरचितया देशिकाशयप्रकाशाभिख्यया व्याख्यया सहितः
- विश्वविख्यातवैभवानां - पण्डितच्छात्रवृन्दभृङ्गावळीसंसेव्यमानपादपद्मानां श्रीमदहोबलमठीय द्वाचत्वारिंशपट्टे मूर्धानपिकानां श्रीमद्वेदमाङ्गत्यादि- श्रीलक्ष्मीनृसिंह दिव्यपादुकासेवक श्रीवण्शठकोप श्री श्रीरङ्गशठकोपयतीन्द्र महादेशिकानां शताब्दीपूर्तिमहोत्सवे - काळयुक्त मकर- उत्तरापाढासु प्रकाशितः विजयतेतमाम्।
- २७-१-१९७९
- २०। ५०।००
- तबाल् सार्ज् वेऱु
- C
- L
- कुलदॆय्वमुम् - कुलगुरुक्कळुम्।
- ~{
- ़
- श्रीमते लक्ष्मीनृसिह मपरब्रह्मणे नमः ।
- •
- इग
- श्रीमत् वेदमार्गप्रदिष्टाबनाचार्य, परमहंस परिव्राजगाचार्य, सर्वदन् द्रस्वतन्त्रोबय वेदान्दाचार्य, श्रीबगवत् रामानुजचित्तान्द निर्त्तारणसार्व पौम, श्रीवण्सडगोब श्रीवेदान्ददेशिग यदीन्द्र महा तेसिगऩ् अनुग्रहित्तरुळिय मङ्गळा सासन श्रीमुगम्
- श्रीमन्निगमान्दमहादेशिगऩ्, श्रीविशिष्टात्वैद चित्तान्द रक्षणत्तिऱ्काग अनुग्रहित्त अनेकक्रन्दङ्गळिल्, “परमदबङ्गम् " ऎऩ्गिऱ आपूर्वमाऩ क्रत्तम् ऒऩ्ऱु उण्डु। अन्दक्रन्दम् मणिप्रवाळमाग (तमिऴुम् संस्कृतमुम् कलन्द पाषैयिल् अनुग्रहिक्कप्पट्टुळ्ळदु। अन्दक्रन्दत्तिऱ्कु, श्रीमत् परमहम् सेत्यादि पिरुदालङ् ग्रुद श्रीश्रीरङ्गसडगोबय तीन्द्रमहादेशिगऩाल् अरुळप्पट्ट “वेदान्दवावदूगर्’’ ऎऩ्गिऱ पिरुदै उडैय, तर्क्कशास्त्र पारङ्गदराऩ, विल्लिवलम् नारायणाचार्यर् ऎऩ्गिऱ नम्मुडैय श्रीमडत्तिऩ् आस्तानवित्वाऩ्, संस्कृतव्याक्याऩम् वित्वऩ्
- मनोरञ्जगमागप् पण्णियिरुप्पदैप् पार्त्तु परमसन्दोष्मऩ् ेेदाम्।
- मणिप्रवाळरूपेण वेदान्तगुरुणा कृतम् ।
- त्रैय्यन्त वावदूकस्य तर्कशास्त्रार्थवेदिनः ॥ नारायणार्यविदुषः संस्कृतव्याख्यया सह ।
- परेषां मतभङ्गाख्यशास्त्रं जीयात्सतां मुदे ॥
- (मुगाम्) मुक्कूर् अक्रहारम्। १-२-१९७८
- श्रीगॊवश्री
- ;-भी:
- श्रीमते रामानुजाय नमः i
- न्यायमीमांसा शिरोमणि - उभयमीमांसावल्लभ - तर्कार्णव- पण्डितरत्न - अभिनवदेशिक तिरुमलैनल्लान् चक्रवर्ति - उत्तमूर वात्स्य श्रीवीररघवाचार्यस्वामिनां
- श्रीमुखपत्रिका
- १२-३-१९७८
- २६ नाथमुनिवोथी, ति। नगर
- महास- १७।
- श्रीमद्वेदमार्गप्रतिष्ठापनाचार्यः सम्यगध्यापित प्राच्यनव्यन्यायशास्त्र प्रौढग्रन्थजातः, “वेदान्त वावदूक " इति विख्यापितः विल्लिचल नारायणाचार्यः, न केवलमत्र दक्षिणदेशे श्रीमधुरान्तके महाविद्यालये प्रधान- पदेश्थित्वा, किन्तु काइयां सुप्रसिद्ध राजकीय महाविद्याशालायामपि, (डाक्टर सम्पूर्णानन्द विश्वविद्यालये पि) महत्पदमधिष्ठाय न्यायवेदान्त प्रवचनेनापि प्रख्यातः, यत् प्रवचन इव प्रबन्धनिर्माणेऽपि प्रावीण्यं प्राप्य प्राज्ञान् परितोपयति, तदिदं नः परमं प्रमोदस्थानम् । अस्मत्तोऽधीतस्य सर्वविद्याप्रदीपस्य सम्पूर्णस्य न्यायशास्त्रस्य सम्भाव्यमानं यादृशं फलप्रसावकत्वम्, तादृशं निखिलार्थविवेचनवैचक्षण्यं सतर्कपरिशीलन परिपाटीभाव्यमस्मिन् स्वाभाविकशेमुषी सम्पन्ने नारायणायें सम्यगालक्ष्यते ।
इदं नः प्रकृतम् । यदेपः श्रीमान्-श्रीमन्निगमान्त गुरोस्सर्वतन्त्रस्वतन्त्रस्यकृतिषु परमगहनं “परमतभङ्ग " नामकं प्रबन्धरस्नमौपादचूडमभीक्ष्णमालोड्य प्रत्यक्ष रविवरणेन यथावत् देशिकाशमप्रकाश, तन्नाम्म्या व्याख्ययाऽ- ऽविरकार्षीत् । सर्वार्थसिद्धि न्यायसिद्धान्ञ्जनादि ग्रन्थानप्यतिशेते श्रीपरमतभङ्गप्रन्थः परेषाम्मतानुवादपरिशीलनादिपरि- पाठ्याम् । वैदिकावैदिकमतप्रक्रियास्तत्तन्मतप्रवर्तकैः बहुपु ग्रन्थेषु विप्रकीर्ण प्रतिपादितास्सकलय्य, तत्साधक- तर्काणामुत्तरोत्तर बलकमपरामर्शेन तत्तन्मतस्य सम्पूर्णामाकृतिं परिकल्प्य शकलशस्तद्भञ्जनमेवैतद्प्रन्थकृत्यम् । तत्रानूद्यमानग्रन्थवाक्यानि कुत्रध्यानि ? किन्तात्पर्यकाणि ! इति प्रायः पुरोवादग्रन्थपरिशीलनवैकल्ये दुखघरमेव- भविष्यति । अतपवैतादृशस्य वैदुष्यस्य पर्याप्तस्य दुर्भिक्षेण पठनपाठनप्रणालीविरहात् एतद्ग्रन्थरक्षका यथा- वल्लेखितुमपारयन्तोम प्रवाळ पयेऽस्मिन् प्रबन्धे संस्कृतं द्राविडञ्चान्यथयितवन्त इति स्फुटं भवति सावधान से विनां- प्राज्ञानाम् । ८ एप श्री नारायणार्यः सर्वेसह निशितघीसाहाय्येन सप्ताष्टसंवत्सर कृतपरिश्रमफलभूत, करिणीवकलभं सक- लवसुमतीशसम्भावनीयं व्याख्याप्रबन्ध प्रसूतवानस्ति । इदञ्चिराद्विज्ञाय - " बोद्धारो मत्सरग्रस्ताः प्रभवस्स्मय- दूषिताः । अबोधोपहताश्चान्ये जीर्णमने सुभाषितम् " इतीदृशीद शाऽस्य मास्म मूदितिविसृष्टवतः, द्वित्रभ्योवत्सरेभ्यः प्राक् परमतभङ्गप्रवचनं यथावदान्तं विहितवतः, बहूनां छात्राणामपेक्षामनुरुध्य द्रमिडभाषया तव्द्याख्याने प्रवृ- तस्य मे” - - एतदीयसंस्कृत व्याख्याग्रन्थमवलोक्य " तन्मुद्रणे एप प्रेरणीय इति मतिरुदभूत् । एतदीयस्य संस्कृत- मयस्य सिद्धस्प, मदीयस्य च द्राविडमयस्यनिर्मीयमाणस्य मुद्रणे समुच्चयोऽपि प्रथमं चिन्तापदमध्यास्त । अथापि - एतदीयस्य व्याख्यानस्यमध्ये / क्रियानपि भागः प्रागेव मुद्रितप्रकाशित आसीदिति विज्ञाय, तदैकरूप्यरक्षणाय पृथगेवैतन्मुद्रणं मया प्रारम्भि । मुद्रणावसरे च मया - एतदाहतं परमतग्रन्थानां साक्षादवलोक- नेन यथावदनुवादप्रकार, वाक्यानामवतरण वितरणपदकृत्य परिशीलनादि चाध्यक्षितवता महान् प्रमोदोऽन्वभाविः श्रीदेशिक चरणानुगृहीतग्रन्थान्तरसंवाद विध।नं, एतदनुसारेण तत्रतत्रवाक्यार्थयाथात्म्यज्ञापनञ्चऽऽस्था मत्रावर्धयत् । १ परन्तु व्याख्याया अस्या अतिविस्तृततया मुद्रणौपयिकद्रविणसम्पत्त्यभावेन, साक्षान्मुद्रणसमय विधेय शोधनादिनिवेदण विरोधिवाधकेन च किचिदूरं मुद्रणे जातेऽपि पूर्गमुद्रणाय समयान्तरं प्रतीक्षणीयमासीत् । एवमपि वर्षिष्ठेनमयो पक्रान्तद्रविडभ्याख्यायाः पूर्ति त्वरया चिकीर्षता द्रागेव तन्निर्मागमुद्रणादिकन्ववर्त्यत । तदेवमाचार्यानुग्रहेण द्राविडव्याख्यासहितः परमतभूङ्गः साम्प्रतमेकमासाभ्यन्तरे प्रकाशं प्राप्स्यतीति विस्रम्भोऽस्ति । एतस्मिन्नवसरे सोऽयंश्रीनारायणार्यः, स्वकीय संस्कृत व्याख्यानमप्यन्यत्रमुद्रयन्, तत्र कतिपयाधि कार " भाग प्राकाश्यं प्रापयतीतिः भृशं प्रमोदे । एतव्याख्यानार्थ परिशीलनीयानां स्वपरमतग्रन्थानां यत्र सौलभ्यम्, तत्र तादृशकोशालयसमीपे त्रिंशते- वत्सरेभ्यः प्राक् स्थिनवतोऽपि सम्प्रतित्र्याख्यानावसरे तेपामल मात् यथास्मृति सर्वजनन्युत्पदिनौपक्या सङ्क्षिप्त- विशदया सरण्या पूर्णग्रन्थ प्रकाशः क्रियते । ़ तदिदं यथावद्वयेनदीय बहुप्रन्यानुवाद पूर्वकनयाकृतमशेष पदपदार्थविशोधकमतिविलं संस्कृत- व्याख्यानपि सादग्मवलोकयन्तु सन्त इति विज्ञापयन् शीघ्रमेव श्री निगमान्तदेशिरूपेण, स्वस्त्ररूपेण च स्थितः श्री वेङ्कटेशः, एतदीयस्य ग्रन्थस्य सम्पूर्ण प्रकाशनमप्यनुगृहणातु इत्यभ्यर्थये । परमतभङ्गव्याख्या तनुते या देशिकाशयविशदम् । नारायणार्यरचिता प्राकाश्यं शीघ्रमेतु सा पूर्णा ॥ १ इत्थं - उत्तमूर - वात्स्य - श्री वीरराघवाचार्यः ॥ श्री: (श्री उ।वे।उत्तमूर् स्वामि श्रीमुगत्तिल् मॊऴिबॆयर्प्पु) श्रीमत् वेदमार्ग प्रदिष्टाबनाचार्यराय्, कडिऩमाऩ पऴैय पुदिय न्याय सास्तिर क्रन्दङ्गळैक् कऱ्पित्तुत्तेर्न्दवराय्, “वेदान्द वावदूग” (वेदान्द शास्त्रत्तै विरित्तुरैक्कवल्लवर्।) ऎऩ्ऱ सिऱप्पुप्पॆयर् पॆऱ्ऱवराय्, इरुक्कुम् इन्द विल्लिवलम् नारायणाचार्यवर्यरै, श्री मदुरान्दगम् संस्कृत महावित्या सालैयिल्, प्रदाऩ उपदेशगर् स्ताऩत्तिलिरुन्दबडियाल् इन्द तॆऩ्ऩाडु मट्टुम्दाऩ् अऱियुम् ऎऩ्बदल्लामल्, वडनाडुम्; श्री कासीक्षेत्तिरत्तिल् राजगीबसंस्कृत विच्व वित्यालयत्तिल् (टाक्टर् सम्पूर्णाऩन्दा वडमॊऴिप् पल्गलैक्कऴत्तिल्) उयर्न्द स्तानत्तिल् वेदान्द वित्याप्रवचनम् सॆय्दबडियाल् नऩ्गऱियुम्। इवर् इव्विदमे, प्रबन्ध निर्माणत्तिलेयुम् निपुणर्। इदैक्कण्डु पण्डिद उलगमे परिदोष - मडै किऱदु। इदऩाल् नामुम् मट्टऱ्ऱ मगिऴ्च्चि अडैगिऱोम्। सर्ववित्या प्रदीबमाऩ पूर्णमाऩ याय शास्त्रत्तै ऎम्मिडमिरुन्दु कालत्तिल् अत्ययऩंसॆय्दु, अदऩ् पयऩाय् करुदप्पडुगिऱ समीसीनयुक्ति वादङ्गळाल् पिऱक्कुम् ऎप्पॊरुळिलुम् मॆय्प्पॊरुळ् काणुम् तिऱमै, इयऱ्कैयिलेये पुत्तिसालियाऩ इवरिडम् ऎळिदिल् कुडिबुगुन्दुळ्ळदु। निऱ्क - इवर् इप्पोदु सर्वतन्त्रस्वतन्त्रराऩ श्री निगमान्द महा तेसिगळ् अऩ्ऱु अरुळिच्चॆय्द क्रन्दङ्गळिल्-मिगवुम् कडिऩमागिय “परमदमङ्गम्” ऎऩ्ऩुम्- क्रन्दरत्नत्तै - अडि, नडु, मुडिवुगळिल् मुऴुदुम् आऴ्न्दु सेवित्तु, ऒरॆऴुत्तुम् पिऴैयिऩ्ऱि विरित्तु, उळ्ळबडि तेसिगोत्तमऩिऩ् तिरुवुळ्ळत्तै तऩदु उरैयिल् उरैत्तुळ्ळार्। पिऱरुडैय पक्षङ्गळैप् पगुत्तुक्काट्टुम् विषयत्तिल्, परमदबङ्गत्तिऱ्कु सर्वार्त्तचित्ति न्यायचित्तरञ्जऩादिगळाऩ मऱ्ऱैय तेसिगक्रन्दङ्गळुम् ईडागा। वैदिगम्, अवैदिगम् ऎऩ्ऱ नानाविदङ्गळाऩ मदप्रक्रियैगळै अवरवर् तमदु मद नूऱ्कळिल् काट्टियुळ्ळार्गळ्। पर्न्दु इऱैन्दुगिडक्कुम् अवऱ्ऱै ऒरुङ्गुसेरत् तिरट्टि, अवऱ्ऱुक्काऩ युक्तिगळै मेऩ्मेलॆऩ आराय्न्दु, अवैगळैक् कण्मुऩ्ऩे निऱुत्तिक्कडैसियिल् पङ्गप्पडुत्तुवदु, परमदबङ्गत्तिऩ् नोक्कमागुम्। परमदबङ्ग क्रन्दत्तिल् मेऱ्कोळाग ऎडुत्तुक् काट्टप्पडुम् च्लोकङ्गळ्, वाक्यङ्गळ् मुदलियऩ - ऎव्विडत्तियवैगळ्? ऎऩ्ऩ करुत्तुडैयवैगळ्? ऎऩ्बऩ पोऩ्ऱवै नऩ्गु विळङ्गाविडिल्, परमदबङ्गत्तिऩ् मुऩ्सॊऩ्ऩ नोक्कम् निऱैवेऱादु। आगवेदाऩ् - मुक्कियमाऩ इव्विद परमदबरिसय, पुत्ति सक्त्यादिगळ् ऎङ्गुम् तेट्टमागि (अरिदागि) विट्टदाल्, अत्ययन अत्याब नादिगळिऩ् वऴियिलिरुन्दु विलगि निऱ्कुम् इन्द क्रन्दत्तै मूलमात्रम् अच्चिट्ट सिलरुम् मणिप्रवाळबाषामयमाऩ इदिल् वरुम् तमिऴ् सऴ्स्कृत पदवाक्यादिगळैप् पुरिन्दुगॊळ्ळामल् तवऱागवे पदिप्पित् तुळ्ळार्गळ् - ऎऩ्ऩु मिदु इदै आऴ्न्दु सेविक्कुङ्गाल् सिऱन्द पण्डिदर्गळुक्कु स्पषडमाग विळङ्गामऱ्पोगादु। G
- १०
- इन् निलैयिल्दाऩ्, इन्द नारायणाचार्यर् इन् नूलुक्कु, ऎदैयुम् ताङ्गुम् तऩ् पुत्ति सक्तियैक्कॊण्डु, एऴॆट्टु वरुषङ्गळाग वरुन्दि उऴैत्तु, वेऴम् अऴगिय कुट्टि ऒऩ्ऱै ईऩ्ऱदॆऩ, सकल “वसूमदीसर्गळुम् कॊण्डाडुम्बडियाऩ व्याक्या ऩत्तै वॆळियिट्टार्। (इङ्गु - वसुमदीसर्-
- ऎऩ्ऱदु—सिलेडैयिले मऩ्ऩर्— पणमुम् पुत्तियुम् पडैत्तवर् ऎऩ्ऱु इरु पॊरुळ् तरुम् ) मऩ्ऩर् याऩैवाङ्गुवर्। पणमुम् पुत्तियुम् पडैत्तवर् इन् नूलै वाङ्गुवर् ऎऩ्ऱबडि।
- इदै नॆडुनाळाग अऱिन्दिरुन्द ऎमक्कु-ओर् ऎण्णम् उदित्तदु। पण्डिद उलगिल् पऴमॊऴियॊऩ्ऱुण्डु। - ऒरु अऱिवाळि, मऱ्ऱॊरु अऱिवाळियैप्पॊऱाऩ्। पणमुळ्ळवऩुक्कुत् तऩ् पणप्पॆरुमैयेबोदुम्। मऱ्ऱ मूऩ्ऱाम् तरप्पिऩर्- पणमुम् पाण्डित्यमुम् अऱ्ऱु पदार्त्तगोडियिलेये सेरादवर्। आग नाऩ्गऱ्ऱ नल्लदै यारुक्कुच् चॊल्लुवेऩ्? मङ्गि अदु ऎऩ्ऩिडमे अऴिन्ददु।” ऎऩ्ऱु। अन्द निलै इवरुडैय इन्द क्रन्दत्तुक्कु वरवेण्डामॆऩ्ऱु योचित्तुप्पार्त्तोम्। ऎम्मिडम् वरुम् शिष्यर्गळुक्कु २, ३ वरुषङ्गळाय् नल्लमुऱैयिल् मुऴुवदुम् परमदबङ्गम् प्रवचनम् सॆय्दिरुन्दबडियाल्, इदऩ् कष्टमऱिन्दु, पल पेरुडैय कोरिक्कैयैयुम् ऒट्टि, तमिऴिल् इदऱ्कु ओर् उरै ऎऴुदत्तुवङ्गिऩोम्। अप्पेरदु इवरुडैय संस् कृतव्याक्याऩत्तैयुम् पार्त्तु अदैयुम् वॆळिबिड इवरैत्तूण्डवेणुम् ऎऩ्ऱु ऎमक्कुत्तोऩ्ऱियदु।
- याम्,
- पिऱगु - अच्चिड चित्तमाग इरुक्कुम् इवरुडैय सम्ग्रुदकृतियैयुम्, अव्वप् पोदु इयऱ्ऱप्पट्टुक्कॊण्डे वरुम् ऎम्मुडैय तमिऴ् उरैयैयुम् सेर्त्तु ऒरे पुत्तगमाग अच्चिडलामॆऩ्ऱुम् मुदलिल् ऎण्णिऩोम्। आऩाल्- अव्वाऱु सॆय्य इयलि विल्लै। एऩॆऩिल् -इवरुडैय व्याक्यानमुम् मूलमुम्, मुऩ्बे ओरिडत्तिल् सिऱ्सिल पगुदिगळाग वॆळियिडप्पट्टुळदु। आगैयाल्- इप्पोदुम् तऩित्ते अच्चिडुवदु नल्ल तॆऩत्तुणिन्दु यामे अव्वाऱु अदै अच्चिड आरम्बित्तोम्। अच्चिडुम् वेळैगळिल् इवर् तऩ् उरैयिल्- पिऱर् मद नूऱ्कळिलिरुन्दु नेरुक्कुनेराग प्रमाणङ्गळै उदाहरित्तुक्काट्टि, उळ्ळबडि विळक्कियिरुप्पदैयुम् मूलवाक्कियम् ऒव्वॊऩ्ऱैयुम अवदरिप्पित्तु, पदङ्गळिऩ् पयऩैक्कूऱि, वाक्यार्त्तविवरणम्, विसारम् मुदलियऩ सॆय्दिरुप्पदैयुम् कण्ड, याम् अळवऱ्ऱ आऩन्दम् कॊण्डोम्। श्री तेसिगऩ् अरुळिच्चॆय्द मऱ्ऱ क्रन्दङ्गळै नडु नडुवे उदाहरित्तुक्काट्टुवदुम्, तेवैयाऩ इडङ्गळिल् इप्परमदबङ्गत्तुक्कुच् चेर अव्ववऱ्ऱिऩ् उण्मैयैविळक्कुवदुम् ऎमक्कु इदिल् मेलुम् आवलैत्तूण्डिऩ।
- इव्विद मिरुप्पिऩुम्-इवरुडैय नूल् नीण्डिरुक्किऱबडियालुम्, अव्वळवैयुम् अच्चिड अन्द समयत्तिल् अर्थसौकर्यमिल्लामैयालुम्, ऎमक्कु अच्चिडुम्बोदु पिऴैदिरुत्तल् मुदलियऩ सॆय्यमुडियादबडि मुदुमै तडुत्तदालुम्, ३ अदिगारंवरै अच्चिट्टदोडु निऱुत्ति, वेऱु समयम् ऎदिर्प्पार्त्तुक्कॊण्डिरुन्दोम्। आयिऩुम् इव्वयदिलुम् याम् आरम्बित्त तमिऴ् उरैयै सीक्किरम् मुडिक्कक्करुदि अदै सोदिददु अच्चिट्टुक्कॊण्डुदाऩ् इरुक्किऱोम्। इव्विदम् आचार्यानुग्रहत्ताले ऎम्मुडैय
- ।
- ११
- तमिऴ् उरैयोडु- परमदबङ्गम्- इप्पोदु ऒरु मादत्तिल् वॆळियिडप्पडलाम् ऎऩ्ऱु नम्बुगिऱोम्। इव्विदमे - इवरुम् -तऩ्ऩुडैय संस्कृत व्याक्याऩत्तिऩ् मुदल् भागत्तै वेऱु इडत्तिल् अच्चिट्टु सीक्किरमे वॆळियिडप्पोगिऱार् ऎऩ्ऱु अऱिन्दु मिगवुम् मगिऴ्गिऱोम्।
- परमबदङ्गत्तै व्याऩिक्कत् तेवैयाऩ स्वबरमदक्रन्दङ्गळ् निऱैन्द पुस्तग सालैक्कुच् चमीबमागवे सुमार् २० वरुषङ्गळुक्कु मुऩ्बु इरुन्द ऎमक्कु-इप्पोदु, अन्द वसदियिल्लामैयाले, अवऱ्ऱै मुडिन्दवरै निऩैविऱ्कॊणर्न्दु, ऎल्लोरुम् अऱियुम् वण्णम्, विळक्कमुम् सुरुक्कमुम् कॊण्ड तमिऴ् मॊऴियाले व्याक्याऩित्तु पूर्ण क्रन्दमुत्रणम् इप्पोदु सॆय्गिऱोम्।
- आग इदैक् करुत्तिल्गॊण्ड महाऩ्गळ्-पल पल नूऱ्कळै मेऱ्कोळ् काट्टि, उळ्ळ पदवाक्कियङ्गळुक्कॆल्लाम् पॊरुळ् करुत्तु मुदलियऩ कूऱि, विरिन्दु सॆल्लुम् इवरुडैय व्याक्याऩत्तैयुम् वरवेऱ्ऱु उगप्पर् ऎऩ्ऱु नम्बुगिऱोम्।
- तिरुवेङ्गडमुडैयाऩ् -ताऩुम्, श्री स्वामि तेसिगऩुमाय्-ओरुरुवे ईरुरुवाय् ऎऩ्ऱबडि इरुन्दु, इवरुडैय व्याक्याऩ क्रन्दत्तैयुम् परिपूर्णमाय् प्रकाशम् सॆय्य सीक्किरमे तिरुवुळ्ळम् कॊळ्ळवेण्डुगिऱोम्।
- ()
- परमतभङ्गव्याख्या, तनुते, या देशिकाशय विशदम् ।
- नारायणार्यरचिता, प्राकाश्यं शीघ्रमेतु सा पूर्णां ॥
- इप्पडिक्कु,
- उत्तमूर्-श्री-वात्स्य, वीररागवासारियर्।
- १२
- श्री:
- श्रीमते लक्ष्मीनृसिंहपरब्रह्मणे नमः
- T:
- विधितमेवेदं विश्वेषां विपश्चिदपश्चिमानां श्रीमन्निगमान्तमहादेशिकस्य ग्रन्थाः शास्त्र काव्यव्याख्यानरहस्य- स्तोत्रादिरूपेण विविधा विशिष्टाद्वैत सिद्धान्तान् प्रकाशयन्तस्तेषामेव श्रुतिस्मृतीतिहासपुराणसम्यङ्न्यायोपपन्न- तामितरेषां तद्विपरीततां च बोधयन्तो जरीजृम्भन्त इति । तत्र परमतभङ्गाख्यो रहस्यग्रन्थोऽत्यन्तं गम्भीरो विलसति, यस्य समर्थतरा अध्यस्मत्सम्प्रदाय विद्वौ सः केवलप्रवचनमात्रपराः सन्तः कारस्न्र्त्स्न्येन व्याख्यान करणायै- तावत्पर्यन्त न केचित् प्रावर्तिषत । अस्मत्सम्प्रदायस्य भागधेयवशात् इदानीन्तनानां पश्चात्तनानां च जिज्ञासूना- मुपकृतये यतमानाः ; जगद्विख्यात कीर्तिभिः श्रीमद हो चिलमठ यद्वाचत्वारिंशा स्थानमलङ्कृतवद्भिः श्रीमद्वेदमार्गेत्यादि ॥॥॥॥॥॥श्रीवणशठकोपथीथी र नशठ को पयतीन्द्रमहा देशिकैरनुगृहीतवेदान्तवावदूक चिरुदास्तथैव परकालमठाधि- पतिभिः श्रीमद्वेदमाङ्गन्त्यादि॥॥॥॥॥॥॥ अभिनवरङ्गनाथन ह्मतन्त्रपरकालयतीन्द्रैश्च दत्तचिरुदाः श्रीमन्तोनारायणा- चार्या एतत्परमतभङ्गं व्या चिकीर्षवः मतान्तरग्रन्थान् बहून् परामृश्य तत्सारं सम्यग् विधित्वा विसरल्या शैल्या नातिसङ्क्षेपविस्तरं व्याख्यानं विधाय श्रीदेशिकचरणानामाशयं सम्यगाविष्कृत्य महान्तं सम्प्रदायोपकारं व्यररच निति महदिदं प्रमोदस्थानम् । अत्र वैमापिकाधिकारव्याख्यायां बौद्धमतस्य विषयं शास्त्रदीपिकायां जैनमन्थादौ चानूद्यमानं तत्र तत्र प्रकाश्य श्रीदेशिकाशयविवरण क्रियमाणमत्यन्तं पण्डितानां मनोरब्जयतीति नैतदपहोतं शक्यम् । किं च सङ्क्षिप्तया द्राविडव्यारूपया मेलितमिदं संस्कृतज्ञानविघुरजिज्ञासुलोकस्याप्युपकरोति ॥
- वेदान्तवावदूकैः श्रीमन्नारायणायेके रचिता ।
परमत भगव्याख्या पण्डितलोका भिरञ्जनी जयति ॥ इत्थम् ‘मेल्पाकं श्री नरसिंहाचार्यः पाण्डिचेरी स्थप्रेञ्च भारतीय कला विमर्शालय विमर्श कः ६-५-१९७८
- पाण्डिच्चेरियिल् - प्रञ्जु - इन्दिय - कलासार - आराय्च्चिक् कऴगत्तिले पणि पुरियुमिन्दस्वामि - इव्वुरैयासिरियरिऩ् आरुयिर् नण्बर्, महावैयागरणर् सिऱन्द तर्ग शास्त्र निपुणर्। अन्दस्वामि अरुळिय अबिनन्दनबत्रमिदु। ॥ श्रीमते श्री लक्ष्मीनृसिंहपरब्रह्मणे नमः ॥ पदिप्पाळरिऩ् पणिवुरै स्वामि श्रीमन्निगमान्दमहादेशिगऩ् अरुळिच्चॆय्द ‘श्री परमदबङ्गम् " ऎऩ्ऩुम् महाक्रन्दत्तिऩ् महिमैयै अऱिन्दुळ्ळवर् वॆगुसिलरे। श्री।उ।वे।वेदान्दवावदूग विल्लिवलम् नारायणाचार्यस्वामि इन्द महा क्रन्दत्तिऱ्कु-वडमॊऴियिल् (संस्कृतत्तिल्) विरिवाऩ व्याक्याऩम् ऒऩ्ऱै मिगच् चिऱन्द मुऱैयिल् पल वरुषङ्गळ् वरुन्दि-उऴैत्तु-इयऱ्ऱियुळ्ळार्। नम् स्वामियिऩुडैय क्ञाऩम्- अऩुष्टाऩम् सिऱन्द आत्मगुणम् इवऱ्ऱै उलगमे अऱियुम्। महाचार्यर्गळुडैय परिपूर्णानुग्रहत्तैप् पॆऱ्ऱवर्। सॊल् लिलुम् ऎऴुत्तिलुम् उयर्न्द नडैयैये उपयोगिक्कुम् उत्तमर् इन्द स्वामि। इत्तगैय सिऱप्पियल्बुगळ् पल पल इरुप्पिऩुम् नम् स्वामि तऩ्ऩै वॆळियुलगुक्कु काट्टिक्कॊळ्ळामलेये आडम्बरमिऩ्ऱि-ऎळिमैयुडऩेये इरुन्दु विट्टार्। आयिऩुम् उलगम् - इन्द उत्तमरैयुम्। इन्द स्वामियिऩ् उत्तम कुणङ्गळैयुम् नऩ्गु अऱिन्दिरुन्ददु। पऱ्ऱऱ्ऱबाऩ्मैयुडऩेये ऎऴुन्दरुळियिरुन्द इन्द स्वामिक्कुम् ओर् पऱ्ऱु इरुन्ददु। अदावदु-अदिगप्रसारमिऩ्ऱि इरुक्कुम् इन्द श्रीबरमदबङ्गत्तैत् ताम् ऎऴुदिय व्याक्यानत्तुडऩ् अच्चिट्टु, अण्डिक्केट्कुम् अनेक सच्चिष्यर्गळुक्कु ऎडुत्तु उब तेसिक्क वेण्डुम् ऎऩ्ऱ आवलेयागुम्। नम् स्वामियिऩ् इन्द मऩोरदम्-पूर्त्ति पॆऱा मलेये पोय्विट्टदु। इदै निऩैक्कुम्बोदु नॆञ्जम् कुमुऱुगिऱदु। इन्द व्याक्या नत्तुडऩ् कूडिय श्रीबरमबङ्गत्तिऩ् ऒरु पगुदि पूर्त्ति पॆऱुम् तरुवायिल् इरुक्कुम्बोदे नम्मुडै नम्बॆरुमाऩ् नम् स्वामियै अऴैत्तुक्कॊण्डुविट्टाऩ्। नम् स्वामियुम् ताम् तिरुनाडु सॆल्ल इरुप्पदैप् पलविदङ्गळिल् पलमुऱै तिट्टमिट्टु अरुगिरुन्दार्क्कु अप्पॊऴुदे अव्वप्पॊऴुदु अऱिवित्तवण्णमिरुन्दार्। “वैत्यत्तिऱ्कुच् चॆय्युम् सॆलवु वीणे। नाऩ् विरैविलेये श्रीलक्ष्मीन्रुचिम्हऩुडैय तिरुवडिगळै अडैयप् पोगिऱेऩ्। ऎऩक्कु वैत्यम् वेण्डाम्”, ऎऩ्ऱॆल्लाम् सादिप्पार्। “इन्दक्रन्दम् अच्चिट्टु वॆळिवरुम् वरै नाऩ् कात्तिरुक्क मुडियादु। अदऱ्कु मुऩ्ऩमेये तिरुनाडु सॆऩ्ऱु विडुवेऩ्। ऒरुवऩ् जीविद कालत्तिल् सॆल्वाक्कुडऩ् इरुन्दाल्दाऩ् अवऩैप् पलरुम् मदिप्पार्गळ्। अवऩे सक्तियिऩ्ऱि पडुक्कैयिल् विऴुन्दु विट्टाल् ऎवरुम् अवऩै मदिक्कमाट्टार्गळ्। अवऩ् मऱैन्द पिऱगु अवऩै ऒरुवरुम् मऩत्तिलुम् कॊळ्ळमाट्टार्गळ्; इत्तगैय उलग इयल्बिऩ्बडि नाऩ् मरित्ताल् नाऩ् ऎऴुदिय क्रन्दम् वॆळिवरुवदैप्पऱ्ऱि सॊल्ल वेण्डुवदु ऎऩ्ऩ इरुक्किऱदु! केट्पारऱ्ऱु किडक्कुम् निलैदाऩ् इन्द क्रन्दत्तिऱ्कु एऱ्पडप्पोगिऱदु ऎऩ्बदैयुम् नडुनडुवे सादिप्पदुण्डु। आऩाल् नाङ्गळ् यावरुमे स्वामि सादित्तदै मऩत्तिल् कॊळ्ळविल्लै। “असक्तियिऩाल् इप्पडि सादित्तागिऱदु। तिरुमेऩिगुणम् पॆऱ्ऱुप् पल्लाण्डु पल्लाण्डु कळ् पाङ्गाग ऎऴुन्दरुळियायिरुक्कप् पोगिऱार्’ ऎऩ्ऱे निऩैत्तिरुन्दोम्। इप्पॊऴुदु अऩ्ऱु सादित्त वार्त्तैगळिऩ् उण्मैयै निऩैत्तु निऩैत्तु उळ्ळम् उरुगुगिऱोम्। १४ ऎल्लोरुडैय मऩोरदत्तैयुम् ऒरे अडियिल् अऴित्तु विट्टाऩ् ऎम्बॆरुमाऩ्। नाम् ऎऩ्ऩ सॆय्वदु? इऩिच्चॆय्य वेण्डुवदु ईदे! इन्द मुदल् भागम् ऒरुवाऱु तऱ्पोदु वॆळि यागिऱदु। स्वामि सन्निदियिले शास्त्रङ्गळ् पयिऩ्ऱु समीसीऩ ञाऩम् पॆऱ्ऱ नाङ्गळ् पलरिरुक्क ऒरुवरुम् स्वामिक्कु अरुगिलिरुन्दु- इन्दक् क्रन्दसोदऩम् मुदलियवऱ्ऱिल् उदवप्पॆऱ्ऱिलोम्। इरण्डु वरुष कालमागवे नम् स्वामि तिरुमेऩि नलम् कुऩ्ऱि विट्टार्। ह्रुदयमुम् मिग तुर्बलमाय् विट्टदु। इन्द निलैयिलुम् तामे सोदऩम् मुदलाऩ पणिगळैच् चॆय्दु वन्दार्। आगवे पल कुऱैगळ् नेर्न्दु विट्टऩ। आऩालुम् आस्तिगर् अऩैवरुम् इन्द क्रन्दत्तै आदरित्तु-वाङ्गिऩाल्-इदऩाल् मुदलिल् किडैक्कुम् पणत्तैक्कॊण्डु मऱ्ऱुमोर् पगुदियै वॆळिबिडलाम्। तोऩ्ऱियदु नम् स्वामियिऩ् व्याक्याऩमे। पणवसदियिल्लामैयाल् वॆळिवरुवदिल् पिऩ्ऩडैन्दु विट्टदु। आस्तिगप्रबुक्कळ् सॆय्द पेरुदवियाल्दाऩ् इदु वॆळि वरुगिऱदु। वॆळिवन्दबिऱगुम् इन्द श्रीगोसत्तै यावरुम् वाङ्गि आदरित्ताल् अदु सम्ब्रदायत्तिऱ्कुच्चॆय्युम् पेरुबगारमागुम्। विलैयैयो; श्रीगोसत्तिऩ् अमैप्पैयो करुदामल् उदव वेण्डुम् अऩ्बर्गळिऩ् उदवि सिऱन्द मुऱैयिल् किडैत्ताल् अडुत्त भागत्तैच् चिऱन्द मुऱैयिल् अच्चिडलाम्। ऎल्लावऱ्ऱिऱ्कुम् पणम् ताऩेप्रदाऩगारणम्। नम् स्वामि ऎऴुन्दरुळियिरुन्दु इदै वॆळियिड अडियोम् कण्डु कळिक्क वेण्डियिरुक्क - अन्द स्वामि परमबदित्त पिऱगु अडियोमे अन्दप्पॊऱुप्पै एऱ्क वेण्डि नेर्न्दुविट्टदु। परमोदारराय् -जगत्प्रसिद्धराय् तऱ्पोदु ४४वदु आस्तानत्तिल् ऎऴुन्दरुळि यिरुक्कुम् श्रीमत् अऴगिय सिङ्गरुडैय तिव्य नियमनत्तिऩाल् इन्दक्रन्दम् नम् स्वामि यिऩुडैय वेदान्दवित्या गुरुवरराऩ श्रीमत् इञ्जिमेट्टु अऴगिय सिङ्गरिऩ् नूऱ्ऱाण्डु विऴाविल् वॆळिवरुवदु -नम् स्वामियिऩ् तिरुवुळ्ळत्तिऱ्कु मिक्क उवप्पैत्तरुम्। नम् स्वामि-तऩ् पडत्तै इन्दक्रन्दत्तिल् सेर्क्क वेण्डाम् ऎऩ्ऱु निर्प्पन्दित्तु नियमित्तिरुन्दार्। तऱ्पोदु अडियोम् स्वामियिऩ् इन्द नियमऩत्तै मट्टुम् मीऱि युळ्ळोम्। इऩि नम् स्वामियै इन्द लीला विबूदियिल् सेविक्क मुडियादागैयाल् पिऩ्ऩोर्गळुम् स्वामियिऩ् तिरुमेऩिसेवैयैप् पॆऱ वेण्डुम् ऎऩ्ऱु स्वामियिऩ् तिरुवुरुवप्पडत्तैच् चेर्त्तुळ्ळोम्। “पदिप्पाळरिऩ् पणिवुरै” ऎऩ्ऱ इन्द अंसम् ऒऩ्ऱुदाऩ् इदिल् नाङ्गळ् ऎऴुदियदु। मऱ्ऱवैयऩैत्तुम् स्वामि तऩ् तिरुक्कैयालेये ऎऴुदि अच्चगत्तिऱ्कु अऩुप्पि विट्टिरुन्दार्। एऩ्! अडुत्त पगुदियैयुम् अच्चिडुवदऱ्केऱ्प अऴगिय तम् तिरुऎऴुत्तुक्कळ् कॊण्डे मुऴुवदुम् ऎऴुदि वैत्तुळ्ळार्। अडुत्त पगुदि अच्चाग सुमार् ४०,००० रूपाय्गळ् तेवैबडुगिऩ्ऱऩ। आस्तिगर्गळिऩ् आदरवु तिरण्डाल् ऎदैयुम् ऎळिदिल् निऱैवेऱ्ऱि विडलाम्। आगवे कडैसि कालत्तिल् स्वामि वरुन्दि सादित्त वार्त्तैगळैप् पॊय्याक्कि स्वामियिऩ् मऩोरदत्तै मॆय्याक्क वेण्डुम् ऎऩ्ऱु महाऩ्गळैप्पणिन्दु वेण्डिक्कॊळ्गिऱोम्। नम् स्वामि सॊल्लिलुम्-ऎऴुत्तिलुम् “श्री अहोबलमडम्” ऎऩ्ऱे कैयाळ्वदु वऴक्कम्। आगवे स्वामियिऩ् तिरुवुळ्ळप्पडिये अच्चिडप्पट्टुळ्ळदु। सुबम्॥ ॥ श्री: उरैयासिरियर्: श्री।उ।वे। वेदान्दवावदूग, वात्स्य, नारायणसार्य स्वामि। विल्लिवलम् (।श्रीमते लक्ष्मीनृसिंह परब्रह्मणे नमः ॥ श्रीमन्तं परपक्ष भङ्गविषयं ग्रन्थं सुगूढाशयं श्रुत्यन्तार्यविनिर्मितं स्वयमिहाप्यालक्ष्य सूक्ष्मं स्फुटम् ॥ व्याख्यायाद्य कथञ्चिदाप्त जनसम्प्रीत्यै तदीयादरात् सम्मुत्र्य प्रकटीकरोमि नृहरिः मालील आमोदताम् ॥ १ ॥ एतलेखनमुद्रणादिविषये यावांश्च यश्चाप्यभूत् तावन्तञ्चपरिश्रमं तमपि मे सर्वो जानो वेविति ॥ भाषायामिह भूमिकापरिचयव्याजेन सङ्क्षेपतः तुष्टिं तद्विरहश्च सम्प्रति वहन् चाचा कथश्चित् ध्रुवे ॥ २ ॥ “उरैयासिरियरिऩ् मुऩ्ऩुरै” सुमार् १५ वरुषङ्गळुक्कु मुऩ् अडियेऩ् आरम्बित्त ओर् नल्लगार्यत्तिऩ् मुदऱ् पगुदि-इप्पोदु मङ्गळमाग पूर्त्तियडैगिऱदु। सीरॊऩ्ऱु तूप्पुल् तिरुवेङ्गडमुडैयाऩागिय श्री स्वामि तेसिगऩ् अरुळिच् चॆय्द ‘श्री परमदबङ्गम्’’ ऎऩ्ऩुम् महाक्रन्दत्तिऱ्कु अडियेऩ् वडमॊऴियिल् विळक्क उरैयुम् तमिऴिल् सुरुक्क उरैयुम् ऎऴुदि उळ्ळेऩ्। अदिल् मुदल् भागम् वॆळियिडप् पडुगिऱदु इप्पॊऴुदु। आम्! इदु ओर् ऒप्पऱ्ऱ महा क्रन्दमेयागुम्। इदिल् अदिगारम् तॊऱुम् आदि अन्दङ्गळिल् तमिऴ्प् पासुरङ्गळे अरुळिच्चॆय्यप्पट्टिरुप्पदालुम्, मणि प्रवाळ पाषैयाय् नडु नडुवे तमिऴ् वाक्कियङ्गळ् विरविवरुवदालुम्, सिल्लरै रहस् यङ्गळ् ऎऩ्ऩुम् वगैयिल् इदैयुम् सेर्त्तऩर्बोलुम् पूर्वर्गळ्। आऩाल् उण्मैयिल् श्री तेसिगऩ् अरुळिच्चॆय्द न्यायचित्ताञ्जनम्, सर्वार्त्तचित्ति” मुदलिय सुडिऩ क्रन्दङ्गळैप्पोऩ्ऱदु - एऩ् - अवऱ्ऱै विडवुम् मिग मेम्बट्टदु इन्द क्रन्दम् ऎऩ्बदु ताऩ् सरियागुम्। इन्दक्रन्दत्तै, मेल्नोक्कागप् पुरट्टिप्पार्त्तालेये नूऱ्पुलमै युळ्ळवर्क्कुप् पुरियुमिदऩ् पॆरुमै। सुमार् पदिऩैन्दु पिऱमदङ्गळिल् - एदो ऎदिर्प्पट्ट सिल विषयङ्गळै मट्टुम् कण्डित्तार् – ऎऩबदोडु निल्लामल्-इन्दक्रन्दत्तिल् इवरे अवऱ्ऱै अणुगि - अणु वणुवाग अलसि आराय्न्दु नमदु मऩक्कण्णॆदिरे कॊण्डुवन्दु निऱुत्ति तूरत्ते तळ्ळुगिऱार् ऎऩ्ऱाल्, इदिऩ् कडिऩत्तऩ्मैयुम्, आऴमुम्, अगलमुम् अगलमुम् ऎम्माल् सॊल्लप्पोमो? अदऩाल्दाऩ् –श्री स्वामि तेसिगऩुडैय मऱ्ऱैय क्रन्दङ्गळ्बोले इदु पडन पामगङ्गळिले अव्वळवु प्रसारमडैयविल्लैबोलुम्। स्वामियिऩुडैय मऱ्ऱैय कृतिगळ् (क्रन्दङ्गळ्- पॆण्गळ् ऎऩ्ऱुम् तॊऩिक्कुम्।) पिळ्ळै पेरऩ्गळैप् पॆऱ्ऱु विट्ट पिऱगुम् (उरै - अदऱ्कुम् उरै ऎऩ्ऱुम् तॊऩिक्कुम्।) इन्द परमदबङ्गरुदि
१६ मट्टुम्, पिळ्ळैये (उरैये) इल्लामल् इन्नाळ्वरै तऩित्तु मलडागवे निऩ्ऱु विट्टदु। आम्! इदऱ्कुप्पॆरियोर्गळ् यारुम् उरैयिडविल्लै। इदैप् पॆरियोर्गळ् ऎडुत्तु सेविक्कवुम्मिल्लैयो ऎऩ्ऱु कूडक् कूऱलाम्। आऩाल् अप्पडिक् कूऱुवदऱ्कु अडियेऩ् ना कूसुगिऱदु। ओर् उदाहरणम् पारुङ्गळ्। सिऱिदु कोडिट्टुक्काट्टुगिऱेऩ्। स्वामि तेसिगऩ् ऒरु पौत्तमदक्कॊळ्गैयिल् ऒरु विषयत्तै न्यायचित्ताञ्जऩ क्रन्दत्तिल् सिऱिदु सुरुक्कमागवुम्, परमदबङ्गत्तिल् विळक्कमागवुम् ऒरे तिरुवुळ्ळत्तिल् अरुळियुळ्ळार्। आऩाल् न्यायचित्ताञ्जऩ क्रन्दत्तिऱ्कु उरैयिट्ट सर्वक्ञप्रायर्गळाऩ आसिरियर्गळ् मुऩ् सॊऩ्ऩ कॊळ्गैयिऩ् विषयत्तिल्बरमदबङ्ग क्रन्दत्तिऱ्कु मुरणागवे, तेसिगऩ् तिरुवुळ्ळत्तैक् कूऱिप्पोन्दार्गळ्। इन्दक्रन्दम् अक्कालत्तिल् अव्वळवाग प्रसा रत्तिल् इल्लै ऎऩ्बदैये इदु काट्टुगिऱदॆऩ्ऱु कूऱलामो ऎऩ निऩैक्किऱेऩ्। तवऱाऩाल्दासऩै मऩ्ऩिक्कवुम्। मेले अडियेऩुडैय उरैयिल् इव्विवरम् काणलाम्। इप्पडि पल पल उण्डु। आग, मूलत्तिऩ् मुरडाऩ तऩ्मैयैप् पार्त्तु, पिऱमदङ्गळिऩ् पुऴक्कत्तैयुम् कणिचित्तु, मणिप्रवाळ वचन नडै वऴक्कॊऴिन्दमैयाल्- वडनाट्ट वरुम् पार्क्कलाम्बडि सौकर्यार्त्तमाग शुद्ध संस्कृत पाषैयिलेये विरिवाग उरै ऎऴुद अडियेऩ् आरम्बित्तेऩ्। तॆऩ्ऩाट्टवरैक् करुदि तॆळिन्द तमिऴिलुम् तिट्टमाग मॊऴिबॆयर्त्तुळ्ळेऩ्। निऱ्क - मूलत्तिऩ् महिमैयैच् चिऱिदु पार्त्तोम्। अडियेऩ् उरैयिऩ् पॆरु मैयैच् चॊल्लिक्कॊळ्ळ याऩ् विरुम्बविल्लै। नीङ्गळे पारुङ्गळ्। इऩि अडियेऩ् उरैयिड नेर्न्द सन्दर्प्पत्तै मट्टुम् सिऱिदु विळक्कुगिऱेऩ्। मुऩ्ऩोर्गळ् “अदीदम्, अत्याबिदम्, आर्जिदम्यस:” (ऎच्-रि-ऩ् ऎऩ्ऱार्गळ्। अदावदु, “नाऩ् मुदलिल् कऱ्ऱेऩ्। पिऱगु पिऱरुक्कुक् कऱ्पित्तेऩ्। अडुत्तु कीर्त्तियैत् तेडिक्कॊण्डेऩ्। “ऎऩ्ऱवाऱु, इदऩाल् पडिप्पिऩ् पयऩ् कूऱप्पट्टदागिऱदु। इङ्गु कीर्त्तियैत्तेडिक्कॊळ्वदावदु-ताम् कऱ्ऱवै पऱ्ऱि नूल् ऎऴुदलेयागुम्। अप्पोदुदाऩ् - अदु नीण्डगालम् निऩ्ऱु, इवऩ् मऱैन्दबिऱगुम् इवऩुडैय निऩैवैत् तरुम्; पुगैप्पडमॆडुत्तल्बोल। मणम् पुरिन्ददऱ्कुप्पयऩ् मक्कळैप् पॆऱुवदु। कऱ्ऱदिऩ् पयऩ् क्रन्दङ्गळ् ऎऴुदुवदु। इव्वाऱु क्रन्दङ्गळ् ऎऴुद अडियेऩुक्कुप् पलविद सन्दर्प्पङ्गळै सर्वेच्वरऩ् सिरगालमागवे कॊडुत्तरुळिऩाऩ्। १ तम्मुडैय ज्ञानानुष्टाऩ वैराक्यात्म कुणादिगळ् अऩैत्तालुम् अऩै वरैयुम् विञ्जिनिऱ्पवरुम्, पल पण्डिद शिष्यबरिव्रुदरुमाऩ श्रीमत् इञ्जिमेट्टऴगिय सिङ्गर् मुदलिल् तम्मिडम् वेदान्दात्ययनम् सॆय्दुवन्द अडियेऩ् पक्कल् करैबुरण्ड करुणैयाले कुळिर कटाक्षङ्गळ् सॆय्दु पिऱगु मदुरान्दगत्तिल् संस्कृत महा वित्यालयत्तिल् प्रदम पण्डिदराग अडियेऩै नियमिक्क - अव्वाऱे अडियेऩुम् २५ आण्डुगळ् न्यायगरन्द पाडम् सॊल्लि वन्ददुदाऩ् क्रन्दम् इयऱ्ऱ मुक्य कारणमाय् अमैन्ददु। न्यायमीमांसा वेदान्दान्दादि नानाशास्त्र क्रन्द निर्माणसदुरराय्, इप्पोदु सॆऩ्ऩैयिल् विळङ्गि वरुम् अबिनवदेशिग श्री उत्तमूर् स्वामि सन्निदियिल् अदिगरित्त न्यायशास्त्रत्तिऱ्कु ओर् न्याय्यमाऩ उपयोगत्तै नम् वित्यालयत्तिल् सत्पात्रङ्गळिडैये सॆय्युम्बोदु कदादरक्रन्दङ्गळिऩ् सैलियिल् अडियेऩ् मऩम् सॆऩ्ऱु लयित्तदु। करडुमुरडाऩ अन्द शास्त्र प्रमेयविसारङ्गळै अडियेऩ् इङ्गुक् १७ ़
कुऱिप्पिडविल्लै। पिऩ्ऩै ? “त्रिक्रन्दी” ऎऩ्ऱु अवर्गळे वऴङ्गुम्-मणि-तीदिदि- कदादरीयवाक्यङ्गळिऩ् उत्तरोत्तर व्याक्याऩ वैशद्यङ्गळै व्युत्पत्तियुडऩ् पडिक्कुम्बोदु उण्डागुम् आऩन्दत्तैये अडियेऩ् कुऱिप्पिट्टेऩ्। अन्द नाळि लिरुन्दे अडियेऩ् मऩदिल् अदु तॊत्तिक्कॊण्डदु। ‘‘व्याक्याऩमॆऩ्ऱाल्, अप्पडि यऩ्ऱो ऎऴुदवेण्डुम्” ऎऩ्ऱु ओर् आसै पिऱन्ददु। अदऱ्कुप् पिऱगु - तिरुवेङ्गड मुडैयाऩ् तिरुवडिवारत्तिल् महामीमांसगराय्, लौगिगवैदिग वित्याप्रस्ताऩङ् गळिल्, पहुवित्ताय्, विशदबाषण विसक्षणराय्, अस्मत्सम्ब्रदायत्तिल् अबिजादराय् ऎऴुन्दरुळियिरुन्द ऒरु महाऩ् निर्हेतुक कटाक्षम् अडियेऩिडम् सॆय्दु ऒरु समयम्- ऒरु प्रासीऩ अत्वैद क्रन्दत्तैक् कॊडुत्तु अदै विमर्सिक्कुम्बडियुम्, वाय्त्त पोदॆल्लाम् वीणागक् कऴिक्कामल् एदावदु ऎऴुदिवरुम्बडियुम् पणित्तरुळिऩार्। अव्विदमे सॆय्दु काट्टि अवरै उगप्पित्तेऩ्, अवऱ्ऱुळ् इदुदाऩ् ऎऩ् कैबडैत्त कऩ्ऩि नूलागुम्। (मुदल् क्रन्दमागुम्।) पिऱगु ऎऴुदि-रुचि कण्ड वडियेऩ् पल पल ऎऴुदियुळ्ळेऩ्। इन्द वऴक्कम् इव्विदम् वळर्न्ददु। आऩाल्, इवै ऎल्लाम् ऒरु सुतन्त्रप्पोक्कुडैय क्रन्दङ्गळागैयाल्-इवै ऎऴुदुवदु सुलबम्। मुऩ्सॊऩ्ऩ- " त्रिक्रन्दियैप् " पोल्, मूलत्तैयॊट्टि, अदऩ् करुत्तोडु नम् करुत्तैच् चेर्त्तु, अदऩ् सूक्ष्मङ्गळै वॆळियिट्टु, सुतन्त्रमायुम् परतन्त्रमायुम् निऩ्ऱु इम्मादिरियाऩ ऒरु वाय्प्पैत् व्याक्याऩम् (उरै) - इडुवदुदाऩ् कडिऩम्। तेडिक्कॊण्डिरुन्द अडियेऩुक्कु ऒरु पाक्य विशेषत्ताले श्री परमदबङ्गम् मूलप्रदि कैयिल् किडैत्तदु। मऩदिल् सन्दोषमुम् च्रममुडैन्देऩ्। श्री स्वामि तेसिग ऩुडैय कृतिगळिल् इदॊऩ्ऱे निस्सन्ददियाय् निऩ्ऱुविट्टदु। पूर्वाचार्यर्गळ् यारुमिदै वियाक्याऩिक्कविल्लै ऎऩ्ऱु मुऩ्बे कूऱिऩेऩ्। अदिसूक्ष्ममाऩ तेवप् पॆरुमाळ् तिरुमेऩिबोऩ्ऱु, इदु स्पष्टमाऩ -स्तूलमाऩ-ओर् उरैक्कवसत्तै ऎदिर्बार्त्तु निऩ्ऱदु। सॊल्लालुम् पेच्चालुम् पॆरुम्बालुम् अपूर्वमाऩ विषयङ् गळैये आदरित्तुप्पोगुम्। अडियेऩ् स्वबावत्तुक्कुच् चेर-वन्दु वाय्त्त अदै १९६०म् आण्डॆऩ्ऱु अप्पोदे व्याक्याऩिक्क आरम्बित्तुविट्टेऩ्। सुमार् निऩैक्किऱेऩ्। मुक्कियमाग इदऱ्कु इऩ्ऩॊरु कारणमुम् उण्डु। श्रीमत् इञ्जिमेट्टु अऴगियसिङ्गर् इदऱ्कु, पलरुडैय प्रार्त्तऩैयिऩ्मेल् उरै ऎऴुत्तिरुवुळ्ळम्। कॊण्डार्। आयिऩुम् श्री सन्निदि कैङ्कर्य कोलाहलत्तिऩाल् इदऱ्कु अवगासम् इल्लैयायिऱ्ऱु पोलुम्। आळवन्दार् तिरुवुळ्ळत्तै श्री पाष्यगारर् निऱैवेऱ्ऱियदु पोल, नॆडुवासियिरुप्पिऩुम्, अडियेऩ् अम्मादिरि सॆय्यमुयऩ्ऱेऩ्। एदो ! ऒरुवाऱु सॆय्दुम् मुडित्तेऩ्।
। इरण्डु मूऩ्ऱु आण्डुगळ् उरुण्डु ओडियिरुक्कलाम्। श्री काञ्जी तेवादिराजऩ् सन्निदि श्रीगार्यदुरन्दररुम्, शास्त्रसम्ब्रदायज्ञानम् ऎल्लाम् सिऱप्भागक् कैवन्दुम् नीऱुबूत्त नॆरुप्पे पोल पगट्टिक्कॊळ्ळादे पऴगप् पऴग इऩिप्पवरुम्, आऩ (ऐया) श्री कृष्णदादासारिय स्वामि सॆय्दरुळिय परन्ददाऩ-परमदबङ्गमणि प्रवाळव्याक्कियाऩत्तिऩ् अच्चिडाद कैप्रदि ऒऩ्ऱु अऩ्ऩारुडैय प्रियशिष्यराय् आस्तिगाक्रेसरराय् सम्ब्रदाय रसिगराय्, लौ किगप्रबुवर्यराऩ ऒरु सॆऩ्ऩैवासि स्वामियाले परिमकृपैयुडऩ् अडियेऩुक्कुक् कॊडुत्तऩुप्पप्पट्टदु। अदु अडिये ऩुडैय पॆरुम् पसिक्कुच् चोऱिट्टु सुगित्तिरुक्क पण्णियदेयायिऩुम्-श्रीराम- नळ- सेदु, नडु नडुवे मऱैन्दिरुप्पदुबोल्, पऱ्पल अदिगारङ्गळिल् अव्व्याक्कियै १८ काणप्पडवेयिल्लै। कैसोर्न्ददो? सॆय्यप्पडवेयिल्लैयो? किडैत्तवरैयिलुम् कूड पऱ्पल विडङ्गळिल् अत्तोडु उळ्ळ करुत्तुमाऱुबाट्टै अडियेऩदु उरैयिल् विनयत्तुडऩ् कोडिट्टुक् काट्टियुळ्ळेऩ्।
इङ्गॊरु विषयम् इदु सम्बन्दमागक् कूऱुगिऱेऩ्। ऎऩदु उरैयिऩ् उब क्रमत्तिलेये -” परमद पङ्गम् पूर्वाचार्यर्गळाले व्याक्कियाऩिक्कप्पडादु अऴुक् कडैन्द-रत्नम् पोल् सोबियामे किडक्किऱदु। अदै अडियेऩ् मुदऩ् मुदलाग आराय्न्दु अऴुक्कुक्कऴऱ्ऱित् तरुगिऱेऩ्। कण्डा परणमाग अणियुङ्गळ्” ऎऩ्ऱु कूऱियुळ्ळेऩ्। इवर् उरै ऒऩ्ऱु अडियेऩुडैय नूलुक्कुम् मुऩ्ऩाडिये इरुक्कुम्बोदु अडियेऩ् इप्पडिक् कूऱलामा ऎऩ्ऱु सिलर् इङ्गु सङ्गिप्पर्। अदु सरियऩ्ऱु; अडियेऩ्, इदै आरम्बिक्कुम्बोदु अदु इरुप्पदु तॆरियादु। किडैत्त पिऱगुम् नडुविल् पल अदिगारङ्गळिल् अदु इल्लै। आगैयाल्-“मुदऩ् मुदलाग उरैयिडुगिऱेऩ्”- ऎऩ्ऱु मङ्गळ सलोकप्रगरणत्तिल् अडियेऩ् मुऩ्बे ऎऴुदियदै अमङ्गळमाग माऱ्ऱवेण्डाम् ऎऩ्ऱु करुदिऩेऩ्। मेलुम्, अन्द स्वामियुम् अडियेऩुम्” कालत्तिले सिऱिदे मुऱ्पाडु पिऱ्पाडु उडैयवर्गळागैयाले, इरुवरैयुम् ऒक्क नवीऩर्गळ् ऎऩ वैत्तुक्कॊण्डाल् -ऎम् इरुवरैयुम् विड वेऱु तडस्तर्गळाऩ पूर्वाचार्यर्गळ् यारुम् इदऱ्कुमुऩ् इदै व्याक्कियाऩिक्कविल्लै ऎऩ्ऱ करुत्तिले अव्वाऱु अडियेऩ् कूऱिऩेऩागवुमाम्। अल्लदु- परमदबङ्गम् मुऴुवदुक्कुम् मुदलिल् पूर्णमाग उरैयिट्टदु अडियेऩे ऎऩ्ऱुम् कॊळ्ळलाम्। इव्विदमिदु सॆल्ला निऱ्क-नडुविल् अडियेऩ् वाराणसि (कासि) सॆल्ल नेरिट्टदु। वेदान्द वित्याप्रवचनत्तिऱ्काग अङ्गुळ्ळ संस्कृत विच्ववित्यालयत्ति लिरुन्दु वॆगुनाळागवे अऴैत्तार्गळ्। तूरत्वादि दोषत्तै ऎण्णि वाळाविरुन्द अडियेऩै मुऩ्ऩम् क्रन्दम् इयऱ्ऱ प्रेरित्त अन्द महऩीयरे, मीण्डुम् अङ्गुच् चॆल्लत् तूण्डिऩार्। महा महोबात्यायराऩ ऒरु शास्त्रिर्यरुम् सेर्न्दु निर्बन्दिक्कवे अङ्गुच्चॆऩ्ऱु तङ्गुम्बडियायिऱ्ऱु। अदऩाल् इदु तडैबट्टदु। आऩालुम्, इरविलावदु इदैत् तॊडामल् -तॊडरामल् तिऩशून्यमाग इरादु नडत्तिये वन्देऩ्। ऒरु विदत्तिल् अङ्गु सॆऩ्ऱदु- इन्द क्रन्द विरसनकैङ्कर्यत्तिऱ्कु पुष्टि तन्ददु ऎऩ्ऱुम् सॊल्ललाम्। पल पौत्त जैनादि क्रन्दङ्गळ्; अम्मद पण्डिदर्गळ् अङ्गु उण्डागैयाल्, अम्मुग माग इदिल् पल परिष्कारङ्गळ् सॆय्यमुडिन्ददु। इदुवुमॊरु सरण्यऩ् कृपैयागुम्। पत्तु वरुष कासीवासत्तिऩ् नडुवे, श्रीगङ्गैयिऩ् करैयिले इदैक्करैगण्डु निऱै वेऱ्ऱिऩेऩ्। इऩि इप्पोदु इदऩ् वॆळियीट्टैप्पऱ्ऱि सिऱिदु विळक्कुगिऱेऩ्। उरैयिऩ् कोडियिल् ऎऴुदियुळ्ळेऩ्। " ऎऩ् कैत्तिऩविऩाल् पेऩा पिडिक्क अदऩाल् पिऱन्द इन्द क्रन्दत्तै नाऩ्, वॆळिविडवेणुमॆऩ्ऱु पिऱर् यारैयुम् वेण्डमाट्टेऩ्” अदऱ्कुच्चेर मौऩमागवे इरुन्दुविट्टेऩ्। क्रन्दमुम् पॆट्टियिल् नऩ्गु उऱङ्गिक् ऎऩ्ऱु, कॊण्डिरुन्ददु। पिऱगु-इरण्डु वरुषङ्गळुक्कु मुऩ् ऒरु समयत्तिल्, श्री उत्तमूर् स्वामि ऒरु श्रीमुगम् अडियेऩुक्कु ऎऴुदि अडियेऩुडैय उरैयै वरवऴैत्तुक् कटाक्षित्तु विट्टु -” उऩदु उरैयैप् पार्त्तेऩ्। इदै एऩ् वॆळियिडविल्लै? ऎऩ्ऩ तयक्कम्? ऎऩ्ऱु अडियेऩैक्केट्क, वॆळियिड इयलामैक्कु सिल हेतुक्कळै अडियेऩ् विण्णप्पम् सॆय्य, अदऱ्कॆल्लाम् अवर् परिहारम् सॊल्लि अडियेऩै १९। उत्साहम् कॊळ्ळच्चॆय्दरुळिऩार्। तमदु तळर्न्द तिरुमेऩि निलैयिलुम्, तामे मुऩ्ऩिऩ्ऱु सुमार् १५० पक्कङ्गळ् वरै अडियिलिरुत्तु अच्चिट्टु अनुग्रहिक्कवुम् सॆय्दार्। (इदऩ् विवरम् इङ्गुळ्ळ अन्द स्वामियिऩ् श्री मुगत्तिल् विळक्कप्पट्टुळ्ळदु।)
इन्द मुदल् भागत्तिऩ् वॆळियीट्टै प्रस्ताविक्कुङ्गाल्-अडियेऩुडैय तलैयाय अञ्जलिबन्दत्तिऱ्कु अर्हराय् इरुप्पवर्गळ् इरण्डु श्री अऴगिय सिङ्गर्गळ् आवर्। अवर्गळुळ् - मुदल् मूलमाऩवर्-जगत् प्रसिद्धराय् - सदासारशीलराय्, स्वलुम् पण्डिदोत्तमराय् पण्डिद पक्षबादियाय्, पल पण्डिद शिष्यर्गळैप् पॆऱ्ऱॆडुत्त पॆरुमै पॆऱ्ऱवराय् अत्यात्म वित्यैयिल् अडिबेऩुक्कु अऴ्न्द क्ञाऩत्तैत् तम् मुडैय कुळिर्न्द कटाक्षत्तिऩाल् अरुळियवराऩ श्रीमत् इञ्जिमेट्टु अऴगियसिङ्गर् आवर् मऱुबडि इप्पोदु मुऩ्गूऱियवाऱु वॆळियीडु तुवङ्ग-त्विदीय कारणमाग अमैन्दवर्- तम्मुडैय ज्ञानौदार्यादि कल्याण कुणङ्गळाले अत्विदीयराय् सर्व जनचित्तरञ्जगराय्, महाबागराय् तऱ्पोदु ४४वदु पट्टत्तिल् ऎऴुन्दरुळियिरुक्कुम् श्री अऴगियसिङ्गरागुम्। अऩ्ऩार् अनुग्रहित्तरुळिय मूवायिरम् रूपाय्गळे मूलदऩमाग अमैन्दु तऱ्समयम् कार्यम् तुवङ्गुम्बडियायिऱ्ऱु। श्री वैष्णव शिखामणियाय्–पुष्करम्, कल्गत्ता मुदलिय इडङ्गळिल् भगवत् तिव्यालय निर्माण निर्वाहादिगळ् सॆय्युम् मङ्गऩिरांसेट् कुटुम्ब निदियिलिरुन्दु इरण्डायिरम् रूपाय्गळुम् किडैत्तदै अवच्यमिङ्गु कुऱिप्पिडवेणुम्। इवै तविर-पम्बाय्, सॆऩ्ऩै, टॆल्लि, कल्गत्ता, तिरुवऩन्दबुरम्, मदुरान्दगम् मुदलिय इडङ्गळिलुळ्ळ नम् सम्ब्रदाय च्रत्तैयुडैय, पेरऩ्बर्गळाऩ पल पल स्वामिगळ्, श्रीदेशिग श्रीसूक्ति कौरवादिगळाले उबसरित्तमैयैयुम् नऩ्ऱियुडऩ् कूऱक्कडमैप्पट्टुळ्ळेऩ्। कोडै मऴैक्कॊडैवळ्ळलाऩ पम्बाय् श्रीरामानुज ऐय्यङ्गारै इङ्गु- अवच्यम् कुऱिप्पिडवेण्डुम्। श्रीमत् इञ्जिमेट्टऴगियसिङ्गरिऩ् पूर्वाच्रमत् तिरुप्पेरऩारुम्, ऎऩदु अऩ्बरुम् न्यायसिरोमणियुम् सिऱन्द वेदान्दवित्वाऩुम्, श्रीन्रुचि:हप्रिया-पत्रिगैयिऩ् आसिरियरुम् आऩ नडादूर् पुरिसै कृष्णमाच्चारियर् पऴैयबत्रिगैगळिल् ऎऩदु उरैयुडऩ् इन्द क्रन्दत्तै वॆळियिट्टु वन्दार् ऎऩ्बदै मऱक्कवियालादु। अवर् अप्पोदु सॆय्द उदवियिऩ् मदिप्पु सुमार् रूपाय् मूवायिरम् -नालायिरमागुम् ऎऩ्ऩलाम्। अप्पॊऴुदु सार्वाग पङ्गादिगारत्तिलिरुन्दु आरम्बित्तु वॆळिवन्ददु। इऩि इन्द क्रन्दत्तिऩुडैय पदिप्पिऩ् अमैप्पैप्पऱ्ऱिच् चिऱिदु सॊल्लवेण्डि युळ्ळदु। केळुङ्गळ्। । “श्रीन्रु-प्रिया’ मूलम् सुमार् १८० पक्कङ्गळ् मुऩ्बे वॆळिवन्दऩ ऎऩ्ऱु सॊऩ्ऩेऩ्। मुदलावदाऩ प्रस्तावऩादिगारत्तिलिरुन्दऩ्ऱु। आऱावदागिय सार्वागा तिगारत्तिलिरुन्दुदाऩ्। अडियिलिरुन्दु आरम्बिप्पदु इडैयूऱ्ऱैत्तरुम् ऎऩ्ऱुम्, अडियिल् उळ्ळ अदिगारङ्गळ् नमदु चित्तान्दत्तिल् पऴक्कप्पट्ट जीव, असित्, ईच्वर विषयङ्गळैप् पऱ्ऱियवै ऎऩ्ऱुम्, “परमदबङ्गम्” ऎऩ्ऱबॆयरुक्कुच्चेर पुदियदाऩ परमदम् ऒऩ्ऱैये मुदलिल् वॆळियिडुवोम् ऎऩ्ऱुम् करुदि अप्पडि वॆळियिट्टेऩ्। अप्पडिच्चॆय्दुम् इव्वळवु इडैयूऱु नेर्न्दुविट्टदु। एदो सिल कारणङ्गळाले पिऱगु इव्वॆळियीडु निऩ्ऱुविट्टदु ।२० । इप्पोदु वॆगुनाट्कळुक्कुप्पिऩ् १९७६-आम् आण्डु, मुऩ् सॊऩ्ऩविदम् श्रीउत्तमूर् स्वामि मूलमाग सुमार् १४८ पक्कङ्गळ् वरै अडियिलिरुन्दे अच्चागत् तुवङ्गियदु।श्रीस्वामि, तऩदु तळ्ळाद तसै, शिष्यर्गळुक्कु प्रवसम् ऎऩ्ऱ इडैयूऱु कळुक्किडैयेयुम्, अडियेऩिडम् उळ्ळ परमकृपैयिऩालुम्, श्रीदेशिग क्रन्द कौरवत् तालुम्, “प्रूप्’ सोदनम् मुदल् ऎल्लाम् मुडित्तु ऎडुत्त पणियै प्रकाशमागच् चॆय्दरुळिऩार्। अडुत्तु-७७आम् वरुषम् अडियेऩ् वाराणसियिलिरुन्दु विलगि वेळच्चेरि, ऎऩ्ऩुम् इन्द सिऱ्ऱूरुक्के वन्दु विट्ट पडियाल् अडियेऩे, मिगुन्दुळ्ळ पगुदिगळै वॆळियिडत्तुवङ्गिऩेऩ्। परमदबङ्गम् ऎऩ्ऩुम् मूल नूलुक्कु ऎऩदु उरै पुदियदाग एऱ्पट्टदु पोल मुत्रणसोदनादि परिसयमुम् अडियेऩुक्कुप् पुदिय अनुबवमेयागुम्। मेलुम्- नोय्वाय्प्पट्टु तऱ्समयम्, मिडुक्किऩ्मैयाल् मॆलिन्दुम् उळ्ळेऩ्। आग अडियेऩ् कवऩक्कुऱैवाले अच्चुप् पिऴैगळ् मलिन्दुळ्ळदै महाऩ्गळ् मऩ्ऩिक्क वेण्डुम्। वेगमाग वॆळियिडवेण्डुम् ऎऩ्ऱॆण्णि, ऒरे समयत्तिल् वॆव्वेऱु इडङ्गळिलुम् अच्चिड नेर्न्ददाले ‘‘पक्कम्। १।” ऎऩ्ऱु आरम्बित्ते सुमार् ३-४-अदि कारङ्गळिले ऎण्णिक्कै काणप्पडुगिऩ्ऱदु। आयिऩुम्-काण्बवर्गळ् कुऴप्पमडै यादबडि अट्टवणैयिलेये - अदऱ्कुत् तगुन्द कुऱियीडुगळ् सॆय्यप्पट्टुळ्ळऩ। पल वरुषङ्गळ् इडैयिट्टु इरण्डु तडवैयाग अच्चाऩबडियाल् - आरम्बत्तलैप्पिल् - तिरुमण् – सङगु -सक्कर-सिन्हङ्गळुम् इरण्डिडत्तिल् काणप्पडुम्। ऎऴुत्तुक्कळुम्, अळविल् वेऱुबडुम्, इप्पडिप्पल पल। अवऱ्ऱैप् पॊऱुत्तरुळवेणुम्।
अदुबोल् - इन्द क्रन्दत्तिल् ऎऩदु उरैप्पगुदियिल् अडियिले सुमार् ३।४-अदि कारङ्गळिल् - मूलत्तिलिरुन्दु सॊऱ्कळै (प्रदीगङ्गळै) ऎडुत्तुक्काट्टुमिडङ्गळिल- तमिऴ्च् चॊऱ्कळै -नागर ऎऴुत्तिल् अच्चिट्टुम्, मेले पोगप्पोग - अव्विद तमिऴ्च् चॊऱ्कळै - तमिऴ् ऎऴुन्दिलेये अच्चिट्टुम् इरुक्किऩ्ऱेऩ्। इन्द कोणलुक्कुम् कारणमिरुक्किऱदु। अडियेऩुक्कु अदै निमिर्त्त नेरमुम् तॆम्बुमिल्लै। अदावदु- वडक्के - वाराणसियिल् विच्ववित्यालयत्तिल्, अडियेऩुडैय आप्तर्गळ् इदै अच्चिडमुयऩ्ऱार्गळ्। अङ्गु, तमिऴ् तॆरियादागैयाल्, तमिऴ् ऎऴुत्तै नागर ऎऴुत्ताग माऱ्ऱवेण्डियदायिऱ्ऱु। सिऱिदु नाळिल् अडियेऩे इङ्गु माऱ्ऱप्पट्टु विट्टेऩ्। मीण्डुम् अदै माऱ्ऱमुडियादे अप्पडिये विट्टु वैत्तेऩ्। इव्विदमागवे - कालमाऱुबाट्टालुम्, प्रस्सुक्कळिऩ् माऱुबाट्टालुम्, कागिदङ् गळिऩ् वर्णमुम् कूड वेऱुबट्टुत्ताऩ् तॆरिगिऱदु। मऱ्ऱुम् पलविद व्यत्यासङ्गळ् इरुक्किऩ्ऱऩ। इवऱ्ऱै ऎल्लाम् अडियेऩाल् तविर्क्क मुडियविल्लै। इऩ्ऩुमॊरुविषयम्:- इन्द क्रन्दम् मॊत्तम् इरुबत्तिनालु अदिगारङ् गळुडैयदु इप्पोदु इन्द मुदल् भागत्तिल् पत्तु अदिगारङ्गळ् ताऩ् अडङ्गियुळ्ळऩ। क्रनदम् मुऴुवदैयुम् ऒरे पुस्तगमाग उरैयुडऩ् वॆळियिडुवदु असात्तियमाऩदु। अप्पोदु सुमार् आबिरम् पक्कत्तिऱगुम् अदिगमागि, क्रन्दम्-विषयत्तिल् मट्टुमल्लामल् - उरुविलुम् कऩत्तुददोऩ्ऱुम्। अदऩाल् ताऩ् इङ्गु भागप्पिरिविऩै सॆय्य नेर्न्ददु। इदिल् परिदाबददुक्कुरिय विषयम् ऎऩ्ऩ वॆऩ्ऱाल्? पिरिविऩै सॆय्युम्बोदु, करन्दत्तै नमदिष्टप्पडि भागम् पिरित्तु अच्चिडलागादु। मूल क्रन्दत्तै इयऱ्ऱिऩवरिऩ् तात्पर्यम् ऎऩ्ऩ इदु विषयत्तिल्? ऎऩ्ऱु पार्क्कवेणुम्, अदिल्लै ऎऩ्ऱाल् - भागम् पिरिप्पदिल्
२१ पॊरुत्तम् ऎङ्गुळ्ळदु? ऎऩ्ऱावदु आरायवेणुम्। अदुवुमिल्लै ऎऩ्ऱाल् ताऩ् सरि पादियाग नमदु विरुप्पप्पडि सॆय्यलाम्।
इन्निलैयिल् - इङ्गु मुदलिल् क्रन्दत्तिऩ् आरम्बत्तै प्रस्तावित्तु, पिऱगु मुऱैयाग -जीवऩ्, असचेतनम्, ईच्वरऩ् ऎऩ्ऱ मूऩ्ऱु तत्तुवङ्गळै आराय्न्दु, ऐन्दा वदाग-पिऱ मदङ्गळिल् तिरण्ड पॊदु वाऩदोषङ्गळैक्काट्टि, आऱिल् - सार्वागऩैच् चिदैत्तु, पिऱगु नालु अदिगारङ्गळिल् मुऱैयाग नाल्वगै पौत्तर्गळैप् पॆयर्त्तुत् तळ्ळि पत्तु अदिगारङ्गळै मुडित्तिट्टार् मूलगारर्। आग इङ्गु अडियेऩुम् इन्द पत्तुगळैक्कॊण्डु मुदल् भागत्तै मुडित्तेऩ् ऎऩ्ऩलाम्। आयिऩुम्, पदिऩोरावदु अदिगारत्तैयुमिदिल् सेर्त्तु अच्चिडुवदे पॊरुळ् पॊरुत्तमुडैयदाग इरुक्कुम्। पदिऩॊऩ्ऱिल्—प्रच्चऩ्ऩ पौत्तर् मदम् पेसप् पडुगिऱदु। आगमेलॆऴुन्दवारियाग नोक्किऩुम् पत्तावदोडु पौत्तर् तॊल्लै तीरविल्लै।पदिऩॊऩ्ऱिलुम् उण्डु ऎऩ्ऱु तोऩ्ऱुगिऱदल्लवा। यार् अन्द पौत्तर्? सङ्गररे आवार्। अवर् - पशुद्धोल् पोर्त्तु पुलिप्पाय्च्चल् पायुम् कणक्किले - वैदिगवेषत्तिल् वन्दु पॆळत्त पाषैयैये तमदु पाष्यत्तिलिट्टार्। अदऩाल् अवर् मदम् - प्रच्चऩ्ऩ (मऱैक्कप्पट्ट पौत्त मदम् ऎऩ्ऱदायिऱ्ऱु। आगैयाल् अदैयुम् इदिल् सेर्त्तिरुक्कवेणुम्। अदऱ्कुम् पिऱगु जैऩर् मदम्, अदुवेऱु विषयम्। श्री स्वामि तेसिगऩुक्के इन्द क्रमत्तिल्दाऩ् तिरुवुळ्ळम्। “ओर् पिरमप्पिच्चियम्बु किऩ्ऱ, पोदङ् गऴिन्दवऩैप् पुत्तर् माट्टुडऩ् पूट्टुवमे” ऎऩऱु अङ्गेये अरुळिच् चॆय्गिऱार् प्रच्चऩ्ऩ पौत्तादिगारत्तिल्। आऩाल्- अडियेऩ् ऎऩ्ऩ सॆय्य? क्रन्दत्तिऩ् पॊरुळमैप्पु इप्पडियिरुन्दालुम्, अडियेऩ् कैयिल् पॊरुळमैप्पु अडियोडु वरण्डुविट्टदु। ओर् पॆरिय अदिगारम् अच्चिडुवदॆऩ्ऱाल्-आयिरत्तिऱ्कुम् अदिगमागप् पणवसदि तेवैप्पडुम्। अदिल्लै अडियेऩिडम्, आग पिरमप्पिच्चियम् पुगिऩ्ऱबोदङ्गऴिन्दवऩै, पुत्तर् माट्टुडऩ् पूट्टामलेये–ऒऱ्ऱै माट्टुडऩ् पूट्टि वण्डियै ओट्टुगिऩ्ऱेऩ्। ऐयो! ऒऱ्ऱै माट्टुवण्डिया? ऎऩ्ऱु पॆरियोर्गळ्, पावमुम्, पासमुम् पार्क्कवेण्डाम्। कॊऴुत्त काळै कट्टिय ऒऱ्ऱै वण्डि, एऱित्तुगैयुङ्गळ्, कॊऴुप्पै अडक्कुङ्गळ्। इव्वळवाल् इदऱ्कुमेल् - अच्चिडचित्तमाग - पेच्चुम् आग मूच्चुमिऩ्ऱि अडियेऩिडम् आऴ्न्दु उऱङ्गिक्किडक्किऩ्ऱऩ - ऎऩ्ऱुम् पदिऩाऩ्गु अदिगारङ्गळ् सॊऩ्ऩदायिऱ्ऱु। तोऴिमार् वन्दु तुयिल् ऎऴुप्पुवार्गळो? अल्लवो? अऱियेऩ्। पॆऱ्ऱुप् पॆयरिडुवदु मात्तिरम् सॆय्देऩ् - पार्प्पवर्गळोडु इदऱ्कु पाणिक्रहणम् सॆय्दुवैक्क सक्तियिल्लै अडियेऩुक्कु।
इरण्डावदु भागत्तिल् - मूलमे-नामिदुवरै केट्टऱियाद परमदङ्गळैप् पेसिप् परवसमाक्कुम् तऩ्मैयदु। अदऱ्कुम् मेलाग अडियेऩुम् -मिग मिग उऴैत्तु-नानाविद परमद विषयङ्गळै ऎल्लाम् कूट्टि, नवरत्न कवसम्बोल उरैयिट्टु मेऩ्मेलुम् रसत्तै वळर्त्तुळ्ळेऩ्। मुदल्बागत्तिऩ् वॆळियीडु नडैबॆऱ्ऱ अवलत् तऩत्तैक् कण्ड अडियेऩ्। इरण्डावदिऩ् वॆळियीडु पऱ्ऱिप् पेसुवदुगूड शुद्ध असट्टुत्तऩम् आगुम्। आट्टिडैयऩ् कण्ड कऩवुबोलागुम्। अऩ्ऱिक्के-सर्वगिर्वाहगऩाऩ ईच्वरऩ् इरुक्कुम्बोदु, अडियेऩुडैय अयोक्यदानुसन्दाऩत्ताले-इदु नडवादु -ऎऩ्ऱु सॊल्लवुम् अडियेऩुक्कु उरिमै एदुम् किडैयादु ऎऩ्ऩवुमाम्। २२ प्रार्त्तित्त उडऩेये श्रीमुगम् अनुग्रहित्त श्रीमदऴगियसिङ्गर् तिरुवडिगळिल् अऩन्द पाणामङ्गळै समर्प्पित्तुक्कॊळ्गिऱेऩ्। इव्वाऱे-उदवियिरुळिय श्री उ।वे। उत्तमूर् स्वामि सन्निदियिलुम् ऎऩ्ऱुम् नऩ्ऱियुडैयेऩावेऩ्। प्रियसुह्रुत् श्री उ।वे मेल्बाक्कम् स्वामिक्कुम् ऎऩ् नऩ्ऱिगळ्। इऩि अडियेऩुडैय पेच्चै सीक्किरम् मुडित्तुक्कॊळ्ळुगिऱेऩ्। इन्दक्रन्दत्तिऱ्कु मुऩ् पिऩ् सेर्क्कवेण्डिय सिल पगुदिगळै वऴक्कत्तै ऒट्टि सेर्त्तुळ्ळेऩ्। इदऱ्काग अडियेऩुडैय उडल् निलैयिल् अदिगम् उऴैक्कमुडियविल्लै। अदऩाल्-मदुरान्दगत्तिल् अडियेऩुडऩ् कलासालैयिल् वॆगु नाळ् पोदगरायिरुन्दु परमआप्तराऩवरुम्, महा वैयागरणरुम्, सरळ सरस कविदाविहार पूमियाग इरुप्पवरुम् इम्मादिरि विषयङ् गळिल् मुऩ् अनुबवम् उळ्ळवरुमाऩ श्रीबादूर्-पुराणम्, श्री उ। वे। रागवाच्चारिय स्वामियै वेण्डिक्कॊण्डेऩ्। अन्द स्वामियुमिदै उगन्दु एऱ्ऱु प्रमाणत् तिरट्टु, विषयसूसिगै, पाडत्तिरुत्तम् मुदलियऩ सॆय्दु मुडित्तिट्टार्। इव्विदमाग पादूर्स्वामि उऴैत्तु अडियेऩुक्कु उदविसॆय्दिरुप्पदऱ्कु अन्द स्वामियिऩ् तिऱत्तिल् अडियेऩ् ऎऩ्ऩ सिऱन्द पदिलुदवि पुरिन्दुविडमुडियुम्? ईरमाऩ नॆञ्जुडऩ् अन्द स्वामियिऩ् तिरुनामत्तै इदिल् इङ्गे पॊऱिप्पदु तविर। निऱ्क - अन्द स्वामियुडऩ् ऒरु नीरागप् पॊरुन्दि निऩ्ऱु उऴैत्तु, इन्दप् पगुदिगळै उरुवाक्किय अडियेऩ् मैत्तुऩऩुम्, न्याय सिरोमणियुम्, वेदान्द वित्वाऩुम् मेऱ्पडि कलासालै नियाय उबात्यायवरुम् उबन्यासगऩुम् आऩ तॆय्यार् रङ्गराजाच्चारिय रुक्कुम् ऎऩ्ऩुडैय अऩ्बाऩ आसीर्वादङ्गळ् अमैयट्टुम्। प्रमाणङ्गळ् अगरवरिसैयिल् कॊडुक्कप्पट्टुळ्ळऩ। अदिल् - अवै एऱ्पट्ट मुदल् नूऱ्कळिऩ् कुऱिप्पै (आगरत्तै) मुऴुदुम् तरवियलविल्लै। आयिऩुम् अदऩाल् अदिगक्कुऱैयिल्लै। अडियेऩे इन्द उरै नूलिल् अवै एऱ्पट्ट विवरङ्गळै अनेक मागक्कॊडुत्तिरुक्किऱेऩ्। नॆ।१, ऎऩ्ऱे आरम्बित्तु ३।४ इडङ्गळिल् पक्कङ्गळैक् कणक्किट्टिरुप्पदाल् -पार्प्पवर्गळुक्कुक् कुऴप्पम् नेरामलिरुक्क- अन्दन्द अदिगारङ् गळिऩ् मुदलॆऴुत्तैयुम् कूडच् चेर्त्तिरुक्किऱदु। इन्द क्रन्दत्तै अडियेऩ् तऩित्तु अच्चिडत्तुवङ्गिय कालत्तिल्; एऩ्?- इऩ्ऱुम् कूड इन्द नगरत्तै अऱियाद अडियेऩुक्कु -उदवियाग ४।५ पारङ्गळ्वरै अच्चिड, मुत्रणालय सौकर्यङ्गळ्, मातृगै तिरुत्तुदल् इवऱ्ऱै च्रत्तैयुडऩ् सॆय्दु तन्द - अडियेऩुडैय प्रियमित्ररुम् सारसारक्ञरुम् न्याय वेदान्द निपुणरुम्, श्री क्रुचिम्हप्रिया " सम्बादगरुम्, उबन्यासगरुमाऩ तिरुक्कळ्ळम् नरसिंहरागवाच् चार्यरै अडियेऩ् वाऴ्त्तिप्पोऱ्ऱुगिऱेऩ्। इङ्गेये मुऩ्बु अडियेऩ् कुऱिप्पिट्ट पॊरुळ्दॊगै - अडियेऩ् कैक्कुवन्दु सेरगडगराग इरुन्द, इन्द नरसिम्मरागवाच्चार्यर्, नावल्बाक्कम् वित्वाऩ् श्रीरङ्ग कादाच् चारियर् (कल्गत्ता-श्री वैकुण्ठ-नादऩ् सन्निदि) अडियेऩुडैय अनुजऩुम् न्यायवेदान्द विसारसदुरऩुम्,श्री सन्निदि आस्ताऩ वित्वाऩुम् उबन्यासगऩुमागिय विल्लिवलम् कृष्णमाचार्यऩ् इवर्गळैयुम् मिक्क नऩ्ऱियुडऩ् निऩैक्कक् कडमैप्पट्टुळ्ळेऩ्। इन्दक्रन्दम् पल मुत्रणालयङ्गळिल् पल आण्डुगळाग अच्चागिवन्दबोदिलुम् इप्पोदु कडैसियिल् -रत्नम् परस्, सॆऩ्ऩै -१। उरिमैयाळर् श्रीनिवासऩ् अवर्गळाल् पॆरुम् पगुदियुम्, तिरुवल्लिक्केणि-श्रीरङ्गराज् ऎण्डर्प्रस् उरिगैयाळराल् सिऱिय पगुदियुम् अच्चिडप्पट्टदु। अवर्गळुक्कु ऎऩ् नऩ्ऱि उरित्तागुग। सुबम्। विल्लिवलम् नारायण तूसऩ्। वेळच्चेरि, } १५-४-७८ GS ३३ श्री: मूले व्याख्यायाञ्च विरचिता विशेषविचाराः १।” साधर्म्यवैधर्म्यविचारः द्रव्यलक्षण विमर्शश्च । oft १९,२०,२१ २। गोबलीवर्दन्यायविषये वैयाकरणतखण्डनम् । ८। आधेयत्वस्येश्वरवैधर्म्यत्वे — सर्वत्रीशौच मस्त श्चेतिवचन विरोधशका तत्परिहारादिकम् । जी
- जी
- २६
- २७
- ४। जीवस्येश्वर विधेयत्वेपि शास्त्रवश्यत्वसमर्थनम्
- जी
- ३४
- ५। जीव स्येश्वरशरीरत्व समर्थनम्
- जी
- ३८
- ६। दुखमहमस्वाप्समिति प्रतीति विचारः
- जी
- ५२
- ७। मन्दमान आनुकूलस्यम् - इति विरोधपरिहारश्रीसुतघर्थविचारः ।
- जी
- ५४
- ८। मुक्तौ आनन्दतारतम्यवाद निरासः ।
- जी
- ५४
- ९
- “भोक्ता भोग्यं-प्रेरितारचे “ति श्रुत्यर्थविचारः ।
- अ
- ९०
- १०। धर्मधर्मिसाधारणज्ञानलक्षण विमर्शः
- *११। स्त्रीद्रियपुरुषेन्द्रियादि खण्डनविचारः
- अ
- ९१
- म
- १४०
- द
- ३८
- "
- “३
- १८। तन्मात्राभूतोत्पत्ति क्रमवैविध्यविवेचनम् ।
- अ
- १५८
- १८। ईश्वरस्य कर्तृत्वोदासीनत्वादीनां निर्वाहः ।
- प
- २०६
- १४। राष्ट्रत्वाचा प्तसमस्तकाम त्वयोस्समन्वयः ।
- प
- २२५
- १५। ईश्वरस्य दुःखाभावेपि कारुणिकत्वोपपतिः
- प
- २३७
- १६। ईश्वरस्य परिणामा दिनानापक्षप्रशमनम् ।
- प
- २५७
- १७ ईश्वरव्याप्तिपरिष्कारः ।
- प
- २६७
- १८। संस्कृत शब्द साङ्केतिकस्वकृतवेदानित्यत्वा क्षेपपरिहारः ।
- स
- १६
- १९। वेदे अनुमानबाधनिरासः ।
- स
- २५
- २०। मतान्तराणामसङ्ख्यातजनपरिग्रहे हेतुः ।
- स
- ३३
- *११। अयञ्च विषयः सर्वथानुपपस्याधिकरण श्रुतप्रकाशिकायामपि - अन्येषा पक्षखण्डनावसरे - मातृशरीर प्राप्तात् कर्मणः प्रथम हृदयवस्तु, स्त्रीन्द्रियपुरुषोन्द्रिययोरन्यतरसचिवोऽष्टद्रव्यकलापः " इत्यादिना बौद्धमतसद्धक्षेपे प्रदर्श्य-
- तेस्म ।
- २१। स्तेयशास्त्रस्यापि धर्मोपयुक्तत्वप्रदर्शनम् । २२। कामशास्त्रस्य वास्तवोद्देश्यकथनम् ।
- २८। " अनादौ खलसंसारे " इत्युक्तशका परिहारः ।
- २४। बौद्धचातुर्विध्यस्य प्रसिद्धयारीत्या विवेचनम् । (तन्मवरीतिस्तु अनन्तरं
- •
- २५। नासन् घटादिर्नघटादिः” इति खण्डनवाक्यार्थविचारः ।
- २६।
- २७। अनन्वितादिशब्दानामपि अन्वितबोधकत्वम् ।
- 有佰有
- २८
- २९
- ३४
- भविष्यति योगाचारे)
- मा
- ८७
- मा
- ९९
- “अन्तर्भावितसचञ्चेत्” इति कारिकाप्रतिकारिकापरामर्शः ।
- मा
- १०८
- म
- ११७
- २८। बौद्धमतरीत्या तन्मतचातुर्विध्यप्रदर्शनम् ।
- यो
- १८१
- २९। " पदुकोण (केन) युगपद्योगादि"तिका रिकार्थविचारः ।
- यो
- १४८
- ८०।
- " बाह्यार्थानङ्गीकारे ज्ञानानां कथं विषयव्यवस्थ “त्यन्नयोगाचारस्य समाधानम् ।
- यो
- १५३
- ८१। सौत्रान्तिकनतपरिपाटीपरिशीलनम् ।
- सौ
- १६५
- ८२। प्रत्यक्षद्वैविध्योपपादन खण्डने ।
- १६९
- ३८। आकाशतुच्छत्वनिरासः ।
- १७२
- ८४। " भिन्नकाल” मिति कारिकार्थ विचार: ।
- १७९
- ३५। “विकरूपोऽवस्तुनिर्मासा “दिति वैभाषिकोक्तिनिरासः ।
- ३६। पूर्वविपयक्षणस्योत्तरज्ञानक्षणविपयताखण्डनम् ।
- १२
- ३७। " यस्मिन्नेवही “ति सिद्धन्तदीपिकापद्यनिरासः ।
- ३८। " अस्थिहि-भिक्खो अकदयं " इति बुद्धवाक्यविचारः ।
- १७
- ८८
- VE३५
- समूलग्रन्थार्या श्रीदेशिकाशयप्रकाश व्याख्यामुद्धृतप्रमाणग्रन्थकर्तारः ॥
- अय्या कृष्णतताचार्याः
- प्र
- २
- २१ पतञ्जलिः
- स
- १६।
- १९
- “}
- प २३८ ४ पराशरः
- स
- १५
- १
- आचार्यपादाः
- आनन्दतीर्थीयाः
- जी
- ७२
- ६२
- ८ पाणिनिः •
- बी
- ३५
- ९
- २ । पार्थसारथिमिश्राः
- वै
- १८ ६
- आनन्दानुभवः
- अ
- १५४
- १४ बुद्धः
- यो
- १५६
- १३
- उदयनाचार्याः
- म
- १८५
- ५ बृहस्पतिः
- लो
- ७
- २
- उदयनाचार्याः
- मा
- १००
- १५
- भगवान् पराशरः
- प २७६ १९
- उदयनाचार्याः
- सौ
- १८८
- ११
- भट्टकुमारिलपादाः
- यो
- १८२ १
- १६
- कर्णीसुतः
- लो
- ८ १८ भट्टपराशरपादाः
- प
- २२५
- ५
- कल्पद्रुकोशः
- लो ३७ ९ भट्टपराशरपादाः
- प
- २८२ ९
- कामन्दकः
- प
- १२२ २ भट्टपराशरपादाः
- प
- २३६ १९
- कालिदासः
- मा
- १०० १८ भट्टपराशरपादाः
- प
- २४० १६
- कालिदासः
- १५ १६ भट्टपराशरपादाः
- प
- २४८
- १५
- कुमारवरदाचार्याः
- प
- २८९ १२ भोजराजः
- अ १३२
- ८
- कूरनारायण मुनयः •
- प्र
- ५ २१ मनुः
- भ ११८ १२
- कूरनारायणमुनयः
- प
- २२७
- ५ मनुः
- अ
- १३३
- ९
- कैटः
- अ
- १२८
- १७ माघः
- पं २६६ ७
- कैयट :
- प
- २८० ६ माघः
- मा ९० २०
- खण्डदेवः
- प २२६
- ४
- ८ यादवः
- अ
- १५४ १८
- चार्वकः ज्ञानश्रीः
- लो
- ३ रङ्गरामानुजमुनयः
- जी
- ५४ २६
- वे १९
- १८ बकुलाभरणः
- जी
- ४० ११
- दण्डी
- अ
- १५७
- १२
- वरदनारायणभट्टारकाः
- प
- २६२
- १६
- धर्मक्रीर्तिः
- यो १८०
- १५ वरदविष्णुमिश्राः
- जी
- ४२
- १८
- नारायणाचार्याः
- प
- २६८
- १ वरवरमुनयः
- अ
- १८५ १२
- ३६
- बरवरमुनयः
- प
- १४८
- वरवरमुनयः
- प
- २२८
- २० । वेङ्कटेशदेशिका: १६ शबरस्वामी
- अ १४९
- ६
- स ११
- ४
- वसुबन्धुः
- मा
- ८८
- १२ शौनकः
- अ
- १८१
- ५
- वाग्भटः
- लो
- १३
- ९
- श्री भाष्यकाराः
- यो १८८ ८
- वाचस्पति:
- जी
- ५३ २८ श्रीरङ्गशठकोपयनीन्द्रमहादेशिकाः जी
- ३२
- १२
- वाचस्पतिः
- ३७
- १० श्रीवत्साङ्क मिश्राः
- जी
- ८४
- ५
- वात्स्यायनः '
- लो ३०।
- ८०। १६
- श्रीवरसाङ्कमिश्राः
- ४
- २:८
- ७
- बादिकेसरिसूरि :
- १२६ १० श्रीशठकोपरामानुजयनीन्द्र
- वादिमीकरगुरुः
- Я
- २ २६
- महादेशिकाः अ
- १९९
- ५
- विज्ञानभिक्षुः
- मा
- ९४
- २१ सत्यतपाः
- लो
- ६४
- १
- विद्यासागरः
- मा
- ।
- १८ २८ साक्षात्स्वामिनः
- प
- २१३
- १५
- वेङ्कटाध्वरी
- प २८८। १६ । हेमचन्द्रसूरिः
- मा
- ९१
- २
- ए:
- समूलग्रन्थायां श्रीदेशिकाशयप्रकाशव्याख्यायां तत्रतत्र प्रकाशितन्यायविशेषाः
- १। अर्धजरतीयन्यायः
- लो
- ३२
- ९ ७। परकालादिन्यायः
- लो
- २२
- २
- २। गोबलीवर्दन्यायः
- जी २६
- ८
- ८। मिक्षुपादप्रस रणन्यायः
- लो
- ५१
- १४
- ३। घट्टकुटी प्रभातन्यायः
- सौ १६९
- ९
- ९। वामनत्रिविक्रमन्यायः
- प
- २८८
- ५
- ४। नहियो यद्विपमूच्छितस्स-
- १०। वारक्रमन्यायः
- लो
- ३६
- २
- तेनैवोत्थाप्यते जी ८३ ५। महिस्वानं स्वन्यवधायकम् प ८१६ ६। नागृहीतविशेषणाबुद्धिः-
- विशिष्टेपुपजायते वै
- १७ ११। विशिष्टं शुद्धान्नातिरिच्यते १८ १२। वीतरागजन्मादर्शनन्यायः
- प
- २१६ १
- लो
- ६९ १०
- १८। शास्त्रफलं प्रयोक्तरि-
- जी
- ७७ २३
- ७ १३ १४। सिंहवन गुप्तिन्यायः
- १० ५
- :*-
- I
- ऎ :
- श्रीमते निगमान्त महादेशिकाय नमः
- मुदल् भागत्तिल् अडङ्गियुळ्ळ अदिगारङ्गळ्
- पक्कङ्गळ्
- १-१५
- www
- १६-८८
- : : : : : ऎण्गळ् १। प्रस्तावनादिगारम् २। जीवदत्वादिगारम् ३। अचित्तत्वादिगारम् ४। परदत्वादिगारम् ५। समुदाय दोषादिगारम् ६। लोकायदिगबङ्गादिगारम् ७। मात्यमिग पङ्गादिगारम् ८। योगासारबङ्गादिगारम् ९। सौत्रान्तिकबङ्गादिगारम् १०।वैबाषिगबङ्गादिगारम् इदिल् मूलत्तिलुम् व्याक्यानत्तिलुम् मेऱ्कोळाग ऎडुक्कप्पट्ट क्रन्दङ्गळिऩ् अगरादि कुऱिप्पुक्कळ् पिऴैदिरुत्तङ्गळ् । ८९-२०८ २०९-२८८ १ - ५२ १-८४ ८५-१२८ १२९-१६१ १६३-१८७ १-४०, २-३२ ॥। ३३-३६ W श्रीमते श्री लक्ष्मीनृसिंहपरब्रह्मणे नमः श्रीः तऩियऩ्गळ् श्रीमान् घेरकटनाथार्थः कविश्वक्रिकेसरी । वेदान्ताचार्यवयों में सविधत्तां सदा हृदि ॥ । रामानुजद्यापारं ज्ञानवैराग्यभूषणम् । श्रीमद्वेहकटनाथायें वन्दे वेदान्तदेशिकम् ॥ सीरॊऩ्ऱु तूप्पुल् तिरुवेङ्गडमुडैयाऩ् पारॊऩ्ऱच्चॊऩ्ऩ पऴमॊऴियुळ् - ओरॊऩ्ऱु ताऩे अमैयादो तारणियिल् वाऴ्वार्क्कु वाऩेऱप् पोमळवुम् वाऴ्वु।
०१ प्रस्तावनाधिकारः
श्रीमन् निगमान्द महादेशिगऩ् अरुळिच्चॆय्द रहस्यङ्गळिल् पदिऩाऩ्गावदु रहस्यम् juja परमतभङ्गः मुदलावदु प्रस्तावनादिगारम् थीः श्रीपते लक्ष्मीनृसिंहपरब्रह्मणे नमः ॥ श्रीमते रामानुजाय नमः ॥ श्रीमते वेदान्तगुरवे नमः ॥ ॥ देशिकाशयप्रकाशाभिख्या व्याख्या ॥ प्रथमः प्रस्तावनाधिकारः १। पत्युः पद्मालयायाः प्रणमदनुविधी दीक्षितस्याऽऽतिहन्तुः पद्मामे पादयुग्मे प्रणिपतनपरः श्रीनृकण्ठीरवस्य । प्राप्याहं तस्य चाऽऽज्ञामत्रहितमनसा तदयापूर्णौरैः संस्पृष्टस्साहसिक्यां परमतदमनच्या क्रियायां प्रचते ॥ १ ॥ विशुद्धज्ञानंवराग्यमूर्तयेऽनन्तकीर्तये । तस्मै नमोऽस्तु कस्मैचिनिगमान्तार्यसुरये ॥ २ ॥ रमां रम्यां खाके दरदलितपङ्केरुहनिभे निविष्टामाटि नरहरिरयं यस्य कृपया । मनुक्ति तां पूर्णप्रपदन विधिं गर्भितवतीं स्वयं शुश्राव श्रीनृहरियतिराट् सोऽतिजयति ॥ ३ ॥ देशिकाशयप्रकाशसहिते परमभने योऽन्वगृहात् वेदान्ते वावदूकस्त्वमिह भुवि भवेत्यादरात् बालं मालोलविद्वत्सदसि शुक्मुखोद्गीर्णसूक्तिक्रमान्माम् । स श्रीश्रीरङ्गयोगीद् मम निगमशिरशासकस्सर्ववेदी चित्तालम् विधत्तां हृदि निखिलतमः कर्दमान् अर्दयन् द्रा ॥ ४ ॥ परमतभङ्गव्याख्यामाख्यात्यधुना प्रकाशिकाभिख्याम् । देशिकचरणपरायणनारायणनामकः सोऽयम् ॥ ५ ॥ परमतभङ्गः पूर्वव्याख्यानादतीय चास्पष्टः । मणिरेव मलिनः सोऽयं विमृश्यते प्रथमतो हि मया ॥ ६ ॥ नभसीव निरालम्बे नृत्यन्ती मम भारती । निगमान्तगुरोदृष्ट्या नैव भूयात् स्खलत्पदा ॥ ७ ॥ यथामति यथाशक्ति यतिष्ये भाववर्णने । यद्यपि स्यात् त्रुटि: काचित् कचित् तदपि शोध्यताम् ॥ ८ ॥ अन्यल सिद्धान् सारार्थान् सङ्कल्य्य विवक्षतः । नातिभारो ममास्तीय प्रथतः कुसुमोच्चयान् ॥ ९ ॥ १ इह खलु निखिलजगद्रक्षणदीक्षितस्य दयानिधेर्देवदेवस्य श्रीमन्नारायणस्य दिव्यचरणारविन्दपरिचरणं सर्वदेशकालावस्थास्वपि कर्तुमर्हे जन्मनि जातानपि मानवान् अनाद्याज्ञ, तिलङ्घनापर, घेनापोडतादृक्फलान् प्रेक्ष्य दयनानमनास्तत्रभवान् आचार्यः कृपामात्रेण प्रसन्नः तेषां तत्त्वविपये अज्ञानान्ययाज्ञान, विपरीत- ज्ञानादिकमेवास्यानर्थजातस्य निदानं मन्वानः तद्विपये तेषां मनःप्रसादसिद्वये प्रसन्नमधुरं भाव- गम्भीरं निबन्धनं श्रीमनगरमतभङ्गाख्यम् अभङ्गुरं व्यधत्त । खक्षरक्षणे पर्याप्ततां प्राहेर। पे स्वीयैरन्यैः परवशतप्रबन्धः परपक्षाणामपुनरुदयं समुन्मूलनं न कृतमित्यमंस्त । न च तन्नावश्यकम् ; यतो मितम्पचाः प्राबल्यतौच्यादिश्रमेण वेदान्तसिद्धान्तं विमतानां मतैविहतं विकसितं वा मन्यमानाः परमपुरुषार्थाचा विना विनश्येयुः । तथाच श्रीभाष्यम्, “इतरथा कस्यचिन्मन्दधिपः तेपां पक्षाणां युक्त भासमूलतामजानतः ग्रामाणिकत्वशङ्कया वैदिके पक्ष किश्चित श्रद्वावैकल्यं जायेता। पे” इतेि । न चेममंशं दातदृपण्यादिचरितार्थयति । “प्राज्ञा यथोदितमिदं शुक्रवत् पठन्तः प्रच्छन्नवौ द्वविजये प।रेतो यतव्यम्” इति तस्य परमत विशेष निराकरणमात्र पस्यात् । सर्वार्थसिद्ध्यादिरपि प्रायः खपक्षप्र।ते- यादनेदम्पर एवं दृश्यते। तदुक्तं वादिभीकरगुरुणा सप्ततिरत्नमालिकायाम्, “सर्वार्थसिद्धिः शतदृष्णी च द्वे खेटशस्त्रे कथकाप्रगानाम् । आद्येन तत्न क्रियते स्वरक्षा प्रत्यर्थिभङ्गः कलहेऽन्यतः स्यात्” इति । अत एवान ग्रन्थान्ते अध्यान्यैरचरितार्थत्वमाचार्या एषाहु:–पोन्नयनदैगरि मुन्नाळू प्रस्तावनाधिकारः १। अपास्यतु तमः पुंसामनपीयप्रभान्वितः । अहीन्द्रनगरे नित्यमुदितोऽयमहस्वत्रः ॥ १ qurus: ura ipur । अहिन्द्रनगरे नित्यमुदिदोयमहस्कर: ! ३ पुणराद परमतप्पोर् पूरित्तोमे” इति । इदञ्चास्यापूर्वित्यमक्षेत्र विस्तरशः क्रियमाणं वैय्याकरणादिमतभङ्गमपि विलोकयताम, तिरो हतं भवति । क्रियतां तर्हि देवभापया ग्रन्थविशेषः, न त्वेवं मणिप्रवालभानुयेति चेत् न । शृणु तन्न कार- णम् । मग्युपहितप्रचाळवद तिमनोहरत्वात् मणिप्रवाळनान्नैव प्रसिद्धयाऽनया शैल्या विश्वनात् भाषाद्वय- मयप्रमाणोपन्यसनाय सम्पन्नं सौकर्यम् । अन्यथा प्रन्थस्य शुद्धसंस्कृतमयस्त्रे द्रमिडोपनिषद्वागुत्कीर्तनं सर्वथा परिहरणीयं भवति, यथा दूपण्यादौ । देवभाषया विपरिणमनीयं या भय।ते, यथा तात्पर्यचन्द्र- कादौ । तत्र हि सप्तदशाध्याये - “बानुळार् अरियलाहा” इत्यादिभक्ताङ्घ्रिरेणुगाधा - “दिव्यैर- वेद्य भवेति” इति पद्येनानूद्यते स्म । अतोऽयं निबन्धस्तादृश निर्बन्धविरहात् यथायथमुभयवेदान्त- वाक्यान्यपि तत्तदानुपूर्थैव प्रदर्शपन् सहसैव सर्वसहृदयचेतांसि चमत्करोति । अयञ्च ग्रन्थः श्रीदेशिक- चरणीयेषु द्वात्रिंशति रहस्येष्वन्यतमः । रहस्यत्त्रयसारादिवत् आद्यन्तयोरधिकारार्थसङ्ग्रहगाध, वैशिष्ट्यात् मणिप्रचालभापामयत्वाच्च । अयञ्चेत्थं प्रवृत्तः — भदौ प्रस्तावनामनु, “भोक्ता भोग्यम्” इति श्रीतक्रमानु- सारेण स्वमते जीवाचेतनेश्वरतध्यानि निरूप्य पश्चात् परमतमेकस्मिन्नधिकारे समुदायतः, बहुषु विशेषतश्च ़ निरात्रकार । अन्ततो निगमयामास च । एवञ्चायमद्भुतोऽपूर्वभाषगम्भीरगुम्भो ग्रन्थराजो बिना दम्भं आचार्यसन्निधौ विनीतैः श्रोतव्य इति अत्रैवाचार्या अस्मान् आदिशन्ति । “प्रधानदूष्यांश ते ते व्यिक मु”, “प्रधानदूषणांशत्तैयुं तत्त्रविदाचार्योपदेशताले तेलिन्दु” इति । अत्र - “दूष्यांशत्तै तेलियकर्रु” इति सामान्योक्तथा पूर्वपक्षप्रन्यस्याध्ययने वक्तृनियमाभावस्सूच्यते । अत एव हि पुरा भाष्यकृदादयः पूर्वपक्ष- प्रन्थान् पूर्वपक्षिणां यादवप्रकाशादीनां सविध एवागृहन् । एतत्प्रचन्धप्रणयननिमित्तविषयमैतिहा विशेष श्रीकाञ्ची-कृष्णताताचार्याः (अय्यास्वामिनः) खव्या- ख्यायामेत्रमाहुः-शिकन्गोविन्दनायिनार् नामकः परमतवासनात्रासितहृदयः कश्चित् कदाचित् काश्चीमेत्य तत्रत्यैरस्मत्सम्प्रदाय,विद्वद्विर्यित्र देतुमारभ्य कथञ्चिदन्ते तेश्शमितप्रायसन्देहसन्दोहोऽपि, निश्शेप निरासाय आप्तैरहीन्द्रनगर्यामाचार्यान् प्रापितः सर्व शुश्राव शास्त्रार्थम् शिक्षितार्थश्च बभूव । तदा चाचार्योऽप खोपन्यस्तं सर्वं विबुधनाभानुज्ञां लब्ध्वा एतन्निबन्धरूपेण परिणमयामास शतदूपणीव देते। अथाचार्यः खप्रबन्धस्य निर्विघ्नप रेसमाहिप्रचयगमनाद्यर्थ शिष्टानुष्ठाननिष्ठं मङ्गलं नगराधिप-ने। दष्ठ- विधनाथप्रार्थनारूपं प्रचन्नादी नित्रनाति अपास्यतु इति । अत्र क्रियमाणपरमत निराकरणानुगुणेयं प्रार्थना भवति । या वेदाः स्मृतयो याच काच कुदृष्टयः । सर्वास्ता निष्फलाः प्रेत्य तमो। निष्ठां हि ताः स्मृताः” इत्युक्तं प।मरजनमनोगतं परमतोत्थं मोहान्धकारम् अयं ग्रन्थो विनिवर्तय चित्याशास्यते । ४ देशिकाशयप्रकाशसहिते परमभने अनेने हैतन्निबन्धस्य भगवत्सारूप्यमप्यनुसंहितं बोध्यम् ; • अनुपहतार्थावगमरूपप्रभापरिष्कृतत्वात् अहीन्द्रनगरे विरचितत्वात् तत्रज्ञानाख्यं यदहः तत्करत्वा चोक्त विशेषणत्रयवत्ताप्रतीतेः । अपास्यत्वि- त्यनेन –“समरणश्चोदयिता भवेति व्यादिश्यते केन हुताशनस्यः” इत्यादिरीत्या प्रसिद्धादित्यस्य तमो निरसनान्यर्थन निरपेक्षत्वेऽपि इह भगवतः वैषम्यनैर्धृग्यादिपरिहाराय प्रार्थनमात्रप्रतीचत्वम्, “संसार- तन्त्रवाहित्वात् रक्षापेक्षां प्रतीक्षते” इत्यादिप्रसिद्धं द्योत्यते । मूलमन्त्रादिपु नमश्शब्द इवाऽऽदरा- तिशयादवापि — अपास्यत्विति प्रतिबन्धकनिरासांशप्रार्थनायाः प्राथम्यम् । प्रबन्धस्य, समस्तवाचक- जातप्रकृतिभूतमाङ्गळिकाका रोपक्रमत्वसिद्धये निरस्यत्वित्याद्यप्रयोगः । मणिमलप्रक्षाळनन्यायेन प्रतिबन्धक- निवृत्तिमात्रादेव खाभाविकावयोधादिगुणगणाविर्भावोऽवश्यम्भावीति न स प्रार्थनीयः । तम इत्यनेन - ‘तमरत्वज्ञानजं विद्धि’, ‘तथा प्रलीनस्तमसि मूढयोनिषु जायते’ इति सर्वानर्थपरम्परा निदानभूतानाच विद्या विवक्षिता । सा हि प्रथमसाधनं क्लेशानाम् । न केवलं गुणभूतं तमः । तदुक्तं शास्त्रकारैः- “तेषां मोहः पापीयान् नामूढस्येतरोत्पत्तेः”, “अविद्यया क्षेत्रमुत्तरेषां प्रसुप्ततनुच्छिन्नोदाराणम्” इति । क्लेशानामिति तत्र विशेष्यम् । अत एवैत, दृशतमोनिवृत्तेरसर्च पुरुष विनयेऽप्यपेक्षितत्वेन - अपास्यत्वित्य। येशेपेण प्रार्थनम् । अनुकूलप्रतिकूलविभागमन्तराऽयमाचार्यों दयार्द्रहृदयः सर्वेषां मङ्गकं स्वयमाशास्ते, “स्वस्त्यस्तु विश्वस्य” इतिषादिप्रहादादिवदिति । एवं भगवति तमस्तरणोपायप्रार्थनायां क्रियमाणायां तन्नावश्यकपुरुषकार- सम्पत्ति सन्दर्शयति–अनपायप्रभेति । “प्रभावान् सीतया देव्या”, “अनन्या राघवेणाहं भास्करेण प्रभा यथा” इत्यादिवचनात् प्रभाव साक्षालक्ष्मीविवक्षिता । अनपायशब्देन तस्या भगवति नित्ययोग विवक्षता मणिप्रभादीनामित्र कदाचिदपि विश्लेषप्रसङ्गराहित्यं द्योत्यते । प्रभान्वितः । तदन्वितत्व एव सोऽस्माकमाश्रयणीयो भवति । अन्यथा तु – " पितेव त्वप्रेयान् जननि ! परिपूर्णागसि जने हितस्रोतोवृत्या भवति च कदाचित् कलुषधीः । किमेतत् ? निर्दोषः क इह जगतीति त्वमुचित- रुपायै स्मार्य स्वजनयसि माता तदसि नः” इत्यादिरीत्या केवलं भगवान् अपराधिनामस्माकं अनभिगन्तव्यो भवेत् । मय्यादिहिं स्वयं प्रकाशते, प्रभया अन्यानपि प्रकाशयति । तथाचाय- मप्यपूर्व आदित्यः अन्यस्य प्रकाशने तमोनिरसने च प्रभास्थानापन्नां परममहिषी प्रतीक्षते । ननु तहि भगवान् – “प्रभावान् सीतया देव्या परमव्योमभास्करः” इत्येव हि गीयते । तथाच सागर- तीरगतस्य मेरुणेय, संसारिणामस्माकं विप्रकृष्टेनैतेन किं प्रयोजनं भविष्यतीत्यत्राह अहोन्द्रनगर इति । “निवासशय्यासनपादुकांशुकोपधानघर्षात पवारणादिभिः । शरीरभेदैस्तव शेषतां गतैयथोचितं शेष इती- परमदबङ्ग मॊऴिबॆयर्प्पु १। (qurrrer Gr)- इऱैयुमगलाद सोदि (पिराट्टि)युडऩ् कूडि तिरुवयिन्दै नगरिल् नित्तमॆऴुम् उदय सूरियऩागिय पुरुषोत्तमऩ् मान्दरिऩ् मऩ विरुळै नीक्कुवाऩाग। २ प्रस्तावनाधिकारः २ ऎण्डळवम्बुयत् तुळिलङ्गुमऱुगोणमिसै वॆण्बणिलम् तिगिरि वळैविल् वळैवाय् मुसलम् तिण्गैयिलङ्गुसम् सीर्दिगऴुङ्गदै सॆङ्गमलम् ऎण्बडै एन्दि निऩ्ऱाऩ् ऎऴिलाऴि इऱैयवऩे ५ २ रिते (र्यते) जनैः” इन सर्वेदेशक स्थास्यप भागवतो दास्यकारी शेपाहिः श्रीने पीटीभूयेवाल नगरीभूय पूर्वमेव तदागमनं प्रतीक्षमाणस्तत रमे त भाग । अहीन्द्रन गरे । अनेन वनाविवेङ्कटाचा दिव्यावृत्तिः । नागरिकस्य सदृशं नगरम् । नित्यमुदितः । बालसूर्यो युदितो भाने । ननु । मध्यन्दिनं प्राप्तः । अनेन दुष्प्रेक्षत्वादिदोष, बरहात् सर्वदां सद्भिरभिगन्तव्यत्वं सूचितम् । अथवा नित्यमुदितः । राह दिग्रहकृत मनादिपीडाधुर्यान नित्यमन्तुष्ट इत्यर्थः । अयम् । इदानीं परिदृश्यमानः । तथाच देशविप्रकर्षाभाववत, रामादेरा कलविप्रकर्षस्यापि विरहेणाऽऽश्रयणसौकर्य सूचितम् । अहस्करः । न तु निशाकरः । स हि मशाली सूर्यायतप्रकाशश्चेति भगवन- स्तद्विरुद्धस्वभावस्य तत्ता न सम्भवतीति भावः । अनास्य प्रबन्धस्य तमइशब्दसूचितानि परमतानि अपास्यनया अवान्तरविनयः । अहस्कर- शब्दवाच्य भगवदुपलक्षितं तत्त्वत्त्रयं प्रधानप्रतिपाद्यतया विरयः । “सकृदिया हैवास्य भवति” इत्युक्ता- पवर्गदशाप्राप्तिः अहस्कर इत्यन्नाह शब्द विवक्षिता ग्रानफलम् । अपास्यवित्युक्ताज्ञानध्यान्त निरोध- पूर्वकतच्चार्था धगमो ऽवान्तरफलम् । एतदुभयका मनावन्तः सर्वेऽपि साधारण्येनैतद्ग्रन्थाधिकारिणः ; अल ग्रन्थे, साक्षाच्छतिवाक्यान्यनुदाहृत्य तदर्थमात्त्रस्यैवापेक्षितस्थयेषु कथनात् स्त्रीशूद्रा देख्यधिकारावगमात् । प्रतिपाद्यप्रतिपादकभावश्च ग्रन्थत द्विपययोरर्थसिद्धः सम्बन्ध इत्यनुबन्धि चतुथ्र्यस्थितिखगन्तव्या । ; अथैवं भगवति तमोनिरसनार्थप्रार्थनायां कृतायामपि वहिन्नितमइच्छेद ज्योतयन्दे सुदर्शनम् । येनाव्याहतसङ्कल्पं वस्तु लक्ष्मीधरं विदुः” इति तदीयतमोनिरासकच सत्य सङ्कल्पत्यादीनां ज्योतिर्मय श्री सुदर्शनायत्तत्वश्रवणात् तमपि प्रस्तीति एण्डवम्बुयत्तु इति आद्यगाधया । न चैवं सति भगवतोऽनन्यायत्तन्यस्य “स्त्रे महने प्रतिष्ठितः यद्वा न महिनि” इत्यायुक्तस्य विरोध इति वाच्यम् सुदर्शनस्य भगवद्रूप विशेवेनार्थान्तरत्वाभावात् । तदुक्तमाचार्यैरेव “यदायत्तं जगत् सर्व कालवक्रं च शाश्वतम् । पानु नस्तत् परं चक्रं चकरूपस्य चक्रिणः" इति ॥ करनारायण मुनयोऽपि “व्यूहस्तेजोभिमानी नरकविजयिनः” इति । " चादळे दिव्ये" इति अदपापुष्पमध्ये, नवापि ध्यायेत् पद्कोणसंस्थं सकलरिपुजनप्राणसंहार चकम्”, “पटकोणा- २। (GLGT का हङ्गpacr Qurgबां)- ऎट्टु इदऴ्गळै उडैय तामरैप्पूविल् इलङ्गुम् आऱु कोण माऩ वडिविऱ्कुळ्, वॆण्सङ्गु, सक्करम्। सार्ङ्गम्, वळैनग वाय्प् पुऱमुडैय कोडारि, उलक्कै, मावॆट्टि, कगै, सॆन्दामरै आगिय ऎट्टु तिव्य आयुदङ्गळै, ऎट्टु तिरुक्कैगळिले उऱुदियाग एन्दि ऎऴिलुऱ निऱ्किऩ्ऱाऩ् ऎम्मुडैय सक्किरत्ताऴ्वाऩ्। ६ देशिकाशयप्रकाशसहिते परमतम ८ विडुनॆऱि अञ्जि विडत् तॊडक्किय विधियरडैन्दु तॊऴत् तऴैत्तॆऴु विऴियरुळ् तन्दु विलक्कडिक्कळै विरसिल् इयम्बि विलक्किवैत्तऩर् कॊडुविऩै ऎऩ्बदऩैत् तिऩैत्तऩै कॊणर्दल् इगऴ्न्द कुणत्तऩ [ऩै]त्तिऩर् गुरुगैयिल् वन्दु कॊऴुप्पडक्किय कुलबदि तन्द कुऱिप्पिल् वैत्तऩर् ९ नामभ्यदेशनिय्यन्" इत्यादिरील्या पट्कोणसन्निव उमध्ये, वर्ग लिकं गरुचिरे वरपुण्डरीके वल्लत्रचक। तैन श्रीवस्य स्थितिः प्रसिद्धा । तदेतदाह–इल गुमरुकोण मिश इते । कोण इत्यर्थः । मिशै इत्याधि- करणार्थकमव्ययम् । अन्वयथास्य - एन्दि निन्रान् इत्यनेन । तिक्कै यर = दृटतरवाही । एकवचनम् जात्यभिप्रायम् । शुक्ल शङ्ख, चक्रं त्रिणतं चापं, तीक्ष्णवारं परशुं मुसलम्, अड्कुशं शुभगुणां गदाम, अरुणाम्बुजवेत्येतानि अष्टावप्यायुधानि अम्बुजनि। वंशेपमनायासेन भृत्वा । विका सिपद्मविन्यस्तप्रत्यालीढपदाम्बुजम्" इत्युक्तरीत्याऽऽसनपत्रे अत्युज्य सौन्दर्यपू। तेसुदर्शनमू लें। स्तष्ठती। त समुद्रापतो गाधार्थः । प्रत्यालीढं जानुद्रयस्येपदाकुञ्चनेन वन्धं स्थितिः । “प्रत्यालोड स्थिति धिगताम्” इत्यन्यत्नाचार्य पादोक्तः । सुदर्शनबिम्बे चेदं प्रत्यक्षतो इष्टव्यम् । पद्मस्याप्यत्रायुधमध्येऽन्तर्भाव्य पठनं कथं युज्यत इते चेत्र : “अखामास तृणं प्रियादुहि", “तृणत्यैवाखयम्” इत्यादिपरामशिनां भगवन्महिना सर्वोपपत्तेः ।
अथात्मनोऽपि पूर्व परमतखण्डनप्रवृत्तान् पूर्वाचार्यान् स्वस्य मार्गदशित्वेन महयति — विडुनेरि इत्यादेद्वितीयगाधया । अन्न वार्थन इमाइशङ्काः शमिता भवन्ति । तथा हि-मुमुक्षोस्तत्त्वज्ञानादेव मोक्ष- लाभात् परमभञ्जनं कथं समझसं भविष्यति । प्रत्युत - “न विगृा कथां कुर्यात”, “अधीयानः पण्डितं मन्यमानः यो विद्यया हन्ति यशः परस्य । तस्यान्तवन्तथ भवन्ति लोका न चास्य तत् ब्रह्म फलं ददाति ॥” देश जिया हो भवति यो नरः । श्मशाने पादपः स स्यात् कङ्कगृधोपसेवितः" इत्यादिना यादप्रवृत्तेविजिगीषारूपानात्मगुणपूर्वकत्वावगमात् उपशान्तिनानेन पुरुषेण तत्करणायोगच । किञ्च वेद- याहात्यात् चार्वाकादिमतस्य सुभेऽपि न ममादीनां तथा वेदानुसारित्वात् । अपित्र-अनन्ता वै वेदाः ; तेषु किमपि वचनं कस्यापि मतस्य मूलं भविष्यतीति कथं तस्य समुन्मूलनं सुकरम् इति शङ्कासु प्राप्तासु परिहार इहोच्यते गाधाय न् । पल मेरे यारभ्य इडित्त पत्तरे इत्यन्तं कर्तृनिर्देशः । एकारः पारणार्थः । चिरन्तनश्रुतिशिरोवचनप्रवृत्तिप्रतिबन्धकारमनाभित्रभित्तिपुटभेत्तारो भगवद्भकशिखामणयः। एन्रु अदु इठित्त इति पदच्छेदः । एनग्दै इति द्वितीय लोपेन तत्स्थाने एनरदु (अनु) इति प्रथमा । परमतम् इण्डैच्चुवर मतान्तराणि प्रतिबन्धको नूतभयः एन्रु इति विचिन्त्य अदु इडित=तत् विसितवन्त इति “एकान्ती व्यपदेष्टव्यो नेत्र ग्रामकुल, दिभिः । विष्णु॥ व्यपदेष्टव्यस्तस्य स स एव हि ॥” इव्य। दि।प्रस्तावनाधिकारः २। कडुनरगऩ्बु कऴऱ्ऱि मऱ्ऱॊरु गतिबॆऱु मऩ्बिल् ऎमैप् पॊरुत्तिऩर् कमलै युगन्द कडऱ् किडैक् कडल् करुणैयुयर्न्द तिडर्क्कॊरुक्किऩर् पडुमुदल(लि)ऩ्ऱि वळर्त्त नऱ्कलै पलबल ऒऩ्ऱ ऎमक्कुरैत्तऩर् पऴमऱैयन्दि नडैक्किडैच्चुवर् परमदमॆऩ्ऱदु इडित्त पत्तरे। ७ ३ वचनात् भगवद्भक्तयैव स्वरूपनिरूपिकया पूर्वाचार्याणां निर्देशः क्रियते-पत्तरे इति । भक्ता इत्यर्थः । एतेन - तत्वाध्यवसायत्य मुक्तिलाभहेतोः प्रतिबन्धकत्वात् शक्ताधिकारिणः परमतानां भञ्जनमपि समञ्जसङ्गे- वेत्युक्तं भवति । अतो न पूर्वोक्तशङ्काकुर इति । अथावार्यागां शिष्येषु कृपापाङ्गवितरणवैभत्रमाह- विडुनेरि इत्यारभ्य विलकिञ्चैसनर इत्यन्तेन प्रथमवाक्येन । त्यक्तव्यदुर्गमार्गभीत्या तं परित्यनुमार– भमाणेषु सौभाग्यशालिषु शिष्येषु शरणमुपगतेषु सत्सु तेषु समुदक्ष कृपाकटाक्षान् पातयचा, केनचित् व्याजेन तत्त्वमुपदिश्य प्रतिबन्धकवर्गान् अस्मत्तो दूरीचक्रुरित्यर्थः । विक्रियरुल अरुलविति इति व्युत्क्रमे- णान्वयः । चिरकिल् इतेि नि।मतसप्तमी । केनचिद्याजेनेति फलितम् । कोडविन इत्यारभ्य गुणत्तनै चिन इत्यन्तमपरं वाक्यम् । क्रूरकर्मत्रर्गाख्यं पापमीपन्मात्रमपि अप्रसनयत् केवलकल्याणरूपं गुणजात प्राप्तवन्तः पूर्वाचार्या इत्यर्थः। तिन=धान्यविशेषः । गुणत्तनैत्तिनर् इत्यत्र अनस गुणत्तिनर् इति व्युत्क्रमेणान्वयः। अता- चार्याणां अनन्तगुणराशिवाराशित्वात् निखिल दोपहर स्थिनेश्च केवल विजिगीषापरैरसह विवादप्रवृत्तिर्ययपि न सम्भ,घेप्य।ते, तथापि शिष्यशिक्षार्थं परम्त भन्ञ्जकग्रन्थपुञ्ज निर्मागादिकं युज्यत एवैति पूर्वोक्तशङ्कासमाधानं बो- ध्यम्। अथ परमतनिरसनस्य शिष्टानुष्टानसिद्धत्वं दर्शयति-गुरुकै यिल्चन्दु इत्यारभ्यं कुरिप्पिल्यैत्तनर् इत्यन्तेन श्रीमत्गुरु का पुर्या अग्रतीय परया दिनां दुर्दमं मदमपनीतवतः प्रपन्नकुल कूटस्थस्य श्रीमदूकुळाभरणदिव्यमरेः सम्म- तायां तत्त्वसरणौ अस्मान् प्रतिष्ठापयामासुरित्यर्थः । अथ परमपुरुषार्थलाभल्याव्याचार्याधीनत्यमाह कडुनरकु इत्यारभ्य पोरुत्तिनम् इत्यन्तेन । अतिदुःखद, निरय निपतनहेतुपापेषु प्रेमपूर्वकप्रवृत्तिं विनिवर्त्य सुखमा बैङ्क- लक्षणां परमगतिं गन्तुं भक्तिमार्गेऽस्मान् प्रायतंय नित्यर्थः । एवं मुक्तपुरुषार्थलाभ हेतु भूतभगवत्कृपापात्रता प ८। ( ८०१५ Lagi Qurgir ) - १
अनादियाऩ वेगत्तिऩ् वऴिक्कुच् चॆल्ल इप् पिऱ मदङ्गळ् इडैच्चुवराय् इरुक्किऩ्ऱऩ ऎऩ्ऱु करुदिय नम् पूर्वासारियर्गळ् अधर्मङ्गळैक् कण्डु नडुङ्गि कैविट्टु नल्वऴि वरुम् पाक्यसालि कळैक् कुऱित्तु, अवर्गळ् तॊऴदॆऴुम्बडि कृपा कटाक्ष मऴै पॊऴिन्दु निलैप्पडुत्तिऩार्गळ्। पावङ्गळैक् कूडु पूरिक्कुम् कॆट्ट कुणम् तऩैत्तऩैयुमिऩ्ऱि कुणक् कुऩ्ऱाग निऩ्ऱार्गळ्। तिरुक्गुरुगै यिल् वन्दवदरित्त वैष्णवगुलबदियागिय नम्माऴ्वार् - पिऱवादि कळ् कॊऴुप्पडक्कियवर् - काट्टित् तन्द वऴियिल् ऎम्मै वैत्तऩर्। देशिकाशयप्रकाशसहिते परमतभने आशामतङ्गजगणान् अविपद्यवेगान् पादे यतिक्षितिभृतः प्रसभं निरुन्धन् । कार्यः कथाहव कुतूहलिभिः परेषां कर्णे स एप कविता किङ्कसिंहनादः ॥ ४ ॥ आसामदङ्गजगणान् अविषह्यवेगान् पादे यदिक्षिदिप्रुद: प्रसबम् निरुन्दन् srirw: &grama : Brapri कर्णे स एष कविदार्क्किगसिंहनाद: सकललोको जीवनार्थ Lors प्रवृत्तमा अध्यात्मशास्त्री न्याय तर्कानुगृहीत प्रमाणां शाकं QG स्वपक्षस्थापन सिंहवनगुप्ति- परपक्षप्रतिक्षेप- गुर्वधीनेत्याह- कमलैयुकन्द इत्यादि विडको रुविनर इत्यन्तेन । जननभवनबहुमानात् रमाप्रेमास्पद- पयोधिमन्याधिशयितपयोध्यन्तवत् महरनील, विग्रहत्य नारायणस्य कृपारूपामुत्तुङ्गभूमिं झञ्झामारुत- धूतचूतनयनोऽस्मानारोपयामासुरित्यर्थः । निडर् = उन्नता भूः । आचार्या एव सर्वभूत्यर्थसारमप्युपदि- दिशुरित्याह- पडुमुदलिर इत्यारभ्य उरेत्तनर् इत्यन्तेन । उच्छिन्नमूलतां विना संरक्ष्यमाणनाना- अत्यर्थान् एकीकृत्यास्मान् प्रति अयोचन्नित्यर्थः । तथाच - " साङ्ख्यत्य वक्ता कपिलः परमर्षिस्स उच्यते । हिरण्यगभ योगस्य वक्ता नान्यः पुरातनः । उमापतिः पशुपतिः श्रीकण्ठो ब्रह्मणस्सुतः । उक्तयानिदमध्यमं ज्ञानं पाशुपतं शिवः ॥" इत्यादिना साङ्ख्यादिशास्त्रस्य पीरुपेयत्वं प्रदस्य - ““ज्ञाना- न्येतानि राजेन्द्र ! विद्धि नानामतानि वै ।” इति तेषु तत्रानयचारणञ्चोक्त्वा “अवान्तरतपा नाम वेदाचार्यस्य उच्यते ।” इति वेदस्य परमपुरुषप्रवर्त्यत्वेनापीरुपेयत्वं प्रतिपाद्य, “सन्त्रेषु च नृपश्रेष्ठ ज्ञाने- प्येतेषु दृश्यते । यथागमं यथान्यायं निष्टा नारायणः परः ॥” इति नारायण एवं सर्वश्रुतितात्पर्य - निरूपणात् बाह्यमनवत् साङ्ख्यादीनामपि निरसनीयत्वं नानाशाखार्थानामनुगमश्र भवतीति न पूर्व- वच्छङ्कनीयमिति भावः । नन्विदानीं निखिलपरमतनिराकरणेऽपि कालान्तरे तेषां को चारयिता ! निरस्तेष्वपि या तेषु जनानामर्थकामादिना सङ्गः सम्भविष्यति । तथाच किमत्र विवेकिना कर्तव्यमि यत्नाह - आशामतङ्गजेति । " तृष्णाय निरगाधेयं दुधरा केन पूयते । या महद्भिरुपेक्षितः पूरणैरेव खन्यते ॥ यत् पृथिव्यां श्रीहियवं हिरण्यं पशवजियः । एकस्यापि न पर्याप्तम्” इत्यादिना आशाया अत्यन्तदुर्दमत्यमभिवीक्ष्य मतङ्गजोत्कीर्ननम् । आशय आशामृतङ्गा इति वा लिरूपकसमासो भाव्यः । दिशागजा ह्यत्यन्तं बलिन इनि प्रसिद्धिः । तेषां गणान् । पादे यतिक्षितिभृतः = यतिराजस्य चरणारविन्दयोः । पर्वतस्य प्रान्तभागेध्विति च । “पादाः प्रत्यन्तपर्वताः" इति निवदुः । प्रसभं निरुन्धन् । तृष्णां बाह्य विश्य- धर्मतो विनिवत्य यनिरतिपदारविन्दयोवन् । न हि आशास्वरूपमेव हेयम् । परमात्मादिषु तस्यारमन्दरपि प्रार्थ्यमानयात् । किन्तु विग्यविशेषविशेषितंय सा हेया । तथाच तस्यास्समुचित- विजयलाभे सति सैषाऽऽशासनीया रसिकानां भवतीति भाषः ! को निरुणद्धि ? कवितार्किकसिंहनादः । । प्रस्तावनाधिकारः १। काणानिऩ्ऱोम्। मुम् पण्णक् काणा निऩ्ऱोम्। इवै इरण्डुम् कूड ९ “स पोने धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदास्यत्" इति भगवन्मुखामोदवायुपूरितपाञ्चजन्यच्च निरिच स्थितः । कथ ते तार्किकाचेनि कर्मवारयः । न तु — कायथ तार्किकाश्चेति द्वन्द्वः । प्रत्येकं केवलानां तेपामन तप्रशस्तत्वेन तान् प्रति सिंहवरूपणस्याचार्येऽतिशयानाधायकत्वात् । तदुक्तम् — “न वयं त्रयस्तु केवलं न ययं केवलतन्त्रपारगाः” इति । तेषां सिंहः-शासिता । श्रीरङ्गनाथदेवालय- परिषदि महद्भिरनुगृहीतैतद्विरुदो देशिकोत्तमः । दप्युक्तं स्वेनैव – “अगणि सदसि सद्भिर्यः सम- स्यासहस्त्री कविकथकमृगेन्द्रः" इति । तस्य नादः प्रकृते तदीयतदूप्रन्यादिरूपो भाग्यः । कथाहव- कुतूहलिभिः परखादिनिरसने कुतुहलनात येवावति, तैः । वस्तुतस्तत्र ते शक्ता अशक्ता वा भवन्तु । एतत्साधे सति शक्तादेश्तनानपेक्षगादित्याशयः । परेशां कर्णे कार्यः परे इमं ग्रन्थं श्रावयितव्याः । न तु ततोऽप्यधिकमस्माभिः किञ्चित् कार्यम् । ते चेत् भाग्याधिका भवन्ति, एतच्छत्रणसमनन्तरमेत्र शिक्षित- बुद्धियोध्याः श्रेयोमागं प्रवेशन्ति । विपरीताश्चेत्, विनङ्क्ष्यन्ति इति हृदयम् । इदमेवंविधमाचार्याणा- मुद्धतवचनं खग्रन्थस्य प्रमाणोपपत्त्यादिमेदुरत्वमभिवीक्ष्य सात्त्विकाहङ्कारेण भवति । अत्र बने मृगराजस्य निनदं तवन्तो गजादयः परित्रस्ताः परितः पर्वतगुहा धनानि च समाश्रयन्ते यथा तथैव प्रकृतेऽ- पीत्यर्थ विशेषोऽपि बोध्यः । ननु विलीयतां वेदान्तशारतेण । का नो हानिः । किञ्च भवतेव परेणापि स्वपक्षस्थापनाय परपक्षप्रतिक्षेपाय च प्रवृत्ती तर्काप्रनिशनात् न कचिदपि वादपर्यवसानमिति सेयं दुरन्ता चिन्ता भविष्यतीत्यस सतर्कस्य प्रतिष्टितत्वेन परमतखण्डनस्य साम्प्रदायि तामाह सकललोकेति । अनेकजन्मनि हिताहित- सिऱ्ऱिऩ्बत्ताल् कडुनरगिल् विऴविरुन्द ऎम्मै, मऱ्ऱॊरु पर गति काट्टि अदैप् पॆऱुम् पॆरु नम्बिक्कै नमक्कु एऱ्पडुम्बडि सॆय्दार्गळ्। पिराट्टि प्रिदि पण्णुम् पाऱ्कडलिल् - ओर् नीलक् कडल् किडन्ददॆऩ्ऩलाम्बडियाग सयऩित्त ऎम्बॆरुमाऩिऩ् उयर्न्द करुणै पॆऱ्ऱु उयरुम्बडि ऎम्मै ऒदुक्किऩार्गळ्। मुदल् माळाद वेद प्रमाणत्तिऱ्कु विरोदमिऩ्ऱि वळर्न्द पल पल नऱ्कलैगळै ऎमक्कु ऒरुमैबडुत्ति उपदेशित्तार्। ४। (आसामदङ्गऐ-इत्यादि)- पुयलॆऩप् अवैगळुडैय तॊलैयुम्बडि, (पॆरियदॊरु सेरुम्बडि आसैयॆऩुम् -आसागजङ्गळै - तिक्कजङ्गळै वेगङ्गळॆल्लाम् पॆरुगुम् यक्षित्प्रुत्तिऩुडैय - ऎम्बॆरुमाऩारुडैय मलैयिऩुडैय) (अडिवारत्तिल्) तिरुवडियिल् (कट्टुण्णुम्।टि) सॆय्यवल्लदाऩ, श्रीगविदार्क्किगसिम्ममागिय श्रीदेशिगऩिऩ (सिङ्गत्तिऩ्) कुरलागिय इप् परमदबङ्ग क्रन्दत्तै (कर्जऩैयै), पिऱरै वादिल् वॆल्लत् तुडिक्कुम् ओ! पण्डिदर्गळे! पिऱ मदन्दवर् कादुगळिल् ऒलिक्कच् चॆय्युङ्गळ्: ओडिविडुवार्गळ्। io तुक्कुक् कारणमाम्। i देशिकाशयप्रकाशसहिले परमभ प्रत्यवेक्षकाध्यात्मशास्त्रस्य, “माता पितृसहसेन्योऽपि वसलतरं हि शास्त्रम्", “मानं प्रदीप मित्र कारुणिको ददाति” इत्यादिना सकललोकोपजीव्यत्वश्रवणात् तत्परिरक्षणं प्राप्तमेवेत्याशयः । प्रवृत्तमान इति । प्राणिमासु चसलतरत्वात् वैदिकः सम्प्रदायः मूलभूतकर्तारं विना अपौरुपेयतया स्वयमेव प्रवृत्तः । न त्वन्यस्सम्प्रदाय एवंविधो भवतीति भावः । अध्यात्मशास्त्रमिति । आत्मानौ - जीवपरौ । आत्मनोरित्यध्यात्मम् ; तावधिकृत्य नृतमित्यर्थः । तादृशं शास्त्रम् । अध्यात्मशास्त्रम् । “सिंहविहीनं तु धनं विनश्येत् सिंहा विनश्येयु ऋते बना" इत्युक्तसिंहवनगुप्तिन्यायः । तर्कानुगृहीतेति । प्रमाण विरुद्ध- शुष्कतकणां तर्क। रुद्रप्रमाणाभासानाञ्चार्थ निर्णायकत्वाभावात् परस्परमुभयोः सिंहवनयोरिव रक्ष्यरक्षक- भाव इति भावः । तथाच परेषां तर्कप्रमाणे नैवञ्चिये इति न पूर्वोक्तशङ्कावकाश इति बोध्यम् । नन्वेवं तर्कप्रमा गयो रितरेतराश्रयत्वं दोपस्यात् । न च सिंहवनयोरिवासावनयोरप्यदोप इति वाच्यम् ; नस्योत्पत्तिइहयोरेव विग्ये दोषतायाः सर्वाङ्गीकरणात् सिंहवनयोश्च स्वतन्त्रयोः तयो विङ्ग्ये परस्परान- पेक्षणेनादोपस्थेऽपि प्रकृते तर्कप्रमाणयोः सम्यक्त्वज्ञप्तौ परस्परापेक्षणसद्भावेन दोषताया दुर्वारत्या- दिति चेत् न सर्वस्यापि प्रमाणस्य सम्यक्चे तर्कापेक्षा नियमाभावात् । स्पष्टं हि किञ्चित्प्रमाणं विना तर्कपर्यालोचनं स्वार्थ साधयेदेव । अस्पष्टस्य तु प्रमाणस्य तर्कापेक्षा भवति । स च तर्कः स्पष्टप्रमाणान्तरसापेक्षोऽपि नैतत्प्रमाणसम्यकृत्यसापेक्ष इति कान्योन्याश्रयः । तर्कवरूपश्च श्रीभाष्य- कृद्भिरिन्यमभिहितम्, “तकों हि नाम अर्थस्वभावविनयेग वा सामग्रीविग्येण वा निरूपणेनार्थ- विशेषे प्रमाण व्यवस्थापयत् तदितिकर्तव्यतारूपगृहापरपर्यायं ज्ञानम्” इति । इतिकर्तव्यता=अङ्गम् । " अभ्याहारस्तर्क ऊहः" इति नित्रण्टुः । धूमादग्न्यनुमाने—-यत्र धूमस्तत्राग्निः ; यत्र नाग्निस्तत्र न धूमः ; धूमस्य हिकार्यवात् इति धूमरूपार्थस्वभावनिरूपणात्मकस्तर्कः तदनुमानं स्वसाध्यसाधनविषये व्यवस्था- पयति । तथा उत्राला मेदानुमाने, घर्ति तैलादीनां ज्जालोत्पत्तिसामग्रीत्वेन प्रतिक्षणं तद्भेदे तद्भेदावश्य- ग्भावात् न ज्याक्यप्रत्यक्षं प्रमाणमिति सामग्री निरूपणरूपात्तर्कः तद्विप्रतीपतया ज्वालामेदानुमानं स्वसाध्यसाधने व्यवस्थापयति इति भाष्यार्थः श्रुतप्रकाशिका दिपु विशदमनुसन्धेयः । अथैवं तर्कस्य प्रमाणसहकारितया परिग्राहाको तर्काप्रतिष्शनादिति सुखविशेयः । तत्र तस्यापरिनिष्ठितत्वेनानादर्तव्यचाभि- धानादिति चेत्र तस्य तर्काभासत्रियत्वेन सतर्कव्य परिग्राह्यतायां विरोधाभावात् । तदुक्तमाचांयैरेव, “सौली तर्काप्रतिष्ठा श्रुतिपय विमुखस्वैरवादेषु ‘योज्या” इति । काणा निन्रोम् इति । उपनिषद्यपि, अगिल उलगमुम् तऴैत्तु ईडेऱुम्बडिच् चॆय्यवॆऩ्ऱे वन्द वै वेदान्द सास्तिरङ्गळ्। सिङ्गम् मुदलिय कॊडिय मिरुगङ् गळाल्दाऩ् काडु पत्तिरमाग अऴियादु इरुक्किऱदु। इदऴिय तिरुप्पदाल्दाळ् अवैगळुम् अवऱ्ऱुळ् पादुगाप्पुडऩ् वळर् किऩ्ऱऩ ऎऩ्ऱ मादिरि ऒऩ्ऱुक्कॊऩ्ऱु उदविगरमाऩ युक्तियुम् आदार प्रमाणमुम् कॊण्डु ताऩ् अव् वेदान्दङ्गळिल् कूड प्रस्तावनाधिकारः १। ११ बीजाङ्कुरम्याय Geo अनादिura प्रवृत्तका आत्मापहारादिभ्रान्ति सन्तान SirG अस्थानरागद्वेषादिनां ९p, rajgon बन्धकsarrar कर्म “सदेव सोम्येदमग्र आसीत्” इत्यादिना खमतं प्रदर्श्य, “तद्धैक आहुः असदेवेदमग्र आसीत्” इत्यादिना पूर्वपक्षमुपन्यस्य – “कथमसतस्सत् जायेत” इति तत्खण्डनं हृदयते । भगवान् वेदान्तसूत्रकारः सत्तर्करूपाण्येव बहूनि सूत्राणि प्रणिनायेति तदिदं साम्प्रदायिकभेवेति भावः । नन्वनयोरन्यतरेणालम् :। तत्फलस्य तत्त्वज्ञानोदयस्य ताम्रतापि लाभादित्यत्राह इबै इरण्डम् कूड इति । कूड इत्यधिकारः एव- कारार्थकः । तथाचैतदुभयमेत्र तत्व व्यवसायस्य कारणमिति नाक्यार्थः पर्यत्रसन्नः । इत्रै इण्डुम् कृति इति वा प।ठो निरीक्षणीयः । तदानीम् एतदुभयं मिळित्यैवेत्यर्थः स्पष्टीभविष्यति । तथाचानयोरेकतर– करणे समुदायत एत्र परमतप रेज्ञानं भवतेि; न सूक्ष्मतः । परपक्षाप्रतिक्षेपे उक्तरीत्या खमते इतरमत- साधारण्यादिसम्भावनया विश्वासमान्यस्य, स्वपक्षस्याप्रतिष्ठापनेऽस्मत्पूर्वाचार्येषु खण्डनकारादिष्वित्र केवल- वैत ण्डिकत्ययुद्धेवाssपत्रया महदत्याहितं स्यादिति भावः । अत्र - “तत्वाध्यवसायसंरक्षणार्थं जल्पवितण्डे बीजप्ररोहणार्थं कण्टकशाखावरणत्रत्” इति न्यायसूत्रोक्त दिशा स्वमतस्थापनस्य साक्षात् तत्रज्ञानाङ्कुरवर्ध- कत्वं प्रतिपक्षभञ्जनस्य च – “कडङ्गरीयरोधो हि कलमोत्सेवकारणम्” इति रीत्या प्रतिबन्धकनिरसनेन परम्परया प्रयोजकत्वमिति च विभज्योपयेोगो बोध्यः ।
I ननु तत्वाध्यवसायार्थमेते करणीये इत्ययुक्तम् ; तदुदयस्य पुरुषे सर्वथाऽनवसरग्रस्तत्वात् । “पा प्रज्ञां नाशयति क्रियमाणं पुनः पुनः । नष्टप्रज्ञः पापमेव पुनरारभते (S) र्जुन” इत्युक्तरीत्या अविद्याकर्म- वासनारुचिप्रकृतिसम्बन्धानां बीजाङ्कुरन्यायेन प्रवृत्तानां प्रतिरोधानां पुरुष कदाप्यनुपरते। रत्यन्नाह - वीजाङ्कुरेति । सोऽयं न्याय: – “यथा हि पादपो मूलस्कन्धशाखादिसंयुतः । पूर्वबीजात् प्रभवति बीजान्यन्यानि वै ततः ॥” इति विष्णुपुराणे प्रोक्तः । अनादियाह इति । ततस्मिन् सन्ताने, अय- मेवादिरिति न किञ्चिद्वक्तुं शक्यम्, यथा बीजं वा अङ्कुरो बाऽऽदिरिति नेति भावः । आत्मापहारादि- भ्रान्तीति । आत्मनोज चारयो एपहारस्य बाह्य इव न क्रियारूपत्वसम्भवः, अपितु ज्ञानविशेषरूपभ्रान्तित्वमेव युज्यते । बाह्यकरणाद्यगोवर सूक्ष्मत्रस्तुरूपत्वात्तयोः । तथाचोक्तम् — “अनात्मन्यात्मबुद्धिर्या अस्त्रे स्वमिति या मतिः । अविद्यातरुसम्भूतिवीजमेतत् द्विधा स्थितम्" इति ॥ अत्र —" नास्तीश्वरः, विष्णोरन्य ईश्वर: " इत्यादिभ्रम ईश्वर।पहारः । “जीवो नास्ति विष्णोरन्यस्य स शेषः स स्वतन्त्रः” इत्यादिर्जीव पहारः । I इहाचेतनविभूत्यपहारोऽपि आदिना विवक्षितः । स च तस्यामन्यशे पत्त्रस्वशेषत्वादिभ्रमरूपो भवति । एता- दृशभ्रान्तिसन्ततिफलमाह—अस्थानरागद्वेपादीति । भगवत्तदनुबन्धिषु रागः, शब्दादिवहिर्विषयेषु तऩ् कॊळ्गैयै निलैनाट्टुदलुम्, पिऱर् कॊळ्गैयैक् कण्डित् ‘तलुम् नडैबॆऱुगिऩ्ऱऩ ऎऩ्ऱु काण्गिऱोम्। इवै इरण्डुम् सेर्न्दाल् ताऩ् तत्तुवविषयत्तिल् तीर्माऩम् कॊळ्ळमुडियुम् विदै, अदऩ् मुळै इन्द इरण्डिल् ऎदु मुदलावदु ऎऩग १२ देशिकाशयप्रकाश सहिते परमतभ कळैप् पण्णि, अवै यडियाग पङ्गळागिऱ सिऱैक् कूडङ् CSLG६, आध्यात्मिकादिताप, Currs (बी० पॆऱादे) पोरुगिऱ ऎर्गळुक्कुम्, । द्वेपथ स्थाने भवेत् । परन्तु शब्दादिविषयप्राचण्यम्" मामात्मपरदेहेषु प्रद्विपन्तः" इति भगवद्भागवतादिषु द्वेपश्चेदानीं पूर्वोक्तभ्रान्तिसन्तत्या सर्वत्र विलोक्यते । स एवास्थानरागद्वेपादिरित्याशयः । तेपानपि फलं दर्शयति — अब राले इति । तेनास्थानरागद्वेपादिनेत्यर्थः । खर्गे रागात् यागादि, शतौ द्वेषादभि- चारादिकञ्च स्वस्य बन्धकं कर्म जीवः करोतीत्युक्तं भवति । कर्मणां बन्धकत्वं विशदयति अवैयडियाग इति । तादृशकर्ममूलकतयेत्यर्थः । देवतिर्यक्मनुष्यस्थावरात्मना शरीराणि चतुर्विधानि । शिरक्कूडम् = देवादिदेहानामपि कर्मफलत्वेन मोक्षगमनविरोधित्वेन च कारागारतुल्यत्वं बोध्यम् । कारायां कशाभिघात इव देहे बद्धस्यापि तापत्रयाभिघातो नियत इत्याह आध्यात्मिकेति । आधिध व्याधिश्चाध्यात्मिकम् । आत्मनि देहे जायमानत्वात् आध्यात्मिकसञ्ज्ञा । आधिः = मानसी व्यथा । “पुंस्याधिर्मानसी व्यथा” इति निघण्टुः । स च “कामक्रोधभयद्वेपलोभमोहविषादजाः । शोकासूयावमानेर्ष्यामात्सर्यादिमयास्तथा ॥” इत्यादिनोक्तः । व्याधिः शरीरख्यधा । सोऽपि, “शिरोयक्ष्मप्रतिश्यायञ्चरशूल भगन्धरैः । गुमश्वास- श्वयधुभिः छर्यादिभिरनेकधा" इति प्रतिपादितः । अत्नादिपदेन, “पशुपक्षिमनुष्याचैः पिशाचोरगराक्षसः । सरीसृपाद्यैश्च नृणां जन्यास्ते चाधिभौतिकाः" इत्युक्तनाना चित्र भूतजन्याधिभौतिकस्य, “शीदोष्णवात- वर्षाम्बुवयुतादिसमुद्भवैः ।" इत्यभिहितदैवतजन्याधिदैविकस्य च तापस्य ग्रहणम् । एवं विधवन्वतापादीनां निरन्तरं प्रवृत्तत्वमाह, चीड पेराढे पोरुगिर इति । बन्धान्मुक्तिर्मचैव तिष्टतामित्यर्थः । एवमेतावता जननमरणप्रत्रन्धाविच्छेदेन तवज्ञानोदयस्यानसर प्रस्ततां प्रतिपाद्याथ कदाचित् सर्वेश्वरस्य सहजसौहार्देन, “ईश्वरस्य च सौहार्द यदृच्छासुकृतं तथा । विष्णोः कटाक्षमद्वेपमाभिमुख्यञ्च साविकः ॥ सम्भाषणं पडे- तानि ह्याचार्यप्राप्तिहेतवः” इत्युक्ताज्ञातयादृच्छिकानुष कप्रासङ्गिक सामान्यज्ञानमूलसुकृतविशेषैराचार्यप्राप्ती • सत्यां तत्वज्ञानोदयस्याव सरसम्भवमाह, संसारि गलुक्कुम् इति । ज्ञानसोवकरशरीरसम्बन्धवतामपी- काणमुडियादु ऎऩ्ऱ कणक्किल्, इङ्गुम् नम्माल् मुदलऱिय मुडियाद अऩादियाऩ आत्मअज्ञाऩादि मायाबरम्बरैयिले, तवऱाऩ् विषयङ्गळिल् आसैयुम्, नल्ल विषयङ्गळिल् तुवेषमुम् पिऱन्दु, अदऩडियाग, नम्मैक् काल्गट्टुम् कर्माक्कळैच् चॆय्दु, अदऩ् पयऩाग तेवर्, मऩिदर्, मिरुगङ्गळ्, मरङ्गळ् ऎऩ नाळगु वगै याऩ शरीरङ्गळ् ऎऩुम् सिऱैक्कूडङ्गळिल् सिक्कुण्डु, तऩ्ऩिले तोऩ्ऱुवदु, वॆळि इयऱ्कैयाल् तोऩ्ऱुवदु, मेलुलग तेवर् कळाले तोऩ्ऱुवदु आऩ मूवगैदाबङ्गळुक्कु इरैयागि, नल् वीडु पॆऱामले वीणागि निऱ्कुम् इव् वुलगमान्दर्गळुक्कु अऱिवु ऎऩ्ऩुम् पिऱप्पऱुक्कुम् पुदुप् पिऱवि पॆऱ वेण्डियदागियुळ्ळदु। पॆऱ्ऱोर्गळाले पॆऱुवदु उडल् ऎऩ्ऩुम् पिऱवि। अदु अऴिवदु प्रस्तावनाधिकारः १। १३ ‘शरीरमेतौ गुरुतः पिता माता च भारत । आचार्यशिष्टा या जातिः सा सत्या साजरामरा ॥’ ऎऩ्गिऱबडिये पिऱप्पऱुक्कुम् पिऱवि युण्डाम्। ‘ब्रह्म यस्त्वननुज्ञातमधीयानादवाप्नुयात् । स ब्रह्मस्नेयसंयुक्तो नरकं प्रतिपद्यते ॥ २ ॥ इत्यादिकी गली का दोपहिया @Truly सत्वगुणभूयिष्ठ[ता] दश सत्सम्प्रदाय सहकृत शास्त्र की या अपेक्षित ज्ञानं सुप्रतिष्ठितनं भ्रान्तिज्ञानं corror प्रतिकूल परका उदिur। I १ کرمی त्यर्थः । शरीरमित्यादि मातापित्रोः एवशरी एकारणत्वं पञ्चाग्निवियोक्तदिशा शुक्रशोणितद्वारा बोध्यम् । आचार्यशिष्टा या जातिः = आचार्योपदिष्टं यतं विद्याख्यं द्वितीयं जन्म । सा सत्यातदेव जन्म आत्मनः स्वाभाविकम् । ब्राह्मण्यादिजन्म वोपाधिकम् । अजराभरा = जरामरणादिरहिता । शरीरस्यैव हि जरामरणादिकम् । तदुक्तम्, “स हि विवातरतं जनयति, तद् द्वितीयं जन्म, तच्छ्रेष्टतमं जन्म" इत्यादि । पिरप्परुक्कु पिरचि युण्डाम् इति । कर्मकृतप्राथमिक जन्मपरम्परानिवर्तकं ज्ञानाख्यं द्वितीयं जन्म भविष्यतीत्यर्थः । तदेतज्जन्म आचार्यसमाश्रयणाद्भविष्यतीति तदशायां तत्त्वाध्यवसायादीनाम- बसरलाभात् पूर्वकं सर्वमुपपन्नमित्याशयः । नन्वचुना केपाञ्चित् गुरुकुलवासिनामपि तत्वज्ञानानुदयात् कथ- मुक्तरीत्या जन्मोच्छेदादि रेत्यलाह ब्रह्म यस्विति । इदं मनुवचनम् । ब्रह्म = वेदः । अन्यात्मशास्त्रस्या- प्युपलक्षकम् । ब्रह्म अधीयानात् = विविके देशे उपविश्य वेदादिकमभ्यस्थत आचार्यस्य सकाशात् । अन्यान् अध्यापयतस्सकाशात् इत्यपि बोध्यम् । अननुज्ञातं तदननुगतमेव । अत्रापि ब्रह्मेत्यनुपभ्यते । अवाप्नुयात् = शृणुप्रात्। तथाच तदनुमतिमन्तैरेव कुड्याद्यन्तरितो नेपान्तरावृतो या यदि कथित अन्या- व्यमार्गेण वेदादेकं जानीयात् इति यावत् । सः शिष्यः, त्रह्मस्तेयेन स्वर्णस्तेयादिनोऽग्निमेन संयुक्तो नरकं प्रति याति । न त्यादौ वेदापहारिमधुकैटभा दिवत् भगवद्वस्तेन पावनं मरणं प्राप्नोतीति - भावः । आदिना, “विद्याचोरो गुरुद्रोही वेदेश्वर वैदूषकः । त एते बहुपाप्मानः सद्यो दण्ड्या इति श्रुतिः " इत्यादिवचनं ग्राह्यम् । एवञ्चतादृशान्याय्यमार्गेण तत्वज्ञानसम्पादनासम्भवेऽपि “सत्त्वात् सञ्जायते ज्ञानम्”, “सवं विष्णुप्रकाशकम्” इत्युक्तरीत्या स्वस्य सत्त्वगुणोद्रेकदशायां तादृश गुणप्रचुरप्रातःकालादी विधिवत्, “शिष्यस्तेऽहं शाधि मां त्यां प्रपन्नम्" इति रीत्या आचार्यमुपसङ्गम्य, “अनन्तपारं बहु वेदितव्यं स्वल्पश्च कालो बहवश्व विघ्नाः । यत् सारभूतं तदुपाददीत हंसो यथा क्षीरमिवाम्बु मिश्रम्” इति अपेक्षितान के हिततया सम्यक शास्त्रार्थश्रवणं शिष्येण कार्यमिति, तथाकरणे जन्मान्तरोच्छेदोऽसग्मावीति भावः । तिण्णम्। आचार्यर्गळाले पॆऱप्पडुवदु अऱिवुप्पिऱवि। अदु अजरामरमाऩदु। अव् वैदिगमाऩ अऱिवैप् पॆऱुम् पोदु - वेदमोदुबवर् अनुमति कॊण्डे पॆऱवेणुम्। अऩ्ऱेल्– कळवु सॆय्द पावमेऱ्ऱु नरगम् पॆऱुवाऩ्। आग - इव्विदमॆल् लाम् सॆय्यादु सत्तुवगुणम् मेलिट्टिरुक्कुम् काल् ओराऩॊरु १४ तुला ४ ज्ञानपूर्वक विद्या विशेष देशिकाशपप्रकाशसहिते परमतभ गणी या वग्ध हेनुकर्मान्नी अनुभवलंurswar तस्व। Googbuy। पङ्ख, ‘अज्ञान कुण्ड संसार, तत्वज्ञान grow मोक्ष’ वाकां p सर्वतन्त्रोक्तियं निरोध। ननु, “नामुक्तं श्रीयते कर्म कल्पकोटिशतैरपि” इत्यादिना, कर्मणामनुभवका नाश्यताश्रवणात् तत्त्वज्ञानस्य कथं पापक्षपणकरत्वम् । किञ्च तत्त्वज्ञानादेव सकलपापनिवृत्तिद्वारा मुक्तिला मोक्षार्थ।विद्या- विशेषविधीनां वैयध्यक्ष इत्यलाह, मुन्युगिन इति । अनुभवत्ताल कळियादव इति । तथाच । कर्मणामनुभवनाइयच्चश्रवणं सामान्यानिकारिविश्यम् । विधावतां तु विशेषोऽस्ति । तथाहि —प्राचीनं कर्म द्विविधं प्रारब्धमप्रारब्धवेति । सामान्यतोऽविद्वद्विषये इदं द्विविधमपि अनुभवेनैव विनश्यति । विद्याचतां विषये तु अप्रारब्धं कर्म सर्व विद्यामाहात्पान्नश्यति । प्रारब्धं तु त्वनुभवेन । अत एव तेषामिद्देव जन्मनि मोक्ष इति न नियमः । प्रारब्धकर्मणो द्विलादिजन्मखपि अनुवृत्तिसम्भवात् । अत्र - प्रपत्याख्यविद्या- विशेषनिष्टानां तु, “प्रारब्धमप्रारब्धं सर्वं कर्म प्रपत्तिविद्यामाहात्म्यादेव नश्यति इति विशेषः । न कचिदपि नदनुभवापेक्षा तेषाम् । अत एवत्त्यन्तमार्तस्य प्रपन्नस्य सद्य एव मुक्तिः । अन्येष, मस्मादृशानां प्रपन्नानां इमानां तु आर्तिर्त्यभावादेव अभ्युपगतप्रारब्धखण्डस्यानुवृत्त्या देहावसानप्रतीक्षणं भवतीति । अत्र, “बन्धहेतुकर्म” इति निर्देशेन, " तदहेतवोऽपि केचन कर्मविशेपामन्ति” इति ज्ञायते । ते च सात्त्विक- त्यागपुरस्सरं क्रियमाणा नित्यन। म। तकविशेषाः । तेषां चारितायं च भक्तिज्ञानादुत्पादनद्वारेणेत्यपि बोध्यम् । । नत्रेव सति कर्मणा तद्धेतुभृतभ्रान्त्या वा संसारः, विद्यया मोक्ष इत्युक्तं भवति । तथा सति, अज्ञानात्संसारः ज्ञानान्मोक्षः” इति सर्वसैद्धान्तिक वनविरोध इत्यन्नाह - इप्पडि अज्ञानत्ताले इति । अयमाशयः – इह संसारकारणीभूतमज्ञानं न ज्ञानसामान्याभावः । चेतन सामान्यस्य तदसम्भ- वेनाचेतनानामेत्र तदापातात् । अपितु तत्वत्नयादिविपयथावस्थितज्ञानाभाव एव तत् । तथाच तस्य भ्रान्तावेव पर्यवसानं कार्यम् । तथैव “ज्ञानान्मोक्षः” इत्यत्रापि विद्यया मोक्ष इति फलितार्थ एव स्वीकार्यः । इतरथा घटादिज्ञानान्मोक्षादर्शनेन केवल पण्डितमात्रस्य तत्त्वज्ञानादपि तददर्शनेन च विरोधापत्तिः । तदुक्तमाचार्यैरेवान्यत्र, “ज्ञानान्मोक्षोपदेशे हि तत्पूर्वोपासनादिना । उपासनादि- रूपाद्वा ज्ञानान्मोक्षो वित्रक्षितः ॥" इति । सर्वतन्त्रोक्तीति । चार्याकव्यतिरिक्त सर्वतन्त्र सिद्धान्तेत्यर्थः । । वऴियाय् सम्ब्रदाय मुऱैयिल् वन्द सास्तिरङ्गळैक् कॊण्डु वेण्डुवऩ अऱियवेणुम्। इव्विदम् अऱिवाळियाऩवऩै मुऱ् कूऱिय ज्ञाऩादि माया परम्बरै अणुगादु। मुऩ् ताऩ् सॆय्द काल्गट्टाऩ कर्मङ्गळिल्, पयळै अऩुब ’ वित्तु मुदल् माण्डु ऒऴिन्दवै पोग मऱ्ऱुळ्ळवै, तत्तुव अऱिवाल् इवऩ् अऩुट्टित्त पक्ति अल्लदु प्रपत्तियाले प्रस्तावनाधिकारः २ १५ शुक्रबLTC संसारनिवृत्तिकाम लाल PUL तस्वज्ञान सम्पादनीय। १ पोमुरैक्कुम् पॊरुळ् यामऱि योम् पॊरुळार् मऱैयिल् तामुरैक्किऩ् ऱऩ तामे यऱियुम् तरमुडैयार् आमुरैक्कॆऩ्ऱिवै आय्न्दॆडुत्तु आरण नूल्वऴिये नामुरैक्कुम् वगै नल्लरुळेन्दि नविऩ्ऱऩरे। इति श्रीकविता कि सिंहस्य सर्वतन्त्र स्वतन्त्रस्य श्रीमद्वेङ्कटनाथस्य वेदान्ताचार्यस्य कृतिपु परमतभङ्गे प्रस्तावनाधिकारः प्रथमः ८ तेन संसारस्य परिदृश्यमानस्यादृष्टमूलकत्वानभ्युपगमात् ; मोक्षस्या स्मत्सम्मतस्य स्वरूपत एवं प्रतिपेधात् ; सहस्रयुवतिसम्भोगाख्यस्य च तदभिमतमोक्षस्य विद्यानपेक्षिवाच । अथैतावतोक्तं निगमयति, आगे- याले इति । ज्ञानाज्ञानयोः संसारमोक्षहेतुत्वस्थापनेनेत्यर्थः । मुड इति । तथाच विद्याया एव मोक्षं प्रति अव्यवहितकारणत्वेऽपि ततोऽ। पे पूर्व तदङ्गतया तत्वज्ञानमावश्यकमित्याशयः । तत्वज्ञानम् इति । साधर्म्यवैधर्म्यनिरूपणाधीनतत्त्वत्त्रयसम्बन्धिपरस्पर विलक्षण वरूप स्थितिप्रवृत्तिभेद विषयकज्ञानमित्यर्थः । तथाच १ अथ स्वस्यैतत्प्रवन्धप्रणयनपटुताऽपि स्वपूर्वाचार्यकटाक्षायतेति स्वकृतज्ञतामाविष्करोति पोमुरै- क्कुम् इति अधिकारान्तिमगाधया । पोरुळार्मरैयिल्=खरसार्थभरभरितश्रुतिनिकरे । इदं काकाक्षिन्यायेन प्रथमद्वितीयपादयोर्द्वयोरप्यन्वेति । पोरुल इत्यस्याssवृत्या, पोम् पोरुल, उरैक्कुम् पोरुल इत्यन्चीय, आपातप्रतीतत्वान्निराकार्योऽर्थः स्वीकार्यस्तात्पर्यार्थश्चे। ते व्याख्येयम् । तादृशार्थद्वयमपि श्रुतिनिकरे स्वयं सम्यक् नाध्यवस्याम इति प्रथमपादार्थः । अपितु तादृशश्रुतिवृन्दे पूर्वोक्तं सर्वं साक्षात्कर्तुं आचार्या एवार्हन्ति इति द्वितीयपादस्य । अस्य चान्चयः, “नविनूरन रे” इत्यन्तिमक्रियया । उरक्क आम् इति व्युक्रमेणान्वयः । उपदेष्टुं अर्हा इत्यर्थः । एवञ्च शिष्यं प्रत्युपदेशार्हा इम एवार्था इति स्वयं मनसि आलोय पथात् तान् अर्थान् वैदिक सम्प्रदायानुरोधेन वयमपि यथा प्रवक्ष्यामः, तथा परमां कृपां कृत्वाऽवोचन्नित्यव शिष्टपादद्वयस्यार्थः । । ऒऴिन्दुबोम्। आगैयाल् अज्ञनत्ताल् कट्टुण्डवऩ्, ज्ञानत् ताले विडुदलै अडैगिऱाऩ् ऎऩऱ पॊदु नियदिक्कुम् विरोद मिल्लै अदऩाऱ्ऱाऩ् समसारच्चिऱैयिलिरुन्दु तऩ्ऩै विडुविक्क निऩैप्पवऩुक्कुत् तत्तुवज्ञाऩम मुऱ्पड तेवैयागिऱदु। (पोमॆऩ्गिऱ पासुरक् करुत्तु।) नलिन्दुविडुम् पॊरुळै यामऱिय माट्टोम्। आगैयाल्, अर्थ पुष्टियुळ्ळ वेदङ्गळिल् करुत्तुडऩ् कूऱियुळ्ळ निलैत्त पॊरुळैये अऱियुम् तऩ्मै पॆऱ्ऱ आचारियर्गळ्, ‘आय्न्दु ऎडुत्तु पिऱरुक्कु उपदेशिक्कत्तक्कवै इवै ऎऩ्ऱु वेत् मुऱैप्पडि पिऱरुक्कु नामुपदेशिक्कुम्बडि तॆळिवाग मिक्क करुणै युडऩ् नमक्कु नविऩ्ऱार्गळ्। प्रस्तावऩादिगार मॊऴिबॆयर्प्पु मुऱ्ऱुम् (१) P १६
०२ जीवतत्त्वाधिकारः
- श्रीः
- ॥ अथ जीवतच्चाधिकारो द्वितीयः ॥ (नत्रत्रयविपयोपोदघात)
- चित्तुमचित्तुम् इऱैयु मॆऩत् तॆळिवुऱ्ऱु निऩ्ऱ तत्तुव मूऩ्ऱुम् तऩित्तऩि काट्टुम् तऩि मऱैयाल् मुत्तिवऴिक्किदु मूलमॆऩत् तुणिवार्गळैयुम् कत्ति मयक्कुम् कदगरै नाम् कडिगिऩ्ऱऩमे।
- ४
- दुःख।
- Dium अविद्या- काही की अपारLDIT GOT सागर क्रं। चेनल के कां विशेषण कक्ष विवेकि LLUITELO
- बीजाङ्कुरादिवत् अनादिभवाम्बुराशा जन्तुर्निमति, कदाचिदशेषसिद्ध्यै ।
- विष्णोः कटाक्षलवलब्धपुर। जन्मप्रध्वंसिजन्मनि धियं त्वयते समीचीम् ॥ १ ॥ तत्तादृशा प्रवचनास विमर्शहेतोः सम्धुक्षितः श्रितरमापतिपादमूलः । तन्वन् परोक्तमतभङ्गमसौ प्रसक्तौ संरक्षति स्वमतमप्यथचेत्यबोधि ॥ २ ॥
- इति श्रीपवंशायास्य देशि चरणपरायणस्य नारायणस्य कृतिपु परमाण्यां देशिकाशयवकाशाभिख्यायां प्रस्तः वनाधिकारः प्रथमः ॥
- :():—
- जीवतत्त्वाधिकारो नाम द्वितीयः ॥
- यन्माहात्म्यमिषेणैव देववद्गुरुगौरवम् । श्रुतिरप्याह तमिह श्रये अत्यन्तदेशिकम् ॥ १ ॥ जीवतच्चाधिकारेऽस्मिन् द्वैतीयोकतया मिते । जीवेश्वरभिदासिद्ध्यै जीवचमों निरूप्यते ॥ २ ॥
- ननु, “वृशान् अर्थान् ततः केचिददृशान् तब कुर्वते" इत्युक्तकुतर्काभ्यासत्र्यसनिनः तत्त्वं भवदुक्तं पांसुभिरिवाकिरन्तो भवतां प्रयासं वितथयिष्यन्तीति शङ्कायां सम्यक न्यायकलापाचलम्बनेन तेषामपि क्षणमात्र एवं क्षपयितव्यम्यमाह चित्तुम् इति प्रथमगावया । चिदचिदीश्वरूपतस्यत्रयमपि स्पष्टं प्रतिपादयन्त्या, “क्षरं प्रधानममृनाक्षरं हरः क्षरान्मानाचीशते देव एकः” इत्याकारिकया निरतिशय- माहात्म्यवत्या थत्या, मोक्षस्येदमूलमिति निचिन्नोऽपि मन्दान् अधिकारिणः जल्पवितण्डादिभिर्मोहयन्ति ये परमतनिष्टाः कथकाः, तान् निराकरिष्याम इतेि गाधार्थः । कत्तटू जल्पादिः । करकरे कथकान् । ननु चेतनस्य सतो जीवस्य रागतस्सुखसड्गे प्राप्तेऽपि कथं दुःखसागर निमज्जनम्, कथच तत्त्वज्ञानेन प्रतिकूडभ्रमनिवृत्तिः इत्यत्र पूर्वाधिकारोक्तमपि समाधानं पुनरादरादल विवृणोति इप्पडि इति । पूर्वाधिकारोक्तरीत्येत्यर्थः । अविद्याकर्मादीत्यादिना यासनारुचिप्रकृतिसम्बन्धान ग्रहणम् । दुःखसागरेन, “संसारसागरं घोरमनन्तक्लेशभाजनम्" इत्यादिकं विवक्षितम् । प्रवाहे पतितस्य अन्ततस्सागप्रा। रवश्यम्भाविनो ते रीतिमनुसृत्यात्रापि ‘प्रवाह त्तिले ओलगि, सागर-॥ तिले अलुन्दुगिर" इत्युक्तम् । तथाच रागाभावेऽपि प्रबल कम भिरनिष्टयोगो भवतीति भावः । तन् विशेषणम् =खापृथक सिद्धविशेषणीभूतं खशरीरम् । विषेकिया मैयाले नायं देवो न मत्यों वा न तिर्यक्
- ।पात जीव। २,
- ur &D प्रकृयान,
- श्री विशेष
- १७
- विवेकurLDur सतनात्म कऊण्ड तत्रनिरुपणकं लगभग ३। तस्त्रशब्द प्राणसिद्ध पर्व वस्तु साधारण द्रश्यान्नी विवक्षाविशेष-
- •
- स्थाचरोऽ। पे वा । ज्ञानानन्दनयस्यात्मा शेो हि परमात्मनः ॥" इ ते अचेतनाद्देहात् खस्मिन् प्रसिद्धस्य भेदस्या।वेचे बनेन ; अग्रहणेने। ते यावत् । ततच तादृशभेदाग्रहणरूपकारणच। टेत सामग्रीशतः स्थूलोऽह- मित्यादिप्रकृत्यात्मनान्तभवती। ते त।नरासाय जीवउगम वेगन्तव्य। मे। ते भावः । ’ तन् विशेष्यम् = ‘यत्यात्मा शरीरम्’ इत्यादिश्रवगात् जीववयस्यापि स्त्रं प्रति खशरीरत्येव परमात्मानं प्रति अपृथक- सिद्धविशेषणतया स्वविशेष्यीभूतः परमात्मा । एतदयेकच “शेो हि परमात्मनः" इत्युक्त भगवच्छेप- स्वादिभेदका कारापरामर्शः । अनेनापि भेदाग्रहादिकारणकल, पेन, ईचरोऽहं खतन्त्रोऽमित्यादिभ्रमो भवतीति तन्निरासायापि जीवतत्त्वविचारः कार्यं इति हृदयम् ! तदुक्तमाचार्यदेव, ‘प्रकृत्यात्मआन्तिर्गळ ति चिदचिल्लक्षणधिया तथा जीने कथन भृतिकलहस्तद्विभजनात्” इति । अत्राप्येतदधिकारान्ते, ‘एड्गुम्’ साधर्म्यम् अडियाकवरुम् ऐक्यभ्रमत्लुक्कु वैधर्म्यदर्शनम् निर्तकमाम्’ इति वक्ष्यते ।
- ननु तत्त्वनिरूपगं सवैरपि सिद्धान्तिभिः क्रियत इति न तब पृथक् किञ्चित् कर्तव्यमस्ति ॥ ते त्वन्यथा निरूपयन्ति, अतस्तन मया परिष्कृितिर्विधेयेति चेत् — परिष्क्रयतां तर्हि नूननतथा पृधिव्याकिम पे सर्व किं जीव। दिमालनिरूपणेनेव्यवाह - तत्वशब्दम् इति । शब्दस्यास्य भाः प्रत्ययान्तत्वेपि शास्त्रकाराना दिसङ्केतेन धर्मधर्म्यादिरूपप्रामाणिक सर्ववस्तु साधारण्यात् पृथिव्यादिकमपि तत्त्वमेवेति तन्निरूपणमपि प्राप्तमेव अथापि मुमुक्षां प्रकृत्यात्मनान्त्यादिवारकतया जीवादिनिरूपण- मैत्रोपयुक्तमिति सन्निकृष्टत्वात् तद्वाचिचमेव तच्छब्दस्येति भावेनाह शिल द्रव्य विशेषङ्गकिले इति । चिवचिदीश्वरेषु इत्यर्थः । विवक्षाविशेपत्ताले= खल्पोपयुक्तपृथिव्यादिनिरूपणस्यापि मुमुक्षु-
- (पासुरत्तिऩ् पॊरुळ्) सित् असित् ईच्वरऩ् ऎऩ्ऱ भागुबाडु उडैय तत्तुवङ्गळ् मूऩ्ऱैयुम् विळक्किक् काट्टुम् वेदान्दङ् गळाले - इवैगळिऩ् अऱिवे मुत्तिक्कु वित्तु ऎऩ्ऱु नम्बि यिरुक्कुमवर्गळैयुम वादत्तिल् कुऴप्पमुऱच् चॆय्युम् तुर्वादिगळै याम तूरत्तिल् ऒदुक्कुवोम्।
- अज्ञान कर्मा मुदलिय तॊडर्न्दुवरुम् सुऴलिल् सिक्कि सारमऱ्ऱ संसार सागरत्तिल मूऴ्गिक् किडक्कुम् ऒरु मऩिदऩुक्कु – तऩ्ऩैच् चार्न्दु वन्दुळ्ळ पुडप् पारुट्कळै आराय्न्दु अऱियामै याले, “नाऩ् ऎऩ्बदु इन्द उडले’ ऎऩ्ऱ मयक्कम् उण्डागिऱदु। अप्पडिये तऩक्कु मेलुळ्ळ इऱैवऩै विवेकित्तु उणरामै याले - नाऩ् सुदन्दिरऩ’ ऎऱै तडुमाट्टमुम् एऱ्पडुगिऱदु।इन्द इरण्डु मदिमयक्कमुम् कऴिय निरूपणम् सॆय्यवेणुम्। इङ्गु तत्तुवम् ऎऩ्ऱदु, पॊदुविल् परमाणङ्गळाल् अऱियप्पडुम् ऎप्
- ३३
- १८
- देशिकाशयप्रकाशसहिते
- Gor
- sarow विशेष प्रयुक्तoro। शक्रं तस्यां साधारणLD OF
- इत् काङ्गळैक् कुऱैत्तुम् नाङ्गळैप् पॊदु वाक्कियुम्,मऱ्ऱुम् प्राणिशका भप्रामाणिक aqui पश्चादिकी कलङ्गुवर्गळ्,
- “भोक्ता भोग्य
- विग्येऽत्यन्तानुपयुक्तकाकदन्त परीक्षासदृशत्य तु – अत्यन्तोपयुक्ततत्तृत्त्रय,
- नेरूपण चैत्र, प्रे रेतारच मत्र,” इति श्रुत्या चित्र नवे । प्रयुक्तनाम् इ। ते। अमद्दात्र। चैरितेि शेत्रः। सर्व।से द्रान्ति मे रे ते वा । तदा तु शिठ केले इ।य।य सामान्यतः तदभा इति निव्य विशेपे- वियर्थं भव्यः । अत एत्र, ‘तत्त्वं जिज्ञासमानानां हेतुभः सर्वतोमुखः । तत्रमेको महयेोगो हरे- र्नारायणः प्रभुः ॥”, “अशे विद चित्प्रकारं ब्रह्मैकमेव तत्त्वम्” इयादिरीया बहुधा वादा दृश्यन्ते । अथ तस्य कमतभेदे कारणान्याह इत्तत्वङ्ग ठुक्कु इति । साधारणरूपङ्ग ककुरैत्तुर = सामान्यतः ततदितरवृत्तिधर्मागां तदवृति प्रतिपद्य । अन सर्वसाधारणस्य वाच्यवत्रेयच देवावृत्तिव्यं तादृश- स्यैव सत्यत्त्रय चिचिवृत्तित्वं चिदीश्वरसाधारणस्य कर्तृत्य देविदवृत्तिचं चिदचः साधारणस्य ब्रह्मारी यादेशिदट्टत्तित्रम् इत्यादिमं तत्तद्वादिभिः प्रतिपादितं द्रष्टव्यम् । असाधारणरूपङ्ग- पोदुवा कियुम् - तन्म। लट्ट तिधर्माणां तदितरवृत्तित्वं प्रतिपथ । ब्रह्मत्वस्येश्वरमात्रवृत्तेः, ‘लि।वयं ब्रझ- मेन’ इआद्याप तदर्शने । चिदविसाधारण्यस्य, अचिदीश्वरासाधारणस्य पराधीनभोक्तृत्वाभावस्य ‘पुरुषस्तु पुष्करपाशवनिप:’ इ।ते रोया चित्साधारण्यस्य च प्रतिपादनेनेत्याशयः । एवं प्रामणिके- क्षेत्र प्रकारेषु किचिदन्यथभावक गेर घादिनां चित्रमुक्त्या सर्वचैव प्रामाणि प्रकारपरे यागादेरूपं विवान्तरप्याह: ग्राम। निकङ्ग इति । जीवेश्वरयोः प्रामाणिक महम्प्रत्ययगोवरचा देकं ब्रह्मणः प्रतिद्धं जगदुपादानत्व, दिकञ्च पलग्य, ब्रह्मणोऽ विद्याश्रपत्यं जीवस्य स्वातन्त्र्यादिकञ्चाप्रामाणिकमारो- पितवन्त इत्यथः । परव। दि इति । तथाच संवाप्येतादृशेषु तत्वेषु निरूप्यम, णेउ, ‘अ।च। पोहा- पास्युः कतिकति कवित्रीचित्रवत् तत्तदप्यानन्त्यादस्तिनास्योर नवधिकुहना पुक्तिकान्ताः वृतान्ताः’ इन्युकरीया बहुवा मतिभेदप्रादुर्गान्मतमेदावार इ।ते सर्वमपि तवं व्याकुलीभवती त भावः ॥
- अथ, “सदसद्भूमक, मेदस्तत्र त्सि ट्रान्तनाटकैः । उपप्लुतस्य तलक्ष्य शुभ्यर्थोऽयमुपक”। इम्युक्तरीत्या क्षोभशान्यै सङ्क्षेपैग तत्रं विनजते तवेति ॥ अनेन तत्त्वत्यं तत्सामान्यलक्षण द्योतितम् । तेन न सामान्य चर्मज्ञानमन्तरा विशेन जिज्ञासाया अनुपपत्तिः । इह लक्षणस्यापि केवलं व्यावहारिकत्वादेव भवनि; न तु व्यावर्तकत्वात् । सर्वस्यापि तत्त्वत्त्वेन लक्ष्यतया व्यवर्याउदय- पॊरुळैयुम सॊल्लुमायिऩु D कुऱिप्भाग सिल वस्तुक्कळै उणर्त् तुम् कनगदिल् इङ्गु उपयोगिक्कप्पट्टुळ्ळदु। इत्तत्तुवङ्गळु टैय पॊदुत्तऩ्यैयैच् चुरुक्कियुम् तऩ्ऩेऱ्ऱमाऩ तऩ्मै कळैप् पॊदुवाक्कियुम्, उण्मैयिल् उळ्ळवैगळै इल्लै सॆय्दुम्, इल्लादवैगळैक् कूट्टि वन्दुम् पिऱमदत्तिऩर् नममै मयक्कुवर्।
- पर मत भने जीव। २
- (ataforum)
- १९
- मद्रभ्याद्रव्यमे इनका नाम gma raiga Gii Gurjar या आफ कण्ठी कारपाश्य वेद्यन्न वायादिकां
- वस्त्रभवः देते ज्ञेयम् । तत्ववच यथावस्थितत्वरूपं प्रामाणिकत्वम् ॥ तदुक्तं वत्स्यायनभाप्ये “सत्स देते गृलनाणं यथाभूतमविपरीतं तत्त्वम् । असच्चासदिति गृहामणं यथ। भूतः वि।रोतं तत्वमि ते । एन्तेन-लक्ष्यतावच्छेदकस्यैव तत्वत्रस्य कथं लक्षणतेत्यपि प्रत्युक्तम् ॥ द्रव्य द्रव्येति । अन्नाद्रव्यत्वं द्रव्यत्त्रा- भावः ; न तु द्रव्य।भेत्रत्वम् ; द्रव्यत्या। पे यत्किञ्चिद्रव्य भिन्नत्वात् । नापि सर्व व्यभिन्नत्वम् । तदपेक्ष- योक्तरचैत्र लघुत्त्रात् । तथाच द्रव्यत्वतदभावाभ्यां तत्त्रविभजनात् सर्वतत्वकोडीकरो भवति । नन्द- पीतेत्या। देना रूप। बेनजने यथा रक्तात्मककोट्यन्तरसद्भात्रः, तथा प्रवृतेऽसम्भात् । “परस्परविरोधे हि न प्रकारान्तर।
- स्थतिः” इति न्यायान्त् । ए ेन द्रव्यगुणेय। दि॥ नैयायिक, दिकृतादर्थविभजनानौचियमुक्तं मन्त्र।ते । आत्मगुणभूतस्य पि ज्ञान दे रेस हान्ते द्रव्यत्राङ्गीकारात् । तथान द्रव्यत्वगुणत्वयोः परस्परांसमानाधिकरणाचान्तरधर्मप्रकार प्रबोध जनक शब्दप्रयोगरूपविभागल्या। परस्परसमानाधि करणत्वेन नुपपतिस्तन्मते भवति । एवं केपाश्चित् भवाभवरूपतया पर्दा वि। गो। पे प्रत्यु को वे देव्यः । “भवान्तरमभवो हि कया (स्य) चन व्यपेक्षप” इति सिद्धान्ते भावयैवाभ, दताङ्गीकारात् । भेदे ते । “घटो रूपत्र नू” इते प्रत्यक्षेण रूघटयो श्रयाश्रयिभावप्रती या ताय च भेदव्यप्यत्वेन द्रव्याययेदः प्रत्यक्षित इति भावः । न चेदं प्रत्यक्षं व धितविरयं द्विचन्द्रप्रत्यक्षत्र दे ते वाच्यम् । अस्य प्रमाणान्तरानुगृहीतत्वात् दृष्टान्ते तदभावेन मिथो विशेषात् । द्विन्द्रप्रत्यक्षं हि दोन मूलतया चन्द्रकत्वज्ञानन्न बाधितम् । इदं तु न तथा । प्रत्युतानुमानानुगृहीतञ्च भाति । तथाहि–यथा पिग्डत्व,त्रत्थ, पन्नस्य वस्तुनः तद्विहाय घटल्यावस्थापत्तिदर्शनम्, न तथा पूर्वरूपरयोत्तररूपेऽवस्थापत्ति- दर्शनम् । अपेतुं पूर्व मादन्यदेत्र रूपमुत्तरत्नोत्पद्यते । तथाच घटो रूपात् स्वगतानन्नः तदवृति- दशाख्यत्रमयोगात् । यो हि यदवृत्तिधर्मवान् स तद्भिन्नः यथा पटः कुड्यात् इति ।
- हव्याहव्यरूप-
- अथ सम्यक्प्रतेप तिहेतुभूत साधम्यवैधम्र्म्य विमर्शनरूपत्वा निरूपणस्य प्रथमं समस्त साधनाह इवै इतेि । द्रव्याद्रव्येत्यर्थः । आकारः साधम्र्म्यम् । समानो धर्मो येषां ते सधर्माण: तेषां भवः साधर्म्यम् । सम।नो धर्म इ ते यावत् । कारणत्वेति । न हि लोके किञ्चन्प्रत्यपि या अकारण भूतं बस्त्वरेत । न हि श्रयं तसरेग्यति। रेणुकपरमाणुद्वयम कुर्मः । यतः, “पारिमाण्डल्यात्मकमणुपरि माणं न कस्यापि कारणम्” इति नैयायिरूप रेमाभितप्रक्रियया तयोः परिमाणस्य न कारणतेत्यव्या हिशङ्का स्यात् । एवं अन श्येनः पतती।त गगनस्यापि प्रत्यक्ष सद्रत्वाङ्गीकारात् तदीयप। रेमाणस्या। पे
- तत्तुवङ्गळ् - तिरव्या, अत्तिरव्यम ऎऩ्ऱु पॊदुविल् इरु पिरिवुगळै उडैयऩ। इव्विरु पिरिवुक्कुम् पॊदुददऩ्मै-एदा यिऩुम् ऒऩ्ऱैप् पऱ्ऱ कारणमाय् निऱ्ऱल्, अऱियप्पडुदल्, सॊल्लप्
- •
- २०
- देशिकाशयप्रकाशसहिते
- द्रव्य गुणश्रयग्वादिलक्षण।
- प्रत्यक्षकारणत्यमस्येवेति न नैयायिकमत इव तत्राव्याहिर पे । कि बहुना — स्थूलजगदा रङ्गे समस्तसूक्ष्मद्रव्यशरीरकतया ब्रह्मणः कारणत्वमस्तीति सर्वस्यापि द्रव्यस्य कारणतावच्छेदकको। टेप्रविष्टत्वेन निष्कृप्य तत्तत्स्थूलावस्थां प्रति कारणत्वभेटव्यमेवेति, अद्रव्याणामप्युत्तरखसमानाधिकरणाद्रव्य न्तरकारणत्वं निराबाधमेवेति च बोध्यम् । वेद्यत्वेति । सामान्यतो विशेषतो या यस्य कस्यचित् ज्ञानविषयत्वं, विशेषत ईश्वरीयज्ञानविषयत्वं वा साधम्यं गत्यर्थः । एतेनेदम्, वक्ष्यमाणं वाच्यवच्च ब्रह्मणे नारतीति नानयोर सर्वपदार्थसाधग्यरूपतेत्यद्वैतिनां पक्षः परिहरणीयो भवति । तथासति ब्रह्मणोऽप्रामाणिकत्वापत्त्या शशशृङ्गतुल्यता स्यादिति बोध्यम् । वाच्यत्वेति । चचनविपयत्वेत्यर्थः । शब्दरूपस्य वचनस्य स्वयं सविनयऋत्वाभावेपि याचितमण्डनन्यायेन तज्जन्यज्ञानस्य तदीश सविन्यरुत्वात् च वने तदार,प्य व्यवहृ- तमिति बोध्यम् । अतएवोभयल ज्ञानाविन्यत्वपर्यवसानेऽपि वेद्यत्त्रवाच्यत्वयोर्भेदेन निर्देशोपपत्तिः; वेद्यत्यस्य साक्षात् ज्ञानविषयत्यरूपत्वात् वाच्यत्वस्थ परम्परया त।द्वपयत्वरूपत्वादिति । ननु सिद्धान्ते ई वरेच्छा दि- रूपशक्तिखण्डनात् कथं तामादाय वनस्य सविनयकत्वोपपादनमि ते चेन्न तदनभ्युपगमे पे अर्थबोध- कल्यात्मकशक्तिसद्भावात् । अन्यथा शक्तिशब्द चैत्र सिद्धान्ते निरर्थकत्वापातात् । अत्र वाच्यत्वं बागि।न्द्रयजन्यज्ञान,वेपयत्व।मे।ते केपा श्चिद्व्याख्यानं मन्दम्; या गन्द्रियत्य कर्म न्द्रयान्तर्गतस्योच्चारण- करणत्वेन चरितार्थतया ज्ञानजनकत्वनियमाभावात् । कचित् तदुत्तरकालं ज्ञानोत्पत्तिदर्शनेऽ पे श्रोतृगतस्य तस्य तदीयश्रवणेन्द्रियजन्यतया व्यधि करणवक्तृगतकीन्द्र भूतवागिन्द्रियजन्यत्व, भावा। देति । अथवा वेद्यत्यवाच्यत्वेति प्रमेपत्याभिधेयत्वेत्यर्थः । तत्र प्रमेयत्वं प्रमा सामान्यविग्यत्वम् । अभेवेयत्वं अभिधातुं योग्यत्यं शाब्दप्रमामात्र वियत्वरूपमि ते भिदा बोध्या । वाच्यत्वादीत्यादिना सत्तायेगा। दिग्रहणम् ।
- इत्यं साधर्म्यमुक्त्वा, लक्षणमन्तरा व्यावृच्छक्ष्यप्रतिपत्ययोगादुद्देशक्रमेण प्रथमं द्रव्यल- क्षणमाह द्रव्यमिति । गुणाश्रयत्य दिलक्षणमिति बहुव्रीहिः । गुणाश्रयत्वं द्रव्यस्य लक्षण। मेत्यर्थः । गुणाश्चसम्बरजस्तनांसि शब्दस्पर्शरूपरसगन्धाः संयोगः शक्तिचेत दर्शवे अन्यन्त्र स्तिः । अपृथ सिद्ध्याख्यस्वभाव सम्बन्धेनैतद्विशिष्टत्वं द्रव्याणां सामान्यलक्षगमित्यभिप्रायः । समबायाख्यः सम्बन्धोऽये निराकरिष्यते वैशेपिकमगे । अन्न इव्याणां स्त्ररूपेण नित्या इगीकारात् नूतन वस्था- वैशिष् यमात्रस्यैवोत्पत्तिशब्दार्थयात् न " उत्पन्नं इदयं क्षगमगुणनक्रिपञ्च ते इसे व्यायावत रोड- स्मास्वस्तीति नोत्पन्न विनष्टघटादावव्याप्तिर्भविष्यति । अव्ये गुणाद्यभावाच्च नाव्या हेरपीति बोध्यम् । गुणाश्रयत्वादीत्यादिनाऽवस्थाश्रयत्यपरिग्रहः । द्रव्यसामान्यस्यावस्थावत्यनवजनीयम् । परेणामिनि अचेतनद्रव्ये पूर्वी तरपरिगामा एवावस्थाः । अपरिगामिजीवेश्वरयोस्तु मूर्नान्तरसंयोगा एव ताः । आगन्तुकोऽपृथ सिद्धधर्मोऽवस्थेत कीर्त्यते । अपृथक सिद्वधममात्त्रस्यावस्थारूपत्वे अनापृथक सिद्ध- ज्ञानादेरप्ययस्थात्वं स्यात् । अत आगन्तुकत्वनिवेशः । तच्चानित्यत्वरूपमिति ज्ञानादे नव्यान्न दोषः पडुदल मुदलियऩ। तिरव्पङ्गळुक्कु अडैयाळम - कुणमुडैत्तल्।
- परमभने जीव, ३॥
- २१
- नन्वेवमपि शब्दस्याद्रव्यत्वाक्षे तत्र शक्तिस्वीकारे तस्या अनित्यत्वात् शब्दा पृथक से द्वत्वाच शब्द प्रति शक्तेरप्यवस्थास्यापतिः । न चेट, पतिः, तथासति शब्दस्य द्रव्यत्व। म्युपगन पते रति चेन्न । खाश्नयो- स्पत्यनन्तरं तलोत्पयमानत्वरूप दागन्तुकस्य । स्व श्रपसमानकालीनप्रागभावप्रतियोगित मिति यावत् । अद्रव्येषु सर्वत्र शक्तधा देरखाश्रयेण सहैवोत्पत्यङ्गीकारेण तत्प्रागभावस्य स्वाश्रय समानकालीनस्याभावात् । अद्रव्येषु सहजैय शक्तिः, मन्त्रादिना मध्ये आधेपशक्तिस्तु द्रव्येष्वेवेत्यभ्युपगमात् । घटस्य कदा- चिदागन्तुकपटेन सह संयोगे सति परस्यापि घटं प्रत्यवस्थान्वपतिषरणाय पृथक सिद्धस्य निवेशः । पटस्य घटं विनापि पृथक स्थ ते ग्भवेन तं प्रत्ययुथ सिद्धिविहान दोपः । न च पटस्यापि घटावस्थ। विशेष- रूपत्वे काऽनुपपत्तिः। पूर्वं शब्दस्येव घटस्य तचापि द्रव्ययङ्गीकारे बाधकाभावात् । घटस्य द्रव्यत्वेनैव सर्वैः परिगणनात् इ।ते वाच्यम् । स्वतन्त्रपटादिपदार्थस्य तथा विधान्यपदार्थ प्रति अवस्थास्वमसि दुष्यभावत् । न च पुरुनेग दग्डधारणकले दण्डवत्वावश्याशब्दप्रयोग त् तद्वयस्य च दण्डरूपतया तस्यापि तन्त्र- पदार्थ यावत्याध्यानुपपतिरिति वाच्यम् । उभयत्रास्थाशब्दार्थयोर्वस्तुनोर्भेदात् । तन्त्र देशकाली हयवरथे।
- ते वृत्वा लौकिकानां तथा प्रयोगः । इह द्रव्यलक्षणवटकारस्थान्वं तु अन्यादृशमुक्तरीव परिभाषितव्यम् । अन्यथा उभयस्याप्येकरूपये देशकालरूपावस्था म।द। याइय्येष्वप्यशेषेषु अतिव्याप्तिसाम्राज्यं स्यात् । न हि देशकालाद्यसम्बन्धि किञ्चिदस्ति यत्तु । अथवा दण्डवत्वं न दण्डरूपम्, अपितु तत्संयोगरूपमि। ते परतन्त्रस्य संयोगस्यावस्थायं सर्वसम्प्रतिपन्नमिति तदभिप्रायेणं लौकिकानां तथानयोगो भान्यः । यचत रतपेटिकायामुच्यते - आवेयत समन्धेन गगनादि- गत्यमादाय शब्दादौ तदोपतादयस्व्यचारणाया पृथकू सद्वत्यनिवेशः । गगनस्यापि खाभयीभूतनाथ समानकालिकप्रागभावप्रतियोगितया आगन्तुकत्वसम्भवोऽस्ति इति शब्दान्तर्भावेण तदभावेऽपि न क्षतिः । ननु निवेशितेऽप्यपृथक सिद्धत्वे गगनादेरपि ब्रह्मापृभवसिद्धतया पूर्ववत् शब्दान्तर्भावेण तदभावेऽपि तदोरतादवस्थ्यम् । अपृथक् सिद्धिसम्बन्धेनागन्तुकधर्मवत्त्व, बेवक्षायां तु पृथक सिद्धत्व- विशेषणं व्यर्थ स्यात् । खापृथवसिधर्मत्रत्वं खस्य लक्षणमिन्दुक्ती अननुगमात् सामान्यलक्षणत्वहानिरिति चेन — अथवसिद्धिसम्बन्धेनागन्तुक धर्मवत्स्वत्यैव लक्षणतया विवचितत्वात् । धर्मेऽपृथक, सद्धत्व।विशेषणं तु अटथवसिद्धे लक्षगतावच्छेदकसम्बन्धत्रलाभायैवे।ते । तन्न; एवमपि शक्तिरूपधर्मादाय शब्द एव।क्त- दोपादध्यात् । न च शक्तेरुत्तरीया शब्दे आगन्तुकत्वं नारतीति वाच्यम् । गगनस्य ग्रहणीव तयाः द्रव्येषु तथात्वसम्भवात । न च सर्वत्र गगन सैकत्वेन तदादायानिव्य, रसुवनत्वेऽपि, सहज- शब्दशे द्रव्येष्वाधेयशक्तिन्यो भिन्नवान् कर्म नामादाय शब्देऽतिच्या रेत दवर यमिति वाच्यम् । व्यक्तिनेदेपि तज्ञातीयस्यागन्तुकत्वसम्भात् । अन्यथा सर्वत्र गगनस्वरूपैक्येऽपे तदागन्तुकन्यस्यं ब्रह्मण्येव सम्भवे । तद्विशिगगनचत्वं ब्रमण एव न शब्दम्येति तन्नाप्यतिव्याप्यसम्भवात् । आगन्तुकरप- छतित मन्त्रमेत्राल वित्रक्षितमिति चेत् न प्रक्षाळनादीव्य दिन्य। पकवळितायेन तथाविवक्षाया वा ।
- २२
- देशिकाशयप्रकाशसहिते
- ॐ अनुपा गुण थयLD Tuji agripoor वस्तुका का
- कुन /Goa गुणा
- आश्रया I सर्वसाधारण काल
- गुरभूपः दि@msist
- &D इद मलम् की विशिष्ट-
- तोपे वरं आगन्तुकत्व वे शेट मन्त्रत्व, निवेशनम् । तथा भवन्मतेऽपृथक, सेद्वत्यवेशे वणं व्यर्थमेन प्रसज्यते ।
- ततचापृथक से द्रव शेणप्रयोजनं अत्मदुक्तरीचैत्र बोध्य।मे।ते ॥
- ।
- Q
- अत्रस्थाश्रयात्य-
- •
- अथाइव्यलक्षगनाह इङ्गलादडु इते । गुणाश्रय सामान्य भेन्न। मेत्यर्थः । अत्रस्थः श्रयास्य- न्तभेदोऽप्यत्र लक्षणतयोपलक्षणीय एव । अथाव्ययस्य इन्याः योगिकतया द्रव्यसिद्वावेवाइव्य।स।द्रः ; द्रव्य।स। देव तल्लक्षणभृतगुणाख्याय सद्विसापेक्षेत्यन्योन्याश्रय इति चेन्न । “रूपवान् घटः" इत्यादि- प्रत्यक्षेण परस्परानपेक्षयोर्दव्यान्ययोधनमिभावातीती अनन्तरं लक्षणजिज्ञासायां रूपा देवर्मयोगित्वं द्रव्य- लक्षण। मे ते प्राद्र्व्यं साध।येवा पश्चात् तद्भिन्नत्वेनाद्रव्य सिद्ध्युपपतेः अथ परोक्तरोल्योभयाङ्गीकारमा क्षिप्य समाधत्ते गुणाश्रय इति । अन चैमा पेप्वेष। केचित् सोलान्ति के मळेवा एत्रनाहुः, “निरा- धारा निधर्मका रूपादयधन्चारः पदार्थाः । शब्द सह पच या । त एन पृथिवे, एककहा- मतो जलादित्वेन च व्यय हयन्ते । दपङ्गा देव्यञ्जकभेदेन मुबादी॥ म।ले।पत् सव्यदक्षिणविकल्पवच्च चक्षुरादिग्राहकभेदेनैव रूपरसादिविकल्पसम्भवात् एक एव चा पदार्थोऽस्तु इते । तदुक्तं सर्वार्थसिद्धौ, “वत्सीपुलांस्तु शब्दादीन् पञ्च श्रमायेका विदुः । शब्दमानचतुव केचि देत्यपरेऽब्रुवन्” इते । वत्सी - मापकमाता । तत्पुत्रसम्बन्धिनो वात्सीपुत्राः । एत एत्र बोद्वेषु नित्यात्मतत्वाङ्गीकारेण इति तत्स ग्रहपचिकायां (३३६) श्लोके दृश्यते । रूपादिषु चतुर्थेत्र के चित् दशब्दात्मानः शब्दवरूपाः । न शब्दस्तान्तरमेते अरे सोलान्ति फादयोऽवन्नित्यर्थः । एक तत्त्वव दोsपे तद्प्रन्थे[क्तः, “अथ रूअ। इएक एअ घपति अवमेअदो (अस्ति रूपादिबेनक गृह्यतेऽक्षभेदा देते) । अस्य तु विस्तरस्तच्चसागरा देषु बोध्यः । अत्र, “निराधार,” इति केवलगुण- सद्भावपक्षसूचनम्, “निर्धम" इति केव। सद्भवपक्षस्य च । कु र्कङ्गळाले इते । आश्रय- मिले एन्वारकम् इत्यत्राप्येतदन्वे। ते । युतकञ्च, “बुद्ध्या विविच्यमानानां स्वभावो नाववते । अतो निरभलप्यास्ते निस्वभावाश्च दर्शिता।" इत्या यक्तरीत्या कथविद भवीक्षणेऽपि घटादो, “अयमंशो धर्मी, अयमंशो धर्मः इत्याचचचारणाभावा तेपादनादिरूप इते बोध्यम् । तदिदं दूपयति, सर्व- साधारणे ते । यक्ष्यमाणैकार्थग्रहणादिवत् अस्य वि।शष्टप्रत्ययस्य चिन्तासंस्कारपाटवाचनपेक्षणेत
- सर्वपुरुपसुलभचात् सर्वपाधारग्यो।
- केः । तेन चायं रूपवन् इते द्रव्यगुगनेदप्रा।
- हे सर्वजनोपलम्भ- विरोध उको भवति । विशिष्टप्रत्ययमुम् इत्याग्रे कूडादे इत्यत्रान्यपः । एवं इद मेत्थम् इते विशिष्टप्रत्ययेन सामान्यतो धर्मसम्भवं समर्थ दीन्द्रियप्र। द्रव्यमथनमुन एककेन्द्रियग्राना- इङङऩल्लाददु अत्रव्यम्। इङ्गु -कुणम, अदऱ्कु इरुप्पिड माऩ त्रव्यम् ऎऩ्ऱ इरण्डिल-ऒऩ्ऱै इसैन्दु मऱ्ऱॊऩ्ऱै कुयुक्तिगळाले मऱुप्पवर्गळ् सिलरुण्डु, अवर्गळुक्कुप् पॊदुविल्
- १
- ।
- वस्तु
- परमतभने जीव, २।
- ।
- २३
- प्रत्यय, दर्शनस्परीन Go एकार्थग्रहणani, प्रत्यभिज्ञामाapti, विशदाविशद- प्रत्यय विभाग, विशेषाग्रह २०१Q। LT १३D संशयावपर्ययाङ्क Log गुणमात्राङ्गीकारपक्षं दूपय। ते दर्शनस्पर्शने।
- ते । अत्रापि पूर्ववदन्ययः । “दर्शनस्पर्शनाभ्यामेकार्थ- ग्रहगात्” इ ते न्याय नुवम् । अयनाशयः–अस्ति हे मेत्र स्पृशामी। ते श्रीन्द्रियग्राह्यवस्तु येषया बुद्धेः । न सा संशयः ; विरुद्वानियत कोट्यालम्बनत्वात् । नापि विपर्ययः; स्वारसिकबाधः द्यदर्शनेनानन्मथा- सिद्धत्वात् । न चैत्रम्भूताया यथार्थाया अस्याः गुणनाला कर्तृवियामः सम्भवति । तथाहि– न तात्र पनात्नमाया विनयः ; तन स्वगेन्द्रयाप्रवृतेः । अन्यथाऽन्धस्यापि रूपोपलब्धि- प्रसङ्गात् । एत्रनेत्र स्पमित्र वेस्यकथन पे प्रत्यारुपयम् । तत्र च चक्षुनोऽसमर्थत्वा । अन्यथा अस्तो। पे दृशा स्प म्पिल धनसङ्गात् । न चोनपं विनयः । इन्द्रियाणां नियत वेगयन्त्र देव । अतो द्वीन्द्रियप्रयं रूपसाश्रिनूनं ततोऽते। रेकं द्रव्याख्यं वस्तु गनपतीदं प्रत्यक्षमितेि । इदं स।नं चक्षुवत् रूपवत् । एवं रूपभिन्नं स्पादानात् स्पविदेत्यनुमानद्वय, महा- भिप्रेतम् । एवं धर्मत्र। ख्पज्ञेयदा न ज्ञातृस्यैपनपे साचपते प्रत्यभिज्ञामात्रमुम् । इन्द्रियभचेतनपेक्ष्य मनसैव पूर्वा एकु होत रूपये तिसन्धानमा धैर्य लिङ्गमित्यर्थः । शात्रु । अन्यथा रूपादिपदार्थ रिक्तात्मानङ्गीकारे, अङ्गीकारेऽपि तत्य क्षणिकस तानरूप वीकारे या सोsह- मादिप्रत्यभिज्ञान घटते। ज्ञातुरेवाभावात् । भावे वा तावर यन्तमेकम्या नवस्थानात् इ शियः । एवं धर्मधर्मिभेद ज्ञातृ-धैर्यञ्च साधयित्वा एकसिन् धर्मिणि बहूनां धर्माण:मेध्यत्व चाह विशदा- विशदे । एफी लोकध्वनि घटदो भूयोधमङ्ग्रहणं विशदप्रत्ययः । भालोकादिसहकारिवैकल्येन घावों का पयधर्म नात्र प्रणम विशदप्रत्ययः तथा चैव धर्मिणि नानाधर्मसद्भाव एव प्रत्ययानां वैशद्यतदभाव उपपद्यते भायः । एवमेकले व विविधधर्म सद्धी, तेषु स्वरूपनिरूपकत्व-निरूपित - स्वपरिणंवाभ्यामपि द्वैविध्यनावश्यकमित्याह - विशेषाग्रहमडियाग इ । अडि= मूलम् । स्वरूपनिरूपकतयाऽसाव। रणीभू शुक्तित्वायग्रहे तो रिक्ततुल्यबलरङ्गत्वरजतम्या दिनानाथ पस्थिती च शुक्तिं दृट्ग, इदं र रजतं वेति संशसे भवति । शुक्ती शुक्तित्वप्रहेऽपि तस्यासा - धारण्य आहे शुकिं दृश, शुक्तिरिय रङ्ग रजां वेत्यपि संशशे भवति । ततश्च विशेषाग्रहेत्यन विशेष शिष्टवन प्रो विनक्षितः । स चोकरः त्या कचिद्धनस्य विशेव्यस्यैवग्रहात् कचिच विशेषत्वस्य विशेषणस्य ग्रहात् भवति । यत्र तु विशेषस्य शुक्तिवादेः सर्वमङ्गः तद्विरुद्ध विरजतस्याद्य के को- पस्थिश्चि भवनि, तन युक्ति इप्प्या, “इदं रक्तम् इति विपर्यो भवति । अधिष्ठानातिरिक्तधर्मान् अनभ्युपगच्छत इदं सर्वे न घटते । भने समानात् संशाधनुपपत्तिः । अभाने च सर्व
- "
- angi
- का”-porgi MuriCurb। पार्त्तुम स्पर्सिददुम वरुम्, वॆळ्ळैप् पऩिक्कट्टि कुळिर्न्दिरुक् किऱदु - ऎऩ्बदु पोऩ्ऱ तॊडर् अऱिवुम् अवर्गळुक्कुक् कडप्पडादु।
७४ स्ववचनविरोधarni देशिकाशयप्रकाशसहिते तडैय @ing धर्मधर्मिक अत्यन्तभेद निर्वाध LATED SIT ३०० निर्गुणत्रह्मरादादिकणां निर्मूउयक्षा। ऎऩुम् पुऩुक्कु र क्कुमदॆऩ्ऩुम् तऩक्कुत्ताऩे तोऩ्ऱु कुल संशयादिः ? भाताभातांशभेदाभावात् तदुक्तमाचार्यैः, “अभिष्ट नस्य कारून मानेऽभा- ने च न भ्रमः भात भाता मिठा कथं निधर्म के भवेत् ।” इ । इदमुपलक्षणम् कथञ्चित् ज। तेऽपि वा संशयादि के कथं बाधकज्ञ नाना तन्निवृत्तिः । तस्य पूर्वज्ञ नादनाधिकविषयत्वात् । ततश्च स्वरूपनिरूपकनिक पनरूपविशेषगीभू, नानाधर्नाथितो धर्मं यावन्नाङ्गीक्रिते, तावत्रिदं सर्व- मनुपपन्नमेति भवः तदुकं भास्करयैः, “आर्मा रोभावधर्मकेनुनि यत् सद्धर्भि, ब्ल या ज्ञानं प्राकूर्मपहगाद्भयेत्” इतेि । आ।व।मङ्ग्रह नेयतग्रहो धर्मः इदन्त्यादेः आ।वेर्भावात् । तिरोभाववन:- मङ्ग्रहणसमये कद। चितरोधान है धर्मः शुक्तित्वादिः । एतेष्वनुगतो धर्मी इत्येकं लक्षणम् । लक्षणन्तरं यत्र देते । यत्र वा वस्तु ने निरूपितवरूपविशेषणीभूतधर्मग्रहणात् पूर्वं ज्ञानं स्वरूपनिरूप- कवर्गमाल विशिष्टतया भवते तद्वमी। ते आनन्दायिन्यामिदं व्याख्यातम् । सवसाधारणं दूषणमाह स्ववचनेति । इदमेव्यमिति प्रत्ययत्व स्वेनाप्यङ्गीकारात् । इद। मेत्थं न भवतीत्यङ्गीकारेऽ। पे धर्मिणे इत्यम्भायाभाव उपेत्यभावान्तराङ्गीकारप्रसज्ञाय धर्मत्रविदूषणं स्त्रो। के। बेरुद्धमित्याशयः । तथाच न्यायसिद्धाञ्जनम्, “इदमेव्यन्ययोः किञ्चिद्यदे केनापि भज्यते । इदं नास्ती। ते बाचोऽ। पे भङ्गोऽन्य- तरभतः” इति । ननु “सदेव सोम्पेदमग्र आसीत् एकमेवाद्वितीयं ब्रह्म” इत्यादिना निर्विशेष, चेन्मा- प्रामाणिकता कथं धर्मवर्मिमेदसिद्धिरेत्यवाह इप्पडि इति । अत्यन्तभेदम् = क्षमेदात्यभानाधिकरणो मेदः । निर्गुणत्रह्मेति । गुणाः = विशेषाः सजातीयविजातीयखगतभेदरूपाः । तदहितं मत्यर्थः । विविधभेदस्वरूपशोदाहृतम्, “वृक्षस्य स्वगतो भेदः पत्रपुष्पफलादितः ! वृक्षान्त- रात्सजातीयः, विजातीयशिलादितः” इति । वादादीत्यादिना भेदाभेदवादग्रहणम् । तथाचाद्वितीय- श्रुतेः सदशान्नानि नेत्रपरवेन निर्दिशेषवस्तु सद्धो न कि छेद पे प्रमाण मि। ते भावः । एवं द्रव्याद्रव्यमेा पदार्थान् विभज्य तय,नन्दच साधयित्वा सम्प्रतेि इव्यं विभजते द्रव्यम् परन्तुक्कु इति । परत्मा एवेयर्थः । ततश्च खने अपे भासमानत्याऽऽत्मनः परले अपि एऩ? " अदुवेइदु" ऎऩगिऱ ऒळ उऱुदिप्पाडु टय अऱिवुम कूड उदिक्क वऴियिल्लै, अवर्गळ् तॆळिवाऩ अऱिवु इदु, तॆळिवऱ्ऱदिदु ऎऩ्बदै ऎप्पडि निर्वहिप्पर्गळ्? ऒ पॊरुळिऩ् तऩित्तऩमै तॆरियामैयिऩ् कारणमाग वरुम- ऐयम्, विपरीत ऎण्णम्- इवैयुम् पॊरुन्दा।तऩ ।े च्चे मुरणबडुम्। आग इव्विदम - तऩमै अदुडैय पॊरुळ् - ऎऩ्ऱ इरण्डुम् कलवेट्टागद तेऱियबडि याल तऩमैयऱ्ऱ ऒरुबॊरुळ प्रमममागुम् ऎऩ्बारुडैय वादङ् गळ् तलैसाय्न्दॊऴिन्दऩ।
- परमतमने जीव। २।
- २५
- मॆदॆऩ्ऱुम् इरण्डु वगै। इवऱ्ऱै तु ऎऩ्ऱुम् ऎऩक्कॆऩ्ऱुम्, अनारमाना pili आत्माGari Dri Qarछा। आत्मवर्गॐॐॐ सर्व- शरीरित्यादिना ईश्वर ती नन्तरचा कर्दना चिदचिदीश्वतान्ना ढङ्ग भासमानत्वेपि न विभागक्षतिः । विभागस्य परस्पर समानाधिकरणावान्तरधर्मवोधकत्यावश्यम्भावात् । एवकारेण स्वस्मैभासमानत्वव्यवच्छेदात् । परस्मै इत्यत्र चतुर्थ्यास्तदर्थ्यार्थकत्वात् परगतप्रयोजनकत्वं भाने लभ्यते । प्रयोजनञ्च संशयनिवृत्यादि । तथाच परमात्नसमत्रेत संशय निवृत्त्या दिप्रयोजनकज्ञानविषयत्वं घटादिपराग्द्रव्यलक्षणं फलितम् । आत्मादिप्रत्यग्द्रव्येषु च तद्भान्नस्य कदाचित्, ‘अहमस्मि न वा’ इत्या- दिखसमवेत संशयादिनिवः कतया परमात्त्रसमवेत संशय निवृत्तिप्रयोजनकेत्यादिलक्षणासम्भवात् नातिव्याप्तिः । इदश्च घटादीनां परस्मै भानं कादाचित्कं बद्धान् प्रति । नित्यमुक्तादीन् प्रति तु नित्यम् । तनक्कुत्तान् तोन्रुम् इति । स्वस्मै स्वयम्प्रकाशमित्यर्थः । प्रकाशमानत्वं घटादावप्यस्तीत्युक्तं स्वयम्प्रकाशत्वमिति । स्वात्मकज्ञानविषयत्वमित्यर्थः । घटादिविपयकज्ञानस्य घटाद्यनात्मकत्वान्न दोपः । एवमपि धर्मभूतज्ञानस्य स्वयम्प्रकाश- घटादिविषयप्रकाशनवेळायां स्वयम्प्रकाशत्वेन स्वात्मकज्ञानविषयत्वसत्वात् खस्मै
- त्वोक्तिः । स्वसमवेतसंशय निवर्तकतावच्छेदकख निरूपित विषयतावत्यमिति तदर्थः । धर्मिस्वरूप चैतन्यस्य स्वयमेव सर्वदा भासमानत्वात् तत्फलभूतसंशयनिवृत्त्यादेः स्वस्मिन्नेव विद्यमानत्वेन तत्र लक्षणसमन्वयः । धर्मभूतज्ञानस्य तु स्वात्मकज्ञानविषयत्वेन स्वनिरूपित विषयतावत्वेऽपि त ज्ञानजन्यस्य संशयनिवृत्त्यादेः खस्मिन्नसमवेतत्वेन नातिव्याप्तिः । इदञ्च-स्वस्मै स्वयम्भानं सार्वदिकं बद्धमुक्तादीनां सर्वेषाम् । सुषुप्तावपि आत्मभानस्याविच्छेदात् । अनयोरेव पर्यायेण विभागान्तरमाह - इच इति । पूर्वोक्तयोरेव यथासङ्ख्यं अत्र शब्दान्तरेण निर्देशः । परस्मै अञ्चतीति पराक् । प्रति प्रतीपं, पूर्वोक्तविपरीततयेत्यर्थः । स्वस्मै इति यावत् अञ्चतीति प्रत्यक् । प्रायः पदार्थानां परस्मै भानस्यैव प्रसिद्धतया, आत्मत्रस्तुनश्च तत्प्रातिलोम्येन स्वस्म भानात् तन्नामकत्वमिति भावः । आत्मत्वं = अहमिति भासमानत्वम् । तदभावोऽना- स्मत्वम् । अथात्मानात्मनोरेव द्वयोश्चिदचिदीश्वररूपतत्त्वत्रयात्मना विभागं तत्र चिच्छन्दस्य जीवमात्रे सङ्को- चश्च सयुक्ति वक्ति-आत्मवर्गत्तिल् इति । द्वयोस्त्रेधा विभागे तनान्यतरस्य द्वै विध्यावश्यम्भावात् आत्मा- नात्मनोः कस्य द्वैविध्यमित्यत्नात्मवर्गस्यैव द्वैविध्यमाह - आत्मवर्गत्तिल इति । आत्मसामान्यस्य शरीरप्रति- सम्बन्धिस्वरूपशरीरित्वे तुल्येपि, “यस्य पृथिवी शरीरम्” इत्यादिना स्वेतरसर्वद्रव्यशरीरवत्वस्येश्वरे तात् तेनाकारेण तं जीवर्गात् पृथक्कृत्य सामान्यतस्तत्रत्रस्य लेथा निर्देश इति भावः । चिदचिदीश्वर गल्
- तिरव्यङ्गळ् - पिऱरुक्के
- तऩक्कुत्ताऩे तोऩ्ऱुमॆदॆऩ्ऱुम् तोऩ्ऱुवदॆऩ्ऱुम् इरुवगैयाग इरुक्कुम् इवऱ्ऱै मुऱैये- ug, is BITD। Sub Garbgai। इव्वात्माक्कळुळ्-उलगमे उडलाऩ तऩ्मैयिऩाल् ईच्वरऩैप् पिरित्तु सित् असित् ईच्वरऩ् ऎऩ्ऱु मूऩ्ऱाग ऎण्णुम् पोदु -सित् ऎऩ्ऱ सॊल्
- ०-४
२६ देशिकाशयप्रकाशसहिते Our गोबलीवदन्याय लङ्का Goo चिच्छन्न जीवविषय। (arчâmúdach) अचेना कण्ठ चेतनााङ्क Qur gari, ईश्वरानं आकाराङ्कां आधेयत्वादिळली। “सर्वत्र वसति” इत्यादि [नका] उपाप्तिमात्र- । एन्नुम्पोदु इति । “तत्त्वेन यश्चिदचिदीश्वरतत्स्वभावभोगापवर्गतदुपायगृतीरुदारः” इत्यादावित्यादिः। वस्तुनः विभागस्य परस्परासमानाधिकरणधरेव कार्यतया चित्वस्य ज्ञानात्मकत्वरूपस्य जीवेश्वरसाधारणतया जीवाचिदीश्वरेत्येव प्रयोकमुचितमिति भावः । तथापि अन्ययोक्तितात्पर्यमाह - गोबलीवर्दन्याय इति । “गामानय, बलीवर्दमानय” इत्यादिरीया गोलीवर्दशब्दयोस्सहप्रयोगे सामान्यत्राचिना गोशब्देन बलीवर्द- स्यापि ग्रहणसम्भवात् पृथक् बलीवर्दशब्दप्रयोगवैयर्थे प्राप्ते तदवैयर्थ्याय प्रथमप्रयुक्तगोशब्दस्य बलीवर्दव्यतिरिक्तगोविषयचाश्रयणं गोबलीवर्दन्यायः। तद्वदनापि - चिद चिदीश्वरेत्यत चिच्छ्न्दं ईश्वरव्यतिरिक्त- चिन्मात्त्रविषयो भात्र्य इत्यर्थः । अत्र वैयाकरणा गोबलीवर्दन्यायसञ्ज्ञां नेच्छन्ति । महाभाष्ये- गोबलीवर्दमिति समाहारद्वन्द्वोदाहरणदर्शनात् द्वन्द्वे च व्याप्यव्यापकभावरहितपदार्थतावच्छेदकधर्ममेद- स्यावश्यकत्वेन गोल्लस्य स्त्रीत्वविशिष्टव्यक्तात्रेय स्वीकर्तव्यतया बलीवर्दसाधारण्याभावेन गोशब्दार्थसङ्कोचा- प्रसक्तेः । ततश्च तन्न्यायस्य ब्राह्मणपरित्राजकन्यायादिसमाख्यैत्र युक्तेति प्रदीपोद्योतादौ विशदमिति । तन्न । यतः गोबलीवर्दमिति भाष्योदाहरणेऽपि - गामानय, बलीवदमानयेत्यादाविव एतन्न्यायसञ्चारोत्तरकालं प्रथमप्रयुक्तव्यतिरिक्तविषयकत्वस्य फलनात् फलितस्य व्याप्यव्यापकभावरहितपदार्थतावच्छेदकभेदस्य सम्भवेन द्वन्द्वसमासोपपत्या लोके प्रसिद्धगोशब्दस्य बलीवर्दसाधारण्यं नापोदितं तावतेति न्यायस्यास्य सैव सञ्ज्ञा भवितुमर्हतीति। : J अय चिदचिदीश्वराख्यतत्यत्त्रयस्य प्रत्येकं लक्षणतस्तत्तदितरसर्वव्यावृत्तस्यापि सजातीयविजातीय- व्यावृत्त्यर्थं साधर्म्यवैधर्म्ये वक्ष्यन् सम्प्रति चिदचितोरीश्वरंवैधर्म्यमाह-अचेतन इति । अन्नाचेतनस्य प्रथमं निर्देशः शास्त्र निरपेक्षप्रतिपत्तिक्रमेण कृतः । अचेतनं हि आपामरं प्रथमबुद्धया- रूढम् । पोदुवाय्=साधर्म्यतया । ईश्वरनुविकल्लाद - ईश्वरस्य वैधर्म्यरूपम् । एतेन - “यदुक्तं यस्य साधर्म्य वैधर्म्यमितरस्य तत्” इत्युक्तरीत्या किञ्चित्प्रति साधर्म्यस्यैवान्यन्प्रति वैधर्म्यरूपत्वं भवतीत्युक्तं भवति आधेयत्वादिगल् इति । चिद चितोरीश्वरस्वरूपायत्तस्वस्वरूप स्थितिप्रवृत्तिकत्वेन तं प्रत्याधेयत्वमेतयोरित्यर्थः। आदिना तदीयसङ्कल्पायत्तस्थित्त्यादिमत्त्ररूपविधेयत्वस्य पाराध्यरूपशेषत्वस्य च परिग्रहः । अत मीदमुळ्ळ जीवऩैये सॊल्लुम्; इदु कोक्कळुम् काळैगळुम् ऎऩ्ऱ इडत् तिल् कोक्कळ् ऎऩ्ऱ सॊल् मीदमुळ्ळ पसुक्कळैच् चॊल्लुम् कणक्किल् १ ईच्वरऩुक्किऩ्ऱि मऱ्ऱ ऎल्लाप् पॊरुळुक्कुम् पॊदुवाऩ तऩ्मै-ऒऩ्। ऱैप् पऱ्ऱि निऱ्ऱल् ऎऩ्बदु मुदलेयाम् ईच्वरऩ्-ऎङ्गुमुळऩ्-ऎऩ्बदऱ् कुम्-अवऩ् ऎङ्गुम् परन्दुळ्ळाऩ् ऎऩ्ऱदुवे करुत्तागुम्।पर मत भन्ने जीव। २। ़ अधिका २७ पर ं । नियाम्यत्वशेषत्वादिनां भाभिनवात्सत्यादिप्रयुक्त sir। ईश्वर लाएं Gurgaएं जीवा आकार पराधीनभोक्तृत्वाद्यभाव, एवेश्वरस्य विषये अतिव्याप्तिमाशङ्कय वक्ष्यति-नियाम्यत्यशेपत्यादिगत् आश्रितचात्सल्यप्रयुक्तङ्ग इति । जीवे तद्धर्मकत्वस्य पूर्वमकथने उत्तरत्र तादृशशङ्कानुत्थानात् । परगतातिशयाधानेच्छयोपादेयत्वमेव यस्य स्वरूपं स शेषः, परश्शेपीति शेषशेपिभावो जगद्ब्रह्मणोत्रभ्यः । ननु, “सर्ववासी वसति समस्तं च वसत्यन्नेति वै यतः । तनस्स वासुदेवेति विद्वद्भिः परिपच्यते ॥” इति श्रीवासुदेव नामनिर्वचनेन तत्र सर्वत्रासौ वसतीति विग्रहपक्षे भगवत (सर्व निरूपिताचे यश्वलाभात् कथं तस्य तद्वैधर्म्यस्त्वमित्यत्राह सर्वत्र वसतीति । तथाच तत्र धात्वर्थः केवलं व्याप्तिरूपासंयोग इति सर्वद्रव्यसंयोगित्वमेव तेन लभ्यते, न स्वाधेयत्वमिति न दोष इति भावः । ननु संयोगेन वृत्तिस्थले संयोगित्वस्यैवाधेयत्वरूपतया तद्दोषतादवस्थ्यमिति वाच्यम् । तथासति बदरादिसंयोगिनः कुण्डादेरपि बदरं प्रत्याघेयतापत्या संयोगि- स्वमात्रस्य तद्रूपत्वाभावात् किन्तु संयोगप्रतियो गितारूपस्याखण्डधर्मान्तरात्मकस्य वा तस्याङ्गी- कार्यत्वात् ब्रह्मणि च तदभावेनादोषात् । विशदमिदं व्युत्पत्तिवादे सप्तमीप्रकरणे । ननु, “सर्वत्र वसति” इत्यनेन ब्रह्मणि सर्वसंयोगित्वमात्रकथने, “सर्वत्रासौ वसति, समस्तं चात्र वस"ि इति निर्देश भेदानुपपत्तिः, तस्यार्थमेदप्रयुक्तत्वात् । न च परस्परसंयोगित्वप्रतिपादनं निर्देशभेदप्रयोजनं भवितुमर्हति । संयोगस्य द्विनिष्ठत्वमधिगतवतां एकेनैव वाक्येन तत्सिदृद्ध्युपपत्तेः । निर्देशभेदोपपादनाय प्रथमवाक्ये सर्वानुयोगिकसंयोगमा योगितायाः द्वितीये सर्वप्रतियोगिकतदनुयोगि- तायाश्च भेदेन ब्रह्मणि स्वीकार्यतया प्रथम निर्देशानुसारेण ब्रह्मणस्सर्वं निरूपिताधेयतायाः संयोगप्रतियोगितादि- रूपाया लाभादुक्तदोषतादवस्थ्यमिति चेत् — सत्यम् । तथाप्यन्यस्व ध्यायत्तस्यस्वरूपस्थित्यादिमत्त्वरूपा- म्यनिरूपिताधेयता यास्तावताऽपि ब्रह्मण्यला मेनादोषात् । तादृशाधेयताया एव तद्वैधर्म्यक्तेः । तथाच, “व्याप्तिमात्रपरम्” इत्यत्र मात्र पदेनै [शाधेयत्वस्यैव व्यवच्छेदः । न त्वाधेयत्वमात्रस्येति बोध्यम् । इदं सर्व नारायणशब्देपि तत्पुरुष- बहुव्रीहिसमा सपक्षयोर्बोध्यम् । नन्वीश्वरस्यावतारदशायां पित्रादि- पारतन्त्र्य-वसिष्ठशेषत्वाद्याकारदर्शनात् कथं तेषामीश्वरवैधम्र्म्यस्वोक्तिरिति शङ्कायामाह नियाम्यत्वेति । न स्वीश्वरस्वरूपप्रयुक्तमिति भाव । तथाच स्वाभाविकाधेयत्वादिकमेव ईश्वरस्य वैधम्र्म्यमित्युक्तं भवति । आश्रिताः = भक्ताः प्रपन्ना या ! तेषु वात्सल्यं = " स च मम प्रियः" इत्यादिसिद्धः गोर्बत्स इवाऽऽश्रित- निष्ठदोषानादर हेतु स्नेहविशेषः । आदिना खखातन्ध्यादिग्रहः । । तथाच एवमचिनीययोरीश्वर, धर्म्यमुक्त्वा सम्प्रति अचिदीश्वरयोजविधैधर्म्यमाह - अचित् इति । अविदीश्वर- साधारणः जीवव्यावृत्त आकार इत्यर्थः । पराधीनभोक्तृत्वाद्यभावम् इति । अचितः भोक्तृत्वस्यै- वाभावेन विशेन्याभावात् ईश्वरस्य भोक्तृत्व सद्भावेपि तदीयस्य तस्य स्वाधीनतया पराधीनत्वाभावेन विशेषणाभावाच्च पराधीनत्व विशिष्टभोक्तृत्वादेरभाव उभयत्राविशिष्ट इति समन्वयः । जीवे तु भोक्तृत्वस्य तत्पराधीनतायाथ प्रामाणिकत्वेन विशिष्टप्रतियोगिसत्त्वात् तदभावाभावेन नातिव्यातिथ । भोक्तृवादीति , २८ देशिकाशयप्रकाशसहिते लानं स्वाधीनभोषतृस्वयं भ्रान्तिसिद्ध ईश्वर पराधीनभोक्तृत्वं गुणकृत ं। जीवेश्वरां पॊदुवाय् अचिrma ज्ञातृत्वभोक्तृ- त्यादिवशी करणारं ज्ञातृत्वादिव्यवहारारा औपचारिक give aagro कर्तृत्वादिपरिग्रहः । ननु - “ईश्वरोऽहमहं भोगी” इत्यादिना जीवस्यापि खाधीन भोक्तृतादर्शनात् पराधीन- • भोक्तृत्वाभावोऽक्षतः इति कथं तस्य जीवव्यावृत्तत्वमित्यन्नाह - जीव इति । तथाच - " तत्रैवं सति कर्तारमात्मानं केवलं तु यः । पश्यत्यकृतबुद्धित्वान्न स पश्यति दुर्मतिः" इति रीत्या प्रकरणस्य जीवभ्रान्ति- प्रतिपादनपरत्यात् वस्तुतस्तस्य कर्तृत्वादिकं पराधीनमेवेति तत्त्वविशिष्टकर्तृत्वाद्यभावस्तद्व्यावृत्त एवेति भावः । अथ भगवता - " दास्यमैश्वर्ययोगेन ज्ञातीनाञ्च करोम्यहम् । अर्धभोक्ता च भोगानां वाग्दुरुक्तानि च क्षमे " इत्यादिकथनात् तस्य भोक्तृत्वादिकमपि पराधीनमेवेति कथमुक्तोपपत्तिरित्यत्राह - ईश्वर इति । “मनुष्यदेहिनां चेष्टामित्येवमनुवर्तते । ॥॥ तेन बञ्चयते लोकान् मायायोगेन केशवः” इत्यादिना तस्याss- भिनयिकत्वसौलभ्यादिगुणकृतत्वाद्युक्त्या न वास्तविकं तदिति भावः । एवं अचिदीश्वरयो जीववैधर्म्यम- भित्रायाथ जीत्रेश्वरयोरचिद्वैधर्म्यमाह - जीवेश्वर इति । चातुत्वं ज्ञानाश्रयत्वम् । भोक्तृत्वं भोगा- श्रयचम्। भोगश्रानुकूलतया प्रतिकूलतया वा कस्यचिदनुभवः । आदिना कर्तृत्वपरिग्रहः । ननु चक्षुर्जानातीत्यादिना चक्षुरादिकरणानां ज्ञानाश्रयत्वव्यवहारात् अचेतनस्याप्यस्ति ज्ञातृत्यमित्यत्नाह- करण इति । आदिना - “हस्तौ गुरुतः” इत्यादिसिद्ध-कर्मकर्तृत्वग्रहणम् । औपचारिकमिति । जानातीत्यादौ आख्यातस्याऽऽश्रयच्चार्थकस्यात् ज्ञानाश्रयत्यादिरूपमुरव्यार्थस्य चक्षुरादौ बाधितत्वेऽपि तत्प्रसरणहेतुत्वा- श्रयच रूपगौणार्थमादाय निर्वाह इति भावः । हस्तादीनां च कृत्याश्रयत्यचाचेपि तज्जन्यशिल्पचेष्टाया- श्रयन्त्रमादाय गौण स्वीकार्यमिति च बोध्यम् ॥ एवमेतावता तत्त्वत्रये एकैकव्यावृत्तोभयसाधारणधर्मानुकावा अधोभयय्यावृत्तैकका साधारणधर्मा- नप्याह इप्पडिओरोक्कु इति। अद्वैतदनन्तरं सर्वकोशेष्वपि इश्विरण्डकिल्लाद इत्येव पाठो दृश्यते । अवऩ् तऩ्ऩै पक्तर्गळुक्कुक् कट्टवुम् अडिक्कवुम् आम्बडि अडिमैप् पॊरुळाग आक्कि वैत्तिरुप्पदु अवर्गळिडम् तऩक्किरुक्कुम् वात्सल्यादि कळाल् वन्द निलैयागुम् अचित्ताऩ जडप्पॊरुळुक्कुम् ईच्वरऩुक्कुम् पॊदुवाय्जीवऩुक्किल्लाद तऩ्मैयुम् उण्डु। अवै-परादीऩमागि ऒऩ्ऱै अनुबविप्पदिल्लामै मुदलियवैये जीवऩ् तऩ्ऩै, स्वतन्त्रऩाग अनुबविप्पवऩ् नाऩ्-ऎऩ्ऱु निऩैत्तिरुप्पदु वीण् प्रान्दि अदु पोले ईच्वरऩ्, तऩ्ऩै, “परादीऩमाग अनुबलिप्पवऩ् नाऩ्” ऎऩ्ऱु करुदुवदु प्रान्दियल्ल पिऩ् ऎदॆऩिल्, अदु ऎळिय तऩ्मैयाले वरुगिऱदु आगुम् जीवऩुक्कुम् ईच्वरऩुक्कुम् पॊदुवाय् असेदऩङ्गळुक्किल्ल३त आगारम् अऱिवुडैमै। अनुबविक्कुम् आऱ्ऱल् मुदलियऩवागुम् इन्दिरियङ्गळै अऱिवुडैयऩ ऎऩक् कूऱुदल् मुक्कियप् पॊरुळिलल्ल इव्विदम् ओरॊऩ् परमतभने जीव। २। २९ ऱुक्कुण्डाय् इव्वि (ईरि?)रण्डुक्किल्लाद अनाङ्गळ् अळिक्कळुम् परतन्त्र चेतनत्वादिकं निराधारत्वादि, अचिदूविकार १०१ का अन्तःकरण झाल ज्ञातृत्वादिका Gari gauriबण्डळ ४ आत्मापळापळ प्रसङ्गिगंल। जीव कण्ठ अवस्था विशेष ८००० निरपेक्षखातsugni ईश्वर कण्ड महत्व cou अथापि ओरोब्रुकु इति वीप्सानुसारेणोत्तरत्रापि ईरिरण्डुकिल्लाद इत्येव तु युक्तम् ; द्वयोर्द्वयोर वृत्तिः एकैकमात्रवृत्तिरित्यर्थः । प्रथमं अचितस्तथाविधधर्मं दर्शयति-अज्ञत्वादि इति । आदिनाऽनात्मत्वपरिग्रहः । अज्ञत्वश्च ज्ञानानाश्रयत्वम् । न त्वज्ञानाश्रयत्वम् । एतेन ज्ञानाज्ञानयोस्सामानाधिकरण्यानुभवात् “घटोऽज्ञ।” इत्याद्दिव्यवहाराभावाच्च ज्ञानाश्रयत्वप्रसक्तिशून्येषु घटा बचेतनेषु कथमज्ञत्वमिति शङ्का परास्ता । अज्ञ इत्यत्र नञः, “अनुदरा कन्या” इत्यादाविवाल्पत्वार्थविवक्षायां अल्पज्ञ इति तात्पर्येण घटादिपु तथा प्रयोगविरहेपि ज्ञानात्यन्ताभावविवक्षया तेषु तथा प्रयोगे बाधकाभावात् घटोऽचेतन इति प्रयोगवदिति भावः । सम्प्रति जीवस्य तथाविधं धर्ममाह परतन्त्रचेतनत्वादि इति । अचितः परतन्त्रत्वेपि चेतनत्वाभावात् ईश्वरस्य चेतनत्वेपि परतन्त्रत्वाभावाच्च विशिष्टमिदं जीवमात्रनिष्ठमेवेति भावः । आदिना अणुचेतनत्वस्य ग्रहणम् । इदानीम् ईश्वरस्य तथाविधधर्ममाह निराधारत्वादि इति । आदिना विभुचेतनस्वपरिग्रहः । ननु ज्ञातृत्वस्याचेतने प्वसम्भवश्चेतनेष्वेव सम्भवथोक्तो न युक्तः ; चेतनस्यात्मनो नित्यनिर्विकारतया ज्ञानक्रिया रूपविकाराश्रयत्वासम्भवात् । किन्त्वचेतन परिणाम- भूतान्तःकरणस्यैव तत्सम्भव इत्यत्राह अचिद्विकारेति । विकाराश्रयत्वसम्भवद्योतनाय तस्याचिद्विका- रखोक्तिः प्रकृतिपरिणाममहत्तच्चपरिणामभूतः आन्तरो मांसपिण्डविशेषः अहङ्कारप्रन्थिः अन्त:- तस्यैव ज्ञातृत्थं साङ्ख्या अद्वैतिनश्चामनन्ति । सात्मस्तयाऽभिव्यङ्ग्भ्यामिव्यञ्जनं अभिव्यञ्जकानां स्वभावः । यथा दर्पणजलादीनां स्वात्मस्थतया मुखचन्द्रावभिव्यञ्जकत्वम्, तथैव स्वच्छद्रन्यनन्तः करणं ज्ञानस्वरूपमात्मानं स्वनिष्ठतयाऽभिव्यनक्ति अहं जानामीतीति । आत्मापलापम् इति । अयं भावः- अन्तःकरणस्यैव ज्ञातृत्वे तत्समानाधिकरणकर्तृत्वभोक्तृत्वाहंशब्दवाच्यत्वादीनामपि सर्वेषां धर्माणां तस्मिन्नेवाभ्युपगन्तव्यत्वे प्राप्ते किमर्थः पुष्करपलाशव लिपस्यात्मनोऽङ्गीकार इति चार्याका दिवदचेतनवर्ग- मात्रात् सर्गाद्युपपत्तिरिति अन्तत आत्मापहार एवैतत्पर्यवस्येदिति । ननु जीवस्य परतन्त्रचेतनस्त्रोक्तिर्वि- रुध्यते । “स खराड् भवति” इत्यादिना तस्य मुक्तौ निरपेक्षखातन्त्र्यश्रवणात् । तथैवाचितोऽज्ञन्वमसा- धारणमित्यपि न शोभते “इन्द्रो मायाभिः पुरुरूप ईयते" इत्यादिना ब्रह्मणोऽज्ञानाश्रयतया जीव- भावोपदेशात् इत्याशङ्क्याह जीव इति । परतन्त्रस्यापि खव्यापारे खातन्त्र्यमापेक्षिकमस्तीति तत् व्युदसितुं ऱुक्कु उण्डाय्। ईरिरण्डिऱ्कु इल्लाद ईरिरण्डिऱ्कु इल्लाद तऩ्मैगळ् - अऱिवऱ्ऱमै मुदलियऩवुम्, परदन्दिर सेदऩऩागै मुदलियऩवुम्, आदारमऱ्ऱु निऱ्कै ।मुदलियऩवुम् आग जडप्पॊरुळाऩ उळ् मऩत्तिऱ्के अऱिवुडैमै यैक् कऱ्पिक्कुम् सिलर्क्कुम् मुडिलिल् सरिरादिगळैविड वेऱाऩ आत्मावे इल्लै ऎऩ्ऱ अवमे वन्दु कुऴुम्। इप्पडिये-जीवर्गळुक्कु मोक्ष्ति ३० देशिकाशयप्रकाश सहिते Qari@gauring ईश्वरापलापयं लु। I (gapur Barri) तस्यां कक्षा ६ शास्त्रोपपत्तिनिरपेक्षLDIT सम्प्रतिपत्तिक्रम Col अचिक्रं puL निरूद्धङ्क प्राप्तLO (Lora) gyi भोका नां, भोग्यं काका DIL, प्रेरिता का कां mii श्रुति मा ब्याक, काया क्रीडा, निरपेक्षत्यविशेषणम् । सार्वपथीनं खातन्त्र्यमिति यावत् । ईश्वरनुक्कु अज्ञत्वमुम् इति । कोल्लुवाई इति । मुक्तौ जीवखातन्त्र्यवादिनः भास्करीयाः । तथाच तदधिकारे वक्ष्यति “ईश्वरनोडे मुक्तर वेण्डिनपडि त्रिभक्तरायुम् अविभक्तरायुम्, निर्पर्हळ्” इति । ईश्वराज्ञत्ववादिनोऽद्वैतिनः । ईश्वरापलाप इति । सर्वथा खतन्त्रेण जीवेनैव जगत्सृष्ट्या दिकार्य निर्वाहात् ईश्वरस्याप्यज्ञानाश्रयत्वे तस्य जीवादवैलक्षण्येन च नृतमीश्वरेणेति तदपहूनव एव पर्यवस्यतीति भात्रः । परतत्त्वाधिकारे चेदं स्पष्टीभविष्यति । एवं सामान्यतः तत्त्वत्रयमुद्दिश्य साधर्म्यवैधर्म्याभ्यां पृथक् च लक्षयित्वाऽथ प्रथमं जीवतत्त्वपरीक्षां करिष्यन् तत्प्राथम्यं आक्षिप्य समाधत्ते इत्तत्त्व इति । मूब्रिल इति सप्तम्यर्थघटकत्वस्य अर्चिते इति अचित्यन्ययः । तस्यैव प्रथम निरूपणीयत्वे युक्तिमाह शास्त्रोपपत्तीति । शास्त्रं शब्दप्रमाणात्मकम् । उपपत्तिर्युक्तिरनुमानात्मिका । तन्निरपेक्षा च सम्प्रतिपत्तिः प्रत्यक्षमेत्र । तस्याश्च क्रमः " प्रत्यक्षमनुमानश्च शास्त्रश्च विविधागमम्” इत्युक्तप्राथम्यरूपः । शास्त्रानुमानयोर्व्युत्पत्तिव्याप्तिग्रहादिषु प्रत्यक्षोपजीवनात् । मुर्पड =जीवादपि पूर्वं । अयं भावः - चार्वाकवैभा पिकप्रभृतयोपि हि प्रत्यक्षेण अचिवर्गमभ्युपगच्छन्तीति तस्यैव सर्वत्रादिसम्प्रतिपन्नता भवति । अनन्तरमुपपच्या दिना जीवजातस्याङ्गीकार आस्तिकानां सम्मतो भवति । ततोप्युपरि वेदान्तिनः शास्त्रबलादीश्वरमभ्युपगच्छन्ति । तत्र तत्र प्रत्यक्षासम्भवात् । तथाच् निरपेक्षप्रत्यक्षप्रमाणेन सर्वत्रा दिसिद्धतयाऽचित्पदार्थ निरूपणमेव प्रथमङ्कार्यमिति । समाधत्ते भोक्तेति । अन भोक्का भोग्यं प्रेरितारश्च मत्वेति श्रुतिर्वित्रक्षिता । अडैबु क्रमः । वैदिकैरस्माभिर्वेदोक्तकमस्यै- याङ्गीकर्तव्यत्थादिति भावः । ननु अतिरेव कथमेवं कथयतीत्यत्राह तन्न इति । अयमाशयः - “आत्माभि- मानानुगणपुरुषार्थव्यवस्थया" इत्युक्तरीत्याऽयमधिकारी खमात्मानं यथा यथा मन्यते तत्तदनुगुणमेव पुरुषार्थ कामयते, तथैव चोपायान् परिगृहाति, विपरीतांश्च त्यजतीति प्रथमं स्वस्वरूपप्रतिपत्ती आवश्यिकायां तसैयिले सर्व स्वादन्दिरियमुम्, ईच्वरऩुक्कु तऩ्ऩडियार् तिऱत्तिल् कुऱ्ऱङ्गळिल् अऱियामैयुम् उण्डॆऩ्बवर्गळुक्कुम् मुडिविल् ईच्वरऩिल्लै ऎऩ्ऱ तीमै वन्दुऱुम् इत्तत्तुवङ्गळ् मूऩ्ऱिल्- सास्तिरम् युक्ति मुदलियवैगळिऩ्ऱि वॆऱुम् प्रत्यक्षम् कॊण्डे अऱियक्कूडिय अचित्तै मुदलिल् निरूपिक्क वेणुम् आयिऩुम् श्रुतिगळिल् - ‘अनुबविक्कुम् जीवऩ्, अऩुबविक्कप्पडुम् असेदऩम्, इव्विरुवरैयुम् नडत्तिप् पोगुम् ईच्वरऩ्’ ऎऩ्ऱु ओरिडत् तिल् कूऱियुळ्ळ क्रमत्तै ओट्टियुम्। मुदलिल् तऩ्ऩै यऱिन्द पिऱगु ताऩे जीवऩ् - तऩक्कु इदु एऱ्कुम्। एऱ्कादु ऎऩ्ऱु पगुत्तऱियप् कृष्ण तश्व परमतने जीव। २। । ३१ त्याज्योपादेय का विवेकिक GauniinGanaurGo पथोपदेश जीव- निरूपि जीव बण्ड लक्षण माधेयत्व-विधेयत्व-शेषत्वा स्वान) aagriCOL algo चेतनस्य LDIT, महत्वorg। आधेयत्वादिसंवन्ध नियम pro अचिद्वयं तदर्थमेत्र जीवस्य स्वस्य निरूपणं तेन तेन कार्यमिति । अथाप्यसाम्प्रदायिकत्वशङ्कां निराकरोति यथोपदेशमिति । “तत्त्वेन यश्चिदचिदीश्वर" इति “स्वाधीन त्रिविधचेतनाचेतन” इति च पूर्वाचार्य- सूक्तिदर्शनात् अयमपि क्रमस्तत्सम्मत एवेति भावः । न्याय सिद्धाञ्जनादौ तु प्रत्यक्ष सिद्धत्वादचिन्निरूपण- प्राथय्यमभिप्रेतं भवति । अथ यथाप्रतिज्ञं प्रथमं जीवलक्षणमाह जीवनुक्कु इति । अन्न"॥॥ मातलू इत्येव सर्वकोशेष्वपि वाक्यसमाप्तिर्दृश्यते । अथापि आम् इति क्रिया तन पूरणीया ; कोशेष, द्रष्टव्या वा । आधेयत्वादीनां स्वरूपं पूर्वमेवोक्तम् । अहन्त्वं अहंशब्दवाच्यत्वम् । तथाचाथेयत्वे सति चेतनत्वं अथवा आधेयत्वे सति अहन्त्वमित्यादिरीत्याऽऽवेयत्वादिभिर्श्वतुर्भिस्सह चेतनत्वाद्योर्द्वयोः विकल्पेन योगे अष्टौ लक्षणानि भवन्ति । आधेयत्वादिमात्नस्याचेतनेषु, चेतनत्वादेरीश्वरे चातिव्याप्त्या परस्परवैशिष्ट्यकरणम् । नन्यणुत्वे सति चेतनत्वादिकमेत्र लक्षणमस्तु, किमाचेयता दित्रिकग्रहणेनेत्यत्राह आधेयत्वादीति । तथाचाचेयत्वादीनां लक्षणत्वकथने जीवस्य तत एव ब्रह्मशरीरत्व सिद्धिरित्यादिकं फत्वं तेपामरतीति भावः । आधारावेयभावादीनां द्विनिष्टत्वेन व्यासज्यवृत्तित्वद्योतनाय सम्बन्धत्वोक्तिः । नियमपदेन कदाचिदाघेयत्वविवेयत्वादिमतो घटपुन्नादेर्भूतल पित्रादिकं प्रति शरीरत्वव्युदासः । यत् यत्प्रति नियताधेय- स्वादिमत् द्रव्यं, तत् तत्प्रति शरीरमिति व्याप्तौ दृष्टान्तः अचिद्रव्यं इति । यथाऽयमचेतनपरिणाम- भूतो देहः जीवं प्रति शरीरम् उक्तसम्बन्ध नियमात् - तथैव तत्सम्बन्ध नियमेन जीवोऽपीश्वरं प्रति शरी- रमित्यर्थः । मद्यप्येकस्मादेव सम्बन्ध नियमाज्जीवेश्वरयोश्शरीरात्मभाव सम्बन्धसिद्धिरिति त्रितयकथनं व्यर्थम्, तथापि आधारावेयभावकथनेन भगवद्ज्ञानशक्त्यादेर्भगवन्तं प्रतीवास्माकमपि तं प्रति अपृथक सिद्धस्वरूप- तावगतिः भवति ; शेषशेषिभावोदाहरणेन आत्माभिमानानुगुणपुरुषार्थव्यवस्थया भगवत्प्राप्येकप्रयोजन- त्वमस्माकं सिध्यति ; नियन्तृनियाम्यभावप्रतिपादनेन परतन्त्रस्वरूपानुगुणोपायपरिग्रहश्च भवतीति प्रयोजनमेदो बोध्यः । नन्वाधेयत्वादिसम्बन्ध नियमेन जीवस्येश्वरशरीरत्वं न सिध्यति ; जीवस्याधेयत्वे पूर्वासारियर्गळ् पुऱप्पडुवाऩ् ऎऩ्ऱ युक्तियै ऒट्टियुम् ऎमक्कु उपदेशित्त क्रमत्तिले मुऱ्पड जीवदत्तुवत्तै निरूपिक्किऱोम्। इन्द जीवऩुक्कु अडैयाळम् ऎदु ऎऩ्ऩिल्- ऒऩ्ऱैप् पऱ्ऱि निऱ्ऱल्, परादिऩ माग इरुत्तल्, मऱ्ऱॊऩ्ऱुक्कागवे अमैन्दिरुत्तल्, अणुवायिरुत्तल् ऎऩ्ऱ नाऩ्गिल् ऒऩ्ऱै ऎडुत्तु, अत्तुडऩ् कूट्टिय सेदऩत् तऩ्मै यो। अत्तुडऩ् कूडिय नाऩॆऩ्ऩुम् तऩ्मैयो आगुम्। मुऩ्ऩॆडुत्त ३२ देशिकाशयप्रकाशसहिते C पोले ऎऩुम् णाऩुक्कु ऎमायिरुक्कुम्। शरीरादिकं प्रकारिurii Gajor D प्रकार । J Camp गन्धादि- Co & जीवंां आधेय LG की? आत्मस्वरूपDIT अस्मादिक धर्मभूतानं माथयLDIT का ईश्वरस्वरूपं पहिलं कLLrmur गुणकाङ्क्षां गुणिका Guru Gorpmor Suraaji, चक्षुस्परीन प्रत्यक्षविरोधादित्याशङ्कते शरिरादि इति । खशरीरादिक प्रतीत्यर्थः । आदिनेन्द्रियादिपरिग्रहः । प्रकारी = विशेष्यम् ; आधार इति यावत् । वेरोन्रुक्कु ईश्वरादिकं प्रति । प्रकारः = विशेषणम् आधेयमिति यावत् । तोकिर इति । देवोहं मनुष्योहं इत्येत्र भानात् “मच्छरीरी ईश्वरः” इत्यभानाच्चेत्यर्थः । आधेय इति । तथाच यदि जीवे प्रत्यक्षबलात् किश्चिदङ्गीकर्तव्यं तर्हि तस्य खशरीरादिकं प्रति आधारत्वमानं स्वीक्रियताम् । न त्वीश्वरं प्रत्यावेयत्वमित्येवं पूर्वपक्षे प्राप्त इत्यर्थः । तत्र देवोह मित्यादि - प्रतीतिसद्भावः किं जीवस्येश्वरशरीरत्वे बाधकतयाऽभिमतः, अथवा “ईश्वरो मच्छरीरी” इति प्रतीत्यसद्भावः ! न प्रथमः ; एकं प्रति शरीरिण एवान्यं प्रति शरीरत्वसम्भवत् । शरीरशरीरिभावस्यापेक्षिकत्वात्, पितृपुत्रभाववत् । द्वितीये तु तादृशप्रतीत्यभावस्तदा प्रतिबन्धकस्स्यात्, यदि सत्यामपि सामग्रयां तादृशप्रतीति- र्न स्यात् । तदानीमेव तदभावस्य विषयाभावसाधकतया प्रतिबन्धकतोपपत्तेः । न च तथा प्रकृतेऽस्ति । जीवस्येश्वरशरीरत्वे स्थितेपि विशेष्यभूतेश्वरग्रहणसामग्रयभावात्, “ईश्वरो मच्छरोरो” इति प्रत्ययचिरहोपपत्तेः । न तु विषयाभयादित्याशयत्रान् समाधत्ते आत्मस्वरूपेत्यादिना । आत्मखरूपस्य स्वस्वा पृयवसिद्ध प्रत्यक्त्वै- कध्यानुकूलत्वा स्यधर्मत्रयव्यतिरेकेण वस्वन्तरमा हकत्वाभावात् ईश्वरस्य च तद्व्यतिरिक्तस्य तेन ग्रहणा- योगादिति भावः । ़ तादृशत्रस्त्वन्तरग्रहणं हि धर्मभूतज्ञानस्यैव धर्मः । तदुक्तं श्रीमद्रहस्यत्रयसारे धर्मभूतज्ञान सुक्कु विपयित्व एरम् ; त्रिपयित्वमावदु तन्न यो लिन्ददो का इति । तन्नैयो लिन्ददु स्वपृथक् सिद्धम्, न तु स्त्रभिन्नम् । तथासति धर्मिणोपि स्वभिन्न प्रत्यत्वादिधर्मत्रयप्रकाशकतया विषय- नाऩ्गिल् मुदल् मूऩ्ऱुम् कट्टायमाग जीवऩुक्कु इरुप्पदिऩाल् असे तऩप् पॊरुळैप् पोल सीवऩुम् परमात्मावुक्कु शरीरमागिऱाऩ्। तऩदु शरीरत्तै उडैयवऩाय्, मऱ्ऱॊरुवरुक्कुम् शरीरमागत् तोऩ्ऱादवऩाय् इरुक्किऱ सीवऩै ईच्वर शरीरमॆऩ्ऱदु ऎप्पडि कूडुम् ऎऩिल्, केळुङ्गळ्। ओर् उदाहरणम्-सन्दऩक्कट्टैयिऩ् मणम् अदिऩ्ऱि तऩित्तुत् तोऩ्ऱुवदु पोल् ईच्वरऩिऩ्ऱि सीवऩ् तऩित्तुत् तोऩ्ऱुगिऱाऩ्। अङ्गुक् कारणम्, मणमऱियुम् मूक्किऩाल्, अदैयुडैय मलरै अऱिय मुडिवदिल्लै। इङ्गुम् आत्म स्वरूपमो - अवऩुडैय ज्ञाऩत् तऩ्मै यो ईच्वरऩै अऱिय ऎट्टादु मऱ्ऱोर् उदाहरणम्- कण् मुदलिय वऱ्ऱाल् आत्माविऩुडैय इन्द पूदवुडल् अवऩै विट्टुत् तऩित्तुदाऩे तोऩ्ऱुगिऱदु ऎप्पोदु नम्मै उडैय ईच्वरऩ् सास्तिर पिरमाणङ् गळाले अऱियप्पडुगिऱाऩो-अप्पोदु नम्मैयुम् नाम् अवऩुडलागक् काणक् कुऱैयिल्लै। इदे नियायम् असेदऩङ्गळिलुम् वरुम्। परमतमले जीव। २। ७ I ३३ मनुष्यादिशरीरं शरीरिकu Gurdwß Garimagi Quraq, जीव रङळियै यॊऴियत् तोऱ्ऱुगिऱाऩागैयाले ऎ योडे कूड काट्ट प्रमाण Gujpouri आधे Gariparulav @is स्वापतेः । अत्र केचित् तन्नैयोलिन्ददु इत्यस्य स्वभिन्नार्थकत्वमेत्र स्वीकृत्योत्तदोषपरहाराय प्रत्यक्त्वादि- धर्माणां धमन्त्रत् स्वातन्त्र्येण स्वयम्प्रकाशत्त्रमेत्राहुः । तेषां श्रुतप्रकाशिका - भावप्रकाशिका - न्याय-। सिद्धाञ्जनविरोधपरिहारादिप्रन्यविरोधः अस्मदध्यात्मविद्यागुरुभिः सारबोधिन्यां तद्वाक्य- व्याख्यानात्रसरे स्पष्टमुपपादितस्तत्रैव द्रष्टव्यः । अस्मदादि इति । संसारिणामित्यर्थः । यद्यपि धर्मभूतज्ञा- नस्य स्वपृथक् सिद्धसर्वत्रस्तु ग्रहणसामर्थ्य सद्भावात् तेनेश्वरग्रहणं सम्भाव्येत, तथापि संसारदशाया- मस्मदा दिज्ञानस्य कर्मगा सङ्कुचितत्वात् तदसम्भव इति भावः । आधारं विनाऽऽयमानस्य प्रतीति- सद्भावमुदाहरति — गन्धादीति । आदिना रसग्रहणम् । तदूग्राहकयोर्घाणरसनयोर्द्रव्यग्रहणा योग्य- त्वादिति भावः । प्रकृतशरीरशरीरेणोविम्पय एत्र तादृशप्रती - मुदाहरति - चक्षुरिति । स्पर्शनं = स्व। गन्द्रियम् । तयोरात्मपर्यन्त प्राहकत्वाभावादित्याशयः । नन्वेन्त्रं पिशाचादिकं प्रत्यपि अस्मदादि- जीवानां शरीरत्वं स्यात् । न चात्रास्मच्छरीरी पिशाचादिरिति प्रतीतिविरहो बाधकः । ईश्वरविषय इवानपि प्रकारिणोऽप्रत्यक्षत्वादप्युपपतेरित्यवाह प्रकारि इति । प्रमाणं “स्वं ह पश्यः पश्यति” इत्याद्युक्तमुक्तिकालीनसर्वसाक्षात्कारि विकसितज्ञान विशेषः । तेनेश्वरस्यापि साक्षात्कारात्, तदैव प्रकारि- प्रती भावभाविप्रकारप्रतीत्या जीवानामीश्वरशरीरत्वायाधेयत्वग्रहणं सम्भविष्यतीति भावः । तथाच पिशाचादीनां तथात्वे प्रमाणाभावान्न तच्छरी एवं कदापि भवतीत्यपि भाव्यम् । अत्र केचित्, “प्रकारियोडे काट्ट्त्रल्लप्रगाणं=वेद,न्तत्राक्यानि, “यस्यात्मा शरीरम्" इत्यादी।ने इति व्याकुर्वन्ति । तन्न । अत्र वाक्ये यस्यात्मा शरीर, मन्या देवाक्यप्र। तपशरीरात्मभावत्यैव प्र।सद्धप्रत्यक्षविरोधेन अनुपपन्नताया आशङ्कितत्वेन पुन- स्तव । क्यार्थप्रदशनेनैव तन्निरासस्य सन्दर्भ विरुद्धताप तात् । न हि यो य। द्वेषमू छतस्स तेनैवोत्थाप्यते" इति न्यायात् । अवैतदुक्तं भवति — पूर्व शरीरा देकलुक्कु प्रकारियाय् वेरोन्रुक्कु प्रकार मन्रिक्के तोरुकिर इत्येतद्वाक्ये तो रम् इति किं ज्ञानसामान्यं वित्रक्षितम् उन प्रत्यक्षमात्नम् । आये - यस्यात्मा शरी- रमित्या।दे।भर्वाक्यैः ब्रह्मप्रकारतयैत्र जीवस्य वोधात् कथं “प्रकारमन्रक्के तोट्रु किर" इत्याक्षेपः प्रत्रतते तद्वाक्यस्याप्रामाण्यशङ्कया चेदाक्षेपः, कथं तदा तेनैव तत्प्रशमनम् ; तद च्छाय विस्मृत्य या पूर्वरक्षप्रवर्तने तद्वाक्यप्रदर्शनेनें वालं भविष्यति । द्वितीये तु अत एव हि दृष्टान्तविया प्रत्यक्षमेत्रोदाहृतं मूत्र इति । न तु जीवानां न त्वन्यशरीरतया प्रतिपत्तिरपि । सा चाप्रतिपत्तिविशेष्यभूतब्रह्मा ग्रहणप्रयुकापि पचद् ब्रह्मग्रहणे सति परि- पूरि विपया भविष्यती। ते युक्तं जीवानां ब्रह्मशरीरत्यम् । अचेतनानां तु अन्यशरीरतथैवोपलच्या तन्न युज्यत एन । न होकस्य शरीरं भवत् अन्यस्यापि शरीरं भविष्यति । द्वैराज्यप्रसङ्गादित्यधिकाशङ्कायामुक्तन्यायमतिदि- शति इन्दश्यायम् इति । अत्नायमधिकः परिहारः -: थिव्याद्यचेतनानां, “अनेन जीवेनात्मनाऽनुप्रविश्य” ०४०-५ त्या व्याख्यानमेत्रोचितम् । शरीरतयाऽप्रतिपत्तिमात्रम् । ३४ न्याय पृथिव्यादिवशी तुझ्य देशिकाशयप्रकाशसहिते (@gujuitmap - ) क्रता १B वेळा इथ हाइर्थ प्रवृत्ति ६ळा Qrva@msuCQ स्वतiiGur@& p जीवळां विधिनिपेधशास्त्रयोग वेऱॊरुत्तरुक्किट्ट)ऩिट्ट वऴक्कागाऩ् ऎऩ्ऩिल्, तीऩाऩ् इव काकण्ड ज्ञानशक्त्यादि Gsro हित। दिनोपदेशान्ना अलीका प्रवर्तिक angbuy नियमि/sugar ( विधेयस्य शास्त्रवइत्या इत्यादि त्या जीववगं प्रति शरीरत्वेऽवगतेऽपि, “यस्य सर्वाणि भूतानि शरीरम्” इत्यन्तर्या। मत्राह्मणाद्यनुसारेण भगवच्छरीरत्वस्याप्येष्टव्यत्वादुभयं प्रत्यप्यचेतनानामेव शरीरत्वं प्रामाणिक्रमेत्र । न च द्वैराज्या दप्रसङ्गः । तलेश्वरस्यैव सर्वप्रधानत्वात् इति । श्रीमद्रहस्यत्त्रयसारे पचान्तरमप्युक्तम्, “जीवर्गकाले रेकड गर शरीराकुक्कु जीवद्वारा आधारमाग इस्क्कुमेन्रु शिला शोल्लुत्रा" इति । अत्रानयोः पक्षयोः पूर्वतम एव सिद्धान्तीकरणाहः ; प्रमाणानुगुण्यात् । अत एत्र तत्र प्रन्थे - पूर्वस्मिन् पक्षोपन्य, से आचार्यकथितत्वम् ने । एततत्त्वञ्च मूल एवानुपदं स्पष्टीभविष्यति । । एवं स्वतन्त्रतया प्रतीयमानत्रेऽपि जीवस्येश्वरं प्रति आवेयचमुपपाद्य सम्प्रति विवेयत्वम- प्युपपादयते तान् नित्तपडि इ।ते । पूरी “जोबनुक्कु स्वाधीनभोक्तृत्वम् भ्रान्तिसिद्धम्” इत्यनेन स्वतन्त्रतया पुण्यपापफलभोक्तृत्वं नास्तीत्युक्तम् । इह तु स्वतन्त्रतया भोक्तृत्वाभावेऽपि कथञ्चित् स्वातन्त्र्यमान्नम। स्व। ते शङ्कयोत्थानमिति न पुनरुक्तिः । स्वेच्छानुविधा। येप्रवृतशीलत्वं स्वातन्त्र्यम् । वायूदका दे रततृणादिवत् परेच्छ्या प्रवर्तमानत्वं पारतन्त्र्यम् । जवश्च यथेच्छं दृष्टार्थकृप्या दप्रवृत्तिं अदृष्टार्थयागादिनवृत्तिञ्च करोतीति तस्य खातन्त्र्यमेत्रे। ते भात्रः । ईश्वरन् इत्यादि । सर्वप्रशा सतेश्वर- स्वप्रशासितृत्व सिद्धये उभयात्मके जगत अचेतनेषु भोग्यत्वं चेतनेषु भोक्तृत्थं तदनुगुणज्ञान- शक्तया। दिकञ्च सङ्कल्प्य विहरति । ततथ जोत्रः ईश्वरदतज्ञानतया हिताहित। पदेशं त्वा तदा हेत- शक्तिकतया यथाप्रतिपत्ति तत्र तत्र प्रवर्तते । एवञ्च जीवातन्त्र्यस्येश्वर सङ्कल्पाय तत्वेन, तत्य तत्पार- तन्त्र्यकाष्ठाफलतया जीवस्य विवेयत्वशास्त्रवश्यत्वादिकञ्च सम्भवत्येवे। ते भावः । तदुकं रहस्यत्त्रयसारे, “अचितपत्र शब्दादिक ईश्वरनुण्डा अन्चुमक्किरापेले [ जीवन्] इत्र स्वातन्त्र्य एड्डु च्युम कैम् भगवत्पारतन्त्र्यका है इरुन्दपडि” इति । अन्यत्र च “भेग्यं मुकुन्दगुणभेद नचेनेिषु भोक्तृन्नात्मने निवेश्य निजेच्छयैत्र । पाञ्चालिका शुक। वभूपणभ, गदायी सम्राडवात्मसमया सह मोदसे त्वम् ॥” इते । नन्वेवं जीये यदश्वराधीनप्रवृत्त्यादिमन्त्र ते, तदा वस्तुनस्तस्य स्वातन्त्र्यहनेः निग।केतपुरुपे धावताय । देशयत्
- ताऩ् निऩैत्तबडि इहलोक परलोक विषयङ्गळिल् मुयऱ्सिक्कक् कूडिय स्वादन्दिरियम् उडैयऩाय्, सॆय्, सॆय्यादे" ऎऩ्ऱ वेदङ्गळिऩ् कट्टळैक्कु मट्टुम् उट्पट्टवऩाऩ सीवऩै-मऱ्ऱवऩुक्कुप् परा तीऩऩाक्कलामा ऎऩ्ऩिल्- ईच्वरऩ् इवऩुक्कु अऱिवु। आऱ्ऱल् मुदलियवैगळैक् कॊडुत्तु नऩ्ऱु तीदु अऱिन्दु अदऱ्केऱ्प मुयलुम्
- परमत भने जीव। २।
- दिवां aG। कायकरण र्मक लादिस। पेक्ष
- चोद गवि
- प्रवर्तिनं विधिनिषेध-
- लोक- वेद- पर्व सिद्धान्तसिद्ध IswirGov ईश्वरला पेशक
- (Don ) वरोघळं Qur।
- ।
- तं प्रति शास्त्रीय॥।
- नेपेचसाफल्यं कथं भविष्यति इत्यत्राह कायकरणे ते शरंरेन्द्रयेत्यथः । कर्म = प्राचीनमदृष्टम्, गमनादौ ईप्सिततमं ग्रामादे वा । कर्म क्रिये।ते केप व्याख्यानं त्वनादेयम् । क्रि गज निकायाः पुरुषप्रवृत्तेः क्रियापेक्षत्वाभावात् । तथाच जीवनवृतिसामान्यस्य, “अधिष्ठानं तथा कर्ता करणञ्च पृथग्।बेवम्। विचित्रा च पृथक् चेटा,॥॥“इत्युक्तरीत्या यथा अनेकपदार्थस पेक्षत्वेऽपि न तस्य विधेयत्वे विरोधः, तथैव देवश्चल पञ्ञ्चममेत्युक्तेश्वर सापेक्षत्वेऽपीति भात्रः । यदिदमीश्वरसापेक्षत्त्रमात्रे विरोध।द्भात्रनम्, तदेदमीश्वरप्रक्षेपफलमेत्रे। ते च बोध्यम् । तथाचाधिकरणसारावली, “मैत्रं कर्मा शकाल - प्रभृतिपरवशे कर्तृनां तत्फञ्च स्वीकृत्या मेशनले अशितः वे देते द्वेष इत्थं दुरन्तः” इते । स्वतन्त्रस्य पी- श्वरस्य जोवप्रवृत्तिं प्रति प्रत्यक्षप्रतिबन्धकत्वाभावात् न निगलनतुच्यतेत्य भेत्र यः । ननु कर्तारं प्रत्येव हि विधिनिपेनशास्त्र, प्यर्थवन्ति भवन्ति । स च, स्वतन्त्रः कर्ते। ते पाणिन्यनुशिष्टः । तथा- न्यानधीनस्वव्यापारवत्वरूपं लोके प्रसिद्ध। मे। ते कथमीश्वरपरतन्त्रस्य जीवस्य पुण्यपापकथं तत्फलभाकूत्व- दग्ध्यत्वादकञ्चे ते चेन, पाणिन्यनु शेटस्वतन्त्र कर्तृत्वस्य कर्मत्व दिवत् परिभाषामात्त्रत्वात् । न हि तत्र कर्ने। ते चलन।त्मकं कर्म विवक्ष्यते । ग्रामादेतत्वानुपपतेः । किन्तु, “कर्तुरीप्सिततमं कर्म” इति क्रिथाजन्यफलशालितया कत्ल भप्रेतत्वमेव तत् । तद्वत् प्रकृतेऽपे कतृ सम भव्य। हत।
- क्रेयाका एकान्तर- व्यापारानध ेनत कियानुकूलव्यापारवत्वरूप।मे।त व्युत्पत्तिवादादौ निर्णतम् । तथावाsपे क्षकस्य कर्तृ बात- न्त्र्यस्येश्वरपरतलेऽपे जं।चे नानुपपत्तिः । तथा है- राजपुरुषः काठैः स्थाल्यामोदनं पत्रतीत्या राज ुरुपस्य राजेच्छधी प्रवृतिमतोऽपि समभिव्याह पाक।
- केयाकारकान्त एका दिव्य पाराची प्रवृत्तमत्र, रहम लेग पाक क्रियाकर्तृत्रमुच्यते । न हि पुरुषस्य पाके स्थितं स्वातन्त्र्यं राजतन्त्र्य। वेरोधे । न हि राजा पाक क्रियाकार गन्तरम् । येन तत्पारतन्त्र्यं पुरुषस्य पाकक्रियास्वातन्ध्यं विहन्यात् । एत्रमेहापि जीव- स्येश्व परतन्त्रस्त्रेऽ॥वेहेत।ने। पेद्रक्रिय। कन्या। देकमुपयत एव । ईश्वरस्य ततन्क्रियाकारकान्तरत्वाभावात् । न च कठैः पवतो। तत्रत् ईश्वरेग जोगः कर्म गुरुत इयादिप्रयोग सद्भावत् तलेश्वरस्य करणकारक तया तदधीनस्य जोवस्य कथं तस्यां कर्तृम्यनि। ते वाच्यम् ; “साथ फतनं करगन्” इ। ते विधानेन तनपा असाधा- रम्यलाभात् ईश्वरस्य च साच। रङ्गकारणतया तस्य कुत्रापि जोत्रकर्तृकक्रियायां करणत्वानुपपतेः । उक्त- प्रयोगस्तु “तो” इति विहेतहेतुतया निर्वाहयः । तयः कारकचेन केवात् न तदर्थः कारकं भवति । पडि अवऩै अमैत्तु वैक्कैयाले, सास्तिरत्तिऱ्कुक् कट्टुप्पट्ट वऩायिऩुम् ईच्वरऩुक्कुम् सॊल्लिऱ्ऱुच् चॆय्बवऩाग इरुक्कलाम्, मेलुम् उडल्, इन्दिरियङ्गळ्, कर्म, काल, तेसङ्गळ् इवैगळिऩ् उदवियिऩ् मूलम्’ सॆयल्बडुम् जीवऩुक्कु सास्तिर वसप्पडुदलुम् उण्डु ऎऩ्ऱु उलगम् सास्तिरम् इरण्डैयुम् अऱिन्द पॆरियोर्गळ् ऒप्पु षर्गळ्।
- ३६
- देशिकाशयप्रकाश सहि
- तया त्वञ्च - धनेन कुलं चिया यश इत्यादिषु द्रष्टव्यम् । तत्र क्रियाध्याहारे प्रमाणाभावात् । अस्तु वा प्रकृते “ईश्वरेण जीवः गुरुते” इत्य दो प्रेरितः इति क्रियाध्याहारः । तस्याञ्च प्रेरणक्रियायामीश्वरः कर्तेत्र भवतीति तदानीमपि सा कर्तृतृतीयैचे। ते न प्रकृत क्रियायामीश्वरस्य करणत्वम् ॥ नन्वस्ति तत् ईश्वरेण जीयो मुक्तिं लभत इत्यादौ । जीवकर्तृकमु फिलामे ईश्वरस्यासाधारणकारणत्वेन करणत्वात् । तया च तत्र समभिव्याहतकारकान्तरव्यापाराधीनव्यापारशालिनो जीत्रस्य कथं कर्तृतेोपपद्येत ; कर्तृखातन्त्र्यस्योक्तरूप- स्यापि हानेरिति चेत्-मैत्रम् । अत्रापीश्वरेणानुगृहीत इ ते मन्ये पूर्वत्र क्रिशन्त राज्याहारात् तत्नेश्वरस्य कर्तृत्वात । अत्नायं निष्कपेः - कर्तृना निर्वाहको व्यापारः प्रवृत्यात्मको यन्न एत्र ; न तु पाकप्रागादिरूपः । तस्य निर्वाह्य- कर्तृताफलभूत क्रियात्मकत्वात् । तथाच पाकादेः कारकान्तराधीनत्वेऽपि देवदत्तादेः पाकादिप्रवृत्तिः त। क्रियाकारकान्तरकाष्टाद्यनधीनैव । तदधीनतायास्तत्सापेक्षता ति।
- रक्ततज्जन्यता रूपत्वात् । न हि कारक- चक्रं स्वायत्तीकृत्य व्यापारयतः तचकत्रका तेनः कर्तुः कारकान्तरसापेक्षत्वेऽ। पे तदधीनप्रवृतिमत्त्वम् राज्ञो राष्ट्र निर्वाहस्य अमात्यमापेक्षत्वेऽपि तदधीनत्वा सम्भववत् । प्रत्युत काष्ठादिव्यापार एव तव्यापाराधीन इति कर्तुर्देवदतादेरीश्वरपारतन्त्र्येऽपि खातन्त्र्यदण्डयता देने मलया। पे क्षतिरिति ।
- पर यत्ताधिकरणतप्रकाशिकायां तु स्वातन्त्र्यपारतन्त्र्ययोर बिरोधोऽन्यथा न्यरूपे, “न च स्वातन्त्र्यं पराधीनत्यञ्चेति व्याघातः ; अमात्यस्वातन्त्र्ये तदभावात् । तदभावश्च अमात्यप्रवृतेः राज्ञा अनिवारणात्। अलायं सङ्ग्रहः –—–—वैधभ्यं यावता न स्याद्विधानप्रतिषेधयोः । नियन्तृत्व प्रस्तावान् सङ्कोचो न त्वतः परः ॥ बाह्यान्तःकरणव्याप्तिच्छक्तधाधानधारणैः । साधारणोपकारस्स्यात् इच्छ, देः कारणं परः ॥ (इच्छादे: = प्राथमिके छाप्रवृत्त्यादेः)॥॥सामध्ये सत्यवार्यचात् स्वतन्त्रो जीव उच्यते ।
- ॥॥। न खातन्त्र्यं पराधीन- स्वरूपात् प्रच्युतं भवेत् । स्वातन्त्र्यदायिना पुंसा तत्प्रवृत्यनिवारणात् ॥” इति । ( पर धोनवरूपात् = जीवात् ।) अधिकरणसारावल्यामपि तत्रैव, “कर्तृत्वं स्यात् कदाचित् करणवति परप्रेरणनिव्यपेक्षम्” इत्यादिभि।ख। मेश्लोकैरयमेत्र चिपयो विमुष्टो दृदयते । तत्न यद्यपि चिन्तामण्याद्यनुसारेण श्रुत- प्रका शिकोक्तप्रक्रिया खण्डन मित्र प्रतीयते, तथापि सूक्ष्मदृष्टौ पक्षान्तरस्यैव कस्य चित्खण्डन मित्युचितं वक्तुम् । प्रथमप्रवृत्ती ई वरेऽत्यन्तोदासीन्यस्यैव तत्र निराकरणात् । निर्व्यपेक्षमिति कथनात् । श्रतप्रका शिकाय, मीश्वरे तत्त्र साधारणकारणतारूपेण कथञ्चिदभिसन्धेरङ्गीकारात् इत्यपि भाव्यम् ॥ नन्वत्र पूर्वापरप्रन्यविरोधः प्रतिभाति । पूर्व “तान् निनैत्तपडि” इत्यादिना स्वतन्त्रस्य कथं शास्त्र- यश्यन्य। म ।याक्षेपात् । अन्न तु, ‘कायकरण॥॥सापेक्षनाय’ इति तद्विपरीताभिधानात् इति चेत्-मैत्रम् । जीत्रस्य शास्त्रश्यतां प्रति मलया खातन्त्र्यपारतन्ध्योः सद्भाव आवश्यक इत्यत्र पूर्वोत्तरप्रन्ययोस्तात्पर्येण दोगत् । नहीश्वरवत् सर्वथा खातन्त्र्ये, अचेतनकाष्टादिवत् सर्वया पारतन्त्र्ये वा जीवस्य सोपपद्यते । अत एव हि । श्रीरहस्यवयसा रे “अत्यन्तपरतन्त्रनान अधिकारिये क्कुरिन॥॥ ओरु कर्तव्यत्तै विधिक्कुम्पडि एन् " इत्यत्न अत्यन्तेत्यधिकं पदं प्रायोजि ।(Grassail)
- परमतभने जीव। २।
- ३७
- स्वार्थLIT सङ्क
- ST
- ग)
- वाङ्गी
- राजादिकं ल
- शेषoros
- बन्ध? दासाहिबां लोकसिद्ध।
- प्रवर्ति जावण परशेवभूत फ्राङ्काळा या स्वार्थप्रवृत्ती Grih स्व। थंवृत्त कर्नाक कि गविशेषाङ्क : शेष परीक्षकां निर्णीयं बी। एव। मेयता ग्रन्थेन जीत्रस्येश्वरं प्रति आवेयस्य वेवेयचे उपाधेदानों शेरत्यम। पे स्थापयेतुं शङ्कते चेतन इति । स्त्रप्रयोजनाभावे, “प्रयोजनमनुद्दिश्य न मन्दोपि प्रवर्तते इति न्यायादप्रवर्तमानस्य च अचे नितुल्यतया चैतन्यमेत्र व्यर्थ स्यादित्यभिप्रायः । शेषभूत इति । " क्षेत्रः परार्थयात्” इति मीमांसासूले परोद्देशप्रवृतपुरु कृतिव्याप्यत्वमेत्र प्रयाजादीनां यागशेत्वमित्युक्तम् । तत्र स्त्रोद्देशाभावेन स्वार्थाभाव। रेसद्धः । एत्रमेत्र, ‘धरगता।तशयाथानेच्छयोपादेयत्वमेत्र यस्य स्वरूपम्’ इ। ते वेदार्थसङ्ग्रह क्त लक्षणे पि परगतातिशया- धानातिरेकस्य स्वार्थस्य कस्याप्यभावो वित्र क्षतः । न च शेपित्वस्यैतत्प्रत्यनीक । कारतया स्वार्थप्रवृत्तत्व रल्पस्य फलनात् यदोदारस्य कस्यचित् परदुःखापनोदनार्थमेत्र प्रवृत्तिः तदा तस्मिन् शेपित्यमव्याप्तम- :िव्याप्तश्च शेषत्थ।मे।ते वाच्यम् । उदारपुरुषबुद्ध्या परार्थस्याप्यात्मार्थत्वादुक्तदोषानापत्तेः । प्रसिद्धं होतत् “अय निजः परो वे त गणना लघुचेतसाम् । उद्दारव। रेतानां तु वसुधैव कुटुम्बकम्” इत्यादि । एवं कृत माशङ्कां जीत्रस्वरूपोचितदासदृष्टान्तद।नेन च ते दासादि इति । अयं भावः - एकस्मिन् पुरुषे एकदा स्वार्थपरार्थ- प्रवृत्तयोर्न मिथो विरोधः । यथोकोदारे । एवञ्च दासादेतनग्रहगा दिजन्यत्व सन्दोषार्थ प्रवृत्ताय। पे, अत्यन्त- विधेयस्य तस्य खसन्दोषोपि खामिसन्दोष एवान्तर्भवतीति स्वार्थ प्रयतमानो। पे दासादिः पराथमेत्र प्रवर्तत इत्यायातम् । इयांस्तु विशेषः - यत् स्वामिनः प्रवृत्ती पाञ्चालेका शुक वेभूषणभोगदानन्यायेन परार्थ आनु- पङ्गकः, स्वार्थ एव तु प्रधानम् । भृत्यप्रवृत्तौ चैत द्वेपरीतम् । तत्तत्खरूपौचित्यस्यैवाल नियामकत्वात् । अत एक भयत्नोभयवित्रप्रवृत्तिसद्ध। वे। पे पूर्वस्मिन् स्वामित्वमेव, उत्तरस्मिन् भृत्यत्यमेत्रेति व्यवस्थोपपद्यते । एवञ्च चेतनस्य जीवस्य स्वार्थप्रवृत्तावपि तदंशस्यानुषङ्गिकतया परमात्मप्रयोजनस्यैव प्राधान्यमिति तस्य तच्छेपतोपपत्तिरिति । इदञ्चोदाहरणमानुपातिकतया स्वार्थान्त्रयेऽ। पे नैत्र शेपत्यस्य हानिरिति प्रदर्शनायोचे । वस्तुतस्तु प्रधानतया स्वफललाभेऽपि न तद्वानिरि।ते दर्शयतुं मीमांसकसम्मतं दृष्टान्तान्तरमाह स्वार्थ- प्रवृत्तेति । प्रधानतयैव स्वार्थस्वर्गादिकं प्रति प्रवृतेत्यर्थः । अधिकारित्वावस्थायामित्यादिः । तदैव हि यजमानः फलकामनया तत्साधने प्रवर्तते । क्रियाविशेपङ्गचक्कु = यागादीनाम् । शेपमाक इति । कर्तृत्वावस्थायामित्यादिः । परीक्षक = मीमांसकाः । निर्णयित्तारक इति । तृतीयाद्ये, अदु पोलवे इवऩुक्कु ईच्वर वच्यदैयुम् वरलाम्। इवऩ् ऒरु सेदऩगैयाले तऩक्कऩ्ऱियिल् एदुम् सॆय्याऩ् ऎऩ्ऱिरुक्कुम् पोदु जीवऩै - ईच्वरऩुक्कु शेषबूदऩागिऱाऩ् ऎऩ्ऱु ऎप्पडि सॊल्लुवदु? ऎऩ्ऩिल्- उलगिल् अडिमैयाऩवर्गळ् तङ्गळुक्कॆऩ्ऱु सिल सॆय्यच् चॆय्देयुम् अरसऩ् मुदलियोर्क्कागवुम् उपयोगप्पडुवदु कण्गूडु। तऩक्कॆऩ यागम् सॆय्युम् ऎजमाऩऩै यागत्तिऱ्कु अवऩ् उऱुप्पु
- A
- ३८
- ईश्वर up ईशिन
- देशिकाशयप्रकाश सहिये
- स्थळं। “२। Gang Qic
- ऒऴिक्कवॊऴियादु” ऎऩ्ऩुम ।टि निऱ्कुम् ऎऩ्गिऱविदु सिऩम्।
- ताऩ्
- (ii) ङ्घानादिरूपDGs काळा शरीरिuraip जीव ऩुक्कु ऎक्कूडाद (टुमो) ऎऩ्ऩिल्? मऱ्ऱुळ्ळार् सॊल्लुम् सरिर लक्षग@rb अध्याध्यतिव्याप्ति Co अनन्यथासिद्ध लोकवेद- " पुरुषश्च कर्मार्थत्वात्” इत्या दिसूल इत्यादिः । अधिकार्यत्रस्थायां स्वार्थस्वर्गादये फलाय यजमानेनोप, देय- तया यागादिकं प्रति तस्य शेषित्वेऽपि कर्तृत्वदशायां कर्मसाद्गुण्याद्यर्थमेत्र तस्य। प। देयतया वैपरीत्येन तस्य यागशेत्यमेत्रे ते भावः । तथाच तद्वत् प्रकृतेऽपि जीवस्था बेबेका ददशायां स्वानर्यायनवृत्तिदर्शनेन तस्याथ भगवदर्थत्वे पर्यवसानायोगतः शेषत्वाप्रतीतावपि प्रबोधानन्तरकले भगवन्मुषोल्लासाथमेव तेन प्रवृत्तेः शेत्रत्वोपपत्तिरिति बोध्यम् । ननु यजमानं प्रति दासादेरेव, क्रियां प्रति कतु रेत्र च, जीवस्य भगबच्छेरत्वमौपाधिकं कादाचिकं स्यादित्यन्न ततोऽस्य विशेषमह ईश्वरनैप्पटर इते । ईशितव्यङ्ग== शेरभूत द्वर्गोऽचिद्वगन्थ । उरवेल इत्यादि । इयं भगवन्तं प्रति श्रीगोदाया गाधा । नमक्कु = ईश्वरस्य तव, ईशितव्यानाम माकश्च इगु = परस्परयो। वेगये, उरत्रु एल् शेनशे पेभायसम्बन्धः खल्लु अ। लिक-नाशयतुं यत्ने कृतेऽपि ओलियादुन नइति । अत्र यत्ने कृतेऽ पे न नश्यती ते सामा- न्योक्तथा, अल्पशक्तिभिरस्माभिरिव सर्वशक्तिना त्वयापि आययोस्सम्बन्धो न नाशयितुं शक्य इति व्यञ्यते । एन्नुम्पडि निकुमदु = एवंरूपा या स्थितिः सा । अनौप। धकत्वेन य वरवरूपभाविन्य।मे।ते यात्रत् । विशेषम् = दासकर्त्वा देभ्यो व्यावृत्तिः । शेयत्वम्॥॥। निर्कुमद्दु एन्गिर विशेषम् इत्यन्वयः । भन्न— तथा स्थितेरे त्रेताच्यावृत्तिरूपन्योक्तिर्भावान्तराभावनयात् द्रष्टव्या ।
- १
- आत्मोऽसङ्घातात्मकस्य, सङ्घातात्म-
- नन्वाधेयत्वादिनियमैर्जी वह पेश्वरशरीरत्वं न युक्तिमत् कन्दहं प्रति देहिनस्तदसम्भवानित्याच सङ्घातादिरूपमक्केि इति । पृथिव्यादिर्भूतसङ्घ ताना- रमके, पाणिपादादिसङ्घातानात्मकेति याऽर्थ: आदिना, “चेष्टेन्द्रियाथ श्रम। शरीरम्” इति सूवोक्त चेष्टाथा अपरिग्रहः । प्रयत्नत्रदान से योगा समत्राविकारणिका क्रिया चेश “चेष्टा हिना हितप्राप्तिप रहारार्थ-स्पन्द।” इति च । चक्षुगनीन्द्रियाणि । अर्थ: सुबदुःखोपभोगः शरतनाथ त्वञ्च क्रमेण समत्रा- याधिष्ठा नत्वावच्छेदकत्व सम्बन्धैर्थोध्यम् । तथा चात्मनो देहलक्षण धुर्यात्, अभ्याश हल्क्षण करणेनै दु- पपादनेऽपि तस्य स्वशरीरं प्रति शरीरित्वस्य प्रत्यक्षसिद्ध नया शरीरत्वशरीरित्वयोरेकल समावेशविरोधाच्च, आत्मनः परक्रमशरीरतेति भावः मळळा इत्यादि समाधानग्रन्थः अन्ये नैयायिकादय इत्यर्थः ।
- इत्यादिरुपमाधानग्रन्थः अव्याप्त्यतिव्याप्तोति । तथाहि चेष्ट,थपत्वं शिलादिरूपा। ल्या शरीरेऽव्याप्तम् न च तदलक्ष्यम् । ऎऩ्ऱार्गळ् मिमाप्सगर्गळ्, ईच्वरऩैप् पऱ्ऱ उलगत्तिऩ् उपयोग उऱवु “नमक्कु इङ्गु ऒऴिक्क ऒऴियादु” ऎऩ्ऩुम्बडि इरुप्पदु एऱ्ऱम्
- ताऩ् पलवऱ्ऱिऩ् तॊगुप्भाग इरादु मेलुम् ताऩ् ऒरु शरीरत्तुक्कु उडैयवऩाग इरुक्कुम्बोदु इन्द जीवऩ् ईच्वरसरिरमावदु ऎप्पडि?
- परमतभने जीव। २।
- प्रयोगानुसार TCG०, चेपना । भाघेपन्य-विधैग्रत्व-शेपत्वनियम
- शरीरछा DI लक्षण LDT १९१४ अचि
- पृथसद्ध विशेवणता द्रध्यं
- Uip शरीरिUTा जीव
- ३९
- ईश्वर या upp शरीरका विरुद्धयां /। अचेननद्रव्य ईश्वर लाल अद्वारकoraoji सद्वारकraoji शरीरorris चेतनां शरीर
- द्वारा
- स्थावर विभाववत् तस्यापि पाप। दिफलंवेन तदवश्यम्भावात् । “अन्तरसञ्ज्ञा भवन्त्येते सुखदुःखसमन्विताः " इति वचनत् । न च तत्र चेष्टाभावेऽपि तद्योग्यतास्तीति वाच्यम्; तथोभ्यतायास्तत्कारणतावच्छेदक- धर्मवत्त रूप वेन तम्या यावन्नि परितुमशक्य वात् । चेष्टांया अत्यन्तमनुपलब्धेन तद्योग्यता कल्पना- नुपपत्तेः । यदि स धर्म, आधे दरियुते तर्हि स वस्तु शरीरलक्षणमिति स एव सिद्धान्तः । एव- निश्यिामपि विकल्प्य दूष्पम् । किमत्रा श्रयत्वं संयोगः अथ समवायः, उता पृथसिद्धिः आहो उपटम्भकत्वं अथवाधिष्ठानत्वं विवक्ष्यते ? नाः :- घटाद्दिव व्यानेः, रश्मिद्वारा सक्षाच चक्षुरदर्शना- दियुकंवात् ! न द्वितीय, शरीरेन्द्रिय स्तन्मते समवायानभ्युपगमःदव्य तेः इन्द्रियावयवानामेवेन्द्रिय। सनवान्तिय । सिद्धन्ते समवाययैवानुपगमादवसिद्धिध। अत एव तृती गेऽपृश्क सिद्धिपक्षऽपि प्रक्षिप्तः । तम्याः सिद्धन्ते समवाय थानीय भ्युग्गमात् दूषणतीयात् । नापि चतुर्थः तदु टम्भ करवस्य तन्निष्ठ कार्य। ननशक्त्युपष्टं णरूत्वेने प्रति शरीरस्येव प्राणम्यापि प्र णस्यैव वेन्द्रियोपप्रम्भकत्वात् तत्राति- व्यतेः नां पञ्चमोऽपि अधिष्ठान वस्य वारेकात् तन्निरासेनैव निरासात् । न च यत् यन सन् कार्यकरं भवन, तत् तत्याधिष्ठानमिति शरीरमेव रथेति वच्यन् ; रसनास्पर्श ना दे रेन्द्रियस्य विनष्ठ करत्वापयेऽतिव्यतेः एव मे वच्छेदकत्वमाश्रयत्वमित्यपि दूषणीयम् । एवमर्थाथत्वमित्यत्र भोगावच्छेद- कसं यदि वक्ष्यते, तदोक्तीत्य शिल शरीरादि-गतिः । स्थावरादिशरीरेविव शिल। दिपु शर। रेषु सूक्ष्मा- तस्सञ्ज्ञाया अपि दुर्लभत्वात् । योग्य चानुदं दूषितत्वात् । भोगस्थानत्वविवक्षायां गृहाविति- व्यतिथ्याधिका । एवं पृथिव्यादिपञ्चभूतसङ्घा स्वं शरीरत्वमित्यपि “न भूतसङ्घसंस्थानो देहोऽस्य परमात्मनः” इत्युक्तभगवदन कृ । दिग्रहे व्याप्तम् । शिरःपनादिसङ्घातरूपत्वमपि शिलादिशरीर इत्यादिकं स्वयमृहनीय । यमेनावना परोक्तं शरोरलक्षणं दूप। यत्वा, सिद्धान्तरीत्या तद्वक्ष्यन् तस्याव्याप्यादिदोष- दूरगचं सामान्यतो दर्शयते - अनन्यथासिद्वेति । अत्र लोकशब्देन स्मृतिर्माया । लोकयते वेदार्थोऽत्रेत लोकः । अयं भावः यथा लोके घटवादिशब्दा एकाकारनानावस्तुषु प्रयुज्यन्ते, न तथा शरीरशब्दः । किं तु कृमिकीटपतङ्गसर्पनरपशुप्रभृतेषु परस्परात्यन्तविलक्षणसंस्थान द्रव्येषु अगोण एक, “यस्य पृथिवी शरीरम्” इत्या देना धर्मभूतज्ञानव्यतिरेकेषु श्रव्या, “सोऽभिध्याय शरीरात् स्यात्”, ।
- कार्य-
- “तानि
- ऎऩिल्। शरीरम् ऎऩ्बदऱ्कु पिऱ मदत्तवर् काट्टुम् अडैयाळङ्गळॆल् लाम् मिगुदि कुऱैबाडु उळ्ळवैगळागैयाले, असैक्क मुडियाद वेदङ्गळ् काट्टिऩ मुऱैयिल्, ऒरु सेदऩऩुक्कु ऎदु अवऩैच्चार्न्दु
- ४०
- देशिका शयप्रकाशसहिते
- सर्वाणि तद्वपुः”, “तत्सर्वं वै हरेस्तनुः” इत्या। दरमृत्या च प्रयुज्यमानो दृश्यते । अतोऽनन्यथा सिद्वैतादृशप्रयोग- बलात् सर्वसाधारणमन्यदेव लक्षणं बकव्य।मे।ते । किं तल्लक्षण मत्यन्नाह चेतन ने कुरिन्तु इतेि । चैतन्यविशिष्टं प्रतीत्यर्थः । तेन चैतन्यमात्नस्यात्मस्वरूपं प्रति आधेयत्व, नेयमसद्भावेऽपि न तं प्रति तस्य शरीरत्वापत्तिः । स्व।व।शिष्टं प्रति स्वस्याधेयता विरहात् । तथासति स्वस्यापि स्व।विशेप्यतावच्छेदकीभूत- स्वाधेयत्वप्रसङ्गेनात्माश्रयात् । तदुक्तं न्याय सिद्धाञ्जने खखज्ञानभिन्नसमस्तत्रस्तुशरीरकत्वमीश्वरलक्षणमिति । तन्न्यायस्य जीवज्ञानेष्य। पे तुल्यत्वात् । अत्र खस्वज्ञान भिन्नसमस्ते ते कथनात् तत्तज्जीवज्ञानानां तत्तज्जीयान् प्रति शरीरत्वस्योक्तयुक्त्या असम्भवे । प ईश्वरं प्रति शरीरत्यमस्त्येव ; स्वस्य स्वाधेयतापते। वेरहादिति धोल्यते ॥ न च वज्ञानस्य खं प्रति शरीरत्वे कि बाधकमिति वाच्यम् ॥ स्वसङ्कल्पाधीनत्वरूपधेयत्वस्य स्वज्ञानेऽसम्भवात् । ज्ञानभिन्नसङ्कल्पाभावात् । अथाप्याचेपत्वेन तच्छरीरम। स्व। ते चेत् न । चेतनप्र।
- तसञ्च- न्धित्वेनैव शरीरत्यव्यवहारात् । अत एव यस्य पृथिवी शरीर मेल्या। दिवत् यस्य ज्ञानं शरीर,
- मत्यप्रयोगः । न च “शुन्दद नेर्पे।रेय शुडग्ज्ञान। बेन्वमेयो” इति वकुळा भरणगाधायाः, “महदादिकमप्य भव्याप्य ततोपि महत्तरज्ञानानन्दत्यमित्यथिं†ाया व्यारव्याने पट्सहस्रथां, “त्वदीयसङ्कल्पज्ञानस्या। पे त्वमात्मा” इति ज्ञानसामा- नाधिकरण्यस्य शरीरात्मभावच। टेततथैव व्याख्यानात् अस्त तज्ज्ञानस्यापि तमात्मानं प्रति शरीरत्य। मे।त वाच्यम्; तन्त्रात्मशब्दस्यापृथक् सिद्ध वशेषणं ज्ञानं प्रति विशेष्यभूतस्य मित्येतत्परत्वेन मुख्यात्मत्व विरहात् । ततः स्वज्ञानस्य स्वं प्रति शरीरत्यासिद्धेः । तथैव हि चतुर्निशतसहस्त्रकायां व्याख्ययते स्म । आधेयत्वादीति । आधातुं विधातुं च योग्यतेत्यर्थः । तेन सगशरीरे नाव्या। तेः । फलोपचानाभावे पे तत्पुरुषक्रमोम्पा, जन्ततया पूर्वोत्तरकाल्योः कार्यदर्शनेन च स्वरूपये ग्यत सच्चात् । नियमथ व्या प्तेः । आधेयत्व नेयमः= नियताधेयचम्, स्वसत्ताध्यापकाचेयत्य। मी यावत् । स्वं शरीरम् । एवञ्च नियमपदेन भृत्या दिव्यावृत्तिः । तेपाम, नयत- विधेयत्वा दमवत् । प्राणेन्द्रियादिव्यावृत्तिथ । आकाशाहङ्कारादिभ्य उत्पन्नानां तेषामात्मार्थतसत्ताकत्वा- भाव त् । एतेषां त्रयाणां सम्बन्धानां नियमा एव वेदार्थसङ्ग्रहादिषु शरीरलक्षणतयोक्ता । तत्न च प्रत्ये- कमेवैतेषां लक्षणन्य। मे।त लक्षणत्रयं फलति ; न तु परस्परविशिष्टस्य । तथास ते एकैकमालस्यैव सम्यखेन शेषवैषर्थ्यात् । केचित दळानां प्रसिद्दयावर्त्यभावेऽ।पे, “आधेयचनात्तस्य शरीरलक्षणत्वे आधेयस्याप्य- विधेयस्य कस्यचिच्छरीरत्वं स्यादिति रीत्या शङ्कितव्यावर्य सत्खेन तद्यावृत्त्या सार्थम्यं भविष्यति । यथा जन्मा देकारणच। त्रितये ब्रह्मलक्षणे इति वदन्ति । तन्न; प्रभुसम्मिते स्वतन्त्रे वेदशास्त्रे तयोपपत्त।व। पे युक्तिप्रधानेषु आस्माकीनेषु प्रन्थेषु तथाभावासम्भवात् । ब्रह्मणि जाजन्मकारणेपि, स्थिति कारणतवान्ता- सद्भावे ब्रह्मणो वृहत्त्वहानेवत् प्रकृते हान्यभावाच्च । एत नेतयफलितं लघुलक्षणान्तरमाह अपृथ सिद्ध- विशेषणे।ते । अत्रापि चेतनं प्रीत्यनुवतते । तत्पदप्रयोजनञ्च पूत्रत्रदेव भव ते । अस्याथा पृथ सिनेः पूर्वोक्तं सम्बन्धत्त्रयमुपपादकमिति द्योतयन्तु नियमेनेति तृतीयाप्रयोगः । यस्य चेतनस्यापृथ सिद्ध वशेषणं यत् द्रव्यं भवति, तत्तस्य शरीरमित्यथः । एवञ्च शरीरलक्षणे यत्तच्छब्दघटनात् शरोरत्वस्य’ पितपुत्र-
- ।
- परमतभने जीव। २।
- [अ] शरीर Bura
- ४१
- @waari जीवाङ्गुळे सुखादि- ऎङ्गळ् काण्गैयालुम्, अङ्गे तैयुम् कलक्कुम्बोदु रिवुम् भावादिवत्सप्रतियोगित्वं लभ्यत इति खशरीरं प्रति शरीरिणोऽपि जीवस्य ब्रह्म प्रति शरीरत्वमुपपद्यत इत्याह आनपिन्यु इति । सप्रति सम्बन्धिकत्वे सिद्ध इत्यर्थः । अचिचैप्टर = अचित्परिणामभूतखशरीरं प्रति । तथाच शरीरत्यशरीरित्वयोरेकप्रतियोगिको रेवैकल समावेश।बरोधः, न त्वन्याभ्यप्रतियोगकयोरपी। ते भावः । नन्वनानामीश्वरशरीरत्वं किं साक्षात्, अथ परम्परया ? आधे, “अनेन जीवेनात्मनानु- प्रविश्य” इ। ते जोत्रद्वारेश्वरस्त्याचे नाचिनोति वेरोचः । द्वितीये च, नारायगवासुदेवादिशब्दे! साक्षाच्चेतन- तुल्यमचेतना धिष्टानव वनव्याघातः इत्यत्राह अचेतनद्रव्यमिति । तथा चोभयप्रामाण्यायोभयवाप्यधिष्ठा- नाङ्गीकारात् सर्वोपपत्तिरि ते हृदयम् । अत्र मतभेदत तारतम्यादिकं प्रसङ्गात् पूर्वमेत्र त्रिवृतं न विस्मर्तव्यम् । अथाचेतनन्यायेन चेतनस्योभयवापोश्व शरीरत्वं प्राप्तं प्रतिवति चेतनन् इतेि । अचेतनस्याधिष्ठेषत्वे जीवस्य द्वारवतो, “अनेन जीवेन” इ। ते प्रमाणसद्भावत्रत्, जीवस्याधियत्वे न पदार्थान्तरस्य द्वारता- प्रा।हप्रमाणमस्त, न वा तादृशस्तके इत्यभिप्रायेोकं, द्वारप्रसङ्गोपि नास्तीति ।
- १
- एवं जीवस्येचाशरीरत्वं स्थापयिचाऽय तस्याणुत्वन। पे समर्थयिष्यन् प्रथमं तद्वेभुत्वचा,
- दिमतं, तदुक्त- युक्तिप्रमाणपुरस्सरमनुवदति शरीरं पोनविडमिति । सुख। देरात्मधर्मत्वेनान्यत्रापि मुखाग्रन्प, तस्थले तत्सत्यमावश्यकमित्येवंरील्या तस्य स गतत्वेन विभुत्वमवर्जनीय। मे।त तेषामाशयः । ननु तत्रतत्र शरीर- यत् तत्प्रत्युप्तात्मगमनस्यापि सिद्धौ तत एव शरीरस्येव तस्य विभुत्वमनपेक्षेत। मेनाह अङ्गे इते । शरीर- गमनस्थल इत्यर्थः । उपसम्प्रतिपन्नशरी एकमनेनैव सर्व निर्वाहे विप्रतिपन्नात्मगमनं कल्पनं गौरवपराहत- मियाशयः । ननु कल्पनायां हि गौखं दोषः । अहं गच्छामी। ते प्रती। तस्वारस्यान्तु तत्नात्मगमनम। पे निऱ्पदाय्, अऩिट्ट वऴक्काय्, अवऩुक्केयाग अमैन्ददाय् इक्किऱ तो, अन्द विट्टुप् पिरियाद त्रवियम् अवऩुक्कु उडल् ऎऩऱु शरीरत्तिऱ्कु अडैय ळम् कूऱ वेण्डियदायिऱ्ऱु। अदऩाल् असेदऩमाऩ ऒरु उडलैप् पॆऱ्ऱिरुक्कुमिवऩ् ईसुवरऩुक्कु उडलायि नप्पदु नमक्कु उडऩ् पाडे, असेदऩम्ऩ पॊरुळ्गळिल् सिल जीवऩै इडैयिट्टु ईच्वरऩुक्कु शरीरङ्गळा क इरुक्कुम्। मऱ्ऱुम् सिल अवऩै इडैयिडादे नेराग ईसुवर सरिरङ्गळाय् निऱ्कुम्, जीवऩ्- जीवऩै इडैयिट्टु ईसुरऩुक्कु सरिरमॆऩ्ऱु सॊल्लवुमॊण्णादु।
- इङ्गु, जीवऩ् ऒव्वॊरुवऩुम् ऎङ्गुम् परन्दुळ्ळाऩ् ऎऩ्ऱु सिलर् सॊल्लुवर्। अदऱ्कु वरुमाऱु कारणमुम् काट्टुवर्। ऎप्पडि ऎऩिल्- अर्गळुक्कु शरीरम् पोऩविडमॆङ्गुम् सुगदुक्कानुबवम् नेरुगिऱदु। उडलुडऩ् अणुवाऩ आत्मावुम् अङ्गु सॆल्लुगिऱदु ऎऩ्ऱाम्- इरुबॊरुळ्गळ् सॆल्लुगिऩ्ऱऩ ऎऩ्ऱु निरूपणम् सॆय्वदु कडिऩमाग
- GA-६
- ४२
- देशिकाशयप्रकाश सहिते
- धां
- ॥
- तुम दूराधी क अप्रविशेशा ८० भोग्यविशे- पान ९gri, योगिक नित्य मुक्तळं PG शरीर/ कटेगा परिग्रहिकडrgri, ‘नित्यः सर्वगतः स्थ णुः इत्यादिप्रमाण/काळं, जो ऎऩैप् पोले fuवाग वेण्डुगैयाल् सुऱु ऎऩ्ऱ इडम् ाल्मॆऩ्ऱु Bouji @snoglajji कला। सुखादिशायाङ्कन का suji, यथाप्रमाणं शरीर- सिद्धमेत्रेत्यवाह दूरङ्गळिले इति । अत्रेदमाकूतं, देवदते शरीरेण सह यय।चि।स्थिते सति ततो दूरतरेऽ। पे देश। वशेपे तददृष्टाधीनभोगोदयदर्शनात् तददृष्टस्य च तद्देशेन साक्षात्सम्बन्धाभावात्, अदृष्टवत्तदात्मसंयोगस्यैव तदुपनायकतया तदनुरोधेनात्मनां सर्वदेशव्यापित्वमावश्यकमिति । तदुदाहृतं न्याय कुसुमाञ्जलौ, “कारीरोज नित संस्काराधारपुरुपसंयोगात् जलमुचां सञ्चरण, जलचरणा।
- दरूपा क्रिया” इति । ततश्चात्मनां विभुत्व सिद्धी अहं गच्छामीत्यादेः श्रतं गच्छतीत्यादेरेव विशेषणीभूत- देहादिमात्रगमन एव तात्पर्यमत्रसेय। मे ते । सिद्धान्तिना पे सम्मन्तव्यं निदर्शनं दर्शयति योगिगलु। म। ते । सौभर्यादय इत्यर्थः । तैः कदाचित्कायव्यूह परिग्रहात् आत्मनोऽणुत्वे तत्रैकमेव शरीरं सजीवम्, अन्यत्सर्वं निरात्मक।मि।त तन्न सुखदुःखादिभोगापलापप्रसङ्ग इति हृदयम् । मुक्तादीनां, ‘स एकवा भत्रति विधा भवति’ इत्यादिश्रतेर्नानाशरी एप। रेग्रहः प्राप्तः । अवैमुत्वेऽपि क्रमेग नानादेहप रेग्रह सम्भवादुक्तम् अरुक्काले इति । इयं मध्यस्थोक्तिर्भाव्या ; आत्म। वेमुल्यवादेनैया। येकादिभिर्मुक्तस्याशरीरत्वाङ्गीकारात्, नित्यस्य स्वरूपेणैत्रानङ्गीकाराच्च । एवमात्मनो विभुत्वे तर्कमुक्त्या तदनुग्राह्यं प्रमाणमन्य। ह नित्यस्सर्वगत इति ।’॥॥ अवलोयं सनातनः’ इति गीता । “तद्वत् जीवो नभोपि च (नभोपमः ?)” इति रत्नपेटिक:- दाहृतत्र वनान्तरम् । ब्रह्मवत् जीवोऽपे सर्वगत इति तदर्थः । नन्वत्राणुखरूपस्यापि जीवस्य धर्मभूतज्ञान- द्वारा भत्रन्ती व्याधिरुच्यत इत्यत्नाह जीवनुमिते । तथाच जीव विभुत्ववोचत्र बनानामान्यपर्ये परमात्मन्यपि तेषां ववनानां तस्यादिति प्रतिवन्दिरलाभप्रेयते । ननु, “एषोऽणुरामा चेतसा वेदि- तव्यः” इत्यादिजीवाणुत्वबोधकवचनानां का गति रेत्यन्नाह अणु इति । यथा ब्रह्मणि, “अणे। रणीयान् " इत्यादिवाक्यानां आकाशवत्सूक्ष्मखरूपत्वे तात्पर्यम् तथैवात्नापीति भावः । शिल’ = नैयायिकादयस्साङ्ख्याश्च । वरद विष्णु मिश्र, जीवस्य धर्मभूतज्ञानस्येव सङ्कोच विकासयोगित्वमुक्तम् । एवं पूर्वपक्षं प्रदर्श अतिबलार्जीवस्याणुत्वं सिद्धान्तयिष्यन् परोक्तविभुत्वयुक्तीः क्रमेग खण्डयति एङ्गु मे ते । शरीरगमनदेशे इरुक्कुम्। इवऩिङ्गु इरुक्कुम् पोदे तूरदेशङ्गळिल् इवऩुडैय पाक्कियत्ताल् पऴम् मुदलियऩ इवऩुडैय मरङ्गळिल् पऴुक्कक् काण् किऱोम्। पुण्णिय पाक्यम् उडैय इवऩात्मा अङ्गु इरुन्दाल् ताऩ् अदु कडप्पडुम्। योगिगळ् मुदलाऩोर् पल शरीरङ्गळ् ऎडुत्तु अवऱ्ऱि ऩुळ्ळे पुगुन्दु निऱ्किऱार्गळ्। “नित्तियऩ् - ऎङ्गुमुळऩ्” ऎऩ्ऱु इवणै स्मृतिगळ् वर्णिक्किऩ्ऱऩ। आग इवऱ्ऱाल् जीवऩुम् परमात् मावैप् पोल् सर्वव्यापियाऩवऩ्। अवऩै -“अणु” ऎऩ्ऱुम्
- "
- सिसु। २।
- ४३
- कऩाऩ अरसाविऩुडैय ईरत्ताले कूडुम्। णत्तिल् कणणवुम् वारादु। यामावदु मागैयाले तात्तिल्
- ळ्ळविऩ् ळिल् लेण्डा।ङ्गळुक्कु ऒरु ऎरत्तिल् कऩत्तिले मिरुन्दालुम्, रगारत्तिल् –कळिऱ्पोले। रिग -
- ताले ओरुक्काले अर्गळरियरिऱवुम् कूडुमागै
- । अऩ्”, " थ तस्मृतीः, अहं गच्छामी। ते स्वानुभवानुसृत्येत्यर्थः । उतं कल्पनागौरवम। प परिहरति वचनसिद्ध चिलिति । केवलपुक्तिसिद्ध एव कल्पनागोखं दोप इत्यर्थः । तदुकं न्याय सिद्धाञ्जने, “आत्मगमनमुपलम्भश्रुत्याद्य- नुकूलम् । विभुत्वकल्पनं तु न तथे ते लावा। मेण्छतां तदेव फलेन्” इ।ते । तदेव = छात्रम् ; निस्सारते। ते यावत् । दूरे भोग्य, वैशेनसृष्टेमप्यन्यथा निहते अदृष्टमाचहु इते । बुद्धिविशेषः = त्रीव्यप्रो।तेरूपः । तथाच भोक्तृविशेष विषयकप्रसादादिरूपादृष्टवत्सर्वगतेश्वरसंयोगस्य तत्त्रतत्त्राश्चततया भोक्तुस्तस्य तत्ना- सन्निधाने। पे भोग्यपदार्थोत्पतेर्न हा निरित्यर्थः । अथाणुभूतेनात्मना नानादेहप रेग्रहमपि समर्थय। ते योगि- प्रभृतिगळुक्कु इति । अन्वयचास्याप्रे युगपत् अनेकशरीराधिष्ठानोपपत्त्येत्यनेन । प्रभृतिशब्देन नित्यमुक्तानां ग्रहणम् । एकशरीर चिलित्यादिः दृष्टान्तग्रन्थः । अन शिरः पाणिपादादिषु युगपदने का- धिष्ठानोपपत्तिव।दत्यप्रेतनमावृप्य व्याख्येयम् । यद्यप्ययं दृष्टान्त सिद्धान्तिनामेत्र प्रसिद्धः । न त्वात्म विभुत्व- ऎ: । “॥॥”, अह। मे।त हृदयस्पर्शनपूर्व रुस्वानुभवेन च सिद्धस्यास्यार्थस्य पूर्वपक्षिणायनपोद्यत्वाभिप्रायेवमुक्तिरिति भावः । ज्ञानव्याप्तमात्त्रस्य व।ह।प सर्वत्र सखेन भोगार्थाधिष्ठानानुपादकचात् शक्तिविशेषविशिटेति सुरुदिसॊल्लुगिऱदे ऎऩ्ऱाल् - अदऱ्कु सूक्ष्मम् पॊरुळ्। अवऩ्- ऎऩ्ऱु करुत्तु कॊळ्ळलाम् इत्यादि। इदऱ्कु मऱुमॊऴि कूऱुगि ऱोम् जीवऩ् अणुवे। इवऩुडल् पोगुमिडङ्गळिलॆल्लाम् इव ऩुम् पोगिऱाऩ् - इप्पडिये प्रमाण वसऩङ्गळ् कूऱुवदाल् इदै निरूपिप्पदिल् एदुम् कष्टमिल्लै। इवऩ् पोगाद इडङ्गळिल् इवऩ् अऩुबविक्कप् पऴङ्गळ् पऴुप्पदऱ्कुम् इवऩ् अङ्गु इनक्क वेण्डि यदिल्लै। पुण्यम् मुदलियऩ ईसुवरऩुडैय उगप्पुम् वॆऱुप्पुमे। अवऩ् ऎङ्गुम् परन्दुळ्ळदाल् तूरत्तिलुम् इवऩुक्कागप् पॊरुळ् कळैप् पडैक्किऱाऩ्। योगिगळ् पल शरीरङ्गळै ऎडुत्तुक् कॊळ्ळुमिडङ् गळिलुम् जीवऩ् ऎल्ला शरीरङ्गळिलुम् नुऴैन्दु निऱ्कविल्लै। पिऩ्ऩै? पऴैय सरिरत्तिल् ह्रुदयबागत्तिल् ताऩ् इरुक्किऱाऩ्। ऒरुविद तपस् सक्ति यॆऩ्ऱ तऩदु सङ्गल्प्पत्तिऩाल् मऱ्ऱ तऩदु उडल्गळै आट्टि वैक्किऱाऩ्। ऎप्पडि पोल ऎऩिल् ऒरु शरीरत्तिऱ्कुळ्ळेये ४४ देशिकाशयप्रकाश सहिते अजागलस्तन कलास्वरूपच्या तिकs कहिलङ्क GaurCar C अनन्यथा- ज्ञानव्याक्तिविशेषणम् । न ज्ञानविशेवणम् । पू। दोषान तत्रुतेः । शक्तिविशेषः ममेइ।मे।य।भमानविशेषः । कर्मणां प्रतिपुरुषं विचित्रतया कस्यचित् एकदेहमः ले तादृशाभिमान सिद्धिः । अन्येषां तपश्शा त्या देहेप्यिति विभागः । अनेदं बोध्यम्-अङ्गीकृतेऽ। पे आत्मनो विभुत्वे देहसमप। रेमाणत्वे वा करचरणादेतत्प्रदेशेषु धर्मभूतज्ञानविपयोकाराभावे तत्तदत्रच्छेदेन सुखदुःखानुभवानुदयात् तस्मिन्नवश्याभ्युपगन्तव्ये सते, भात्माणुत्वेऽ। पे तेनैव तदुपपत्या तद्वैमुत्रभ्युपगमो व्यर्थ इति । ओरुक्काले इति । परकायमत्रेशे क्रमेग नानाशरीराधिष्ठानम् । हायव्यूहे तु युगादि ते भात्रः । ननु श्रीरहस्यत्रयसारतत्वत्रय चिन्तनाधिकारे, “शरीर- धारणं द्विवित्रम् । तत्सत्तामात्रप्रयोजकम् सुखदुःख। पभोगतदुपाया नुष्टानोपयुक्तञ्च” इ ते । तत्राचं सुपुप्ता दे- स।दशासाचारणं धर्मज्ञरूपसम्बन्धाधीनम् । द्वितीयं जाग्रत्तमयोः पूतादधिकं धर्मभूतज्ञान विष- योकाराधीन मियुक्तम् । युक्तचैतत् । अन्यथा शरीरचारणस्यात्नस्खरूपसम्बन्धाचीनत्य। वरहे शरीरस्या- त्मानं प्रति आधेयचानुपपत्या शरीएलक्षणत्लैग हान्यापतेः । तथा च कायव्यूहे एकस्यैव शरीरस्य सात्मकतया तत्र तलक्षणोपपत्ताय। पे निरात्मकान्यशरीराणां तदनुपपत्तिरस्यात् । तदर्थ सर्वत्रा- स्मखरूपभ्याप्तिरेटपेयन्नाह अजागळात कयेति । स्तनो हि पातु ननुभवितु चालिङ्गनादिना है। भवतः । अजाया गळे स्तनो हि तथाविधोपयोगद्वयाभयात् व्यर्थावेवेति प्रकृतेऽ। पे जोत्र वैभुत्व- कल्पनं तथैवेति भावः । अत्रायमभिसन्धिः, यद्यपि शरीरसत्ताप्रयोजकधारणं ध। मखरूपसंवन्धाधी- नमिन्युक्तम् । तथापि तथोके:, यात्रच्छरीरभावी सुदुनयादावपे विद्यमानः इन्द्रिययाभाग्ननपेक्ष्य केवल- कर्माचीनो यो धर्मभूत ज्ञानवियताविशेषः, तदवीनत्य एव तात्यर्यमत्रसेनम् । खरूपसम्बन्धाधीनं= खरूपानुबन्धि–सुपृप्तयादिसार्वकालिक - प्रयत्नत्वात्र स्थानापन्नधर्मभूतज्ञानवियताधीन मत्यर्थात् । अन्यथा “अस्य सोम्य महतो वृक्षस्य यदेकां शाखां जीवो जहाति अथ सा शुष्यति, द्वितीयां जह ति अथ सा शुष्यति” इत्यादिना वृक्ष एव स्थितस्य जीवस्य तदेकदेशभूतशाखासु धर्मभूतज्ञानसङ्कोच- विकासयोरेव तच्छोपणाशोषणप्रये जकत्वकथन विरोधात् । श ेपणं शरीरस्य सत्त हानिः । शोषणा शोषणयोः साक्षादात्मस्वरूप सम्बन्धाधीनत्वे तु, अणुभूतात्मापगमे वृक्षे सवशोषणं वैकतरस्यात्, अपरतः तदन- पगमे सर्वपोषणं वा स्यात् । न त्वेकश । खायाश्शोषण, अन्यस्या अशोपण मेति । द्वितीयं पतनप्र।ते- बन्धात्मकं पुरुषार्थतदुपायानुष्ठानार्थशरीरधारणं तु, प्रयत्नान्याद्यवस्थापनेन्द्रियव्यापाराचीन जाग्रदा। ददशामात्र- भाविधमभूतज्ञानविकासा यत्तमिति पूर्वतोऽस्य मेदो योध्यः । तथाच निरात्मकदेहस्यापि प्रथम।न। दंष्टधर्म- भूतज्ञानविशेष विषयत्वात् शरीरलक्षणाद्युपपत्तिरिति । नन्वन्तरत्वाधिकरणे भाष्ये, “यः प्राणेन जीवऩ् ह्रुदयददिलिरुन्दु कॊण्डे काल्मुदल् तलैवरै आट्टि वैप्पदुबोल्। आगैयाल् जीवऩ् ऎङ्गुम् तङ्गुगिऱाऩ् ऎऩ्ऱदुम् आट्टिऩ् कऴुत्तिल् इरु स्तऩङ्गळ् तॊङ्गुवदु पोल् -वीणे। सिद्धःणुःश्वोः कान्तिगत्यःगतिःण्ठोति परमतभने जीव। २। ४५ सबैगनादिशब्द प्रकरणानुगुणा अनुप्रवेश- प्राणिति” इतेि निरुपाधिकं सर्वप्राणिप्राणनकर्तृत्वं परमात्मन एव । प्रत्यगात्मनस्तु सुषुप्तौ प्राणनं प्र। कर्तृत्वायोगात्” इत्युक्ति।विरुद्धतया अत्र सुपृप्ती जीवस्वरूपसम्बन्धाधीनत्वं कथं शरीरसत्तायामुच्यते ! तादृश- त्यस्यैव प्राणनकर्तृत्वात्मकत्या।देति चेन्न ; शरीरधर्मस्य प्राणनस्योच्छ्वास। निश्वासादिकर्तृत्वात्मकतया तत्कर्तृना- त्मकप्राण।येतृत्वस्य परमात्मनिष्टत्वेऽप, कालसम्बन्धात्मकसत्तालक्षणशरीरधर्मभूतप्राणनप्रये। जकत्वस्य जीव-’ स्वरूप निष्टत्वे विरोधाभावात् । ननु निरात्मकशरीरेषु आत्मत्वरूपसम्बन्धविरहे कथं तेषु सौपु हेक- स्वरूपसुखार्थप्रवृत्तिर्घटते । सुपुप्तौ स्वरूपसुवस्यैवानुभाव्यत्वात् । विकसितधर्म भूतज्ञानस्य च तदा तत्नाभावेन सुखरूपतदनुभत्रार्थप्रवृतेरप्ययोगादिति चेत्-नैत्रम् । जाग्रदवस्थामा विशरीरादिप्रेरणाया सज नित- दुःखशान्त्यर्थमेत्र तदा तत्र प्रवृत्त्युपपत्तेः । न च, “खापे सुबत्त्राभिज्ञानात् तद्वच्छेदे च रोपतः । तदर्थमन्यत्यागाच श्रुतिस्मृतिशतैरपे” इत्यादिना सुपुती सुवार्थप्रवृत्तिकथनं विरुध्येतेति वाच्यम् ; तस्य सात्मकदेह विषय। वात् । तथा च कायव्यूहस्थले धर्मभूत ज्ञानव्याप्त चैव सर्वनिर्वाहे स्वरूप।वेत्य- कॢप्तिर्न्यर्थे।ते । नन्चेत्रमपि निरात्मकदेहेषु अहम्बुद्ववच्छेदकत्वं न स्यात् । धर्मभूत ज्ञानप्रसरणाद्- भत्रतीति चेत्, घटादिष्वपि तत्प्रसङ्गः; तस्य सर्वत्रा विशेषादिति चेन्न - आत्मनो देहैकदेशस्थिती तत्न करचरणादिष्वित्र देहान्तरेष्वपि एक। हम्बुद्ध्यवच्छेदकत्वोपपतेर्घटादिवैलक्षण्यात् । एवं जीवस्याणुत्वे बाधकमुक्तिपरिहारात् साधकयुक्तया च स्थिरीकृते सति, तद्वलेन त्रिभुत्व- वचनस्य निर्वाहमाह अनन्यथासिद्धेति । इदं कण्ठक्तोति पदचाणुत्यादिपदेषु प्रत्येकं, अनन्यथा- सिद्धाणुत्कण्ठ, तीति रीध्यान्येति । जीवस्याणुत्यं साक्षादेव भ्रयते, “एपोऽणुरात्मा चेतसा वे देतव्यः " इत्यादी । न चेयं श्रुतिः ईश्वराणुत्वभुतित्रत् सौक्ष्म्या दपरतया नेतुं शक्या । “य लाग्रशतभागस्य शतधा कल्पितस्य च । भागो जीवरस विज्ञेयः “, " आरा प्रमात्त्रो बरोऽपि दृष्टः” इत्यादिनाऽणुस किञ्चिद्वस्तुदाहृत्याणुत्त्रप्रतिपादनात् तत्र तात्पर्यस्य दृढीकरणात् । उन्कान्तिथ ‘तेन प्रयोतेनैप आत्मा निष्क्रामति चक्षुषो वा मूध्नों वाऽन्येभ्यो वा शरीरदेशेभ्यः” इति धूयते । न चेपम। पे विभोः शरीर गमनादिना नेया, शरीरदेशेभ्य इति शरीरापादानकगमनस्यैव तत्र प्रतीतेः । परिन्छिने प्रदेशे स्थितस्य तं विहायोत्तर देशसंयोगानुकूलव्यापार उत्क्रान्तिः । सामान्यतः पूर्वदेशात् उत्तरदेश संयोगहेतु- व्यापारो गतिः । अत्रापि पूर्वदेशत्यागसद्भावेपि तदप्रतीत्या उत्क्रान्तितो वैलक्षण्यम् । सा च गतिः, “ये वै के चास्माल्लोकात् प्रयन्ति चन्द्रमसमेत्र ते सर्व गच्छन्ति” इति श्रयते । आगतश्च गतित्रैपरीत्येनोत्तर- देशात् पूत्रदेश संयोगानुकूलव्यापारः तस्माल्लोकात्पुनरेत्यमै लोकाय कमणे इत्यादी श्रुता । सर्वगतादि- शब्दमिति । “नित्यरसर्वगतरस्थाणुः, क्षेत्रज्ञशक्तिरसा वेष्टिता नृप सर्वगा, लोके सर्वमावृत्य तिष्ठति” आग जीवऩी अणुवॆऩ्ऱुम्, मेले किळह्बि मेलुलगम् सॆल्लुगि ऱाऩ् ऎऩ्ऱुम् वरुगिऱाऩ् पोगिऱाऩ् ऎऩ्ऱम् सुरुदि तिट्टवट्ट मागक् कूऱुवदाल् अवऩै मुऩ्बु-ऎङ्गुम् वियाप्तऩ् - ऎऩ्ऱु कूऱिय ४६ देशिकाशपप्रकाश सहिने योग्यत्यादि Gani gyard। ५ Gori। जीवा give विभुना Das Prb ‘स्थूलोऽहम’, ‘यादे मे वचेतना’ इत्यादिप्रतीतिक अनुगुण देहरिमाया देहाकाल LIT सिऱुप्पदु पॆरुप्पदागिऱाऩ् ऎऩ्गिऱ राजमुम् इरगात्ताले ईरम्। ‘स्थूलोऽहम्’ की ‘न’लोऽम्’ न Bur नेत्रदमूल पानादि- यी पचेतनादिव्यपदेश ज्ञानप्राप्तिविशेषका mob १ इत्य। दो प्रकरणस्य जीवत्रिभुत्वे तात्पर्यानेश्वयात् प्रमाणान्तरानुसारेण कैकस्यापि जीवस्य सर्वत्रानुप्रवेश- येग्यत्वादेकमेव तत्न चित्रचितमित्यर्थः । येोग्यत्वादीति आदिना अग्निको भुवनं प्रविटः, वायुस्स लगो महान्” इत्यादो अग्न्यादेरित्र जीवजातीयस्य सर्वच्याहत्वं सङ्गृह्यते । एव। मयता प्रबन्धेनात्म विभुत्वपक्षं परिहृत्य जैनसम्मतं देहसमरिमाणत्त्रपक्षमपि प्रत्याह जीवनिति । विभुवनरिके यो किन्दालु मित्यनेन उक्तासु अणुत्वसाधक विमुचबाधकयुक्तिपु विभुत्वबाधकयुक्तिमात्रस्य तत्सम्मतः अणुत्वसाधकयुक्तः कथचिदन्यथा निर्वा- ह्यत्वञ्च द्योत्यते । इत्यादिप्रतीतीत्या देना, “वृशोहम्”, “शिरसि मे सुग्यम्” इत्या। दप्रतीतीनां सङ्ग्रहः । यक्ष्यमाण सङ्कोचप्रदर्शनाय, वृशोह। मे। ते प्रतीतेः, देहसमपरिमाणन सिद्धये, “शिरसि मे सुवम्” इ। ते प्रतीते- थानावश्यं क्रोड कार्ययात् । तलथ जीवय शरोरे शिरःप्रभू पादपर्यन्तम्या, पन्यसद्वया देहसमप। रेमाणत्वम्, ततःस्थूलशदेहप्रवेशेन सङ्कोच विकासशीलचञ्च लभ्यत इति तदभिमनः । देहप रेमाण इ।त बहुत्री हः । देहगतस्थोल्या। दिप। रेमाणसदृशप, रेमाणया नियर्थः । नन्यात्मनः कथं कास्यं स्थोल्यं च खाभाविकं परिमाणं भवितुमर्हति ? परस्पर बेरोत्रा। देति चेत् तन्नाह अच्योदेहङ्ग ठुकोडाग इति । तथाच यथा देहस्य तदुभयं कालभेदा दिनोपपद्यते सङ्कोचविकासशक्तिमत्स्यात्, तथैवात्मनो। पे तत्सर्वमुपपद्यत इति भागः । इष्प्रकारत्ताले = १।कानन्यया सिद्राणुया दे श्रुतिक्लेव । तर्हि स्थूलोहमिति किमुच्यते, तत्नाह स्थूल। हमिति । न हि नीलोह। मे।त प्रतो। तबलात् आत्मनि नीलल्या दिकमपि त्वयेप्यते । ततश्च तन नीलदेह भेदभ्रमम् उत्यादिवत् भ्रममूलकत्वेन न प्रकृते प स्वार्थसाधकस्य मेति भावः । भ्रमादोत्या। दिनाऽपर्य- वमानवृतिग्रहगम् एतपक्षे, नीलोह मेयादीनां प्रमात्वे पे नीलादिशरीरक इत्यर्थस्यैव लाभात् तदानीमपि न प्रकृते स्वार्थसाधकत्व। मे।ते तु भेो बोन्यः । एवं, “पादे मे वचेतना” इयादिप्रतीतमपि निर्वहति पादादिगलिलिति । ज्ञानव्याप्तिविशेपत्ताले इ।ते । अन्न, ज्ञानव्याप्तेः शरीरैकदेशपादा दिष्बेव तऱ्कु - ऎङ्गुमुळ्ळ शरीरङ्गळिल् कर्मावै पॊट्टि पु+मुडियुम ऎऩ् ऱो-अणुवाऩ अनेक जीवऩ्गळ् ऎङ्गुम् कुऴुमियुळ्ळार्गळ् ऎऩ्ऱे करुत्तु कॊळ्ळवेणुम्। इङ्गु जैऩर् सॊल्लुवर्- जीवऩ् सर्व वियाबियाग वेण्डाम्। अऩालुम्, ‘नाळ् परुमऩ्’, ‘ऎऩ् कालिल् नोय्’ ऎऩ्ऱिप्पडियुळ्ळ अऩुबवङ्गळै यॊट्टि उडलुक्कीडाग पॆरुप्पदु सिऱुप्पदाग उड लुक्कु एऱ्ऱ अळवुडैयवऩ् आगट्टुम् ऎऩ्ऱु। इदुवुम् पुदियदिल्लै पऴैप्पडिये कण्डऩम् कण्डु कॊळ्वदु, “नाऩ् परुमऩ्” ऎऩ्बदु- नाऩ् कऱुप्पु - ऎऩ्बदु पोलाम्। अदावदु उडलुक्कुम् उयिरुक्कुम्परमतमने जीव। २। ४७ BLI/योगिक नानादेदपरिग्रहदशेनं मात्माष्यकण्ठ विच्छेदादिदोषrib। अशरी भात्मपरिगणकण्ठ नियाग pudidown। ।” निर्विकारशुतियल ८ मुक्तिदशै आनन्त्यथुति ‘प्रदीपचदशवेश:’ ढाला @ DulqQu सुखाद्यनुभवार्थत्वकथनात्, शरीरान्तरे तदकथनात् पूर्ववत् शक्ति विशेष वशिष्टन्यानुकीर्तनम् । सुपुप्तच्चत्रस्थशरीरसत्ताप्रये। ज कज्ञानच्या हेध्यावृत्तये विशेपशब्दः । अथात्मनोऽणुखानङ्गीकारे, " एवञ्चात्मा का- सूर्यम्” इ।ते सूनोकरीत्या प्रचलदोषान्तरमाह इङ्गनूको हल्लादयोदु इ।ते । तथाच तन्मते।प योग- म। हिग्ना कायव्यूहपरिग्रहस्थले नानाकायसमपरिमाणनानाजीवाङ्गीकारायोग तूं नानाकायसमप। रेन। णैकजी- वस्यैवाङ्गीकार्यतया वृहद्भूतस्य तस्य तत्तदेह व हिस्स्थले विच्छेदः तत्तद्देहेषु प्रवेशश्चेति सर्व। मन्दं विलष्टमनिष्टञ्च भवतामिति भावः । इदमुपलक्षणम् - अयोगिनाम पे जीवानां उबावनगज, पेपी, लेका- दिदेनत्रेशे शरोराद्व है, वे च्छेदादिः सङ्कोचेकासादि भत्रे देव्यपे बोध्यम् । ननु तपनातप-रनालो- काना,मित्रात्रयत्रोपगमापगमाचन्तरा आत्मनोपे सङ्कोच विकासा। विप्येते । तथा तथाभूतस्या। पे धर्मभूत ज्ञान- स्पेत्र नित्यत्ववाचतमित्यत्राह अशर रदशैयिलिति । अशरीरतादशायामित्यर्थः । मुक्ताविति यावत् । मुक्केरशरीररूपत्वं तेषामपीष्टम् । स्टोभ बन्यते तत् तदधिकारे । तन्मते आत्मतः खतोऽपरिमित- स्वात्तत्परिमाणार्थमेव शरीरङ्गीक रात्तदा तत्परिमाण नियामकाभावप्रसङ्ग इति भावः । न चाय।मेष्टः प्रसङ्ग इति वाच्यम् ; तथासति जत्रे मुक्तकालीनाप रे मेतचकारस्यैव खाभाविकसङ्गेन संसारदशास्त्रप रेमाण- स्योपाधिकताल,भात् आत्म।वमुत्ववादपर्यवसानापतेः । ननु “वालाग्रशत भागस्य" इत्यगुत्वेन तस्या मनः, तत्रैव, “सवानन्त्याय कल्पते” इतेि विभुत्रत्रगात् सोधिका सावेत्राङ्गी कर्तव्या। वयन्नाह निर्विकार- श्रुतीति । “अच्छेयोपमदाहूययम्" इत्यादिनाऽऽत्मनो निर्विकारस्यप्रतिपादनात् अवोकान्त्या दे- कण्ठेोक्तथा चानन्त्यश्रुतिर्धर्मभूतज्ञानच्या हिपरतयैव व्याख्येया । चद्वदशायां च ज्ञानस्य सङ्कोचो ऽङ्ग्ग्य- कारि । अतः परिशेगत् मुक्तात्रेत्र तादृशी व्याशयन्त्रतेत इते भावः । प्रदोषव देत सूत्रार्थस्तु एकदेशे स्थितस्याप्यात्मनः सर्वशरीरेष्व। पे चैतन्यद्वाराऽनुप्रवेशो नानुपपन्नः प्रदीपवत् = एकदेशस्थतस्या। पे प्रदीपस्य यथा प्रभया देशान्तरेषु व्याप्तिः तद्वत् । तथा हि दर्शयति श्रुतिः - “वालाग्रशतभागस्य” वासियऱियामैयाल् वन्ददु। ‘ऎऩ् पादत्तिल् नोय्। ऎऩ्बदु अङ्गु इवऩ् अऱिवु = उणर्चि सॆऩ्ऱु उणर्त्तुगिऱदागै याल् सरियागिऱदु। इव्विदम् चित्तान्दि कूऱुवदै ऒत्तुक्कॊळ् ळादु पोऩाल् योगिगळ् पल शरीरङ्गळ् ऎडुक्कुम् पोदु शरीरङ् गळुक्किडैये -आत्माविऩ् तॊडर्चि तॊडर्चि अऱुबट्टुविडुम्। शरीरमे इल्लाद पोदु आक्मावुक्कु ऎव्विद अळवुमिऩ्ऱिक्के पोगक् कूडुम्। अप्पोदु अळविट्टुक् कूऱ शरीरमिल्लैयऩ्ऱो? जीवऩ् “माऱु तलऱ्ऱवऩ्” ऎऩ्ऱु प्रमाणवाक्यम् कूऱुवदाले -मोक्षदशैयिल् अवऩ् पॆरियगूऩागिऱाऩ् ऎऩ्ऱदऱ्कु वेऱु करुत्तु। अदावदु- । ४८ देशिकाशयप्रकाशसहिते ऎ धर्मव्याप्तिur Go घटिकेल। वृक्षशाखादिसनी जीवछ L प्रदेशळं शुष्कLIro ऎऩ्ऱदुवुम् अष्ट वशेरनियतप्राण राय दूधिररित्याग का निर्षद्दि स्वरूप दान Dura स्वरूपव्याप्तिक ज्ञानव्याप्त काळी साङ्खादि- @sagyay ‘अहं जानामि’ की अवधि प्रत्यय । इत्यारभ्य “स चानन्त्याय कल्पत" इत्यन्तेने त । ननु “अस्य सोम्यं महतो वृक्षस्य” इत्याशुकं शाखा- शोपणादिकं जीवस्य सर्वदेहन्यासत्वेपि सङ्कोच विकासशालित्य दुपपद्यते । न तूक्तरीत्या ज्ञानव्याप्या- दिकं तेन सिद्धतीत्यवाह वृक्षशाखेति । एनरदुधुमिदन्तं श्रुत्यर्थानुवादः । प्राणत्रास्यादोत्या। देना पूर्वोक्तज्ञानव्या हिस्वीकारः । अणुभूतेनापि जीवेन महतो वृक्षस्य शाखोपशाखासु अदृष्ट विशेषमूलक- प्राणत्रायुःवशेषज्ञानसम्बन्ध वेशेनापाधिद्वारा विष्टितत्वाङ्गीकारात् क्ाचित्कदाचित्तदुपाधिविगमे तत्प्रदेशः शुष्यति अन्यस्तु नेव्येतावतैवोपपतो न प्रमाणान्तर विरुद्धं खरूपसङ्कोचादिकं कल्पनीय मित्यव चेयम् । नन्यस्य शाखाशोपणादिन्यायस्य मनुष्यकरवरगादिष्व। पे तुल्यतया कथं तत्र सर्वात्रयत्रेषु प्राणसञ्चारादिः ? “हदे प्राणः " इ।ते तस्य हृदयन देशमात्रवृत्तित्वादिति चेन्न – अत्नत्यप्राणशब्दस्य प्राणवायु सामान्यपर- त्वात् । वाद-मृगादिशब्दस्येव तस्यापि सामान्यविशेोभववाचिचाङ्गीकारात् । अस्ति च प्राणः सामान्यतः स्थावरेष्वपे । तदुक्तम्, “न तु दृष्टान्तभावात्” इत्यत्न भाष्ये, “स्थावरेषु प्र णसद्भावे। पे तस्य पञ्चधावस्थाय शरीरधारकत्वं परं नास्ति” इति । ननु स्वरूपातिरिक्तज्ञ। नाभावात् ज्ञानव्याप्तिः स्वरूपव्याप्तावेव पर्यवस्यति । अतश्च नात्माणु रेति साङ्ख्यादयोऽन्न प्रत्यवतिष्ठन्ते स्वरूपमोय इति । तथाच साङ्ख्यसूत्रताप्यादिकं “निर्गुणत्वान्न चिर्मा”, “ज्ञानं नैवात्मनो धर्मो न गुणो वा कथञ्चन । ज्ञानस्वरूप एवात्मा नित्यः पूर्णस्सदा शुचिः” इतेि । साङ्ख्यादोत्यादिनाद्वैतिपरिग्रहः । तदिदं निराह इदुयुमेति । निरस्तमित्यप्रेतनेना- न्ययः । अवाधितप्रत्ययेति । अहमर्थस्यात्मनो ज्ञानाश्रययं हि तदर्थ इति भावः । नन्वहं जानामी यत्राह मर्योऽन्तःकरणमेव । तस्याप्यव्यामवृतमेव तदाश्रययम् । अतो नैतावतात्मनो ज्ञाना- श्रपत्यसिद्धिरित्नाह अहमर्थमे इते । “हन्ताह, मेमास्तिस्रो देवताः”, “यत्मात्क्षरमतीतोहम्” इत्यादि- श्रुतिस्मृतिषु तथैत्रायणनादिति भावः । अस्तु तर्हि जडरूपस्यात्मनो ज्ञानगुणकत्वं नैयायिका दिव्यवाह आत्माचा नंवरूपेति । “अत्नायं पुरुषस्वयं ज्योतिः”, “न विज्ञातु वैज्ञापिरलोपो दिद्यते” इत्या। दिना अवऩुडैय अऱिवु पॆरियदागिऱदु ऎऩ्ऱु कॊळ्ळ Corb। सूदरगाररुम् -विळक्कु पोल् विरिगिऱदु - ऎऩ्ऱु इदैये सॊऩ् ऩार्। “मरत्तिऩ् ऒरु किळैयै जीवऩ् विट्टबोदु अदु उलर्न्दु Curio” psi - Bouquiry किळैयिल् परवाविडिल् अदु उलरुम् ऎऩ्ऱे अबिप्पिरायम् साङ्गियर्गळ् - जीवऩ् ऎऩ्ऩुम् पॊरुळे अऱिविऩ् वडिवु अदऱ्कु इऩ्ऩॊरु अऱिवु ऎऩऩुम् तऩमै किडैयादु। आगैयाले अऱिवु अह पर्थ GLD आरमाGaon ज्ञान गुणक परमतमने जीव। २। सर्वप्रमाण सिद्धungi आत्मा धानस्वरूप Girman gap श्रुतिस्मृति शतक ज्ञानस्वरूप Georg वाक्य Qip चेतनस्य (pogy । अवधारणं जदशव्युदासादिर। एवं १ ४९ La निरस्त। महस्व Guor ? महङ्कार ं त्याज्य Quor शास्त्र ढाङ्ग @amejgy। शुक्र अहङ्काररूपLDI का अन्त:करण ३D अहमर्थ शुक्रं Quorm Garogyavar। आत्मा प्रत्यग्रूप अध्यात्मनिरूपय aroun तथा प्रतीतेरिति बोध्यम् । ननु, “विज्ञानघन एव” इत्यत्रैवकारेण ज्ञानगुणकत्वव्युदासात् नोक्तं युक्तमित्यत्राह ज्ञानस्वरूपनिति । न तु तत्र ज्ञानगुणकत्वांशव्युदासः, तस्यान्यत्न प्रमाणप्रतिपन्नतया न्युदसितुमशक्यत्यादिति हृदयम् । तदुक्तं श्रुतप्रकाशिकायाम्, “घनशब्दोकनैरन्तर्यस्य जडांश मिश्रत्वं ब्यावर्तयत्येवकारः” इति । आत्मनोऽहमर्थत्वमुक्तमाक्षिपति इप्पडि इति । अहं जानामीत्यबाधित- प्रत्यक्षेणेत्यर्थः । उण्डानाल्लुमित्यभ्युपगम्यवादः । अन्तःकरणाहमर्थत्ववादिसाङ्ख्यादिमते स्वयम्प्रकाश- ज्ञानस्यान्तःकरणेन स्वात्मस्थतयाऽभिव्यञ्जनात् अहं जानामीत्यस्याध्यासरूपतया ज्ञानाश्रयत्वरूपस्य चेतनत्यस्य वस्तुतोऽभावात् । अहन्त्वम् = अहंशब्दवाच्यत्वम् । शास्त्राणि “अहङ्कारं बलं दर्प कामं क्रोधं परिग्रहम् । विमुच्य निर्मम शान्तो ब्रह्मभूयाय कल्पते ॥” इत्यादीनि । अन त्याज्यतयोक्तस्याहङ्कारस्यै- बाहन्त्वरूपतयोपादेयस्यात्मनोऽतद्रूपत्वं प्राप्तमिति भावः । तर्ह्यहमर्थः क इत्यत्राह आगेयालिति । अहंशब्दवाच्यत्वं, त्याज्यतयोक्ताहङ्कारः, अहङ्काररूपमान अहङ्काराख्यतत्त्वपरिणामभूतम् । तन्नामा तत्त्वविशेषश्चेति एततितयस्यैकत्वाभिमानेन प्राप्तं पूर्वपक्षमेतम् तेषां परस्परं भेदप्रदर्शनेन निराकरोति आत्मा प्रत्यगिति । प्रत्यकत्वं स्वस्मै स्वयम्भासमानत्यमित्युक्तं पूर्वमेत्र १ एतादृशस्य च तस्य परवुगिऱदु - ऎऩ्ऱदऱ्कु आत्मा परवुगिऱाऩ् ऎऩ्ऱे पॊरुळ् ऎऩक् कूऱुवर्। अदु अङ्ङऩऩ्ऱु। नाऩ् अऱिगिऱेऩ् ऎऩ्ऱ सर्व नुबवत्तिऩाल् नाऩ् ऎऩ्ऩुम् आत्मावुम् अऱिवुम् वेऱु वेऱु तऩ्मैयागिऱदु। आत्मा ताऩुम् अऱिवुवडिवाय् अऱिवु ऎऩ्ऩुम् तऩ्मैयदाय् इरुक्किऱदु ऎऩ्ऱु पलबल श्रुतिगळ् पेसुगिऩ्ऱऩ। “जीवऩ् मुऴुवदुम् ज्ञाऩक् कट्टियागवे इरुक्किऱाऩ्” ऎऩ्ऱ इडत्तिल्- ए - ऎऩ्ऱुम् तेऱ्ऱम् जडांसक् कलप्पु तुळियुम् किडैयादु ऎऩ्ऱु सॊल्ल वन्ददु। सरि पोगट्टुम् आत्मा अऱिवुडैयऩे। आयिऩुम् अहम् ऎऩ्ऩुम् पदत्तिऱ्कुप् पॊरुळावाऩो? अहम् - नाऩ् ऎऩ्ऱु अहम्बावम् कूडादॆऩ्ऱल्लवो सास्तिरम् कूऱुम्। आगैयाल्, अहङ् गारमॆऩ्ऱुम्, अन्दक्करणम् ऎऩ्ऱुम् कूऱप्पडुम् उळ्मऩमे अहम् ऎऩ्ऱ सॊल्लिऩ् पॊरुळ् ऎऩ्ऱु साङ्गियर् सॊल्लुवर्। इदु सरियऩ्ऱु वेदान्दिगळ् अऩैवरुम् आत्मावै-तऩक्के ताऩ् तोऩ्ऱुम् पॊरुळ्- ०२-१ उलगा ५० देशिकाशयप्रकाशसहिते @rosurgi अहमर्थक प्रत्यक्तं LirLDIT भारत्याग- वचनं देहात्मभ्रप-गर्यादिपरित्यागपरLIऊurs तत्रविशेष अहमर्थ अहमबुद्धिल जनि urgy। ‘ममेदं’ इदारगोचरण शरीर अहङ्कारशब्द ऊur Gov प्रयुक्त की DT ६०५ का अहम्बुद्धि वैशेपिकादिभिर्वक्ष्यमाणरीत्याऽऽत्मन्यनङ्गीकारात् सर्व सिद्धान्तीत्यनुक्त्वा अध्यात्म निरूपकेत्युक्तिः । आत्मविषय- कशास्त्रकारैरित्यर्थः । अहन्त्वानङ्गीकर्तृभिरपि अतिभिः आत्मनि प्रत्यक्त्वाङ्गीकार देवमुक्ति: । अस्तु तत्र तदङ्गीकारः । तायताऽहन्त्यस्य किमायातमित्यत्ताह अहमर्थमल्लाददर्कु इति । “अहम न चेत् आत्मा प्रत्यकाचं नात्मनो भवेत्” इति भाग्यमिहाभिप्रेतम् । इदंशब्दवाच्यप्रपञ्चस्य पराक्त्वेन ततो व्यावृत्तं प्रत्यकत्वमहम्बुद्धियोध्य एव पर्यत्रस्यतीति तदभावे तदभाव इत्याशयः । अथाहङ्कारत्याग- वचनगतिमाह अहङ्कारत्यागवचनमिति । अयं भावः - अहङ्कारशब्दस्य त्रिप्वर्थेषु प्रयोगो दृष्टरः । “अथातोऽहङ्कारादेशः” इत्यादी अहनियत इत्यहङ्कारो नामाऽङमा । तस्यादेशः = अहंशब्दघटनेनो- पदेशः । स न त्यक्तुं शक्यः । तथासति आत्मनाशस्यैत्र पुरुषार्थत्व, पत्तेः । “महाभूधान्यहङ्कारो बुद्धिरव्यक्तमेव च” इत्यायुक्तो महत्तत्त्वकार्यभूतोप्यहङ्कारोऽस्ति कचित् । तस्याप्याप्रळयस्थागिन आमुक्ति अस्मदादिभिस्सम्बद्धस्य न त्यकुं शक्यता । ततथ परिशेषादेवमेव वक्तव्यम् - " आत्मन्येव न दोपाय शब्दोऽहमिति यो द्विज ।॥॥ अनात्मन्यात्मविज्ञानं शब्दो वा भ्रान्तिलक्षणः” इत्यादिविष्णुपुराणोक्त- देहात्मभ्रमो चा, “गर्योऽभिमानोऽहङ्कारो मानचित्तसमुन्नतिः” इत्युक्तः उत्कृष्टजनावमान हेतु गव वान व्यक्तव्यतयोक्त इति नात्मनि त्वदुक्तरीत्या हन्त्वत्याग इति । एतेनानाहङ्कारशब्दस्य गर्वपरत्वे गीतायां उपरितनदर्पशन्देन पौनरुक्तयमिति शङ्का परास्ता । यत्नाहङ्कार शब्दमात्रस्य श्रवणम्, तत्र स्थले एवं निर्वाह- सम्भवादिति । तत्त्वविशेपेऽहङ्कारशब्दप्रयोगं निर्वहति तत्त्वविशेपत्तिलिति । तथा चानहमि = अहमर्थ- मिने देहे अहम्बुद्धिकरणत्वात् तत्त्वविशेषे स शब्दः विप्रत्ययान्ततया प्रयुज्यत इति भावः । “अहम्बुद्ध्या परागर्थात् प्रत्यगर्थो हि भिद्यते” इत्युत्तरार्धमभिप्रयन् देहादिव्यावृत्ततयाऽऽत्मन एवाहंशब्दवाच्यते सि स्थापयति ममेदमिति । ममेदं गृहमित्यादौ गृह्णादिव, ममेदं शरीरमित्यादावपि शरीरात् तदेकदेशान्तः- करणाच्चाहंशब्दवाच्यतयाऽऽरमा विविच्यत इत्यर्थः । पूर्वमेव सूचितं वैशेपिकादीनामन्यथाङ्गीकारं दर्शयत अदावदु- प्रत्यक् ऎऩ्बर्। अहम् - नाऩ् - ऎऩ्ऱु तोऩ्ऱाद पॊरुळुक्कु ऎप्पडि अन्द प्रत्यक्पदार्त्तत् तऩ्मै वरुम् ? अहङ्कारम् कूडा तॆऩ्ऱाल् कर्वम् कूडादॆऩ्ऱु ताऩ् करुत्तु। अन्दक्करणम् ऎऩ्ऩुम् उळ् मऩदै अल्लदु तत्तुवान्दरत्तै अहङ्कारमॆऩ्ऱु पेरिट्टऴैप्पदऱ् कुक् कारणम् - अहम् ऎऩ्ऱ आत्मावल्लाद देहत्तिल् मदिगेडर्गळुक्कु अहम्-आत्मा - ऎऩ्ऱ अऱिवैप् पिऱप्पिक्कैये आगुम्। आत्मावै अल्लाद वऱ्ऱिलिरुन्दु पिरित्तऱिय -‘नाऩ्’, ‘इदु’ ऎऩ्ऱ सॊऱ्कळैत् ताऩे कैयाळु किऱार्गळ्। आगैयाल् अहम् ऎऩ्ऱदु आत्मावैत् ताऩ्। आत्माविऩ् ़ परमती जीव। २। मारक प्रतीक guli अहमर्थ ४० आत्मा ॥ ५१ श्री धर्मभूनशाना केल हा प्रकाशिक प्रत्यक् जडात्मवादिनी Gangaurair। श्रुतिरमृतिबला स्वयम्प्रकाशत्व ज्ञानाश्रय- स्वादिकां (स्वाक्षी) सिद्धिसङ्कsura स्वरूप धर्मकी @rrLIT कृष्ण कञ्छ क्रं १ १ इवनिति । आत्मेत्यर्थः तन तान् इत्यखण्डस्य खस्मा इत्येवार्थः । न तु स्वस्मै स्वयमिति । धर्म- भूतज्ञानेनेति करणान्तरनिर्देशविरोधात् ; तन्मतविरोधाच्च । अयमाशय - सर्वप्रकाशं न किमपि वस्त्वरित । सर्वस्यापि ज्ञानेन परेण वेवतया जडत्वात् । इयांस्तु विशेषः- यत् आत्मा तथाभूतोपि स्वस्तै = स्वव्यवहारादिप्रयोजनाय भासते । इतराणि तु घटादीनि वस्तूनि परस्मै - परप्रयोजनायेति । अत एव प्रत्यकू- परागभेदोप्युपपद्यते । न पुनर्धर्ममृतज्ञाननिरपेक्षमा गनः कदापि भानम् । सुषुप्तावपि तद्भानप्रसङ्गात् । मन्मते तु तदा धर्मज्ञानोत्पाद विरहान्नानुपपत्तिरिति । तदेतत् प्रतिक्षिपति श्रुतिस्मृतीति । “अलायं पुरुषः खज्योतिर्भयति, ‘न विज्ञातुर्विज्ञातेर्विपरिलोपो विद्यते’, ‘ज्ञान वरूपमल्यन्त निर्मल’, ‘तथा हेयगुणधं- सादद्यवोचादयो गुणाः” इत्यादयोऽन विवक्षिताः । ज्ञानस्य द्रव्यत्वाङ्गीकारेण ज्ञानस्वरूपस्याप्यात्मनो ज्ञानगुणकत्वे न गुणे गुण, नङ्गीकार सिद्धान्त विरोधः । सुषुप्तावप्यात्मानुभवो विद्यत एव ! “एतावन्तं कालं सुखमहमलाप्सम्” इति सुनोत्थितस्य परामर्शात् सुपुतिकाले तद्व्यवहाराभावस्तु तदानी धर्मभूत- ज्ञानविकासाभावादप्युपपथते । एवमन्यदप्यूह्यमिति । स्वरूपधर्मङ्गकिरण्डालु मिति । अत्रायं विवेकः- प्रत्यक्त्वैकत्वानुकूलक्ष्य विशिष्टतयात्मनः खरूपेण सर्वदा भानम् । नित्यत्य णुत्वादिधर्मविशिष्टतया तु तस्य सुपुप्तिभिन्नकाले धर्मभूतज्ञानेन भानमित्युक्तं पूर्वमेत्र । तत्र प्रत्यक्सं= अहन्त्यम् । अहं वा अनहं वा, एको- हम् अनेको वेत्यादिसंशयस्य कदाप्यनुदयात्तेषां त्रयाणां धर्मागां धर्मिणा सदां भानम् । अन्येषां निरूपित - खरूपविशेषणधर्माणां तु संशोपि कदाचिद्भवतीति धर्मभूतज्ञानेन भानम् । नन्वात्मत्वरूपेण सर्वदा खखरूपं आनुकूल्यमाने आत्महननायोद्बन्धनादौ प्रवृत्तिर्न स्यात् । हनन हेतु भूनपादिघटित सामग्रचा अनुपपत्ते- रिति चेन्न — अनुकूले आत्मनि अत्यन्तसुखरागेणैव तत्प्रतिबन्धकतुः खनिवारणपूर्वकं तत्संरक्षणीयत्व- युद्धयोद्बन्धनादिप्रवृत्त्युपपत्तेः । अथवा आत्मनो मन्दानुकूल्यस्यैव सर्वदा धर्मिभात्यत्वाभ्युपगमेनाल्पानुकूल- तया भातात्मखरूपापेचयाऽधिकतर सुख लाभलो मेनोद्रव नाथप्रवृत्युपपतिः । तदुक्तं विरोधपरिहारे आचार्यैरेव, “मन्दमान आनुकूल्यम् निर्विकारखरूपप्रकाशत्तले एप्पोदुम् तोत्ति तोत्रमान आनुकूल्यम् मनादिकर्ममूलभगवत्सङ्कल्पविशेषत्ताले तिरोहितमाय् पिन्बु योगादिदशैकळिले धर्मभूतज्ञानताले अनुभाव- माकिरदु” इति । वडिवु जडमाऩदु ऎऩ्ऱु सॊल्लुम् नैयायिकऩ् मुदलियोर् - तऩक्कुत् ताऩे तोऩ्ऱुगैयागिऱ प्रत्यक्तऩ्मैयाऩदु जीवऩुक्कु-तऩ्ऩुडैय अऱिवु ऎऩ्ऩुम् तऩ्मैयाले एऱ्पडुगिऱदु ऎऩ्बर्। इदु सरियल्ल। श्रुति स्मृतिगळाले जीवऩ् ओर् अऱिविऩ् वडिविऩऩ्, अऱिवु ऎऩ्ऩुम् तऩ्मैयुम् पॆऱ्ऱवऩ् ऎऩ्ऱु एऱ्पडुवदाल् - तऩ्ऩालुम् तऩक्कुत् ताऩ् ़ ५२ देशिकाद्ययप्रकाश सहिते C ननु सुखमहमखासमिति सुप्तोत्थितपरामर्शेन ह्यात्मनोऽनुकूल स्वरूपत्वमुच्यते । तर्हि तत्तुल्यन्यायात् दुःखमहमस्खा समित्यपि प्रतीतेरात्मनो दुःखरूपतापि प्रसजतु । न च तादृशप्रतीतिर्नास्तीति वाच्यम् ; लोके तथापि केपाञ्चित्प्रतीतिसम्भ( द्वा?) त्रात् । अत एव हि पातञ्जलयोगशास्त्रे अभावप्रय्या लंवना वृर्त्ति- निद्रेति सूत्रे, ‘सुखमहमवाप्तम्’, ‘प्रसन्नं मे मनो विशदीकरोति’, ‘दुःखमहम स्वाप्सम्’, ‘स्ध्यानं मे मनो भ्रमत्यनवस्थितम्’, ‘गाढं मूढोऽहमस्वाप्सम्’, ‘गुरुणि मे गात्राणि क्लान्तं मे चित्तम्’ इति व्यासभाष्यं दृश्यते इति चेत्-भत्त्रोच्यते — किमिह भवतां सिपाधयिपितम् ? किमात्मनो दुःखरूपत्वम्, अथ सुपुतौ दुःखप्रतिभासमात्नम् । नाद्यः, “तदेतत् वित्ता- प्रेयः” इत्यादित्या ‘सर्वेषामेव जन्तूनां नृप स्वात्मैव बल्लभः । इतरेऽपत्यवित्ताद्यास्तद्वल्लभतयैत्र हि’ इति तदुपवृंहणभूतभागवतवचनादिना चात्मनस्तु खमात्त्ररूप- ताया एत्र प्रमितत्वात् । अत एव न द्वितीयोऽपि पूर्वोकप्रमाणवले नात्मनस्सुखमयत्वस्यैव सम्प्रति- पनच्या सुपुप्तौ तत्प्रतिभानेऽपि दुःखरूपतायास्तथा तदानीं प्रतिभानायोगात् तर्हि दुःखमहमस्खा- प्समिनि परामर्शः कथं घटते ! तद्रूपताया धर्मिभास्यत्वाभावे धर्मभूतज्ञानभास्यत्वस्यैव वक्तव्यतया सुपुनौ च तत्प्रसरणाभावादिति चेत्-न; अनायऱ्या दुःखमखमानुभवयैव तथा परामर्शाङ्गीकारात् । उत्तमूत्रभाष्याद्यनुसारात् । तथा हि-योगश्चित्तवृत्तिनिरोध इत्युपक्रन्ता निरोद्धव्या वृत्तीः प्रमाण- विपर्ययविकल्पनिद्रास्मृतय इति पञ्चधा प्रविभज्य चतुर्थं त्तिविषये इदमुच्यते अभावप्रत्ययालम्बना वृत्तिर्निदेति । यस्मिन्नागार के तमसि बाहय्वस्वभावः प्रतीयते, तत्तमोऽभावात्ययः तद्विपयीकुर्वन्ती चित्तवृत्तिर्निया । यदा सत्यस चित्रं तमस्तत्रात्रिरस्ति, तदा सुखमहम स्वाप्सनिति परामर्शः। यदा तु रजसा सह तमः, न्दा दुःखमह- मवाप्तमिति । यदा तु इमे अभिभूय केवलं तम एव तिष्ठनि, तदा गाढं मूढोहमित्यादि । तथाचा- लोक्ताया निद्राया बाह्यविषयविरक्तचितवृत्तिविशे षत्वस्य सुटतया सुपृप्तौ च वृत्तिसामान्यविलयात् इयं निद्रा स्वम एत्र ; न तु सुषुप्तिरिति । एतेनेदमप्युक्तं भवति - उदाहृतभाष्योकस्य सुखमहमस्वाप्स मिति प्रत्यत्रमर्शस्यापि दुःखमहमवाप्तमिति परामर्शतुल्यतया वृत्तिविशेषत्वावगमात् न स्वरूपसुखत्वसाधकतो- पपद्यते । किन्त्वितोऽन्यस्यैवेति । ननु सुषुप्ते चित्तवृत्तिसामान्यविलयरूपत्वे समाधितुल्यतापत्या कृतं तदधिगमप्रयत्नेनेति चेत्, सत्यम् । तथापि तस्यास्तमः कार्यत्वेनास्मद्यत्नं विनाऽऽगमनवत् अचिरादेव गम- नस्यापि सम्भत्रेन निरन्तरसमाधिसुखाभिलाषिणां हेयत्यात् । तदाह निद्राविषये वाचस्पतिः - एकाग्रतु- स्यापि निद्रा तामसत्वेन सबीज निर्बीजसमाधिद्वयप्रतिपक्षेति सापि निरोद्धव्यैवेति । सिद्धान्ते तु भगवद्भ- जनरूपसमायेस्सुपृमचादिवैलक्षण्यमतिसुटमिति न तत्र काचिदाशङ्काऽङ्कुरति । न चैत्रमन्न निद्राया- स्वमरूपत्वे उत्तरत्न, “खामनिद्रालम्बनं वा" इति सूत्रेण तयोः पृथङ् निर्देशो विरुद्धभेत इति वाच्यम् । गोबलीवईन्यायेन तत्र स्वमस्यार्धप्रबोधरूपतां निद्राया एवोक्तस्वमात्मकताञ्चाश्रित्य कथञ्चित्समाधेयत्वात् । इत्थमेत्र च निद्राखरूपं न्यायसिद्धाञ्जनेप्युपवर्णितम् । “निद्रा तर्हि कस्यावस्था ! चिन्तालस्य क्उमादिभि - स्समूर्च्छतो मनसः ; ज्ञानस्यैव वा । सैव च सुपुप्यादिकारणम् । कथं तर्हि “अभावप्रत्यया" इत्यादिपा- " परमतम जीव, २। ५३ रमपै सूत्रम् ! इत्थम् समाधिमधिगच्छतो नृत्यन्तरवन्निरोद्धव्यत्वाभिप्रायम् ; निरोधपरत्वात् प्रकरणस्ये- त्ययमर्थ आत्मसिद्धावुक्तः इति । तत्न हि न निद्रा सर्वथा वृत्तिरूपा । अत्यन्तमन्तःकरणसमीलनात् । अथवा न वृत्त्यन्तरम् । किन्तु - इन्द्रियोपरमतारतम्यत्रशात्तदानीमदिशदसुखदुःखानुभवसत्त्वात् प्रमाणरूप- वृत्तिरेव । यद्वा पूर्वोक्तप्रमाणादिवृत्यभावकारणभूतप्रचिततमोगुणालम्बना विलक्षणा वृत्तिरेवेति त्रयः पक्षाः प्रत्यपादिपत । तत्र प्रथमः पक्ष एवं निर्वाह्यः — निद्राया अवृत्तित्वे तस्यास्तुषुप्तित्वमेवां- भ्युपगन्तव्यम् । ततश्च पश्रात् सुखमहमिति प्रत्ययमर्शचलादात्मखरूपस्य तद्रूपत्यप्राप्तित्रत् दुःखमह- मिति प्रतीतिबलात् तस्य तद्रूपतापि प्राप्नुयादिति तु पूर्व: प्रश्नस्तथैव तिष्ठति । तनेत्थं समाधा- तव्यं भवति-निद्राया अवृत्तित्वपक्षे आत्मसिद्धावेव तादृशाः परामर्शाः जागरारम्भकालिकसुखदुःख- मोहोपधायकमनःप्रसादस्थैर्यस्तै मिल्या दिलिङ्गानुभवाधीनसुखाद्यनुमितिरूपा एवोक्ता इति न तैरात्मनो दुःखादिरूपत्व सिद्धिः । किन्तु विलक्षणेन, “सुखमहमस्खाप्सम्" इत्येवंविधेन सुखांश खरूपानुभवजनित- स्मृतिस्वापकालांशानुमित्युभयरूपपरामर्शमात्रेण सुखरूपत्वमेत्र सिध्येत् । धन सुखरूपस्य त्मानुभवस्य संस्काराधानद्वारा स्मृतिजनकत्वं च न्यायसिद्धाञ्जनव्याख्यानयोः किञ्चिद्भेदेन समर्थित तत्रैव द्रष्टव्यम् । १ न चैवं सति आत्मखरूपानुभवस्य संस्कारानाधायकत्वं विस्तरश आत्मसिद्धी प्रतिपादितं विरुद्ध थे- तेति वाच्यम्; विनयभेदात् आत्मवरूपमात्न विपयकस्मृतेरेव तत्नापादिततया तादृशानुभवसद्भावेपि तस्य संस्कारानाधायकत्वेन तादृशस्मृत्यसम्भवस्यैव तत्न प्रदर्शितत्वात् । सुखमहमिति सुखत्वविशिष्टत- या तु तदनुभवेन भवत्येव स्मृतिः । परन्तु अस्मिन् पक्षे द्वितीयपक्षे च यद्यपि अभावप्रत्ययालम्बना वृत्तिनिद्रेति योगसूत्र बिरोधः प्रतिभायात् ; तस्यास्तत्त्रातिरिक्तवृत्तित्वावगमनात् - अथापि तत्सूतस्य प्रकरणानुरोधेन निरोधपरत्वात् न वृत्तित्वबोधने तात्पर्यमिति पूर्वोक्तरीत्या परिहर्तव्यं भवति । एवं न वृत्त्यन्तरत्यमिति द्वितीयपक्षे सुखमहमखा समित्यादीनां निद्राकालिकसुखाद्यनुभवज नित- स्मृतिरूपतया उक्तरीत्या नात्मस्वरूपे दुःखत्वादिसाधकत्वम् । तेषां धर्मभूतज्ञानदशापरामर्शरूपत्वात् । तथैवातिरिक्तवृत्तित्वपक्षे तृतीयेऽपि बोध्यम् । द्वितीयकल्पे तेपां परामर्शानां प्रमाणादिरूपवृत्तिजनित - स्मृतिरूपत्वम् तृतीयकल्पे विलक्षणवृत्तिजनिततद्रूपत्यमिति भिदा बोध्या । अन्न निद्राया केवलं प्रचिततमोगुणमय त्रिलक्षणवृत्तिरूपत्वेऽपि पञ्चीकृतप्रपञ्चे मात्त्रया सत्त्वरजसोरप्यन्वयस्यावर्जनीयतया तदंशो- द्भवाभिभत्रभेदेन सुखमहं दुःखमहं इत्यादिपरामर्शभेदा भवन्तीति च भाव्यम् । सिद्धान्तविन्दौ तु दुःखमहमित्यादेः किञ्चिदन्यथानिर्वाहः कृतः । तथाहि ननु दुःखमह- मिति कस्यचित्परामर्शात् सुपृप्तौ दुःखानुभवोप्यस्तु । मैत्रम् । तदानीं दुःखसामग्रीविरहेण तदुत्पत्त्य - योगात् । सुखस्य त्वात्मखरूपत्वेन नित्यत्वात् । शय्यादेरसमीचीनत्वेन च दुःखत्योपचारात् दुःस्युमर्शमेत्यादिप्रत्ययोपपत्तेः । अथवा अवस्थान्नयस्यापि परस्परमेनेन वैविध्याङ्गीकारात् सुपृप्तात्रपि ़ ५४ पेशिकाद्ययप्रकाश सहिते ( दुःखानुभन उपपद्यते । तथाहि प्रमाज्ञानं जाग्रनामत्, शुक्तिरजतादिविभ्रमो जाग्रत्खमः, श्रमादिना स्तब्धीभावः जाग्रत्सुषुप्तिः । एवं स्वप्ने मन्त्रादिप्राप्तिः स्वप्नजाग्रत्, स्वप्ने स्वप्नदर्शनं स्वप्नस्वप्नः, स्वप्नदृष्टस्य पुनरुत्थाय कथयितुमशक्यत्वे स्वप्नसुषुप्तिः । तथैव सुपृप्तधवस्थायामपि सात्त्विकी सुखा- कारा या वृत्तिः सा सुपुप्तिजाग्रत् । तदनन्तरमेवोक्तरीत्या सुखमहमित्यादिः परामर्शः । तत्रैव राजसी या वृत्तिः, सैत्र सुषुप्तिस्वप्नः । ततः पश्चादेव दुःखमित्यादिप्रत्यत्रमर्शः । तदैव च या तामसी वृत्तिः एषैत्र सुपुप्तिसुपृप्तिः । तदुत्तरकालमेत्र च गाढमूढोहमखासमिति प्रत्यय इति । तथाचान ग्रन्थे पक्षद्वयमुक्तं भवति । तयोः प्रथमपक्षे दुःखमित्यादिप्रतीतेर्गेणिवेन नात्मनो दुःखरूपत्वसाधनक्षमत्वं तस्या इति तात्पर्यम् । द्वितीये योगभाप्यायुक्तदिशा जाग्रदादीनां तिसृणां दशानां नवविचत्वं प्रतिपाद्य तत्नाष्टमी या विधा सुषुप्तिखप्नरूपा, तस्यामेव दुःखमहमित्यादिपरामर्शोत्पत्त्यङ्गीकारात्, तदानीश्च धर्मभूत- ज्ञानप्रसरणरूपवृत्तिसद्भावेन तस्यैत्र दुःखात्मकत्वं सिद्ध्यति, न तु धर्मिण आत्मन इति तात्पर्यम् । समस्तवृत्तिविरहस्तु नवम्यां सुषुप्तिसुषुप्तावेवेति सैव मुख्यसुषुप्तिशब्दार्थ इति । अत एव “जाग्रत् स्वप्नश्च सुप्तञ्च गुणतो बुद्धिवृत्तय” इति भागवतैकादशस्कन्धवचने सुप्तपदमपि सुषुप्तिजागरसुषुप्ति- स्वप्नविषयं मन्तव्यम् । तयोरेव वृत्तिरूपत्वादिति । आस्तामेतत् । पूर्व आत्मनि मन्दमानुकूल्यं सर्वदा धर्मिभास्य भवतीत्युक्तम् । तन्न किवि- द्विचार्यते– धर्मिभास्यं मन्दानुकूल्यं किं धर्मिणस्वाभाविकाकारः, अथ कर्माद्युपाधिकृतः ! तत्र न प्रथमः सर्वेषामपि वस्तूनां मन्दानुकूल्यप्रातिकूल्पोदासीनत्वानां कर्मकृतत्वस्य श्रीरहस्यवयसारे तत्त्रत्न्नयचिन्तनाधिकारे स्पष्टमुक्तत्वात् । न च मुक्तावपि बिना कर्मायुपाधि कस्तूरिकाद्यपेक्षया लशुनादौ मन्दानुकूल्यादिकं प्रतीयत इत्येवानुभव इति वाच्यम्; तस्याद्ययावदसम्प्रतिपत्तेः । मुक्तादीन् ईश्वरं प्रति च सर्वस्य तीव्रानुकूलतयैव तुल्यं भानस्त्रीकारात् । अन्यथा मुक्तौ लशुनादौ मन्दानुकूल्यस्यापि भाने सर्वत्र भगवद्विभूतितया विकसितज्ञानेन भासमानतीज्ञानुकूलतया साकं विरोधश्व प्रसजेत् । न मे वस्तु एकदेवैकपुरुषं प्रति मन्दं तीव्रञ्चानुकूरतया भासत इति युक्तमङ्गीकर्तुम् । अन्यथा सप्तभङ्ग्या किमपराद्धम् ! न चैकेनैकदेव एकं यस्तु दर्शनस्पर्शनाभ्यां आनुकूल्यतारतम्यच दुपलभ्यत इति नेदमनिष्ठमिति वाच्यम्; तत्रापि तत्तदिन्द्रियग्राहचरूपस्पर्शादिश्वेवानुकूल्पतारतम्यप्रतीत्या विषय- मेदेनाविरोधात् । नापि द्वितीयः ; कर्मकृतस्य मुक्तिदशाव्यावृत्तस्य मन्दानुकूल्यस्य धर्मिभास्यत्वासम्भवात् । यावत्स्वरूपभाविन एव धर्मस्य तेन भानाङ्गीकारात् यथा प्रत्यकत्वादेरिति चेत् — अन्न रङ्गरामानुजमुनय आहुः कर्मायुपाधिकृतस्यापि मुक्तिदशाव्यावृत्तस्य मन्दानुकूल्यस्य धर्मिभास्यत्वं तात्रदङ्गीकार्यम् । सुषुप्तौ तथा दर्शनात् अवाप्तं सुखमित्यादी । तदानीं धर्मभूत- ज्ञानस्यात्यन्तसकोवात् परिशेषाद्धर्मिभास्यत्वस्यैव स्वीकरणीयवात् । न चात्मनि सुनुमौ तीव्रानुकृष्णं भासते । न वा तदानीं भासमानं मन्दानुकूल्यं आत्मनस्वाभाविकाकारः । यद्यपि मुक्त ग्राहकमात्म- Bijporis & परमतभने जीव। २। LLB ५५ शरीरादिक Guna चक्षुरादि- स्वरूपमस्ति, तथापि प्राह्यस्य मन्दानुकूल्यस्योपाधिकस्य तदानीं कर्माद्युपाधिविरहेण विरहात् न तदानीं तद्भानापत्तिः । यथा नित्यस्यापीश्वरज्ञानस्य तत्तद्वस्तुवर्तमानत्व विषयकस्यापि न तदतीततादशायां तद्विषय- कत्वम् ; अन्यथा तस्य विसंवादितापत्तेरिति ॥ तदेतत् रत्नपेटिकाकृतो न सहन्ते । तथा हि-आत्मनि सदा मन्दानुकूल्यं संसारदशायामेवं भासते धर्मिखरूपेण, न तु मुक्तावित्यङ्गीकारे, धर्मिस्वरूपस्य सङ्कोच – चिकासयोरापत्तिः । प्रत्युत विपरीततया तस्य संसारे विकासः मुक्तौ सङ्कोच इत्यप्यापद्येत । न्यूनाधिक- विनयसंयोग वियोगयोरेव तथारूपत्वात् । एतेनेश्वरज्ञानोदाहरणं प्रत्युक्तम् । धर्मिज्ञाने विकारप्रसङ्गं प्रति धर्मज्ञानस्यानुदाहरणीयत्वात् । तथात्वेपि दृष्टान्तासिद्धेश्च । यतः ईश्वरज्ञानं यस्मिन् वस्तुनि यत्काल- वृत्तित्वं कदाचित् गृह्णाति तस्मिन्न् तत् सर्वदा गृहात्येव । तथा हि-यं घटं कदाचित् यत्कालयतिं- त्वेनेश्वरो जानाति, तं तथैत्र कालत्रयेऽपि जानाति । न तु कदाचिन्न जानाति, अन्यथा या जानाति । येन तस्याज्ञत्वाम्यथाशत्वयोः प्रसङ्गः । इयांस्तु विशेषः- तत्कालात्प्राक् तं भविष्यतीति, तत्काले च भत्रतीति तदनन्तरकालेऽभूदिति गृहन्त्या ईश्वग्बुद्धेरुल्लेखभेदाः परं भवन्ति । सर्वथोल्लेखभेदेपि तत्कालवर्तनरूपधात्वर्यस्य न कदाचिदपि बुद्धो विपर्यासः । तादृशोल्लेखभेदाथ शब्दप्रयोगाधिकरण- पूर्वापरक । लभेदप्रयुक्ता इति । किञ्च मन्दानुकूल्यस्य मुक्तावभाने पूर्वोक्तविरोधपरिहारश्रीसूक्तिविरोधः । तत्र तस्य सर्वदा निर्विकारखरूपप्रकाश्यत्यस्वीकारादिति । अतश्चैवं सिद्वान्तयितव्यमत्र-आत्म- स्वरूपस्य वैषयिकसुखापेक्षयोत्कृष्टसुनरूपत्वं हि वक्तव्यम् । एवञ्चानेनेतरसुखावधिकोत्कर्ष: सुखत्वञ्चात्म- स्वभाव इत्युक्तं भवति । तत्र सुखचमात्रं सर्वदा निर्विकारखरूपप्रकाश्यं भवति इत्येतत्तात्पर्येणैव पूर्वोक्ता सूक्तिः प्रवृत्ता । तत्नानुकूल्यस्य मान्द्यं नाम इतरसुखावधिकोत्कर्णविशेषितत्वम् । तथा च मन्दानुकूल्यं सर्वदा भासत इत्यस्य तदविशेपितसुखरूपतामात्रं सर्वदा भासत इत्यर्थोपपत्तिः । वैषयिकसुखापेक्षयोत्कर्षस्तु सुखगततीव्रतारूपः प्रायो भगवत्सङ्कल्पेन तिरोहितस्सन् योगादिदशायामेव भासत इति न कोपि दोष इति ॥ एतदुपरि किञ्चिदालोक्यामः - धर्मिस्त्ररूपेण मन्दानुकूल्यं भासते इत्यत्न मन्दशब्दः : त्कर्षा- विषयकज्ञानविपयार्थको वाच्यः । यथाभूते उत्कर्षाविशेषितत्यरूपमान्द्यस्य आनुकूल्ये ऽनन्वयात् । उत्कृष्टतया ज्ञातेऽज्ञाते वाऽऽत्मानुकूल्ये वस्तुवृत्योत्कर्षविशेषितत्वस्यैव सत्वात् । यथा छोहित जानातीत्यत्र लोहितपदस्य लोहितारोपविषयोऽर्थः । अन्यथा तन्नापि तत्पदमुख्यार्थस्य लौहित्य विशिष्ट- त्वस्य वस्तुतः बलात्रनन्वयापत्तेः । तस्य भाखरशुक्लत्वात् । विशदञ्चैतत् द्वितीयायां यज्ञपत्युपाध्या६ मतोपन्यासे व्युत्पत्तिवादे । ततथोक्तरीत्या धर्मिखरूपेण नित्यदा स्वस्मिन्नानुकूल्यमात्रं भासते, वैषयिकसुखावधिकोत्कर्षो न भासते इत्यत आनुकूल्यस्योत्कर्षाविषयकज्ञानविषयत्त्ररूपमा न्वोपपतिरिति इत्यलं पल्लवितेन ।
नन्यात्मनः स्वरूपधर्माभ्यां गृहयमाणत्वे – “अव्यक्तोऽयमचिन्त्योऽयम्” इत्यादौ तस्याव्यक्तस्यादि- कथनं कथं घटते ! व्यक्ततया गृह्यमाणत्वादित्यवाह तोद्रुमिडचिलिति । प्रकाशमानत्वेऽपीत्यर्थः । ५६ देशिका शयप्रकाशलहिते । कळुक्कु fररामल्लामैयाले ावै अऩगऩ् ऎऩ्गिऱदु। ऎरर्गळोडु कऩॆऩ्ऱु ऎरिच्चुक्कवॊण्णामैयाले अfऩॆऩ्गिऱदु, सिलर् तूत्तुक्कु ऒऩ्गणम् कूडादॆऩ्बर्गळ्। रालुम् ए पञ्जुमागवुम् ऎरिरक्कैयाले जुप्कॆॆैऩऩ्ऩलाम्। इदु ऎऩ्बरा तुक्कुम् ताम् रामल्लाददॊऩ्ऱै ऒरु रHऎत्तालेयुम् ऎ शरीरादिकमत्र व्यतिरेकमुखदृष्टान्तः । तथाच मोक्षधर्मवचनम्, “इन्द्रियैर्गृहयते यद्यत् तत्तत् व्यक्तमिति स्थितिः । अव्यक्तमिति विज्ञेयं लिङ्गप्राद्यमतीन्द्रियम्” इति । अतीन्द्रियं शास्त्रैकसमधिगम्यम् । आत्मनोपि तथात्वादव्यक्तत्वमिति भावः । एवमचिन्त्यत्वमपि व्याख्याति शरीरादीति । तथाच तत्र गीताभा- प्यम्, “स्वर्ववस्तु विसजातीयता तत्तत्स्वभावयुक्तस्वेन चिन्तयितुमप्यनर्ह" इति । ननु यद्यात्मा स्वरूपा- तिरिक्तेन धर्मभूतज्ञानेनापि भासेत, तहिं तस्य घटादिवजडत्वापत्या स्वयम्प्रकाशता न स्यात् । अनन्या - धीनप्रकाशत्वस्यैव स्वयम्प्रकाशत्यरूपत्वादित्याक्षिपति शिलरिति । केचित् अद्वैत्यादय इत्यर्थः । तदुक्तं तन्मतानुवादे भाष्यकारैः, “तस्मात्चेतनुभूतिरेत्र । सा च स्वतस्सिद्धा, अनुभूतिवात् । अन्यतस्सिद्धौ घटादिवदननुभूतिश्चप्रसङ्गः” इति । किञ्च स्वयम्प्रकाशस्य ज्ञानान्तर विपयताकल्पनमपि व्यर्थम् । तदप्युक्तं तन्नैत्र, “किञ्चानुभवापेक्षा चानुभूतेन शक्या कल्पयितुम् । सत्तथैव प्रकाशमानत्वात् । न ह्यनुभूतिर्वर्त - माना कदाचिदपि घटादिवदप्रकाशा दृश्यते । येन पराय तप्तकाशाऽभ्युपगम्येत” इति । तदेतन्निराकरोति ज्ञानविपयमाना लुमिति । तथाच नित्यत्वाणुत्वादिना केनचिदाकारेण धर्मभूतज्ञा- नवेद्यत्वेऽपि प्रत्यक्चैकल्यादिनाऽऽकारान्तरेण तन्निरपेक्षप्रकाशत्वमप्यस्तीत्या आकारभेदेनो भयोपपत्त्या नानंयोर- न्योन्यप्रतिक्षेपकत्वम् । घटादेखि नित्यत्वादिवैशिष्टयस्य सतोपि स्वयमप्रतीत्या तदंश विशिष्टात्मभान निर्वाहाय तस्य परायत्तप्रकाशताऽप्यवश्याश्रयणीयेति भावः । एवमात्मनि सिमाकारद्वयं धर्मभूतज्ञानेऽप्यतिविशति इदु धर्मभृतेति । “घटमहं जानामि" इति त्रिपुटीसाक्षात्कारे मातृमेपयोरित्र मितेरपि भानात् तत्या तोऩ्ऱक्कूडुम्। अऱिवुत् तऩ्मैयालुम् कूडुम्। जीवऩ् ऎप्पुलऩुक्कुम् तोऩ्ऱामैयाले-अवऩै अव्यक्तमाऩ पॊरुळ् ऎऩ्ऱु कूऱुवर्। उडलुडऩ् अवऩै ओर् इऩम् ऎऩ्ऱु ऎण्ण मुडियामैयाले- असिन्दियऩ् - ऎऩ्गिऱदु। ऎ इङ्गे सिलर् - वेऱु ऒरु अऱिवाले अऱिविक्कप्पडा निऱ्कुम् ऒऩ् ऱुक्कु सुयमे पिरगासिक्कुम् पॆरुमै किडैयादॆऩ्बर्। अदङ्ङऩऩ्ऱु। ऒरु अऱिवाले अऱिविक्कप्पडुगिऱ पॊरुळुम् - ऒरु समयत्तिल् अदै ऎदिर्प्पार्क्कामलुम् ताऩे तोऩ्ऱलाम् इदु अऱिवु ऎऩुम् तऩ्मैक्कुम् पॊरुन्दुम्। ऎव्विदत्तिलुम् अऱिवुक्कॆट्टाददै ऒरु प्रमाणम् कॊण्डुम् सुयम् पिरगासमॆऩ सादिक्क मुडियादु। अऱिविऩ् वडिविऩऩाऩ आत्मा तऩक्केयागत् ताऩ् तोऩ्ऱुम्। अवऩुडैय अऱि वॆऩुम् तऩ्मैयाऩदु- एदो सिल उलगप्पॊरुळ्गळैत् तऩ् माऱिमैपरमतमने जीव। २। ५७। ज्ञानगुणक@ru Giga (in सिद्धurb आत्मा ज्ञानस्वरूप GoDi Ganp श्रुतिस्मृति शतक निरस्त। ज्ञानस्वरूपा वाक्पाकी अवधारण जटांशव्युदासादिपर। चेतनस्यरङ्ग @gi अहन्त्व ं Con? अदहारकं त्याज्य Quor Dr Br शास्त्रका Ganagar। asura अहङ्काररूपLDIT अन्तःकरण BLD अहमर्थQum Gangrauli&बी। भरमा प्रत्यग्रूप अध्यात्मनिरूपक arcoon • mi gosu gyi अहमर्थ Door प्रत्यभवं Lampur gyi अहङ्कार- त्यागवचनं देहात्मभ्रम- गर्वादिपरित्याग पर LOIT SLITgri तत्रविशेष अहङ्कारश अहमर्थLD ५८ अहम्बुद्धि जनि ऊwrG SIL, ‘ममेदम्’ का DI इदङ्कारगोचरा शरीर ही आत्माका प्रतीकंaur gri अहमर्थ क्रं कृा प्रकाशिनं प्रत्यक्ष स्मृतिबल ८०० स्वयम्प्रकाशत्व - ज्ञानाश्रयत्व आत्मा ॥ @ जूरिङ्गळ् इरण्डालुम् तऩक्कुत् ताऩ् ८९ शरीरादिका प्रयुक्ती प्राक५LIT ४। अहम्बुद्धि धर्मभूतज्ञाना जडात्मवादिनां Garogyavitar, प्रति- (स्वादिकां) सिद्धिकsure स्वरूप- तोऱ्(ऩ्)ऱलाम्। पोले चक्षुरादिकं विषय ज्ञानान्तरनिरपेक्ष- धर्मभूतज्ञान क्रं LOGOUNT COLDMANGO आत्माकन/ अव्यक्त ढङ्ग से डा। शरीरादिय Corr® सजातीय Gear or my चिन्तिकं@Qur(Suroor अचिन्त्य @rapa। Goणां ज्ञानविषय हाल स्वयम्प्रकाशत्व @क्षी। ज्ञानविषय Loroqui प्रकाशि@suro स्वयम्प्रकाश @or @ तुल्य ं ज्ञानविषया ं PG प्रमाणक्रंलगGouajii स्वयम्प्रकाश Quor २०१ साधिकं Curr (५०) ५१। धर्मिं ग्रामं लाला (का)। धर्म भूतान अपि विपयप्रकाशनवेळायां खाश्रयपुरुषाय स्वयम्प्रकाशत्वमुपेयम् । सा च वेळा वर्तमानत्वात्रस्यैव । ततश्च तस्या एव मितेः कालान्तरे ज्ञानान्तरेवेद्यत्वमप्यविरुद्धम् । स्वाश्रयायेत्युक्तधा वर्तमानतादशायामपि परं प्रति तस्या ज्ञानान्तरवेद्यत्वं सिद्ध्यति । तदप्युक्तं श्रीभाष्ये - अनुभूतित्यं नाम वर्तमानदशायां स्वसत्तयैव स्वाश्रयं प्रति प्रकाशमानत्वम् ; स्वसत्तयैव स्वविषयसाधनत्वं वा । ते चानुभवान्तरानुभाव्यत्वेऽपि खानुभवसिद्धे। नापगच्छत इति । अय खप्रकाशस्य ज्ञानान्तरवेद्यल्यानङ्गीकारं स्वक्रियाव्याघातेन दूषयति ज्ञानविपयमिति । स्वयम्प्रकाशाया अप्यनुभूतेरन्यैस्तद्रूपत्चे आक्षिप्ते सति, अनुभूतिरनन्याधीनस्वधर्भे- त्याद्यनुमानेनैव तस्यास्तथात्वस्य त्वया साधनीयत्वेन ज्ञानान्तरवेद्यत्वमायातमेत्रेति तदनङ्गीकारस्तव्याहत इति भावः । यद्यभयोः स्वयम्प्रकाशत्वादिकं तुल्यमिष्यते, तर्ह्यनयोः को विशेषः ? येन धर्मधर्मिभागसिद्धि- रित्यत्नाह धर्मीति । एतद्वाक्यार्थ श्रानुपदमेव प्रदर्शितः । धर्मज्ञानस्य विषयप्रकाशनकाल एव स्वयम्प्र- यिऩाल् तऩ्ऩै उडैयवऩाऩ आत्मावुक्कुक् काट्टुम्बोदु ताऩुम् अवऩुक्कुत् ताऩे तोऩ्ऱुम्। वेऱॊऩ्ऱिऩ् महिमै अदु तोऩ्ऱक् ५८ विषयप्रकाशकाल देशिकाशयप्रकाश सहिते खाश्रय के हालात m। pooon Gigi स्वयम्प्रकाश- रवी ज्ञानान्तर विषयLDOM @prढङ्ग mib प्रकाशि@@/Louit sir, काश सर्वशक्षान कsuji ज्ञानलक्षणादिज्ञान/yojis ना काशतोकधा बद्धस्य च कदाचिदेव विषयप्रकाश त् तदीयधर्मज्ञानस्य सङ्कोचपूर्वक विकासस्सिद्ध्यति । धर्मिणस्तु सर्वदा स्वयम्प्रकाशत्वात् न सङ्कोचादिरित्यपि मेदो वोध्यः । यथा प्रभाप्रभावतोस्तेजस्त्वसाम्येपि धर्मः प्रभा सकुचति विकसति च; न धर्मीति । अथ स्वयम्प्रकाशत्वमेत्रापलपतां मतमनूच खण्डयति इण्डक्कुमिति । ज्ञानं वा अन्यजडपदार्थो वेति न कश्चिद्विशेषः । सर्वं ज्ञानान्तरस्यैव विषयः । घटा- दिकम्, अयं घट इति ज्ञानेन विपयीक्रियते । तदेव ज्ञानं व्यवसाय इति व्यवह्रियते । तदपि ज्ञान घटमहं जानामीत्यनुव्यवसायेन वेयत इति वैशेपिकादयो वदन्ति । अयं घट इति ज्ञानेन विषये घटे जनितां ज्ञाततां दृष्ट्वा तेन खिङ्गेनात्मनि ज्ञानोदयोऽनुमीयत इति भाड्डा आहुः । ततश्चान एन्नुमवरकळिति सामान्यत उभयेषामप्यनुवादः । सर्वज्ञज्ञानेति । सर्वज्ञेश्वरनिष्ठसर्व विपयकज्ञानेत्यर्थः । अयं भावः - ईश्वरज्ञानमेकमेत्र सर्वविनयकमिति सर्वसम्प्रतिपन्नम् । असर्व विषयकत्वे ईश्वरस्यास्म तुल्यतापत्तेः । नानाज्ञानवत्वे नित्यज्ञानत्रत्तानुपपत्तेश्च । तथाच तदीयज्ञाने सर्व विषय इति स्वयमपि विषयीभवति । एवञ्च तद्ज्ञानस्य सिद्धा स्वयम्प्रकाशता । तदुक्तं न्यायसिद्धाञ्जने, “स्वधीविशेषं सर्वज्ञोऽप्यध्यक्षयति वा न वा । आबे सिद्धा खतरिसद्धिरन्यन्नासर्ववेदिता” इति ॥ ननु सर्व प्रमेयमित्यस्मदीयज्ञानेपि स्वस्य स्वविषयत्वमावश्यकमितीश्वरज्ञानपर्यन्तानुधावनं व्यर्थम् । तत्र सर्वःवव्यापकप्रमेयत्वभाने तदन्तःपातिन- स्वस्यापि भानात्रस्यभावादिति चेन्न - ज्ञानखयम्प्रकाशता वा दिपक्षेषु तस्यचेतन्तया विशदावभासस्यैवेष्ट- स्वेन सर्व प्रमेयमित्यादिषु तथाविधवेषयताभावेन तत्प्रदर्शनायोगात् । ईश्वरस्य तु करतलामलकत्र द्वश्वं पश्यतो ज्ञान एवं तत्सद्भावादिति । नन्वीश्वरोप नैकेन ज्ञानेन सबै जनाति ; किन्तु परस्परा- वगाहिभिर नित्यैर्नानाज्ञानैरेव । तथाच तस्य सर्वज्ञत्वमर्थसमाजाधीनं भवति । [ ईश्वर एव स्वरूपेण नास्तीति मीमांसकपक्षो वाऽस्तु ] इत्यत्नाह ज्ञानलक्षणादीति । सर्वत्र्यवह रहेतुर्ज्ञानं बुद्धिरिति बुद्धिलक्षण- ज्ञाने खस्यापि विपयत्वमेष्टव्यम् । व्यवहारहेतुत्वरूपानुगत कारो ष्टव्धसर्व ज्ञानविषयकत्वे तादृशख- विषयतया अपि दुर्वारत्वात् । स्वस्यातादृशत्वे चाव्याप्यापतेः । तथाच सर्वार्थसिद्धिः, “बुद्धिल- क्षणधीहिं उक्ष्यभूतवृत्नत्रुद्ध्यभिव्याप्तासाधारणधर्मविपया तद्योगेन स्वात्मानमपि विपयीकरोति” इति । अन्न, कारणमऩ्ऱु। ऎप्पॊरुळुम् ऎन्नाळुम् वेऱॊरु अऱिविऩ् पलत्ताले ताऩ् तोऩ्ऱुम्। सुयम्बिरगासमाऩ पॊरुळे किडैयादु’ ऎऩ्ऱु नैयायिकमदस्तर्गळ् कूऱुवर्। अवर्गळ् तङ्गळ् मदत्तैये मऱन्दऩर् पोलुम्। ईसुवरऩ् तऩदु अऱिवाल् ऎल्लावऱ्ऱैयुम् अऱिगिऱाऩॆऩिल् अवऩदु अऱिवुम् अन्द अवऩदु अऱिवालेये अऱियप्पट्टदाग मुडिव् ताल् अऱिवुक्कु सुयम्बिरगासत्वम् एऱ्पडुमल्लवा? मेलुम् -अऱिवुक्कु अडैयाळम् कूऱुमिडत्तु - इव्वाऱु उळ्ळदॆल्लाम् अऱिवॆऩप्पडुम्- I परमतभने जीव। २। ५९ १। ईश्वर लाल एकोन सर्वशस्त्र Gairuni g श्रुतिस्मृति स्वाभिमतविरोध porris अकण्ठ अन्योन्यग्राहक नेकश स्वयम्प्रकाशत्व ं दुष्पारहरणं। ६७ वस्तुका ज्ञानविष@ल स्वचचनविरो- “ज्ञानलक्षणा दिज्ञान” इत्यादिशब्दो भिन्नक्रमः । ज्ञानलक्षणज्ञानादीति फलितम् । तथ। चेहादिपदेन शब्दशब्दग्रहणम् । शब्द इति शब्द इति विग्रहे तस्य शब्दस्य शब्द एवार्थ इति ज्ञानलक्षणशान इव स्वस्मिन् स्वपियकत्वं भवतीति भावः । नन्वीश्वरः स्वज्ञानं बिना अन्यत् सर्वं जानाति । एकोन- सर्ववेदित्वाङ्गीकारादि ते न ज्ञानस्वयम्प्रकाशता सिद्धिरित्यत्र ह ईश्वरनुक्कु इति । श्रुतिस्मृतय: = यस्सर्वज्ञ इत्याद्याः । स्वाभिमतविरोधेति । स्वज्ञानमात्र विषयका ज्ञानं हीश्वरे भवदभिमतम् । स्वज्ञा- नाज्ञाने तदाधारत्वं कस्यचित द्वेपयत्यं कस्यचित्तदयित्वमित्यादीनामपि तदनुबन्धिनां बहूनां विषयाण’ तेन दुर्ब्रहतया नानाऽज्ञानं तस्य प्रसजेदित्याशयः । १ नन्वीश्वरस्यैकं ज्ञानं स्वव्यतिरिक्तसर्वविनयकम् । अपरच ज्ञानं पूर्वज्ञानविश्यकमिति परस्परप्रा- हकज्ञानद्वयेनैव सार्वज्ञ्य।सिद्धिर्विना स्वयम्प्रकाशतां भवतीति शङ्कायामुत्तरमाह अवनुक्कु इति । एकज्ञानस्य स्वव्यतिरिक्तसर्वविपयत्वे, ज्ञानान्तरनिष्टख सामानाधिकरण्यस्यापि स्वव्यतिरिक्तत्वाविशेषात् स्वविषयत्वं वाच्यम् । ततश्च स्वमविपयीकुर्वता स्वेन स्वसामानाधिकरण्यस्यापि विषयोकर्तुमशक्यत्वात् अकामेनापि स्वस्य स्वविषयत्वं वक्तव्यमिति स्वयम्प्रकाशत्वमन्ततो दुषरिहर मिति निगर्वः । न च ज्ञानान्तरनिष्टं खसामानाधिकरण्यं न स्वेन वेयते ; अपितु तृतीयेन ज्ञानान्तरेणे। ते वाच्यम् तदानीं तृतीयज्ञानसामानाधिकरण्यस्यापि ततोऽन्येन ग्राह्यतापत्त्या ईश्वरे बहुज्ञानकल्पनापातात् न ज्ञानद्वयमात्रेण निर्वाहः । अत एव मूले अनेकज्ञानेत्यनेकपदप्रयोगः । अथवा ईश्वरस्यान्योन्यग्राहकाने कज्ञानस्वीकारे पि अन्ततस्सर्वज्ञानकोडीकार एकेन ज्ञानेन आवश्यकः । अन्यथा स्वस्य सर्वज्ञत्वं स्वयमपि न जानाती- त्यसर्वज्ञतुल्यताया दुर्वारत्वात् । तथाच स्वस्य स्ववियत्वं दुर्गार।म। ते ज्ञानस्वयम्प्रकाशता सिद्धिरिति भावः ॥ एवमात्मनां तद्धियाञ्च स्वयम्प्रकाशत्वं प्रसाध्य ज्ञानत्रेयत्यम पे स्थापयितुं एकात्मवादिनां मते आत्मनोऽ- बेयत्वोक्तिमपि दूपयति ओरु वस्तुवै इति । “इदं ज्ञानविस्यो न" इत्याकारकज्ञानविषयत्वादिति ऎऩ्ऱु सॊल्लि अऱिविक्कुम्बोदु उण्डाऩ अऱिवु, तऩ्ऩैत्ताऩे नाङ्गळ् - ईसुवरऩिऩ् अऱिवु पिरगासप्पडुत्तिक्कॊळ्ळुगिऱदल्लवा ९ाळा : ऎल्लावऱ्ऱैयुम् पिरगासप्पडुत्तुगिऱदु ऎऩ्ऩमाट्टोम्। तऩ्ऩै नीक्कि मऱ्ऱुळ्ळवऱ्ऱै ऎल्लाम् वॆळियिडुगिऱदु ऎऩ्बोमॆऩ् ऩिल् - इदु ऎल्ला प्रमाणङ्गळ्, तऩ् मदम् इवैगळुक्कु मुरणागुम्। ईसुवरऩुक्कु ऒऩ्ऱै ऒऩ्ऱु पिरगासप्पडुत्तुम् पल अऱिवुगळ् इरुक्किऩ्ऱऩ। ऎल्लावऱ्ऱैयुम् ओरऱिवाले अऱिगिऱाऩ् ऎऩ्बदु इल्लै ऎऩिल् -अप् -पोदुम् - ईसुवरऩ् तऩ्ऩै ऎल्लामऱिन्दवऩाग ओरऱिवाले निऩैक्कुम् इडत्तिल् अऱिविऩ् सुयम्बिरगास सक्तियै मऱुक्कवॊण्णादु। इप् पॊरुळै अऱियवे मुडियादु ऎऩ्ऱु ऒरुवऩ् सॊल्लुम् पोदु-अदै ६० देशिकाशयप्रकाश सहिते ‘ज्ञानविपDIT ( धादिदोष ago @sor विकारादि दोष ag’ दाग तर्कpi व्याप्तिशून्य ं निर्विकार या निर्विकार@@ इसैय वेणुमिऱे। ज्ञानविषयLDIT & आत्मालखण्ड जननमरणज्ञानाज्ञानादिदशैका, जीवाङ्का ईश्वर का सृष्टिकाकां काकाण्ठी श्रुतिष्पकं ‘पुरुषश्चाप्यभावेतो लीयेते परमात्मति’ ‘वासुदेवे प्रलीयते’ इत्यादिस्मृति वाक्य जीव अधिकार्यor mii नित्यGarmi Gang किऱबडि ऎङ्ङऩे ऎऩ्ऩिल् - पिऱप्पदु इऱप्पदागिऱ तोडुण्डाऩ सम्बन्धा सम्बन्धविशेपमाना खजननमरणाQrga। धर्मभूत- ज्ञान विकास सङ्कोच ज्ञानाज्ञानदशैकशी झुळकॐ ज्ञानदशैनी भावः । आदिना, “येनाक्षरं पुरुषं वेद सत्यम्" इत्यादिश्रुतिविरोधोपि बोध्यः । आत्मनो ज्ञानविषयत्वे बाधकमुद्धरति इत्ताले इति । अनुभूतिरेव परमार्थः । सा च स्वतस्सिद्धत्वान्न वेद्या । अत एव निर्विकारा च । इतरत् सर्वं ज्ञेयत्यात् सविकारं मिथ्येति हि तन्मतम् । व्याप्तिशून्यमिति । तर्के आपाद्यापादकयोर्व्याप्तेरावश्यकत्वेन वक्ष्यमाणरीत्या ज्ञेयत्वेप्यचिकारित्वोपपत्तेरिदमदूपणमेवेति भावः । ज्ञेयत्वेपि निर्विकारत्वं साधयति निर्विकारेति । अन्यथा तस्य निर्विकारत्वरूपसाध्यधर्माश्रयत्वे प्रमाणाभावान्न स्वाभिलपितसिद्धिरिति हृदयम् । नन्वात्मनां कथं निर्विकारत्व नित्यत्वादिकमुच्यते ; जननमरणादीना चिकाराणां तेषूपलम्भादित्या शङ्कय समाचते आत्मावुक्कु इति । अत्र जननमरणादिदशाचतुष्टय- योगोपि निर्विकारत्वे बाधकः । नित्यत्वे तु जननमरणरूपे द्वे दशे एवेति विभज्य बोध्यम् । श्रुतिः, “प्रजापतिः प्रजा असृजत", “तोयेन जीवान् व्यससर्ज भूम्याम्” इत्यादिः । पुरुषश्चेति । “प्रकृतिर्या मया ख्याता व्यक्ताव्यक्तखरूपिणी” इति पूर्वार्धम् । वासुदेव इति । “वासुदेवस्य यो भक्तः सप्तजन्मान्तरं नरः । तस्यैव तु प्रसादेन” इति पूर्वभागः । पिरप्पादिरप्पदु इत्यादिः समाधानम्रुन्धः । “अन्तयन्त इमे देहा नित्यस्योक्तारशरीरिणः" इत्युक्तरीत्या जननमरणच द्देहसंयोग वियोगावेवात्मनो जननमरणे, न तु स्वत इति न नित्यत्वानुपपत्तिरिति भावः । अत्र विशेपशब्दः प्रत्येकमन्वेति । शरीरसत्तानाशादिहेतुस- म्बन्ध विशेषमाह । तेन परकायं प्रविष्टस्य जीवस्य न तमादाय जन्मादिव्यवहारप्रसङ्गः । अथ ज्ञाना- ज्ञानदशे निर्वहति धर्मभृतेति । तथाच तयोरपि जननमरणयोरिव साक्षादात्मखरूपगतत्याभावात् इवऩ् ऒरुवाऱु अऱिगिऱाऩागैयाल् - इदु मुरण्बट्ट पेच्चाम्। इदऩाले - ऒरु पॊरुळ् अऱिवुक्कॆट्टिऩाल् अदु ऒरुविद माऱुदलै। अडैगिऱदु ऎऩ्बदऱ्कु पिरमाणमिल्लै। माऱुदलऱ्ऱ पॊरुळैयुम् “माऱुदलऱ्ऱदु” ऎऩ्ऱु अऱिगिऱोमे? इङ्गु ओर्शङ्कै-जीवऩुक्कु पिऱप्पु इऱप्पु मुप्पु अऱिवु अऱियामै मुदलिय माऱुबाडुगळ् उलगप्रसिद्धम्। कडवुळ् जीवऩैप् पडैत्ताऩ् ऎऩ्ऱदु वेदम् अवऩ् इवऩिडम् ऒऩ्ऱि विट्टाऩ् ऎऩ्ऱदु स्मृतिवचनम् इव्विदमिरुक्क जीवऩै माऱुदलऱ्ऱ नित्तियप्पॊरुळ् ऎऩ्बदु ऎङ्ङऩ् कूडुम् ऎऩ्ऱु, इदऱ्कु समर् ता नम्- ४ परमतमने बीच। १। ६१ कुछ तुकं सुखदुःखेच्छाद्वेषप्रयत्नानं धर्मभूतज्ञाना नवस्था- विशेषrisir @ आत्मस्वरूपॐ क्रीं घटादिकात Bura मव्यवहितक नामान्तरभजनाविकार SLOLDULIT CO[नित्य] निर्विकार ढङ्ग Corris। द्रव्य LDIT उपादान & Gour CLITO आत्मपरमात्माऊं कलकण्ठ शरीरसंयोगादि विकारकजी निपेध्याङ्का। जीवविषयसृष्टिलयवाक्यां विशिपुत्रेप v नडक्कैयाल् इवऩै ईऩऩॆऩ्ऩक् कुऱैयिल्लै।
न सविकारत्यादिप्रसक्तिरिति भावः । अल मूळे कचिद्वाक्यान्तरदशनमपपाठः । उक्तार्थत्वादसङ्ग- तत्वाच । अथ धर्मभूतज्ञानस्यावस्थान्तराणिं दर्शयति आकैयाले इति । धर्मभूतज्ञानस्यैव साक्षात्स- विकारत्वादित्यर्थः । ज्ञानदशा-जाप्रदादिदशा । एतेन सुप्तौ सुखादिभानस्य धर्मिस्वरूपाधीनत्व सिद्ध्या धर्मभूतज्ञानदशात्यव्यावृत्तिः । एतत्तत्त्वं च प्रागेवाऽऽवेदितम् । आत्मनो निर्विकारत्वं निगमपति इप्पडि इति । घटादिर्व्यतिरेकदृष्टान्तः । परम्परया सत्त्वादुक्तं अव्यवहितेति । आत्मन्यव्यवधानेन वायुसंयो- गादीनामत्रस्थानां विद्यमानतयोचे नामान्तरभजनार्हति । यथा मृदि पिण्डत्वघटत्वाद्यवस्था नामान्तरं [ रूपान्तरच ] भजन्ते, न तथेह वायु संयोगादय इति, साक्षात्तद्वखेपि नात्मनां सविकारत्वमिति भावः । ननु निर्विकार इत्यादौ निरादिशब्दानां प्रतियोगितावच्छेदकावच्छिन्नाभावबोधकतया साक्षाद्विकारविशेषा- भावमात्नबोधकत्वेन सङ्कोचो बिना नियामकं न शोभन इत्यत्न नियामकं दर्शयति द्रव्यमिति । “बालो युवा जातः “, " तदात्मानं स्वयमगुरुत” इत्यादौ निर्विकारयोरपि जीवारयोरुपादानत्वप्रतीत्या तन्निर्वाहार्थ कथञ्चित्सविकारत्वमपि स्वीकर्तव्यमिति साक्षाद्विकाराधयशरीरसम्बन्धादिकं द्वारं तन्नाभ्युप- गम्यते । इयांस्तु विशेष: ईश्वरस्योपादानता निर्वाहार्थमेत्र शरीरसम्बन्धोऽङ्गीक्रियते । जीवस्य तु कर्म- फलभोगायापीति । ततथोक्तरीत्या निर्विकारशब्दशक्तिसङ्कोचो न्याय्य एवेति बोध्यम् । एवं जीवस्य सृज्यत्वादिश्रवणेऽपि नित्यत्वमचतमित्याह जीवविषयेति । विशिष्टवेयेति । अपृथक् सिद्धिसम्बन्धतश्श- रीर विशिष्टत्येन रूपेणेत्यर्थः । तथाच विशेषणभूतशरीरारादिगतास्सृष्ट्यादय आत्मनि विशेष्ये आरोप्येव केण्मिऩ् - पिऱप्पिऱप्पु मूप्पु मूऩ्ऱुम् उडलुक्के उण्डु। अव्विद उड लुडऩ् इवऩ् सुट्टुण्डु किडप्पदाल् इवऩैयुम्, पिऱन्दाऩ्, इऱन्दाऩ् ऎऩ्ऱु पोल् सॊल्लुवदु मुक्कियप्पॊरुळिलल्ल। अऱिवु। अऱियामै ऎऩ्ऩुम् माऱुदल् इवऩिडम् नेराग इल्लै। पिऩ्ऩै: इवऩुडैय तऩ्मैयाऩ ज्ञाऩप्पॊरुळिल् इरुक्किऱऩ।इप्पडिये इवऩुक्कु वरुम् सुगम् तुक्कम् मुदलिय माऱुदल्गळुम् इवऩुडैय ज्ञाऩप् पॊरुळिल् इरुप्पवैये। आगैयाले-मण् पिण्डत्तिल् कुडम् मुदलिय माऱुदल्गळ् नेराग इरुप्पदु पोल्, इवऩिडम् पिऱप्पुमुदलिय माऱुदल्गळ् नेराग, इल्लामैयाले- इवऩै माऱुदलऱ्ऱवऩ् ऎऩ्गिऱदु। पिऱप्पु मुदलिय माऱुदलुक्कुट्पट्ट उडलोडु इवऩुक्कु सम्बन्दमिरुन्दु अदऩाल् ऒऩ्ऱुविट्ट मुऱैयिल् इवऩुक्कुम माऱुदल् वरुवदु वरवेऱ् कत् तक्कदे एऩॆऩिल्-तिरवियङ्गळ् ऎल्लाम्-माऱुम् कारणमाग इरुक्क ६२ । देशिकाशयप्रकाश सहिसे प्रत्यभिशur जीवक स्थिरवळं, वीतरागजन्मादर्शन देहान्तरानु- वृत्तिप्प, शास्त्रका सबैकालानुवृत्ति ं सिद्धिकं५LID सुपुष्यादिकन अहमर्थ आ@Dr mji, आशरीरस्थायि, आप्रलयस्थ यि, आमोक्षस्थायि mmta व्यवहियन्त इति आत्मा नित्य एवेति भावः । नन्वात्मनो ज्ञानरूपत्वात् सुषुप्तचादौ तस्य नाशो भवति । तथाच न नित्यत्वं तस्येत्यवाह प्रत्यभिज्ञेति । देहात्मत्रादिनस्तदितरात्मवादिनचेति सामान्यतो चादिद्वैधे स्थिते, पूर्वे चार्चाका भवन्ति । अनन्तरा अपि द्विविधा स्युः आत्म नित्यत्वत्रादिनस्तद नि- त्यत्यवादिनथेति । तत्र प्रथमे वेदान्तिनो वयम् । चरमे चत्वारः । तत्रैको ज्ञानात्मत्र। दी बौद्धः । स तु [देहे स्थितेपि । आत्मनः क्षणशो भिदुरत्वमाह । ततश्च प्रथमं तन्मतं दूषयति प्रत्यभिज्ञेति । य एवाहं सुप्तः स एवाहं प्रबुद्ध इति प्रत्यभिज्ञाप्रत्यक्षेण पूर्वापरकालयोरात्मानुवृत्तिलाभान्न सुषुप्ताव- प्यात्मनाशः । ननु सिद्धधतु नाम प्रत्यभिज्ञया सुपुमाचन्यात्मानुवृतिः । तथापि तस्य प्राणेन्द्रि- यादिष्वन्यतमरूपस्य देहेन सह विनाशदर्शनेन न देहान्तरानुवृतिरिति वादिनं द्वितीयं चार्चाकैकदेशिन प्राणाद्यात्मपक्षनिष्ठ निराकरोति वीतरागेति । इदं न्यायसूत्रम् । सरागस्यैत्र जन्मदर्शनादित्यस्य व्यतिरेकोक्तिरियं दाढर्थाय । ततश्रोत्तरजन्महेतुभूतो रागः पूर्वजन्मन्यावश्यक इति तयोरेकात्मानुवृत्तिरा- वश्यकीति नात्मनो देहावधित्वं युक्तियुक्तमिति भावः । अथाप्यात्मा आप्रळयं तिष्ठतु । ततः प्राक् सरागस्य जन्मपरम्परोपपत्तेः । तदनन्तरच, “पुरुषश्चाप्यभावेतौ लीयेते परमात्मनि” इति तत्न लयो भविष्यति इति तृतीयं पौराणिकाभासपक्षम्, “न प्रेत्य सञ्ज्ञाऽस्ति" इति श्रवणात् प्रेत्यभावाख्यमोक्षान्त जीवभावोऽस्त्विति चतुर्थ औपनिपदाभा सपक्षश्चैकोक्त्या निराकरोति शास्त्रत्ताले इति । “नित्यो निध्यानाम्” “न जायते म्रियते या” इत्यादिश । रत्नबलेनात्मनो नित्यत्वसिद्वया पुरुपलयवचनस्याविभागेनावस्थानपरत्वात् प्रेत्य म्रुत्वा, सञ्ज्ञा = देहादिभिरेकीवृत्य भ्रमः नास्तीति श्रुत्यन्तरस्यापि तात्पर्यात् आत्मनित्यस्त्रे न सङ्कटं किश्चिदिति भावः । यद्यप्यत्नात्मनस्सर्वकालानुवृत्तिबोधकशास्त्रेणैव सर्वशङ्कासमुन्मूलनं भविष्यतीति प्रत्यभिज्ञा दिप्रमाणान्तरानुसरणं व्यर्थ प्रतिभाति, तयापि प्रत्यक्षमात्नत्रादिचार्वाकादिदृष्टया प्रमाणभूतप्रत्यभिज्ञादेः सति सम्भवे नोपेक्षणं न्याय्यमिति धिया सोपानपर्वक्रमतः अन्ते शास्त्रं प्रमाणतया प्रत्यपादीति बोध्यम् । GaurCb। gori Byaaui। ९८-मुङ्गाका ढङ्ग पदऱ्कु - जीवऩुडैय इन्द पुदिय उडल् वन्ददु- ऎऩ्ऱु पॊरुळा कैयाले अवऩ् नित्तियप्पॊरुळागक् कुऱैयिल्लै। “अऩ्ऱिरुन्द नाऩ् इऩ्ऱुमिरुक्किऱेऩ्” - ऎऩ्ऱु निऩैप्पदाल् जीवऩ् मुऩ्बिऩ्गालङ्गळिल् स्त्तिरमाग इरुक्किऱाऩ् ऎऩ्ऱेऱ्पडुगिऱदु। इन्द जन्मत्तिल् सिऱ्ऱिऩ्बम्। वॆगुळिमुदलियऩ सॆय्बवऩुक्कु मऱुबिऱवि काण्बदाल् - इवऩ् पिऱविगळ् तोऱुम् तॊडरुगिऱाऩ् ऎऩ्ऱु तेऱुगिऱदु, पिरमाणवसऩङ्गळाले ऎक् कालत्तिलुम् उळ्ळाऩ् ऎऩ्ऱे तीर्माऩिक्किऱोम्। आगैयाल्- जीवऩ्। आऴ्न्द उऱक्कत्तिल् अऴिवाऩ् ऎऩ्ऱुम्, उडलऴियुम् पोदऴिवाऩ् ऎऩ् ऩुम्, प्रळयगालत्तिलऴिवाऩ् ऎऩ्ऱुम् मुक्तिगालत्तिलऴिवाऩ् ऎऩ्ऱुम्
• परमतभने जीव। २। Garvap पक्षाधकणां निरस्ताकना। प्रत्यक्षोपपत्ति-शास्त्रान्ना आरमाबी देहादिवैलक्षण्य चावकिन८ ursai Garwas a Bourb। ६३ शकञ्जीवतस्त्र अनुवृत्तसंसारा काळी, निवृत्तसंसारांशं दाळी, संसारात्यन्ता- नन्वयापि देहात्मत्रादिचार्वाकमतशिक्षणं कथं कार्यमिति शङ्कायं तस्य यक्ष्यमाणत्वमाह प्रत्यक्षेति । अहमहमिति खात्मसाप्तिकं प्रत्यक्षम् । समाहितमनसां प्रत्याहारदशायां जायमानं प्रत्यक्षं च । ममेदमिनि शरीरात्मनोर्भेदसाधकप्रतीतिरुपपत्तिः । ‘हृदि ह्ययमात्मा’, ‘पिण्डः पृथग्यतः’ इत्यादिकं शास्त्रम् । अन्नापि फलतस्तन्मत निराकरणात् परक = विस्तरश इत्युक्तम् । १ १ एवमियता प्रबन्धेन जीवतस्त्वं सा लक्षयियाथ तद्विभजते इञ्जीवतन्त्रमिति । भयं भावः- जीवसामान्यस्य संसरणत्वरूपयोग्यता तावत् वर्तते । सा च संसृतिजनकतावच्छेदकधर्मयोगरूपा । स च धर्मः परतन्त्र चेतनत्वम् । तत् यद्यपि नित्यमुक्तयोरपि सम्भवति, तथापि सहकारियोग्यतां विना तन्मात्रस्य फलोपधायकत्व, योगात्, तस्याश्च सापराधचेतनत्वरूपायाः नित्यप्रत्यक्षितभगवदभिप्रायेषु नित्यमुक्तेष्व- सम्भवात् तदितरे केचनैवात्मानस्तदुभयविधयोग्यतावस्थेन बद्धास्संसारानुवृत्तिविशिष्टा भवन्ति । तदनु- वृत्तिच तत्त्वावच्छिन्नध्वंसानुदयः । न तु संसृतेरुत्तरोत्तरक्षणसम्बन्धः । शरीरसम्बन्धाख्यसंसारस्य तत्तद्व्यक्तिमेदेन भेदान् तेषु कस्याप्युत्तरोत्तरक्षणसम्बन्धाभावात् । ध्वंसानुदयश्च ध्वंसप्रागभावः । ततथ संसारत्वावच्छिन्नध्वंसप्रागभावाधिकरणत्वं बद्धत्वमिति पर्यवसितम् । संसारत्वावच्छिन्नध्वंसा धिकरणत्वं मुक्तत्वम् । मुक्ताश्च स्ववद्धता दशायामनुष्टितैः मोक्षोपायैरुदितेन भगवत्सङ्कल्पेन नित्तबन्धा उच्यन्ते । बन्धश्च चक्रवत् परिवर्तमाना अविद्याकर्मवासनारुचिप्रकृतिसम्बन्धादय एव । तन्निवृत्तिच परमपदपर्यङ्कारो- हणानन्तरं भवति । संसार त्यन्ताभाववन्तो नित्या अनन्तगरुडादयो भवन्ति । यद्यपि ध्वंसप्रागभावाधि- करणेऽत्यन्ताभावानङ्गीकारात् संसारध्वंसप्रागभाववति बद्धे, संसारध्वंसयति मुक्के च न संसारात्यन्ता- भावसम्भव इति तद्वान् नित्यो भिन्नस्ताभ्यां भवति । स्वयं व्यक्तिभेदाच्च । तथापि बद्धान्मुक्तस्य कथं भेदः ? पूर्वं संसारध्वंसप्रागभावत्रत एव पञ्चादनुष्ठितोनोवायेन तद्ध्वंसवत्वात् व्यक्तेरैक्येन कथं त्रिधा विभाग इति चेन्न – संसारध्वंसप्रागभावसंसारध्वंस विशिष्टतात्रेपेण बद्धमुक्तयोरपि दशाभेदसद्भावात् विभजनोपपत्तेः । अत एव बद्धमुक्तेल्या दिरीतिमुपेक्ष्यानुवृत्तसंसारेत्यादिप्रकारादरणम् । वकै=प्रकारः । यथाऽचेतनेप्रकृतिमहदहङ्कारादिषु चतुर्विंशतित्यादिना विभागोपि दशाभचेतनिबन्धनः ; न व्यक्तिभचेतनि- इदु पोलच् चॊल्लुमवै ऎल्लाम् सरियाऩ पेच्चागा। काट्चियालुम् युक्तियालुम्, सास्तिरङ्गळालुम् जीवऩ्, उडल् कण् कादु मुदलिय करुविगळ् इवै ऎल्लावऱ्ऱैयुम् विड वेऱुबट्टवऩ् ऎऩ्बदै सार्वागरैक् कण्डिक्कुऴिडत्तिल् काट्टक् कूडवोम्
। जीवर्गळ् - संसारत्तिलऴुन्दियवर्। करैयेऱियवर्। संसारत् तैये काणादवर् ऎऩ मूवगैयिऩर्, इवर्गळ् ऎल्लोरुम् अऱिवु ६४ देशिकाशयप्रकाशलहिते t ऩ्गळ् ऎऩ्ऱुम् मूऩ्ऱु वगैयायिरुक्कुम्। इवर्गळ् ऎल्लोरुक्कुम् स्वरूप एकप्रकार। यथासम्भव धर्मभूतानसुखादिवैपभ्य विशेष इच्छा प्रयत्नादि- चेपस्य मुक्त नित्याङ्कण्ठ अन्योन्यभेद। आत्ममेदी ऎऩ्बार्क्कु सर्वशरीर,कङ्ग LITT घानcoi, श्रीळा अवस्थाविशेषाळाला सुखदुःखादि सर्प स्वनिष्ठतया प्रतिसंहिता बन्धनः, तथाऽत्रापि बद्वमुक्तयोर्भाव्यमिति । नन्वथापि तद्ध्वंसप्रागभावयोरधिकरणे तदत्यन्ताभावस्यैवा- नङ्गीकर्तव्यत्वात् संसारभ्यंसीयप्रागभावयति बद्धे संसारात्यन्ताभाववृत्तौ किं बाधकं भविष्यतीति चेन्न ; संसारध्वंसप्रागभाववतः संसारतत्प्रागभावान्यतरवत्वनियमेन तल तल तदत्यन्ताभावस्यानङ्गीकार्यत्वात् । अव्याप्यवृत्तित्वज्ञानं विना प्रतियोगिमति तदयन्ताभात्रग्रहणायोगात् तत्प्रागभाववति चोक्तन्यायेन तदत्यन्ताभाववृत्त्यनुपपत्तेरिति । नन्येषु त्रिषु जीवेषु यदि घटपट, दीनामित्र स्वरूपबैलक्षण्यं सुटं चकास्ति, तर्हि तत्पुरस्कारेणैव तेषां विभजनं न्याय्यम् । न तु संसृत्यनुवृत्त्यादि नेत्यवाह इवकळिति तथा च, “निर्दोषं हि समं ब्रह्म”, “पण्डितास्समदर्शिनः” इति सर्वत्र सर्वजीवखरूपाणां ज्ञानाकारत्वेना वैलक्षण्यात् न तेन विभजनमित्यर्थः । ननु तवैलक्षण्ये तेपामैक्यमेवास्त्वित्यत्राह यथासम्भवमिति । तत्तत्कर्मानुगुण्येनेत्यर्थः । तथाच तत्तत्पुरुपेषु कर्मानुगुणतया ज्ञानसुखदुःखादितारतम्यसत्वेन तेषाम- भेदायोग इत्यर्थः । विशेषो भेदः । नन्वेत्रमपि निध्यानां मुक्तानाञ्च परस्परं खावान्तरतथ कथं स्वरूपभेदः ! कर्मकृतज्ञानसङ्कोचाद्यभावादेकरूपसुखानुभवाचेत्यत्राह इच्छा प्रयत्नादीति । “स यदि पितृलोककामो भवति”, “कामान्नी कामरूपी” इत्याद्यागमबलात् कर्माभावेपि परमपुरुषेच्छाधीनस्वेच्छा- प्रयत्नादिभेदेन नित्यमुक्तयोः परस्परं भेदः प्रतीयत इति भावः । नन्यात्मभेदे हि जीवनैविभ्यवर्णनं गुज्यते । “यद्यन्योऽस्ति परः कोऽपि मत्तः पर्थिवसत्तम”, सर्वाणि शरीराणि मयैत्रात्मत्रन्ति शरीरत्वात् एतच्छरीरखदित्याद्यागमानुमानादिभिरैकात्म्यस्यैव न्याय्यत्वा- दिव्यत्नाह आत्मभेदमिति । तथाच चैन्नात्मा मैत्रात्मतादात्म्यरहितः तदीयज्ञानसुखाद्यप्रतिसन्धातृत्वादिति प्रत्यनुमानपराहते:, आत्मान्तरनिषेधवचसां नानाकारजीव सद्भाव निषेवे तात्पर्यात् न सर्वजीवस्वरूपैक्यमिति वडिविऩर् ऎऩ्बदिल् तुळियुम् वेऱुबाडिल्लै। आऩाल्-अवरवर्गळिऩ् अऱिवुत् तऩ्मै माऱुबाट्टाल् वेऱुबडुवर्। संसरित्तुक् करैयेऱिय मुक्ति पॆऱ्ऱ जीवर्गळुक्कुम्। संसारत्तैये ऎन्नाळुम् काणाद तिरुव नन्दाऴ्वाऩ् पॆरिय तिरुवडि पोऩ्ऱ नित्तिय पुरुषर्गळुक्कुम् ऎऩ्ऩ वासि काऩिल्- अवरवर् अऱिवु मुयऱ्सिगळ् वेऱुबाट्टाले ऒरुवर्क्कॊरुवर् वासियुण्डु। उलगत्तिल् ऒरे आत्मादाऩ् उण्डु ऎऩ्बार्क्कु- ऎल्ला उडल्गळिलुम् निगऴुम् सुगदुक्कादि वेऱुबाडुगळ् ऎल्लाम् ओरिडत्तिल् निगऴ्वदाग ऒव्वॊरुवरुम् उणरवेणुमे ऎऩ्ऱ केळ्वि ऎऴुम् आत्मा . Barrs प्रससिं॥ शरीरमेव वृत्तान्तादिविरोघ परमतमने जीव। २। ६५ । करणः निपमà Gsrora) स्वप्नसोभरि (र्यादि)- नियामक@mar पााहरण मेव प्रयोजLTD कादिकालयोगि• ९८ sirrorris अन्तःकरणादिमे
बोध्यम् । अय चैत्रनेत्रतादात्म्येपि शरीरभेदत् कारणात् परस्परज्ञानादिप्रतिसन्ध नामाच उपपद्यत इत्यत्राह शरीरभेदेनि । नियमः = १।तिसन्धान नेयनः । खमवेचस्तात् सन्ध्याधिकरणे श्रीभाष्यकारैः “अपवरकादिषु शयानस्य खमदृशः स्वदेहेनैव देशान्तरगमन - राज्याभिषेक - शिरच्छेदादयथ पुग् पापफल- भूताः शयानदेह सरूपसंस्थान देहान्त रसृष्टयेोपपद्यन्ते” इ। युक्तत्वात् खामशरीरावच्छेदेनानुभूतस्यापि पुनः प्रबोधे शयनदेहात्रच्छेदेन प्रत्यभिज्ञा मानत्वात् देहमेदे प्रतिसन्धानाभव। नेयमव्य। भवारो बोध्यः । कैश्चित् स्वामिकार्थसृष्टेर्मायामयत्वेन दुर्निरूपत्व ङ्गीकारे। पे सर्वसम्प्रतिपन्नसत्यभूतोदाहरण। न्तरेग व्यभिवारं दर्शयति सौभर्यादो ते । तत्रामा कश्चन पैरन्तर्जले तरस्यन् सम्नदाख्यं सत्त्रपोत्त्रपरेवारं मत्स्यराजमविदूरे चरन्तमत्रलोक्य स्वयमपि जातहृच्छयः कनकामो गत्वा पञ्चाशन्मान्धातृपुत्त्रीरुपयेमे । तासां प्रार्थनया प्रत्येकमावसथादिकं निर्माय तपोम हेम्ना स्वयम पे स्वीकृततावत्सङ्ख्याक देहस्सन् चिरं ताभी रेमे इति विष्णुपुराणे चतुयशकथाविशेषोऽत्र ज्ञेयः । एवञ्च तत्रापि देहभेदे पे प्रतिसन्धानानुवृत्तिह े। ते व्यभिचारः । आदिना ज। तिस्मराणां जडभरतादीनां वृत्त, न्तोऽ। पे ग्राह्यः । तेषां हि, “संस्क, रसाक्षात्करणात् पूर्वजाति- ज्ञानम्" इति योगसूत्रोक्तरीत्या संस्कारसंयमवृतसानुबन्धतत्साक्षात्कारेण तदनुबन्धिनां पूर्वजन्मनामपि त्रिशदतमा स्मृतिरुदयत इति तत्रापि देभेदेपि प्रतिसन्धानं भवतीति व्यभिचार इति भावः । अथ शरी भेदस्य प्रसन्धानविप्रयोजकत्वाभावे। पे करणभेदस्यैव तदस्तु । ततथ चैत्र मैत्रय, रैकात्म्ये। प करणमेद/देव तदभावोपपत्तिरित्यत्र किं बहाकरणमेदोऽत्र तन्नियामकतया विक्षितः, अथान्तःकरणभेद इत्येव विकल्प हृदि निधाय तयोः प्रथम आह करणभेदेति । पूर्वोक्तसौभर्यादिशरीरेषु शरीरभेदवत् करणानां चक्षुरादीनाम। पे भिन्नतया तत्र प्रतिसन्धानानुपपत्तेः । चैत्र। दीनामयोगिनाम पे शरीरेषु बाह्य- करणभेदे पे, “योहं घटमद्राक्षं सोह मैदानीं स्पृशामि इति प्रतिसन्धानानुपपत्तिश्च भवतीति भावः । द्वितीयेध्याह अन्तःकरणेति । अयमाशयः काल्पान्ते प्रकृतिर्यन्तानां सर्वेषां स्वकारणे विख्यात् ऒऩ्ऱायिऩुम् उडल् वॆव्वेऱागैयाले अक् केळ्वि ऎऴादॆऩिल्- कऩविल् ऒरुवऩे पल उडल् ऎडुत्तु ऎल्लाम् तऩक्के वन्ददाग उणर् वदुम्, सौबरि ऎऩ्ऩुम् महर्षि पल उडलॆडुत्तु ऎल्लाम्दामे अनुबवित्तु मगिऴ्न्ददुम् अप्पोदु सरिप्पडादु,इम् मादिरिये - इन्दिरि यङ्गळिऩ् वेऱुबाट्टाल् अऩुबवम् वॆव्वेऱु इडत्तिल् ऎऩ्बदुम् नमदु उडलिल् नडक्कुम् निगऴ्च्चिक्कुप् पॊरुन्दादु। इदुबोलवे। उळ् मऩम् ऎऩ्ऩुम् अन्दक्करण वेऱुबाडुम् कारणमागादु। कल्पम् पलर् मुऩ्कल्पत्तिल् मुदलिऩ् सृष्टि तुवङ्गुम्बोदु योगिगळ् aa-९
- ६६
- देशिकाशयप्रकाशसहिते १
- ।
- Apuaarib। नु सर्वज्ञछळा
- ।
- मुनrrioursssal का ५७ वस्माकं
- •
- शापूर्व कान [भून ] स्मृत्यादिनां GET शात्राएं श्रतिसन्धान ऐश का भेद मेवादिकं ईश्वरलाल सर्वजी दु खरनिमन्धानादिकं प्र।
- अलक्कळ् पलराय् ईम्दोऱुम् सिलर् Bunar ननः । Liqui * मुन।नां। ऐहजी एक Bur B
- अन्तःकरणस्या।पे तथा बेलीनस्य कल्प। दो पु स्य्या, “तत्त्र ं युद्धसंयोगं लभने पौर्व हकम्”, “स्वय- मागत बेज्ञाना निवृत्तं धर्मनाःस्थिताः” इया देशा व सहजा त मरेषु अन्तःकरणमेदे पे पूर्व कल्पप्रति- सन्धानं दृश्यत इतेि । अथ केनात्मनामभेदे स्त्री केपमाण वयं प्रसङ्गः । न तु तेवां भिन्नाभिन्न- वीकारे । चैत्रनेत्रय, भेदांरामादाय प्रतिसन्धान नियमो पत्तेरित्यन जीवबहुत्वाश्रयणेन कि जीवानां परस्परं भेदाभेद, वभेतौ ? किंवा जीवत्येश्वरन्य चेत विकल्पमभिप्रेत्य तत्र प्रथमं शिरो दूपयति इष्प्रति- सन्धानेते । अभिनयः – भेदाभेदपरे फन समावेश वेरोधात् तत्परे जहपिया भेदस्योपाधिकावं अमेत्र खाभा चैकञ्च खीकाम् । तथा च चैलनैत्रयोस्वाभाविक मेदाम्मादाय परस्परं सुवदु:वादि- प्रतिसन्धानप्रसङ्गस्तेषम।पे भत्रतो ते । अथ द्वितीयं शिरो दूषयते सर्वज्ञेति । सर्वज्ञात् ज।ब। भेदं खस्मिन् जानात्येव । ईश्वरस्यात् तस्मिन् जो दुःखा। देन। त सन्धानञ्च नेउन्य। मे ते अहो महत् सङ्कट, मेति पदद्वयप्रयेोगतात्पयम् ।
- अथात्मनां भेदव। दे दोषमाशङ्कच प्रतिवन्या समाधते आत्मे ते । अनैतदुक्तं भवते - यदि जीवा अनन्तसङ्ख्याका भवन्त, तदा “अनादिर्भगवान् काठ” इते अनीत कल्पानामप्यनन्तको टेसङ्ख्याकत प्रतिकल्पं द्वित्राणां मुक्ताय पे एन।बना गतेनानेन सर्वे नां मुकयवश्यम्भवात् केन चिदात्मता मदानीं संसारोप रोधः । न चातीरेषु कन्ये न केनापि मोक्षोपायोऽनुष्ठित इति सम्भवते । तथा सति शास्त्रस्याननुष्टापकत्व उक्षण प्रामाज्यप्रसङ्गात् । तमादा मैयमेव स्वीकार्यम् । तेनैकेनात्मना अद्ययावज्ञान देतो मोक्षमार्ग इन कर्यदर्शनाद मोर्यन्त इति न सङ्कटं कि वे देते । तदेतत् परिहरति एकजीवे ते । नडन्द निगऴ्च्चिगळै अन्दक्करण वेऱुबाडि कट्पिऩुम् तम्मुळ् तिरट्टि निऩैत्तु उपदेशङ्गळ् सॆय्ददाग सास्तिरङ्गळ् कूऱुगिऩ्ऱऩवे इव् विदमाऩ केळ्वि पास्करादि मदत्तिलुम् वरुम्। ऎल्ला आत्माक्कळुम् ऒऩ्ऱागियुम् वेऱागियुमिरुप्पदागच् चॊल्लुम् पोदु-ऒऩ्ऱु ऎऩ्ऩुम् भागत्तै मट्टुम् ऎडुत्तुक्कॊण्डु मुऩ्बोल् केट्कलामल्लवा? ऎल्लामऱिन्द ईसवरऩुम् जीवर्गळोडु तऩक्कुळ्ळ ऒरुमैत् तऩ्मै यैयुम् अऱिवाऩागैयाल् मुऩ्सॊऩ्ऩ केळ्वि ईसुवरऩैयुम् पिडिक्कुम्।
- आऩालुम् आत्माक्कळ् पलरिरुन्दाल्। ऒरु कल्पत्तुक्कु सिलर् ऎऩ्ऱ विऴुक्काडु कडन्दुबोऩ अळविऱन्द कल्पङ्गळिल् ऎल्लोरुम् इन्नाळ् वरै मुत्ति पॆऱ्ऱु मुडिन्दु पोयिरुक्क वेणुमे ऎऩ्ऩिल्-सॊल्लुरिवु।२।
- ६७
- पोऩ ईरम् ईमायिरुक्क इत्तऩै नाळ् इवऩ् रईऩागादॊऴिवा
- ऩेऩ् ऎऩ्ऱु ळ्ळम् वरुम् इप्पोदुम् ऎाम् काण्गैयालुम् ईजि वारामैयालुम् ऎऩ्ऩुम् राम् अम्। इदऱ्कु मुऩ्ऩे ईक्कळ् ऒईराऩाल् इप्पोदु
पडि कळ् एका=टङ्गळिल् करुत्तवैयुम् ऎऩ् ऎऩ्ऩिल्, ाङ्गळ ऩ वॆळुत्तवैयुम् कऴिन्दवैयुम् निऩ्ऱवैयुम् तऩित् तऩिये ईॊङ्गळाय् इनक्किऱाप् पेले अरसा FAक्कळ् तईरऩालुम् अदु तथा चास्मिन्न। पे पक्षे जो न्यावे पे कालान् तू एवं तं कार्ड का मुख्या! कथञ्चो- पायं नान्त्र ते उत्! इति शङ्कातङ्को जनिष्यत एवे। ते तत्पर्यम् । अथैकमवादे संसारस्याधकत्वेना- विद्य निवृतेरेव मोक्षत्वदनेनात्मना मोक्षो न प्राप्तः । प्रत्यक्षवले कार्याभवत् सामग्रयभावय सहन्यान प्रतिवन्यत्रकाश इते चेत् अह इप्पोदु इते । अनन्त स्मत्र। दे। पे प्रत्यक्षानुमारिण्यः पूर्वोकायाः कल्प- नायास्तु हरत्वात् समस्समा धरेते भव । अत्र संसारोपच्चेः सामप्रयभावादे हेतुभगस्य साध्यांशः पूर्ववाक्यात् ‘एतावना कलेनेमे नामुच्यन्त’ इ ते पूरणीयः । नन्वदानीं बद्वानन्त्यदर्शनरूपो हेतुः प्रत्यक्षा- भास । बद्वानामेत्र मुक्तात् अनोतयानन्येन मुकान्नानन्य। सेहो अनुदेन बद्धानसङ्ख्पाहासस्या- वर्जन।यत्वा देयशङ्काह इदमुने इते । अनेन नादतोय कायान्यं अभनम् । अतीत कालस्य परे।मेनचे हे इदानीं संवरेगामानभ्यनुपये ते भावः । संरङ्गः अनन्त सङ्ख्यास बद्राः । वक्ष्यमाणानुसारा वनेर व्याख्येयम् । न हि रात मेहाक्षिय समाधीयते । मन्जनयतो हे पाणामानन्त्ये। पे समुचितं टान्तनाह अङ्गा इते । अयर्थि:-त्री तत द्वशे रजतोय॥ स्थल ना देनहोम पे प्रत्येकानन्त्यं प्रामाणिक मे त तदेव जीवनमन्यत्या- किऱोम्। उलगत्तुक्कु ऒरु आत्मा ताऩ् ऎऩ्ऱ उऩ् कक्षियिलुम्, कडन्द कालम् अळवऱ्ऱदागैयाल् एऩ् इदुवरै इवऩ् मुत्तऩागविल्लै ऎऩ्ऱ केळ्वि वरवे सॆय्युम्, “नाऩ् ऎऩ्ऩ सॆय्य? इप्पोदुम् आत्मा संसारत्तिल् इरुक्कक् काण्गिऱोम्। इदऩाल् -इदुवरै इवऩुक्कु मोक्षम् पॆऱत् तक्क सूऴ्निलै इल्लै ऎऩ्ऱु ऊऱ्ऱि किऱोम्” ऎऩ्ऩिल्- इच्चमादानम् - अनेकम् आत्माक्कळै ऒप्पुक्कॊण्डवऩुक्कुम् माऩदे। आऩाल् - इदऱ्कु मुऩ्बे अऩन्दगोडि आत्माक्कळ् मुक्ति पॆऱ्ऱुविट्टार्गळाऩाल्, इप्पोदुम् अऩन्दगोडि आत्माक्कळ् मिच्चमाग इरुक्कक् कारणमॆऩ्ऩॆऩिल् - आत्माक्कळ् ऎल्लोरुम् ऒरु इऩमे। आऩालुम् मुक्ति पॆऱ्ऱवरुम् अऩन्दगोडि पेर्। संसारत्तिल् उऴलुब वरुम् अप्पडिये। ऒरे माट्टिऩ् इऩत्तिल् -करुत्तवै, वॆळुत्तवै, इरुप्पवै, इऱन्दवै- ऎल्लाम् तऩित्तऩिये अऩन्दगोडियाग सम् ६८ संसरिri। विभाग देशिकाशयप्रकाशसहिते समुदाय क्रं gub परापरजाती यान्नी कुठे क्षणका दिवशी आनन्त्यमात्र तुझ्या तारतम्य (Lr९८p ९ou। १ १ प्यानन्त्यम्, प्रत्येकं तद्विशेषभूतबद्धमुक्तानामपीति । ननु बद्धमुक्तयोन सामान्यविशेषभावमानं सम्बन्धः । येनेदमुदाहरणं रोचेत । किन्तु पूर्व बह्नानामेत्र पधान्मोक्ष्यमाणतया अतीतकल्पानन्त्येन मुक्तात्म- • सङ्ख्याधिक्यसिद्धौ वद्रात्मनां सङ्ख्या परिमेतत्र स्यादित्येवं वेत्र। वेरुद्रसङ्ख्यासम्बन्धो पे युगपदुभयोरान- न्त्यासम्भत्ररूपो वर्तते । ततथोक्तदृष्टान्तो दिपम इत्यत्र सम्यक् दृष्टान्तान्तरमाह परापरेति । एतदुकं भवते – व्यापकद्रव्यत्वावच्छिन्नं परजातीयम् । व्याप्यनृथिवीत्याद्यवच्छिन्नमपरजातीयम् । तन द्रव्यजातीयसङ्ख्यापेक्षया प्रत्येक थिच्या दिजातीयसङ्ख्या परिमितैत्र । तत्समुदायात्मकत्वात् द्रव्यस्य । अथा- प्युभयोरानन्त्यमविशिष्टमेत्र विलोक्यते । तथैव गतस्य कालस्यानन्त्येन मुक्तानामपरिमितसङ्ख्याकत्वं बद्धानां परिमितसङ्ख्याकत्वञ्च स्यादेव । तयात्वेग्युभयोरानन्त्यम। वे।शष्टमेव स्वीकार्यम् । परिमिता अपरि।म- ताश्च द्रव्यपृथिव्यादयः पदार्थाः, चद्रमुकात्मका जीवाच न हि सङ्ख्यातुं शक्यन्ते । युक्तथा तत्तस्य (?) परिमितस्यापरिमितस्य वा प्रत्यक्षं गणनातीताया दुर्वारत्वादिति । क्षणे ते । अत्रेयं प्राचां कालगणन- प्रक्रियाऽमरकोशोक्ता, “अष्टादश निमेास्तु काष्टा खिंशत्तु ताः कला । तास्तु त्रिंशत् क्षणस्ते तु मुहूर्तो द्वादशाखियाम् ॥ ते तु त्रिंशदहोरात्रः पक्षस्ते दश पञ्च च । पक्षौ पूर्वापरो शुक्लकृष्णो मासस्तु तावुभौ ॥ द्वो द्वौ मावादिन सौ स्यात् ऋतु तैरयनं त्रिभिः । अयने द्वे गतिरुद्र दक्षिणाऽर्कस्य वत्सरः ॥ मासेन स्यादहोरात्रः पैत्नो वण देवतः । देवे युग सहते है ब्राह्मः कल्पो तु तौ नृणाम्” इति । अत्राप्युत्तरोत्तरं क्षणादिघटनया कल्पान्तकालपरिगणनात् क्षणादयोऽपरनिताः कल्पादयस्तु परमिता एवे। ते युक्तथा निर्णयत्वे पे प्रत्यक्षानुभवेन क्षणादयः कल्पान्ताः कालास्सर्वे पे सङ्ख्यातिगा अनन्ता एवेत्यभ्युपगमनीय। मेति भयः । परापरजातीया दिपु अनुगततया परिमितत्वापरिमितत्वरूपत। रतम्य- नियामकाकारप्रदर्शनं समुदायविभागेति सामान्यविशेपेत्यर्थः । क्षणा। दपदार्थघटितत्वात् कल्पादिकालस्य घटकी भूतक्षणादीन: मपरि। मेतल्यं तदूर्घटितकल्पादेः परिमितले सामान्यभूतानां द्रव्याणां व्यापकजाती- Doitus Gure। o bari Gulus कGLBC। इन्द उलगिल् उऴल्बवरैविड अदिगम् पेर् इरुप्पदुम्, इङ्गु कुऱैन्द पेर् इरुप्पदुम् ऎप्पडि कूडुम्? इरण्डिडत्तिलुम् इरुप्पवर् अऩन्दगोडि पेर् ऎऩ्ऱीरे नीर् ऎऩ्ऩिल्-कवऩमागक् केळ्। पॊदु विल् माट्टिऩ् इऩमुम् अऩन्दगोडिये अदऱ्कुळ्ळे काळैगळिऩ् इऩमुम् अऩन्दगोडिये। आयिऩुम् माट्टिऩत्तिऩ् कणक्कु अदिगम्। काळैयिऩत्तिऩ् कणक्कु कुऱैवु ऎऩ्ऱु ऒप्पुक्कॊळ्ळुगिऱोमे। अदु पोलवे इदुवुम्। अम्मादिरि मऱ्ऱॊरु उदाहरणम्। कणनेरङ्गळ्- कल्पगालङ्गळ् - इरण्डुगळुम् तऩित्तऩि अऩन्दगोडिदाऩ्। आयिऩुम् कणनेरङ्गळिऩ् कणक्कु अदिगम्, कल्पगालङ्गळिऩ् अळवु कुऱैवु। परमतभने जीव। २। १९ Qiping अपचारानुवृतure) oगांलु नित्यसे पारा @Qucer ऩुम् पुजत्तिलुम्, ऎल्लोरुम् ओरळविले परगादयोले ताराय् विडु वार्गळ् ऎऩ्ऩुम् पुजत्तिलुमुळ्ळ ााऩगङ्गळ् कण्डु कॊळ्वदु। यानामपरिमितःथं विशेषभूतानां व्याप्यजातोय येव्यादीनां परमतत्वञ्च युक्तमेवे आशयः । ननु बद्वानन्त्यसमर्थनं सर्वे। पे कदाचिद् भगवत्सङ्कल्पेन मोक्ष्यन्त इति सम्प्रदाय विरुद्वम् । नित्यं संसरन्ति बहव इत्यभ्य स्त सम्प्रदाय इ।ते चेन ; विरुद्ध सम्प्रदाययानुध्याना यत्नाह इप्पडि- यानालु मिति । बद्धानन्यसमर्थनेपीत्यर्थः । अन्वयचास्य, पक्षद्वये। पे प्रमाणत्रलारले द्रष्टव्ये इत्यनेन बोध्यः । तथाच तेपामानन्त्यकथनमात्न, नान्यतरपक्षसिद्धिः । अस्योभयपक्षसाधारण्या देति भावः । अपचारानुवृत्तीति । सापराधचेतनत्वस्यैव संसरणं प्रति सहकारियोग्यतारूपत्वादिति भावः । शिलकु= परतन्त्रचेतन्त्ररूपतत्स्वरूपयोग्यतावतां मध्ये केषाञ्चित् । नित्यसंसारेति । संसरणस्वरूपये।ग्यत्वे। पे यथाऽन- न्तगरुडादीनां सहकारियोग्यतायाः कदाप्यप्राप्या नित्यसूरित्वम्, तथैव केपा चिजीवानां खरूपये, ग्यानां सापराधत्वरूप सहकारियोग्यतायाः कदाप्यनपायात् नित्यसंसारित्व मे यभिप्रायः । अत्र च पक्षे प्रमाणानि - एकं पादं नोद्वरति स्वलीलयै (एकं पाद-यादोऽस्य निश्वा भूतानीत्युक्तं प्रकृति - ण्डलं खलीलाया अनिच्छेदाय नोद्वाति=कदापि नोपसंहरतीत्यर्थः), तानहं द्विषतः क्रूरान् संसारेषु नराधमान् । क्षिपाम्यजस्रमशुभान् आसुरीनेत्र यो।नेषु अधुछिनास्ततस्त्वेते सर्गस्थित्यन्तसंयमाः इत्यादीनि । पक्षा- न्तरमाह एल्ल।रुमिति । इदानीं संसरन्तस्वपि इत्यर्थः । भगवत्कृपेति । यथा संसणं प्रत सापराधाचं सहकारियोग्यता, तथा मुक्ति प्रति भक्तिप्रत्यन्यतरस्य सहकारिये।ग्यतारूपत्वेन तद्वशी- कृतभगवःसङ्कल्पात् सर्वेगमपि कदाचिन्मुक्तिलाभोऽवजनीय इत्याकूनम् । अत्रे प्रतिभाति-परतन्त्र- चेतनत्वं न केवलं संसरणं प्रत्येव स्वरूपयोग्यता ; अपितु मुक्ति प्रत्यपि । “ईश्वरप्रे।रतो ग छेत् सगं बा मेवा", “बने वा नगरे वापि मां वासवितुमीश्वरः” इत्यादिप्रमाणात् । तत्र संसरणं प्रति सापराधत्वं सहकारियोग्यता । मुक्तिं प्रति अनुष्टितोपायत्वम् । ततश्च सर्वेपि जीव स्ततत्सहकारिसमत्रत्राने तत्तद्योग्य- त्वात् तत्तद्भजन्त इति न, नित्यं केषाञ्चित्संसार एवे। ते पक्षशोभते इ।ते । भगवच्छब्दवाच्यहेमप्रति- भटवं स्वाश्रितस्य हेयभूतसंसारा निवर्तकत्वेनोपपद्यते तस्येत्यभिप्रायेण भगवच्छब्दप्रयोगः । “ए। संसृति चक्ररथे भ्राम्यमाणे स्वकर्मभिः । जीत्रे दुःखाकुले विष्णोः कृपा काप्युपजायते” इनि वचनं गृपाशब्देन स्मारितम् । अस्मिन्नपि पक्षे प्रमाणानि - ब्रह्मविदाप्नोति परम् इत्यादीन्येव । अविशेवेग जीवसामान्य प्रति इप्पडि आत्माक्कळ् अऩन्दमाऩ पेराग इरुन्दालुम् - सिल जीवर्गळ् तॊडर्न्दु भगवदबसारादिगळैच् चॆय्दु नित्तम् संसारत्तिलेये अवर्गळुम् एदेऩुम् अऴुन्दिक् किडप्पर् ऎऩ्ऱु सिलर् सॊल्लुवर्। ऒरु कालत्तिल् भगवत्कृपैयाले पुरिन्दु मुक्ति पॆऱुवर् ऎऩ्ऱुम् सिल आगार्यर्गळ् सॊल्लुवर्। इवऱ्ऱै प्रमाणङ्गळैक् कॊण्डु ७० देशिकाशयप्रकाश सहि से ० कर्मादिप्रवाहपश्य द्वङ्ग पद्धक मोल pur@१९ß पाडुगळुम् कूडुम्। मुऱ्पड piul मुक्तpr@iigb ईराऩार्क्कुम् पिऱ्पड ९pur मुख।pnr@g मॆल्लाम् वृ इल्लादमैयुम् मेलुळ्ळाामुम् सगळं। प्रवृत्तत्वात् । न चास्य कचिज्जीव। चेनयेऽपवादस्सम्भवते । अपवादकाभवत् । न च नित्यसंसारि सद्भा- बयोचकर बनबलात् कस्य चेत्खरूपं मोक्ष, पाय चेद्र। मे ते कल्प।येतुं युज्यते । विकल्पासह चात् । तथाहि- किरूपो विरोधस्तयोः ! न हि तयोस्वरूपत एत्र विरोधः भागभावयो खे ते सम्भव ते । मानाभावात् । नापि हिमत्र द्वन्ध्ययो।रेव भिन्नदेश वलक्षणः । जीवं प्रत्येव मोक्षोपायविधानात् तस्य तद्वृत्तित्वात् । ना। पे भिन्नकालव्यलक्षणः । नित्यस्य स्वरूपयेोग्यत्वे फलाचश्यं भाव नियमात् फलक।ले तद्नु तत्त्र वश्यम्भात्रात् । किश्च नित्य संसारे सद्भावे स किमहम। ते सन्देहोदयेन कस्यापि निष्कम्पं मोक्षोपायप्रवृत्य उदय इति । प्रमाणबलावले ते । अलेदं वक्तव्यम् —यथपे नित्यसंसा रसद्भावे स्वस्मिन्न प तथान्य, प्रेक्षया मोक्षोपा प्रत्यवसादो भवेद ते शङ्कते - तथा पे सा “खरूपयेोग्यभ वे। पे सहकायनव स्थतेः । विमुक्तेर्मम सिध्येवा न वे ते वि।च।केत्सते ॥ अनर्धापि यः कथित् तत्र्यमात्ममनो थः । (आत्मनो मनोरथः तथ्य मे निर्धापीति इ ते शब्दाध्याहारेणान्वयः) पाक्षिके फलभूयरले सांया। विकचदीहते ॥ यथा कथवि- दाख्ये व्यापत्र गन्धर्मनि । प्रदिनीश्वरो वुद्ध प्रयच्छते च निथलाम्’ इ।ते सर्वार्थसिद्धिप्र तेपा दे- तदेशा सुपरिहव भविष्यते । तथा पे तत्र प्रमाणाभावात् उत्तर एव पक्षः सम्प्रतिपन्नः । न च लीला। विभूत्यनुच्छेदवचनं प्रमाणम् । आत्मानन्त्यात् प्रत्येकं मुक्तत्वेपि तद् नुच्छेदोपपतेः । नापि क्षिपाम्यज- समित यवनं प्रमाणम् । अजतं चिरमेत्यर्थे तथाकथनात् । न तु नित्य मित्यर्थे । तदिदं पक्षद्वयं तच्च मुक्ताकलापे, “एवं सङ्गृहीतं निशेपात्मापत्र विरत वहरणो विश्वकर्ता तथा स्यात्, नित्यं चेत् को। दुःख्येत् निरुपधिरुदयाहा निरस्येति चेन्न । पक्षः पूर्वो यदि स्यात् विहरणविरतिस्वेच्छया नैष दोषः शिं! पक्षे निरुद्वा निरुपधिकक्ष्या कुत्रचिन्नित्यमस्तु ॥” इति । " १ ननु यदि सर्वेषां मुक्तयेोग्यत्वम्, तहिं सर्वेप्येकव मुच्येरन् । “समोहं सर्वभूतेषु” इत्युक्तोदार- परमपुरुवप्रसादस्य मुक्तहेतोः प्राप्तौ पौर्वापर्य नियामकाम यादित्यन्नाह अनादिकर्ते।ते । “कर्मा विद्यादिचके प्रतिपुरुष महाना। दे। चन्नप्रवाहे ततत्काले विपवितात हि विविधा सवसिद्वान्तसिद्धा” इति रीत्या चिनमविपाकसमय यात् प्रसादहेतु सामग्र यास्त तत्पुरु रमेदेन मु क्तलाभस्य पौर्वापर्य युक्तमेवेत्यर्थः। नःवेत्रं पूर्वमुक्ता- नन्दात् पश्चान्मुक्तस्यानन्दन्यूनताया अनिवार्यत्वान्मुकानां परस्परमीश्वरेग च भोगसाम्यत्र वनं विरुध्येतेत्यत्नाह मु’पडेति । अयं भात्रः परस्परं मुक्तानां भोगसाम्यञ्च खस्य यावान् भोगः परस्यापि तावानिति यावत्त्व- आराय्न्दु ऎदु उसिदमॆऩ्ऱु तॆरिन्दु कॊळ्ळुङ्गळ्। अनादिगालमागत् तॊडर्न्दु वरुम् कर्मप्रवाहत्तिऩ् अव्वो विळैवुगळुक्कु एऱ्प मुक्ति पॆऱुवदिल् सिलर्क्कु मुऱ्पाडुम्, सिलर्क्कु पिऱ्पाडुम् एऱ्पडुगिऱदु। मुऩ्ऩुम् पिऩ्ऩुमाग मुक्तियडैन्दवर्क्कॆल्लाम्, तिरुम्बामैयुम्, अङ्गुच्चेर्न्दबिऱगु वरुम् आऩन्दमुम् सममागवेयिरुक्कुम्, मीण्डुम् तिरुम् परमतमने जीव। २। ७१ पुनर वृद्धि ९ m। t। G संसरि& pig। अर्वाचीनमगरलोक। भगवत् मालोकयादिमाक मQuini मासन्तिuna Gor हा सर्ववर्मन आनन्द नारनथ्य @sair तस्य तं भवते । ते च यावचतात्रत्वे विषयकृते एत्र, न कालकृते पक्षका प्राणोपपति तच मुक्केलाभे काटवै रम्ये प मुक्तचनन्तरं सर्वेषां सर्वविग्यानुकू यात्रभासस्य तुल्यतयाऽऽनन्द तारतम्याभावेन साम्य नोपपत्तेः । अस्तु वा कालकृते एव ते यत्वबसे । कालच न प्रारम्भकालः । अपे तू तर कालः । ततथ प्राकलपो- सर्वे पुनरावृत्त्यभागत् उतरकले भोगानुवृतेस्सर्व वनये। पे तुच्यत्स्ये परस्यापे यावत्तावद्भोग। शेष स्वक्षतम् । तदुकं रहस्यत्त्रयसारे पिर्पडमुकराना ककुम् नावे पो। गोरु कि- ४। बलै । (पथान्क्ष्यतामपि कालहानिरेव न तु भोग्यवस्तुनि रेति ) । ननु मुक्तानामपि “इमान् लोकान् क। मानी कामयनुसञ्चरन्” इति प्रकृतेनग्डलं प्रति पुनरावृत्तिः श्रूयत इलाह पुनरावृत्ति इति । पुनरावृ। तथावृत्तिरेत्र । पुनश्शब्दाविषक्षतार्थलात् न पौनःपुन्यवाचकः ; अ।पेतु य क्यालङ्का- राधेः । अत एव “इमं मानवमात्रतं नात्रतन्ते” इति पुनश्शब्दं विनापि प्रयोगः । ततः कवारावृत्तचदोष इति शङ्का परान्ता । अथवा “पुनर्नाविन येण्याः” इति भाष्यवाक्यमिहाभितम् । तन्न तु पुनश्शब्दः संसृ तेत्रके पूतनावृत्तिमपेक्ष्य प्रयुक्त इति बोध्यम् ॥ सा च नोतरदेनग्रहाणपूर्व फायदे प्रारूपाल चित्रक्षता, अ।पेतु पूर्वपरित्यक्प्रकृतिसम्बन्धात्मकसंसृतिकारणपरिग्रहरूपा तत्कार्य भूतभगवद नुभव- विच्छचेतना हेरूपा वेति भाव। देश्छानुगुणस्वेच्छपरा प्रकृतिसम्बन्धनव तद्भवान्तःपातिनकृति- मण्डलानुभवन्य मुकैः कदाचिदास्थीयमानत्वे। पे न दोष इ ते भात्रः । अथ “मोक्षं सालोक्यं प्रार्थये न कदाचन । इच्छाम्यहं महाबाहो सायुज्यं तत्र सुत्रत” इत्यादिना मोक्षवैवेध्यगात् मुकाना- मेक चेत्रभर साम्यनतपादनं विरुद्वमेने अलाह अवोनेति । “लोकेषु विष्णोनिंवन्ति के चित् समीपमृच्छन्ति च के। चेतन्ये । अन्ये तु रूपं सदृशं भजन्ते सायुज्यनन्ये स तु मोक्ष उऊ:” इ ते प्रकारेग प्रमाणेषु समानभोगन्त्र उक्षण सायुज्यनाल त्यै मुख्यनोत्यं व्यमिति बहुवचनान्तलोकशोक काय बैकुटेषु अर्वाचीन भगव लोकेषु सालोक्य। दीनां तददूर वेप्रकर्पा-मोक्षव्यवहारस्तन्न मुख्य नेते मोक्ष एकत्र एवे। ते भावः । पामै ऎव पदु अथ मुकौ आनन्दतारतम्यत्रादिनो निरस्य ते सर्वकर्मक्षयेति । अत्र श्रपीत्यपिना सुवादि- मीण्डुम् संसारत्तिऱ्कुट्पडुगै यिल्लै ऎऩ्ऱबडि। वैकुण्ठलोकत्तिऱ्कुक् कीऴुळ्ळ वियूहलोकङ्गळिल् -भगवाऩोडु ऒरे उलगिल् तङ्गुम् पाक्यत्तैये जीवऩुक्कु मोक्षमॆऩ्ऱार् सिलर्। अदु वैकुण्ठलोक नुबवत्तिऱ्कु समीबमायिरुप्पदुबऱ्ऱि अव्विदम् कूऱिऩर् जीवर्गळुडैय सर्व कर्मङ्गळुम् कऴिन्दु मुक्तियिल् अवर्गळ् सुय उरुवत् ७२ एचिकाद्ययप्रकाशसहिये । । तारतम्यप्रवेजकस्य कर्मणो निश्शेनश्चयेपि मुक्तौ तत्तारतम्यकथन विरोधो द्योत्यते । अत्र पक्षा इति तादृशेषु बहुषु पक्षेषु प्रथममानन्दतीर्धीयानां मतमनूयते तथा हे तैत्तरीयानन्दवल्याम्, “स एको मानुप आनन्द”। इत्यादिषु प्रतिपर्याय “श्रो त्रयस्य चाकामहतस्य” इति वाक्यनेकरूपं पठयते । दिपयवैराग्येण सह भगवन्तं भजिया ये मुकास्त एवाकामह श्री तेयाः । तथाच तस्य मुक्तौ मानुपानन्दप्रभृ तत्रह्मानन्दपर्यन्त- बहुधानन्दतारतम्यत्र तायत् प्रतीयते । न च कर्मा उपाधितारतम्यस्य निश्शेन वेनाशात् कथं सुखा दे - तारतम्य मे ते वाच्यम् ; तदभावे। पे भक्तचाद्यपायतारतम्यस्यात्रजनीयात् । न हि मन्दशक्तिना मनुजेन क्रियमाणा भक्तिः सहजतं सिद्धदेवयोनि विशेषः क्रियमाणया भक्य तुलनामह ते । तथा सति किमु वक्तव्यं भगवन्नाभिजातवतुमुत्रादिवृतभगत्रजनादितुल्यतां प्रतेि । किञ्च मुकौ ततारतम्यं साक्षादेव भ्रयते । “अक्षयन्तः कर्णत्रन्तरसखायो मनोजवेष्वसमास्ते बभूवुः” इ।ते । “मनसैतान् कामान् पश्वन् रमते” इत्यादि- वित्र मनश्रादितज्ञ नावस्थाविशेाः मनोजवाः । आनन्दा इ।ते यावत् । तद्वेपये असमाः = तारतम्यत्रन्त- इति तदर्थः । कथं त। हें भोगसाम्यं मुक्तानामिति चेत् - खखरूपो चितभोग वे सपां मुक्तानां साम्य। मे।ते था ईश्वरल्य तल वैप पक्षपातो नेति वा तदर्थात् भोगतारतम्येपि तदुपपतेः ; यथा न्यूनाधिकपरिमाणानां घटनाञ्चे साम्यम्, तथेति । एतन्निरस्यति प्रमाणोपपत्तिविरुद्धे ते । “सोऽश्नुते सर्वान् कानान् सह ब्रह्मण।”, “निरञ्जनः परमं साम्यमुपैते” इत्यादिसाम्यबोधकप्रमाण। बेर हस्तारतम्यवादः। न चानन्द- तारतम्ये पे प्रमाण नि प्रदशितानीति वाच्यम् ; तेषामन्याथत्वात् । तथा हे - तैत्तरीये प्रतिपर्याय मनुष्या- द्य नन्दस्य मुकेऽतिदेशे पे न तदानन्दतारतम्यं प्रसज्यते । समुइगोष्पदन्यायेन ब्रह्मानन्दसत्र- चर्यादा लिने मुके तन्न्यूनमनुष्याद्यानन्द सद्भावनानस्य तत्र विवक्षितचत् । तत्तन्मात्त्रत्रन्मुक्तात्मभेदस्य तत्र शब्दतोऽप्रतीतेः । सर्वेषु पर्यायेषु, “श्रो त्रयस्य चाकामहतस्य” इत्येतावन्मात्रस्यैवाविशेषेग श्रत्रगात् । एतेन प्रथमपर्याये, “स एको मानुष आनन्दः" इत्यस्यानन्तरं, “श्रो त्त्रयस्य चाकामहतस्य" इति वाक्य ठेवायच्छाङ्करभाषगम्, यच्च “मनुष्यानन्दाद्विरक्त: याकामहतो लेपस्य मनुष्यानन्दा ते? शो विहत इति तदपठनम्” इ।ते विरणमा नन्द गिरीयम् - दुभयं निरस्तं वेदितव्यम् । उक्तरीत्यैवोपपत्तेः । मनुष्या- नन्दाद्विकेत्य श्रोलिये मुमुक्षो मुक्के वा तदुप रेननमनुष्यगन्ध यानन्दस्याप्य तेदेश । सम्भवेन विरोधात् तत्पर्याये।पे तस्य पठितुमयोग्यत्वात् । यदपि “मनोजवेष्वसमाः” इति प्रमाणप्रदर्शनम्, तदपि “कीर्तिमान् असमो राजा, निस्समा स्तन पण्डिताः, यथा चोनृपस्समाऽ द्वितीयोऽस्त भूतले” इत्या विवासमा देशब्देन मुक्ताद भिन्नस्य कस्यचिद।पे बद्रादेः तादृशानन्दशा। लिनोऽभावा भिनाय मति न विरुद्धम् । एवञ्चास्मदीया एव केचित् प्रथमपीये श्रोत्रियस्येत्यादिकं यन्न पठन्ति मन्याक्षरैस्तयेत्रः मुद्रयन्थ, तदुभयमस्मदीयोप- निफ्म, प्यप्राचीनान्ध्रकोशा दिविरुद्ध मेति बोध्यम् । या च आयतारतम्यं फलतारतम्यप्रयेोजक। मेव्यवपतिरुका तुडऩ् इरुक्कुम् पोदुम्। अवर्गळिडम् एदो तडैयाग इरुप्पदु पोल् करुदि अवर्गळिडैये आऩन्दानुबवत्तिल् एऱ्ऱक्कुऱैवुगळ् इरुप् पदागच् चॊल्लुम् मात्वर् मदम् प्रमाणवसऩङ्गळ् युक्ति इवऱ्ऱुक्कु ; परमभने जीव। २। ७३ सापि न युज्यते ; यतः भक्तद्याद्यपायानुष्टानेन देशविशेषे भगवदनुमाप्रतिबन्धकप्रकृतिसम्बन्ध निवृत्तेरेव साध्यतया भक्तेषु तत्तारतम्यस्य भवतामप्यननुमततया गुरुणा लघुना वोपायेन प्रकृतिसम्बन्धस्य निःशेष। निवृत्ती सत्यां स्वाभाविकानन्दाविर्भावस्य सर्वेष्वप्यैकरूप्यावश्यम्भावात् । परिपूर्णपरमोदार भगवद्विपये भक्तितारतम्येपि भक्तानाभेकरूपफलभाकृत्वे विरोधाभावात् । टोकेपि कचित् गुरुलघुनोः रत्नवाणिज्य- कृप्या दिकर्मणोश्श क्ताशक्ताधिकारिभेदेनैकरूपार्थार्जनोपायतादर्शनेनोपायतारतम्यस्य फलतारतम्यं प्रत्यप्रयो- जकत्वाच्च । किञ्चोपायतारतम्यं नाम प्रकृते किंरूपमभिप्रेयते ! दहरशाण्डिल्या दिविद्याभेदरूपञ्चेत्-तद- प्रयोजकं फलभेदं प्रति । विकल्पेप्यविशिष्टफलत्वस्य निर्णीतत्वात् । नाप्यधिकारिनिष्टं ज्ञानशक्तथादि- तारतम्यम् । ज्ञानशक्तयादेश्साक्षान्मोक्षोपायध्यानङ्गीकारात् । न चोपासनात्मकज्ञान एवं किञ्चित्तारतम्यं चित्रक्षणीयम् । ज्ञाने विपयकृततारतम्यं विना घटादिष्विव विधान्तरस्य दुर्निरूपत्वात् । ब्रह्मात्मकप्रधान- विपयस्य च सर्वविद्यास्यप्येकरूपत्वात् । उपास्यतावच्छेदक गुणरूपविश्याणामप्रधानतया तद्भेदस्याप्रयोजक- त्वात् । नाप्युपासननि वैशया वैशद्यादिरूपं तत् । अपसिद्धान्तात् । " तदधिगम उत्तरपूर्वाघयोः " इत्युक्तरीत्या सर्वाधिकारिविषयेप्यन्तकाले उपासनस्य दर्शनसमानाकारतारूपवैशद्यप्राप्तेर विशिष्टत्वात् । इयांस्तु विशेष :- यदस्मादृशामल्पशक्तिज्ञानानामुपासनस्य तदशा प्राप्तिथिराद्भवति ; शक्रचतुर्मुखादीनान्त्य चिरा देवेति । यदुक्तं खखरूपोचितेत्यादि, तदपि न ; जीवखरूपस्य सर्वस्यैकरूप्यात् । अत एव जलपूर्णघटादिदृष्टा- न्तोपि दृष्टान्त एव (दृएखनाश एवं ) ; तेषां विषमपरिमाणत्वात् । साम्यं परममुपैतीत्यतेदृश वैपम्या- भावस्य कथचिदप्यप्रतीतेश्रेति । अन्नास्मद्वेदान्तविद्यागुरवस्तु फलतारतम्यं मुक्तौ एवं विकल्प्य दूपयन्ति । किमानन्दतारतम्यं एकमुक्तानन्दनिष्टं अपरमुक्तानन्दपर्याप्त सङ्ख्याव्याप्यत्चच्या पकन्यान्यतरावच्छेद की भूत सङ्ख्या विभाजक धमन्त्रः सङ्ख्या- पर्याप्तयधिकरणत्वरूपं सङ्ख्याकृतं, किं वा तत्संयुक्तयावन्प्रदेश संयुक्तत्वे सति तदसंयुक्त प्रदेशसंयुक्तत्व- तदभावान्यतररूपं परिमाणकृतम्, अथवा तद्विपययावद्विषयकत्वे सति तदविषय विषयकत्वतदभावान्यतररूपं विपयकृतम्, यद्वा परस्परा समानाधिकरणजातिमत्त्वरूपं स्वरूपकृतमिति विकल्पे जीवखरूपानन्दे एतादृशं - तारतम्यस्य तन्मतरीत्याप्यप्रामाणिकत्वमेवेति । न च स्वरूपानन्दे एतादृशतारतम्याभावेपि धर्मभूतानन्दे सङ्ख्याकृतं तत् सम्भवत्येव । “स एको ब्रह्मण आनन्दः” इति पूर्वतनप्राजापध्यानन्दशतकस्यैकब्रह्मा- नन्दत्वातिदेशेन प्रकरणस्यास्य सङ्ख्याकृतत तारतम्यप्रदर्शनार्थत्वप्रतेिरिति वाच्यम् । तत्रैकत्वशतत्वा- दीनां केवलं श्रोतृबुद्धिसमारोहार्थत्वेन स्वार्थतात्पर्याभावात् । “उपर्यपर्यन्जनुवपि पुरुषान् प्रकल्प्य ते ये शतमित्यनुक्रमात् । गिरस्त्वदेकैकगुणावधीप्सया सदा स्थिता नोद्यमतोऽतिशेरते" इत्युक्तरीत्या प्रकरण- स्यानुक्तांशप्रदर्शनपरत्वेन ब्रह्मणोऽपरिच्छिन्नानन्दवस्व एव तात्पर्यात् । न तु तसङ्ख्याने । अन जीवानामानन्दस्वरूपत्वं तद्वैपग्यक्षेन्यमभिहितं तन्मते॥॥“जीत्रा नीचोचभावं गताः ; मुक्तिनजसुखा- नुभूतिरका भक्तिस्तु तत्साधनम् । स्वखयोग्यस्वस्वरूपानन्दाभिव्यक्तिरेव हि । मुक्तिस्तु पूर्णप्रज्ञानां मते CA-१० ७४ देशिकाशयप्रकाश सहिते मोक्ष@का अभ्यपरक साक्षा विदsari, gour केवलात्मानुभव विष्णोः प्रसादतः” इति । एवमस्मदीया एव केचिद्वद न्त, “मुमुक्षूणां सदाचारवैकल्प यावदायुषम् । भवेत् यदि तदानन्दे न्यूनतां जनये जवम् ॥ क्रियात्रानेप इत्यादिश्रवणात् स्मरणादपि । आनन्दे तारतम्यं । स्यात् आचारे तारतम्यतः ॥ इत्याद्यापस्तम्बवचनचलान्मुक्तो आनन्दतारतम्यमिति । तदपि मुक्तौ पूर्वोक्तदिशाऽऽनन्दसाम्यला मेनेह लोके विद्यमानतादशायां मुमुक्षूणां भगवदनुभवसङ्कोचादिपरं नेयमित्य- दोत्रः । तत्र वचने मुक्तावित्यनुक्तेः । एवं प्रपन्नस्य भगवत्कैकयं फलम् । “सदा पश्यन्ति सूरयः " इति वचनात् भक्तस्यानुभवः फलमिति केचिदादोपि विफलः । कैर्यन्यानुभव परीवाहरूपत्वेन तदभावेऽभावात् । पर्यवस्यति केवलानुभवम।ले स्थातुमशक्यत्वात् । मूले पक्षङ्ग इति बहुव- चनेन सर्वेऽपी पक्षा विक्षिताः । अधिकमनन्ताचार्यवादावल्यादाववलोकनीयम् । । ननु सर्वकर्मक्षयेण कैवल्यं प्राप्तानां भगवदनुभवाभावात् आनन्दतारतम्यस्यावर्जर्न। यता मुक्तानां सर्वेषामानन्दसाम्यत्र चनमनुपपन्नम् । न च न सा दशा मुक्तिरिति वाच्यम् ; “त्वात्मानुभूतिरिति या किल मुक्तिरुक्ता” इति तस्यापि मुक्तित्वकीर्तनादित्यन्नाह आफैयालिति । मुक्तौ तत्तारतम्यस्य सर्वथा प्रमाणोपपत्तिविरुद्धत्वादित्यर्थः । केवलात्मानुभवः = भगवदनुभवरहितात्मानुभवः । अन्यपरमिति । " जरामरणमोक्षाय मामाश्रित्य यतन्ति ये” इति जरामरणादिहेतुभूतकर्ममात्र निवृत्त्या भगवदनुभवप्रतिबन्धक- कर्मकों जाप्रति सति यं लब्ध्या चापरं लाभं मन्यते नाधिकं ततः” इत्यादिरीयाऽऽकर्पकारमानन्द- मानतृप्तानां “बिरजापरमनोग्नोरन्तरा केवलसम्मृतः” इति निर्दिष्टस्थानविशेषभाजां मुक्तत्यव्यपदेशस्य “विगतेच्छाभयक्रोधो यः सदा मुक्त एव सः” इत्यादिष्वित्र मुक्तयद्दर चित्रकर्षेण गौणत्वान्न मुख्य- मुक्तावानन्दतारतम्यमिति भावः । अम्य मुख्यमुक्तित्वे साधनतो गततश्च दुर्निरूपत्वं गीताभाष्ये तदापातप्रीतेरपि सूत्रमाध्याद्यविरोधेन नेतव्यत्वमित्यादिकं तात्पर्यचन्द्रिकायां विशदमनुसन्धेयं जिज्ञ सुभिः ॥ अयापि सायुज्यरूपसाक्ष न्मुक्ती सालोक्याद्यनुभवाभावेन तत्तारतम्यनावश्यकमेवेति शङ्कायामाह साक्षा- न्मोक्षेति । तदुक्तमाचार्यैरेत्र, “बद्धोऽसौ स्व। धिकारानुरूपतया शक्येपूयेषु प्रविश्य सम्परिपूरितेषु तेषु संसारपदवी सभ्ञ्चरण क्लेशनाशे नात्यद्भुनः चिरादिगत्याऽऽतिवाहिकदेवैरुन्नीतः विमल मधुर। सुरभि। शीतळविजा- मुरणागुम्। आगैयाले केवलम् जीवर्गळ् तम्मै मट्टुम् अऩुबवित्तु मगिऴ्दलुम् मोक्षम् ऎऩ्ऱु सिलर् सॊल्लुवदऱ्कुम्, अदु मोक्षत्तिल् सेर्न्दु मुडियुम् ऎऩ्ऱु करुत्तु। आग - मुक्कियमाऩ मोक्षनिलैयिल्- भगवाऩोडु ऒरे उलगत्तिल् इरुन्दु पॆऱप्पडुम् आऩन्दम् मुदलियऩ अडङ्गुम्। सुरुदियिल् -प्रह्मत्तोडु विरुम्बियवैगळैयुम् मुक्ति पॆऱ्ऱु, जीवऩ् अनुबविप्पाऩ् ऎऩ्ऱदऱ्कु - अऩैत्तॆल्लामुडैय अरविन् दलोसऩऩै अऩुबविप्पाऩ् ऎऩ्ऱु पॊरुळ्। अऱिवुक्कु ऎङ्गुम् सॆल्ल मोक्ष परमभने औ। २। सालोक्पादि@arjarib अन्तर्भूमा ९५ उभयविभूतिविशिष्टष्टां अनुभाग्य कामान् इत्यादि॥। विशिष्ट भगवदनुभयपरकं छानसङ्कोच- इप्पोदु ऎऩ्यागच्चॆय्दे पण्डुमुण्डायिरुक्कक् काणाद आकार/sur guli उपाधिनिवृत्ति स्वरूप साकार का यही cor वागैयालुम् ऎगारिऩ्गळिल् अरिसुळियुम् सॊल्लुगिऱदु। इङ्ङऩ् इसैया प्रवाहमवगाद्य पवित्रपाणिनाऽमानवेन कराविधूनवासनाविशेषः दिव्य दद्यां प्राप्य सर्वे वरेण सलोकः अप्राकृतामृतम प्रविलक्षणविप्रयोगेन सरूप, दिव्य जनपदनगरादिकं क्रमेणावाप्य सहस्रस्थूणादिव ‘वोदित- दि०श्रमहामणिमण्डपे कौषीतकीत्राह्मणा वाघोषित पङ्कविशेपे श्रीमदनन्ताख्यदिव्य शय्यायां “तया सहाss- सीनम्" इति रीत्योपरिष्टं नित्यं नित्यसूरिवृन्देन संस्तूयनानं श्रीमन्नारायणमुपगम्य सामीप्यं भजमानः, इत्थं प्राकृतगुणान् सर्वान् हिला भगद् गुणेषु गाढावगाड: अनुरावृतका तनुभवत इति । एतदेव सायुज्यमिति प्रथते । ततश्च सहस्रे शनमिव सायुज्ये सालोक्यादिकमन्तर्भवतीति । ननु न केवलं ब्रह्मानुभवो मुक्तिः । “सोश्नुते सर्वान् कामान् सह ब्रह्मणा" इति तदतिरिक्तकामानुभव म्यापि श्रवणादित्यन्नाह उभयविभूतीति । " सर्व ह पश्यः पश्यति, ब्रह्मविदाप्नोति" इत्यादिना सर्वविभूतिविशिष्टवनानुभ लामेन तदनन्तर्गतं न किञ्चिदस्तीति कामशब्दोपि तदीगुणपर इति तद्विशिष्टत्रमानुभव एव तत्र विवक्षित इत्याशयः । ननूभयविभूतिविशिष्टवल: नुभवस्य मुक्तित्वे, तस्य तदनुगुणधर्म भूमज्ञानविकासादेश्च तदैव जायमानतया मुक्तेस्साध्याकार सम्बन्धरूपत्वमेवेनि, तत्र तत्कालीन ज्ञानकैर्यादिपु चाविर्भावादिशब्दो न प्रयोकमुचितः । पूर्वमेत्र स्थितस्य प्रकाशो ह्याविर्भावः । ततश्च, ““पद्याविभाव।”, “आविरस्युर्मम सहजकैक्ङ्कर्यविधयः” इत्यादिकमनुपपन्नमित्यन्नाह ज्ञानसङ्कोच निवृत्तीति । धीविकासविशेष इत्यर्थः । इप्पोदु - मुक्तौ । साध्येति पूर्वपक्ष हेतुयोतनम् । मोक्षोपायानुष्ठानेनेति शेषः । तत्र प्रथमं ज्ञानविकास- विशेपे आविर्भावादिशब्दं समर्थयते पण्डुमुण्डायिरुक इति । पूर्वमेत्र विकासार्हज्ञानाद्याकाराणां सत्त्वेऽपीत्यर्थः । तर्हि को विशेष इदानीमित्यन्नाह काणादवाकारङ्गळिति । यद्यपि पूर्वमेत्र विका- सयोग्यं ज्ञानादिकं जीवे स्थितम्, अथापि विकासाख्यकार्योपधानमिदानीमेव दृश्यत इत्यर्थः । एवं ज्ञानस्वरूपस्य नित्यतया तत्राविर्भावादिशब्दचित्येपि मुक्तिन्वरूपस्य तत्कालीन फैर्यादिखरूपस्य च सर्वथाऽऽगन्तुकत्वेन तयोस्तत्प्रयोगः कथमिति शङ्कां पृथग्वारयति उपाधीति । कर्मनाश इत्यर्थः । स्वरूपप्राप्तेति सिद्धान्तहेतुकर्भविशेषणम् । तथाच कैर्यादीनामागन्तुकत्वेपि खरूपानुबन्धित्वेन स्वरूप- मुऩ्बिरुन्द तडै इप्पोदु ऒऴिगिऱदु ऎऩ्बदु ओर् पुत्तम्बुदिय निगऴ्च्चिये यायिऩुम् - इप्पोदु मुक्तियिल् आत्मा सुय उरुवुडऩ् मऱु मलर्चिबॆऱुगिऱाऩ्। अवऩुडैय अऱिवुम् अव्वाऱे ऎऩ्ऱुसॊल्लुवदऩ् करुत्तु-पण्डे उण्डागियिरुन्दुम् आत्माविऩ् सुय तऩ्मैगळ् इप्पोदु ताऩ्, काणप्पडुगिऩ्ऱऩ ऎऩ्ऱुम्, अऱिवै अडैत्तिरुन्द कर्माक्कळ् । ७६ देशिकाशयप्रकाश सहिले काकण्ठ “तथा हेयगुणध्वंसादवयोधादयो गुणाः । प्रकाश्यन्ते न जन्यम्ते नित्या पचात्मनो हि ते” इत्यादिप्रमाणाकणां विरोधिकं मुकं मुक्तदशै १० पाषाणकल्पत्वादि पक्षा GT Garib श्रुतिस्मृति सूत्रोपपत्ति विरुद्ध अनादरणीयां : मुक्त अशरीरत्वादि श्रुतिक कर्मकृनशरीरादिनिवृत्ति प। आत्माकं कर्तृत्वभोक्तृ ८५९ बद्धां मुक्तां निध्यान्ना प्राप्ततथा जातानामप्युत्तरत्न सर्वदाऽनुवृत्तिर्भविष्यतीतीममंशं द्योतयितुं “आविस्स्युर्मम सहज कैङ्घर्य विधयः” इत्युक्तमिति हृदयम् । तथाच ज्ञानादिष्याविर्भावशब्दो मुख्यः, कैकर्यादिषु तु गौण इत्युक्तं भवति । तथाच रहस्यत्त्रयसारेऽनुगृहीतम् — ज्ञानद्रव्यस्य तदीय सर्वविपय विकासार्हतारूपाया शक्तेश्च नित्यतया तयोराविर्भावशब्दो मुख्यः । अथापि सर्वविपय विकासस्य दुःखनिवृत्त्यादेः सङ्कल्प कैर्यादीनाश्चागन्तु- कत्वेपि तानि निवृत्तप्रतिबन्धकसरूपोपाधिकानि पश्चात्सर्वदा भविष्यन्तीति द्योतयितुं तेषु आविर्भा- वादिशब्दप्रयोग इति । स्वरूपादीति आदिना कैङ्कर्यादिग्रहणम् । ननु ज्ञानादीनामप्यागन्तुकत्वेनास्तु तेष्वप्याचिर्भात्रशब्दस्य गौणत्वमिति चेदाह इङ्गनिशैयातार्कु इति । तत्न मुख्यत्वानङ्गीकर्तॄणामित्यर्थः । नित्यत्वात्ते गुणाः प्रकाश्यन्त एव, न जन्यन्त इति स्पष्टं कथनादिति भावः । ननु “न ह वै सशरीरस्य सतः प्रियाप्रिययोरपहतिरस्ति । अशरीरं वात्र सन्तं न प्रियाप्रिये स्पृशतः न प्रेत्यसञ्ज्ञाऽस्ति” इत्यादिना मुक्तौ अशेषविशेषगुणोच्छित्या पापाणकल्पताया एवावगमात् कथं तन्नाऽऽनन्दसम्भव इत्याशङ्कायामाह मुक्तदशेति । अयं पक्षो वैशेषिकाणां प्रसिद्धः । आदिना बौद्धानां स्वरूपोच्छित्तिमुक्तिपक्षस्य, अद्वैतिनां निर्विशेषाभावपचस्य च ग्रहणम् । “रसो वै सः, रसं होत्रायं लब्ध्वानन्दी भवति” इत्यादिश्रुतेः, “मम साधर्म्यमागताः, सायुज्यं प्रतिपन्ना ये तीव्रभक्तिसमन्विताः” इत्यादिस्मृतेः, भोगमात्नसाम्यलिङ्गाश्चेत्यादि- मूत्रस्य पाषाणकल्पत्वादेरपुरुषार्थत्वेन तत्र पुरुषार्थत्वबुद्ध्या प्रवृत्ययोग इत्याद्यपपत्तेथेमे पक्षा विरुद्धा इति सर्वथाऽनादरणीयमेवैतदिति भावः । नहिं न ह वै सशरीरस्येत्यादेः कथन्निर्वाह इति चेत्-आह मुक्तनुडयेति । “स एकधा भवति, विधा भवति” इत्यादिना मुक्तैरप्राकृतैकानेकशरीरपरिग्रहस्ये- छानुसारेण सद्भावप्रतीत्या तदविरोधायाशरीरत्वयतिः प्राकृतकर्मकृतदेहाभावमेव योधयतीति स्वीका- यमिति भावः । नश्यात्मनां नित्यनिर्लेपानां कर्तृचभोत्याद्यभावेन बन्धककर्मकर्तृत्वरूपं यद्वत्वं परिपूर्ण- ब्रह्मानुभवितृत्वरूपं नित्ययमुक्तत्यादिकञ्च न युज्यत इति आत्मविश्योक्तिर्विरुद्धेति साङ्ख्यमतमा- शङ्कयाह आत्माकलुक्कु इति । एकस्मिन् शरीरे जाग्रदादिपु केवलसाक्षित्वात् यथात्मैक्यम्, तथैव विल्गिऩाल् अदऩ् सुय तऩ्मैगळ् विळक्कमागत् तॆरिगिऩ्ऱऩ ऎऩ्ऱुम् आगुम्। इङ्ङऩ् कॊळ्ळादु पोऩाल् “आत्माविऩ् अऱिवु नित्तियमाऩदु- अवैगळ् अडैप्पु नीङ्गिऩाल् वॆळिप्पडुगिऩ्ऱऩ। इदुदाऩ् उण्मै। अवैगळ् पुदियदाग उण्डागिऩ्ऱऩ ऎऩ्बदु तवऱु” ऎऩक् काट्टुम् पिरमाण वसऩङ्गळोडु मुरण्बडुम्। मुक्तियिल् -जीवऩ् कऱ्पाऱैबोल् एदुमऱ्ऱु निच्चलऩमाग इरुप्पाऩ् ऎऩ्ऱ नैयायिक मदम् ऎल्ला ट ।० परमभने जीव। २। ८ ७७ ‘विभागा? " तस्मान्न बध्यते नापि मुच्यते नापि सञ्चरति कश्चित्” नां@p • Ligu सर्वगु नित्यमुक्तक Tiri पुरुषभोगापवर्ग तदुपायशास्त्र/क नानाशरीरेष्वपीति तदद्वैतमाशङ्कय, “जन्मादिव्यवस्थातः पुरुपबहुत्वम्", “इति सूत्रेण जननमरणकरणानां प्रतिनियमादयुगपत्प्रवृत्तेश्च । पुरुषबहुत्वं सिद्धम्” इति कारिकया च तन्मते तन्नानात्वसाधनात् तदनु- सृध्यानापि बहुवचननिर्देशः । आत्मनां कर्तृत्वादिकं नास्तीत्यपि तदभिमतम् । तथासति मुक्तधनुप- पत्तिरिति स्वीकारात् । तथाच तद्भाष्ये दृश्यते - तार्किका आत्मनः कर्तृत्वादिकमिच्छन्ति । तेषां मो- क्षानुपपत्तिः । अहं कर्तेत्यादिबुद्धेरेव गीतादिप्यदृष्टोत्पत्तिहेतुतयाऽभिधानात् तस्याश्च तन्मतरीत्या सत्य- विपयकत्वेन तत्त्वज्ञाननित्रर्त्यत्यासम्भवात् । अतइत्युक्तमोक्षानुपपच्या कर्तृत्वमात्मनोऽस्माभिरङ्गीक्रियत इति । ननु “भोक्तभावात्” इति सूत्रेण पुरुषोऽस्ति भोक्तृभावादिति कारिकया अन पुरुषस्य भोगस्वीकृत इति भाष्येण च विरोधात्कथं तन्मते भोकत्वाभावकथनं मूलवृतामुपपद्यत इति चेन्न ; विषयभेदादुभ- योपपत्तेः । उत्तरत्र, “चिदवसानो भोगः" इति सूत्रेण पुरुषेऽङ्गीकृतस्य तस्य चित्येव पर्यवसानोक्तधा भोकत्वस्य स्वरूपसुरणात्मकत्वसिद्धेः निषिद्धयमानस्य तु तस्य कर्मफलभो कस्यादिरूपत्वात् । अधिकं साङ्ख्यमतखण्डने भविष्यति । तस्मान्न वध्यत इति । अस्य च “संसरति बध्यते मुच्यते च नानाश्रया प्रकृतिः” इत्युत्तरार्धम् । तथाच प्रकृतिः कर्त्री पुरुषस्तु पुष्करपलाशयन्निर्लेप इत्येवाङ्गीकार्यमिति नित्यमुक्ते तस्मिन् न बद्धमुक्तादिविभाग इति भावः । तदेतत् खण्डयति पुरुषभोगेत्यादिना । कर्तुरेव नियोजनीयतया पुरुषस्याकर्तृत्वे “स्वर्गकामो यजेत, मुमुक्षुर्ब्रह्मोपासीत” इत्यादिभोगापवर्गोपायविधायकवचन- निचयविरोधस्स्यादिति भावः । ननु पुरुपस्याकर्तृत्वेपि, विज्ञानं यज्ञं तनुते कर्माणि तनुतेपि चेति विज्ञानशब्दितपुरुषीयान्तःकरणस्य प्रकृतिविकारभूतस्य कर्मकर्तृत्वसम्भावनया शास्त्रसार्थक्यमिति चेत्तत्राप्याह स्वसिद्धान्तेति । पूर्वोक्तरीत्या स्वेनापि पुरुषभो कत्वस्वीकारात् तद्द्वै विध्यकल्पने प्रमाणाभावात्, प्रकृतेरेव कर्तृत्वाङ्गीकारे तत्समानाधिकरणभोक्त्यस्यापि तद्गामितापत्तेचेति खसिद्धान्तव्याधात एवेति भावः । तथाच वेदान्तसूत्रं-शक्तिविपर्ययादीति । नन्वकर्तुरपि भोकत्वं दृष्टम् “अकर्तुरपि फलभोगोऽन्नाद्य- बदिति साङ्ख्यसूत्रे पाचकवृतान्नादेरकर्तपि राज्ञोपभज्यमानत्वादिति हि सिद्धान्तितमिति चेन्मैवम् । भोतत्वपदेन सुखदुःखान्यतरभोकत्वस्यैव विवक्षितया तस्य च सुखादिहेतुभूत कर्मकर्तृस्य सामानाधि - करण्यावश्यम्भावात् । “शास्त्रफलं प्रयोक्तरि” इति न्यायात् । अन्यथा सर्वपुरुषसाधारणान्तःकरणादेः कर्तृत्वे तत्फलोपभोगस्यापि सर्वसाधारण्यापत्तेः । तथाच उपलब्धिवद नियम इति सूत्रे श्रीभ प्यं आत्मनो कर्तृत्वे पिरमाण वसऩङ्गळोडुम् विरोदमडैयुम् मुक्तियिल् जीवऩुक्कु उडलिल्लै ऎऩ्ऱाल् कर्मविऩैप्पयऩाय् वरुम् उडलिल्लै ऎऩ्ऱुबॊरुळ्। ८ I आत्माक्कळ् अऩैवरुम् ऎक्कालत्तुम् मुक्तर्गळ् अवर्गळुळ्-संसार मुडैयवर्, अदु अऱ्ऱवर् ऎऩ्ऱ पिरिवु तोऩ्ऱलागादु। इवै ऎल्लाम् उडलुक्कुत् ताऩ् ऎऩ्ऱु सिलर् सॊऩ्ऩार्गळ्। अवर्गळुक्कु - जीवऩुडैय इहरलोक सादनङ्गळैच् चॊल्लुम् सास्तिरङ्गळॆल्लाम् वीणागुम्। १८ देशिकाशयप्रकाश सहि स्वसिद्धान्तवाद विरोधिकङ्कं। @ugu मोक्षक नित्यमात्रहेतुकh Limitsg। अविद्या-काळ-नियति-च्छादिविशेषहेतु नका, निर्हेतुक ऎऩ्बार्क्कुमुळ्ळ कम् कण्डु कॊळ्वदु। हेतुसाध्यr@gi उत्तरावधिक ढङ्ग प्रायश्चित्तादि- प्रकृतेश्व कर्तृत्वे तस्यास्सर्वपुरुपसाधारण्यात् सर्वाणि कर्माणि सर्वेगं भोगाय स्युः ; नेत्र वा कस्यचित् । आत्मनो विभुत्वाभ्युपगमात् सन्निधानमपि सर्वेषामविशिष्टम् । अत एव चान्तःकरणादीनामपि नियमो भोपपद्यते । यदायत्ता व्यवस्था स्यात्" इति । । एवं मोक्षरूपं विशोध्य पराभिमतं तत्साधनभेदमपि शोधयति इप्पडिये इति । उक्तपक्ष इवेत्यर्थः । अन्वयश्चास्याम्रे विरोधो द्रष्टव्य इत्यनेन । नित्यमात्र हेतु केति । नित्यभूत प्रकृत्या दिनानहे- तुकेत्यर्थः । मान्नशब्देन वक्ष्यमाणविशेषहेतुव्यत्रच्छेदः । मोक्षो नित्यसिद्धः अहेतुक इति यावत् । तदुक्तम् “आत्मार्थत्वात् सृष्टेर्नैगाम/त्मार्थारम्भः” इति सूत्रावतारिकायां साङ्ख्यप्रत्र वनभाष्ये प्रकृतेरेव स्रष्ट्रत्वं स्वमोक्षार्थम् । तस्यानित्यत्वादिति । आत्मार्थत्वात् खार्थत्वात् । आत्मार्थारम्भः = जीवात्मार्थारम्भः । तथाऽविद्याहेतुकत्वं ज्ञानकर्मसमुच्चयवादिनां भास्करादीनां पक्षः । अविद्या = विद्येतरत् कर्म । तन्न ज्ञानहेतुकत्वं स्वस्यापि सम्मतमिति तदनुत्कीर्तनम् । अविद्यया मृत्युं तीर्खा विद्ययाऽमृतमश्नुते, कर्मणैव हि संसिद्धिमास्थिता जनकादय इत्यादिकमत्र प्रमणम् । कालः = प्रशस्तः कालः उत्तरायणादिः । न तु कालसामान्यम् । तद्धेतुकत्वस्या निराकार्यत्वात् । “अनियन्तिरहः शुकुप्पण्मासा उत्तरायणम् । तत्र प्रयाता गच्छन्ति ब्रह्म ब्रह्मविदो जनाः ॥" इत्यादिकं भीष्मादीनामुत्तरायण कालप्रतीक्षा चाल तद्धेतुकत्वे प्रमाण मिति केचिद्वदन्ति । नियतिः=विधिः, जन्मान्तरीयं कृतं सुकृतमिति यावत् । यदृच्छा = दैवादागतं सुकृतम् । आदिनाऽज्ञा- तस्कृतसुकृतपरिग्रहः । एतदन्यतमहेतुकत्वमपि मुक्ते: केपाश्चिदिष्टम् । सङ्कल्पसूयोन्दये चाहुराचार्याः, “कालखभावनियतियदृच्छादिषु वस्तुषु । कारणं किमित्रात्रेति तापसैरपि चिन्तितम्” इलि । अत्र मुक्तौ । यद्यपि अविद्यापि कर्म निपत्यादिरपि । तथापि सुकृतसामान्यं पूर्वन । उत्तरत्र तद्विशेष इति भिदाऽन- योध्या । निर्हेतुकेति । अस्मदीयानामेत्र केपाश्चिदथं पक्षः । भगवतः पुत्रस्थानीयानामस्माकं मोक्षो- दायधनमित्र स्वतः प्राप्त इति प्रतिबन्धकनिवृत्यंशेपि न हेन्यपेक्षेत विर। घेति । एषां परस्परविरोधः, आसीतेत्युपायविधिविरोधः, “निशि नेति चेन्न॥॥ अतश्चायने। पे दक्षिणे” इत्यादिसूत्र विरोधः इत्यादिकं भाव्यमित्यर्थः । ननु मोक्षस्योपायसाध्यत्वे घटादिवत् कादाचित्कत्यापत्योत्तरत्न तदभावे संसारोन्मज्जनप्रसङ्ग । इत्यन्नाह हेतुसाध्येति । हेतुसाध्यभावपदार्थस्यैवोत्तरात्रधिसद्भावेन ध्वंसप्रतियोगित्वं दृश्यते यथा घटादेः अवर्गळिऩ् सॊन्दमाऩ साङ्गिय सास्तिरमुम् मुरण्बडुम् इव्विदमे मोक्षत्तैप् पऱ्ऱि पलविद विवादङ्गळ् इरुक्किऩ्ऱऩ नित्तियमाऩ ऒरु कारणत्ताल् मट्टुमे वरुगिऱदु अऱियामै। कालम्। ओर् इयऱ्कैयिऩ् नियदि। तऱ्सॆयलाऩ निगऴ्च्चि इवैगळ् मूलम् वरुगिऱदु ओर् कारणमु मिऩ्ऱिये वरुगिऱदु इत्यादि। इवै ऎल्लाम् मिगवुम् मुरण्बट्टवै। १ साध्यपापाक्षयादि प्रसिद्ध के परमतभने जीव। २। ७९ अरोपे आरोप स्थळं भारोपनिवृश्ववस्थै के (कण्डु)कॊळ्ळवेऩुम् इवर्गळुक्कु सुत्कळिगारङ्गळ् इल्लै ऎऩ्गिऱ शास्त्र की निरपेक्षनादिनिपेधपरा। गुणर्तृत्व का Carib क्षेत्र । १ १ I ध्वंसस्य तु तादृशत्वेपि तथात्यनियमो न । यथा प्रायश्चित्तसाध्यस्यापि पापक्षयादेः । न हि क्षीणमेत्र " पापं खरूपतः पुनरुदयते । तथैव मोक्षस्यापि सर्वपापध्वंसरूपत्वादुत्तरावध्यभावोपपत्तिः । ध्वंसस्य ध्वंसा- भावादिति भावः । ननु मोक्षस्य संसारनिवृत्तिरूपत्वेन जीवस्य वस्तुतो निर्लेपस्य संसारासम्भवा- तस्मिंस्तदारोप एव वाच्य इति केयं तन्निवृतिः ! कथञ्च तस्याः हेतुसाध्यत्वमित्यन्नाह संसारमिति । न गतिविशेषात् निष्क्रियस्य तदसम्भवात् न कर्मणाप्यतद्धर्मत्वादित्वादिभिस्सूत्रैः निष्क्रियस्य जीवस्य गत्यसम्भवात् शरीरप्रवेशाद्यनुपपत्त्या, कमणोपि कर्तृभूतप्रकृतिगतत्वेन जीवधर्मत्वाभावात् न जीवस्य तन्निबन्धनस्संसार इति प्रतिपादनात् प्रकृतिः गुरुते कर्म शुभाशुभफलात्मकम् । प्रकृतिश्च तदश्नाति त्रिषु लोकेषु कामगा” इत्यादिरमृतेश्च प्रकृतिपुरुषान्यताख्यातिहानेः पुरुषे संसार आरोपित इति तन्मतम् । पिरियको वेणुमिति । संसारस्य जीवे आरोपितत्वेपि आरोपावस्था तन्निवृत्यवस्था च व्यवस्थया पृथ प्रतिपने एवेति मोक्षस्याहेतुसाध्यत्वे एकतस्सर्वदा तदारोपो वा, अपरतस्सर्वदा तन्निवृत्तिर्वा भवेदिति तयोर्व्यवस्था न स्यादियाशयः । ननु जीवस्य कर्तृत्वाद्यङ्गीकारे प्रकृतेः क्रियमाणानि गुणैः कर्माणि सर्वशः । अहङ्कारविमूढात्मा कर्ताहमिति मन्यते ॥॥॥ईश्वरोहमहं भोगीत्यादिना तस्य कर्तृत्वभोनत्वादिनिराकरणं कथमुपपयत इत्यत ह इव एकलुक्कु इति । जीत्रानामित्यर्थः । जीवगतकर्तृ- त्वादेरनेकपदार्थ सापेक्षतया तस्य निरपेक्षं कतृत्वादिकं नास्तीत्येतत्परः पूर्वोक्तप्रवाद इति भावः च गीतावचनं, “शरीरखानो भियत् कर्म प्रारभत नरः । न्याय्यं वा विपरीतं वा तस्यैते पञ्च तत्रः ॥ ॥॥। तत्रैवं सति कर्तारमात्मानं केवलं तु यः । पश्यत्यकृतबुद्धित्वान्न स पश्यति दुर्मति" इति । ननु “प्रकृतेः क्रियमाणानि" इत्यत्न प्रकृतेर्गुणैः = सत्यादिभिः क्रियमाणानि कर्माणीति व्याख्यानात् गुणा- नामेव कर्तृत्वं गीताचार्याभिमतं प्रतीयन इत्यत्राह गुणकर्तृत्वमिति । क्षेत्रज्ञोऽत्र बद्धः । “एतत् ऒरु कारणत्तिऩ् मूलम् मोक्षम् किडैप्पदाऩाल्, अप्पोदु कुडम् मुदलिय पॊरुळ् पोल्, मोक्षमुम् तोऩ्ऱि मऱैन्दुविड वेणुमे ऎऩ्ऩिल् - कारणत्तिऩ् मूलम् तोऩ्ऱुबवै ऎल्लाम् मऱैन्दुविड वेणुमॆऩ्ऱु कट्टायमिल्लै उदाहरणमाग - पाबम् तॊलैगिऱदु पिरायच्चित्तम् ऎऩ्ऩुम् कारणत्ताल् आऩालुम् अत्तॊलैवु तॊलैन्दु पोऩ अदे पाबम् मीण्डुम् वन्दु विडुवदिल्लैये? संसार सम्बन्दम् जीवऩुक्कु उण्मैयल्ल। तऩ्ऩिडम् अवऩ् एऱिट्टुक् कॊण्डदु ताऩ् ऎऩ्ऩुम् अवर्गळुक्कुम्-रऱिट्टुक् कॊण्डदुम्, अदु कऴिन्ददुम् वेऱु वेऱागिक् कॊळ्ळवेणुम्। “जीवऩुक्कु ऒऩ्ऱैच् चॆय्युम् सक्तियिल्लै। तथा ८० कर्तृस्वविशेष ं गुणविशेषाधान देशिकाशयप्रकाशसहिसे न तत्पर आरमाध्यकंल करव Tryii @ परनिरपेक्ष ‘फर्ता शास्त्रार्थवश्वात्’ ‘वास्तु तत् असे कांही अधिकरण निराकरिक्र। कर्म तत्फला जीवकण्ड नित्यनिर्मलत्वं array वरूप सङ्कोवादिकं प्रकृतिगुणvarr • COLDILITO उपपन्नम् । क्षेत्रं समासेन सविकारमुदाहृतम् एतद्यो वेत्ति तं प्राहुः क्षेत्रज्ञ इति तद्विदः” इति वचनात् । एतेन - मुक्तादिकर्तृत्वव्यावृत्तिः तस्य केवलं भगवदिच्छामूलकस्वेच्छाप्रयुक्तत्वात् । उभयत्न विशेषशब्द- प्रयोगात् तदवान्तरमेदो विवक्ष्यते । रजस्तमोभ्यां निकृष्टसत्वेन च जायमानं प्रयोजनान्तरसङ्गहेतु- कर्तृत्वं बन्धकम् । प्रकृष्टसत्वेनोदीयमानं भगवद्भागवतसगवर्धकं कर्तृत्वं मोचकमिति । तदुक्तम्-। “कारणं गुणसङ्गोऽस्य सदसद्यो निजन्मसु " इति । ननु मूलमन्त्रादिषु अत्यन्तपरतन्त्रतयावगतस्य जीवस्य कर्तृत्वं न सम्भवति । यदि सम्भवति “स्वतन्त्रः कर्ता” इति पाणिन्यनुशासनबलात् तस्य स्वातन्त्र्यमेव समाश्रयणीयमिति तस्मिन् कर्तृत्वं निरपेक्षमेत्र स्यादिति चेत्-अह आत्मेति । आत्मा कर्तेव शास्त्र- स्यार्थवत्वाद्धेतोः । अर्थवत्त्वायेति यावत् । जीवात्मनः कर्तृत्वं परात्परमपुरुषायत्तम् । एष ह्येव साधु कर्म कारयतीत्यादितेरिति स्वद्वयार्थः । जीवस्य कर्तृत्वेन स्वातन्त्र्येपि तस्य परायत्तत्वमपि यथोपपद्यते, तथोपपादितं विस्तरशोऽत्र पूर्वम् । ननु यद्यात्मनः कर्मकर्तृत्वमुच्यते, तदा तस्य तज्जन्यदुः- खादिभोवतृत्वस्याप्यवर्जनीयत्वेन “निर्वाणमय एवायमात्मा ज्ञानमयोऽमलः” इत्यादिना तस्य नित्य निर्मलत्व- कपनं कथं युज्यत इत्यत्राह कर्मतत्फलेति । स्वरूपे नित्यमणुभूते साक्षात्सङ्कोच विकासादिमला- भावात् दुःखाज्ञानादीनां तेषां स्वरूप निष्टत्वेपि प्रकृतिसम्बन्धनिबन्धनत्वेन परिशुद्धस्वरूपनिष्टत्वाभावात् तस्य नित्य निर्मलत्वमित्यर्थः । प्रकृतिगुणाः, “दुःखाज्ञानमलाधर्मा प्रकृतेस्ते न चात्मनः " इत्युक्ता दुःखादयः । तेषामात्मगुणत्वेपि प्रकृतिगुणत्वमुक्तरीत्या गोणं बोध्यम् । एवं सर्वेषां नित्यमुक्तत्वनिबन्धनं बद्धासम्भववादं साङ्ख्यकृतं विधूय मुक्तस्य ब्रह्माभेदकृतं ऎऩ्ऱु करुत्तु “जीवऩिऩ् सत्तुवादि कुणङ्गळे ऎदैयुम् सॆय्गिऩ्ऱऩ।, ऎऩ्ऱदऱ्कुम् संसारत्तिलुळ्ळ जीवऩ् सिल सॆय्युम् पोदु सत्तुवादि कुणङ्गळै मुऩ्ऩिट्टे सॆय्वाऩ् ऎऩ्बदिल् करुत्तु “जीवऩुक्कुच् चॆय्युम् सक्तिये किडैयादु” ऎऩ्ऱु सॊऩ्ऩ साङ्गियर्गळैयुम्, “अदु अवऩुक्कु उण्डु। आऩालुम् अदु ईसुवरऩिऩ् अदीनमऩ्ऱु” ऎऩ्ऱ नैयायिकर्गळैयुम्, वियासर् पिरममसूत्तिरङ्गळिल् कण्डित्तरुळिऩार्। कर्माक्कळैच्चॆय्दु अदऩ् पयऩ्गळै अनुबवित्तुवरुम् जीवर्गळै - नित्तम् निर्मलमाऩवर्गळ् ऎऩ्ऱु ऎप्पडि कूऱलामॆऩिल्-अवर्गळिऩ् सुयवडिविल् ऎव्विदमाऩ कुऱैगळुम् उडलिल् सत्तुवादि कुणङ्गळुमिल्लाददावे पॊरुन्दुम्, ऎ। २। ८१ इप्पडि कळिक्कळाय् कक्कळाऩ अरुण्डाऩालुम् तगरॆऩ्ऱु सिल ऎणक्कळुण्डो? पुरत्तिलेबर्गळ् पुक्काप्पोले मुगऩ् ऩोडे ऒऩ्ऱाय् विडुमॆऩ्ऱऩ्ऱो अङ्गळ् सॊल्लुगिऱदु ऎऩ्बार्क्कु, Sekga - ’nा ऎण्साऩ:’ रगङ्गळुम् रिवुक्कुम्। इप्पा ण ऩवुगळङ्गळुक्कुप्पोलाऱे।का ३- त्तिल् ऎक्काम् ऎऩ्गिऱ त्ताले gaमुम् णाम्। पर्गळुत्तुक्कुम् रागत्तुक्कुम् ऎऩ्बुमिल्लै,ळामे शाङ्करादिसम्मतं मुक्तासम्भववादमपि विधूनुते इप्पडि इति । कर्तृत्वादिसाधकप्रमाणलेनेत्यर्थः । समुद्रेत्यत्न, “यथा नद्यः स्यन्दमानास्समुद्रेऽस्तं गच्छन्ति नामरूपे विहाय । तथा विद्यानामरूपाद्विमुक्तः परात्परं पुरुषमुपैति दिव्यम्” इति श्रुतिर्वित्रचिता । विरोधिक्कुमिति । साम्यसाधर्म्यादीनां मेघटित- त्वादिति भावः । ननु मुक्तौ जीवपरयोः परमसाम्यश्रवणात् साम्ये पारम्यविशेषणस्य सर्वाकार- विषयकत्वरूपतया पुनस्तयोरैक्यमत्रजनीयमेत्रेत्यत्राह - इप्परमसाम्यमिति । यथा च तुल्या पार्श्वद्वयेनापि धृतयोस्वर्णपापाणयोस्स्वर्णत्वपापाणत्वादिके भेदकधर्मवर्गे जाग्रत्यपि परिमाणविषये परमं साम्यं भवतीति व्यत्र हियते, तथैव प्रकृतेपि छत्रचामरादिवत् ब्रह्मासाधारण चिह्नभूतजगत्कारणत्वमोक्षप्रदत्वादिके जीवा- साधारणधर्मभूताषेयत्य विधेयत्यशेपत्यादिके च स्थित एव विवक्षितभोगमाते परमं साम्यमस्तीति प्रति- पाद्यते । ततश्च साम्ये पारम्यविशेषणं - विवक्षितांशेऽपि कथञ्चित्साम्यमेवेत्येतत् व्युदस्य तस्य सम्यक्त विदधाति ; न त्यविवक्षितसर्वांश विषयकत्वमपीति भावः । ननु यथा नद्य इत्यत्र दृष्टान्ते अस्तं गच्छन्ति नामरूपे विहायेति कथनाज्जीवपरयोरैक्यमेत्र विवक्षितमिति शङ्कायां श्रुत्यैवास्य दृष्टान्तस्य दृष्टान्ता- न्तरप्रदर्शनेन भेदपरतया व्याख्या तत्वमाह - उदकसंयोगेति । “यथोदकं शुद्धे शुद्धमासिकं तादृगेत्र । इव्विदम् सॆयल् पुरिन्दु अदऩ् पयऩै अनुबविक्कुम् संसारि जीवर्गळ् इरुन्दालुम्, मुक्ति पॆऱ्ऱवर्गळ् ऎऩ सिल जीवर्गळ् प्रह् मत्तै विड तऩित्तु इरुक्कक्कूडुमो? कडलिल् आऱुगळ् कलन्दाल् पोले मुत्तियिल् जीवर्गळ् ईसुवरऩोडु ऐक्कियम् आगिविडुगिऩ्ऱऩर् ऎऩ्ऱल्लवो कूऱप्पडुगिऱदु ऎऩ्ऱु सिलर् केट्पर्। अदु सरियऩ्ऱु। “जीवऩ् मुत्तियिल् ईसुवरऩोडु मिगमिग सममागिऱाऩ्” ऎऩ्ऱु ताऩ् सुरुदि- कीदादि वसऩङ्गळ् कूऱुगिऩ्ऱऩ। ऐक्कियत्तै यल्ल। अन्द मिक्क ऒऱ्ऱु अळक्कप्पट्ट तङ्गत्तिऱ्कुम् कुऩ्ऱु मैयुम्- तिरासिल् अदावदु - ऎल्लाविद मणिक्कुम् इरुप्पदु पोऩ्ऱ ऒऱ्ऱुमैये। ऒऱ्ऱुमैयुमल्ल; कुऱिप्पिट्ट विषयत्तिल् ऒऱ्ऱुमैदाऩ्। नीरुडऩ् नीर् कीलन्दाल् ऒरे मादिरियावदु पोल्॥।” ऎऩ्ऱु वेऱु इडत्तिल् तेसि - ११ निऱुत्ति ८२ देशिकाशयप्रकाशसहिते उळ्ळदु ऎऩ्ऩुमिडम् रिऩिरत्तिले कण्डुगॊळ्वदु। इदु परिमाणाधिक्य gyi porib। ९ rour काकां की p तोलुम् रसर् क्कवॊण्णादु। इरुम्बिल् सुवऱिऩ नीर् अदुक्कु ळळवुमाय्क्कॊण्डु सदामाय्क् किडक्कु मळवेयिऱे उळ्ळदु। ‘जगद्व्यापारबजे’ का pnpm ब्रह्मलक्षण&rror T व्यापारमान ९३५१ ‘काठ उपलक्षण, जगदृढपापारशक्ति २६ । भवति । एवं मुनेर्विजानत आत्मा भवति गौतम’ इति भतौ समानधर्मवत्त्वबोधकतादृक्शब्दस्यैव प्रयोगात्, यथानय इत्यत्रापि तुल्यन्यायात्साम्यमेत्र विवक्षितं न त्वैक्यमिति भावः । ननु न्यायतोल्ये परमसाम्यशब्दानुसारात् तादृक्शब्द ऐक्यपर इति विपरीत किन्न स्यादित्यन्न सदृष्टानं प्रमेयपरिस्थिति- बाधिकामाह-पूर्वजलेति । नीरक्षीरसम्भेदे हि अस्मदादिना दुर्विवेचे। प हंसादिना विभजनदर्शनात् तयो - स्संयोग एव न त्यैक्यमिति स्वीकर्तव्यमिति भावः । ननु नीरक्षीरयोर्विजातीययोरैक्यायोगेपि जल्योस्सजाती- पयोस्तत्सम्भवत्येवेत्यालाप्याह-इदु परिमाणाधिक्येति । इदु = ऐक्यायोगः । परिमाणाधिक्यस्याययत्राधिक्य- वृतत्वेनोभोवरूपैक्ये तदयोग इति भावः । ननु - “तीरहरुंवुण्डनीरदुपोल एन्नारुयेरै आरम्परुक” इत्यादि- धकुळधर,दिव्यसूरिगाधया तप्तायः पिण्डान्तः पातिपाथः कणन्यायेन जीवेश् वरैक्यसूचनात् स एव सिद्धान्तो भवितु- मईतीत्यन्नाह - इरुम्बुण्डेति वाक्यद्वयेन । तप्तायसि जलसेकेन तस्य स्लैग्ध्यादिदर्शनेनायसोऽन्तस्तदाप्यायक- तया सलिलं तिष्ठत्येवेति न तयोरैक्यं शङ्कनीयमिति भावः । ननु “जगद्व्यापारवर्जम्” इति सूत्रेण मुक्त- कण्ठं मुक्तस्य जगत्कारणत्याख्यत्रह्मलक्षणप्रतिपेवेपि तदतिरिक्ततद्धर्माणां मुक्ते निवारकाभावात् प्रसङ्ग एवेत्य- नाह–जगद्व्यापारेति । प्रकरणादसन्निहितत्वाच्चेति सूत्रशेषः । जगद्व्यापारं = जगत्स्रत्वादिकं वर्जयित्वा मुक्तस्यैश्वयं भवति । प्रकरणात् = जगत्सृष्ट्यादीनां परमपुरुषप्रकरणगतत्वात् । जीवस्य तस्मिन् प्रकरणे असन्निहितत्वाच्चेति सूत्रार्थः । उपलक्षणमिति । तत्रैव “भोगमात्रसाम्य लङ्गाच्च” इसूत्रेण जीवस्य सुरुदि कूऱिऩदु कॊण्डु, कडलिल् आऱु कलप्पदु पोल्॥। ऎऩ्ऱ उदा हरणक् करुत्तै नामे अऱियलाम्। मुऩ्ऩिरुन्द नीरिल् पुदुनीर् कलक्कु मिडत्तिल् काणलाम्। अङ्गुम् पिरिक्क मुडियाद कलप्पु मट्टुम् ताऩल्लवा एऱ्पडुगिऱदु। इदै - मुऩ्ऩिरुन्द ऎडैयैविड इप्पोदु ऎडै अदिगमावदिलिरुन्दु ऒरुवाऱु उणरलाम्। “इरुम्बुण्ड नीरदु पोल्’ ऎऩ्ऱ उदाहरणत्तिलिरुन्दुम् अऱियलाम्। इरुम्बिल् सुवऱिऩ नीर् अदऩुळ्ळे अदऱ्कु ऒरुविद नॆगिऴ्च्चियैच् कॊडुत्तुक् कॊण्डु सूक्ष्ममाय् किडक्किऱदल्लवा? आगैयाल् पेदमे। i ‘मुत्ति पॆऱ्ऱवऩुक्कु उलगैप् पडैक्कुम् तिऱमै किडैयादु ऎऩ्ऱदऱ्कु - अदैप् पोल् ईसुवरऩुक्कु तऩ्ऩेऱ्ऱमाय् उळ्ळ तऩ्मै कळुम् जीवऩुक्कुक् किडैयादु ऎऩ्ऱु करुत्तु। ‘मुक्ति पॆऱ्ऱवऩ् सक्ति O परमतने जीव। २। udu ८३ Tiritåल मुक्त श्री। सर्वोपादानLDING@Gaur। सर्वशरीरिक अॐा प्रमाणविरुद्ध शुक्रsura मुक्त श्रद्धा ं, कार्य ना शक्ति भगवदभिमत फैङ्कर्णदिff८a wir&&& Q१। शयप पोदुम् ऎऩुक्कु स्पिऩ्ऱिक्केयिरुक्क इवऩुक्कु ञ् उण्डॆऩ् परेण साम्यं भोगमान एवेति निर्णयात् वर्जनीयस्य जगद्व्यापारस्येत रमलधर्मोपलक्षकता सिद्धया न तेषां जीवे प्रसङ्गो युक्त इति भावः । ननु “जगद्व्यापारवर्जम्” इति सूत्राक्षरपर्यालोचनायां मुक्तस्य जगद्व्यापारमान्नप्रतिपेवेन तदभावेपि तच्छक्तिः परमस्तीत्येवायातम् । अत एव च “सङ्कल्पादेव तच्छ्रुतेः” इति सस्य सत्यसङ्कल्पत्वाङ्गीकार उपपद्यते । न चैवं जन्माद्यधिकरण विरोधश्शङ्कयः । तत्र जगद्व्यापारस्यैव ब्रह्मलक्षणताभिधानात्, न तु तच्छतेरिनि केपाञ्चिदस्मदीयानामेत्र शङ्कायामाह जगद्व्यापारशक्तीति । तथाचोक्तं स्तोत्ररत्ने “त्यदाश्रितानाम्” इत्यस्य व्याख्याने त:- “मुक्ता जगत्सृष्ट्यादौ प्राप्तयभावादेव नाधिकुर्वते, न तु शक्तयभावादिति । एवमेत्र रहस्यरक्षायां पृथुगयाधिकारव्याख्यायां स्वच्छन्दानुवृत्ती- त्यत्नाचार्या आहुः, “अत एव मुक्तानामपि जगद्व्यापारेषूदासीनत्व मिल्यापातास्तिकपक्षोपि निरस्त इति । तदेतद् दूपयति मुक्त निति । जीवस्य सर्वोपादानशक्तयभावे स्वपर्यन्तसर्वसृष्टिशक्तभ्योगात् तदङ्गीकारे च। तस्यास्सर्वव्याप्तिरूपतया चेतनव्याप्तेरचेतनाकाशा दिव्या तितुल्यत्वासम्भवेनान्तः प्रविश्य नियमनरूपत्वमेवान्ततः पर्यवस्यति इति मुक्तस्यापि सर्वशरीरत्वं प्रसजेदेवेत्याशयः । तलेष्टापत्तात्रप्याह अदु प्रमाणविरुद्धेति । यस्य पृथिवी शरीरमित्यारभ्य परमात्मन एव सर्वशरी रित्वश्रवणात् अणुभूतस्य जीवस्य तदयोगाच्चेति भावः । तहिं मुक्ते सत्यसङ्कल्पत्वप्रयुक्तशक्तिमत्त्वस्य कुनोपयोग इत्यन्नाह आकैयालिति । तदप्युक्तं स्तोत्रभाष्ये आचार्यैरेव " तदिह मुक्तानां विहारसाम्यवचनम्, जक्षत्क्रीडन् रममाणः, सङ्कल्पादेवास्य पितरस्सशुद्धिष्ठन्ति” इत्याद्यप निपदुपात्तपरिच्छिन्नव्यापारविश्यम् । तदेव हि तत्रान्तिमे पटले दर्शितम्- “सायुज्यं प्रतिपन्न ये तीव्र भक्तास्तपस्विनः । किड्कुरा ममते नित्यं भवन्ति निरुपद्रवाः” इतीति । ननु मुक्तशक्तेः कैङ्कर्यमात्रोपक्षीणत्चेपीश्वरवत् तस्य सत्यसङ्कल्पत्वश्रवणान्नेश्वरेच्छापूर्वकत्वं तदीय- कैकर्यकर्तृत्वे वक्तव्यमित्याक्षेतॄणामेकदेशिनां मतमपाकरोति शक्येति । अत्र अस्तु मुक्तस्य शक्तिः कैर्यमात्रे ; अथापि मुक्तेच्छाया ईश्वरेच्छानुविधायित्वं नाभ्युपेयते । मुक्तस्य सत्यसङ्कल्पताहानेः । तन्नापि मुक्तेच्छाया ईश्वरेच्छासंवळनमेत्र सर्वथा नास्तीति प्रथमः पक्षः । “सङ्कल्पादेव” इत्येवकारेण पॆऱ्ऱिरुन्दुम् उलगैप् पडैक्कमाट्टाऩ्; इव्वळवे वेऱ्ऱुमै उरुमाऱुम् ऎऩ्ऱाल् - अप्पोदु जीवऩ् उलगुक्कु अन्तर्यामियाय् कारणमाय्त् तलैक्कट्टुम्। अदु ऎल्ला वसऩङ्गळुक्कुम् मुरणाऩदु। आगैयाल् मुत्ति पॆऱ्ऱवऩ् भगवाऩुडैय कुऱ्ऱेवल्गळिल् अबार सक्ति पॆऱुगिऱाऩ् ऎऩ्बदुवे सरि। मुत्तियिल् जीवऩ् सॆय्य मुडिन्ददैच् चॆय्युम् पोदुङ्गूड - ईसुव रऩ् विरुम्बाददैयुम् इवऩ् विरुम्बुवाऩ्। अल्लदु अवऩुक्कु मुऩ्बे ८४ देशिकाशयप्रकाश सहिते छानं, ईश्वरेण्डं लाम्ब, सम इच्छे उदि Garagauriकण्ठ ‘इच्छात एव तत्र विश्वपदार्थ सत्ता’ इत्यादिनां विरोधिकण्ठलं। शुक्रन ईश्वरेच्unro, मुक्तकण्ठ इच्छे app इच्छाविषय तलैक्कट्टुगै ऎऩुक्कु (समागैयाले र ऩ् ााऩागिऱाऩ्। नित्याङ्कं तुल्य। । तदितरसङ्कल्पादिध्यावृत्तेः । यदि जीवोपकरणादीनामीश्वरदत्ततया तदाज्ञाप्रयुक्ततया च सर्वथा तदिच्छां बिना मुक्तेच्छा न कार्यकरीति मन्यते, तदा भवतु - मुक्तेच्छानन्तरमीश्वरेच्छा; उभयोर्वा समान- कालतेति अन्यत् पक्षद्वयमिति शङ्कितुराशयो बोध्यः । तदेतद् दूपयति इच्छात एवेति । ॥॥ " नित्यं प्रिया - स्तत्र तु केचन ते हि नित्याः । नित्यं त्वदेकपरतन्त्र निजस्वरूपा भावत्कमङ्गगुणा हि निदर्शनं नः” इति भट्टपराशरपादस्लोकः । तदर्थच सर्वपदार्थसत्ता स्वदिच्छाधीनेति प्रतिज्ञानवाक्यम् । तर्हि अन्याधीनं सर्वमनित्यमेत्र स्यादित्यत्र नित्यसद्भावं समर्थयते नित्यं प्रिया इति । योगक्षेमसाधारणत्वात् कार्यकारणभावस्य नित्यधर्मसत्ता नित्याश्रयभूतधर्मिसत्ताधीनेति वक्ष्यमाणरीत्या कारणीभूतभगवदिच्छा विशेषस्य नित्यत्वेन तदधीनं किञ्चित् स्वयमपि नित्यं भवति इति भावः । अत्नानित्येश्वरेच्छा विशेषाधीनं घटादिकं तु स्वयमप्यनित्यं भवतीत्यपि बोध्यम् । नित्याधीनस्य नित्यतायां निदर्शनमाह नित्यमिति पश्चार्धेन । नित्यं नित्य भूत भगवदधीनस्वस्वरूपाः अत एव स्वयमपि नित्या भावत्काः कल्याणगुणा अन समुचितं निदर्शनं भान्तीत्यर्थः । तथाचैचरीत्या निध्यानित्यविभागं बिना सर्वस्य भगवदिच्छाधीनत्वकथनात् तदन्तर्गत- मुक्तच्छाया अपि तदधीनत्वरूपं तत्पूर्वकत्वं न प्रत्याख्येयमिति भावः । ननु तर्हि मुक्तस्य सत्यसङ्कल्प- त्यहानिरेव भाति, अन्येच्छानुविधानादित्यन्नाह आकैयाल् इति । सर्वस्य भगवदिच्छाधीनत्वादित्यर्थः । पिरन्दार्=पिरन्दालुम् । ईश्वरेच्छया मुक्तेच्छोदयेपीत्यर्थः । अनेनोक्तपूर्ण शङ्का द्योतिता । अत्नायमाशयः- संसृतावपि बद्धेच्छाया ईश्वरेच्छापूर्वकत्वेपि न तद्विषयस्य नियमेन परिपूरणमीश्वरेष्टट् । कदाचित् केनचित् कर्मणा तद्विहतेरपीश्वरेष्टत्वात् तत एत्र बद्धो न सत्यसङ्कल्प इत्युच्यते । मुक्तस्य त्वीश्वरेच्छा- श्रीनेच्छावतोपि इच्छाविषयपूरणं सर्वथेश्वरेष्टम् । अत एव मुक्तस्सत्यसङ्कल्पो भवति इति । इममर्थ नित्येप्यतिदिशति इदु इति। ईदृशं सत्यसङ्कल्पत्यम् । “एतस्य वा अक्षरस्य प्रशासने गार्गि द्यावापृथिव्यौ विधृते तिष्ठतः, इच्छात एव तत्र विश्वपदार्थसत्ता” इत्यादीनां नित्यविषयेपि निवारकाभावादिति भाषः । नन्वेवं मुक्तस्येश्वरसाक्षात्कारोपि तदिच्छायत्तः स्यात् । न चेष्टापत्तिः । यतः अनित्यत्वेन इवऩ् विरुम्बुवाऩ्, अल्लदु इरुवरुम् सममाग विरुम्बुवर् ऎऩ्ऩुम् वादङ्गळॆल्लाम्-” उऩदु विरुप्पप्पडिदाऩ् उलगम् मुऴुवदुम् ओडिक् कॊण्डु इरुक्किऱदु” ऎऩ्ऱु ईसुवरऩैक् कुऱिक्कुम् वसऩङ्गळुक्कु विरुत् तङ्गळ्। आगैयाल् ईसुवरऩिऩ् विरुप्पत्तै ओट्टि इवऩ् विरुम्बुम्बोदु, इवऩुडैय विरुप्पत्तैत् तलैक्कट्टिवैप्पदु। ईसुवरऩुक्कु विरुप्प मागैयाले मुत्तियिल् इवऩ् निऩैत्तदॆल्लाम् अप्पडिये पलिक्किऱदु। । • परम जीव। २। सुक आदिमताएं अन्तरक्षितळा साक्षात्कार प्रतिबन्धकनिवृत्तीश्वरेच्छा दिuna • प्रभाविकास Bur नित्यसाक्षात्कारादिक प्रक्षाळित मणि a। नित्यमुक ईश्वर नित्येच्छा सिद्ध/हं नाकं मुकं। Dev sewa ९pmr नित्यशुद्ध (सिद्ध) @JDI वर्षक नित्याश्रयसतैurGo नित्यधर्मसचे ना Dmrein। मङ्ग याग का बद्धल मुक्कल Quair ८०० जीनां GLIT ? ईश्वरका Carwo@ स्वतः सर्वशन्म नित्यशुद्ध- कादाचित्कस्स्यादित्यत्र पूर्वोक्तरीत्या तस्योत्तरावधिविरहमाह मुक्तरुक्कु इति । प्रश्चातिमणिप्रभावि- कासवत् ईश्वरेच्छायतोत्पत्तिमत्वेपि द्वितीयावधिविरहोपपत्तिरित्यर्थः । भगवत्साक्षात्कारस्यापि प्रतिबन्धकनिवृत्ति- समनियतत्त्वेन भावान्तर भावनयतोऽभावरूपत्वात् तस्य हेतुसाध्यस्यापि उत्तराव धिरा हित्योपपत्तिरित्यपि विभावनीयम् । निध्यानां नित्यसाक्षात्कारेप्येतन्न्यायतौल्यमाह नित्यरुडैयेति । " नित्यं प्रियास्तव - तु केचन ते हि नित्याः” इति न्यायादिति भावः । ननु कथमिदं विप्रतिषिद्धमभिधीयते नित्यं तन्नित्यकारणा- धीनश्चेति । कारणाधीनत्वे नित्यत्वस्यैवापायदित्याक्षिपतो नैयायिकादीन् उक्तमर्थमङ्गीकारयति इव्यर्थत्तै इति । नित्यकारणाधीनस्यापि स्वस्य नित्यत्वं न हीयत इतीममर्थम् । धर्मसामान्यस्य धर्म्यधीनत्वे स्थिते कचिन्नित्या अपि धर्मा नित्यधमिंसत्ताप्रयुक्ता इत्यचश्याङ्गीकार्यम् । अन्यथा धर्मधर्मिभाव एव न स्यात् । न चैतावता तयोः पौर्वापर्यमपि स्यादिति शङ्कथम् । तस्यानित्ययोर्धर्मधर्मिणोर्विषयेऽभ्युपगमात् । योगक्षेमसाधारणप्रयोज्यप्रयोजक भाव मात्रस्योभयत्र तुल्यत्वात् । अपूर्वोत्पत्तिर्योगः । स्थितस्य कालान्त- रानुवृत्तिः क्षेमः । दण्डाद् घट इत्यत्र प्रथमः । दण्डाभावाद् घटाभाव इत्यत्र द्वितीयः । अनयत्र च रीत्या तन्मते नित्यस्याप्याप्यपरमाणुरूपस्य तत्परमाण्यधीनत्वम् । अन्यथा गुणसामान्यस्य द्रव्यसमवायिकारण- कत्व सिद्धान्तहानेः । तथाच नित्या भगविधिच्छा नित्यं निध्यानुभवपूर्वतयाऽनुत्पादयन्त्यपि पूर्वमेत्र स्थितस्य तस्योत्तरोत्तरक्षणसम्बन्धरूपायामनुवृत्तौ क्षेमांशे प्रयोजिका भवतीति भावः । I एवं त्रिविधजीवात्मसु बद्धमुक्तावस्थजीवाचक्भवं निराकृत्य नित्यसूरिसद्भावमपि साधयति — मुन् शोघ्नविति । अनेकनिष्यसूरिसद्भावोऽस्माकं प्रतितन्त्रसिद्धान्तः । अन्यैरस्यास्वीकारात् । तदुक्तं पाशुपते “मुक्तात्मानोपि शिवाः किन्त्वेते यत्प्रसादतो मुक्ताः । सोऽनादिसिद्ध एको विज्ञेयः पश्चमन्त्र- इन्निलै तिरुवडि तिरुवऩन्दाऴ्वाऩ् मुदलोर्क्कुम् समम्। मुत्ति पॆऱ्ऱ वऩुक्कु - अन्नाळ् तॊडङ्गि मेले ऎन्नाळुमऴियादु वरुम् आऩन्दम् - अऴुक्कुक् कऴऱ्ऱिऩ मणियिऩ् ऒळिबोल- तडै नीङ्गल्, कडवुळ् तिरुवुळ् ळम् इरण्डालुम् वरुगिऱदु। तिरुवडि मुदलिय नित्तिय पुरुषर्गळुक्कु नित्तिय आऩन्दम् ईसुवरऩुडैय नित्तिय इच्चैयाल् वरुगिऱदु। इरुप्पिड माऩ पॊरुळ् नित्तियमाऩाल् अदिऩ् तऩ्मैयुम् नित्तियमावदुबोल् - इदै ऎल्लोरुम् इसैन्दे तीरवेणुम्। जीवच्कळिल्-संसारमुळ्ळवऩ्। संसराम् विट्टुक् करैयेऱिऩवऩ् ऎऩ्ऱ ८६ ऐधिकारापप्रकाश सदिये (सिद्ध) ळा काळा LII श्रुतिसिद्ध निम्येश्वरपरिग्रहम्याय sarov नित्यक अज्ञानप्रसङ्ग मुक्त नित्याम्मुळं अस्थानभय भगवद्- अन्यपर। गुणोत्कर्ष विषयविप्रतिपत्तिji Garg I मनुः” इति । दूषयति श्रुतिसिद्धेति । शाखयोनित्वाधिकरणे ईश्वरानुमाननिरासात् श्रुत्येश्वरसमधि- गमत्रत् “सदा पश्यन्ति सूरयः, यत्न पूर्वे साध्यास्सन्ति देवाः” इति सदादर्शनशा लि। नाना-पूर्वदेवसद्भायात्रगमात् अनेक नित्यसूरिसिद्धिरिति भावः । न च मुक्तप्रवाहेणेयं श्रतिश्चरितार्थयितव्या । प्रतिव्यक्ति सदादर्शनस्य व्यभिचारात्। नित्यशुद्धेति पाठे शुद्धपदोपादानात् - निध्यानां प्रव्यकाले कदा चित्सुपुप्ततुल्यत्वत्रादोपि निरस्तः। तथा च न्यायसिद्धाञ्जनम्, एवं सदादर्शनवलादेव नित्यमुक्तेश्वराणां प्रतिसर्गावस्थायां सुपुप्तकल्पतयाऽ- वस्थानं वदन्तः प्रत्युक्ताः । सङ्कोचककर्माभावाच्च साऽवस्था दुरुपपादेति । ननु मुक्तौ सर्वकर्मक्षये सति अज्ञानगन्धस्याप्यभावेन निध्यानां मुक्तानाञ्च भगवत्तद्गुणादिविषये ऽस्थानभयशङ्कित्वोत्कर्षापकर्षवादाद्ययोग इति, तथाचादिसम्प्रदायविरोधः प्रसज्यत इत्यवाह अज्ञानप्रसङ्गेति । “स्नेहाद स्थानरक्षा व्यसनिभि- रमयं शार्ङ्गपका सिमुख्यैरानन्देकार्णव श्रीभगवति युवयोराहुरास्थानरत्नम्” इति भया विषयेपि परमपदे शत्रुभ्यो भगत्रतो भयं शङ्कन्ते दिव्यायुधगणा इति वर्ण्यते तथा “पिणङ्गियमररपितरुम् गुणम्” इति गाधायां भगवद्गुणेषु दयैव श्रेयसी, वात्सल्यमेत्र प्रधानमिति रीत्या नित्या मुक्ताश्च नित्यं विषदन्त इति चोच्यते । इदं सर्वमन्यपरमिति मन्तव्यम् । अस्थानभयशङ्कित्वकथनस्य भगवत्यति स्नेहवर्णने तात्पर्यम् । गुणेषूत्कर्षापकर्षविवादस्य तेषां नित्यापूर्वत्वे निरतिशयभोग्यत्वे च तात्पर्यमिति न तत्त्वस्थिती विरोध इति भावः । एवं जीवतस्त्य निरूपणं निगमयिष्यन् उक्तदिशैव वक्ष्यमाणशङ्कानामपि परिहारमाह इप्पडि इन्द इरुवगैयरैत् तविर - नित्यचित्तर् ऎऩ्ऱु ऒरुवगैयुण्डो? ईसुवरऩ् ऒरुवऩेयल्लवो अत्तगैयवऩ् ऎऩ्गिऱवर्गळुक्कु सुरुदि वसऩत्ताले ईसुवरऩुण्डु ऎऩ्ऱु ऒप्पुक्कॊळ्वदुबोल, अदे सुरुदिवस ऩत्ताले एऱ्पडुम् नित्तियळित्तरैयुम् कऴिक्क वऴियिल्लै। तुळियुम् अऱि यामैयिऩ्ऱि ऎल्लामऱिन्द वैकुण्ठवाळिगळ्-ईसुवरऩुक्कु एदागिलुम् विबत्तु वन्दुविडुमो ऎऩ्ऱु कारणमिऩ्ऱि पयप्पडुवदुम्। अव ऩुडैय तिव्य कुणङ्गळिल्-इदुवा - अदुवा उयर्न्ददु-ऎऩ्ऱु पिणङ् गुवदुमाग उळ्ळऩर् ऎऩ्ऱु सॊल्लुवदु मिक्क परिवुडैयवर् अवऩु टैय कुणङ्गळिलुम् मऩदिऩाल् सिन्दिक्कप्पोगादु ऎऩ्ऱु कूऱुवदिल् करुत्तुडैयदु। आग इप्पडि इन्द जीवदत्तुवम् विषयमाग मऱ्ऱुम् पिऱर् सॊल् लुम् विपरीत वादङ्गळुक्कु, इत्तिसैयिलेये सॆऩ्ऱु कण्डऩम् काणवुम्। इन्द मूऩ्ऱुवगै जीवर्गळिल्- संसारिगळुक्के युळ्ळदु तुक्कम् मुदलियवऱ्ऱिऩ् तॊडर्बु। मुक्तर्गळुक्के युळ्ळदु कर्माविऩ् विळैवऩ्ऱिक्के पक्ति मुदलियवऱ्ऱाल् उण्डाऩ ऎल्लावऱ्ऱैयुम्० परमतमने जीव। २। ८७ Que जीवतरथविषपors in baib Garagus विपरीत परिहारक Q३०० r@@@ पद्ध मुक्त नित्यवर्ग यता का धर्मको दुःखसंयन्धादिक एकवर्गप्रतिनि- आदिमदकर्मकृतसादि अनादि- परतन्त्र सर्वइत्यादि। वर्गपनियताका काmar दुःखात्यन्तायोगव्यवच्छेदादि परतन्वाकर्मकृत सर्वशत्वादि आदिमदकर्म कृत सावैश्यरहितपरतन्त्र चे तनस्वादि॥। साधर्म्यlgurs agà ऐक्यभ्रम वैधम्र्म्यदर्शन निवर्तsuoro। इति । अथ निरूपितेषु त्रिविवेषु जीवेषु परस्परं वैधम्र्म्य विवेकायाह — इब्बद्धेति । एकैकप्रतिनियतत्वं = तत्तदसाधारण्यम् । दुःखसम्बन्धः बद्धासाधारणधर्मः । ब्रह्मरुद्रादीनामपि वेदापहारगुरुपातकदैत्यपीडादि- जनितदुःखमस्त्येव । आदिमदकर्मकृत सार्वश्यं मुक्तस्य साधर्म्यम् । इतरयोर्वैधर्म्यम् । सार्वश्यमानं नित्य- स्याप्यस्तीत्यादिमदिति । तस्य तु तदनादि । बद्धानामपि महर्ष्यादीनां तपःफलतया सार्वक्ष्योदयादकर्मकृतेति । अनादिपरतन्त्र सर्वज्ञत्वं निध्यानां साधर्म्यम् । इतरयोश्च वैधर्म्यम् । अनादिसर्वज्ञत्वं भगवतोपीति परतन्त्रेति । परतन्त्रत्वमात्नं बद्धस्यापीति सर्वज्ञेति । तथापि परतन्त्रसर्वज्ञत्वं मुक्तेपीति अनादीति सार्वत्यविशेषणम् । एवमेकैकसाधर्म्यमुक्त्वा द्वयोर्द्वयोस्तदाह वर्गद्वयेति । बद्धमुक्तौ मुक्त नित्यो बद्धनित्यौ चेति त्रीणि द्वन्द्वानि । तन्न प्रथमं बद्धमुक्तयोरसाधम्यै दुःखात्यन्तायोगव्यवच्छेदः । बद्धे दुःखस्यैव सत्त्वेन तदयोगव्यवच्छेदात्, मुक्ते दुःखायोगेपि, तस्यैत्र पूर्व बद्धावस्थायां तद्योगेन तदत्यन्तायोगाभावाच्चोभयत्र तत्समन्वयः १ स्वप्रतियोग्यसमानाधिकरणदुःखाभावाभावो बद्धमुक्तयोस्साधर्म्यमिति यावत् । दुःखयोगित्वे कथिते मुक्तस्या- सङ्ग्रहात् व्यतिरेकादरणम् । नित्यस्य तु दुःखात्यन्तायोग एवेति तद्व्यवच्छेदाभावाद्वारणम् । मुक्तनित्ययोस्तु परतन्त्राकर्मकृतसार्वश्यादिकं साधर्म्यम् । ईश्वरवारणाय परतन्त्रेति । अकर्मकृतेति पूर्ववत् । बद्धनित्ययोस्तु • आदिमदकर्मकृतसा यरहितत्वे सति परतन्त्रचेतनत्त्रम् । मुक्तवारणाय सत्यन्तम् । ईश्वरवारणाय विशेष्यम् । अस्य साधर्म्यवैधर्म्य निरूपणस्य प्रयोजनं दर्शयति एङ्गुमिति । यथोत्वा- पऱ्ऱिऩ अऱिवु मुदलियऩ। नित्तियर्गळुक्के युळ्ळदु- अनादिगालमाय् उण्डाऩ मेल्गण्ड अऱिवुडऩ् परदन्दिरऩागै मुदलियऩ। इप्पडि ये-संसारिगळुक्कुम् मुत्ति पॆऱ्ऱवरुक्कुम् उळ्ळदु- तुक्कम् अडि योडु इल्लै ऎऩ्बदिल्लै ऎऩ्ऱ निलै। मुत्तर्गळ् नित्तियर्गळ् इरुव रुक्कुम् उळ्ळदु -कर्माविऩ् विळैविऩ्ऱि परादीऩऩाय् ऎल्लामऱिन्द वऩाय् इरुत्तल्, संसारिगळुक्कुम् नित्यरुक्कुम् पॊदुवाय् उळ्ळदु (कर्म)विऩैप्पयऩिऩ्ऱि ऒरुबोदु तुवङ्गिय ऎल्ला अऱिवुम् उळ्ळवऩ् ऎङ्गुम् पॊदुनोक्किऩाल् ऎऩ्ऱ निलैयिऩ्ऱि परादीऩऩाग निऱ्ऱल् मट्टुम् ऎऴुम् विडरीद ऎण्णङ्गळुक्कु विशेषगवऩत्ताल् परिहारम् उण्डागुम्।(पासुरत्तिऩ्गरुत्तु) मुगुन्दऩ् मार्बिऩिल् पूण्ड मुम्मुत्तु • ८८ देशिकाशयप्रकाशसहिये मुत्तिऩ् वडङ्गळॆऩ मुगुन्दऩ् पूण्ड मूवगैयाम् चित्तिल् अरुम् सुरुदिच् चॆव्वै माऱिय सिन्दैगळाल् पत्तिलिरण्डु मॆय्क्कप् पगट्टुम् परवादियर्दम् कत्तिल् विऴुन्दडैन्द अऴुक्किऩ्ऱु कऴऱ्ऱिऩमे (५) इति श्रीकविता फिसिंहस्य रूपेतम्ातन्त्रस्य श्रीमद्वेङ्कटनाथस्य श्रीमद्वेदान्ताचार्यस्य कृतिपु श्रीपरमतभङ्गे जीवतच्चाधिकारो द्वितीयः सम्पूर्णः दिना जातस्य स्थाणुर्वा पुरुषो वेति संशयादेः विशेषधर्मदर्शना निवृत्तिरिति भावः । हृदश्च प्रायि काभिप्रायम् एतदधिकारार मे साधारणधर्मसङ्कोचादिनापि भ्रमाद्यदयस्य स्थापनात् । एवमस्मिन्नधिकारे वक्तव्यमुक्त्वा तद्ज्ञान्नस्य भ्रमनिवृत्तिप्रयोजनकतया देहात्मभ्रमादेः कारणं तन्निवृत्तिप्रकारख्वाह मुत्तिन् वडङ्गळिति गाधया । मुक्तावळित्रिय ( कौस्तुभस्थानीयतया ) मुकुन्देन धियमाणेषु त्रिविधजीवेषु दुरधिगमा गमतात्पर्य विरुद्धतया जाताभिस्तत्तत्कथाभिः स्वोक्तेषु दशांशेष्वनेषु अंशद्वयस्यैव सत्यतासम्पादनमात्रे सक्तानां वञ्चकानां परवादिनां दुर्गादेषु पक्षपातेन प्राप्तामशुद्धां बुद्धिमिदानीं जहाम इति पूर्णगाधार्थः । पति = (परि) (स्वमन्तस्य) आश्रयणे सति, ईरण्डुम् एक्कुम् = इहपरलोको द्वापि लोपयतां परवादिनामिति प्राचीनव्याख्या । अन्न क्लेशं पश्यद्भिस्तु दशावधि - कार्थेषु द्वयावधिकांश सत्यता मात्त्रशा लिपरमतवा दिन मिति रीत्याऽस्माभिर्व्याख्यायते स्मेति । जीवस्वरूपगुणगोचरपक्षभेदान् सम्यग्विचार्य विमतानिह शिक्षयित्वा । प्रत्यक्षयन् सकलतच्चविशेषमित्थं सङ्क्षेपतो निगममौलिगुरुर्जगाद ॥ - (१) कर्मप्रबन्धाद्विविधाद्विमुक्तः स्वनुष्टितैस्साङ्गतयेह साधनैः । नित्याद्भुतं स्थानमथाधिरूढो रमापतेः किङ्करवाणि नित्यदा । (२) इति श्रीदेशिकचरणपरायण, चत्सवंशायन, नारायणकृतिषु परमतभङ्गव्यावयायां देशिकाशयप्रकाशाभिण्यायां जीवतस्थाधिकारो द्वितीयः ॥ कोवै पोलिरुक्कुम् इम्मूऩ्ऱुवगै जीवर्गळिल् विषयत्तिल् अरुमै याऩ वेदङ्गळ् सॊल्लिय पाङ्गै विट्टु वऴि माऱिय ऎण्णङ्गळाले पत्तिल् इरण्डावदु उण्मैयागत् तेऱुमा ऎऩ्ऱु सन्देगिक्कक्कूडिय पगट्टाऩ पेच्चुक्कळाल् पिऱ मदत्तवर्गळ् उण्डुबण्णिय जीवदत्तुव मुत्तु वडत्तिऩ् मट्चुगळैक् कळैन्दोमिङ्गु। श्रीबरमदबङ्गत्तिल् जीवदत्तुवादिगारत्तिऩ् तमिऴ्मॊऴिबॆयर्प्पु मुऱ्ऱुम् (२) परमतभने अचित्तरत्र ९।
०३ अचित्-तत्त्वाधिकारः
efti ॥ अचित् तच्चाधिकारः तृतीयः ॥ नाक्कियलुम् वगै नम्मै अळित्तवर् नल्लरुळाल् पाक्किय मेन्दिप् परऩडियार् तिऱम् पार्त्तदऱ्पिऩ् ताक्कियर् तङ्गळ् तलैमिसै ताक्कित् तऩि मऱै ताऩ् पोक्किय मॆऩ्ऱदऩिल् पॊय् मदङ्गळैप् पोक्कुवमे। ६ ॥ अथ अचित्तत्वाधिकारः तृतीयः ॥ अचिदविशिष्टो भूत्वाप्यचिदधिकारे करोमि विवृतिमिह । यस्मादन्तरभूवं देशिकचरणीयचरण रेणुगणे ॥ (२) अचित्तत्वाधिकारेऽस्मिन् तृतीये बहुविस्तृते । प्रमृद्गात्यागमान्तार्यः प्रतिवादिनळा व किम् ॥ (२) ८९ अथैत्रम वस्ताज्जीयत स्वं निरूप्यानन्तरमचित्तत्वं निरूपयिष्यन् पूर्शेत्तरयोस्सङ्गतिमाह नाकियलुम् इति प्रथमगाधया । तदर्थस्तु मन्दमतीनस्मान् जिह्वया सम्यक् शास्त्रार्थव्यवहारकुशलान् नृत्यवतां प्राचामाचार्याणां कृपया कृतार्थभावं प्राप्य भगवच्छेते कर सजीवञ्चरूपं पूरे निरूप्येदानीं शुष्कतार्किक- मस्तके प्रहृत्य प्रमाणेषु प्राथम्यं प्राप्तया श्रत्या भोग्यत्वेनोक्ता चित्तत्त्वविपये परेषामाशयं पराकरिष्याम इति । ताक्कियर्=तार्किकाः । मरैतान् इत्यत्र तान् इते अव्ययं प्रातिपदिकार्थ एव भवति । तथा च श्रुतिरित्येवार्थः । अत्र, “भोक्ता भोग्यं प्रेरितारश्च मचा” इति श्रीतक्रमात् लौकिकाचेतन- चेतनप्रतिपत्तिकमवाधेन प्रथमप्राप्तजीव निरूपणानःतरम् अस्याचेतन निरूपणस्य प्रसङ्गः अवसरः ; सङ्गतिरित्युक्तं भवति । एतेन वेदान्तेषु ईक्षत्यधिकरणानन्दमयाधिकरणयेोरित्राचेतन निरूपणानन्तयमेत्र चेतन निरूपणस्य युक्तमित्यप्यपास्तम् । तस्येवास्यापि क्रमस्य प्रामाणिकत्वाविशेषात् । । साई : परमदबङ्गत्तिल् असचेतनादिगारत्तिऩ् तमिऴ् मॊऴिबॆयर्प्पु। (पासुरत्तिऩ् करुत्तु) नाम् नावीऱुबॆऱुम्बडि नोक्कियरुळिय नमदु पूर्वासारियर्गळिऩ् तयविऩाल् तऩ्यरागिय याम्, श्रीय:पदिक्के अऱ्ऱुत् तीर्न्द जीवर्गळिऩ् उण्मैगळै मुऩ्ऩदिगारत्तिल् आराय्न्ददिऩ्बिऩ्- कुयुक्तिवादिगळिऩ् तलैयाऩ कॊळ्गैगळैत् ताक्कि, सीर्मल्गु सुरुदिगळ् तिऱत्तिल् पॊय्प्पेच्चुक्कळैप् सॊऩ्ऩ असेदऩदत्तुवङ्गळिऩ् पोक्कुवोम्। Q३८-१२ ९० सर्व नियन्तृस्वा देशिकाशयप्रकाश सहिते ० & मोषTour भोका Di भुति @rorC इरण्डु Qerrooraar चेनवर्गक निरूपि@smin। प्रेरकत्व भेपतृभ्व छाक भोक CDLTSC भोग्यं ढाका बाकांळा अचेतन क्रां P C ननु “भोक्ता भोग्यं प्रे। रेतारच” इत्यन्न पदत्रयेण कमाच्चेतन चेतनेश्वरप्रतिप तरयुक्ता । ‘मोत्यावर साधा भोग्यय लिनमा मेनना, मेरेतृताय। अ। पे जीवेऽतिप्रमङ्गेन च ततदसा- धाग्यानुपपत्तेः । तथात्र कथमुका तर फार सर्वास्यं नियच्छतीत्यत्राह सर्वनियतृत्वम् इते व्येन । एतदुक्तं भगत-विभाजकथमपुरस्कारेग धर्मेनिर्देशे हि तादृशधर्मागां भिन्नाधिकरणत्वं स्वतः प्राप्तम् । अन्यथा विभजन् वैर्यात् । एवञ्च यस्य धर्मय समभिव्याहृनयम वरहवै शष्ट। वत्र झाया- मेवास, धरम्यं प्रतितरते, तं तद्वेरहेग विशेष्यच थतिविभाजकत्वेन चित्रक्षतीत भवन्येत्र साऽल पौर्वापर्ये प्रमाणम् । तथाच प्रथमे भोक्तृत्वे ईश्वरगा मेतावारणाय सर्व। नयन्तृत्वासामानाधिकरण विशेषणम् । द्वितीये भेोग्यत्वे च जीवेश्वरं भयत्रारणाय प्रेरकत्व भोक्तृवासामाना घेरम्यं तथे ते । नन्वेवं तुन्यन्याया दमे प्रेरितृप्या। पे जोयेऽतव्या। हवारणाय भोक्तृचा सामाना घेरुरम्यं तत्र निवेशनीयम् । तन्न युज्यते । श्रतिध्वीश्रस्यापि भोकत्वेन व्यवहारा दे।ते चेन्न- सन्त्रप्रेरकन्त्रस्य तत्पदेन वित्रक्षणात् । अत एत्र–मूले, सर्वनियन्तृन्त्र बाहेत ईश्वरा तिच्या हिवारणाय पूर्वमुक्तं दृछपते । अन एव च - प्रकृते, भेोग्यत्वस्य जं।वेश्वरये। ए। तिच्या हिवारणाय, प्रेरकत्व भोक्तृन्चोभयास मानाधि कम्पनिवेशोऽयुपपद्यते । अ। यथा - केवलं प्रेरकत्वस्य जीवेश्वरसाधारणतय, तदसामानाधिकरण्यमात्त्रस्यै। निवेशपर्यातः भोक्तृत्वासा- मान्याध करण्यांश निचे। वैयर्थ्याप तात् । न चैत्र+पि, भोक्तृः स्योभय साधारणतः या दुर्वारत्व। त् तदसामानाधिकरण्यमात्त्रस्यैत्र निवेशेप्युभयत्र तादृशभेोग्यत्वस्यान तिव्याह तथा प्रेरकत्या सामाना धकरयां- शस्य चैनपरियमेव स्यादिति वाच्यम् । तथापि यथा मूसवेशभावात । मूले, प्रथम- भोग्यत्वस्य ईश्वरा। तव्याशिवारणाय स प्रेरकत्या सामानाधिकरम्ये निवेशिते सति पथाजीवेऽ तया है- पारक-बेन ने स्वासामानाधिकरण्यांशसार्थक्यस्य मूलकमानुरोधेन सम्भवात् । तथाचोभय सामानाधि- करण्य, निवेशोपि प्रकृते सार्थक एवेति योध्यम् । वस्तुतस्तु “तयोरन्य: पेपलं स्वाद्वत्ति” इनि रीत्या, भोक्ता = कर्मफलभोक्ता, भोग्यं = फर्मफलोतया भेोग्यं, प्रेरता = एतदुभये। रेता इत्यर्थत्रयस्य स्वरसतः प्रतोत्या भोक्तृन्त्र, दोनां परस्परवाह। शिष्टयं न निवेशनीय मत्यपि बोध्यम् । ननु भोक्तृभोग्य, कर्मफलभोक्तृ- नित्यमुक्तयोः कर्मफलतयाऽननुभूयमानसूक्ष्मा विद्वेशेषाणाञ्चानः तर्भावात्कथमेवं विभजनं युज्यत इति चेन्न- मुकस्य भूतपूर्वकत्या, सूक्ष्माचिताश्चाचिज्जतीयतया तत्तत्स्वरूपयोग्यत्वात्तत्तदुपलचितत्रोपपत्तेः । अय॥प निध्यानां कथं तदुपलक्षितच मअप न तेनाम पे परतन्त्र चेन कर्मफलभोक्तृस्वरूपसंसरण- कीऴे। ‘उलसाळुम् तिऱऩिऩ्ऱिबोगमुण्गैय ले पोक्का" ऎऩ्ऱु सुरुदिसॊऩ्ऩ जीवर्क्कत्तै निरूपित्ताम्। इव्विरण्डु तऩ्मैगळु मिऩ्ऱि केवलम् पोक्कियप्पॊरुळाग सुरुदिगाट्टिय असचेतनङ्गळै इङ्गु परमतभने भचित्तस्त्र। ३। ० ९१ शक्र वस्तु । इतुः aor ज्ञान प्रत्यक ण्ड Liqui Gani gori अचेन क्राकं प्रत्य। हम अविकारविशेषका अहम्र्थ-भोषत्वादिका पक्षान्नी सर्वप्राण प्रतिहsari धर्म -११@g स्वरूपयोग्यताया। ऐसद्धान्त द्वयत् । तथा पे सापराधचेना वरूप तह का। रेये।ग्यता चाहान्न संसरन्त त इत्यन्यदेतत् । एवमेव चेतनाया नित्यवभूतेरपि अचेतनत्वेन कर्मफलभोग्यत्वखरूपये,ग्यता, जडत्वरूप- तत्सहकारित्वविरहथ बोध्यौ ॥ १ अथाचेननस्य प्रवृत्ते निरूपणीयत्वेन प्रतिज्ञातस्य लक्षणमात्र अचेतन्माचदु इते । अयमचेतन- शब्दो नत्रप लेटः चेतन विरोध चेतनाभावं चेतनभेदं वा यात् । तत्न, चेतनाचेतयोश्यनाशकभाव। पहा- नत्र थाना दलक्षण विरोधानुपलब्ध्या प्रथमे पक्षे प्रतक्षप्ते, द्वितीये चाव्यावर्तकतया रूयमेव व्यावृते, तृतीयोऽत्र- शिप्यते । तस्मिन्न। पे, यक वचेतनभेदस्य चेतनान्तरसाधारणतया चेतनत्याय छन् भेदः, चैतन्यात्यन्ताभावो वास वाच्य इ ते, तदेव फ लेतं लक्षण। मे ते भात्रः । ज्ञातृम्यं = चैतन्यम् । ननु ज्ञः तृचाभवत्याचे नलक्षणत्वे लक्ष्यनवच्छेद रुमचे किरूपं भवेष्य ते ! न च लक्षणमेव लक्ष्यतावच्छेद रुमस्थि ते वाच्यम् । लक्ष्ये लक्षणेनेतरभेदे साध्ये, हे सायनामाना करम्यप्रहे सते, पचतावच्छेदकेऽपि तत्सामानाधिकरस्यस्य गृहीतनया, अनु मे ते कर। सेद्रो तन्तर नु मे अनुप जेस्तोर्भेदात्रश्नः ऋत् । अनोऽत्राचे नित्वं लक्ष्यतावच्छेदकं प्रय भेजत्याहमये भिजवा देरूपं विज्ञगोयम् । तदपेन संवदते । मायेननस्यश्चेतन- त्यशून्ये चैतन्ये प्रत्यत्त्रय, साङ्ख्यैस्तादृशेऽन्तःकरणे ऽहमर्थन्त्रस्य चाङ्गीकारात् । लक्षणलक्ष्यतावच्छेद- क्योस्स ननैयज्य भङ्गमङ्गा दे यत्राह ज्ञावृत्यमिजाद इते । इदं खनोन बतुस्थतिप्रदर्शनम् । मतान्तराग्याह – ज्ञानमात्रे ते । पक्षाः पुत्रकाः । ततयशस्थ तः, तन्न प्रमाग तरोध चेत सर्व पूर्वाधार एव शिदोचके । तथा च ज्ञातुः शून्यस्य प्रत्यत्वः दिनापि शून्यन्य। त्, न तयं। हसम- नैयत्यभङ्ग इत्याकूतन् । ननु, ज्ञानस्य प्रत्यक व दवा चिद्रूपताऽप्यपेयात् । प्रतीच यचिद्रूपतानु- भवात्। अन्यथा-ज्ञानस्याचिच्छन्दवाच्यत पातश्चेत्यत्र चित्वारिष्कारेण ज्ञ ने प्रत्यकत्वाभावेपि तदुपपत्तिम्, धाकारान्तरेग ज्ञानेऽचित्त्रय पोष्टाचा चष्टे धर्मभू ज्ञाने ते । अयनन्नाभिसन्धिः - “ज्ञान यब कस्यचि - स्प्रकाशत्वम् । तद।पे च स्वस्य परन्य वा यस्य कस्यचित् व्यवहारानुगुग्यकरणम्” इति रहस्यत्त्रयसारोक- आराय्वोम्। असेदगम् ऎऩ्ऱाल् अऱिवऱ्ऱबॊरुळागुम्, अऱिवऱ्ऱ तऱ्कु तऩक्केयागत्ताऩ् तोऩ्ऱुम् तऩ्मैयाम् प्रत्यक्त्व त्तैयुम्। नाऩ् ऎऩ्ऩुम् तऩ्मैयैयुम् सॊल्लवॊण्णादागिलुम्, अऱिवुक्कु। मुऩ्ऩदैयुम्, अऱिवऱ्ऱ उळ्मऩमाम् अन्दक्करणत्तिऱ्कुप् पिऩ्ऩदैयुम् ऎल्ला पिरमाणङ्गळोडुम् मुरण्बडुम्। कट्टियवर् कॊळ्गैगळ् जीवऩिऩ् तऩ्मैयाम् अऱिवु, अऱिवुत्तऩ्मै - अदावदु-जडमल्लामै ९२ देशिकाशयप्रकाश सहिते । रीत्या धर्मधर्मिसाधारणं कस्यचिद्व्यत्रहारानुगुण्ये निरपेक्षहेतुत्ररूपं बोध्यम् । व्यवहारानुगुण्पञ्च व्यवहारा- नईतानिवृत्तिः । व्यवहार नहता च व्यवहारं प्रति विशेषकारणानि यानि भवन्ति, तत्समुदायाभावः । विशेषकारणानि च व्यवहर्तव्यज्ञानं, व्यवजिहीर्पा, व्यवहारानुकूलयत्नथ । सामान्यकारणकालादे- स्सर्वदा सत्त्वात् तदभावासम्भवात् तद्वारणाय विशेपशब्दः । ततश्च व्यत्रहर्तव्यतासम्बन्धेन व्यवहारं प्रति विपश्तासम्बन्धेन ज्ञानस्य कारणतया, व्यवहर्तव्यज्ञानरूपे व्यत्रहारविशेषकारणे जाग्रति, व्यवहार विशेष- कारणानां समुदायाभात्ररूपाया व्यवहारानर्हताया निवृत्तिर्भवतीति तत्प्रयोजकत्वरूपं तद्धेतुत्वं ज्ञानस्या- श्चतम् । ज्ञानद्वारा व्यवहारानुगुण्यहेतोरिन्द्रियस्य ज्ञानत्ववारणाय निरपेक्षहेतुताश्रयणम् । न च व्यवहर्त- व्यज्ञानस्यापि व्यवजिहीर्पाप्रयत्नादिद्वारैव व्यवहारानुगुग्यहेतुनेति निरपेक्षहेनुत्वस्य ज्ञानेऽप्यसम्भव इति वाच्यम् । इच्छाप्रयत्नादीनां ज्ञानावस्थाविशेषत्वेन ज्ञाने खान्यानपेक्षत्वरूप निरपेक्षत्वस्यानपायात् । न च व्यवहारस्य व्यवजिहीर्पादिसापेक्षत्वेपि व्यवहारानुगुण्यस्य न तदपेक्षैति नासम्भवशङ्केति वाच्यम् । उक्तरीत्या व्यवहारानुगुण्यहेतुत्वस्य व्यवहारवैशे प्रकारणत्व एव पर्यवसानेन तस्य च ज्ञानेच्छाप्रयत्नेषु विष्वपि दुर्गारतया, किं तेषां तृणारणिमणिन्यायेन पृथक्कहेतुत्वम् ? अथ दण्डचक भ्रमणादिरीत्या द्वार- द्वारिभावेने। ते विशये पूर्वकल्पे प्रमाणाभावतः उत्तरकल्यस्यैवाश्रपणीयतया च असम्भवशङ्कायास्सम्भवात् । अत एव रहस्यवयसारे ज्ञानत्वं कस्यचिद्व्यवहारकरणमित्यनुत्रत्वा, तदानुगुण्यकरणमित्यभिधीयते स्म । अन्यथा व्यवहारे ज्ञानमात्त्रस्य निरपेक्षहेतुताभ्रमापत्तेः । न चैत्र व्यवहारे व्यवहर्तव्यज्ञान मित्र व्यवहूर्त- व्यविषयोऽपि विशेषकारणम् । तथा च तस्येव विपयस्यापि व्यवहार विशेषकारणाभाव निवृत्तिरूप- व्यवहारानुगुण्यप्रयोजकस्यमक्षतमिति तत्वानिव्याप्तिरिति वाच्यम् । ६बहारसामान्ये व्यत्रहर्तव्यविपयस्य हेतुताया अप्रामाणिकत्वात् । अतीतादीनां व्यवहारे विपयस्य हेतुतयाऽनपेक्षणात् । विद्यमानानां व्यवहारेऽपि प्राप्ताप्राप्तविवेकतः तद्ज्ञानापेक्षणेन निरपेक्ष न देतुस्वायोगात् । तथा च - चित्वस्यैतादृश- ज्ञानस्वरूपतया स्वस्मै स्वयं भासमानस्वरूपप्रत्ययपर्यायता विरहेग धर्मभूतज्ञाने तदभावेऽप्येतत्सत्योपपत्तिः, घटादीनामित्र ज्ञानानाश्रयतयाऽचित्वस्येष्टत्वश्चेति । अन्न “स्वस्य परस्य वा कस्यचित्प्रकाशत्वं ज्ञानत्वम्” इति कर्मग्यनास्थाकरणात् “सकर्मकावभासत्यमेव ज्ञानत्वम्” इति मतं प्रत्युक्तम् । आत्मखरूपेऽव्याप्तेः । भान्ये- ज्ञानसं विदनुभूयादिशब्दानां सकमकावभास एव मुख्यत्वं प्रदर्शितं कथमुपपद्यत इति चेन्न ; तस्य धर्मभूतज्ञानमधिकृत्य प्रवृत्तत्वात् । एवमेत्र श्रुतप्रकाशिकायां ज्ञानशब्दद्वयकल्पनेन, एकस्य सकर्मकावभास परत्वम्, अपरस्य केवलप्रकाशपरत्व बेत्युक्तिरपि कथञ्चिन्नया । मार्गस्य मार्गान्तरा- दूषकत्वात् यद्यपि ज्ञानत्यमुक्तरीत्या निरुच्यमानं नात्मस्वरूपे सम्भविष्यति, तत्त्र तजन्यव्यवहा- रान्तराभावात् । तथात्वे सुपृप्तयायच्यापनप्रसङ्गात् । तत्सद्भावेऽपि तस्य सदातनत्वेन व्यवजिहीर्पादि- प्रयुक्तत्वाभावाच्च । तथापि प्रत्यचैकन्यादिविशिष्टतरस्पुरणस्यैव तययहाररूपता स्वीकारात् तस्य च नित्यस्य व्यवजिहीर्थ दिप्रयुक्तन्याभावेपि योगक्षेमसाधारणस्वरूपप्रयुक्ततायास्तस्वेन पूर्वनिरुक्तज्ञानत्वस्य नात्मस्व- रूपेऽसम्भव इति इदं सर्व साराय्यादिनीरत्नपेटिकादिपरामर्शेन शेषं सम्परिपूर्ण समर्थित वेदितव्यम् । १ परमतभने अचित्तस्व ३। ९३ ताऩॊरु रात्तुक्कु रामल्लामैयालमुमुण्डु इप्पडि ज्ञ। तुंवादिनां क अनुरुप शब्दस्पर्शरूपरसादिवर्ग क्रम्मुळे सन्धाङ्गावि मत्तैयाले सयमाऩ तुक्कुम् पॊदुवायिरुक्क इवैयुम् अव्वो रऩङ्गळुक्कु ऎऩ्ऩङ्ळाय्क्कॊण्डु तगसङ्गळाय् विडुगै wing उपयोगविशेषqui य विवक्षा विशेष क्रं विविध।चे ना ऎऩ्ऱु तत्तु ऎडुत्तदु। ननु ज्ञानानापत्यकृता चित्त्वस्य द्रव्याद्रव्यसाधारणतया प्रवृतेऽधिकारे सर्वेषां तेषां विभज्य निरूपणं कार्यम् । अर्धजरतीयाचरणस्यान्याग्यत्वात् । न च तथा कृस्न। चेतननिरूपण। मेह करिष्यते, कर्तुं शक्यञ्च ; आनन्त्यादित्यत्नाह इप्पडीति । अत्र आत्मधर्मभूतज्ञानस्य द्रव्यत्वेऽपि तं प्रति गुणत्व- व्यवहारात् " द्रव्यगुण’ इ।ते रीत्या विभजनं न व्यवतिष्ठत इतेि, शब्दादिषु गुण व्दं विहाय “अद्रव्य” शब्दप्रयोगः कृतः । अथाऽचखपि द्रव्याणामेगन निरूपणं कार्य।मे।ते नाइव्यानादरः क्षतिमा- यक्ष्यतीत्यपि न वक्तव्यम् । द्रव्यस्यापे सतो ज्ञानस्यात्त्रा निरूपणादिति दर्शयितुं तदुदाहरते संयो- गादति । ज्ञानस्य पचे नियामकरूपनं संयोगादिमत्त्वादिते । तदेव हि तल्लक्षणतया पूर्वाधि- कारे प्रकीर्तितमिति भावः । “पोदुवायिरुक्क" इत्यन्तं शङ्काप्रन्थः । तत पर परिहारभागः । द्रव्य विशेषमाथिःचैत्र लब्धलरूपाणामेनां विशेषणानां आश्रपद्रव्यनिरूपणे प्रकृतेऽ निरूपणं दुशकमिति, प्रसङ्गातले शक्तिकान्य। पे तानि निरूप्यते । अतो न कापि न्यूनतेति परिह प्रकार। । नन्वेकनिरूपणेनैव प्रसक्तच निरूपणकत्वादन्येषां पृथगविभागश्रेदिष्यते, तह, वराधितत्वात् सर्वतत्त्वानां तन्निरूपणेनैव सर्वनिरूपणं भविष्यतीति प्रकृतिजीयादयोऽपि पृथक् मा विभज्यन्तामिति शङ्खयां तेषां पृथन्विभजने निमित्तं निवेदयते उपय। गवि पे।ते ।” प्रकृत्यात्मभ्रान्तिर्गळ ते चिदचिलक्षण धेयेत्युक्तरीत्या एवं विधतत्त्वन्नयाचेतनत्रयाद्विविभजनस्य शरीरात्मैक्या दिवम निवारक व कृतोपयोगातिशयं मन्वानैराच, खेचाऽचि- द्रव्यविशेना एव व्यभज्यन्त नान्ये इति भावः । । ऎऩ्ऱ मुऱैयिल् “सित्” “ऎऩ्ऩुम् सॊल्लाल् कुऱिप्पिडप्पडुम् अदे समयत्तिल् - अऱिवुक्कॊरु अऱिविऩ्मैयिऩाल् - असित् ऎऩ्ऩुम् सॊल्ला लुम् कुऱिक्कप्पडुम्। इङ्गु मेले कुऱिप्पिट्ट असेदऩत्तऩ्मै तिरविय मल्लाद सप्तम्, स्परिसम्, रूपम्, मुदलिय कुणङ्गळुक्कुम्। कुणमुडैमै पऱ्ऱि तिरवियमागिय अऱिवुत्तऩ्मैक्कुम् पॊदु वायिरुक्क : इवैगळै इङ्गु असचेतन्निरूपणसन्दर्बत्तिल् याम् तऩित्तु ऎडुत्तुक् कूऱविल्लै। -अब-९६ are go पदम् ऎऩ्ऱवऱ्ऱै इङ्गु निरुबिक्कुम् पोदु मेऱ्कूऱियवैयुम्। अवै ९४ देशिकाशयप्रकाश सहिते ( त्रिविधाविन:- त्रिगुrgo कल शुद्ध ॐ व्यक्ताव्यक्त- काल विध। चे ईश्वनिरूण ८८ शुद्रमंव उपास्य प्राप्यविशेषणी निरुपी। त्रिगुण दिलाएं जं वेश्व कळुक्कु इल्लादवै सगळॆऩ्ऱु मुऩ्बे सॊऩ्ऩोम् इवऱ्ऱिल् त्रिगुणक लाल माधारणका का भाकार अमक्ष स्वराहित्य ं त्रिगुणशुद्ध पश्वा कळुक्कुप् पॊदुवाऩ अक गुण कालशुद्ध अचिद्रव्याणि विभजते त्रिविधेते । त्रिगुण। मे।ते बहुत्री हणा प्रकृतिरुच्यते । शुद्धसत्त्वमव्य। पे तथैव बैकुण्डलोकः । सत्वस्य शुयं रज तमोम्यान भभवः । प्रकारान्तरेगा। चे द्वेभागं दर्शयत मपि ताप गत्या एतद बरे, धमवगमयति व्यक्ताव्यक्तेति । प्रकृतिप रेण माः = व्यक्तम् । अव्यक्तं प्रकृतिः । अस्मिन् विभागेऽनन्तर्गतस्य शुद्धसत्वस्य परतत्व नेरूपणान्तगत चेन तन्मत वारिता समययते ईश्वर- निरूपणेति । शुद्धमत्त्वप।रेण/मभूतसुन्दर वेग्रह वे शेष्टस्यैव ब्रह्मणस्सर्वपर वैद्यास्वप्नुप। स्वतायाः “ लिङ्ग- भूयस्त्वाधिकरणे “नीलतोयदुमध्यस्था” इत्यादिवाक्यनामाण्या निरूपेतत्वेन तादृश विग्रह विशिष्टस्यैव प्राप्यत्व सद्वान्तेन रूपण एव निरूपणान्न न्यूनतेत भावः । चोपास्यप्राप्यत्रम वशेषणतया चोपास्यप्राप्यत्रम वशेषणतया तादृशदेश। वशे गावच्छेदेन शुद्धसत्त्रस्य तैरीश्वरनि- अथ विवाचेनानाम् दर्शयत त्रिगुणादति । आदिना कालशु इसत्ययोर्ग्रहणम् । “यदुकं यस्य साम्यं वनेतरस्य त" इयुकरो आऽऽह जीवेश्वरे ते । अथैषु द्वयोर्द्वयोरसाधारगाकारान् निर्धारयते इत्र रिलिते । अमिश्रिते ते । त्रिगुगे सन्त्रस्त्रेऽपि, तस्य मिश्रितत्वादमिश्रिततदभावो निर बाधः, कले तु गुगनामान्याभावाद्गुग, त्रेशे नाम वस्तुतरां तये। ते भावः । सत्यगुणे ते । सबै शुई मिश्रने ते यथासम्भवं प्राया दे ते हृदयम् । रजस्तम इ ते । काले पूर्वी रोल्या गुगनामान्यस्याभावात् शुद्धसत्वे तु सत्यसद्भावे।प तयोरभावाच्चोभयोरप्युक्तलक्षण- कळिऩ् तऩ्मै ऎऩ्ऩुम् मुऱैयिल् निरूपिक्कप् पट्टवैयेयागुम् ऎऩ्बदे। सिल उपयोगङ्गळुम् मूऩ्ऱै मट्टुम् निरूपिक्कहे तुवागिऩ्ऱऩ। , मूऩ्ऱु असेदऩङ्गळ् ऎवै ऎऩ्ऱु सिऱिदु मुऩ्बे सॊऩ्ऩोम्,वेऱु सिलर् - वियक्तमागिय असेदऩ उलगम्, अव्यक्तमागिय मूलप्रगिरुदि। कालम् ऎऩ्बवैये मुऩ्ऱु असेदऩङ्गळ् ऎऩ्ऱु कूऱुवर्। अप्पोदु - परम्बत् उलगम् कूऱप्पडामल् निऱ्किऱदु-आयिऩुम् परवायिल्लै-अवर्गळ्-अदै ईसुवर निरूपण सन्दर्बत्तिल् अवऩुडैय त्याऩत्तिलुम् अनुबवत् तिलुम् तोऩ्ऱुवदाग अडैत्तु सरिसॆय्वर्गळ्। इवै मूऩ्ऱुक्कुम् GOD– @agi @mus- पिरगिरुदिक्कुम् कालत्तिऱ्कुम् शुद्धमाऩ सत्तुवगुणमिल्लामै पॊदु। पिरगिरुदिक्कुम्। परमबदत्तिऱ्कुम् पॊदु -सत्तुवगुण मुडैमै, कालत् ० परमतभने अचित्तस्थ, ३। ९५ अनुवृत्तLDIT आकारं रजस्तमोगुणराहित्यकङ्काल हा ॐ आत्मादिकाल QL सुन्यतया गुमन्त्रः राहित्यादि काङ्गGया। भारतानं काल ॐ प्रह्मण्यादि विभाग सम्म नन्तादिविभागळं तासिकादि विभागgacb श्री गान्ध L भक्षत।मत्याशयः । एत्रमचेननमात्रे परस्परं साधर्म्यमुक्वाऽथ चेतनाचेतन। विशेस्योर। पे तदाह इप्पडिये इते । आत्मादीत शुद्धमत्वेश्वरयोग्रहगम् । गुणत्रयरा। हत्य। दोत महदा द वे काररा हत्यादेश । यदव के पाश्चिद्याख्यानं, “जन्म दी त शुद्धसत्वनालग्रहणम् । नेश्वरस्य । ततश्च यदेकापेक्षया साम्य त दनरापेक्षया चच भवतीति तु प्रायिकम् । पदार्थस मान्य साधम्र्म्य भूतप्रमे पत्र, देरेवान्यापेक्षया वैधर्म्याभा- वात् । तद्व देहा पे कालात्मशुद्धसत्त्वा ॥ साचम्यम्भू रजस्त नोरा हत्या दिकं नेश्वरस्य धर्म्यम् । तन तत्सद्भावात् । इयांस्तु विशेषः यत्र पूर्वत्रान्य एव नास्ति । इह तु सत्यपि तस्मिन्, तत्नास्य धर्मस्य सत्व। नेति — तन्न । अत्तादिपदेनेश्वरस्या में ग्रहणसम्भवे, तं परेत्ययाप्रामाणिक मत र वैधर्म्यस्य प्रा।येकत्वं स्वीकृत्य खैरसञ्चारस्यानुचितत्वात् । साधर्म्यादीनामपि लक्षणवदन्यूनानतिरिक्तत या आवश्यकत्वाच्च । एवं प्रकृत्यात्मादीनां क्षणला। देप रेङ्गते। वेरहः, शुद्धसत्वेश्वरादीनां स्वयम्प्रकाश वमित्यादिकं साधम्य स्वयमूह म् । ननु “तमश्शूद्रे रजः क्षत्रे ब्राह्मणे सत्त्रमुतमम्” इत्यात्मनि, “अग्ने रेशवस्य माहाल्यं तामशेषु प्रको, ततम् । राजशेषु च माहात्म्यमधिकं ब्रह्मणो विदुः । सात्त्विकेष्वथ कल्पेषु माहात्म्यमधिकं हरेः " ॥ इति कल्पा देकालवशेने च गुणत्रयत रतम्यकथनात् गुणन्नयरा हेत्यं तयोरच्याप्त मित्यन्न, तादृशस्य विभागस्य,पा धेरुत्वेन निरुपा का हत्य वत्र योक्तोपपत्तिरे ते सदृष्टान्तमाह आत्मेति । ब्राह्मण्यादति । ब्राह्मण्यः दोनां स्वरूपं चार्चा के विचार यिप्यते । तथा च ब्राह्मग्यादनां शरीरगतचेन आत्मने तद्व्यवहारस्य वचन्तर्त्वादेरसूयप रूपन्दवृतःचेन काले तद्व्यवहारस्य च यथौपधिकत्वम्, तन्थैयोपात्त- वचनयोरप तादृश विभागस्योपाधिकत्वमेत्रे त समु दतार्थः । अत्रायं विवेकः - आत्मनां साक्षात् ब्राह्मण्याद्यनाश्रये।पं तदाश्रयदेहोपा घसम्पर्कात् परम्परया तदाश्रयन्यरूपमोपाधिकत्वम् । कालस्य तु तथा न । साक्षादेव वचन्तचयाश्रयत्वात् । तथा पे, तस्य सूगव्यायपाधिप्रयुक्त वेन कालखरूपान- नुवन्त्वरूपमोपा घेक ब।म। दृष्टान्त भेदा । दान्त के तु ऐकरूप्यमेत्रोभयोः कालात्मनोरसत्त्वाद्या- श्रयत्वस्य । क।लात्मनोरुभयोरपे परम्पस्यैव तदाश्रयचात् । देह: शापाधिकृतत्वा देति । तिऱ्कुम् परमबदत्तिऱ्कुम् ऒऱ्ऱुमैत्तऩ्मै-रजस्सुदमस्सुगुणङ् गळ् कलवामै इप्पडिये - कालम्, आत्मा इवऱ्ऱुक्कु ऒऱ्ऱुमै- मुक् णमऱ्ऱमै मुदलियऩ काणलाम्। आत्माक्कळै, प्राम्मणर् मुदलिय वगुप्भागप् पिरिप्पदु, कालत्तै - वचन्दम् हेमन्दम् - मुदलियरुक्कळा कप् पिरिप्पदु पोल् - इङ्गु आक्म क्कळैयुम् कालत्तैयुम् - सात्तु विगम् - तामसम् ऎऩ्ऱु पिरित्तुक् कूऱुवर्। अप्पिरिवुगळ् वन्देऱियाऩवै वास्तवमऩ्ऱु। ़ $६ देशिका शयप्रकाशसहिते ( गुणत्रय कंल माथप ज्ञानसङ्कोचादिसुख त्रिगुणां सवरजस्त पाळली नां धन्य छ गुणाङ्कटेश Gar ३ वां भगवत् स्वरुरतिरोधानादिना b। स्वरूरातिरिक प्रकाशरहिता निर्विशेषवस्तु तिरोहित स्वरूपनाशादिनां aoi २कङ्गुणान्ना द्रव्यान्नी ढाका mis। १ अयोद्देशक्रमेण प्रथमं त्रिगुणद्रव्यं निरूपयति त्रिगुणे ते । लयो गुगा यस्य तत् त्रिगुणम् । इदञ्च स्वरूपकीर्तनमात्नम् । न लक्षणम् । रजोगुणकत्वतमोगुणकत्वान्यतरस्यैव सम्यक्त्वेन शेनवैयर्थ्यात् । सत्त्वगुणकत्वं तु न तथा । शुद्ध स्वातत्र्याप्तेः । सत्वे अशुद्धयं विशेश्याम इति चेत्, न, ततो। प पूक्तिरत्र लघुत्व। त् “गुण” इत्य।धिकोपादानं तेषां साङ्ख्यकृतइव्यत्य सिद्धान्तशमनाय । अथास्य त्रिगुणद्रव्यस्य खरूपतो गुणतश्च भोग्यत्यावश्यम्भावात्, तदनुरु चैतद्गुणकृत विपरीतानु- भवमाह इदु इति । “सत्वं रजस्तम इतेि गुगाः प्रकृतिसम्भवाः । निबध्नन्ति महाबाहो देहे देहेन - मध्ययम् ॥” इति सामान्यतः प्रकृतिगुगकार्य बन्धं प्रतिज्ञाय, “तन सत्यं निर्मलत्वात् प्रकाशक- मनामयम् । सुसङ्गेन यन्नाति” इति, “रजो रागात्नकं विद्धि तन्निवजाति कौन्तेय ! कर्मसङ्गेन देहिनम्” इ।त, “तमस्वज्ञानजं विद्धि प्रमातालस्य निद्राभिः त।नवघ्नाति” इति च विशेषतः बन्धप्रकारोपवनात् त्रिगुगद्रव्यं स्वरूपतो गुणतथ विपरीत ज्ञानजननादिना भगवन्रू रूप तेरो- धाना दे विपरीतानुभवं ददाती ते सन्तारिनप्रिये युक्तं तस्य भोग्यायमित्यर्थः । पतिरोधानम्” इति तिरोधानप्रसङ्गात्, कुछ भिनतं तदनूच दूषय ते १ सजातीयविजातीयगतमेदविधुरं प्रकाशमात्र रूपं पूर्ववाक्ये भगवःस्वरू- स्वरूपतिरिक्त ते । त्रज्ञानायविषया तिरोहितं ईशेशितय्यादि- भेदं पश्यतीति परेषां घोषः । स्वरूपनाशादि इति अनेदं तात्पर्यम् ब्रह्मणः तिरोधानं नाम किं घटादेरिवानुपन्नन्योत्पत्तिप्रतिबन्धः अथ विद्यमानस्य विनाशकरणम् ? यद्वा सूर्या लोकादेखि हस्तादिना देशान्तरस्थम्याम्यदेऽभ्यन्य करण उपर वरूपमङ्को वज कपापारः ! अन्न व काशरूपत्र मगोऽनादि। त्वेनानुपाद्यतया प्रथमक्क्षासम्भवे गत्यन्तरविरहात् द्वितीयतृतीय तैरेव । पर्यवसानमिति ब्रह्मणस्वरूप- नाशादिकमेव प्रयुज्यत इते । नाशाद्दीत्यादिना स्वरूपमङ्कन प्रणम् स्वरूप तिरिक्त का सद्भावचा- दिनां तु तस्यानि स्वपचे तद्विनाश एव तिरोधानम्, नित्यत्वे च सङ्कोच एव तदित्युपपद्यत इति न स्वरूपस्य कपि क्षतिरिति च बोध्यम् । पिरगिरुदियावदु -मुक्कुणङ्गळुक्कुमिरुप्पिडमाऩ तिरिगुण तिरवियम् इदु तऩ्गुणङ्गळैक् कूट्टि। सा सारत्तिल् सिक्कियवर्गळुक्कु, अऱिवैक् सुरुक्कि अदऩ् मूलमाग ईसुवरऩै उळ्ळबडि अऱिय मुडियामल् तडुक्कुम्, इङ्गु आऩ्म स्वरूपत्तिऱ् काट्टिल् अऱिवु वेऱिल्लै ऎऩ्बार्क्कु-इदऩाल्परमतम अधिसूत ३। समुदाय के मूलप्रकृति ९७ साम्यावस्यक masr p साङ्ख्यां ‘प्रकृतेः गुणसम्मूढाः’ ‘सखे रजस्तम इति गुणाः प्रकृतिसम्भवाः’ इत्यादि प्रमाणविरोध (psoria। धर्मधर्मिळलं ऐक्य- मेदा मेदादिandarrevgy परपक्ष प्रत्यक्षादिविरुद्ध सरवरजस्तमश्श clguti प्रयुकra gui अथ साङ्ख्योक्तं मूलप्रकृतिखरूपमनूध दूपयति इग्गुणङ्गकै इति । तथा च साङ्ख्यप्रव- चनभाष्यम् – “सत्यादीनि द्रव्याणि । न वैशेषिका गुणाः । संयोग विभागवत्त्वात्, लघुत्व-चलत्व- गुरुत्वादिमत्त्वाच्च । तेषु, अध्यात्मशास्त्रे श्रत्यादौ च गुणशब्दः पुरुषोपकरणत्वात् पुरुषपशुबन्धक- त्रिगुणात्मकरज्जुनिर्मातृत्वाच्च प्रयुज्यते” इति । साम्यावस्थेति । कार्यदशायामिच कारणदशायामप्येषां विषमाचस्थत्वे तद्वैपम्यप्रयोजककारणान्तरस्यानुसर्तव्यतयाऽनवस्था स्यादिति प्रकृतेः साम्यावस्थापनसत्वादि- समुदायरूपत्यमास्थेयमित्याशयः । तदुक्तम् — “सत्यरजस्तमसां साम्यावस्था प्रकृतिः” इति साङ्ख्यसूले भाष्यकारेण । “सत्वं रजस्तम इति पैव प्रकृतिस्समा । एथैव संसृतिर्जन्तोरस्याः पारे परं पदम्” इति । मूलप्रकृतीति । यद्यपि कारणपर्यायस्य प्रकृतिशब्दस्य तादृशेनैव मूलशब्देन विशेषणं व्यर्थम्, पुनरुक्तश्च । आदिप्रकृतिरिति तु युक्तं स्यात् तथापि मूलस्यैव सतो मूलान्तरराहित्यं प्रदर्शयितुं तथोक्तिरिति भाव्यम्। तथा च साङ्खयमुत्त्रम्-“मूले मूलाभावादमूलं मूलम्” इति । प्रकृतेर्गुणसम्मूढा इति । प्रकृतेरिति षष्ठद्या व्यतिरेक- निर्देशः प्रकृतिसम्भवा इति प्रकृति कार्यत्वकथनश्च सत्वादीनां प्रकृतितो भेदं साधयतीति तदुपष्टब्धगुणशब्द- स्यान श्रयमाणस्य न कथञ्चिदपि पुरुषोपकरणत्वादिना गौणत्वसम्भाः । संयोग विभागलघुत्व चलत्यादिकमपि तत्तद्गुणयुक्तप्रकृतिप्रदेशस्यैत्रेति पूर्वोक्तं साङ्ख्यमतं विरुद्धमेवेत्याशयः । अथ प्रकृतेर्गुणसम्मूढा इत्यादिना सत्वादीनां प्रकृतिधर्मत्वकथनेपि नास्माकं तन्न विरोधः । धर्मधर्मिणोरैक्यादेरस्माभिरङ्गीकारात् । ततश्च सत्त्रादय एव प्रकृतिरिति पुनराशङ्कायामाह धर्मधर्मीति । तयोरैक्यं साख्यानामद्वैत्यादीनाश्च सम्मतम् । तदुक्तं साङ्ख्यप्रवचनभाप्ये, “धर्मधयैक्यात गुणकर्मसामान्यादीनामनैचान्तर्भात्रः" इति भेदाभेदादिपक्षस्तु भास्करजैनादीनाम् । प्रत्यक्षादिविरुद्धमिति । प्रत्यक्षस्य सविशेषविषयत्वेन तद- नुसा रिशब्दानुमानयोरपि तथात्वमावश्यकम् । इदमित्यमिति हि सर्वा प्रतीतिरुपजायत इत्यर्थः । ननु एऱ्पडुम् तडै ऎऩ्बदु-आऩ्म सुवरूपत्तैये अऴिप्पदाय् मुडियुम्। इन्द सत्तुवम् मुदलिय मूऩ्ऱु कुणङ्गळैयुम्, तिरवियमॆऩवुम्, इवै ऎऩप्पडुगिऱदु मूऩ्ऱुम् सममागि निऱ्कुम्बोदु - अदु पिरगिरुदि ऎऩवुम् कूऱुवर् साङ्गियमदत्तवर्। अदु अव्वाऱल्ल। एऩॆऩिल्- इवै मूऩ्ऱुम् पिरगिरुदियिऩ् कुणङ्गळॆऩ्ऱे पिरमाणङ्गळ् कूऱुम्। पॊरुळुम् अदऩ् तऩ्मैयुम् ऒऩ्ऱे, अल्लदु- ऒऩ्ऱागवुम् वेऱागवु मिरुक्किऩ्ऱऩ ऎऩ्ऱु कूऱुम्बोदु पिरत्यक्षमाऩ अऩुबवत्तिऱ्कु मुरण् ०,५८-१३ ९८ देशिकाशयप्रकाश सहिते ६ शां गुणविशेषपशान्नी। शिर्बानत्यादि गुणाङ्कां क अनुमान वेळी आगमबाधादिकाव्या। ब्रह्मप्रतिविश्वयुक्ते (IIT का माये ॥१४) मच्छिनदान छ ब्रह्माकारत्रयस्फु or cob सत्यरजस्तम- Guru @p वादिकंलकण्ठ प्रगणाभाव ं प्रमाणञ्च स्वसिद्धान्तविरोध सत्यादिशब्दाद्रव्येष्वपि प्रयुज्यन्ते । यथा ‘सचमरनी तु जन्तुषु’, ‘यः पा। चैत्रानि विममे रजांसि ’ ‘नैशं तमः’ इ यदिषु । अतस्सत्धादिशब्दवाच्यं गुण एवे ते कथनिर्णय इत्यत्नाह सत्वेति । गुणविशेषे ते । सिद्धान्ते हि द्रव्यमपे किञ्चिद्गुणो भवतीति तदूव्यावृत्तये गुण वशेपेत विशेषपदम् । द्रव्यत्वानाश्रयगुणेत्यर्थः । तेषां गुणत्वेनैव प्रसद्वे।रे। ते भाग । अथ प्रसङ्गात्सत्या देगुणविषये साख्य शे। पक्यो।स्स्थत खण्डय। ते इससत्यादि इते । स्वशास्त्रोक्तद्रव्यादीनामेत्र पदार्थत्वात् “सत्वं रजस्तम इनि गुणाः" इत्याद्याग- मानां तत्तत्कार्यभूनसु वा दिम तिपादनपरत्वाच्च ते न सन्त्येत्रे ते वैशे पेकादयो यदन्ति । तेषामनुमा- नवेद्यत्वं साङ्ख्या आहुः । तदुक्तम् — सामान्यतस्तु दृटादतो न्द्रयाणां प्रतीतेरनुमानात् । तमादपे चासिद्धं परोक्षम सागनात्सिद्रम् इते । अनोन्द्रयाणां सत्वादोनां रक्तवादो सामान्यतोदृटात् कार्य- सजातीयेन कारणेन भवितव्य। मे। ते लिङ्गात्सिद्भिः । एवं कथ वदनुमानादप्यसिद्धं परोक्ष धर्माधर्मा दकं आप्तागमा सिद्ध मे ते तदर्थः । आगमबाधादोते । आदिना थुतेरनुमानसिद्वार्थानुवादकन्त्रप। रेग्रहः । तथा च शे। पिकस्य सर्वथाऽऽगमबाधः, साङ्ख्यस्य तु तेरनुवादकत्वञ्च स्यात् । ताभ्यामपि श्रुति- प्रामण्याङ्गीकार त् नेदमुभयं तयोरिष्टापत्यहं मे अर्थः । अथ हैनामेतद्विषयेऽभ्युपगमप्रकारमपि दूषयति ब्रह्मप्रतिविंवेते । “आवरण विक्षेोभय शक्ति वे शेटे एकस्मिन् वस्तुन विवेच। वे चैत्र वैक्षेपशक्तयं- शप्राधान्यवती माया, आवरणशक्तिप्रधाना स्ववेथे।ते पञ्चपादिका विवरणम् । तथाचा द्वतीयस्य ब्रह्मणो माययोप घिना बहुमानात् मया ब्रह्मप्रतिबिम्बमुक्तेत्युच्यते । यथा दपणे मुत्रन।ते।बम्बवत्त्व- व्यवहारः । वस्तुतो विम्यमेत्र प्र ते चिम्बयुक्त मित्यन देतत् । सच्चिदानन्देति भाव धानो निर्देशः । सत्स्वचित्वेत्याद्ययः । ब्रह्माकारेति । तोये वृक्षप्रतिफलने तदाकार कनादीनम। पे प्रतविंवत्र देते भावः । प्रमाणाभावेत्यादि । सत्यदीनां ब्रह्माकारत्वे प्रमाणाभावात् प्रकृत्याकारत्वबोधकप्रमाण। विरोधात् खसिद्धान्ते ब्रह्मणो निराकारतया तद्वरोधाच्च नैवं वक्तव्य। मेत्यर्थः । ननु सत्वादीनां केवलं गुणत्वे पडुम् सत्तुवम्, रजस्सु, तमस्सु ऎऩ्ऩु सॊऱगळ् सिलवि ङ्गळिल् तिरवियत्तैच् चॊल्बवैयाऩालुम् इङ्गु कुणङ्ळै ये कूऱुम् इवै कळे इल्लै इरुन्दालु - इवै अनु माऩत्ताल् ऊहिक्कत् तक्कवै ऎऩ्बवर् पेच्चु वेदङ्गळुक्कु वरुत्तमाऩवै। परबिरमत्तिऩ् निऴलऴुन्द मायैयिले-सत्-सित् - आऩन्दम् ऎऩ्ऱ मूऩ्ऱु प्रहमत् तऩ्मै क ळ् प्रदिलित्तु स त्तुव, रजस् तमोगुणङ्गळागिऩ्ऱऩ ऎऩ्ऱ वादत्तिऱ्कु पिरमाणमिल्लै। उळ्ळ पिरमाणविरोदमुम् वरुम्। तङ्गळ् परमत चित्र। ३। ९९ Paper C। Arcvmonu gra। Guor mis। रजcvomm एस। Gum सरश्न Qucorpio asna gap श्रुत्यादिवाद//so उपचारवृत्तिura JBL ST। अजामन्त्रगत लोहितशु ग्लशमा छन्दोग्यानु र जोनरूपवि गुणे गुणान्तरानङ्गीकारात् तमश्रादीनां कृष्णवर्णत्वादिकं श्रयनाणं कथमुपपद्यत इत्यत्नाह तमस्यै इति । गोरनाद्यन्तत्रतीसा जनित्री भूतभावेनी । सिताऽसता च रक्ता च सर्वकामदुघा विभोः” इत्याद श्रुतिः । “सत्वं रजस्तम इति प्रावृतं तु गुणत्नयम् । एतन्मयी च प्रकृतिया या वैष्णवी श्रुता ॥ लोहितश्वेतवृष्णेति तस्यास्तादृक् बहुप्रजा" इत्यादिः स्मृतः । यद्यप्यत्न कृष्णवर्गत्यादिकं सामान्यतः प्रवृतावेत्र भ्रयते, न तमआदी । तथा पे तमआ देतत्तद्गुणप्रचुरप्रदेश एवं प्रकृतेस्त तद्वर्णत्वं वक्तव्यम् । चित्रपटवत् । अन्यथा विरोधात् । तथाच तम आदीनां कृष्णत्वादेकं तेन फलेत।मे।ते मूले तयो।क्तसङ्ग तर्योध्या । साक्षात्तमआदिप्वेत्र कृष्णत्वा देवोधक श्रुत्यादयस्तन्ति चेत् श्रोतव्याः । उपचारवृत्तियाले इति । तत्तद्वर्णत्रद्दव्यसाधयेङ्गेत्यर्थः । एतदुक्तं भवते - कृष्णवर्गस्यान्धकारल्य चक्षुरावारकत्ववत् तमसो। पे मोहजननेन तस्त्रावारकत्व मे।ते कृष्णत्वम् । कुसुम्भा दरञ्जकद्रव्यवत् रागहेतुत्वाइजसो रक्तत्वम् । शुक्लवर्णसुर मरिद्वारीत्र सत्वन। पे बुद्धिप्रकाशकारी ते शुक्लच। मे।ते । तदुक्तं शङ्करभाष्ये, “लो हतं रजोः रञ्जनात्मकत्वात् । शुक्लं सत्वं प्रकाश। त्मकत्वात् । कृष्ण तमः आवरणात्मकत्वात्” इति। अत्र रागप्रकाशशब्दौ लिष्ट अनुरागवण वशेषी विकासव वशेष च क्रमेगा- भित्तः । यत्र तु तो प्रकृतेः रोहित शुक्लकृष्णशब्देनैव रूपवर्णनं भवते, न तु पूर्ववत् सिता- सिता दिपर्यायशब्दान्तरेण, तत्र तच्छब्दस्य साक्षात् छान्दे ग्यादी तेजआ देषु प्रयोगप्र। सद्ध्या तद्रूप- विकारदशाभिप्रायेण प्रकृती मुख्यत्यमेव तस्यास्तु इत्याह अजाम लेते। अजाशब्दघ टेतो मन्त्रः । मन्त्रत्वास्य अर्थभेदतः पादचतुष्टयात्मकर्मुपेण प्रवृत्तत्वादित बोध्यम् । अजः = प्रकृतेः । अज। पनानत्वायोगरूढेः । प्रकृतेस्छ गतुल्यत्वमनेनाज पदे नाभिप्रेत। मे ते शङ्करभाष्यम् । तैतरीय के नाश्वनरे वास्ति अजामेकामि- त्यारभ्यमाणो मन्त्रः । परन्तु पूर्वत्र “बह्रीं प्रजां जनयः सरूप म्” इति उतरल “हीः प्रप्रास्मृ जयानां सरूपाः” इति च पाठमेदो भवति । छान्दोग्येति । तत्र षष्ठाध्यायतृतोय वग्डे, “यदग्ने रो। हितंरूपं तेजसस्तद्रूप, यच्छुक्लं तदपां, यत्कृष्णं तदन्नस्य” इति भ्रयते" इति । अद्यत इत्यन्न=पृथिवी । अनेद- मत्रचेयम् —“गौरनाद्यन्तत्रती” “अजामेकाम्" इत्यनयोगणमुख्यत्वाभ्यां नित्रहणादस्य पर्यायत्वेपि किश्चि- त्पदमचेतनिबन्धनत्यमवतारिकायां प्रादर्शि । अथवाऽन्यथापि वर्णयामः पूतिद्वयमपि छान्दोग्या- @sransuyi pr। f svaru-६@y।gouaiyu।एं- वॆण्मै ऎऩ्ऱु सॊल्लुवदुण्डु आयिऩुम् अदै अप्पडिये कॊळ्ळ लागादु सुरुदियिल् ‘‘अजामेगाम्’ ऎऩ्ऱु तुवङ्गुम् मन्दिरत्तिल्- जलम् मण् ऎऩ्ऱुम् कारियङ्गळै निऩैत्तु मुक्कियप् पॊरुळिलेबे १०० देशिकाशयप्रकाश सहिते १ सत्व रजस्तमivar] सङ्कलकण्ठ आयार्याचारकभावgarb उद्भूतसरवादिगुणविशिष्LI का मुख्यLD & वर्ति सनिवेशविशेष Ganagri वाक्य का त्रिगुणद्रव्यप्रदेशविशेष ॐ ॐ@ तत्पशान्ना sourb। Daap pov सवLDING लाघवप्रकाश सुखविशेष कारणu नुसारेण मुख्यमेत्र निर्वाह्यमुत्तरवाक्यमादाय । पूर्ववाक्यमादाय तु यत्र साक्षादेव तमआदिपु वर्णव्यपदेशः, ‘तादृशश्रुतिवचनानां गौणतया निर्वाहः क्रियते । तमआदिगणाना तेजोवनरूपविकारासम्भवात् । अजाया एव सम्भवादिति । अस्मिन् पक्षे मूले अजामन्त्रगतेति । तूपलक्षणमन्यवाक्यस्यापीत्यपि भाव्यम् ननु सत्वादीनां केवलगुणत्वे द्रव्यैकसाधारणाचार्यात्रारकभावादिकथनं सन्निवेशविशेषप्रदर्शनञ्च कथमुप- पद्येयातामित्यन्नाह सत्वेति । " रजस्तमश्चाभिभूय सत्वं भवति भारत । रजः सत्यं तमश्चैव तमः सत्वं रजस्तथा ॥" इत्यादिनोद्भूतसत्व, दीनामनुद्भूतगुणान्तरा वारकत्वमुच्यते । “बृद्धि समानैस्सर्वेषां त्रिपरीतैर्विपर्ययः" इत्यायुर्वेदोक्तवातपित्तकफादीनां द्रव्याणां दोपभूतानामिय तत्तद्गुणकाहारसेवना दिनेदं भत्रति । सन्निवेशेति । ऊर्ध्वाधोभागादिस्थितिरित्यर्थः। तथा च पौराणिकं वचनम् - " ऊध्ये सत्य विशाल- स्तमोविशाल मूलतत्सर्गः मन्ये रजोविशालः ब्रह्मादिस्तम्बपर्यन्तः” इति । भास्करभाष्ये तु " लोहित- शुक्लकृष्णामिति श्रतिखारस्यानुरोधेन शुकुशब्दितं सत्यमेत्र मध्ये तिष्ठति । उभयोरपि भागयोरजस्तमसी" इति सन्निवेशविपर्यासः प्रत्यपादि । उद्भूतेति । तथा च संस्थानलक्षणसन्निवेशादेः द्रव्यधर्मतया केवलं गुणभूतसत्यादौ याथाथतेऽसम्भवेऽपि उद्भूततत्तद्गुणकप्रकृतिद्रव्यप्रदेश विशेष निष्टत्यविवक्षया तेपां निग्रहः कार्य इति भावः । केचिस “स्यान्नागरदा विळवेसरचं क्रमेण वै सत्वरजस्तमांसि ।" इत्यादि- शिल्पशास्त्रोक्त विमानानां सत्वादिरूपाणां श्रीपाद्मे क्रियापादे नवमाध्याये, “आस्थूपि कण्ठमारभ्य चतुरश्रं प्रकल्पितमित्यादिना सन्निवेशा: प्रपञ्चिता इति प्रकृतमूलं तनिर्वाहपरं व्याख्यान्ति । तन्न ; तन्न सच्त्रादिशब्दस्य विमानविशेषवाचितया द्रव्यपरत्वेन सुटत्वात्तत्र सन्देहानुदयात् । इव एवमेतावता सस्यादीनां केवलगुणस्त्रे वाचकान्युत्याथ तेषां प्रत्येकं लक्षणं कार्यद्वार दर्शयति इति । सत्यादिसमुदायघटकेत्यर्थः । लाघवं = " पतनस्वभावाचं गुरुवं, तदभावो लघुचम्” इति न्यायतत्वोक्तरीत्या गुरुत्वाभावरूपम् । तत एव पतत्पदार्थ स्वभावतया गुरुत्वमपि न गुणान्तरम् । अतीन्द्रिये तस्मिन् तद्धेतुगुणान्तरत्वकल्पने प्रमाणाभावात् । एतद्योपरि स्पष्टीभविष्यति । प्रकाश: = कॊळ्ळलाम्। इम्मुक् कुणङ्गळुक्कुळ् ऒऩ्ऱैयॊऩ्ऱु मूडिमऱैप्प तायुम्। कीऴ्मेल् नडुविलुळ्ळदागवुम् कूऱुम् वसऩङ्गळुक्कु - इम्मुक् कुणङ्गळुम् तलैयॆडुत्त अव्ववो पिरगिरुदियिऩ् भागङ्गळिल् उण्डा कुम् निगऴ्च्चिगळे करुत्तागुम्। इम्मूऩ्ऱु कुणङ्गळिल् - सत्तुवमावदु - अडै अऱ्ऱ निलै,नल्ल अऱिवु, सुगम् इवऱ्ऱुक्कुक् कारणमाऩ ऒरु तऩ्मै। इदु - इऩ्बम्। अऱिवाऱ्ऱल् इवैगळिल् मऩिदऩै ईडुबडच्चॆय्दु संसारत्तिल् आऴङ् परमसभ अवितस्य ३। Gsro गुतविशेषb। ९ सुख- शान gui क्षेत्र बन्धि १०१ D। अनुचितसुखज्ञानसङ्गयपया २ सत्वं वीच्णाङ्कण्ठ ‘जायमानं हि पुरुषं यं पश्येत् यथार्थतया विषयावभासः । रजआदिना विपरीतबुद्धिजननात् । सुख।विशेषः = प्रकृष्टं सुखम् । सुखाभासस्य रजआदिनापि जननात् । अत्र, “सत्वं लघु प्रकाश कमिटमिति साङ्ख्यकारिका । इष्टं सुखम् । “तत्न सत्वं निर्मलस्यात्प्रकाशकमनामयम्” इत्यत्र " अरोगताहेतुः” इति गीताभाष्योक्त- मप्यत्नोपलक्षणीयम् । अत्र लाघवहेतुत्वे सति गुणत्वमित्या। दरीत्या प्रत्ये मेत्र लक्षणत्वं वा-यम् । अन्यथा शेपवैयर्थ्यात् । द्रव्ये रज भादौ चातिव्याप्तिवारणाय यथासङ्ख्यं विशेष्य वशेषण भयम् । एवमपि सर्वकार्यकारण भूतायां शतौ अतिव्याप्तिवारणाय शक्त्यतिरिक्त्वं असाधारणकारणत्वं वा (नवेश्यम् । एवमेत्र सुखादिहेतुत्वच टेतलक्षणे शक्त्यतिरेक्तत्वनिवेशपक्षे शब्दादीनामप्युक्त- विशेषणत्त्रयवच्चात् प्रसक्तातिव्याप्तिवारणायातीन्द्रियत्वमपि कोडीकार्यम् । तेषाञ्चैन्द्रियकत्वात् सत्वादी- नाश्वागभैकसमधिगम्यत्वान्ना तिव्याप्त्यसम्भत्रौ भवतः । असाधारणकारणत्व निवे पक्षे तु नेदं देयम् । ननु तत्वप्रकाशकस्य सत्वस्य गीतादिषु कथं शब्दादीनां सुखदुःखादिसाधारणकारणत्वात् बन्धकत्वोक्तिः ? तथात्वे वा तस्य चन्धमोक्षोभयकारणत्वमुच्यमानं कथं घटते ! परस्परविरुद्धो- भयहेतुत्यस्यैकस्मिन्नसम्भवादित्यन्न सस्वव्यक्ति [दशा ] मेदेनो भयोपपत्ति वाक्यद्वयेनाह इदु सुखसङ्गेति । अयं भावः - सुखसामान्यं ययावस्थित वस्तुविषयकज्ञान सामान्यञ्च सत्यस मन्यस्य कार्य भवति । विशेषश्च विशेषस्य । तत्र स्वरूपानुचितसुख - तादृशवस्तु विषय कज्ञान विशेषौ अनतिप्रवृद्ध सत्यकारितौ, स्वरूपोचितौ तु तौ प्रवृद्धसत्वकारितौ च भवतः । तथा च यत्न सत्त्रस्य ज्ञानसुखादिसङ्गद्वारा बन्ध- कत्वमुक्तम्, तत्र, “तत्न सत्यं निर्मलत्वात्प्रकाशकमनामयम् । सुखसङ्गेन बध्नाति ज्ञानसङ्गेन चा- नघ" इत्यादौ, सत्वमनतिप्रवृद्धं तत्कार्यभूतसुखज्ञाने चानुचितत्रैवर्गिक फलविपयके ग्राह्मे । यत्र तु “सत्वात्सञ्जायते ज्ञानं ज्ञानान्मोक्षोऽभिधीयते” इत्यादिना सत्वस्य मोक्षकारणत्वमुक्तं भवति, तत्र सत्वं प्रकृष्टं अत्यन्तत्रिवृद्धञ्च प्रायम् । सुखज्ञाने च स्वरूपोचिते इति । एतदेवाह इस सत्वमिति । यदेवान्यन्त्र बन्धहेतुः तदेवेत्यर्थः । शिलर्कु = जन्मान्तरष्कृतजन्तुजायमानदशाभा विमधुसूदन कटाक्ष- हेतुभूताचा तयादृच्छिका दिसुकृत विशेषशालिनाम् । जायमानं हीति ॥" “सात्त्विकस्स तु विज्ञेयस्स काऱ्पडच् चॆय्युम् ऎऩ्बदऱ्कुक् करुत्तु वेऱु। अदावदु- सिऱ्ऱिऩ्बम्- सिऱ्ऱऱिवु मुदलियऩ उण्डाक्कुम् ऎऩ्ऱु। आऩाल् इन्द सत्तुवमे - सिलर्क्कु -तरुविले तिरुवुडैयराय् ऎम्बॆरुमाऩिऩ् कटाक्षम् पॆऱ्ऱ वर्क्कु - ऒरु पुण्णियम् विळैयुम् वेळैयिले मिगवुम् तलैदूक्कि निऩ्ऱु इदऱ्कुप् पलर् इऱैयिऩ्बत्तिल् मूट्टि अदऩ् मूलम् मुत्ति तरुम्। • • १०२ ऐधिकाशयप्रकाश सहिते @sor@ मधुसूदनः’ इत्यादि Dipu G पुण्यविपाकद है। ९ ३०० अन्य भगवदनुभव सुखादिमङ्गलं मोक्षोपयुकrib। शक्र वृत्र घण्टाकर्ण क्षत्रवधु तुलाधार विदुर घर्मव्याध शबरी गोपिका की ल[नीळा कम्प जह] प्रभृनि उद्दह न। वैमोक्षार्थ चिन्तकः” इत्युत्तरार्धम् । मधुसूदनः=मधुकैट मसूदनसू चितरज तमस्सूदन समर्थ्यकटाक्ष- विशेषवान् भगवान् । मधुकैटभो हि रजस्तमस्वरूपी भगवच्छाख सद्धौ । एतेन भगवत्कटाक्ष- विशेषप्रभाव उक्तो भवति । ओरु पुण्यविपाके ते । कर्मणां पूर्वकृतानां विरमविकसमयत्वात् जाय- मानकटाक्षवशतः कस्यचित्पुग्यस्य भवति तादृशी विपक्त्रता, येन स मोक्षान्तैश्वर्यभाक् भवतीति भावः । अत्यन्तोद्भूतत्वं = एकैकांशमात्राच। शिष्ट रजस्तमसी यथाऽभिभूय सत्वं स्वक यकरणसमर्थ भवति, तथा चतु:शभिरंशैरभिवृद्धिः । भगवदनुभवसु बादीत्या ‘दना तदात्मकपरम ततः पश्चाद्भा। वन्यो परज्ञानपरमभक्ती दर्शिते भवतः उत्तरोत्तरभगवदनुभवेच्छा परज्ञानम्, तद्वेच्छेदामहनं परमा भक्तिरिति सम्प्रदायः । सत्वस्य भगवदनुभहेतुलं “सत्वं विष्णु काशकम्, सात्त्विकैस्से ते विष्णुः, सात्त्विकेषु तु कल्पेषु माहात्म्यमधिकं हरेः । तेष्वेव योगसं सद्वा गमिष्यन्ति परां गतिम्” इत्यादेषु प्रसिद्वम् । मोक्षोपयुक्तेति । प्रवृद्धसत्वं पुरुषस्य निस्सङ्कोच भगवदनुम विना स्वात्मचा रणस्याप्यशक्यतापये- न्तमभिनिवेशमुत्पाद्य भगवताप्यनति कमणीयं लक्ष्मीचरणारविन्दादि शपथं कारयेत्रा सर्वतो भगवन्तं परिवार्य आकारयित्वा पुरुषाय सपचेत्र मोक्षानन्दमनिपादनेच्छां तदनुगुणचराञ्च भगवत उत्पाथ पुरुषस्य सर्वत्रन्धविनिर्मोकपूर्वकमोक्षप्रयोजकं भवतीति भावः सस्वगुणस्वं फल वे पौराणिकोदाहरणा- न्याड इतर्कु इति । सत्वस्य मोक्षोपयोगित्व इत्यर्थः । वृत्रासुरस्य कथा, भारते शान्तिपर्वणि, " सत्येन तपसा चैत्र विधिश्या सङ्क्ष इम् । न शोम न हृव्यामि भूतान: मार्गानङ्ग’तम्" इति सात्त्विकतया स्वयमसुरयोनिरपि सुखदुःखयोस्समो भूत्या सनत्कुमार मासाथ विधितभगवन्प्रमः वः भगवन्तमेत्र कीर्तयन् “एवमुक्त्वा स कौन्तेय ; वृत्रः प्राणानवासृजत् । योजयित्वा तथ। त्मानं परं स्थानमवाप्तवान्" इति मुक्ति प्रापेति भ्रयते । घण्टाकर्णकथा च हरिवंशस्था । तथाहि कुबेरा- नुचरः पिशाचरूपी सः, " सततं दूषयन् विःणुं घण्टामात्रच्य कर्णयोः । मम न प्रविशेनाम विष्णोरिति विचिन्तयन्" इत्यन्यर्थघण्टाकर्णनामक: पूर्व तामसः “अहं कैलासनिल आराध्य वृषभध्वजम्” इति शिवभगवतो भूत्या तत्सकाशे सस्त्रगुणोन्मेषेण मोक्षं मिक्षिम्या “मुक्तिप्रदाता सर्वेषां विष्णुरेव न संशयः । तस्मात् गत्वा च बदरों तत्नाराध्य जनार्दनम्” इति स्वयं तद्दानाशक्तया तेन निराकृतः उपायं बोधितश्च तथैवानुप्राय, “स च खर्गी गतस्वर्ग आज्ञया केशवस्य हु” इनि स्वर्गशब्दितमोलो कं जगामेति पाद्मोत्तरपुराणे क्षत्रबन्धुकथाऽवगन्तव्या अपञ्च सूर्यंशीय राजापाक्षे राज्याष्टो उदाहरणम् वृत्तिरऩ्। कण्डागर्णऩ्। क्षत्तिरबन्दु, तुलादरऩ्, श्रीविदुरर्, धर्मवियादर्, श्रीसबरि, कोबगऩ्ऩिगळ्, कौसलऩ् मुदलाऩोर् १ परमतभने भवित्तस्थ। ३। १०३ नष्टश्व कानने पर्यटन् " क्षत्रबन्धुरिति ख्यातो राजा प्राणिविदेशकः ॥" इति दस्युभिः समं संसर्गेण तामसपुरुषो भूत्वा अतिहिंस्रः नारदं कदाचित् पथ्यपश्यत् । नारदश्ध, “सन्त्यक्त बन्धुलोकेन तस्मिन् दुर्वृतचेतसि । चिन्तां चकारं स मुनिः क्षत्रबन्धौ दयापरः” इति कृपया तस्मै तस्याः युपदिदेश । ततश्चार्यकटाक्षेण सत्वोदिको मुक्तोऽभूदिनि । न्यन्नाप्युक्तं “, " पापिष्ठः क्षत्रबन्धुश्ध पुण्डरीकब्ध पुण्यकृत् । आचर्य । तया मुन्नौ तस्माराचा ध्यान् भवे” इति । पुन्डरीकपि नारदस्यैव शिष्यः । तुलाधारश्थ, “वाराणस्यां महाराज्ञः तुलाधारः प्रष्ठि : इनि वारणसावानी विक्रीणन्तश्च पण्यानि तुलाधारं ददर्श हेनि वैश्यवृत्तिः कश्चन धार्मिकः । तत्सकाशे धमसूक्ष्मानम्यारीक्षत् जाजलिर्नान ब्राह्मणः । एवञ्च राजसो न।पि सवधयाऽयं तेनसह, ततो।चरेण कालेन तुलाधार स एव च दिवं गत्वा- महाप्राज्ञौ हि यथः सुखमते मुक्ति मेन इत शान्तिपर्वणि श्रयते । विदुर महा + भावः, “शूत्रयो- नाहं गतो नातोऽन्यद्वकमु सड़े ॥” ह े शूद्रजानि: भगवता कृष्णेन “भीष्मद्रोणाच क्रम्य माचैत्र मधुसूदन । किमर्थं पुण्डरीकाक्ष भुकंवृपल्भोजनम्” इति ज्ञ नवयोवृद्ध न् भीष्मादीनप्यतिक्रम्य “सम्भ्रमैस्तु य- गोविन्द्र पतन्नः परमं धनम्” इति सदरं विदुरप्र थिन्तेन तद्गृः मुपगम्य “विदुरान्नानि बुभुञ्जे शुचीनि गुणवन्ति च" इति स्वयम्भोजनादिभिस्सभाजित इति महाभारते प्रसिद्धः । किरातवंशोत्पन्नो धर्म- व्याधश्च, “पिता माता च भगवनेतो मे दैवतं परम् । यद्दैवतेभ्यः कर्तव्यं तदेवाभ्यां करोम्यहम् ॥” इति मातृपितृशुश्रपण निरतः “मार्गमा हेपमांसानि विक्रीणन्तं तपस्विनम्” इति मिथिलानगरे मांसविक्रेता बभूव । तं कदाचित् “यदि विप्र न जानीपे धर्म परमकं द्विज । धर्मव्याधं ततः पृच्छ गत्वा तु मिथिला पुरीम्” इीि कयाचित्पतित्र य। प्रे।पेतः कौशिको नाम ब्राह्मणस्समागच्छत् । स च तस्मै धर्मसूक्ष्माण्युपदेदेशेति भारतारण्यपर्वणि स्थितम् । शबरी च “श्रमणी शबरी नाम काकुत्स्थ चिर- जीविनी” इत्युक्ता पम्पीरे मतङ्गाश्रमे निवचन्ती- “ आग मिष्यति ते रामस्तु पुण्यमिममाश्रमम् । स ते प्रतिग्रहीतव्यस्सी। मनिस हे ऽ तेथिः” इत्याचार्यानुशिष्टा भगवदागमनं यावत्तत्तत्र प्रतीक्षमाणा आगते तस्मिन्, “मया तु विविधं धन्यं सञ्चितं पुरुषर्षभ । तवार्थे पुरुषव्याघ्र पम्पाय स्तिरसम्भवम्" इति सम्प्रार्थ्य फलमूलान्युपहरन्ती, “शचर्या पूजितस्सम्यक् रामो दशरथात्मजः । इति भगवन्तं सम्यगाराध्य तेन सन्दृष्टा “पादमूलं ग।मप्या। मे यानहं पयचा। रेपम्” इ।ते खाचार्य नरणावगादिति श्रीमद्रामायण- कथाsत्रानुसंहिता । गोपिका च वृन्दावने श्रीकृष्णरासमण्डले प्रवृत्ते तदीयं वेणुत्रं श्रुत्वेतरासु सर्वासु गोपकन्यासु तत्संश्लेणसुखाय स्वैरङ्गतासु “काचिदाब तयस्यान्ते स्थित्वा दृष्टा वहिर्गुरुम् । तन्मयत्वे न गोविन्दं दध्यौ मीलितलोचना । तच्चित्तविमला । दक्षीणपुण्यचया तदा । तदप्राप्तिमहदुः- खविलीना शेपपातका ॥ चिन्तय-ती जगत्सू तं परब्रह्मस्वरूपिणम् । निरुच्छासतया मुक्तं गधान्या गोपकन्यका" इति स्वयं तत्र गन्तुमक्षमा महत्तरतच्चिन्तनसुख- दुस्सहतदलाभजदुःखाभ्यां तदेव विष्ट पुण्यपापतया विगलितवःधना “चिन्तयन्ती” इत्युक्त्या चिन्तयन्तीत्येत्र सम्प्रदाये कृत । १०४ देशिकाद्ययप्रकाशसहिते रजाह चलनोपपुम्महेला रागविशेषादिकका रङ्ग @ कर्मवश्य प्रवृत्तिविशेष कारणा गुणविशेषम्। २५/ काम्य निषिद्धकर्मविशेष नामधेया मुक्ति प्रापेति कथा विष्णुपुराणेऽधिगन्तव्या । एवं भागवतेपि । शान्तिपर्वणि ‘क्षेमदर्शी नृपसुतः यत्र क्षीणबलः पुरा। मुनि कालकवृक्षीयमाजगामेति नश्तुतम्’ इत्यारभ्य कौसल्यकथा प्रतिपाद्यते । तथाहि मैथिलेन राज्यात् भ्रंशितस्स तं मुनिमासाद्य “अलब्ध्वा मद्विधो राज्यं ब्रह्मन् किर्तुमर्हति । अन्यत्र मरणादन्यादन्यत्र परसंश्रयात् । क्षुद्रादन्यत्र चाचारात् तन्ममाचक्ष्व सत्तम" इति पृष्ट्रा तेनर्षिणा प्रतिबोधितः मैथिलेन सन्धि प्राप्तिश्च । “ततः कौसल्यमाहूय मैथिलो वाक्य- मत्रवीत् । धर्मतो बुद्धितत्र बलेन च जितं मया । अहं त्वया चात्मगुणैर्जितः पार्थिवसत्तम । आत्मानमनत्रज्ञाय जितवद्वतां भवान्" इति शवर्णेष संस्तुतः क्रमेणो द्रक्तसत्वो मुक्तोऽभूदिति । अस्य तु नाम कंसल्य। कोसलेल्या दिरूपेग बहुधा श्रयते । अत्नमूले अस्यानन्तरं “नीलाजङ नुकंसप्रभृति” इत्यनेके दाहरणमपि क्वचित् दृश्यते । तदा तेपामपि कथा तत्र तत्रोत दिशाऽनुसन्धेया । I अथ रजोलक्षणमाह रजस्सावदु इति । सत्वादीनामचेतनप्रकृतिगुणत्वेन केवलघटाद्यचेतन- चिपये देह। द्यचेतनोपहितचेतनविपये च कार्यभेदविवक्षया प्रथमं रजसः केवलाचेतनसाधारण कार्यविशेषं दर्शयनि चलनोपष्टम्भेति । एवं सत्वस्यापि केवलाचेतनसाधारणं लक्षणं पूर्व “लाघव प्रकाश सुवादि” इत्युक्तत्रितये लाघवहेतुत्वरूपं बोध्यम् । चलनं देशान्तरसंयोगानुकूलो व्या पारः । उपष्टम्भः धारणं पोपणं या । राजसाहङ्कारादीनां सात्त्विकतामसेन्द्रियभूतोभयाप्यायक- स्यात् । “उपष्टम्भकं चलञ्च रजः” इति साङ्कख्यकारिका । अत्रापि प्रत्येकलक्षणत्वं दलानां प्रयो- जनादिकञ्च सत्यलक्षण इव भाव्यम् । अथ चेतनैकान्तं रजः कार्यमाह रागविशेपादीति । इदञ्चानैत्र यक्ष्यमाणे रजसः प्रवृत्तिहेतुत्वे द्वारकथनम् । नित्यमुक्तप्रवृत्तीनां केवल भगवदिच्छानुगुणस्वेच्छामूलक- स्वात् न तत्र रजःकार्यरागापेक्षेव्यत उक्त कर्मत्रश्येति । ततश्च रागादिहेतुत्य कर्मवश्यप्रवृत्तिहेतु- त्वादिकमपि रजोलक्षणं बोध्यम् । ननु सत्यरजोलक्षणे परस्परमतिप्रसक्ते भवतः । सत्वगुणेन प्रथमं ज्ञानसुखसङ्ग जननेऽपि ततस्तत्साधनेषु प्रवृत्तिरपि तेन जायत इति तस्मिन् प्रवृत्तिहेतुत्वस्यानिवार्यत्वात् । एवं रजसा उप।येषु रागादिना सङ्गसमनन्तरं तत्फले सुख विशेषेपि सगोऽवश्यम्भावीति सुखहेतुत्वस्य रजस्य पि प्रसक्तत्वादिति चेत् अत्र तात्पर्यचन्द्रिका - “सत्यगुणः सुखं प्रधानीकृत्य तदर्थतयाऽन्यत्न सज्जयति । “प्रयोजनेषु सज्जन्ते न विशेषेषु पण्डिताः” इतिचत् । रजोगुणस्तु तत्तद्वस्तूनि क्रियाखरूपञ्च प्रधानीकृत्य सुखमन्यं प्रभूतं वेत्यन्न उदासीनो भवति । राजदाराभिलाष दुष्पुत्त्रसंरक्षणवृथाचेष्टादिषु एतव्यक्तम्” इति । रजस्सावदु - असैवु पुष्टि इवऱ्ऱुक्कुम्, आसै मुदलियवऱ्ऱैत् तूण्डि अदऩ् मूलमाग संसारत्तिल् सिक्कियवर्गळिऩ् मुयऱ्सिगळुक्कुम् कारणमाय् अमैन्द ऒरु कुणम् मुऩ् पोलवे इदु सिवर्क्कु पयऩैक्करुदियुम् - तडुक्कप्पट्टवैगळिलुम् मुयऱ्सियैत् तन्दु इडै समा पन्धिकं परमतम अधिस्तस्य ३। @Boor अतिप्रवृद्धसर के गुणीभवि निवृत्तिधर्म शीघ्रप्रवृत्ति निस्तार हेतु ayoirib गौरवाथरणविशेषादिहेतुयाळा गुणविशेषः तमvour १०५ शक्र प्रमातालस्य तथाचोभयस्योभयकारणत्वेपि तत्तत्कार्यासाधारणकारणत्वं तत्तलक्षणीकरणीयमिति उभयत्न, “प्रधानी कृत्य” इति शब्दाभिप्राय इति बोध्यम् । ततच, “यजन्ते सात्त्विका देवान् यक्षरक्षांसि राजसाः । प्रेतान् भूतगणांश्चान्ये यजन्ते तामसा जनाः” इति कर्मवश्यानां तत्तद्गुणानुगुणत्रिविधरागप्रवृत्यादि- दर्शनात् एवमेत्र प्रवृत्तदोपवारणायात्रापि मूले रजःकार्यरागप्रवृत्त्यादिवैलक्षण्यद्योतनाय रागप्रवृत्तिविशेषशब्दो प्रयुक्तौ । अथ तदेव वैलक्षण्यं दर्शयति इदु काम्येति । रजसा कर्मसु स्पृहाजनने तदारमेण पुरुषस्य पुण्यापुण्यरूपतत्फलानुभत्रसाधनभूतासु योनिषु नियतं जन्मेति एवम्प्रकारेण रजसो बन्धक प्रवृत्तिवि- शेषहेतुत्वमित्यर्थः । उभयोपकारकस्य रजसः सत्वगुणं प्रति किञ्चित्कारमाह इदुताने इति । रज एवे - त्यर्थः । गुणीभवनं=अप्राधान्य अङ्गता च । सा चोपकारकत्वात् । निवृत्तिधर्माः = मोक्षार्थं क्रियमाणाः क्रियाः । शीघ्रप्रवृत्ति इति । रजोगुणस्य प्रवर्तकत्वस्वाभाव्यादिति भावः । अनेदमवधेयम्-यदा रज उद्भूतं भवति, तदा तस्य पूर्वोक्तकाम्यनिषिद्धकर्मप्रवृत्तिहेतुता । यदा तु सत्यमभिवृद्धं भवति, तदाऽस्य प्राधान्यहानेः खकीयं कार्यकत्वं विहाय सत्वेन स्वकार्यजनने खखभावानतिलकधनेन अयं रजोगुणः तत्र निवृत्तिधर्मप्रवृत्त्यादी शैत्रधमानमाधत्ते । एत्रमेत्र रजसः उद्रिक्तमोगुणजन्याधोगतिहेतुकर्मप्रवृत्तावपि शैघयांशमात्नप्रयोजकत्वं भाव्यमिति । निस्तारः = संसारान्मोक्षः । हेतुवुमाम् इत्यप्यर्यकाव्ययेन रजसः १ पूर्वोक्तबन्धकत्वाकारग्रहणम् । सत्यगुणोक्तरीत्या रजसि विरोधस्याभासीङ्करणात् एतादृशाकारद्वयोपपत्तिः । अथ तमोलक्षणमाह तमस्स इति । गौरवम्=असति प्रतिबन्धे पतनहेतुभूतं पृथिवीजलगतं विलक्षणं खरूपं, तादृशशक्तिविशेषो वा । न तु वैशेषिकादीनामित्र गुणान्तरम् । तदुक्तं न्याय- सिद्धाञ्जने, “किं तर्हि वस्तुतो(नो) गुरुत्वम् ? अयताम् । शक्तधनभ्युपगमपक्षे विलक्षणं स्वरूपमेत्र । तदभ्युपगमपक्षे तद्विशेष एवेति । विलक्षणत्वं = तेजस्त्वादिभिन्नत्वरूपम् । पृथिवीजलगत खरूपश्च पृथिवीत्वजत्वे एव । पृथिवीजले हि गुरुणी । शिक्यादिभृतदधिभाण्डादौ गुरुत्वोपपत्त्यर्थं असति प्रतिबन्धक इति । आवरणं - ज्ञानसङ्कोचः । तथा च साङ्ख्यकारिका, “गुरुवरणकमेव तमः” इति । अस्य तमसः बन्धकताप्रकारमाह इदु प्रमादेति । अनवधानतेत्यर्थः । आलस्यं = अङ्गगौरवप्रयुक्तः कार्यानारम्भः । निद्रा विषयभोगमरीचिजालैः श्रान्तस्येन्द्रियप्रवृत्युपरतिः । सा च सुप्तिसुषुप्तिभेदभिन्ना । यूऱु सॆय्युम्। वेऱु सिलर्क्कु तलैऎडुत्त सत्तुव कुणत्तुक्कु उदवि करमाय्निऩ्ऱु - मुत्तिक्काऩ वऴिगळिले विडामुयऱ्सियै उण्डाक्कि सीक्किरमे मुक्ति पॆऱवुम् वैक्कुम्। तमस्स्– पळुवाऩ तऩ्मै, अऱिविऩ्मै मयक्कम् मुदलियऩ तरुम् ओर् कुणमागुम्। इदु ऎल्लोरुक्कुमे - अऱिवुक्कुऱैवु, सोम्बल्, तूक्कम् ०८-१४ १०६ देशिकाशयप्रकाशसहिते , निद्रादिका उत्पादि क्रङ्ग तरसना पन्धि का कार्य अनुचितविषयानुपलब्धि अवसरप्राप्त निद्रेप्प बन्धकीकना ॥ का। शकं गुणविभा- गलं। ‘तत्र सरचं निर्मलत्वात् प्रकाशकमनामयम्’ इत्यादिकजी के गुणकार्यविभाग सुतो बाझेन्द्रियप्रवृत्तिमात्नस्योपरमः । अत एव पुरुषस्तदा मनसा खप्नं पश्यति । मनसोप्युपरतः सुषुप्तिः । निद्रादीत्यादिना मूर्च्छा। ज्ञानसामान्यानुदयादिकं प्राह्यम् । इयांस्तु विशेषः - यथा सत्त्रं मोक्षकारणमपि कदाचि पुरुषस्य जायमान भगवत्कटाक्षविर हेणोऽनुचितविश्यज्ञानसु वादिसङ्गजननद्वारा बन्धकं भवते, यथा च रजः स्वयं बन्धकमपि प्रकृष्टसवस्य गुणीभवत् मोक्षार्थप्रवृत्तिशघ्र ध्जननादिना मोक्षप्रयोजकं भवति, न तथा तमः स्वकार्याक्रमेण कदापि गुणान्तरस्य कार्य करोतीति तस्यात्यन्तको यहेयता दिकं बोध्यमिति । मनु तमसो निद्रा ज्ञानानुत्पत्यादि कार्यद्वारा बन्धकत्वे, “यत् सारभूतं तदुपाददीत”, “अन्या वाचो विमुञ्चध’ इत्य दिना मुमुक्ष्यपेक्षितस्यानुपयुक्त ज्ञानाभावस्य " नात्यश्नतस्तु योगोऽस्त न चैकान्तमनश्वतः । न चाति- स्वमशीलस्य जाग्रतो नैव चार्जुन ॥॥॥युक्त श्वमाचचोचस्य योगो भवति दुःखह” इ ते योगपरेकरतयोक्ताया निद्रायाश्च बन्धकत्वापात इत्यत्नाह इदिन् कार्याङ्गळिल इति । यद्यपि ज्ञानद्रव्यस्योपयुक्तानुपयुक्तवृत्स्न- विषयव्याप्तत्वरूपं विभुत्वं स्वाभाविकमि ते अनुपयुक्त चिनयसम्बन्ध सङ्को वस्योपाधिकत्वावश्यम्भावात् मूच्र्छा- दिवत् सोपि तमःक्रायमेत्र । एवं रजोत्रटम्भेन प्रवृत्तिशीलानामिन्द्रियाणां तदुपर तरूप निद्रापि तद्वत् तमः कार्यमेव । तथापि तयोर्मुमुपेचितयोग परिकरत्वस्यापि प्रामाणिकतया तमः कायत्वे पे न तयोः बन्धकत्वमिति भावः । न चैव सत्यरजसी इव तमो। पे मोक्षहेतुभविष्यतीति पूर्वोकपत्रस्थानुपत्तिरिति वाच्यम् ; तस्य मो। बेरो धिप्रशमनमात्रोपक्षीणतया मुक्तिसाधन। बाभावात् । यया भक्त युत्पत्ति बेरो धनि- रसनार्थ कृतानां कर्मणाम् । अत एव मूलेऽत्र, “बन्धकं न भवति” इति व्य। तेरेकनर्देशः । न तु पूर्व मिथ, मोक्षोपयुक्तम्, निस्तारहेतुः इत्यन्यपत इति भाव्यम् । अवसरप्राप्त निद्रेति । अत्रसरः = सन्ध्या- द्वय। दिवा दि।ने। पद्धकाल भिन्नकालः । बन्धकं चन्धद्वारम् ॥ १ । अथ गुणतत्कार्यविवेचने प्रमाणं प्रयोजनवाह इग्गुणविभागत्तै इति । “॥॥ सुखसङ्गेन बध्नाति ज्ञानसङ्गेन चानघ ॥ रजो रागात्मकं विद्धि तृष्णासङ्गसमुद्भयम् । तन्नचनानि कौन्तेय कर्ममङ्गन देहि- नम् ॥ तमस्वज्ञानजं विद्वे मोहनं सर्वदेहिनाम् । प्रमातालन्य निद्राभिस्तन्निवन्नाति भारत" इति लोकशेषः गीता चतुर्दशाध्यायश्थः । गुणकार्येति । ततद्गुणकार्यश्रद्वाहारत पोदानादीत्यथः । यद्यपि पूर्वमेत्र गीतायां, “तन सत्वं निर्मलत्वात् प्रकाशक्रमनामयम्” इत्यादिना तत्तद्गुणकार्य भूतप्रकाशादिविभागः प्रदर्शितो भत्र।ति, अथा। पे साक्षाद्गुणका प्रकाश देश्तत्न प्रपञ्चनम्, इह तु इच्छादि परम्परया तत्कार्य भूहारादि मुदलिय कॆट्ट पऴक्कत्तै ईय्न्दु अदऩवऴिये मऩिदर्गळैक् टुॆक् कुम्। आऩाल् इदिलुम् ओर् नऩमैयुण्डु। तवऱाऩ वऴि ळिल् अऱिवु कुऱैदलुम्, कुऱिप्पिट्ट कालङ्गळिल् तूक्कमुम् इऩ् कारियङ्गळायिऩुम् वरवेऱ्कत्तक्कवैये। मुक्कुणङ्गळिऩ् पिरिवै श्री कीदै पदिऩाऩ्गापरमतभने अचित्तस्य। ३। १०७ pugu सारिकांश कृतां कांही सप्तदशाध्यायादिनी guib ० सरपोरादेतान्मे’ उगदेQQania @विभागं LD सङ्ग्र
T इवै मूऩ्ऱुम् ऒरु तळत्तिल् गतिराङ्गळ् पोलवुम्। ऒरु शरीरत् ॐ वामपित्तकफ sir Buraaji, प्रदेश gui कालमे इguib Gurrou विभागप्रदर्शन मिति विशेषः । एतादृश। वभागप्रदशनस्य वृत्स्नाध्यायसाध्यत्वात् श्लोकविशेषाननुदाहृत्य सामान्येन “सप्तदशाध्यायादि" इत्यूचे । सच्चोपादेयते ते । “ईश्वरे कर्तृनाबुद्धिस्सयोप, देयता न्तमे । “त्रैगुण्य। वर- स्वकर्मपरिणामश्च शास्त्रसारार्थ उच्यते” इति गोतार्थस इग्रहश्ले कः । तथाच गीताच चनम्, या वेदाः नि त्रैगुण्यो भत्रार्जुन । निर्द्वन्द्वो नित्यसत्यस्थो निर्योगक्षेम आत्मवान् ॥” इ।ते । निरत्रैगुण्यत्वं= अन्योन्य सङ्कीर्णगुगनयर हेतचम् । नित्य सत्वस्थत्वं प्रचुरसत्त्रस्थन्त्रम् । अतो न मिथो विरोधः । गुणत्रय- विभागे सति ततस्तनभात्र ज्ञानात् इतरइय देवताचुके सत्यस्योपसम्पदा भवतीति तदेतन्न- रूपगफल।मेति भावः । अस्मिन् गुणत्रयात्रेमागे प्रमाणतया वकुळधरगाधामुद्राति इविभागम् इति । इन प्रथमशतकस्था । अस्यास् संस्कृत लोकात्मना विप।रेवतस्तु ते ते स्वस्वमतेनुगुणं तांस्तान् भजन्ते सुरान् सर्वेशत्वमनीषया चरणयोस्तेषां भृशं प्रश्रिताः ॥ ययप्येवनथापि, तेऽपि कुशलास्वीया शियां पूरणे हेतुस्तत्र समस्तत्रस्तु निलयर्थी विष्णुशास्तक्रमः ॥ नन्वेवां गुणानां कार्यद्वारा प्रत्यनीकाकाराणां कथमेकल स्थिते वेष्य ? कथचितत्सम्भवेपि तादृशानां का गङ्गां परस्परमन्यात् एकनपे वा कार्य न स्यात् । गुगानामुद्राभिनवायां कार्य वेशेतिरे।ते चेर् तयोर्वा व्यय के मे।ते शङ्कायामाह इवैमून्रुम् इति । रूपरसादोति । विगकार्यागां गुणानामे तत्र स्थितिमात्रे इदं निदर्शनम् । रूपरसा दे मेचिंलक्षण- प्रत्यक्षोपजननात् । परस्परमुद्भवाभिभवेन तादृशानां गुणानां एकत्र स्थितो तन्त्रापि प्रवृत्तानुसारेण देहे स्थिती अन्तरङ्गमुदाहरणं वातादोनि । एतेषां परस्परानु चायुर्वेदादिषु प्रब्भ्यते, “वृद्धेस्समानैः सेव विपरीतविपर्ययः” इति । समानैः = त तद्गुणानुकूलंराहारैः । वृद्धिः उद्भवः । प्रतिकूलै, कम्पययः अननुगुणा- हारसेवनेन अनुद्भवः क्षय इति यावत् । “शीदोष्णे चैव वायुथ गुणा राजन् शरीरजाः । तेषां गुणानां साम्यञ्चेत् तदाहुस्वास्थ्यलक्षणम् । उष्णेन बाध्यते शीतं उप्गं शीतेन बाध्यते” इत्याश्व- मेधिकेपि । शीदोष्णे कफ पित्तरूपे । तथा कुमुमाखलावपि, “अन्यदा वात पित्तश्लेप्मणां त्रिदोषाणां मत्तियायत्तिलुम्, अवऱ्ऱिऩ् विळैवुगळै पदिऩेऴाम् अत्तियायत्तिलुम् काणलाम्। इवऱ्ऱिल् पदिऩॆट्टाम् अत्तियायत्तिल् कूऱियुळ्ळबडि सत्तुवगुणमे कैक्कॊळळत्तक्कदु। इवऱ्ऱै ऎल्लाम ‘अवरवर् तमदमदु” - ऎऩ्ऩुम् पासुरत्तिल् आऴ्वार् अरुळिच्चॆय्दार्। इवै मूऩ्ऱु कुणङ्गळुम् - ऒरे तिरवियत्तिल् - वर्णम् सुवै मुदलियऩवुम्।ऒरे उडलिल् वादम् पित्तम् कबम् ऎऩ्ऩुम् मूऩ्ऱु तादुक् कळुम् कलन्दिरुप्पदुबोल्, कलन्दुनिऩ्ऱु, इडम् कालम् इवैगळिऩ् १०८ वैपम्य // ठी ऐधिकाशयप्रकाशसहिते ’ ji बेपस्य अम्योम्यमभिभविलं। उद्भूतान्ना सहकारिकorri Gun jig सत्वरजस्तमॐ लुळं गति चय प्रकोप प्रशमा नियमेपि कदाचित्त्रिदोपसन्निपातस्स्यात् । तदा देहोपसंहारः” इत्यादि । श्लेष्म कफम् । चयः त्रयाणां साम्यावस्था । तदा देहस्वास्थ्यम् । प्रकोपप्रशमौ-वृद्धिक्षयौ । त्रिदोषसन्निपातः = त्रयाणामेकदा प्रकोपः । तदा देहनाशः । तथैव कालानलपवनसलिलानामेकदा सन्निपाते ब्रह्माण्डा- ख्येश्वरशरीरस्याप्युपसंहारस्तवैव निदर्शितः । अनलादीनि त्रीणि देहस्थवातादितुल्यानि । प्रदेशभेद- कालभेदेतीदं दृष्टान्तदान्तिकोभयान्वयि । जलप्रायानूपादिदेशवासेन कफादिवृद्धिः, “तदन्तकाले संशुद्धिं याति नारायणालये", “यत्किञ्चिदपि कुर्बाणो विष्णोरायतने घसेत्” इति भगवत्क्षेत्रवासादिना सत्वादिवृद्धिश्च भवति । कालभेदः - प्रीष्मवर्पर्त्वादिः कृतकलियुग प्रभातरात्र्यादिव । तत्त्रापि पित्तादीनां सत्वादीनाश्च वृद्धिर्जायते । साभ्यवैपम्येति । एतदुक्तं भवति — एपां त्रयाणां गुणानां प्रथमं द्वे अवस्थे, साम्यवैपम्याख्ये भवतः । वैषम्यस्य वक्ष्यमाणरीत्या त्रेधा विभागे आहत्य चतस्रोऽवस्था भवन्ति साम्योद्भूतत्वानुभूतत्व सहकारित्वाख्याः । तत्र सत्वादीनां त्रयाणां साम्यावस्थायाः प्रलयदशामात्र- भावित्वेन प्रकृतविचारानुपयोग एव । अत एव मूले, “साम्यवैपम्ये प्रतिज्ञातयोर्द्वयोर्मध्ये उपरि वैषम्य- मानानुधावनं कृतम् । यद्यपि वातपित्तादीनां त्रयाणां साम्ये देहस्वास्थ्यमेव ; न तु देहोपसंहारः, तथापीह सत्यादिगुणत्रय साम्ये तु ब्रह्माण्डाख्येश्वरदेहप्रव्य एव भवति इति । अत्रेदं बोध्यम्-सत्वतमसो रुद्भूतत्वे रजस्तयोस्स करोति । तत्तत्कार्यनिवृत्तिधर्माधोगतिहेतुकर्मविषयकप्रवृत्तौ तेन शैघ्रधातिशयस्य जननीयत्वात् । एवं तमोपि स्वान्यगुणत्रय सहकारि भवति । सत्योदेके मोक्षार्थप्रवृत्ती अनुपयुक्तपदार्थविषयकानुपलब्ध्य- वसर प्राप्त निद्रादानादिना, रजसि च तथाविधे तत्कार्यकाम्यनिषिद्धकर्मप्रवृत्तौ मोहादिजननद्वारा चोपकारात् । सत्वं तु स्वान्यरजोगुणमात्रस्यैव सहकारि । तत्कार्यभूतकाम्यकर्मप्रवृत्यादौ तदुपाया दिगोचरप्रकाशस्य तेन जननात् । न तु सवं कदापि तमसस्सहकारि । तत्कार्यज्ञानावरणादी सत्यत्यात्यन्त विरोधेना- नुपकारकत्वादिति । तदा सत्वस्य केवलमनुद्भूतत्वदशैव भवति । अत एवानुद्भूतता सहकारितादशयोः पृथक् कीर्तनमप्युपपद्यत इति । ननु, “प्रश्ना विश्वसृजो धर्मः महानव्यक्तमेव च । उत्तमां सात्त्विकीमेतां गतिमाडुमनीषिणः” इति चतुर्मुखादीनां उत्तमसात्त्विकजन्मोक्तया सत्वे उत्तमत्त्रस्य च शुद्धत्वात् रजस्तमस्सा मानाधिकरण्याभाव- रूपतया आविरिचात् गुणत्रययुक्तत्वेन कर्मत्रश्यत्वामङ्गळत्यादिकथनं कथं युज्यत इत्याशङ्कयाह संवरज पिरिवुक्केऱ्ऱबडि - समनिलै - माऱुबट्ट निलै इवैगळै यडैन्दु, इरण्डाम् निलैयिल् ऒऩ्ऱैयॊऩ्ऱु अमिऴ्त्तियुम् ऎऴुन्दुम्निऩ्ऱु सिलवै पिरदाऩङ्गळायुम्, सिलवै उदविगरङ्गळायुम् नडवा निऱ्कुम्। (मुदल् समनिलैयिल् उलगम् अऴियुम्) इम्मुक्कुणङ्गळाल् वरुम् पिऱवि कळै। मनुमुदलिय पॆरियोर् - उत्तम सत्तुवप्पिऱवि। मत्तिमसत्तुवप् परमभने अचित्तस्य ३। १०९ कटा मन्यादिक्षा उत्तममध्यमाधमविभाग sura ब्रह्मादिसू उत्तम सात्त्विक गति का Garji @rios, ब्रह्मादिक &D। ऱु culous FC & Devaru, GDS को QIL, सर्वजन्तु कन्दलाल गुणत्रय तारतम्य Gargaur, ‘ब्रह्मायाः सकला देवा:’ ‘न तदस्ति इति । मनुस्मृतौ द्वादशाध्याये “येन येन, गुणेनेमान् संसारान् प्रतिपद्यते । तान् समासेन वक्ष्यामि इति गुणानुगुणजन्माचा सिमुपक्षिज्य, “देवलं सात्त्विका यान्ति मनुष्यत्यञ्च राजसाः । तिर्यकुलं तामसा नित्यं इत्येषा त्रिविधा गतिः ॥” इति सामान्येन तामसराजस सात्त्विकगतित्रैविध्यं प्रतिज्ञाय, “विविधा त्रिविधैषा तु विज्ञेया गौणिकी गतिः । अधमा मध्यमा चाप्रथा कर्मविद्या विशेषतः ॥” इति तत्तत्पुरुपीयकर्मज्ञानाद्यनुगुणं एकैकापि अधममध्यमोत्तमभेदेन अधम नामसी मध्यमतामसी उत्तमतामसी इत्यादिरीत्या नवचेत्युक्त्वा, “स्थावराः क्रिमिकीटाच” इत्याद्यष्टश्लोक्या मध्यमसात्त्विकान्तगतिप्रकारान् प्रदर्यानन्तरमुच्यते “ब्रह्मा विश्वसृजः” इत्यादि । ब्रह्मा = चतुर्मुखः । विश्वसृजः =नव प्रजापतयः धर्मः महान् अव्यक्तमिति तत्तदभिमानिन्यो देवता चित्रक्ष्यन्ते । " एवच” इत्यनन्तरं इन शब्दोऽध्याहर्तव्यः । इत्येतां गति=इत्येतादृशजन्मप्राप्तिं उत्तमसात्त्विकीम दुरित्यर्थः । अधममध्यमसात्त्विकगत्योः कथञ्चिद्रज- स्तमोन्यसम्भवेऽपि उत्तमसात्त्विकगतौ न कथमपि तदन्ययसम्भव इति शङ्कितुरभिप्रायः । अथ समाधानगर्भ ब्रह्मादि इति वाक्यम् । अन्न, “गुणान् पोडशधा भत्या यत्न सत्यं चतुर्दश । अन्यद्वयं तथैकैकं तदेवोत्तममुत्तमम्॥ एवं गुणानामन्योन्यतारतम्य विभेदतः । स ससर्ज जगत्सर्वं नवधा सृष्टयपक्रमे ॥” इति श्रीविष्णुरहस्यवचनमिति काञ्ची - अय्या कृष्णताताचार्या आहुः । परन्तु मुक्तिकोशेष्यधुना नेदं वचनमुपलभ्यते । उत्तममुत्तमम् = उत्तमसात्त्विकम् । नवचेति पूर्वोक्तरीत्या भाव्यम् । तथाच चतुर्मुखादिपूत्तम सात्त्विकेष्वपि पोडशधा विभक्तगुणांशमध्ये सत्यस्य चतुर्दशभागास्सन्ति । इतरयोस्तु द्वावं- शाविति अहित्य तेषामपि पोडशांश त्रिगुणयुक्तत्वोपपत्तिरित्यर्थः । तारतम्य इति । तथा च केपाश्चि- दुत्तमशास्त्रिकत्वादिनामकरणे तत्तद्गुणप्राचुर्यमेव निमित्तम् ; न तु गुणान्तरस्य व्यवच्छेद इति भावः । ब्रह्माद्या इति ।॥॥मनुष्याः पशवस्तथा । विष्णुमायामहावर्तमोहान्धतमसावृताः ॥ इति श्रीविष्णुपुराण- वचनम् । विष्णुमाया=प्रकृतिः । “न तदस्ति पृथिव्यां वा दिवि देवेषु वा पुनः । सत्वं प्रकृतिजैर्मुक पिऱवि, अदमसत्तुवप्पिऱवि ऎऩ्ऱानबोले ऒऩ्बदु वगैयाक्कि। नाऩ् मुगऩ् मुदलाऩारै - उत्तमसात्तुविगप् पिऱवियिल् अडक्कियुळ्ळार्गळ्। आयिऩुम् - अवर्गळुम् मुक्कुणप्पिऱविगळे। एऩॆऩिल् - ओरॊरु कुणत् तैयुम् पदिऩाऱु कूऱाक्कि, नाऩ्मुगप्पिऱवियिल्, पदिऩाऩ्गुगूऱु सत्तुवम्, मऱ्ऱुम् इरुगुणङ्गळ् इरुगूऱु ऎऩ्ऱ अळविलुळ्ळऩ ऎऩ्ऱु ऎल्लाप् पिऱविगळुम् मुक्कुणमयङ्गळे ऎऩ्ऱु वेऱु वसऩङ्गळ् कूऱुगिऩ्ऱऩ। नाऩ्गाम् वर्णत्तवर्गळिडम् तमोगुणम्, क्षत्तिरियर्गळिडम् रजस्सु। पिराम्मणर्गळिडम् सत्तुवम् तलैदूक्कुम् ऎऩ्ऱ वसऩङ्गळॆल्लाम् ११० ’ देशिकाशयप्रकाश सहिये पृथिव्यां वा’ इत्यादिquor ‘तमः शूदे रजः क्षत्रे त्राह्मणे सत्यमुत्तमम्’ इत्यादि सॊल्लुगिऱऩ। । गुणत्रबद्ध Qu शीशेपादानद्रव्यनारतस्य ॐ ॐ ॐ सात्यिकादिकता मेद/@BITE पुराण मे/गा, ‘सात्त्विकेषु तु कल्पेषु माहात्म्यमधिक हरेः । तेष्ये । योगसंसिद्धा गमिष्यन्ति पगतिम् sunG मस्वा- १ यदे भिस्स्यात् लिभिर्गुणैः” इति वचनमुक्तस्यैवार्थस्य व्यतिरेकप्रदर्शनपरम् सत्त्रम् = जन्तुः । ननु पूर्व “देवत्वं शास्त्रिका यान्ति मनुष्य वश्ञ्च राजसाः” इत्यादिना मनुष्यसामान्यस्य राज-त्वोक्तया, ‘तमश्शु दे रजः क्षत्रे ब्राह्मणे सत्यमुत्तमम्” इति मनुष्येष्वेव सत्वादितारतम्यकथनं कथमुपपद्यत इत्यत्राह इप्पडि इति । उक्ततारतम्यत्र देत्यथः । अयं भावः — यू मुक्तं गुणत्रयतारतम्। मानसं ततत्प्राणिषु प्रायस्सम्भावितमपि न नियतम् । ब्रह्मादेर। पे कदा। चागद्वेपाचे दर्शनेन गुणा तरोदेकस्यावश्यत्र कव्यत्वात् । इह “तमशूदे” इत्यादौ तु मनुष्येषु चातुर्वन्यत्रस्थया कर्मानुष्ठानाय गुणभेदकथनात् इदं ततारतम्यं शरीरोपादान- भूतगृधिव्यादिपञ्चभूगतत्वेन शारीरं सत् औत्पत्तिकं आमरणमनुवर्तमानं नियतमिति सत्वादिद्वैवि- ध्याश्रयणान दोष इति । एवमधस्तादुत्तमसा त्वकग तिचेनोक्तस्यापि चतुर्मुखस्य गुणान्तरयोगप्र तिपादनेन तत्तत्कल्पाद्य- नुसारतः तस्य गुणनयोन्मे वशात् नानाविधपुराणप्रवतृत्व सम्भत्रम्, तेषु सात्त्विकपुराणस्यैवोपादेयत्वञ्चाह साविकादीति । तथाच मात्स्यपुराणे, “सङ्कीर्णास्ताविकाश्चैव राजसाश्चैव तामसाः । कल्पा- चतुर्विधाः प्रोक्ताः ब्रह्मणो दिवसाश्च ते ॥ यस्मिन् कल्पे तु यत्प्रोक्तं पुराणं ब्रह्मणा पुरा । तस्य तस्य तु माहात्म्यं तःखरूपेण वर्त्यते ॥ अग्ने शत्रस्य माहात्म्यं तामसेनु प्रकीतितम् । राजशेषु च माहात्म्य- मधिकं ब्रह्मणो विदुः ॥ सङ्कीर्णेषु सरस्वत्याः पितॄणाञ्च निगद्यते ।” इत्युक्त्वाऽथ पठ्यते, “सात्त्विकेषु तु कल्पेयु” इति । तेष्वेवेति निमित्तसप्तमी । सात्त्विकपुराणानां परगतिनिमित्तत्वे द्वारकथनं “सत्वात्सखायते ज्ञानम्” इति । प्राबल्यं सम्यक्ज्ञानजननद्वारा मोक्षप्रापकस्वम् । दौर्बल्यमप्यत्रैतद्वि- परीतरूपं तामसपुराणादीनामर्थादुक्तं भवति । एतेन, “पुराणं मानवो धर्मः साङ्गो वेदश्चिकित्सकम् । आज्ञा सिद्धानि चत्वारि न हन्तव्यानि हेतुभिः" इति महाभारते वैष्णवधर्मशास्त्रे कथनमपि पुराण- स्यामान्यस्य केवलं हेतुना=तर्केण निराकरणं न न्याय्यमित्येतत्परम् । न तु अत्यन्तपरिग्राह्यतापरमिति अव्वो जीवर्गळुडैय उडलुक्कुक् कारणमाऩ पञ्जबूदङ्गळै मऩदिऱ् कॊण्डे सॊल्लुगिऩ्ऱऩ। सात्तुविगम्, राजसम् तामसम् इवै कलन्द सङ्गीर्णम् ऎऩ्ऱु कल्पङ्गळुक्केऱ्प पुराणादिगळै पिरित्तु “सात्तुविग कल्पत्तिल् इयऱ्ऱप्पट्ट सात्तुविग पुराणङ्गळिल् ऎम्बॆरुमाऩिऩ् पॆरुमै परक्कप्पेसप्पडुम्। अदै नऩ्गऱिन्दु योगाप् पियासत्तिऩाल् पलर् परगदियडैवर्” ऎऩ्ऱु पिरमाणङ्गळ् कूऱुवदाल्। सत्तुवगुणम् नल्ल अऱिवैत् तरुम् ऎऩ्ऱबडियिले सात्तुविग पुराणङ् । परमतम चितश्य। ३। रसजायते ज्ञानं’ इत्यादिश्विक पुराणां १११ प्रायस्यराजल तामल सङ्कीर्ण पुरी दर्शवल्यgp Ganavi। साधारणशाळा शिव- शास्त्र &LL, “स्याश्नागर द्राविड[ळ] वेसरं च क्रमेण वै सत्वरजस्तमांसि ॥ मही- सुर्योपति वैदयकारसे परिविधाता हर आदिदेवः ॥ गुणोत्पविक्रमं Gang । ऱु सिद्धम् । अन्यथा मत्स्यपुराणादी • वि।शिष्य तारतम्या दिकथनं विरुध्येत । यथा तनेत्र, “साङ्ख्य योगः पाञ्चरात्रं वेदाः पाशुपतं तथा । आत्मप्रमाणान्येतानि न हन्तव्यानि हेतुभेः ॥” इति प्रशंसितस्या।पे साङ्ख्यपाशुपनादेः श्रुतिं पुरस्कृत्य केवल नर्कवलं बिना ब्रह्मसूत्रे निराकरणं कृतम्, तथेत्यपि भाव्यम् । ननु “यस्मन् कल्पे तु यत् प्रोक्तम्” इत्यादिना न सात्त्विक पुराणप्राबल्यभगव- त्पारम्यादिकं सिद्धायति । पृथक् पृथक् देवतानयपारम्यत्रादिनां सर्वेषां पुराणानां युगप तथाऽर्थ स्थ। तबाधेन सर्वाप्रामाण्ये प्राप्ते तत्प। रेशरायो करने वालमेदेन तत्तदृतुषु तत्तत्पुष्पफलादिप्रादुर्भावात् तद्देवता- पारम्यभ्काशनात् सर्वेपामपि पुत्राण नां प्रामाण्यं देवतानां पारम्यञ्चोच्यत इति शङ्कायामाह साधारणमान इति । तटस्थेत्यर्थः । इदम्परशास्त्रापेक्षया मन्यस्थशास्त्रं ह्यतिप्रचलमिति भावः । पुष्पादिन दुर्भात्रस्येव देवता परम्यस्योत्तमगत प्रापकत्वादेव कालिकाव्याप्यवृत्तित्वायोग इति तु बोध्यम् । अस्य च विस्तरेण विचारः पाशुपताधिकारे भवियत । स्यान्नागरे ति । (!) आधिदेवः = अधिदेवता । अयमाशयः - नागरादिनाम्ना त्रिव तेषां सन्निवेश विशेषाच श्रीपामे विमानं सत्य दगुगप्रचुरत तज्जा तदेवता विशे न दियुक्तमन्नाभिधीयते क्रियापादे नवमाध्याय एवमुपत्रयन्ते “नागरं द्राविडं चैत्र वेसरश्चेति वै विद्या । आस्कूपि कण्ठमारभ्य चतुरश्रं प्रकल्पितम् ॥ यामायताश्रम् अथवा नागरं तदुदाहृतम् । वस्वनमायतं धिष्ण्यं पश्रमयवायतम् । उक्तं तत् द्रा डाडानं वृत्तं वृत्तायतं पुनः ॥ बेसर ख्यं तदाख्यातं एवं त्रिविधमिष्यते ॥” इति विमनान तत्तत्सन्निवेशकल्पने तत्तद्गुणाविर्भावो भवति । विनाने ब्राह्मण जातीयत्वादिकं गजादिष्विव प्राशस्त्याःथ- म।रोप्प व्यवह्नियते । तथा सत्येव ततदेवता मेघेष्टीयन्ते । एवञ्च नागरय विमानस्य सत्यगुणमय व- ब्राह्मणजातीयत्वहरिदेवताकत्वा देमिः प्राशस्त्यकथनात् मध्यस्थदृष्टचापि भगवत्परत्वमप्रकम्प्य।म।ते । अतः तेष्वेव योगसं सेवा इति पूर्वोक्त सात्त्रिपुराणात्कर्षः सुस्थिर इति च । । कळ् मिगप्रबलमागिऩ्ऱऩ राजसम्, तामसम्, मुक्कुणङ्गळुम् कलन्द सङ्गीर्णम् ऎऩ्ऱवगैयिलाऩ पुराणङ्गळ् अव्वाऱल्ल। पल सॊल्लि ऎऩ्? ऒरे वार्त्तै कूऱुवोम् सर्वसादारण कलैयाऩ सिल्ब सास्त् तिरत्तिलुंसूड सात्तुविधिऩ् रुॆमै निलै नाट्टप्पट्टुळ्ळदु। कोयिल्गळुक्कु मेल् अमैक्कुम् विमाऩङ्गळ् मूऩ्ऱुवगै यागिऩ्ऱऩ। नागरविमाऩम् तिराविड विमाऩम्, वेसरविमाऩम् ऎऩ्ऱ। मुऱैयेयाम् ११२ ऐधिका धापमकाशसहिते साविक पुराणोक भगवत्कर्ते सुस्थिर ॥ डाला विभागळे कालस्वभाव- पक्षान्ना उपनिष@Gav पूर्वपक्ष निर्याति यदच्छादिमाना सॊल्लप्पट्टऩ। । ननु सत्वादीनां सुखदुःखादिकारणत्रमसिद्धम् । कालखभावादिभिरेव तत्तज्जननस्य तैस्तैर्वादिभि- स्वीकारादित्यत्नाः इविभागमेल्लाम् इति । सत्वादिवैपम्यादेः ‘सुखादिवैषम्यमिति व्यवरथेत्यर्थः । यदृच्छादिमात्रेत्यनेन सत्यादिगुणवैरम्यव्यावृत्तिः । तथाहि श्वेताश्वतरोपनिषदुपक्रमे, “ब्रह्मवादिनो पदन्त किं कारणं ब्रह्म ? कुतः स्म जाताः ? जीवम केन ! क च सम्प्रतिष्ठा : अधिष्ठिताः केन सुखेतरेषु वर्तामहे ब्रह्मविदो व्याखाम्” इति केचित् ब्रह्मविद्भिः काञ्चिद्वह्मविदस्सम्बोध्य, कारणीभूतं वह्म कीदृकूदे तारूपम् ? कुतः केन कुन्नास्माकमुत्पत्तिः स्थितिर्लयश्च क्रमेण भत्रति ? केन प्रेरिता दुःखमयेषु जन्मसु विशिष्टां स्थितिं वर्तामहे इनि कचित्प्रश्नान् उपक्षिप्य, सामान्यतो ब्रह्म कारणमिति सिद्धे हि तद् ब्रह्म किंरूप। मति विशेषे जिज्ञासोदेष्यति, तदेव त्वसिद्धं बहुभिर्बहुधा कारणकथनादिति विचिन्त्य पू। पक्षा उपन्यस्यन्ते । “कालः स्वभावो नियतियदृच्छा भूतानि योनिः पुरुषः” इति । कालसर्वकारण मति ज्योतिर्विदः । ततस्तुस्वभाव एवेति चार्वाकाः । नियतिलक्षणं कर्मेति मीमांसकाः । यादृ- च्छिकं सर्वगहेतुकमिति माध्यमिकाः । पञ्च भूधान्येव कारणमिति चार्वाका एव केचित् । योनिः प्रकृतिः कारणमिति साङ्ख्याः । पुरुष इति योगाः इति तदर्थः । अथ सर्वमिदं खण्डयते " इति चिन्त्यम्” इति । तत्र हेतुः “संयोग एषां न त्वात्मभावात् आत्माप्यनीशस्सुखदुःखहेतो।” इति । एतेषामचेतनानां चेतनानां या परस्परं बिना संयोगं कर्यारम्भायोगात् संयोगे वक्तव्ये स संयोग एतेषां आत्मभावात् = स्वस्वभावादेव न भवति । स्वभावस्यानतिक्रमणीयत्वेन सर्वदा संयोगप्रसङ्गात् । आत्मा पुरुपोप्यनीशः = न कारणम् । तस्य संयोगस्य सुखदुःखोभयहेतुत्वात् । न हि कश्चिदपि स्वयं खदुःखोत्पादने प्रवृतो भाति अनुन्मतस्य तथा प्रवृत्यसम्भवात् । तस्मात् समस्तसुखदुःखातीत एवान्यः कश्चित् सर्वमिदं परस्परं संयो य जगदुत्पादयतीति सिद्धान्त इति एते वादा उपनिपदि पूर्वपक्षतथैव विवक्षिताः । अतो न सत्वादि गुणफलतारतम्य कथनस्या सिद्धिरिति भावः । । अवै - सत्तुवम्, रजस्सु, तमस्सु ऎऩ्ऱ कुणमुम्, पिराम्मणर् क्षत्ति रियर्, वैसियर् ऎऩ्ऱ जादियुम् कॊण्डवै, अवऱ्ऱुक्कु तेवदैगळ्- हरि। नाऩ्मुऩ्। हरऩ् आवर् ऎऩ्ऱु सॊल्लियुळ्ळदैप् पार्क्कलाम्। इप्पिरिवुगळॆल्लाम् - काल स्वबाव नियदिगळालुम् तऱ्सॆयलागवुम् नेर्न्दवैगळ् ऎऩ्ऱु वादिप्पदु-श्रुतिगळिल् पिऱर् सॆय्युम् वादङ् गळाग ऎडुत्तुक् कऴिक्कप्पट्टदु। " परमतम अत्रि ९। “नित्या सततविक्रिया’ @sun sarn मळका सृष्टिकाल प्रदेशान्तर गुणाधकी भवादिमेद इवै ऎङ्गळाय् क्षक्षणमा Biosume ११३ त्रिगुणद्रव्य / केल उद्भवामि- निस्तरङ्ग समुद्र Buravayla सरङ्गितैकदेशावस्यै १० भागान्तर के Burwaji सरशविकारसन्तानक
ननु प्रकृतिगतगुणवैपम्यस्यैत्र, जगत्कारणचे, प्रकृतेः “नित्या सततविक्रिया” इति नित्यपरिणामि- त्वोक्त्या वैषम्यातिरिक्तपरिणामाप्र सिद्धेमीमांसकाना मिचास्माकमपि प्रलयाभावप्रसङ्ग इत्यत्नाह नित्या सततविक्रियेति । “अचेतना परार्था च नित्या सततविक्रिया । त्रिगुणा कर्मिणां क्षेत्रं प्रकृते रूप- मुच्यते ॥” इति प्रतिक्षगं क्षरणस्वभ यतयोक्तेत्यर्थः । अन्न प्रकृतेः परिणामो द्विविधः - समो विप्रमथेति । कचित्काले प्रकृतेस्सर्वप्रदेशेष्वपि सम एव परिणामः । कचिच्च तस्या एकदेशे सः । एकदेशान्तरेषु तु विपमः तथाच प्रकृतेर्चेपम्यातिरिक्तसमपरिणामस्यापि प्रसिद्ध्या यथायथं सर्गप्रयोपपत्तिः सततपरिणाम - त्वसम्भवथेति सदृष्टान्तं समाधास्यन् प्रथमं प्रकृतेरसर्वप्रदेशेष्यपि समपरिणामकालनाह प्रळयकाले इति । उभयत्नाप्यपिः समुच्चयार्थः । अन सर्वप्रदेशेष्विति पूरणीयम् । प्रदेशान्तरेति वक्ष्यमाणानुसारात् ततस्समुच्चित्य सबैकालेष्वपि परिणामसद्भाव उक्तो भवति । काचित्कसमविनमोभयपरिणामकालमा सृष्टि- कालेति । प्रदेशान्तरं = महदादिविषमविकाररहितभागान्तरम् । तथा च प्रवृत्तौ न सर्वदा सर्वप्रदेशेषु विषमो विकारः, न वा विकारसामान्याभाव इति प्रय्योपपत्तिस्सतत विक्रियन्त्रसमर्थनञ्च भवतीति भावः । वैषम्यृशब्दार्थमाह उद्भवाभिभवादिभेदेति । ययाप्रतिबध्यमतिबन्धकतावच्छेदकशक्तिविशेपेत्यर्थः । शक्ते गुणसाधारण्यपक्षाभिप्रायेणेदम् । तदभावे तु प्रकृतिगतायास्तस्यास्सामानाधिकरण्येन गुणनिष्टत्वं बोध्यम् । समाः परस्परप्रतिबन्धकतावच्छेदकतुल्यशक्तिमन्तः । निस्तरङ्गसमुद्रेति । प्रळये प्रकृते सर्वत्र समपरिणामत्वे दृष्टान्तः । तथा च यथा निस्तरङ्गपयोनिधी उपरिविजृम्भनाणवीचीतरङ्गफेनबुद्बुदादि- विषमपरिणामाभावेपि सुसूक्ष्म निरीक्षणीयजत्रेणीसञ्चरणरूप समपरिणाम इदानीमपि नवपाषाणाख्या- विख्यात सेतु सन्निहितक्षेत्रे दृश्यते तथेति भावः । अथ सृष्टिकाले तदनुपयुक्तप्रकृतिप्रदेश विशेपे समपरिणामसद्भावे दृष्टान्तः तरङ्गितैकदेशेति । तरङ्गरिङ्गणस्य बाताहतिप्रयुक्ततया अपारे अकूपारे फचिद्वातविक्षोभात्कल्लोलवेलनं कचित्तदभावथोपपद्यत इति, तद्वत्प्रकृतावपि भगवत्सङ्कल्पवात्यावैचित्र्यात् इप् प्रकृतियिल् ऎप्पोदुम् माऱुदल्गळ् नेर्न्द वण्णमिरुक्कुम् ऎऩ्गैयाले, पिरळयसमयत्तिल् ऎल्ला पिरकृतियिऩ् पिरदेशङ्गळिलुम्, सृष्टि नडक्कुम् नेरङ्गळिल् पिरगिरुदियिऩ् पिऱ पिरदेशङ्गळिलुम् मुक्कुणङ्गळुम् एऱ्ऱत्ताऴ्वुगळिऩ्ऱि निऱ्कैयाले अदिग वेऱु पाडऱ्ऱ माऱुदल्गळ् नडक्कुम्। ऎदुबोल वॆऩ्ऩिल् - पिरळय समयत् तिले, ऎङ्गुम् अमैदियाऩ - आऩाल् सिऱुसिऱु अलैगळॆऴुम् कडल् पोल। सृष्टि कालत्तिले, कॊन्दळिक्कुम् कडलिऩुडैय मऱ्ऱॊरु अमैदि याऩ पिरदेशम्बोल। इप्पडि वेऱुबाडुळ्ळ माऱुदल्, अदऱ्ऱ माऱु GA-१५ ११४ । देशिकाशयप्रकाश सहिते @ing समविषमविकारविशिष्टवेषां समष्टिव्यष्टयारिविभाग GQEQ१। Goa उत्तरोत्तरानं पूर्वपूवस्यैकनां समि अध्यक्ष अक्षर लयिऊण्ड की mb अक्षrb svada लयिकं का ग, तम् एकीभविठयं ढाका श्रुति Gam@sur८ अध्यक त्तुक्कु मुऩ्ऩे, इरण्डु जूऩ् कॊळ्ळवेणुम्। इङ्गु त्तिले “क्षेत्र समष्टिवित्र asrLITgrii अव्यक्ता क्षेत्रज्ञ वकाTLDGs Durgi क्षेत्रज्ञां क्वचिद्विषमः कचिच्च समः परिणाम इति भावः । एत्रमेत्र समविषमविक रद्वय समर्थनेन समष्टिव्यष्टि- भागमपि निवहति इप्पडि इति वाक्यद्वयेन । समष्टिः = समुदायदशा । व्यष्टिः —तदेकदेशदशा । आदिना व्यक्ताव्यक्तदशा ग्रहणम् । महद द्यात्मना परिणामात्सूत्रे प्रकृतौ समुदायदशायां भव। ते समः परिणामः । सैव समष्टिदशोच्यते । अन्यस्तु विषमो व्यष्टिभवति । एवमेव महत अहङ्कारात्मना परिणामेपि समष्टिव्यष्टिभाव इत्याह मेल इति । महदादिषु उपस्तिनेष्वपीत्यर्थः । एवमेव भाविन्या दशाया अपेक्षया पूर्वदशायास्समष्टित्वकथनेन अण्डसृष्टेः प्राग्दशापि समष्टिरित्याख्यायन इत्यपि बोध्यम् । अग्र वेदं स्पष्टीम।वष्यति । ननु त्रिगुणादिशब्दवाच्यायाः प्रकृतेरेव सर्वाणि तत्त्वानि प्रति समष्टिरूपत्वेन तस्या अपि पूर्वं कस्याप्य चेतनस्यानङ्गीकर्तव्यत्वतः सुवालोपनिपदि, “अव्यकमक्षरे लीयते अक्षरं तमसि लीयते” इति ततोपि पूर्व दशा यश्वणं कथं युज्यत इत्यन्नाह अव्यक्तेति । अयमभिसन्धिः - अक्षरतमसो द्वे तावत् न सर्दया अव्यक्ततो बहुत्वःतरम् । तत्वसङ्ख्याधिक्यप्रसङ्गात् । नापि सर्वथा तयोः अव्यक्तपर्या- यत्वच्च । उक्तथतिविरोधात् । अनोऽव्यक्तस्यैव गुणत्रयसाम्यरूपाव्यक्तत्वायस्थानहाणं विना मालया तन मम्य अक्षरतमस्वावस्थे भविष्यतः । अव्यक्तनो महदा:िप्रादुर्भावे तु अव्यक्तवावस्था- प्रहाणपूर्वकमेवोत्तरावस्थारम्भो भवतीति क्षेत्र तस्वान्तरत्वस्वीकार इनि । सुबालोपनिपव्याख्याने त- प्रकाशिकाचार्या एवं निदर्शनानि प्रकृते प्रदर्शयन्ति — भूतल निहितवीजस्थानी यमेत्यन्त निमग्न मेदं परस्मिनेकीभूतं अविभक्तं तमः । तो विभक्तम् । तत्त भूतलनिस्सृतबीज थानीयम् सलिलसंसृष्ट द्रत्र- यवबीजतुल्यं अक्षरम् । उच्छूनची जसमान अव्यक्तम् अङ्कु स्थानीयो महान् । कान्डपत्त्रपुष्पादि- तल्गळै मुऱैये, वयष्टि, समष्टि ऎऩ्बर्, मेऩ्मेलुम् पिऱक्कुम् माऱुदल्गळुक्कु मुऩ्ऩुळ्ळ माऱुदल् समष्टि ऎऩ्ऩप्पडुम्। “अव्यक्तम् अक्षरत्तिले लयम् पॆऱुम्, अक्षरम् तमस्सिले। तमस्सु प्रम्मत्तुडऩ् ऒऩ्ऱुम्।” ऎऩ्गिऱ सुरुदियिऩ्बडि, अव्यक्तम् ऎऩ्ऩुम् मूलबिरकृतिक्कुम् मेले इरण्डु निलैगळ् अक्षरम् तमस्सु ऎऩ्ऱु कॊळ्ळवेणुम् ऎऩ्ऱु तोऩ्ऱुगिऱदु आऩाल् अक्षरम् ऎऩ्बदु जीवर्गळ् अऩैवरुडैय समष्टिबुवऩागिय नाल मुगऩैत्ताऩ् कुऱिक् कुम्। अवऩ् - अव्यक्त तमस्सु परम्बरैयिऩ् नडुविले सेरमाट्टाऩ्। आगैयाल् अक्षरम् ऎऩ्ऱदु-जीवसमष्टियुडऩ् सेर्न्द असचेतनम् परमतभने मचित्तस्त्र। ३। । ११५ समः परिणामDITOLDLIITSL क्षेत्रसंसृष्ट चित्रस्थाविशेष अङ्गीकार्य लय सॊल्लुगिऱ कळत्तिले सास्सुक्कु ऎऩ्ऩत्तैच् चॊल्लुगैयाले तमोवस्थेBui Jogi अवस्य न प्रपञ्चसृष्टपर्थLara विभक स्थानीया अकरादय इति । अन न्याय सिद्धाञ्जन। दाहृतं न्यायसुदर्शनस्थं वाक्यमधेयम्- “द्विविधा हि स्मृतिकाराः । केचिदव्यक्तकारणवादिनः केचित्तमः । रणवादिनश्च इति । अध्यकस्यैव सूक्ष्मावस्थाभेदोऽश्चरं तम ेति नातीव भेद इत्यव्यक्ते पर्यवस्यतः मभिप्रायः । तमपि भेदमुरीकृत्य तमसि पवस्यताम् । तस्मादुभये रामविरोध।” इति । ननु, “अव्यक्तमक्षरे लीयते”, “यस्यान्यकं शरीरं यस्याक्षरं शरीरम्” इत्यादी अव्यक्तशब्द सहपटितस्याक्षर शब्दस्य “क्षर सर्वाणि भूतानि कूटस्थोऽक्षर उच्यते” इत्यादाश्वि जीवसमष्टिवाचकत्वमेव युकम् । अन्य कम्य सर्वदा क्षरणलभात्रस्याक्षरत्वासम्भवात् । ततश्चेद्दाक्षरस्याः रक्तावस्था शिरलं कथ मयः शङ्कयाह इगु इति अक्षरस्य व्यक्ततमोमध् यपठन स्थल इ-य: । क्षेत्रज्ञसमष्टिविवक्षेति । क्षेत्रज्ञसमष्टि। = चतुखः (?) तद्विवक्षा = तन्मात्र विवक्षा त्यादि । यदि मध्या। ठतमक्षरं जो समस्यात्, तदा तस्या अव्यक्ततमोभ्यामन्यद्रव्यत्वेन तस्यामन्य कस्य कथं व्योक्तिः, तस्या वा तमसीति अव्यक्तमेत्र जीवसमष्टिगतयाऽजहल्लक्षणावृतेरक्षरशब्दवाच्यं वक्त- व्यमित्यर्थः । तथाच न्यायसिद्धाञ्जनम्, “यतु भाप्यादेषु अव्यक्तसहपठितस्याशरशब्दस्य चेतन- विषयतया बहुश आदानम्, तत् परव्याख्यानमनुरुध्य वा स्वरूपतो निर्विकारे जं। वे सृज्यत्वत्र वना- चिद्रूप। विकारवर पे यथाऽक्षरशब्दप्रवृतः, तथा परब्रह्मेतर विनयस्याक्षर शब्दस्याचिदत्रस्थाविशेषे। पे शक्तिकल्पनो- पपद्यत इति प्रतिपादयितुं वा कचित्क्षरे प्रकृतिवि पे अक्षरशब्दप्रयोगस्य मुख्यत्वायोगात् परब्रह्मरूपा- क्षरसम्बन्धेन लक्षणायां प्रयोजनाभावात् जीवसम्बन्धेनाजहल्लक्षणायां लयविशेादेप्र। तपादनी चित्यात् “उभावेते लीयेते परम, त्मनि” इति द्वयोर पे लया। भवानाञ्चात्राजहलचणैत्र युकेत्यभिप्रायेण वेत न कश्विद्विरोधः” इति । अव्यक्ते- ननु अव्यक्तायू’ मत्रस्थाद्वयमेवेति कथं नियम्यते ! त्रिगुणं माया शक्तिरित्यादिरीत्याऽधिकतत्त्वा- नामपि कैश्चित्परिगणनात् । अत्रस्थान्तरस्याप्य वश्यकचा देत्यत्राह लयेति । एकीभावेति । “पृथिव्यप्सु प्रलीयते” इत्यारभ्य पृथिव्यादीनां जलादो लय ऊचे । तमसस्तु " तमः परे देव एकोभवति " इति एकीभाव एव । ततश्च ज्ञायते तमोत्रस्थातिरिक्ता न कापि दशा ततः पूर्वमस्तीति । तथाहि तनोत्तरोत्तर- अव्यक्तत्ति रगुम् मेलाऩ ओर् सूक्ष् निलैमै ऎऩ्बदुदाऩ् सरि। लयम् सॊल्लिवरुम् वरिसैयिल् तमस्सुक्कु लयम् सॊल्लामैयाल् - उलगत् तिऩ् तोऱ्ऱत्तिऱ्कु ऎऩ, महादमस्सिलिरुन्दु पिरित्तॆडुत्त तमस्सु अदोडे सेर्न्ददुदाऩ् ऎऩ्ऱु तेऱुम्। तमस्सु ऎऩ्ऱ निलैगऴिन्दु मेले ऒरु निलै वारादु। ११६ देशिकाशयप्रकाश सहिते LoIT OF अंशळं महातम BurGL अविभकLI LOG Bouji । “प्रकृतिर्या मयाऽऽय्याता व्यक्ताव्यकस्वरूपिणी । पुरुषश्चाप्युभाषेती लोयेते परमात्मनि”, “अव्यक्तं पुरुषे ब्रह्मन् निष्क्रिये सम्प्रलीयते”, “तस्मादव्यक्तमुत्पन्नं त्रिगुणं द्विजसत्तम ॥” शाळा: a प्रकृतिपुरुषां पृथिव्यादीनां पूर्वपूर्वजलादो लयो नाम जलादिपरिणामभूतपृथिव्यादेः पृथिवीत्वाद्ययस्थाप्रहाणपूर्वकं पृथिव्याद्यात्मनाऽपरिणते पूर्वमेत्र स्थिते जलादौ प्रविश्य जलत्वाद्यवस्थाप्राप्तिरेव । यथा घटस्य ध्वंसः तदात्मनाऽपरिणतभूभागे प्रविश्य स्वस्वभावपरित्यागेन तदात्मना स्थितिः । तमसः परस्मिन्नेकीभावश्व न तथा; किन्तु तमस्त्वावस्थाग्रहाणं परमात्मत्वप्राप्तिञ्च विनैव परमात्मनि प्रविश्य विभागानर्हतयाऽवस्था- नमानम् । ततश्च तमस्त्वावस्थायाः कदाचिदपि प्रहाणायोगात् मायाशकथादीनां निरन्तर नियतक्रम- पृथिव्यादितमोन्तत्त्वार्गे तत उपरि च निवेशायावकाशालाभात् न तत्त्वान्तरसद्भाव उपपद्यते । अव्यक्त एवाश्चरतमस्त्वायवस्थावत् अन्याः काञ्चनावस्थाः काममुत्प्रेक्ष्यन्ताम्, यदि तत्र प्रमाणं स्यात् । अन्यथा महदादिष्वपि बुद्ध्यादिशब्दप्रयोगमात्रेण तयोत्प्रेक्षा स्यादिति । तमोवस्था = तमस्वावस्था । अत्र पट्त्रिंशत्तत्व- १ बायादिदूषणं पाशुपताधिकारे भविष्यति । तर्हि तमसो ब्रह्मणि एकीभावानन्तरं को नाम विशेषो भविष्यतीत्यन्नाह प्रपञ्चति । विभक्तांशः = विभक्तं तमः । महातमसा = परदेवताशरीरभृतेनाविभक्ततमसा । यद्यपि तमसः, “तमः परे देव एकीभवति’ इति परब्रह्मण्येवाविभागः श्रूयते, न त्वविभक्तमहातमसि । तथान्युत्तरोत्तरतध्यानां पूर्वपूर्वतस्त्रशरीरके परमात्मन्येव लयत्यास्मत्सिद्दान्तसिद्धतयाऽत्रापि परे देवे महात- मइशरीरके एत्र विभक्तमसोन्तर्भाव इत्यालोच्य विशेषणी भूतशरीरमात्र निष्कर्षविवक्षया महातमसि अविभाग उक्त इति । G । अथ प्रकृतेरीश्वर विकारत्वं वदतो यादवप्रकाशस्य मतमनूद्य दूपयति प्रकृतिर्येति । विष्णुपुराण- वचनमिदम् । व्यक्तं=महदादिकम् । अव्यक्तं = मूलप्रकृतिः । परमात्मनः पृथक् कथनादिह पुरुषो जीवः । उत्तरलोके तु–निष्क्रियत्वोक्तथा व्याधारत्वेन च पुरुष ईश्वरः । स च श्लोकः भारते मोक्षधर्मस्थः । अव्यक्तस्य लयमुक्त्वा अथ सृष्टिमाह - तस्मादिति । इदमपि वचनं तनत्यमेव । नारायणात्पूर्वोका दित्यर्थः । “नारायणो जगद्योनिरनन्तात्मा सनातनः” इति हि पूर्वमस्ति । “अन्यकं पुरुषे ब्रह्मन्” इति पूर्वोपात्तस्य १ प्रकृतियुम् पुरुषदत्तुवमुम् परमात्माविल् लयमडैगिऱऩ ऎऩ्बदु पोऩ्ऱ वाक्कियङ्गळिल् इव्विरण्डुक्कुम् पिऱप्पु इऱप्पु सॊल्लुगै याले-प्रगिरुदियिऩिऩ्ऱुम् महत् ऎऩ्ऩुम् पॊरुळ् पिऱप्पदुबोल्। इव्विरण्डुम् ईसुवरऩुडैय उरुवमाऱुदल् आम् ऎऩ्गिऱवर्गळ् मुदलिल् तङ्गळ् मदत्तै मऱन्दार्गळ्। ईसुवरऩुम् इव्विरण्डुडऩ् सेर्न्दु पिरम्मत्तिऩिऩ्ऱुम् तोऩ्ऱुगिऱऩ् ऎऩ्बदु अवर्गळ् मदम् अदावदु यादवप्रकाशरिऩ् कॊळ्गै। ईसुवरऩुम् पिरकृतियुम् अनादियाऩवर्गळ्परम अचित्तस्य ३। ११७ बाल उत्पत्तिलयां कटेगा Gaura महदादिकी प्रकृति- परिणामान्धळी i@ro, ईभ्यालु स्वरूपविकाराकी न भ्रमि डा। ईश्वरात् प्रकृतिपुरुषान्नी ढङ्ग Gargy। “प्रकृतिं पुरुषं चैव विद्धयनादी उभावपि” इत्यादिक ईश्वरलाल नित्यनिविकार निरवद्यत्वश्रुति प्रकृतिपुरुपेभ्यक्ष सन्मातृग्रह्म नित्यव्यष्टि का स्वस्त ३ yr कण्ठ भोका कङ्काल स्वरूपोत्याञ्च आज ॐ अहनाभ्यागमकृविणाशादिकं b। शुक्र कार्य का वर्ष तत्तरपूर्वावस्थ चिदचिद्विशिष्ट- वचनस्यैतदनन्तरत्वेपि लयखरूपविचारणप्रकरणे सङ्गत्यतिशयात्पूर्वमुपादानम् । उत्पत्तिलयेति । अप्ययपूर्वक- मेवोपनिषत्सु स्टेः प्रतिपादनेपि, उत्पन्नस्यैव विनाश इति वस्तुक्रममनुसृत्यैवपुक्तम् । उत्पत्तेः पुरुषर्थ- साधनौपयिकत्वेनाभ्यर्हितत्याच्च । सिद्धान्तिसम्मत विशिष्टेश्वर विकारत्य निरसनेनैषां केवलेश्वरखरूपविकारत्वं वक्तुं प्रथमं तदनुगुणं दृष्टान्तमाह-महदादीति । भ्रमित इति सिद्धान्तिबुद्ध्या निर्देशः । ईश्वरादिति । तदुकं यादवप्रकाशाचार्यैस्तच्यविचारणायाम्, “ईश्वरात् प्रकृतिपुरुषी । प्रकृते महान् । महतोऽहङ्कारः” इत्यादिना । एत्रमनूदितं दूष्यते प्रकृतिमिति । अत्र प्रकृतिपुरुषयोरनादित्योक्त्या साक्षादेवोत्पत्तेः, अनादिभावस्य नाशायोग इति न्यायेन प्रव्यस्य चानुपपत्तिरिति भावः । एवं प्रकृतिपुरुषस्वभाव- बोधकवाक्य विशेष विरोधचत्, ईश्वरस्त्रभाव वोधकवाक्यविरोधमप्याह ईश्वरेते । अथ खोक्तिविरोधञ्चाह प्रकृतिपुरुषेति । तथाच तन्मत मलैय भास्करमत भने प्रदर्श। यप्यते, “सन्मानं ब्रह्मकमेत्रम् । इदं सवतस्त्रसमरूपम् । अन ईश्वरपुरुषप्रकृ़ि रूप विभागत नित्यमिति । प्रकृत्यधिकरणे एतन्मतविचारे अतप्रकाशिकाचार्याश्च - " बहु स्यामिति प्रकृतिपुरुषेश्वरमेदेन विभागं दर्शयति" इ त । तथा च स्वकीयस्य त्रयाणां ब्रह्मविकारत्वत्र वनस्य विरुद्धमिदम् “ईश्वरात्प्रकृतिपुरुषी” इति द्वस्तद्वि- कारत्वकथनैमिति भावः । अथ पुरुषस्य स्वरूपत एवोत्पत्तिविनाशङ्गीकारे दोपान्तरञ्चाह भोक्तेति । इदं वक्ष्यमाणदोपे हेतुकर्भविशेषणम् ; साख्यसिद्धान्त इव पुरुषस्य भोक्तृतानङ्गीकारे तस्योत्पत्तिवि- नाशवतां पक्षेपि वक्ष्यमाणदोषस्यासन्नकता पतेः । स्वरूपोत्पत्तीत्युच्छेदस्याप्युपलक्षणम्। अकृताभ्यागमेति । जीवखरूपस्य सादित्वे कदाचिदिदम्प्रथमतयोदितस्य तस्य देहसम्बन्धतत्फलभोगाद्यर्थं स्वेनाकृतं परकृतमेय फर्म स्वीकार्यम् । अन्यथा तदीय देहसम्बन्धादेः कर्माधीनत्वेनेश्वरस्येव यथेच्छावतारस्वाद्यापत्तेः एवं कदाचित्कस्यचिदत्यन्तं स्वरूपोच्छेदेऽङ्गीक्रियमाणे स्वकृतानामभुक्क फलानामकृतप्रायश्चित्तानाश्च बहूनां कर्मणामकाण्डे विप्रणाशश्च भवेदिति भात्रः । अधिकं चार्वाकभङ्गेऽनुसन्धेयम् आदिनेश्वरस्य वैपम्य- नैर्घृण्यादिदोपोपि ग्राह्यः । ननु पुरुषादीनां स्वरूपत उपच्याद्यनङ्गीकारे तेपामपि श्रयमाणा सृष्टिः कीदृशी भविष्यतीत्यवाह आकॅयाल इति । खरूपोपतो दोषादित्यर्थः । कार्येति । सिद्धान्ते ऎऩ्ऱ पिरमाणवसऩम्। ईसुवरऩ् माऱुदलऱ्ऱवऩ् ऎऩ्ऱ सुरुदि इवै कळुक्कुम् मुरणागुम् जीवऩागिय पुरुषऩुक्कु इदऱ्कु मुऩ् इल्लाद पुदुप् ११८ देशिकाशपप्रकाशसपिछे नाना /। का परमात्माळा ३०० विशेषणद्वारकायस्थ न्तरापत्तिलक्षणसृष्टयादिका @र्थक, “मनुरस्याह वेदार्थ स्मृंवा यन्मुनिमत्तन ॥” ढाळ परिगृही Logmire। “आसीदिदं तमोभूतम’ लाठी, “सोऽभिध्याय शरीरात् खात् प्रकृतिपुरुषादीनां खरूपतो नित्यत्वादङ्गीकार त् अनित्येत्यनुक्तिः । तथापि विशिष्टवेषेण विशेषण- ! द्वारा तेषामपि कार्यत्रमुपपद्यत इति बोध्यम् । सर्वतत्त्वानां अक यत्वेन पराभिमताकाशादिसर्व पदार्था- नामपि तत्तत्पूर्वा रथे ये चिदचितौ तद्विशिष्टपरमात्मनि इत्यन्वयः । एतदुक्तं भवति - “ततेजोऽसृजत " इत्यादी तेजआदीनां सृष्टिर्नाम न तेजआदीनामेत्र साक्षात् खरूपेग वाय्वादिभ्य उदयो भवति । सत्कार्यवादे तेजआ दिइव्यखरूपस्य नित्यत्वाङ्गीकारात् । किन्तु तत पूर्वत्राग्वादित्यावस्थापन्ना चिद्वि- शेषशरीरकपरमात्मने तत्तदुत्तरतेजस्त्वाद्यत्र स्थान साचिद्विशेषशिष्ट त्मिकावस्था न्तर पत्तिरेव । इयमचिद्- प।विशेषणमारिकाऽवस्थान्तरापत्तिः परमात्मनो भवति । एवमेव, “नारायणात् ब्रह्मा जायते” इत्यादौ पूत्रतनसूक्ष्मत्याख्यायस्थ पत्नचिद्विशेषशरीरके परमात्मनि चतुर्मु वचरूपस्थूलत्वावस्थापन चि। द्वशेवै।श- ष्टचात्मकावस्थान्तरापत्तिर। पे भरति । सा च चिद्रूपविशेषणद्वारिकेत्युच्यत इति । ननु जीवस्य स्वरूपोत्पत्त्या - दिखीकारेपे न कृत भ्यागना देदोषप्रसङ्गः। प्रच्येपीश्वरे जोत्र। वे नागरा के एनुवृत्पङ्गीकारा देव्यवाड इव् अर्थत इत । तथाच जब बेनागशक्त धनुवृत्या देवतंय मन्त्रादिभिरनुपहतचात् अस्मदुक्तार्थस्य चोपबृंहगात् एत्रमेय सिद्धान्त।येतव्यमेति भावः । मनुरिति । " तदेतच्छ्रयतां अत्र सम्बन्धे गद- तो मम” इत्युत्तराधे श्रीविष्णुपुराणे केशिध्वजखा डिक्यसंवादे । सम्बन्धे = मोचतत्साधनसम्बन्धे ॥ “य किञ्च मनुवदत् तद्वेषजम्”, “भन्त्रर्थविपरीता तु या स्मृतिस्सा न शस्यते ।” इत्य प्रि।सिद्ध- प्रभ,बस्स इति हृदश्म् । वेदथे स्मृत्व न तु कपिला देवत् वेद रुद्धार्थं स्मृत्वा । परिगृहीत इति । पुलस्त्यवशिष्टवरप्रधानलब्धपरदेवतापारम ध्यज्ञानवता पराशरत्रमर्पणाप्युक्तरीत्याऽऽसत्वेन परिगणित इत्यर्थः । आसीदिति । ॥॥“अप्रज्ञातमलक्षणम् । अप्रतक्यमविज्ञेयं प्रसुप्तमित्र सर्वत ॥” इति पिऱप्पु ऒप्पुक्कॊण्डाल् - पिऱक्कुम्बोदु अनुबविक्कप् पिऱर् सॆय्द कर्माक्कळै ताऩ् ऎडुत्तुक् कॊळ्ळल्, ताऩ् तॊडर्बऱ्ऱु इऱन्दु विट्टाल्, ताऩ् सॆय्दु- आऩाल् अनुबवियाद कर्माक्कळै पिऱरिडम् कॊडुत्तल् पोऩ्ऱ कुऱैगळ् सॊल्लवेण्डिवरुम् आगैयाल् उलगिल् कारियमागिय ऎल्ला तिरवियङ्गळुक्कुम् उऱ्पत्तियावदु- नेर् कॊडुनेराग अवऱ्ऱिऩ् उरुवम् पुदियदाग उण्डागिऱदु ऎऩ्ऱल्ल। पिऩ्ऩै अवऱ्ऱिऩ् मुऩ् निलै उळ्ळ अव्वो तिरवियङ्गळुक्कु अन्तर् यामियाऩ ईसुवरऩिडमिरुन्दु। मेले वरुम् निलैयुडऩ् अव्वो तिरविय ङ्गळ् माऱुदलडैवदु ताऩ्। इव् विषयत्तै - परासरादिगळाले वेदार्त्तङ्गळै वॆळियिडुबवर् ऎऩ्ऱु कॊण्डाडप्पट्ट मनुमहर्षि परमतभने अधिस्व। ३। ११९ सिसृक्षुर्विविधाः प्रजाः” GाळांD/ उपर्युहि काळी समvau jaga ऎऩ्ऱुम्। तमस्सै ऎरुक्कुम् ऎऩ्ऱुम् श्रुतिगळ् सॊल्लुगैयालुम्। “तमसः परमो धाता”, “पकं पादं नोद्धरति खलीलायै”, “अपेत्याहमिमां हित्वा संश्रयिष्ये पूर्णश्लोकः । इदं जगत् तमोभू, “अक्षरं तमस लीयते” इ ते तमोत्र स्थापन्नमासीत् । अलक्षणत्वात् शब्द स्पर्शादिरूपलक्षणवृतप्रत्यक्षयेोग्यन्ताया अभावात् प्रळये अप्रज्ञातं प्रकृष्टज्ञानरूपप्रत्यक्षादिषयः ।” अप्रतर्क्यम् = केवलानुमानागम्यम्, अविज्ञेयं = आगमजन्य विशे ग्ज्ञ नागोचरः । तर्हि त्रिवेचप्रमाणागोचरत्वात् किं तदा शून्यमेत्र सर्वमभूत् ? नेत्याह प्रभुतमिव सर्वतः । सुपृप्तौ यथा परमात्मन जीवस्या - पृथगत्रस्थानम्, तथैव जातो पे प्रळये परमात्मन्यथगत्रयानमित्यथ सोऽभिध्यायेत । “अप एव ससर्जादो तासु वीर्यमवासृजत्” इत्युत्तराधम् । मध्ये केवन श्लोका गताः । सः - “ततस्वयम्भूर्भगवान्, अव्यक्तस्सनातनः, तेन नारायणरस्मृत।” इत्युक्तवक्ष्यमाणवक रो भगवान् । अभिध्याय = सङ्कल्प्य । स्वाच्छरीरात्=अकीयशरीरभूतात्तमसः । अप एत्रादौ ससर्जे। ते समस्तसमष्टितरसृष्टचपलक्षणम् । वी- अण्डोल्प दनशक्ति तास्ववासृजदित्यर्थः । अथ प्रवृतौ विरुद्धधर्मबोधकत्र ननानां निर्वाहं दर्शयति तमस् इति । “विश्वं पुराणं तमसः परस्तात्, आ देत्यवर्णं तमस तु पारे” इत्यादिकमिह वित्रक्षितम् । तमा भित्तीति । सुबालोपनिपदि, “अपुनर्भवया कोशं भिनत्ति, कोशं भिन्या शीर्षकपालं भिनत्ति, शीर्षकपालं भिन्या पृथिवीं भिनत्ति” इत्यप्तेजो- चाय्वाकाशमनोभूतादिमहदव्यक्ताक्षरमचेतनमुक्त्या, “अक्षरं भित्या मृत्युं भिनत्ति” इति श्रूयते । अपुनर्भत्रया= मूर्धन्यया सुपनाख्यया नाड्या उत्क्रान्ते । जीव इति शेषः के। शं हृदयकोशं अत्र स्थानप्रामाण्यात् मृत्युशब्दः तमः परः । अन्यत्न, “यस्याश्वरं शरीरम्” इति पठि वा तदनन्तरं “यस्य तमः शरीरम्" इति पठनीये यस्य मृत्यु शरीर मति पठ्यते । तमसः परमो धाता शङ्खचक्रगदाधरः । श्रीवत्सवक्षा नित्यश्रीरजय्यश्शाश्वतो ध्रुवः" इति श्रीमद्रामायणे मन्दोदरी वनम् । एकं पादं = “पादोऽस्य विश्वा भूतानि त्रिपादस्यामृतं वि” इ।युक्तपादचतुष्टयात्मकभगवद्विभूतौ लीला विभूतिरूपमेकं पादम् । स्खलीलारसाथ स भगवान् नोद्धर। त= नो। संहरति समुद्धरन् चेत् लीलारसं नानुभवेदित्यध्याहृत्य व्याख्येयम् । आकरो द्रष्टव्यः । अपेत्याह मति । " मम त्वमन्या नित्यमहङ्कारवृतात्मकमिति पूर्वाधम् । अस्यापि मूलं अन्वेप- णीयम् । अयं मुमुक्षोरनुसन्धान प्रकारः । अनया प्रकृत्या सह अहङ्कारकृतात्मकं ममकारस्याहङ्कार- पूर्वकत्वात् तत्वृतं ममत्वं सम्बन्धं अपेय = अतिक्रम्य इमाञ्च हित्राऽहं निरामयं = निरवयं परमात्मानं “ईसुवरऩ् पिरळयम् मुडिन्द पिऱगु तऩदु शरीरत्तिलिरुन्दु उलगैप् पडैत्ताऩ्” ऎऩ्ऱु विळक्कियुळ्ळार्। इन्द तस्सु ओरळवुक्कुट् पट्टदु ““तमस्सुक्कु अव्वरुगे परमबदमुळ्ळदु; ईसुवरऩुडैय सॆल्वत्तिल् इन्द तमस्सु काल्बङ्गु ताऩ्: इन्द तयस्सै ताण्डित् ऎऩ्ऱिव्वाऱु वचनङ्गळ् इदऩ् ताऩ् परमबदमडैय वेण्डुम्”। १२० शिक्षाचार्य प्रकाशसहिते मिरामयम् ॥” इत्यादि स्मृति @ Bravon परिनित्यं सिद्धिकsur इदऱ्कु व्यापिध्यानन्तस्यवचन कार्यव्याप्ति-नित्यस्व - अञ्ज्ञानन्त्य - भोगानन्त्यादिपर। @sposter Qs-guib सर्वव्यापिध्यानुमान शुत्यादिबाधित २ लौकिक ऩ्ऱॆऩ्ऩुमिडम् ऎळ् इरण्डुम् सयाद कालत्तिले। संश्रयेप्य इत्यर्थः । परिछिनत्वेति । तमसः पारवतित्वमेद्यत्वैकांशत्व त्याज्यत्वादिकथनात् अव्यापित्वरूपं परिच्छिन्न-वं लभ्यत इत्यर्थः । व्यापित्वानन्तत्ववचनेति । ‘अनन्तस्य न तस्यान्तः सङ्ख्यानं वापि बियते’, ‘यया क्षेत्रज्ञशक्तिरसा वेष्टता नृप सर्वगा’, “तदनः तमसङ्ख्यः तप्रमाणञ्चापि वै यः" इत्यादि- कमित्यर्थः । अन साचादपि अनन्तत्यादिकीर्तनेन व्यापित्यं लभ्यते । सर्वगतक्षेत्रज्ञवर्गस्य अनया वेष्टितत्यकथनादपि अर्थ दस्या व्याप्तित्वं प्राप्तमित्याशयः । ननु सिद्धान्ते विभुनोरप्यजसंयोगखी- कारात् प्रकृति परमव्योम्नोरुभयोरपि परस्परं व्यापित्वे काऽनुपपत्तिः । तमसः परस्तादित्यादिकमपि परमपदस्य प्रकृतिविलक्षणत्वमेवाह ; न तु तदव्याप्तत्वमिति चेत् न । “सप्तमीपञ्चमीप्रथमाभ्यः दिग्देशक लेप्यस्तातिः" इति विहितस्यास्य प्रत्ययस्य विलक्षणत्वार्थकताया अतिक्लिष्टत्वात् । “पादोस्य विश्वा भूतानि” इ स्पष्टं परिन्छिन्नत्वोक्तेश्च । अनन्तत्वं नाशरहितत्वरूपं नित्यत्वम् । व्यापि- स्वमपि रूकार्यभूतप्रपदमात्रव्यापित्वरूपं न सर्वदेशव्य पित्यरूपम् । अथवा महदादिरूपांशानन्त्यं शब्दस्पर्शानुभवरूपभोगानन्त्यं च भवत्वित्याशयेनेदं समाधत्ते स्वकार्यव्याप्तीति । एतेन प्रकृते सां- ख्योक्तं सव्यापित्वानुमानमपे निरस्तमित्याह इतर्कु ति । पृथिव्यादीनि सकारणकानि, स्वाधिक परिमाण- कारणकानि च; कार्यचात्, परिछिन्नत्वाच मृत्पिण्डोत्पन्नकलशवत् । प्रकृतिबिम्बी मूलकारणत्वात्, यन्नैवं तन्नैयम् ; यथा मृदादिकमित्यादि साङ्ख्योतमनुमानं पूर्वोक्तमरिच्छिन्नत्वबोधकथव्यादिवाधितमित्यर्थः । आदिना युक्तिवाधो पे बोध्यः । तथाहि परिच्छिन्नखं खाधिकपरिमाणकारणकत्वं अणुभूते नित्ये जीचे भव्याप्तिकम् । कार्यत्वे सति परिच्छिन्नस्य तथात्वमपि स्वन्यूनपरिमण न्त्वा रच्ये पटे व्यभिचरितमिति । । १ एवमेतावता तमइशब्दो । मूलप्रकृतिवाचीति कृत्वा तदुपरिविवाराः प्रावर्तन्त । अथ तदेव कथम् ? तमशब्दस्यान्धकाराद्यनेकार्थत्वसम्भवादित्यत्नाह – इदु लौकिकेति । न लोकप्रसिद्धान्धकार इत्यर्थः । अपि तु श्रुत्येकसिद्धप्रकृतिद्रव्यमेव तम इति भावः । श्वेताश्वतरे चतुर्थाध्याये, अळवैक् कूऱुगिऩ्ऱऩ। इव्विदमिरुक्कुम् पोदु इदै- ऎङ्गुमुळ्ळ तागवुम् कणक्कऱ्ऱदागवुम् कूऱुम् सिल वसऩङ्गळुक्कुक् करुत्तु ऎऩ्ऩ वॆऩिल् - तऩक्कुक् कीऴे इदु ऎङ्गुमुळ्ळदागवुम्, ऎप्पोदुमुळ्ळ तागवुम् ऎण्णऱ्ऱ भागङ्गळैयुम् पोगङ्गळैयुम् उडैयदागवुम् काट्टुवदे (करुत्तु] इदै ऎङ्गुमुळ्ळदाग स्ताबिक्कवे साङ्गियर् मुयलुवदु वेदविरुत्तम् इन्द तमस्सु ऎऩ्बदु उलगिल् उळ्ळ इरुळागादु ऎऩ्ऩुमिडम् श्रुतियिल् विळङ्गुगिऱदु। इरुळुम् वॆळिच्चमुम् परमतम अचित्तस्त्र ३। १२१ वर्तिDaura सिद्धळं, तमipp माणशब्द विचितस- करणतै उपन्न @ मिथ्वार्थवाचि iri। “देवमायेच निर्मिता”, “तेन मायासहस्त्रं तत्” इत्यादिप्रयोगा कलां विरोधिकण्डळं, प्रयोगान्तरासी ग्रा मिथ्यः र्थ प्रकाशन & मायाशब्दाकंल मुख्यत्व ं मिथ्यर्थ प्रयोग औपचा " यदा तमस्तन्न दिवा न रात्रिः न सन्न चासच्छिव एव केवलः" इति श्रयते । “नासीत्तमो ज्येतिर भून्न चान्यत्” इत्यन्यन महोपनिपदि च । तथा च तमसो लौकिकत्वे तत्कालय रात्रि भिन्नत्वतमोराहिल्यायोग इति भावः । अथ तमश्शब्दवाच्यायाः प्रकृतेः, “मायां तु प्रकृतिं विद्यात्” इत्यादिना मायामात्रत्व- प्रतिपादनात् मिथ्यात्वमेत्र सिध्यतीति वादमपि निरागुरुते इन्दतमस्स इति । अयं भावः - सत्य मिथ्यार्थ- साधारण्येनाश्चर्यभूत एवार्थे मायाशब्दः प्रयुज्यते । अनाश्चर्यभूतशुक्तिकारजतादिषु मायाशब्दप्रयोगा- दर्शनात् । केवलमिव्यार्थाचित्वे तु तस्य तन्नापि प्रयोगप्रसङ्गात् । तन्मतव्यामो हतानां केषाञ्चित्तन, “मायिकं रजतम्” इत्यादिप्रायिकप्रयोगास्तु नादर्तव्याः । प्रकृतौ च महदादिनानाविधनी चोच्चप्रपञ्च- सृष्टयपकरणत्वादाश्चर्यमयत्त्रमस्त्येवेति । अथ मायाशब्दस्य मिध्यार्थत्राचित्वे प्राचीन प्रयोग विरोधं दोषमाह इदु इति । “जनकस्य कुले जाता देवमायेव निर्मिता” इयादौ न हि जानक्या मिथ्यात्वं प्रतिपिपादयिषितम् । अ। पत्वार्यावहसौन्दर्यशालित्वमेत्र । एत्रम्, “तेन माया सहस्रं तच्छम्बरस्याऽऽशुगामिना । बाउस्य रक्षता देह मैकैकश्येन सूदितम्” इत्यपि शम्बरासुरस्य माया सहस्रमिध्यात्वं न कथञ्चिदपि प्रतिपादयति । तथासति तस्य ज्ञानमात्र निवर्तनीयत्वेन सुदर्शनसूदनीयत्वानुपपत्तिः । तेन सुदर्शनेनेत्यर्थो हि तन्न प्राकरणिकः । ननु लोके ऐन्द्रजालिका दिव्य पे मायाविशब्दप्रयोगात् तत्कृतेन्द्रजालस्य मायात्वं मिथ्यात्व- रूपमेत्र प्राप्नोती अत्नाह प्रयोगान्तरेति । तथाचैन्द्रजालिककृतस्य खशिरच्छेदादिरूप मिथ्यार्थप्रतिभानस्यैत्र इन्द्रज, लस्य खयं सत्यभूतस्य मायाशब्दमुख्यार्थत्व। मति क मायाया मिध्यत्यनित्यर्थः । यदि कचिन्मि- ध्याभूततच्छिरच्छेदादावेव मायाशब्दव्यवहारः, तदाप्याह - मिध्यार्थेति । तथाच यत्न शक्यर्थिगतगुण- योगादिकमादायार्थान्तरे न निर्वाहो भवति, तत्रैव हर्यादिशब्दानां नानार्थेषु तुल्यं मुख्यत्वम् । इह तु शिरच्छेदादे मेंव्याभूतस्य मायाशब्दवाच्याश्चर्यात्रहणरूप्रतिभानविषयत्वादपि गौणं मायात्व- मुपपद्यत इति न तत्र तस्य मुख्यत्वमिति हृदयम् । ननु यदि माया मिव्यार्थप्रतिभानमात्रम्, तहिं नीतिशास्त्रादिषु भेदेन मायेन्द्रजालरूपोपाय विशेषकथनं विरुध्येत ; उभयोरपि मिध्यार्थप्रतिभानवा चित्वेन इल्लादबोदुम् इन्द तमस्सु इरुक्किऱदु ऎऩ्बदु सुरुदि। इदैये मायै ऎऩ्बदऱ्कुम् कारणम् वरुमाऱु। अदावदु- पल पल विदङ्गळिल् विचित्तिरमागप् पॊरुळै उण्डुबण्णुगिऱदु ऎऩ्बदुदाऩ्। ऎऩिल् पॊय् ऎऩ्बदु ताऩ् पॊरुळ् ऎऩ्बर् सिलर् अदु सरियऩ्ऱु। सीदै तेवमायैबोल् उळ्ळाळ्। सम्बरासुरऩिऩ् आयिरमायिरम् मायै कळै सक्किरत्ताऴ्वाऩ् अऴित्ताऩ् ऎऩ्बदु पोल् उलगिल् वऴङ्गुगिऱदु। ०sЯ-१६ मायै १२२ देशिकाश्यप्रकाशसहिते
अन्यथाप्रकाशनशक्तिur मायेन्द्रजालविभाग अभ्यथा- @@ Girl। J रिक @ नीतिशास्त्रोक सामादिसप्तोपायान्नी परिणामशक्तिया “प्रकृतिः कारणं माया तमस्सदसदक्षरम् । अव्याकृतमसद्वयोम योनिः शक्तिरजा त्रयी ॥ भलिनं गुणसामान्यं प्रधानं मूलकारणम् । विद्याऽविद्या चाङ्गावः ग्रन्थिः पाशश्च जालकः ॥ सलिलं प्रतिभा बुद्धिः कालोऽव्यकं कला निशा । मृत्युर्या समुद्रश्ध वाक्प्रशा नियतिर्लयः ॥’ पौनरुक्त्यापातादित्यन्नाह — इप्पडि इति । मायाशब्दस्य कचिद् गौणतयापि प्रयोगदर्श- नादित्यर्थः । सामादिसप्तोपायेति । यथाह कामन्दकः - “साम दानञ्च दण्डश्च भेदश्रेति चतुष्टयम् । मायोपेक्षेन्द्रजालच सप्तोपायाः प्रकीर्तिताः ॥” इति । अत्र सामादिचतुष्टयं मुख्योपायः । अन्ये त्रयोऽमुख्योपायाः इति तात्पर्येण द्वैराश्यकरणम् । तदुक्तं सर्वार्थसिद्धौ, “ नीतिशास्त्रेषु मुख्या- मुख्यसङ्कलनेन सप्तविधोपायपरिगणनम्” इत्यादि । अत्र मायायास्वरूपोदाहरणादिकमपि कामन्दकीय एवं दृश्यते – “कामतो रूपधारित्वं शस्त्रास्त्राश्माम्बुवर्षणम् । तमोनिलीनता चैव इति माया तु मानुषी ॥ जघान कीचकं भीम आश्रितस्स्त्री सरूपताम्” इति ॥ तत्रैवेन्द्रजाल खरूपञ्च, “मेधान्धकारवृष्टधग्निपर्वताद्भु- तदर्शनम् । दूरस्थानाच सैन्यानां दर्शनं ध्वजशालिनाम् ॥ च्छिन्नपाटितभिन्नानां संस्कृतानाञ्च दर्शनम् । इतीन्द्रजालं द्विपतो भीत्यर्थमुपकल्पयेत्” इति ॥ अन्यथापरिणामेति । तथाचोक्तवचनैरनयोः पूर्वस्मिन् अन्यथापरिणामः उत्तरस्मिन् अन्यथादर्शनमात्रम्, न तु परिणाम इति भिन्नार्थकतयैव प्रयोगान्नास्माभिस्तल किश्चिन्निर्वाहा मित्यर्थः । एवं प्रकृतौ मायाशब्दनिर्वाह प्रदर्यायान्येषामपि तन्नामधेयानां यथायथं निर्वाहमाह प्रकृतिः कारणमिति । अस्य चाऽऽकरो ज्ञेयः । स्वविकारान् प्रकरोतीति प्रकृतिरित्यादौ योगवृत्तिः, मायाशब्दादी रूढिवृत्तिः, ग्रन्थिपाशशब्दादौ वन्धकत्वादिगुणयोगात् गौणवृत्तिः, वियाऽविद्यापदादौ सत्त्वादिना विद्याविद्यादिजनकत्वरूप वयार्थ संवन्धमादाय लक्षणावृत्तिश्चेति यथासम्भव निर्वाह इत्यर्थः । सदसच्यम् = कार्यकारणरूपत्वम् । अक्षरशब्दार्थश्रानुपदमेव वक्ष्यते । नामरूपव्याकरणाभावादव्याकृतत्वम् । असचं केवलं कार्यावस्थराहित्यम् । उभयावस्थत्वात् । “निचाय्यचादेवं व्योमत्रच” इति सूत्रोक्तरीत्या व्योमसदृशतया स्वकार्यवर्गव्याप्तत्वेन व्योमेत्युच्यते । “योनिथ हि गीयते” इति योनिरुपादानकारणं भाति प्रकृमिरचेतन जगतः । शक्तित्वमपि तस्या भगवदपृथसिद्धविशेषणत्वात् । त्रयी गुणत्रयमयी । अलिङ्गम् उद्भूतशब्दादिलिङ्गरहितम् । अङ्गभावः = प्रत्यप्राधान्यवती । धर्मन मिङ्गोर भेद चित्रक्षया तथा निर्देशः । जालकः =मत्स्यग्राही साधनविशेषः । तद्वत्प्रकृतिरपि मोहनत्वात् “रङ्गस्य दर्शयित्वा निवर्तते नर्तकी यथा रङ्गात्” इति चेतनानां स्वस्मिन् प्राहिका भवति । सलिलं तद्वत्सतत चलनपरिणामिनी । अङ्गॆल्लाम् पॊय्प्पॊरुळिल्लैये नीदिसास्तिरङ्गळिल्-सामम् तानम् मुदलिय एऴुविदमाऩ पिऱरुडैय वसीगरण उपायङ्गळिल् मायै-इन्दिर जालम् ऎऩ इरुवगैयुण्डु मुदलावदु - पॊरुळै उण्मैयिलेये वेरग माऱ्ऱिविडुम्। इरण्डावदु- पॊरुळै वेऱाग काट्टुवदोडु श, angoor। LOL :- परमतम अधिस्तस्व। ३। १२३ ऎऩ्ऱार्बोलवुम्, मऱ्ऱुम् इदुक्कुच् चॊल्लुम् (G:ऎगळाऩ पेर् कळुक् @sword यथासम्भवं योग- रूढि - गोण (गोणी?) लक्ष गावृत्तिका उचियनिर्वाह। अव्यक्कतमो मध्यपठितळा अक्षरशष्त्र विषयक अभ्यासकाल तयस्थत्रिगुणद्रव्य विशिष्टचेतन समष्टिविशेष क्रं तास्पर्य ं ॥ अक्षरशब्दं प्रकरणानुगुणLDI es “अक्षरं न क्षरं प्रोकं अश्नोतेर्या सरोऽक्षरम्” ढाली व्युत्पत्ति प्रकृतिपुरुपेश्वर- सत्वगुणसमुद्रे के प्रतिभाबुद्धयादिहेतुत्वात्तत्तद्रूपत्यम् । स्वविकारान् कल्यतीति काल उच्यते । कला = भगवतशः । निशा=तद्वदाचारिका तत्त्वज्ञानानाम् । मृत्युः = संसृतिहेतुः । वृहत्त्वात् ब्रह्मापि सा भवति । नदीनां समुद्र इव स्वकार्याणां पर्यवसानभूमित्यात् समुद्रः । वाकू = तदुपलक्षितकर्मेन्द्रियकारणम् । प्रज्ञा = तदुपलक्षितज्ञानेन्द्रियकारणम् । नियतिः = स्वकार्यनियामिका । लयः = स्वकार्यलयस्थानम् । रजः = धूळिरिवायारिकेति पूर्ववत् । ननु, “अक्षरं तमसि लीयते” इत्यत्राक्षरशब्दस्य भाष्ये जीवत्रा चिताकथनं कथं युज्यत इत्यत्नाह अव्यक्ततम इति । “कूटस्थोऽक्षर उच्यते” इत्यादौ तस्य जीवनाचितायामवित्रादात् मध्य- पठितेति । ग्रन्थः = शारीरकाक्षराधिकरणे, ‘सा च प्रशासनात्’ इत्पन्न, “अव्यक्तमक्षरे लीयते", “यस्यान्यकं शरीरं यस्याक्षरं शरीरम्”, “क्षरस्सर्वाणि भूतानि कूटस्थोऽक्षर उच्यते” इत्यादी प्रत्यगात्मन्यप्य- क्षरशब्दप्रयोगात्” इति ग्रन्थः । तदवस्थेति । अक्षरावस्थेत्यर्थः । इह वक्तव्यं सर्वमनुपदमेवोक्तं तत एवाधिगन्तव्यम् । नन्वक्षरशब्दस्य रूड्या वर्णपर्यायत्वेन कथमर्थान्तरचा चकतेत्यन्नाह अक्षरशब्देति । तथाच प्रकरणाविरोध एव रूढिप्राबल्यस्यापशूद्राधिकरणे निर्णीतत्वात् प्रकृते च तदभावात् यक्ष्यमाण- प्रकारेण प्रकृत्यपादिवाचकत्वमेवेति भावः । “अक्षरं न क्षरं प्रोक्तं (विद्यात्) अइनोतेर्या सरोऽक्षरम्” इत्येव पाठः व्याकरणवार्तिके इयते । “अथ किमिदमचरमिति । अक्षरं न क्षरं विद्यात् । क्षीयते न क्षतीति वा अक्षरम् । अश्नोतेर्वा सरोऽक्षरम् = अइनोतेर्वा पुनरयमौणादिकः सरन् प्रत्ययः । अश्नुत इत्यक्षरम्" इति महाभाष्यम् । “सरन्प्रत्ययध्यानुबन्धलोपे सति अनुकरणं सरः" इति कैय्यटः । तथाचाश् इत्यल शकारस्य ककारे सर इति सकारस्य प्रकारे चाक्षरमिति रूपसिद्धिर्वोच्या । प्रकृतिपुरुषेति । एषां त्रयाणामपि स्वरूपनित्यत्वेन यथायथं स्वरूपतो धर्मभूतज्ञानतः अक्षरम् - अवियागिरुदम् असत्। वियोम ऎऩ्बदु पोऩ्ऱ पल पेराले अऴैप्पर्। अदऱ्कॆल्लाम् तक्कबडि, कारणप्पॆयराम्, इरण्डान्दरमाऩ पॆयर् ऎऩ्ऱवाऱु निर्वाहम् सॆय्यलाम् • पल अवियक्तम् अरम् तमस्सु ऎऩ्ऱविडत्तिल्-अक्षरम् ऎऩ्ऩुम् सॊल्लै जीवऩ् ऎऩ्ऱ पॊरुळिल् पाष्यत्तिल् ऎडुत्तदऱ्कु - तमस्सु ऎऩ्ऩुम् पिरक्रुचियिऩ् निलैयुडऩ्गूडिय जीवर्गळिऩ् समष्टि ऎऩ्ऱु ताऩ् करुत्तु कॊळ्ळवेणुम्। पॊदुविल् वियागरणविधिप्पडि- अक्षरम् ऎऩ्ऩुम् सॊल् - अव्वो इडङ्गळुक्कु एऱ्ऱ वगैयाल् १२४ देशिकाशयप्रकाशसहिते तस्यां कां छाguib प्रयुक्त। चेतन विशेषDITा अक्षर ईश्वर मण्डळं भोगस्थान Quor Dipi Gairकाका अर्थ का ऎऩुक्कुम् कऩ्ऱु पिऱर् सॊऩ्ऩ OLDING अप्राकृ परमो इत्यादिप्रयोग कyis Ganor १ मुतलकं ल मूलvavrr इव् अक्षरम्योमशब्दप्रयोग, “पुराणमाकाशमयम्” @उत्प्रेक्षिली स्वकार्यवगतोऽधोभागे च व्यापित्वेन च, “अक्षरात् परतः परः”, “कूटस्थोऽक्षर उच्यते”, “एतस्य वा अक्षरस्य प्रशासने गार्गि” इत्य। दौ त्रिष्वपि प्रयोग इति भावः । अथाक्षर शब्दवाच्ये यादवप्रक्रियां दूपयति इञ् अचेतनविशेषेति । चेतनस्य वर्णस्य च व्यवच्छित्तये इदं विशेषणद्वयम् । पिरर् इति । तथा च तच्च विचारणा, “परमाकाशो नाम प्रकृतेरा थावस्था” इत्यारभ्य, “स एवमुक्तानामीश्वरस्य च स्थानम् । शब्दपरिणामशक्तियुक्तत्वात् वागिति चोच्यते । अक्षर मिति च” इत्यादि । मूलमिल्ला- मैयाल् इति । अस्यार्थस्य श्रुतिस्मृत्या दष्वदर्शनादित्यर्थः । प्रत्युत श्रुत्यादिविरुद्ध चैतदिति भास्कराद्य- धिकारे वक्ष्यते । कथं तर्हि तथा तेरुक्तमित्यत्र ह अप्राकृतेति । वस्तु एवमेव तैर्यकत्र्यमित्य भिसधिः । एतदुक्तं भवति:- " तदक्षरे परमे व्योमन्" इत्यादिषु परमव्योम विशेषणतया श्रुतस्याक्षरशब्दस्य न प्रकृतित्रागा देवस्तु विशेषनामवेययं युक्तम् । विशेरगत्वेन के योगिकत्वात् । न हि ‘भूधरो नरपतिः’ इत्युक्ते भूधरशब्देन पत्र प्रतीतिः । एवं परमशब्द दिशे। पतव्योमाप न प्राकृताकाशः । तथा च परमव्योम्नि के यौगिकाक्षराकाशादिशब्द प्रयुक्तं त्वा रूढोऽयमित्यन्यथाजानन्तः तदेवतादित्यवो- चन्निति । नन्वव्यक्तस्याक्षरे लयो नाम महदाद नां महत्त्वावस्थाप्रहाणवत् नाव्यतत्वावखाप्रहाणम् । तथासति तत्त्वान्तरतापत्तेः । किन्तु देहादिलये त्रिधातुसाम्य । दिवत् गुणन्नयसाम्यापत्तिरेवेति वक्तव्यम् । तथाच ततः प्राक् अव्यक्ते गुणत्रयस्य चैपम्ये स्वीकृते सति अव्यक्तमपि महदादिवत् व्यक्तमेव स्यादित्यत्राह इव् अक्षरत्तिले इति । अयं भावः - अव्यक्तं अक्षरे लगत्या गुण पम्ययुकमपि न महदादिवत् व्यक्तं । स्यात् । गुणत्रैरभ्यप्रयुक्तविकाराणां यदा स्फुटता, तदैव व्यक्तता स्वधर्मस्वीकारात् । यथा महदादी । न स्वव्यक्ततादशायां तथात्वमिति गुगसाम्य स्थ। तेन वैति तन्नाव्यक्तशब्दप्रयोगस्समञ्जस एवेति । तर्ह्येतादृश्या दशायाः अव्यक्तात् पूर्वमपि तुल्यत ॥ ऽक्षरतनसोरप्यभ्यक्तसञ्ज्ञा स्यादिति चेत्तवाह रूढि- यालुम् इति । तथा च योगरूढत्वादस्यास्सञ्ज्ञायाः के उयोगार्थविक्षामात्रेणान्यत्र प्रयोगं प्रति रूढिशक्तेः पङ्कजपदादाविव प्रतिबन्धकत्वान्नातिप्रसङ्ग इति बोध्यम् । पिरकृति, जीवऩ्, ईसुवरऩ् ऎऩ्ऱ मूऩ्ऱु पॊरुळिल् पयिऩ्ऱुवरुम्। इव्विदम् असचेतनमागिय इन्द अक्षरत्तै- मुत्तियडैन्दोरुक्कुम् ईसुवरऩुक्कुम् पोगम् तरुमिडमाग सिलर् वर्णित्तार्गळ्। अदऱ्कु आदारमिल्लै। सिल वसऩङ्गळिल्- परमबदमागिय अन्द इडत्तै अक्षरम् आगायम् - ऎऩ्ऱु सॊल्लियिरुप्पदैमट्टुम् पार्त्तु मयङ्गिऩार्गळा मित्तऩै। अवियक्तम् ऎऩ्ऱु इदैच् चॊल्वदु- मुक्कुणङ्गळुमिदिल् परमतम अचित्तस्त्र ३ १।५ ऎत्तिले कऩक्कुम् ऎऩ्ऱोदिऩ कत्तिल् रत्ताल् वरुम् पिरिवु @jigung रुढ अव्यक्तशब्द प्रयुक्तLDITED। ९९ coin गुणवैपम्यविभकप्रदेश ८० p विकार Quoiar नाङ्गळॆल्लात्तिलुम् पॆरिदाऩ अळवाल एड। ऎऩ्ऱु पेर् पॆऱ्ऱि महदकारादि ev अधिकृत सनानन्यया सिद्धाने कशस्त्रकबी उ सृष्टि Gargm७८० उदययरिसचैव मनस्सदसदार कम् मनसश्च का मभि " ननु महानिति किमुच्यते ! प्राथमिकः प्रकृते। बङ्कार इति चेत्, अक्षरमेत्र तथे तं तदेव महानिति, समष्टितत्वेषु तथासति सर्वेनामप्युपादानानां स्वकार्यापेक्षया महत्त्वस्यावश्यकतयाऽ तेप्रसङ्गादि- त्यत्नाह - इदिल इति अयमाशयः - “गुणसाम्यात् ततस्तस्मात् क्षेत्रज्ञा ध। टतान्मुने । गुणव्यञ्जन सम्भूतिः सर्गकाले द्विजोत्तम" इति प्रकृतेर्गुणसाम्यप्रदेशे कचित् जीत्र बशेरानुप्रवेशपूर्वकं प्रथमं परमपुरुष- सङ्कल्पात् पत्रनरपवशात् उदथेः प्रदेशैकदेशे कल्लोल इत्र, गुणचैवम्याविर्भावात् महदाख्यः प्रथमो विकारो भवति । नाव्यक्ताक्षरा दिस्तथा । तत्तदवस्थाया अव्यकादिनामान्तरभजनात्वेपि रूपान्तर भजनानहत्यात् । एतदुभयार्द्धावस्थाया एव विकारशब्दाथत्वात् । स्वफ र्यापेक्षया महत्त्वस्य योगार्थस्याऽऽपेक्षिकस्य सर्वसाधारण्येपि पूर्वोक्तरूढ्यर्थस्याप्यत्र मेलनेन,स्य पदस्याव्यक्तपदवत् योगरूढत्वान्ना- न्यत्नातिप्रसङ्ग इति । पूर्वोत्तश्लोके गुणसाम्यादित बहुव्रीहिः । गुणव्यञ्जनम् = गुणत्रैपम्यम् । एवं प्रकृते महतः प्रथमसृष्टिं प्रतिपाद्य मनुस्मृतौ क्रमान्तरप्रतिपत्तिं वारयति अधिकृतेति । इदम्परेत्यर्थः । आप्तत्वसाम्येपि क्रमबोधक श्रतीनामेव सृष्टिक्रमप्रतिपादनैदम्पर्यम् । भूयरत्वञ्च विद्यते । मनु मृया - स्वल्पीयस्या धर्मव्यवहारादिप्रतिपादनपरत्वेन सुटचादौ तदभा इचे ते भवः । अनेकशास्त्राणि छान्दोग्य- सुबालादियतयः, विष्णुपुराणभारतयमा दिस्मृतयश्च । “गुणसाम्यात्ततस्तस्मात्" इत्यादि विष्णुपुराण- वचनमनुपदमेोपात्तम् । भारते जनकयाज्ञवल्क्यसंवादे, “अव्यक्तं च महाञ्चैव तथाऽहङ्कार एव च" इत्यादि प्रसिद्धम् । तथा यमस्मृतौ, “मनो बुद्धिरहङ्कारः ख निला जलानि भूः" इत्याद्यक्तम् । मन्तव्यध्यान्मनः=प्रकृतिः । “महान् वै बुद्धिलक्षणः” इत्याचक्या बुद्धिर्महान् । उद्धवद्देति । [परमात्मा] आत्मनस्वस्मात् प्रामाणिकत्वाप्रत्यक्षत्वाभ्यां सदसदुभयरूपं मनः उद्धव ससर्ज । अन परमात्मनो मनस्सृष्टिः, “रतस्माज्जायते प्राणो मनस्सर्वेन्द्रियाणि च” इत्यादादिय परम्परया बोध्या । अत्र यद्यपि, “मनो बुद्धिरहङ्कारः” इत्यत्रेव मनःशब्दः प्रकृतिपर इति वक्तुं शक्यम् । अथाप्युपरि “मनसश्चाप्य- वियक्तमागत् तॆरियामैयालुम्, इडुगुऱिप्पॆयरागैयालुम् आम् इदिल् मुक्कुणङ्गळुम् एऱ्ऱ इऱक्कमायिरुक्कुम् पिरदेशत्तिल् मुदल् माऱुबाडु एऱ्पडुगिऱदु अदऱ्कु महाऩ् ऎऩ्ऱु पॆयरिट्टार्गळ् पिऱगु वरप्पोवदॆल्लावऱ्ऱैयुंविडप् पॆरियदल्लवो अदु इदऱ्कॆऩ्ऱे तोऩ्ऱिऩ आप्तर्गळिऩ् असैक्कमुडियाद अनेकवसऩङ्गळ्—महाऩ्- अहङ्कारम् ऎऩ्ऱ वरिसैयिल् पिऱप्पु कूऱुगैयाले - आत्माविऩ् १२६ शिकाशयप्रकाशसहिते मन्तारमीश्वरम् ॥ यद्दान्तमेव चात्मानं सर्वाणि विगुणानि व पञ्चेन्द्रियाणि च ॥ वचन अन्य
विषयाणां प्रहीतृणि शनैः महान क्षेत्र ) महान् वै बुद्धिलक्षणः मन अध्यवसाय हेतुuriCuir सहकारिकाना ऎऩ्ऱु सॊल्लप्पट्टदु। इदुदऩक्के रगळैच् चॊल्लुम् सार्क् हङ्कारम्” इति कथनात् क्रमत्राधेन मनःशब्दो यथाथतार्थ एव । मनसध(पूर्व) अहङ्कारमुबई । अहमभिमान- हेतुत्वात् स्वकार्यकरणसामर्थ्याच्च तस्य, “अभिमन्तारमीश्वरम्” इति विशेषणद्वयम् । आत्मानं स्वशरीरभूतं महान्तःचोद्वहं । “सर्वाणि त्रिगुणानि च” इति तन्मात्रभूता दिसर्वपदार्थोपलक्षणम् । सर्वस्य गुणत्रयमयत्त्रात् । पञ्चेन्द्रियाणि चेति चकारात् कर्मेन्द्रियाभ्यप्युपलक्षणीयानि । अन्यपरेति । अत्रैषा- । मुत्पत्तिक्रमे न तात्पर्यम् । किन्तु साङ्ख्यरीत्या स्वतन्त्रोत्पत्तिप्रतिपेधे, परमात्मसकाशादेवोत्पत्ति- विधाने च तात्पर्यमिति भावः । ननु, “भूतादि प्रसते चापि महान् वै बुद्धिलक्षणः” इत्यहङ्कारो- पादानभूतमहत्तस्यस्य बुद्धयभेदप्रतिपादक विष्णुपुराणवचनस्य का गतिः ! बुद्धिधव्यवसायरूपिण्यात्मनो धर्म इत्याह इम्महानिति । सत्यं बुद्धिरध्यवसायात्मा आत्मघम एव । अथापि मनसा तस्यां जननीयायां महत्तत्वं सत्यप्रधानत्वात् सहकरोतीति तात्पर्येण तथोक्तिरिति भावः । अत्र, “महान् वै बुद्धिलक्षणः” इति महतो वुद्रयभेद एवोक्त इति मत्या यत् वादिकेस रिक्ततत्व निरूपणे, “सात्त्विको राजसश्चैच” इति विष्णुपुराणोक्तमहत्तत्त्व विभागस्य, “प्रवृत्तिश्च निवृत्तिञ्च” इति गीतोक्त- बुद्धिषिभागेकार्थ्यप्रतिपादनं दृश्यते, तदप्यनादेयमेव । अस्य – साहूख्यपक्षतुल्यतया अतैवानुपदं निरकरिष्यमाणयात् । ननु महतो बुद्धिलक्षणत्वं बुद्धिधर्मकत्यमेत्र । अत एव हि तस्यैव ज्ञातृत्वं वास्तविकम् । आत्मनस्तु खच्छेऽस्मिन् प्रतिफलनेन, अभिव्यञ्जकानामात्मनिष्टतयैचा भित्र्यङ्ग्याभिव्यञ्जन- स्वाभाव्येन च ज्ञातृत्यमारोपितं भवतीति तत्त्वसमीक्षोक्तिरपि घटते इत्यन्नाह इदु तनक्के इति । महत एवेत्यर्थः । आलसद्भावे = अतिरिक्तात्मसद्भावे । प्रमाण मिलैयाम् इति । “अथ यो वेदेदं जिघ्राणीति स आत्मा” इत्यादिना ज्ञातृतया प्रसिद्धस्यात्मनो महत्तस्वानतिरेकादिति अतिरिक्तात्म- सद्भावे प्रमाणाभासङ्ग इति भावः । अथाहङ्कारादिपु गुणन्नयचैपम्यानुवृत्त्यर्थं तत्कारणभूतमहत्तत्रेपि त्रेधा गुणतो विभागं दर्शयति सात्त्विक इति । इदु - महान् । एवं नेधाविभक्तमहत्तस्त्रविषये साङ्ख्याभिमतं विशेषमनूद्य खण्डयति शिलर् इति । अध्यवसायलक्षणमाय्-अध्यवसायरूपवृत्तिविशिष्ट- तया । तथाच साङ्ख्यभाष्यम्, “महत्तत्वस्य पर्यायो बुद्धिः” इति ।" तुणै अध्यवसायस्य रूपादिविषयोप- स्थापनद्वारा सहकारीणि । चेष्टालक्षणम् = शरीरचेष्टाख्यवृत्तिविशिष्टम् । कर्मेन्द्रियेति । वचनादानादि- पक्कलिल् मऩदु पिऱन्ददु, मऩदिलिरुन्दु अहङ्कारम् ऎऩ्ऱिप्पडि वेऱु वगैयिल् करुत्तु कॊळ्ळलाम् इन्द महाऩै - पुत्तियागवे सिलर् सॊल्लुवर्। अदऱ्कुक् कारणम् - मऩिदर्गळुक्कु मऩदिऩाल् पुत्ति उण्डागुम् पोदु इदु उदवुगिऱदु ऎऩ्बदु ताऩ्। इदैये अऱिवुपरमतभने अधिस्व। ३। १२७ आत्मसद्भाव प्रमाणuri ‘साविको राजसश्चैव तामसा त्रिधा महान" Tura २५ गुणवेस्पा (or Liqural कण्डकं ग सात्वि- कमहान् अध्यवसायलक्षणLDI बुद्धि का कांD Gui Qup नका, @mis ज्ञानेन्द्र ८८। सुटका बाळा, राजस महान् चेष्टशलक्षण प्राणवा पेर् पॆऱ्ऱिरुक्कुमॆऩ्ऱुम्, इदऱ्कु नाराङ्गळ् ऐन्दुम् तुणै ऎऩ्ऱुम्। मनस्सु शाकं कुटिल Qum तामस महान् लुटिलवादिलक्षणLouis @rior फालQuoDi Cui Quips Grin puti Ganga foyल प्रति चाक्यान्तर- वाक्य ं प्रमाणविरोध C@G। ९००१ सङ्घामात्रान्ना विरोध @ महान apsarळा समतिक्राना air अण्डा- रूपचेष्टायास्त तद्विपयोपस्थापनद्वारोपकारकाणीत्यर्यः । मनम् इति । " उभयात्मकमन्न मनः" इत्युक्त- स्वादिति भावः । “अन्यत्र मना अभूत्रम् । तेन नाश्रीपम्” इत्याद्यनुभवात् मनस्सहकाराभावे कस्यापी- न्द्रियस्याप्रवृत्त्या तस्योभयात्मकत्वम् । ययैक एव नरस्सङ्गवशान्नानात्वं भजते कामिनीसङ्गात् कामुकः, विरक्तसङ्गाद्विरक्तश्च भवति । एवं मनोपि चक्षुरादिसङ्गात् चक्षुराद्य कीभावेन दर्शनादिवृत्तिविशिष्टतया नानामकं भवतीति तत्र विवरणम् । तुटिलवादयो निमेपादपि न्यूनाः कालविभागाः । कालम् इति । तन्मते कालाख्यातिरिक्तपदार्थानङ्गीकारात् सर्वपदार्थावारकत्वसाम्याद्य तामसमहानेव काल इत्युच्यत इति बोध्यम् । प्रतिवाक्यम् प्रमाणविरोधेति । इदमला कूतम् - आत्मधर्मभूताया बुद्धेर्नित्य- त्यादजडत्वाच्च न जडमृतमहत्तत्स्वकार्यत्वम् । वायुविशेषस्य प्राणस्य, “आकाशाद्वायुः” इति गगन- कार्यतया साक्षात्प्रकृतिकार्यत्वञ्चानुपपन्नम् । “अनादिर्भगवान् कालः" इत्यादिना नित्यः कालपदार्थोऽ- वगम्यते, न तु प्रकृतिकार्यताम समहदभिन्नः । मनसस्साक्षात्सङ्कल्पादिजनकत्वेन ज्ञानेन्द्रियत्वमेत्र, न तु कर्मेन्द्रियोपकारस्वमात्रात्तात्मकतेत्यादि । विरोध भूयस्वाभिप्रायेण प्रतिवाक्यमित्युक्तिः । ननु सात्त्विक महान् बुद्धिरित्यादिरीत्या केवलं परिभाप्यते तस्मिन् शास्त्रे ; न तु प्रसिद्धबुद्धितत्त्याद्य- भेदोप्यभिमतस्तत्रेत्याशङ्कायामाह इवै इति । बुद्धयादिशब्दा इत्यर्थः । नाममात्रे न विवाद इति न्या- यादिति भावः । वस्तुतस्तु तेपानाममात्रत्यं न तैरस्वीकर्तुं शक्यम्। सञ्ज्ञा विधाय तदनुगुणकार्य मैदानामपिं तैः प्रतिपादनात् तासां तात्त्विकत्वप्रतीतेर्दुर्वारत्यादिस्ययगन्तव्यम् । ननु कथं महतः अध्यवसायहेतु- मनस्सहकारित्वम् ? मनसः प्रतिजीयं भिन्नतया एकस्यानन्ततदुपकारकत्वायोगात् । महतरस्वकार्यवर्णा- पेक्षया महत्येन तदुपपत्ती च एकदा पुरुषद्वयेऽध्यवसायानध्यवसायदर्शनेन तद्विरोधापातात् । उभ- यत्राप्येकरूपोपकारस्यैवावश्यग्भावादित्यत्न व्यष्टिसृष्टौ महतः प्रतिशरीरं विभक्ततया तत्तत्पुरुषस्य कर्मानुगुणमुपकारभेदो भवतीति दर्शयति इन्दमहानिति । अनयोरशङ्कापरिहारयोस्तस्यान्तरेष्वपि टैयदु ऎऩ्ऩुम् साङ्गियर्गळुक्कु वेऱु आत्मावुण्डु ऎऩ्गैक्कु पिरमाण वसऩङ्गळ् अगप्पडा इदुवम्-सात्तुविग-राजस-तामसङ्गळ् १२८ C ऐशिकाशयप्रकाशसहिते तर्षतिग्य ९ क्षेत्रज्ञां कण्ठ प्रतिशरीर विभक्तar। श्रमदानी का Diii pis विकारविशेष ं अहङ्कारकं ९५ अनात्मा देह अममिमानकरणकं सहकारि@sur@ अहङ्कार Gm Gara viGap५१ अहङ्कारनर GD अहमर्थकां साङ्ख्य मा गवादिका Gaढङ्ग आत्मानात्मचिने कमत्यादिविरुद्ध अहङ्कारकं त्याउला देदात्मभ्रमादि तुल्यत्वादुच्यते - " मुदलान समष्ठतत्वङ्ग" इते । जीव। वेशेपस्य कर्मविशेषमनिमित्तीकृत्याण्डसृष्टेः प्राक् महदादीनां सृष्टिः समष्टिः । तदनन्तरं तन्निमित्तीकृत्य शरीरादीनां सृष्टः व्यष्टिरिति भिदा बोध्या । तथाच गीयते, “महाभूधान्यहङ्कारो बुद्धिरव्यक्तमेव च । इन्द्रियाणि दशैकञ्च पञ्च चेन्द्रियगोचरः ॥ इच्छाद्वेपरसुखं दुःखं सङ्घा नवचेतनाधृतिः । एरुक्षेत्रं समासेन सविकारमुदाहृतम्” इति । बुद्धिः = महान् । चेतनानृतः = चेतनया ध्रियमाणस्सङ्घात इत्यैकपद्यम् । अत्रान्यकपर्यः क्षेत्रारम्मकाणां प्रदर्श- नम्, इन्द्रियगोचरा इत्यन्तं क्षेत्राश्रितानाम्, इच्छेया। दः क्षेत्र विकाराणामिति विशेषो भाष्योक्तो बोध्यः । । । एवं महत्तव निरूपणादनुक्रमप्राप्तमहारनिरूपणं प्रारभते इम् महान् इति । महत्तत्त्वा- दित्यर्थः । अस्यापि महतो विकारि : व्यत्वेन महत्त्वाख्य समपरिणामसन्ततो कदाचित् क चेत् ई रस्येच्छाव- शात् ततोपि विषमपरिणामे जाते तर नेत्राऽहङ्काराख्यो विलक्षणतत्यविशेषो भवतीत्यर्थः । अस्याहङ्कार- शब्दवाच्यत्यमुपपादयति इदु इति । तथा चाहङ्कार इत्यत्र कृन्धात्वर्थः बुद्धिः । देहः अहडिक्रयतेऽने- नेति अनहमि देहे अहम्बुद्धिहेतुत्वादम्याहङ्कारशब्दवाच्यत्चम् । तथोक्तं श्रुतप्रकाशिकायाम्- “मनसा करणं हि वचेतनम्” । यथा, “तदेकावयत्रं देवं चेतला हि पुनः पुनः । कुर्यात्” इति । अतोऽहम् बुद्धिरहङ्कारः । चित्रप्रत्ययगर्भत्वात् अनहमि अहम्बुद्धिः इते । चित्रप्रत्ययस्यास्त्र सर्वलोपोपि बोध्यः । एतद्विषये मताःतराज्याह अहङ्कारेनि । निर्गुणस्य चिन्मात्रस्यैवाऽऽत्मत्वमुभयोस्तयोः सम्मतम् । अतश्च अहं जानामीत्यादी ज्ञानाद्याश्रयतया प्रतीयमानो नात्मा भवितुमर्हतीति तद्यनिरिक्तोऽहङ्कार एव तत्प्रतीतिगोचरः अहमर्थ इत्यर्थः । तथाच साङ्ख्यभाप्यम्, “प्रत्यक्षस्य बाधात्” इति सूत्रखण्डे, “अहं जानामीति गुगादिप्रत्यक्षस्य अहं गौर इति प्रत्यक्षवत् श्रुत्यैव बाधात् । अन्यथा हि गौरोहमिति प्रत्यक्षबलेन देह एत्रामा स्यादिति जितं चार्चा” इति। अद्वैतिभिरपि - “सुपुप्तिमूर्च्छा- दावप्रत्ययापायेपि आत्मानुभवदर्शनात् नात्मनोऽप्रत्ययगोचरत्वमिति । श्रुत्यादिविरुद्धमिति । “स कारणं करणाधिपाधिपः”, “भोक्ता भोग्यं प्रेरितारच मत्वा” इत्यादिषु ज्ञातृत्वभो कत्वादिमत्तयैवात्मा- नात्मविवेचनात्, “अहम्बुद्ध्या परागर्थात् प्रत्यगर्थे हि भिद्यते” इत्यहम्बुद्धियोभ्यस्त्वतदभावाभ्यामेव तयोर्वैलक्षण्याच्च तन्न युक्तमित्यर्थः । नन्वहङ्कारस्य तत्त्वरूपत्वे दुस्यजस्य तस्य, “अहङ्कारं बलं दर्प कामं क्रोध ऎऩ्ऱु पिरिक्कप्पडुम्। इव्विषयत्तिल् सिलर् वेऱुविदमागक् कूऱुगिऱार्गळ्। ऎङ्ङऩे ऎऩिल्-सात्तुविगमाऩ महाऩ् ऒरुविषयत्तैत् तीर्माऩम् सॆय्युम् पोदु कारणमाय् निऩ्ऱु पुत्ति ऎऩ्ऱु पेर्बॆऱ्ऱु इरुक्कुम्। ८ ।
परमतमग्ने अचित्तस्त्र ८। I १२९ । कळैयुम् तेऩै सत्तैयुम् विडच् चॊऩ्ऩबडि। माऩ त्तैयादल् रवाऩ अरित्तैयादल् विडच्चॊऩ्ऩ ग्रहम् । विमुच्य निर्ममश्शान्तो ब्रह्मभूयाय कल्पते” इत्यादौ कथं त्याज्यतोक्तिरित्यन्नाह अहङ्कारमिति बाक्यत्त्रयेण । देहात्मभ्रमेति । तस्याप्यहङ्कारशब्दवाच्यतया, “पञ्चभूतात्मके तात ! देहे मोहतमो- वृतः । अहं ममेःयेतदुच्चैः कुमतिः गुरुते मतिम्” इति तस्य निपित्धत्वादित्यर्थः । उत्कृष्टजनेति । तथाच भाष्यम् - “अयमेत्र चाहङ्कार उत्कृष्टजनावमानहेतुर्गर्वापरनामा शास्त्रेषु बहुशो हेयतया प्रतिपाद्यते” इति । तथाच तत्राहङ्कारशब्दः तत्कार्यभूतदेहात्मा भिमानगर्वादिवृत्तिविषय इति तस्य त्यागवचनमुपपद्यत इत्याशयः । ननु कारणभूतस्याहङ्कारतत्त्वस्य नित्यं स्थितौ तत्कार्यस्य गवदिः कथं सुत्यजत्य मिल्यनाचार्या रहस्यत्त्रयसार एत्रमाहु - “एतादृशा चित्सम्बन्वेऽनुवर्तमानेपि तत्कार्यभ्रमरूपाहङ्कारादयः व्याधयः मूलमन्त्रा- दिसिद्धवित्रेकाख्यमेज विशेपेग नश्यन्ति” इति । क्षेत्रान्तर्भूतत्वं पूर्वोक्तरीत्या । शरीरारम्भकेत्यर्थः । आत्माचान अहमर्थम् इति पूर्वोक्तमतव्यावृत्त्यर्थम् । “आत्मन्येव न दोपाय शब्दोऽहमिति यो द्विज” इति विष्णुपुराणवचनात्, “बाधकापेताहम्बुद्धि साक्षादात्म विश्यैव” इति भाषितत्वात्, “अथातोऽहङ्कारादेश” इति श्रवणाच जीवोप्यहंशब्दाशब्दवाच्य इत्यर्थः । तथाचानेकार्यकाहङ्कारशब्दवाच्यविपये प्रकरणानु- गुणमेत्र विशेषनिर्णयः कार्यः अन्यथाऽतिप्रसङ्गात् । तदुदाहृतमागमप्रामाण्ये, “तथाच हरिशब्दस्य इदऱ्कु अऱिवुक् करुविगळागिय कण् मुदलिय ऐन्दुम् तुणै। राजसमहाऩ् तुडिप्पै उण्डाक्कि पिराणऩ् ऎऩ्ऱु पॆयर् पॆऱुम्। अप्पोदु अदऱ्कु तॊऴिऱ् करुविगळागिय कैगाल् मुदलिय ऐन्दुम् तुणैनिऱ्कुम् मऩस्सु ऎऩ्ऩुम् करुवि इरण्डु महाऩ्गळुक्कुमे तुणैबुरियुम्, तामस महाऩ्-त्रुडि, लवम् ऎऩ्ऩुम् सिऱिय निमिषङ्गळ् मुदलाय् पिरिन्दिरुक् कुम् कालमॆऩप्पडुम् ऎऩ्ऱु इक्कूऱ्ऱिल् ऒव्वॊऩ्ऱुम् तवऱागुम् नाङ् गळ् इव्विदम् ऒरु सङ्गेदम् ऎङ्गळुक्कुळ् एऱ्पडुत्तियुळ्ळोम्। वेऱिल्लै ऎऩ्ऱाल् - अप्पोदु अदु परवायिल्लै। इम् महाऩ् मुदलिय सृष्टिक्कप्पट्टु समष्टिदत्तुवङ्गळ् अऩैत्तुम्, पिरम्माण्डम् प्राणिगळ् पिऱक्कुम्बोदु, ऒव्वोर् उडलिलुम् पिरिन्दु निऩ्ऱुदवुगिऩ्ऱऩ। इम्महाऩिऩिऩ्ऱुम् पिऱन्द इरण्डावदु माऱुदल् निलै अहङ्कार मॆऩप्पडुम्। इदु नाऩॆऩ्ऩुम् आत्तुमा अल्लाद उडलिल् -नाऩ्-ऎऩ आत्तुम अबिमाऩम् पिऱक्कक् कारणमागैयाल् वियागरणविधिप्पडि अहङ्कारम् ऎऩ्ऩप्पडुगिऱदु। इव्वहङ्गारमे “नाऩ्” ऎऩ्ऩप्पडु किऱदॆऩ्ऱु साङ्गियरुम् अत्वैदिगळुम् सॊऩ्ऩदु - आत्तुमा इदु- अनात्तुमा अदु ऎऩ्ऱु पिरित्तुक्काट्टुम् पिरमाणङ्गळुक्कु माऱाऩदु। अहङ्कारम् विडत् तक्कदाऩ ऒऩ्ऱु ऎऩ्ऱ कीदैक्कुम् -“उडले नाऩ्” ऎऩ्गिऱ अहङ्कारत्तैयुम्। “नाऩ् उयर्न्दवऩ्” - ऎऩ्ऩुम् अहङ्कारत् तैयुम्(अदावदु कर्वत्तैयुम्) विडवेणुमॆऩ्ऱुदाऩ् पॊरुळे तेसि - १७
१३० १ १ देशिकाशयप्रकाश लहिते उपादेय / ji @iidari D। दुस्त्यजाका उचितमयां DGp श्रहङ्कारतय काठकं कारणका महान् Guru गुणशेषस्य विविध Loriya चैका रिकं, तेजसं, भूतादि Quary। appa सारिविकाकार इन्द्रियोपादान। तामसाहङ्कार तन्मानोपादान। “रजः दृष्टा मण्डूकवा चिता इति तच्छब्दवाच्यत्वात् सिंहो मण्डूक एव किम् । तथा गोशब्दवाच्यत्वात् शब्दश्वापि विपाणवान् ॥” इति । शृङ्गिपश्वादेरपि गोशब्दवाच्यत्यात् तद्वाचिगोशब्दवाच्यशब्दश्चापि विषाणत्रान् स्यादित्यर्थः ़ दुस्त्यजम्=अहङ्कारादिकम् । तस्य दुंस्यजत्यञ्च अन्यत्रोक्तम्, “तत्रेषु परिगणितोऽहङ्कारः न विवेकमात्रेणापैति । सूक्ष्मशरीरध्वंसं यावदनुबध्नाति” इति । आदेयम् = आत्मखरूपादिकम् । “आत्मेति तूपगच्छन्ति ग्राहयन्ति च” इति सूत्रेण तस्योपात्यत्वेनोपादेयताविष्करणात् । उचितमत्रिरे इति । “न हाशक्यं विदधाति शस्त्रम्, मातापितृसहस्रेभ्योपि वत्सलतरं हि शास्त्रम्” इत्यादिकमिहाभिप्रेतम् । एवमेषां त्याज्योपादेयविभागे प्रमाणतया शास्त्रस्य प्रस्तावात् एतद्वर्मिग्राहकप्रमाणमपि शास्त्रमेवेत्युक्तं भवति । ततच — भव्यक्तावृतमहत्तत्वात् अभिमान कार्योन्नेयाहङ्कारोत्पत्तिः इति वादिकेसर्युक्तं निरस्तम् । तत्त्वानुमेयतावादस्य साङ्ख्यसगन्धत्वेन सिद्धान्तविरोधात् । महतीव तत्कार्येऽहङ्कारेपि वैविध्यमाह इब् अहङ्कारेति । तदुक्तम् - “वैकारिकरतैजसश्च भूतादिश्चैव तामसः । त्रिविधोऽयमहङ्कारो महत्तत्त्यादजायत” इति । अन तृतीयस्य तामसत्वोक्तथा प्रथमद्वितीययोस्सात्त्विकराजसत्वे अपि सिद्ध । अथ महत्तत्त्व- विलक्षणतयाहङ्काराणां त्रयाणां कार्यभेदमाह इवरिल इति वाक्यत्त्रयेण । सच्चकार्यप्रकाशकरत्वा दिना इन्द्रियाणां सात्त्विकाहङ्कारोपादानकल्यम् । तथाच श्रीविष्णुपुराणे “तैजसानीन्द्रियाण्याहुः” ति तेषां राजसाहङ्कारकार्यत्वं पूर्वपचयभिमतमिति आहुरिति प्रयोगेन दर्शयिया, “देवा वैकारिकाः स्मृताः” इति स्वमतं कथितम् । देवा: - इन्द्रियाणि । “अग्निर्वाक् भूत्या मुखं प्राविशत्॥॥ आदित्यश्चक्षुर्मूत्वाऽ क्षिणी प्राविशत्” इति भ्रत्या तेषां देवाधिष्टितत्वात् द्योतनात् प्रकाशनाद्वा । इन्द्रियोपादानमित्यत्रेन्द्रियं प्राकृतं ग्राह्यम् । अप्राकृतस्य तस्य नित्यत्वात् । तामसाहङ्कारम् इति । “भूततन्मात्त्रसर्गेयं अहङ्का- रासु नामसात् " इति तदुक्तेः । तत्रैवोपरि, “भूतादिस्तु विकुर्वाणः शब्दतन्मात्रकं ततः” इति विवरणात् यल्लदु-उडलुरुप्पु पोऩ्ऱ अहङ्कार तत्तुवत्तैयुम्, नाऩ् ऎऩ्ऩप् पडुम् अहङ्कारमाऩ आत्तुमावैयुम् विडवेणुमॆऩ्ऱु पॊरुळ् कॊळ्ळत्तगादु विडमुडियादवऱ्ऱैयुम्, कैक्कॊळ्ळ वेण्डियवऱ् ऱैयुम् विडच् चॊल्लुवारुण्डो? इव्वहङ्गारमुम्, तऩक्कुक् कारण माऩ महाऩैप् पोलवे-मुक्कुणङ्गळ् कारणमाग मूऩ्ऱागि मुऱैये- वैगारिगम्, तैजसम्। पूदादि ऎऩ्ऱु पॆयरुडैयदागुम्। इवऱ्ऱिल् मुदलावदु इन्दिरियङ्गळ् पदिऩॊऩ्ऱुक्कुम् मूलगारणम् मूऩ्ऱावदु- तऩ्मात्रैगळ् ऎऩ्ऩप्पट्ट पञ्जबूद सूक्ष्मङ्गळुक्कु मूलगारणम्, परमतमने अचित्तस्व। ३। १३१ प्रवर्तक तस” इत्यादि यचन/vaarrow राजसाइङ्कार @OG प्रवर्तक के इन्द्रियतन्मात्रसृष्टिका @ सात्त्विकाहङ्कार विशेषाङ्क का निमित्तकारण o ॥ pipis is pismal इन्द्रिair goal अदद्वार- हैरण्यगर्भ पक्ष अहङ्कार का mi @appp उत्पति कर्मेन्द्रिय १ Gap बाक्पा Barr। इन्द्रियाणां तामसाहङ्कारः शब्दतन्मात्रस्यैव साक्षादुपादानम्, इतरेपां स्पर्शसन्मानादीनां पञ्चभूतानाश्च परम्परयैवेति, तथैव भूतादिसञ्ज्ञासम्बन्धस्तस्येति च बोध्यम् । अन्धया साङ्ख्यमत इत्र सर्वेषां तन्मात्राणां साक्षात्तामसाहङ्का- रादेवोत्पत्तिः, तेभ्यश्च तथातथा पश्चभूतानामित्यङ्गीकारे, “आकाशाद्वायुः” इत्यादिश्रुतिविरोध इत्यने वक्ष्यते । रजः प्रवर्तकमिति । “यदा तमसि सत्वे च रजोऽप्यनुगतं स्थितन् । रजः प्रवर्तकं तन्न बीजेषु च यथां जलम्” इति ब्रह्माण्डपुराणे क्रियापादस्थं वचनम् । प्रवर्तकत्वञ्च तत्कार्यजननेऽनुग्राहकत्वम् तथाच सात्त्विकाद्यहङ्कारेणेन्द्रियादिसृौ बीजेन वृक्षोत्पत्तौ सलिलमिचेदं सहकारि भवतीत्यर्थः । न च रजसाहङ्कारस्य केवलं निमित्तत्वे दण्डादेर्घटादाविव तस्य स्वकाय द्वियादावननुवृत्तेः कथमिन्द्रियाणां चलना दितत्कार्यान्वय इति वाच्यम् । सुवर्णतैजसत्वपक्षे तदुपष्टम्भक पृथिव्यादिगतगुरुत्वकार्यस्य पतनस्य स्वर्णान्वयवदस्यापि कथञ्चिदुपपादनीयत्वात् । नन्वेवमपि तस्य किञ्चित्प्रत्यपि उपादानत्वाभावे प्रकृति- विकृतयस्तप्त इति कीर्तितसप्तत्वसङ्ख्या विरोध इति चचेतन केचिदाहुः- “तथा वादोऽहङ्कारसामान्यमवलम्ब्य : प्रवृत्तः । सामान्येन व्यपदेशा भवन्तीति न्यायात् । आद्यन्तयोस्तथात्वात् । अन्यथा प्रकृतावप्येकदेशस्यैव महदहङ्कारादिरूपेण परिणामात् कथं मूलप्रकृतिरविकृतिः” इत्युक्तिरिति शङ्काया अन्यत्रापि दुर्वारत्वात् इति । अन्ये तु निमित्तकारणं सहकारिकारणम् । न त्पादानभिन्नं कारणम् । तथाच राजसाहङ्कारो द्विधाभूय सात्त्विकादिसंश्लिष्टः इन्द्रियाणामुपादानं भवन्नपि अन्यरूपेण निमित्तश्च भवति । पञ्चीकृतभूतेषु “वैशेप्यात्तु तद्वादः” इति न्यायेन पृथिव्या दिव्यपदेशवदनापि सात्त्विकत्वादिव्यपदेश इति वदन्ति । अथोक्तमनुसृत्य क्रमप्राप्तेन्द्रियलक्षणमाह सात्त्विकेति । “सात्त्विकाहङ्कारादिति अहङ्कारविशेष निर्देशात् इन्द्रियाणीति” बहुवचनेन सर्वेन्द्रियोपदेशाच्च अहङ्कारान्तरादिन्द्रियोत्पत्तिम, सात्कििाहङ्कारान्मनो मात्त्रोत्पत्तिश्च वदन्तो निरस्यन्ते । तदुक्तं साङ्ख्यप्रवचनभाष्ये, “तैजसः दिन्द्रियाण्येव ज्ञानकर्ममयानि च” इति मनो- नडुविलुळ्ळ राजसाहङ्गारम्, रजस्सुक्कुळ्ळ तूण्डुम् कुणप्पडि मुदलावदैयुम् मुडिवुळ्ळदैयुम् तूण्डि अव्ववऱ्ऱिऩ् कारियङ्गळ् तोऩ्ऱ निमित्तमाग विरुक्कुम्। मुदलावदाऩ सात्तुविग अहङ्कारत्तिऩिऩ्ऱुम् तोऩ्ऱियवै पदिऩोर्। इन्दिरियङ्गळ्। अदावदु करुविगळ्। इवऱ्ऱैये अऱङ्गा रङ्गळ् ऎऩ्ऱु सॊल्लुम् मदम् -अहङ्कारत्तिऩिऩ्ऱु इन्दिरियङ्गळ् पिऱक्किऩ्ऱऩ ऎऩ्ऱ सुरुदिक्कुच् चेरादु। पदिऩोरु करुविगळिल् तॊऴिऱ् १३२ देशिकाशयप्रकाश सहिते पञ्चकलङ्क राजसाङ्कार कार्यQDD का शैवपक्ष श्रुतिस्मृति सिद्धी । श्रीचित्यमात्र कहिलGGur अतिप्रसङ्ग व्यकं कर्मेन्द्रिय कल प्रतिशरीरमुत्पत्तिविनाशकटङ्गा न पक्ष सृष्टिका एकादशेन्द्रिया मिन्नानां राजसात् मनोमात्त्रस्य च, अहन्तरवाद्विकुर्वाणात् मनो वैकारिकादभूदिति, सात्त्विक्रमेकादशकं प्रवर्तते वैकृतादहङ्कारात् इति च सात्त्विकादुत्पत्तिरित्ति" इति इदश्च विष्णुपुराणेप्यनूय खण्डितमित्युक्तं न विस्मर्तव्यम् । शैवमते च भोजराजेनैतद्विपरीतमूचे" तैजसतस्तत्न मनो वैकारिकतो भवन्ति चा- क्षाणि" इति । अथ हैरण्यगर्भपक्षं प्रतिक्षिपति इवै इति । इन्द्रियाणीत्यर्थः । “इन्द्रियाण्यहङ्कारविशेषाः” इति हैरण्यगर्भोक्तिरिति सर्वार्थसिद्धिः । शेरादु इति । " त्रिविधोऽयमहङ्कारः महत्तत्त्वादजायत । भूतेन्द्रियाणां हेतुः सः त्रिगुणत्वान्महामुने ।" इत्यादिनेन्द्रियाणामहङ्कार कार्यत्वावगमादिति भावः । अथ शैवैकदेशिमतमन्यनूद्य खण्डयति इन्द्रियङ्ग इति वाक्यद्वयेन । तदुक्तं तैः “प्रवृत्तिशीलत्वात् राजसाहङ्कारकार्याणि कर्मेन्द्रियाणीति । श्रुतिस्मृतिसिद्धमनु इति । तद्विरुद्धमिति यावत् । “देवा ‘वैकारिकारस्मृताः”’ इत्यविशेषेणेन्द्रियाणां सर्वेषां सात्त्रिकाहङ्कारकार्यताबोधनात् स्मृतितन्मूलभूत अति विरोधादिति भावः । औचित्यं = प्रवृत्तिशीलतालक्षणं सालक्षण्यम् । अतिप्रसङ्गम् वरुम् इति । मनसोपि प्रवृत्तिशीलत्वेन तस्यापि राजसाहङ्कारकार्यव्यापात इत्यर्थः । अथाव यादवप्रकाशमतमपि प्रदर्श्य निराकरोति कर्मेद्रिय इति । अयमभिसन्धिः – “सप्त इमे लोका येषु चरन्ति प्राणा गुहाशया निहिता सप्तसप्त” इति सप्तानामेव प्राणानामिन्द्रियाणां जीवेन सह तत्र तत्र गमनं श्रयते । कानि तानि सप्तेन्द्रियाणीत्यत्र विशेष्यते च श्रत्यन्तरे, “यदा पञ्चावतिष्ठन्ते ज्ञानानि मनसा सह । बुद्धिश्व न विचेष्टेत तामाहुः परमां गतिम्” इति । पञ्च ज्ञानानि श्रोत्रादीनि पञ्चज्ञाने न्द्रियाणि मनः बुद्धिचेति सप्तैवेत्यर्थः । एतन्मते बुद्धया सह द्वादशेन्द्रियाणीति श्रुतप्रकाशिका । तथाच तेपां मध्ये सप्तानामेव जीवेन सहोत्वातिकाले गतिश्रवणात्, तदतिरिक्त कर्मेन्द्रियपञ्चकं शरीरेण सहोत्पद्यते विनश्यति चेति सिद्धमिति । सृष्टिकालतिले इति । “भूतेन्द्रियाणां हेतुस्सः देवा वैकारिकास्स्मृताः” इत्यविशेषेग सर्वेन्द्रियाणामादिकाले सृष्टिश्रवणात्, “इन्द्रियाणि तन्मात्रेषु लीयन्ते” इति सर्वेन्द्रियपव्यावगतेथ न कर्मेद्रियाणां शरीरोत्पत्ति विनाश समकालमुत्पत्ति विनाशौ वक्तव्यो । सप्तानां जीवेन सह गत्युक्तिश्रोपल- क्षणार्था । अत एव तमुत्क्रामन्त सर्वे प्राणा अनुत्क्रामति इति सर्वशब्दप्रयोगोप्युपपद्यते । “अध्यय- करुविगळैन्दैयुम् राजस अहङ्कारत्तिलिरुन्दु पिऱप्पदागक् कूऱुम् सैवर्गॊळ्गै सुरुदिस्मृतिवसऩङ्गळुक्कुप् पॊरुन्दा। एदो ऒरु ऒऱ्ऱुमैमट्टुम् इरुप्पदैक् करुदि इष्टप्पडि कारणगार्यङ्गळैक् कऱ्पित्ताल् कुऴप्पम्दाऩ् उण्डागुम्। तॊऴिऱ्करुविगळाऩ कर्मेन्दिरि यङ्गळ् उडलोडु उण्डागि मडिन्दुविडुमॆऩ्बदुम् सरियल्ल। स्रुष् टियिऩ् तुवक्कत्तिलेये पदिऩॊरु इन्दिरियत्तॊगुप्पुगळुम् अहङ्कार परमतम मचित्तस्य ३। - १३३ तळा करण कळुम् नेरत्तिले पिऱन्दऩवॆऩ्गिऱ अडिङ्गळोडे Arवुक्कुम्। “मनःषष्ठानीन्द्रियाणि प्रकृतिस्थानि” इत्यादिवाक्यमुपलक्षण (?) - ॥ ज्ञानेन्द्रियपञ्चकानं सहकारियां सङ्कदर-स्मृत्यादिकं सायाभिमानचिन्तावृत्तिमेदेन मन एव बुद्धहङ्कारशब्दैर्व्यपदिश्यते" इति भाप्योक्तरीत्या बुद्धाख्यमतिरिक्तमपी न्द्रियं नाङ्गीकार्यमिति भावः । नन्वेवम् “हस्तादयस्तु स्थितेऽतो नैवम्” इति शारीरकसूत्रदीपे श्रोत्रादीनि ज्ञानेन्द्रियाणि पञ्च, वाग्धस्तादीनि कर्मेन्द्रियाणि पञ्च, मनचेत्येकादशेन्द्रियाणि । तत्र श्रोत्रादीनि जीवेन सह शरीरान्तरगमनेपि गच्छन्ति । वाग्घस्तादीनि कर्मेन्द्रियाणि तु स्थिते शरीरे तेनैव सहो- त्पत्तिविनाशयोगीन्युपकारकाणि” इति कथनं कथमुपपद्यतान्नामेति चेत् — मैत्रम् । परमत इव वाग्घ- स्तादीनां शरीरेण सहोत्पत्तिविनाशाङ्गीकारेपि तेषामिन्द्रियत्वं परमप्रकम्प्यमित्यन्यारुह्य दर्शयितुं प्रवृत्तत्वात्तस्य ग्रन्थस्य । अत एव भाष्यादिषु एकादशेन्द्रियाणामपि गमनं प्रतिपादितमुपलभ्यते । स्पष्टश्चेदं न्याय- सिद्धाञ्जने । अथ पडिद्रियवादमपि निराकरोति - मनष्पष्टानीति । गीतावचनमिदम् । अत्न मनसष्पत्यसङ्ख्या रकत्वदर्शनात् इन्द्रियाणां पट्सङ्ख्याकत्वं लभ्यते । आदिना “तेषां त्ववयवान् सूक्ष्मान् पण्णामप्यमितौजसाम् । सन्निवेश्यात्ममात्नासु सर्वभूनानि निर्ममे " इति मनुवचनपरिग्रहः । वाकूपाण्या- दिष्विन्द्रियत्वव्यपदेशः चक्षुरादिवत् वचनादिक्रियाहेतुभूतसूक्ष्मांश विषयतया गौण इति तेषामभिमानः । उपलक्षणमिति । इतरेषामपि प्रदर्शक मित्यर्थः । अनोपलक्षणपरमित्येव सर्वत्न पाठः । स चोपलक्षणस्य शब्दव्यापारस्य शब्दवाच्यत्वाभावेन शब्दस्य तत्परत्वासम्भवात् असमञ्जस इति लेखकप्रमादकृतो बोध्यः । “एका कन्या दशोन्द्रियणि", “इन्द्रियाणि दशैकञ्च” इत्यादि श्रुतिस्मृतिदर्शनादिति भावः । कन दीप्ताविति धातोः कन्या=सर्वप्रकाशकं मन इति । “मनश्च चञ्चल वात् कन्येत्र कन्या” इध्यानन्ददायिनी । एवं सामान्यत इन्द्रियविषये वक्तव्यमुक्त्वाथ मनोविषये पूर्वपक्षं दर्शयितुं प्रथमं सिद्धान्तमाह ज्ञानेन्द्रियेति । चक्षरादिभिर्ज्ञानेन्द्रियैः करणैः रूपादिसाक्षात्कारे जननीये मन सहकरोति । “अन्यत्नमना अभूवं नाश्रीपं आत्ममनस्संयोगस्येन्द्रियमनस्संयोगस्य च ज्ञानसामान्यकारणत्वेन, अन्यत्नमना अभूवं नापश्यम्” इति मनसि विषयान्तरप्रवणे सति रूपादिसम्बद्धेनापि चक्षुरादिना प्रत्यक्षाजननेन च सर्वज्ञानेन्द्रियाणां स्वकार्यकरणे मनोऽपेक्षितमिति भावः । ततश्च रूपरसादि- वस्तुतस्तु रूपादिपञ्चकमन्ये विपयद्वयज्ञानसा- पञ्चविषयज्ञानसाधनत्वं मनोलक्षणं फलितम् । धनत्वमेव पर्याप्तम् । शेष यर्थ्यात् । एवं मनसः कचित्कार्ये सहकारितामुक्त्वा क्वचित्करणत्वमप्याह सङ्कल्पस्मृत्यादीति । आदिना संशय, दिपरिग्रहः । यथा चक्षुरादीनां साक्षात्कारजनने मनोपेक्षा, तत्तुवत्तिलिरुन्दु पिऱन्दुविट्टऩ ऎऩ्ऱल्लवो सुरुदिवाक्कियङ्गळ् कूऱुगिऩ्ऱऩ। मऩदु मुदलिय आऱु अन्दिरियङ्गळैमट्टुम् कीदैयिल् कूऱियदु मऱ्ऱ इन्दिरियङ्गळुक्कुम् ऎडुत्तुक्काट्टु। अऱिवुक् करुविगळाऩ ऐन्दु ज्ञाऩ इन्दिरियङ्गळुक्कुम् उदविगर १३ GOLI • द्रियमन देशिकाशयप्रकाशसहिते कर्मेन्द्रियका व्यापरिकं तचिकीर्याव अशा कर्मेन्द्रियाuyis ९। बरं मनous उभयात्मक सांयां @sirror मन्द। व्यापारमान Gurs, कर्मेन्द्रियव्यापार कङ्कन्तु परम्परया कारणाDIOSITYou काही केबिलाला C। उपकारकori। ज्ञानेन्द्रिय/ न तथा मनसस्सङ्कल्पादिजननेऽन्यापेक्षेति वैलक्षण्यं दर्शयितुं “ताने करणमुमाय्” इति मूले स्वयमर्थक ताने पदप्रयोगः । ननु मनइन्द्रियस्य स्मृत्यादिकरणत्वे तस्या इन्द्रियजन्यत्वेन प्रत्यक्षताप्रसङ्गः । न च सुखादिसाक्षात्कार एव मनस इन्द्रियत्वेन करणत्वम् । स्मृत्यादौ तु मनस्त्वेनैवेति इन्द्रियत्वावच्छिन्न- जनकता निरूपितजन्यताया एव प्रत्यक्षत्वप्रयोजकत्वान्नोत्ताप त्तिरिति वाच्यम्; सिद्धान्ते सुखादेर्ज्ञान- विशेषतया स्वयम्प्रकाशत्वेन मनोवैद्यता विरहतः एतादृश विभागस्यैव निर्मूलत्वादिति चेन्न — यतः ज्ञातकरणसङ्ग्काराभ्यतराञ्जन्यत्वस्यैव परोक्षताप्रयोजकत्वेन तदभावमात्रात् सुखा दिसाक्षात्कारस्य प्रत्यक्षतोपपत्तिः । स्मृत्यादितु संस्कारजन्येति, अनुमित्यादिकं ज्ञातकरणजन्यमिति च न तयोस्तत्प्रसङ्गः । प्रत्यक्षत्वापरपर्यायसाक्षात्त्वस्य सिद्धान्ते – " यत् साक्षादपरोक्षात् ब्रह्म" इति रीत्या धर्मिसाधारणतया तवे वियजन्यत्वस्याप्रयोजकत्वमित्यपि बोध्यम् । मनसः कर्मेन्द्रियोपकारे वैपम्यं दर्शयति इदु कर्मन्द्रियेति । यागादीनामुच्चारणादिकार्यकरणे ज्ञानचिकीर्पाद्युत्पादनद्वारोपकरोति मनः । जानातीच्छति यन्ते ततशरीरचेष्टेति न्यायात् । साक्षात् ज्ञानेन्द्रियोपकारकत्वात् स्वयंसङ्कल्पादिज्ञानविशेष करणत्याच मनसो ज्ञानेन्द्रियत्रर्गेऽन्तर्भावेपि न कर्मेन्द्रियान्तर्निवेशः ; वागादीनामित्र साक्षात् कर्मकारणत्वाभावात् इति भावः । अथ मनोविपये साङ्ख्यस्थिति शिक्षयति - ज्ञानेन्द्रियङ्गकैयुमिति । ज्ञानविकासहेतुत्वे सतीद्भियत्वं ज्ञानेद्रियत्वम् । कर्मेन्द्रियेन्द्रियार्थसन्निकर्षादिवारणाय विशेषणविशेष्योभयम् । साक्षात् कर्महेतुत्वे • सति इद्रियस्य कर्मेद्रियलक्षणम् । ज्ञानेन्द्रियेन्द्रियार्थसन्निकर्षव्यावर्तनाय विशेषणविशेष्यदद्वयम् । ज्ञानेन्द्रियाणामपि ज्ञानद्वारा कर्महेतुत्वादतिव्याप्तितादवस्ध्यवारणाय, साक्षादिति • ज्ञानाद्वारके- त्यर्थकम् । पिरियचोलि इति । विभज्येत्यर्थः । एतावत्सिद्धातिन्नोपीष्टम् । तथा च साङ्ख्यकारिका- “बुद्धीवियाणि चक्षुस्त्रोत्राणरसनात्वगाख्यानि । वाक्पाणिपादपायूनस्थं कर्मेद्रियश्चैच” इति । उभयात्मक- मन मनः" इति च । ज्ञानकर्मेन्द्रियात्मकमित्यर्थः । मन्दमिति । उक्तदिशा तस्य कर्मेद्रियात्मकत्वा- भावादिति हृदयम् । ननु न साङ्ख्यानामेवोभयात्मकत्ववादो मनसि भवति येन तन्निराकरणं युज्येत । माऩदाय्। निऩैवु तीर्माऩम् मुदलियवऱ्ऱुक्कु नेराऩ कारणमायु मिरुक्कुम् इन्दिरियम् मऩस्सु। इदु करुमेन्दिरियम् सॆयल्बडुम्बोदु अऱिवु अवा मुदलियवऱ्ऱैप् पण्णिक्कॊण्डु उदवुम्। ज्ञाऩ इन्दिरि यङ्गळैयुम्, कर्म इन्दिरियङ्गळैयुम् पिरित्तुक् कूऱि - मऩस्सु इरुउरु वाऩ ऒरु इन्दिरियम् ऎऩ्ऱु साङ्गियर् सॊऩ्ऩदु मोसमाऩ विषयम्। एदो ऒरु तॊऴिलुक्कुक् कारणम् अल्लदु करुविगळ् सॆय्युम् तॊऴि परमसभने अवित्तस्थ। ३। ० शेकण्ड कर्मेन्द्रियत्व Garrowed । मानसाळा गळा कर्मकाण्ढा ढाका १३५ श्रोतादिकळं कर्मेन्द्रिय सि बुद्धिविशेषाurajp कं फ्यरणा मनोपार विशेष roar अध्ययनाया भिमानचिन्तं विना डङ्ग की वृत्ति मेद का ८१ Quo टङ्गळिले की उ किन्तु याज्ञवल्क्यादयोपि तथा रम्मरते, “हस्तौ पायुरुपस्थञ्च पादौ जिह्वाच पञ्चवै । कमै द्रयाणि जानीयात् मनश्चैत्रोभयात्मकम् ।” इति ततश्च वक्ष्यमाणदिशा कथञ्चित्तलक्षण शिक्षयापि तस्योभयात्मकत्व- मुपपादनीयमिति केषाञ्चित्पक्षं प्रतिक्षिपति व्यापारमात्रत्चालेयाद लिति । ज्ञानकर्मसाधारणव्यापारत्वा- वच्छिन्नजनक्रतामात्रेणेत्यर्थः । तादृशव्यापारत्वञ्च धात्वर्थत्वमेव । मात्रशब्दः कृत्स्नार्थकः । ज्ञानाद्वारक- कर्महेत्विद्वियत्यादिरूपपूर्वोक्तकमै दिथलक्षणव्युदासार्थो वा । कनेन्द्रियव्यापारः = कर्मेद्रियजन्यं कर्म । परम्परया=ज्ञान चिकीर्षादिद्वारा । तथाच साक्षाद्यत्किञ्चिद्यापारमात्रजनकत्वं साक्षात्परम्परासाधारण्येन कर्मकारणत्वं च कर्मेद्रियलक्षणमिति तच्छिक्षया कथञ्चिन्मनसः कर्मेद्रियत्वसम्पादने तथैव ज्ञानेन्द्रियाणामपि तदापातादिन्द्रियद्वैराश्यमेव विनश्येदिति पूर्वोक्तयाज्ञवल्क्यवचनमुभयोपकारकत्वेन मनस्योप- चारिकमेवेति भावः । एतेन तत्त्वत्रय निरूपणे - मनस्तूभयसहकारित्वात् ज्ञानेन्द्रियं कर्मेद्रियञ्च भवति । “उभयात्मकम्मन इति युध्यते इति वादिकेसर्युक्तं “ज्ञानेन्द्रियाणां स्वस्वविषयग्रहणचेळायां, कर्मेद्रियाणां स्वस्वकर्मकरणकाले च मनस्सहकारापेक्षणादुभयात्मकं मन एतेषां सर्वेषां साधारणं भवतीति तत्वत्रयव्याख्यायां वरवरमुःयुक्तञ्च निरस्तं भवति । उभयात्मकं म्मन इत्यस्य साङ्ख्यसिद्धान्तत्वात् । उक्तरीत्योभयात्मकत्वस्य दुरुपपादत्वाच्च । अत एव तत्पक्षपाति विरचिते सिद्धान्तसिद्धाञ्जनेऽपि - ज्ञानेन्द्रियलक्षणमुक्त्वा “ तच पविधं मनस्श्रोत्ना दिभेदात्” इत्येतावदेवोचे । कर्मेन्द्रियेषु मनसोन्तर्भावश्च नोक्तः । ननु मनसः कर्मेद्रियत्वाभावे कायिकं कर्मेत्यादिवत् मानसं कर्मेति व्यवहारः कथमुपपद्यतान्नामेत्यत्लाह - मानसेति । बुद्धिविशेषः = सङ्कल्पादिः । “सङ्कल्पः कर्म मानसम्" इति सङ्कल्पादिपु मनोवधानादेः कर्मणोऽधिकमपेक्षिततया कार्ये कारणोपचारे इति न तावता मनसः कर्मेद्रियत्वमित्याशयः । अथवा मानसं कर्मव्यवधानादिकमेवोच्यत इति स व्यवहारो मुख्य एवास्त्वित्याह- अवरुक्कु इति । सङ्कल्पादेरित्यर्थः । मनोव्यापारः = अवधानादिः ऎऩ्ऩप् एवं मनसः कर्मेन्द्रियत्वं निराकृत्याथ तस्यैव भाप्यादिषु महदहङ्कारादिरूपत्यप्रतीतिमपि निरस्यति- इम्मनस्तु इति । “हस्तादयस्तु स्थितेऽतो नैवमिति शारीरकसूत्रभाष्ये - " अध्यवसायाभिमान चिन्ताकृवत्ति- लुक्कु अऱिवै उण्डुबण्णि अदऩ् मुलमागक् कारणमॆऩ्ऱु करुमेन् दिरिय इलक्कणममैत्तु मऩस्सैयुम् कर्मेन्दिरियम् पार्त्ताल्। अप्पोदु कादु मुदलिय ज्ञाऩेन्दिरियङगळैयुम् कर्मेन् दिरियमॆऩ्ऩलाम्। ‘ऒऩ्ऱैत् तीर्माऩिप्पदु मऩदिऩ् तॊऴिल् ऎऩ्ऱ वसऩत्तिल् - तीर्माऩमुम् ऒरु तॊऴिल् ऎऩ्ऱो - अल्लदु अदऱ्कु कारण माऩ मऩदिऩ् मुयऱ्सि तॊऴिल् ऎऩ्ऱो करुत्तुक्कॊळ्ळलाम् इम् मऩस्से,- तीर्माऩम्, नाऩॆऩ्ऱबिमाऩित्तल्, सिन्दित्तल् ऎऩ्गिऱ मूऩ्ऱु १३६ देशिकाशयप्रकाशसहि बुद्धि ऎऩ्ऱुम् ऎमॆऩ्ऱुम्, रमॆऩ्ऱुम् सॊल्लप्पडुगिऱदॆऩ्ऱु भाग्यलं काया । महदादितरवा का निषेधिqUDI। पुरुष छळंल बुद्धि- तु रिरॆङ्गळैप् पण्णुम् ऎऩ्यिले इदऱ्कु सऩङ्गळुण्डॆऩ् कैयिले मेदात् मन एव बुद्धधहङ्कारचित्तशब्दैर्व्यपदिश्यते” इति भाषणात् मनसोऽभ्यवसायादिवृत्ति ४। महदाद्यभेद- प्रतीतेः न तदतिरिक्ततत्त्वसिद्धिरिति शङ्कितुराशयः । समाधत्ते — पुरुषनुक्कु इति । बुद्धिवृत्ति - विशेषाः अध्यवसायादयः । तथा च मनस एव महत्तत्वानुग्रहात् अध्यवसायवृत्तिकत्वे बुद्धिनामकत्वम्, अह- ङ्कारानुप्रहेणाभिमानवृत्तिकत्वेऽहङ्क रनामकत्वम्, संस्कारानुप्रहेण चिन्तावृत्तिकत्वे चित्तनात्मकत्वञ्च भवतीति भात्रः । ननु मनोपेक्षया बुद्धयादीनि त्रीण्यन्तःकरणानि भिन्नानि स्वीकार्याण्येव । ततश्च कथमेकाद- शेन्द्रियाणि । अत एव सुबालोपनिपदि - “चक्षुश्च द्रष्टव्यश्च नारायणः” इत्युपक्रम्य सर्वाणि ज्ञानेन्द्रियाणि परिकीर्त्याथ, “मनश्च मन्तव्यञ्च नारायणः, -बुद्धिश्च बोद्धव्यश्च॥॥ अहङ्कार चाहङ्कर्तव्यश्च॥॥ चितञ्च चेत व्यश्च नारायणः” इत्युक्त्वानन्तरं कर्मेद्रियेणोपसंहृनम् । ततश्च करणगणमध्यपाठात् अग्रयमायन्यायेन एपामपि इद्रियत्वं सिद्धमिति साङ्ख्यमतं प्रत्याह इत्ताले इति । मनस एव बुद्धधादिनामकत्वकथनेनेत्यर्थः । “करणं त्रयोदशविधमत्रान्तरभेदात्” इति साङ्ख्यसूत्रम् । तनावान्तरमेदस्य वित्ररणम्, अन्तःकरणं त्रिविधमिति । तथाच दशभिरिन्द्रियैरसह मनोबुद्ध यहङ्काररूप त्रिविधान्तःकरण मेलनेन त्रयोदशकरणानीत्यर्थः । एवंरीत्येति कयनेनान चित्तमपि चतुर्थतया परिगणय्य चतुर्दशकरणत्रादस्तदेकदेशिनां गृह्यते । तथाच तत्त्व- मुक्ताकलापः, “साङ्ख्यैस्त्रेधोक्तमन्तःकरणमिह मनोबुद्ध यहङ्कारमेदात् चित्तञ्चान्ये चतुर्थ विदुः” इति । अत्नायं सम्प्रहोऽन्यत्नोक्तः, “एकं मनोन्तःकरणं नैयायिक्रमते मतम् । द्विविधं भास्कराः प्राहुः, त्रिविधं का पिला विदुः ॥ चतुर्विधं केचिदाहुः तदुक्तिखधार्यताम् । मनोबुद्धिरहङ्कारश्चित्तं करणमान्तरम् ॥ संशयो निश्चयो गर्व- स्स्मरणं विषया इति । तत्र कापिल भिन्नास्तु वृत्तिमेदाद्भिदां विदुः ॥ मनः स्मृत्यनुभूतिभ्यां द्विधा भास्कर- भाषितम् । श्रुतिश्च विविधा मानं सर्वेषामिह विद्यते ॥” इति । निरस्तमिति । सुबालोपनिषदि बुद्धयादीनां करणवर्गमध्य पठनस्य, “अव्यक्तमक्षरे लीयते अक्षरं तमसि लीयते” इत्यादावक्षरतमसो रिवावस्था विशेषपरतया- प्युपपत्या तत्त्वान्तरत्वे तात्पर्याभाव: । बुद्धादीनां करणान्तरत्वग्राहकस्पष्टत्र चनाभावादित्याशयः । अत्राधिकम् आनन्ददायिन्यादावनुसन्धेयम् । ननु - " अध्यवसायाभिमानचिन्तावृत्तिमेदान्मन एव बुद्धयहङ्कारचित्तशब्देव्यवहियते” इति भाष्ये- “कामस्सङ्कल्पो विचिकित्सा श्रद्धाऽश्रद्वा धृतिरधृतिर्हीर्धीर्भीरित्येतत् सर्वं मन एव इति श्रती च कथमध्य- षसायकामादेर्मनोवृत्तिविशेषत्वं मनस्वचोच्यते । जीवस्य धर्मभूतज्ञानावस्थाविशेषा हि ते इलाह- विदवेलैगळैच् चॆय्युम्बोदु मुऱैये-पुत्ति अहङ्कारम्, चित्तम् ऎऩ्ऱु सिल इडङ्गळिल् सॊल्लप्पडुगिऱदु ऎऩ्ऱु पाष्यत्तिल् कूऱियदु - महाऩ् अहङ्ग रम् ऎऩ्ऱु तऩित्तत्तुवङ्गळे किडैयादॆऩ्ऱ करुत्तिलऩ्ऱु। पिऩ्ऩे? जीवऩुक्कु इन्दविदमाऩ मूऩ्ऱु वेलैगळैच् चॆय्युम्बोदुपरमतम अचित्तर ८। १३७ १९८० तत्पर ं शक्रं करण प्रयोदशविध, अन्तःकरण विविध ६७ Bur साङ्ख्यादिकां @snig निरस्त, षध्यवसायादि काम- सङ्करणदिक पुरुष धर्मभूतज्ञानावस्थाविशेषांसना ॥ सङ्क Aamp मनोवृतिका का Gangapulp का दायां गी, वखलक धर्मभूमज्ञान झालंयवस्थाविशेषणां यतुक कण्डकं air coria इन्द्रियावस्थाविशेषां कळागैयाले ऎर्त्तैयिट्टुक् काणत्तै सात्तबडि १ इव्वध्यवसायादीति । कामसङ्कल्पादीनामत्र प्रसङ्गवश । दुत्कीर्तनम् । नित्यमुक्तादीनां धर्मभूतज्ञानस्य सर्वेषां धर्मिज्ञानस्य चेन्द्रियवृत्त्यनपेक्षणात् क्रमेण-द्वेति, धर्मभूतेति च प्रयुक्तम् । इन्द्रयावस्थाविशेषाः इन्द्रयवृत्तयः । कार्यत्तै यिट्टु इति । कार्यवाचकशब्दे प्रयोक्तव्ये कारणवाचकशब्दस्य तत्स्थाने औपचारिकः प्रयोग इत्यर्थः । अत्रैवंवित्रपाठापेक्षया, “कारणतै यिट्टु कार्यते उपचरिचपडि” इति पाठश्चेत् भाषायां स्वरसस्यादिति भाव्यम् । तथाचाध्यवसायादीनां साक्षात् मनोवृत्तित्वाद्यभावेपि तत्कार्यत्वात् आयुरादौ घृतादिकार्ये घृतादित्वोपदेशवदौपचारिकव्यपदेशोऽयमिति भावः । ननु मनस इन्द्रियत्वमेत्र नाङ्गीकर्त- व्यम् । तथा सति, “एतस्माज्जायते प्राणो मनस्तद्रियाणि च” इत्येकवाक्य एव मनश्शब्दस्पेन द्वियशब्दात् पृथक्पठनानुपपत्तिः ; इन्द्रियशब्द पठनादेव मनोपि गृहीतमिति पुनर्मनश्शब्दप्रयोग नैयर्थ्या दिव्यनाद इन्द्रयाणीति । पञ्च चेन्द्रियगोचरा इत्युत्तरशेषः । आदिना एकादर्श मनश्चान, मनष्यष्ठानीन्द्रियाणि, इन्द्रियाणां मनश्चास्मीत्यादिकं विवक्षितम् । अथ मनसोऽनिन्द्रियत्वेप्युक्तं सर्व समन्धीयते । विजातीयेना- प्यन्येन तत्रतत्र वित्रक्षितसङ्ख्यः पूरणात् । “यजमानपञ्चमा ऋत्विजः प्रचरःति” इत्यादिवत् ॥” इन्द्रियाणां मनः" इति च नक्षत्राणामहं शशीतियत् सम्बन्धसामान्ये पष्ठी भविष्यति न तु निर्धारण इत्यन्नाह साच्चिकाहङ्कारेति वैशेपिको कम्-शब्देतरोद्भूतविशेश्गुणानाश्रयत्वे सति ज्ञानकारणमनस्संयोगाश्रयत्व- रूपमिनियलक्षणं तु कर्मेन्द्रियाव्याप्तेर्न समीचीनम् । न च तत् बहिरिन्द्रियाणां चक्षुरादीनां पश्चाना- मऩस्सुक्के मूऩ्ऱुविदमाऩ पॆयर् वऴङ्गुम् ऎऩ्ऱु करुत्तु। इत् ताले, अन्दक्करणम् ऎऩ्ऱ उळ्मऩदै मुऩ् सॊऩ्ऩबडि मूऩ्ऱाक्कि मॊत्तम् इन्दिरियङ्गळ् पदिमूऩ्ऱु ऎऩ्ऩुम् साङ्गियर् पक्षम् विऴुम्। कीऴ्सॊऩ्ऩ तीर्माऩम्, अऱिवु। अवा, ऐयम्, सिरत्तै मुदलियऩवॆल्लाम् मऩस्सिऩ् वेलैगळ् ऎऩ्ऱु कूऱियदुम् - उण्मैयिल् अव्वाऱल्ल। जीवऩुडैय तऩ्मैयागिय अऱिविऩ् विरिवुगळे अवै। अव्वाऱु कूऱियदऱ्कु ऒरु करुत्तुण्डु। संसारत्तिल् सिक्कियवर्गळुक्कु मेऱ्कूऱियवाऱु अऱिविऩ् विरिवु वरुवदऱ्कु मऩम् मुदलिय इन्दिरियङ् गळिऩ् वेलैगळ् ताऩ् कारणम् अदऩाल् इदै अदुवॆऩ्ऱार्गळ् ऒरु वाऱु, इन्दिरियङ्गळ् पदिऩॊऩ्ऱु ऎऩ्ऱु तिट्टवट्टमागक् कूऱियुळ्ळ ०-A-१८ आयिऩुम् १३८ देशिकाशयप्रकाशसहिते यथा- । ‘इन्द्रियाणि दशकं च’ इत्यादिना सात्रिकाहङ्कार कार्यद्रव्यत्व ं इन्द्रियलक्षणLDIT Sung मन इन्द्रियत्व (Lrsura एकवाक्य♚$८६० मन civoni न्द्रिया गोबलीवर्दन्याय का निर्वाह्य इन्द्रियमिन्द्र लिङ्ग मेव लक्षणमिति अन्यत्रेद्रिये न तदसत्त्वेप्यव्याप्तिरिति वाच्यम् । अन्तर्वहिरिन्द्रियविभागस्यैवाप्रमाणत्वात् । तनच सर्वेन्द्रियानुगतमन्यलक्षणं विवक्षणीयमेत्रे तीदमेत्र तदिति मनसोप्येतद्वत्त्वात् इन्द्रियत्वं दुर्वार मिति भात्रः । अथ, “मन सर्वेन्द्रियाणि च" इति सहपरिपठनं परिपाति - एकवाक्येति । अत्रेदमवधेयम् - विजाती- येन सङ्ख्या पूरणमगतिकगतिकम् । यथा – यजमानपञ्चमा ऋत्विज इत्यादी । तत्र ऋत्विग्यजमानादि- सञ्ज्ञानां श्रीतीनां मुख्यतया तत्त्रतत्त्र व्यवस्थितत्वात् । वेदान् अध्यापयामास महाभारतपञ्चमान्, ब्रह्माण- म गांव त्रीणि तेजांसि न स्पृशेत्-इत्यादिकं तु गौणं वेदत्वं तेजस्त्वं च सर्वसाधारणमादाय प्रवृत्तमिति तत्र सजातीयेनैव सङ्ख्यापूरणमिति सुगमम् । “भारतः पञ्चमो वेदः" इति तस्य गौणवेदत्व- स्मरणात् । इन्द्रियाणां मनथास्मीत्यादी निर्धारणे पप्रचेव स्वरसा । तत्प्रायपाठात् । “नक्षत्राणाम्” इति तु तद्वाधात् सम्बन्धसामान्ये पठचा प्रवृत्तमिति । अन्तर्वहिरिन्द्रियभिदा तु सिद्धान्ते नोपपद्यते । तथाहि किन्नामान्तरिन्द्रियत्वम् ? अन्तर्विषयग्राहकत्वमिति चेत्, के तेऽन्तर्विषयाः । न तावत् सुखादिकं तदाश्रयथ । सिद्धान्ते तेषां स्वयम्प्रकाशत्वेन मनोवेद्यत्वाभावात् । नाप्यन्तरवस्थानमात्रा- दन्तरिन्द्रियत्वं मनसः । चक्षुरादीनामपि वहिरिन्द्रियत्वेनाभिमतानामन्तरेवावस्थानात् । सर्वेन्द्रियकन्दभूते हृदये हि तेषां सर्वेषां नाडीद्वारा स्थितिः । न च बहित्रयवाधिष्ठानकं वहिरिन्द्रियम् । अन्तरखयवा- घिष्ठानकं अन्तरिन्द्रियमिति वाच्यम् ; तथापि त्वगिन्द्रियस्यान्तर्बहिश्च सर्वदेहं व्याप्नुवत उभयरूप- त्वप्रसङ्गेन साङ्कर्यादिति । नन्त्रिन् द्रियाण्येकादशैवेति कथन्निर्णयः ! “इद्रियमिन्द्र लिङ्ग मिन्द्रदृष्ट मन्त्रसृष्ट मिन्द्र जुष्ट मिन्द्रदत्तमिति वेति पाणिनिनाऽनेकेष्वर्येषु इद्रियशब्द विनियोजनात् । इन्द्रशब्दात् मत्वर्थीये घप्रत्यये तस्येयादेशे इन्द्रियमिति रूपसिद्धिः । प्रत्ययार्थ सम्बन्धश्वोक्तरीत्या लिङ्गत्वदृष्टत्वसृष्टत्वादिः । ततश्च -“इन्द्रो मायाभिः पुरुरूप ईयते” इत्यदाविवेन्दशब्दवाच्यस्यात्मनः लिङ्गमिति, तेन दृष्टमिति वा नानार्थानामि द्रियत्वा- वगमादिष्यत्राह इद्रियमिन्द्रलिङ्गमिति । अत्र पाठान्तराज्यशुद्धानि । केवल मिन द्वियशब्दस्य “गच्छतीति गौः” इतिबदत्र व्युत्पत्तिमात्रप्रदर्शनेपि गोशब्दस्य गोजातावेव शक्तिरिति व्यवहारान्निर्णय- पडियालुम्, सात्तुविगाहङ्गारत्तिऩिऩ्ऱु उण्डाऩ तिरवियम् इन्दिरि यम् ऎऩ्ऱु इन्दिरियङ्गळुक्कु अडैयाळम् कूऱियुळ्ळबडियालुम्, मऩस् सुम् ओर् इन्दिरियमॆऩ्ऱु तेऱियिरुक्क - सुरुदियिल् -ओरिडत्तिले, “मऩस् सुम् ऎल्ला इन्दिरियङ्गळुम् पिऱन्दऩ” ऎऩ्ऱु पिरित्तु ऎप्पडि कूऱला मॆऩिल् - केळ्, कोबलवर्त्त नियायत्तै ऒट्टिक् कूऱलाम्। अदावदु माडुगळैयुम् काळैगळैयुम् ओट्टि वा ऎऩ्गिऱोमे पिरित्तु। अदु । पर मत भने अचित्तस्य। ३। Quor DS व्युत्पत्तिनिमित्तनास पर नाळा ‘अणवा’ ढाळाङ्क विन्द्रियाएँ Garvavi १३९ विन्द्रिय/sarvarib अवधपरिमाणक अधिकरण ८० समर्थितळं विकारिद्रव्यक बदत्रापि कमज्ञाने द्वेयेग्वे द्वे जव्दस्यापि शक्तिनिर्णय इति भावः । अर्मेद्रियपरिमाणमाह इव्विन्द्रियेति । अणवचेति सूत्रम् । “सर्व एव समास्सर्व एवानन्ताः” इतीद्रियाणामानन्त्यश्रवणादाकाशशदेखि विभुत्वं प्राप्तमिति पूर्वपक्षे सिद्धान्त्यते - अणवश्चेति । श्रुतौ प्राणशब्दाभिप्रायं सूत्रे पुंलिङ्गम् । सर्वाण्यपीि याण्यनि; “प्राणमन्त्क्रामन्तं सर्वे प्राणा अनूत्क्रामति” इति मुख्यप्राणेन सहेन्द्रियाणामप्युत्क्रान्ति श्रवणात् विभुत्वे च तदनुपपत्तेः परिच्छिन्नपरिमाणत्वे सिद्धे पार्श्वस्थैरप्यनुपलब्ध्या तेपामणुत्व- मावश्यकमिति सूनाशयः । तेपामानन्त्यथतिस्तु “यो हैताननन्तानुपास्ते” इति विहितोपासनार्था वा, स्वकार्यानन्त्यपरा वा भविष्यतीति भावः । सूत्रोक्तमिन्द्रियाणामणुत्वमपि अन्न मुलानुसारात् अल्पपरिमाणत्वरूपमेव ; नात्मन इवात्यन्ताणुत्त्ररूपमित्युक्तं भवति । तथाच श्रुतप्रकाशिका, “अणुत्वं नाम परिच्छिन्नत्वे सति उपलब्ध्यर्हस्थूलताराहित्यमन्न चित्रक्ष्यते । न तु जीत्र त्मखरूपचदयन्ताल्पचम् । तत्र, “वालाप्रशतभागस्य” इतिप्रभृतिवाक्येनात्यन्ताल्पत्वस्योक्तत्वात् तथाभ्युपगमः । अन तूक्तप्रकार- मणुत्वं परिच्छिन्नत्वे सत्य तिखच्छत्वम् । उत्क्रान्त्यादि, परिच्छिन्नत्वे हेतुः । पार्श्वस्थैरनुपलभ्यमानत्वं स्वच्छत्वे हेतु । एवं विशिष्टपरिमाणत्वमुपपादितं भवति” इति । अन्यत्र च, “न चैतेषां जीववदत्यन्ताणुत्वं दृश्यते तथासति श्रोत्रादीनामनेकाधिष्ठानवर्तित्वं स्पर्शनरसनयोश्च पृथुदेशव्यापित्वं न स्यात् । सिद्धे ह्यणुत्वे विकासशक्तथा वृत्तिविशेषाद्वा आध्यायकप्रचयाद्वा पृथुत्वमङ्गीकार्यम्”, “इत्यादि । एवं “सर्व एवानन्ताः” इति श्रुतमानन्त्यं निर्व्यूढम् अय, “सर्व एव समाः” इत्यत्रगतं समचं नाम किमिति विचार्यते । यदि समपरिमाणत्वम्, तदा देहव्यापित्वगिद्रियेण सह श्रोत्रादीनामपि समपरिमाणत्र- प्रसङ्गः । त्वगिन्द्रियपरिमाणस्यापि गजमृगमशकादिदेहभेदेन तारतम्यदर्शनानुरोधेनेन्द्रियाणां तत्तद्देहानुगुण- सङ्कोत्रविकासादिविकार।पत्तिश्चत्यवेष्टापत्तिमाह विकारिद्रव्येति । सततविक्रियप्रकृतिप्राकृतादीत्यर्थः । अयं भावः - “सर्व एव समाः” इति न सर्वेषां समपरिमाणत्वमुच्यते । “सर्व एव समा इति समन्व श्रुतिः कार्यकरत्वविपया” इति श्रुतप्रकाशि कोक्तेः । इन्द्रियाणां समकार्यकरत्वञ्च यदिद्रियं यत्कार्य कचित्करोति, तदिद्रियं तत्कार्य सर्वत्र करोति इत्येवंरूपम् । खगादीद्वियस्य देहमेदेन सङ्कोचचिका- ऎप्पडियो, इदुवुमप्पडित्ताऩ्। इन्दिरऩागिय जीवऩुक्कु = अदावदु अवऩ् उडलुक्कुळ् तङ्गियिरुक्किऱाऩ् ऎऩ्बदऱ्कु लिङ्गम् = अडैयाळम् ऎऩ्ऱाऱ् पोलुळ्ळ पलविद पॊरुळ्गळै इन्दिरियम् ऎऩ्ऩुम् सॊल् कुऱिक्कुम् ऎऩ्ऱु वियागरण नूलिल् कूऱियुळ्ळदुम्। इन्दिरियम् ऎऩ्ऱ सॊल्लमैप्पै विळक्कुवदऱ्काग वन्ददु। इवैगळ् मिगच् चिऱिय वैगळ् ऎऩ्ऱु वेदान्दसूत्तिरम् कूऱुम्। पिरगिरुदियिऩुडैय सन्ददि । • १४० देशिकाचायप्रकाश सहिते काल उपचयादिका पृथुत्वादिव Bros। स्त्रीकृत्य। संस्थान। स्वराभिप्रायादि @ का स्त्रीन्द्रियबळाम्बळpuji, पुरूषकृत्यादिकं पुरुषेन्द्रियQuadr Gurrpuyis, फर्ममूलचक्षुरादिप्रवृत्यनुपालनार्थLDI & (?) जीवेन्द्रिय Quo@coronpuria सादिकमस्त्येव । इतरेद्रियाणि तु न त्वक्तुल्यपरिमाणानि परस्परतुल्यमानानि च । तथापि तेषां सर्वेषां नाणवश्चेति सूत्रोक्तपरिमाणत्रत्व विरोधः । तदुक्तं अप्रः - " परिमाणावान्तर मेदे सत्यपि त्वगिद्रि- यस्य सूक्ष्मं शरीर व्यापीदृशमणुत्वमस्त्येवेति” इति । अथ सौगतानामधिकेन्द्रियवादमप्युन्मूलयत्ति स्त्र’ कृत्येति बाक्यद्वयेन । स्त्रीकृत्यं–तन्मात्नसाधारणं गर्भधारणादि । संस्थान = “स्तनकेशवती नारी” इत्युक्ता आकृतिः । स्वरः=मधुरश्लक्ष्णः कण्ठध्वनिः । अभिप्रायो ऽप्येवमेवाधीरतादिविशिष्टः पुव्यावृत्तः आशय विशेषो वोध्यः । चक्षुरादीनां सर्वव्यक्तिसाधारणतया न तैरेतादृशकार्यनिर्वाह इति एतदर्थं पृथगन्द्रियविशेषकल्पनमा- बश्यकमिति तेषां मतम् । पडायतनाख्यचक्षुरादिज्ञानेन्द्रियाणि विना, कर्मेद्रियाणि न ते स्वीकुर्वन्तीत्यपि भाव्यम्। पुरुषकृत्यं=रेतोमोक्षणादिकम् । आदिना पुरुषासाधारणालोमशाकृत्यादीनां ग्रहणम् । कर्ममूले ति चक्षुरादिप्रवृत्तयः = निमेषोन्मेषादयः । ते यद्यपि कर्ममूला जीवेनाधिष्टात्ना कार्यन्ते, तथापि कर्मादीनां तेषां सद्भावेपि जीवच्छरीर एव यस्मान्निमेपादयो भवति, यदभावाच्च न मृतशरीरेपु, तादृशं किश्चित् जीर्वेद्रियाख्यं कल्पनीयमिति तदभिमानः । अत्र - “जीवनेन्द्रियम्” इति पठितव्यमिति प्रतिभाति । यथाभते जीवेन्द्रियशब्दे समासबैघर्यात् । “कर्ममूल चक्षुरादिप्रवृत्त्यनुपालनाय” इति मूलवारत्याच्च । तादृशप्रवृत्यनुपालनं जीवनेनैव भवति । न तु प्रवाहनित्येन जीवेनेति । देहव्यापारङ्गळाय् इति । एवमेत्र सर्वत्र पाठो दृश्यते । तदा चक्षुरादयो यथा दर्शनादिव्या नारिणः पृथक् सन्ति, नथैतानीन्द्रियाणि तिष्ठति । अपि तु केवलं तत्तत्स्त्री पुन्य क्तिसम्बन्धिदेहव्यापारमात्नरूपाण्येवेति तदर्थो भाष्यः । एवं सौगतैः कथने तत्र परेपामनिष्टाद्यभावात् तत्खण्डनप्रयासा दिवैफल्यमे वे ति वयमन्यथा पाठमालोचयामः - देहव्यापकङ्गळायिति । तथा चक्षुरादिवत् प्रादेशिककार्यकरत्याभावेनेमा- नि स्त्रीन्द्रियादीनि देहव्यापकानि त्वगिन्द्रियवदिति तदर्थः स्यादिति तु प्रतिभाति । तेषां सम्प्रदायोऽन्वेष्टव्यः प्रतिबन्धा तदेतन्निरस्यति — नपुंसकेन्द्रिये नि । अन्यथा नपुंसकाकृतिकृत्य खरारा दिवैलक्षण्या निर्वाहादिति कळुक्कु विरिवुम् सुरुक्कमुम् कूडुम्, इङ्गु पॆळत्तर् ऒरु विनोदम् कूऱुवर्। अदावदु-पॆण्गळुक्कु, प्रसवम् उडलमैप्पु माऱुदल् मुदलिय वऱ्ऱुक्काग स्तिरीन्दिरियम् ऎऩ्ऱु ऒऩ्ऱैयुम्, आण्गळुक्कुम् विन्दु सक्ति, उडऱ्कट्टु मुदलियवऱ्ऱुक्काग पुरुषेन्दिरयम् ऎऩ्ऱु ऒऩ्ऱैयुम्, कर्म मडियाग वरुम् कण्इमैप्पु मुदलियऩ सरिवर नडप्पदऱ्काग जीवेन् दिरियम् ऎऩ्ऱु ऒऩ्ऱैयुम् अङ्गीगरिक्क वेणुम् ऎऩ्बर्। इवैगळ् उडल् मुऴुवदुम् सॆयल्बडुम् ऎऩ्बर्। इदु सरियल्ल। इप्पडियाऩाल् नबुंसग परमतभने मधित्तत्व ३। १४१ देहव्यापार (?) raip सौगत नपुंसकेन्द्रिय Gopya प्राप्त अभ्यथासिद्धि परिहार तुल्याङ्कन केल। मनsusneru नित्या विभु ९ nit @Ganळां का मर्थ ‘एकादशं मनस्वास देवा वैकारिकाः स्मृताः’, ‘मनष्पष्ठानीन्द्रियाणि प्रकृतिस्थानि कर्षति ॥ इत्यादिना ॥ पाघिन मनiusman विभुवuri Gsrir भातां ठण्ड निरवयवाकाशश्रोत्र- भावः । ननु नैव नपुंसकेन्द्रियक्लु प्तिप्रसङ्गः । तत्कृत्यादीनां सत्वादिगुणत। रतम्ययदेहखभावादेवोप- पत्तेरिति चेत्-हन्त ! स्त्रीकृत्यादीनामपि तथैव तादृशदेहधर्मत्वोपपत्तेः स्त्रीन्द्रियादिक्लु प्तिरपि मुधैव भवेत् । स्त्रीणां देहसाम्येपि काश्चिदेवापध्यानि प्रसुते, नाभ्या इति नियमार्थ तत्कल्पनमिति चेत्, नपुंसकेन्द्रियविषयेपि तदवान्तरविशेषमादाय तथैवेति समसमाधिरित्याह अन्यथा सिद्धिपरिहारेति । अन्यथा सिद्धिश्च परिहारश्चेति द्वन्दस्समासः । अयं भावः — पुरुपे न्द्रियाभावेनैव स्त्रीकृत्यादेः, स्त्रीन्द्रियाभावेनैव पुरुषकृत्यादेश्व सम्भवात् तयोरन्यतरान्यथा सिद्धिदुर्वारा । अन्यनरेन्द्रियाभावो नपुंसकेषु अतिप्रसक्त इति चेत्, उभयेन्द्रियाभावोप्य - चेतनेष्वतिप्रसक्तः । नपुंसका कृत्यादेरुभयेन्द्रियभावप्रयुक्तत्वस्यैव त्वयाङ्गीकारात् । ततश्च नपुंसकेन्द्रियक्लुप्ति-’ रपि दुर्वारेति । अत एव स्त्रीन्द्रियपुरुषेन्द्रियादिकल्पनमिति न्यायसिद्धा अन व्याख्यानेषु, “इन्द्रियेष्वेव- स्त्रीपुन्नपुंसक भेदपरिकल्पनं सौगतानाम्” इति लेखनं दृश्यमानमनुपपन्नं वेदितव्यम् । तैनपुसकेन्द्रियपरिय कल्पनाभावात् । न चैवं सति मूले - “स्त्रीन्द्रियपुरुषेन्द्रियादीत्यादिशब्दार्थदारिद्र्यं स्यादिति वाच्यम् ; नपुंसकेन्द्रियाभावेपि जीवेन्द्रियं तदङ्गीकृतमादाय तदर्थसुभिक्षत्वादिति । कि पूर्वोक्तव्याख्यानेषु इन्द्रियेष्वेवेति, प्रसिद्धेन्द्रियेष्वेव स्त्रीपुमा दिभेदपरिकल्पनोक्तिरप्यन्यथानुवाद एव । प्रसिद्धेद्रिया- तिरिक्ततत्कल्पनस्यैव तदभिमत: चत् । अथ मनोविपये मतान्तराणि निराकरोति मनस्सै इति । सुखाद्युपलब्धिसाधनमिन्द्रियं मनः, तच्च प्रत्यात्मनियतत्वादनन्तं परमाणुरूपं नित्यश्चेति वैशेषिकपक्षः । मनो विश्विति भाट्टानां मतम् । मनो इन्दिरियमुम् ऒप्पवेणुम्। अलिगळुक्कॆऩ्ऱु सिल सॆयल्गळ् इरुक् किऩ्ऱऩवल्लवा? इदु वेण्डामॆऩ्ऱु सिल युक्तिगळाल् सॊल्लिल्- अवैयुम् वेण्डामॆऩ्बदऱ्कुम् सिल युक्तिगळ् इरुक्किऩ्ऱऩ। इन्द मऩस्सै - नित्तियमाऩदु- ऎङ्गुम् वियाबियाऩदु ऎऩ्ऱु सिलर् सॊल् लुवर्। अदु तवऱु। पदिऩोरु इन्दिरियङ्गळुम् सात्तुविगाहङ्गारत् तिऩिऩ्ऱुम् पिऱक्किऩ्ऱऩ ऎऩ्ऱ पिरमाण वसऩत्तोडु विरोदिक्कुम्। मऩस्सैत् तऩ्ऩुडऩ् अऴैत्तुच् चॆल्लुगिऱाऩ् जीवऩ् ऎऩ्बदाल् इदु सर्ववियाबियल्ल ऎऩ्ऱु एऱ्पडुगिऱदु। मऩस्सै सर्व व्यापि ऎऩ्ऱु कॊळ्ळुम् सिल मीमांसगरुक्कु मऩस्सु ऎल्लोर्क्कुम् ऒऩ्ऱु १४२ देशिकाशपप्रकाशसहिते , पक्षन्याय ८ सर्वात्माकं कसं मन एक नळान्ना प्रसनिळं। कर्णशष्कुयवच्छिन्न नित्याकाशOLD श्रोतQDळा, स्वगादिनां वाय्यादिकार्या@r muh विभु सर्वदा स्पर्शरहितद्रव्यत्वात् आकाशवत् ज्ञानकारणमनस्संयोगाश्रयत्वात् आत्मवदिति तत्नानुमानं प्रमाणयन्ति । देवाः इन्द्रियाणि । वैकारिका इति तेषां वैकारिकाख्यसात्त्विकाहङ्कारजन्यत्वकथनेन नित्यत्वं बाध्यते । मनष्पष्ठानीन्द्रियाणि ईश्वरो जीवः कर्षति आकर्षति इति - “शरीरं यदवाप्नोति यच्चाप्युत्क्राम- तीश्वरः । मनष्पष्टानि” इत्यादिना प्रतिपादनादविभुत्वं परिच्छिन्नपरिमाणत्वं ज्ञायत इति तेन विभुत्वबाध इति तात्पर्यम् । अथ विशिष्य मनो वैभववादिनां भाट्टानां स्वसिद्धान्तविरोधमपि दर्शयति मनस् विभु इति । एतदुक्तं भवति-मनसोऽणुत्वे तस्य प्रत्यात्मनियतत्वात् आत्मनामनन्तत्वेन तस्याप्यनन्तत्वं सिद्धयेत् । तत्याकाशवद्विभुत्वाङ्गीकारे तु तद्वदेव तस्यैकस्यैव सर्वपुरुपेष्वपि इन्द्रियत्वापत्तिः । निरवयवस्य तस्य, तादृशाकाशस्य कर्णशष्कुलीमेदेनेव तत्तदुहृदयप्रदेशभेदेनौपाधिकमेदमादायानुभवव्यवस्थोपपत्तेरिति मनस- स्वाभिमतनानात्वहानिरिति । अथ सामान्यत इन्द्रियविषये पराभिमतप्रक्रियां पराकरोति-कर्णशष्कुलीति । इदञ्च वैशेषिकमतम् — इन्द्रियाणां भौतिकत्वात् आकाशाख्यभूतस्य नित्यविभुत्वेन एकस्यैव सर्वत्र स्थित्या तस्यैव श्रोत्रत्यं युक्तम् । तत्तत्पुरुषादृष्टोपार्जिततत्तत्कर्णशष्कुल्यवच्छेदमेदेन प्रतिपुरुषं व्यवस्थयोप- कारकत्वञ्च भवतीति । इदमुपपत्तिविरुद्वम् । तथाहि - तथासति श्रोत्रस्याकाश मानत्ववत् घ्राणादीनामपि सर्वत्र स्थित पृथिवी सामान्यरूपत्वमेवास्तु । न तु तद्विशेषरूपत्वम् । “सा त्रिविधा शरीरेन्द्रियविषयभेदात् " इति युक्तम् । श्रोत्रवदेवात्रापि प्रतिपुरुषमदृष्टादृष्टतत्तदुपाधिभेदादेव घ्राणादीनामपि व्यवस्थितोपकारक- त्वमिति किन स्यात् । अथाकाशस्य निरवयवस्य तथात्वेपि पृथिव्यास्सांशायाः कथमेकधा सर्वत्रै- केन्द्रियरूपेण स्थितिरिति चेन्न, आकाशस्यापि सिद्धान्ते सांशत्वात् कथन्तायास्तत्रापि दुर्गारत्वात् । एवमिन्द्रियाणां भूतसृष्टेः पूर्वमेवाहङ्कारादुत्पत्तिशुभ्रयत इत्यस्मिन् पक्षे शास्त्रविरोधोपि भाव्यः । त्वगादीति । अनादिना चक्षुरादेः वाय्वादीत्यादिना तेजआदेश्य परिग्रहः । वाग्वादिकार्यत्वं चाग्वादिसजातीयतद- वान्तरभेदत्वम् । श्रोत्रं परं नाकाशावान्तरजातीयम्, अपि तु तत्तत्कर्णशष्कुल्यवच्छिन्नाकाशमेव । स्वगादीनि तु न वाय्वादिमात्त्रम्, किन्तु तदवान्तरजातिविशेषः इति वैशेपिकप्रक्रिया । यदिन्द्रियं यद्भूतगुणग्राहकं तत् तदवान्तरजातिरिति सामान्यनियमः श्रोन्न उक्तरीत्या भग्नोऽभूत् । किञ्चव नियमे ताऩ् ऎऩ्ऱु ऒप्पवेण्डियदाग वरुम्। भागम् पिरिक्कमुडियाद आगा यमे कादु ऎऩ्ऩुम् करुवियागिऱदु ऎऩ्ऩुम् मदत्तिल् अप्पडिदाऩे ऒप्पुगिऱार्गळ्। इप्पडि ओर् आगायमे कादु मडल्गळाले मऩिदर्गळ् तोऱुम् पिरिक्कप्पट्टु कादॆऩ्ऩुम् करुवियागिऱदु ऎऩ्बदुम्, तोल् ऎऩ्ऩुम् करुवि मुदलियवै - वायु मुदलिय पूदङ्गळिऩ् वगैयैच् परमतभङ्गे भवित्ताय। ३। १४३ एकेन्द्रिय Buo प्रदेशमेव सर्वकार्यकर@Dormy, शरीरख्यापिका स्वगिन्द्रिय Quor moo@mi, श्रोत्र चक्षुsvaruni विषयक प्रापिया प्रहि सति—गपि शीदोष्णानुष्णाशीतग्राहिकेति त्रयात्मिका स्यात् । पूर्वोक्तशास्त्रविरोधश्च । एकेन्द्रियेति । इदञ्च बौद्ध विशेषस्य मतम् । तथाहि — प्रतिशरीरमेकमेवेन्द्रियम् । यथा मनः एकमेव तत्तद्वृत्तिभेदाद- ध्यवसायादिकार्यभेदं जनयति तथैवेदमेकमिन्द्रियं तत्तदधिष्ठानभेदात् दर्शनस्पर्शनादिकार्यभेदं जनयतीति न नानेन्द्रियाणामावश्यकता । पडायतनादिबुद्धोपदेशस्याप्ययमेवाभिप्राय इति । अत्रोच्यते-प्रतिपुरुष- मेकैकेन्द्रियक्लुप्तिरप्यनपेक्षिते । इतोप्यतिलाघवात् सर्वपुरुपेष्वपि कर्णशष्कुल्यवच्छिनाकाशश्रोत्रन्यायेनै- केन्द्रियस्यैव ततददृष्टकृतोपाधिभेदेन व्यवस्थित कार्यकरत्वोपपत्तेः । इन्द्रियसङ्ख्याबोधका गम विरोधोपि बोध्यः । शरीरव्यापीति । अयमपि बौद्वैकदेशिपक्षः । तदुक्तम् — “स्पर्शनस्य पुञ्जस्य भागाश्चक्षुरादयः " इति । शरीरख्यापिनः उपपत्रादिसम्प्रतिपन्नस्याने कांशघटितस्यैकस्यैव स्वर्गिद्रियस्य करचरणादिप्रदेशभेदेन तत्तत्कार्य करत्वोपपरया न तदतिरिक्तनानें द्वियकल्पना साधीयसीति । तदपि न । चक्षुरादीनामपि - सद्भावबोधकश्रुतिविरोधात् । मास्तु त्वगपीनद्रियमेकम् । देहस्यावयवविशेषा एव तत्तत्कार्याणि करिष्यति यान् आसाद्य त्वगपि तत्तत्कुर्यादित्युपपत्तिविरोधोपि । श्रोत्रमुमिति । यद्यपि चक्षुरिनद्रियं तेजसाऽऽप्यायि - तत्वादाप्यायकतेजोंशमादाय मणिप्रभान्यायेन विषयदेशपर्यन्तवृत्तिकं सम्भाव्येत, तथापि श्रोत्रस्याकाशा- प्यायितस्य तथाविधवृत्त्यसम्भवात् स्वदेशस्थमेत्र सत् तत् दूरस्थशब्दादीन् गृहाति मनोत्रत् । न च वीचीतरङ्गः कदम्बमुकुलन्यायादिना शब्दजशब्दक्रमेण श्रोत्रदेशमायात एव शब्दस्तेन गृह्यत इति नैयायिकोक्तं युक्तम् । तथासति, “दूरे शब्दः समीपे शब्दः” इत्यादिप्रतीत्यनुपपत्तेः । न च शब्दमाभ्यादिना लिङ्गेनैवानुमानिकी तथा प्रतीतिरिति वाच्यम् ; तथापि, “प्राच्यां प्रतीच्यां वा दिशि शब्दः” इत्यादौ तथादिविशेषानुमापक लिङ्गादर्शनेन तथाविधप्रतीत्यनुपपत्तेः । न च यस्या दिशः शब्दपरम्परा श्रोन्नदेशमायाति, तद्दिश्यश्शब्द इत्यनुमीयत इति वाच्यम् । कदम्बमुकुळादिन्यायवादिभिस्सर्वदिद्यपि युगपत् शब्दमालाया उत्पत्तिवर्णनात् दिनविशेषायातत्त्रा निर्णयात् । तस्माद्दरस्थमेत्र शब्दं स्वयमप्राप्यैव श्रोत्र गृहातीति। बौद्धा बद-ति । अत्र प्रतिविधीयते — विकारिद्रव्यस्य श्रोत्रस्य स्वतो या आप्यायकद्रव्यद्वारा या दूरे शब्ददेशपर्यन्तं वृत्तिप्रसरणे न किञ्चित् बाधकम् । तद्वृत्तेरती द्रियत्वेन नानुपलधिरपि बाधिका । मनोपि चक्षुरादिद्वारा विपयदेश प्राप्यैव गृह्णाति । अथवा श्रोलदेशे शब्दव्यञ्जकत्रावागमनवशत् तद्द्वारा विप्रकृष्टमपि शब्द श्रोत्रं गोचरयति इत्यप्येकः पक्षः । एवं पक्षान्तराण्यपि न्यायसिद्धाञ्जने प्रतिपाद्यन्ते । तत्र हि सयूध्यमतभेदेन शब्दस्य द्रव्यत्वपक्षं प्रपञ्च्यानन्तरमुच्यते - " तदेवमव्यत्यपक्ष एव शब्दस्य लाभ्यः । एवञ्च सति श्री। वृत्तिर्वा व्यञ्जकवाय्वागमनं वा शब्दवद्वेर्याद्यवयत्रागमनं वा शब्दवद्वाय्यागमनमेव वा सेर्न्दवै ऎऩ्बदुम्, ऒरे इन्दिरियक् करुविये उडलिऩ् उऱुप्पु कळुक्केऱ्प ऎल्ला तॊऴिलैयुम् पुरिगिऱदु ऎऩ्बदुम्, उडलॆङ्गुम् १४४४ क्कुमॆऩ्ऱुम् उपेक्षणीयां की। देशिकाद्ययमकाशसहिते सॊल्लुगिऱ ऎङ्गळ् सारिगळयऩङ्गळागैयाले १ यथाप्रतीति भाव्यमिति । तत्र श्रोत्रस्यैव विकारिद्रव्यतया साक्षादूवृत्तिः शब्दक्रयत्वपक्षे प्रथममभिहिता । व्यञ्जकत्रावागमनं शब्दस्याकाशगुणत्वपक्षे । शब्दक्नेर्याद्यत्रयवागमनं तस्य पञ्चभूताश्रितत्वपक्षे । मेर्याद्यव- यवागमनं एवं वर्ण्यते यादवाभ्दुदये, “सर्पापसारौषधिसम्प्रयुक्ता मेरीत्र सा भीमतरं ररास” इति । सर्पपसरणार्थीपण्यादिनाऽनुलिप्तमेरीताडने तस्याश्शब्दः यावदूदूरं गच्छति, तावदूदूरं सर्पा अपसरति म्रियन्ते वेति लोकप्रसिद्धिः । तत्र तादृशमेवियवागमनं विना शब्दस्येदृशशक्तिमत्त्वानुपपत्तिरिति हृदयम् । शब्दवद्वाय्वागमनमिति शब्दस्य वायुगुणत्वपक्षेऽभिधीयते इति विशेषः । तथा च शब्दजशब्दकल्पनेन नैयायिकादिप्रोक्तवीचीतरङ्गादिन्यायः सर्वथा नाश्रयणीय इति तु तत्त्वम् । श्रोत्रस्य प्राप्यग्राहित्वा- भ, वे दूषणान्तरं शास्त्रदीपिकायां दर्शितम् - “श्रोत्रस्य अप्राप्यकारित्वे सन्निकृष्ट विप्रकृष्टस्थितौ युगपच्छन्दा- चुपलभ्येयाताम् । तयोस्तु क्रमेणोपलब्धिर्न कथञ्चिदप्यप्राप्यकारित्वे समर्थयितुं शक्या । किञ्च — क्षणिको वा शब्दस्यात् स्थायी वा ? यदि क्षणिकः, ततः प्रत्यासन्नैर्गृहीतमात्रे नष्टः कथं विपकृष्टैः पथाद्ग्रहीतुं शक्यः ! स्थायित्वं तु सौगतानां सर्वधानभिमतमेत्र । स्थायित्वे तु प्रत्यासन्नानां शब्दश्राश्रणं चिरकालमनु- वर्तेतेति । चक्षुस्तुमिति । चक्षुरप्यप्राचैव विषयान् गृह्णातीति बौद्धानां वादः । तथा हि चक्षुरुन्मीलितमा- त्रमेव गुगनगतं चन्द्रमसमवगमयति । न च तावद्दूरं युगपत् झटिति चक्षुर्वृत्तिर्गच्छति । असम्भवात् । नापि क्रमेण । तथासति मध्ये स्थितपदार्थपरिच्छेदेन चन्द्रप्रत्यक्ष विम्बापातात् । न हि श्रोत्रेण शब्दसाक्षात्कार इव चक्षुषा दूरासन्नग्रहणतारतम्यमनुभूयत इति । अत्रोच्यते — चक्षुर्वृत्तिः क्रमेणैव चन्द्रमसमवगमयति । अथापि शतपत्त्रपत्त्रशतभचेतनन्यायेन शत्रचातिशयादन्तराला ग्रहणम् । उदितमात्रे हि दिन करे अखिललोक विसृमरालोकजालमवलोकयामः । तस्मादिन्द्रियाणि सर्वाणि प्राप्यग्राहीण्येवेति निर्णयः । अन्यथाऽप्राप्तत्वाविशेषात् इन्द्रियसन्निकर्षाद्यनपेक्षणात् युगपत्सर्वग्रहणप्रसङ्गः । तदुक्तं सर्वार्थ- सिद्धौ, “अतिप्रसङ्गोऽसम्बद्धग्रहणे स्यात्, समं त्विदम् । सम्बद्धग्रहणेऽपीति न सत्, योग्यान्वित - प्रहात् ॥ गृहीतस्येप्यते कश्चित्सम्बन्धोऽव्यभिचारतः । न सम्बद्धस्य सर्वस्य ग्रहणं व्यभिचारतः” इति । इयान्तु विशेषः सनाथगादीनां साधिष्ठानानामेत्र विषयेण प्राप्तिरावश्यकी । चक्षुर्मनसस्तु अधिष्ठानाद् दूरेपि विषयेण सह सम्बन्धो भवति कार्यकरः । श्रोत्रस्य तूभयथापि पक्षमेदेन भवति इति । वियाबित्तुळ्ळ तोल्दाऩ् इन्दिरङ्गळॆऩप्पडुगिऱदु” ऎऩ्बदुम्। कण्णुम् कादुम् पॊरुळिरुक्कुमिडत्तुक्कुप् पोगामले पॊरुळै अऱिविक्कुम् ऎऩ्बदुमाऩ पिऱर् कॊळ्गैगळ्, उलग अऩुबवम् सास् तिरङ्गळ् इवऱ्ऱुक्कु मुरणाऩवै। [ परमतभने अचित्तत्वाधिकारः ३। काका ūru♚क्री ] १४५ इन्द्रियवृत्तिविशेष कार्यानुरूप पहिली अतिसूक्ष्म यथाशास्त्र कGGS/। स्फटिकसलिल काचादिव्यवहितक नयनकिरणां प्रवेशिकं की ठाण
इन्द्रिय की रालिलादि नन्विन्द्रियाणां हृदयस्थानकानां कथं दूरे वस्तुमाहकत्वमित्यत्रार्थात्पूर्ववाक्यो क्तमपि चक्षुश्श्रोत्रादि- वृत्तिभेदं कृःख वैशयाय पुनः कथयति इन्द्रियवृत्तीति । एतदुक्तं भवति – यदीन्द्रियस्वरूपमेव वृत्तिः, तदा तस्य परिच्छिन्नतया दूरस्थवस्तुग्रहणानुपपत्तिः । यदि च तद्धर्मः तर्हि धर्मस्य धर्म्यतिवर्तनायोगाद्दूरस्थग्रह- णानुपपत्तिरेव । अत्रसाङ्ख्या अभिप्रयन्ति — यत्पुरुषीय चक्षुश्थोत्रादेर्यावद्दुरस्थवस्तु ग्रहणशक्तिः, तदीयचुक्षुरादे स्तावत्पर्यन्तं प्रथिमा शरीरोत्पत्तिकाल एव जायते । तत्राधिष्ठानाहू हिरव स्थित तदशो वृत्तिरित्युच्यते इति । तद् साधु । तर्हि चक्षुरादेर्निमीलनदशायामपि बहिरवस्थिततद्वृत्त्या पदार्थदर्शनादिप्रसन्नः । अन्यथा तत्काले चक्षुपः प्रथिमविरुद्धतयाणुत्वप्रसक्तेः । वृत्तिनाशेपीन्द्रियस्वरूपसत्त्वञ्चाङ्गीकार्यम् । तस्मादेवमेवनिर्णयं भवति - चक्षुपस्तेज- साऽऽप्यायितत्वात् तेजस इव चक्षुपोपि रश्मय एव वृत्तयो भवन्ति “ दिवीव चक्षुराततमि " तिथुत्या झटिति वियति ’ तद्रश्मिव्याप्तिश्रवणाद्दूरस्थ वस्तुग्रहणाद्युपपत्तिः । भाषितञ्च दर्पणादौ नायनरश्मीनां प्रवृत्तिप्रतिधाता- दिकम् । एवं श्रोत्रस्याप्याप्यायकनभोग्याप्तथा सर्वत्रदृरस्थशब्दादिग्रह्णोपपत्तिरिति पूर्वमेवावेदितम् । वृत्ति- विशेषेति विशेषशब्दः – चक्षुश्श्रोत्रयोर्वहिर्देशेप्यपिवृत्तिः इतरेन्द्रियाणामधिष्ठानदेश एव वृत्तिरिति भेदमाह - कार्यानुरूपेति । अयम्भावः – सर्पाणां श्रोत्रेन्द्रियं नयनगोळकवृत्ति । तेनैवतेपां श्रोत्रकार्यनिर्वणात् । हस्तिनो घ्राणेन्द्रियं शुण्डाख्यहरुनाग्रनिष्ठम् । तेनैव गन्धग्रहणात् । सर्पादीनां पादेन्द्रियमप्युरोवृत्ति । पक्षिणां पक्षपादो- भयवृत्तिचेति यथोपलम्भं यथाशास्त्रञ्च करूप्यमिति । इदमत्रबोध्यम् " अवस्थितेरसम्भवाच नेतरः” इत्यत्र भाप्ये हृदयस्य सर्वेन्द्रियकन्दत्वोक्त्या तत्तदिन्द्रियाणां नाडीद्वारा हृदयदेशसम्बन्घोभ्युपगमनीयः । एवं- वृहदारण्यके – " प्राणन्नेव प्राणो नामभवति वदन् वाक् पश्यन् चक्षुः शृण्वन् श्रोत्रं मन्वानो मन " इति तत्तदधिष्ठानस्थस्यैवेन्द्रियस्य तत्तत्कार्यकरत्वोक्तया हृदयान्नाडोद्वारा प्रतिनियत प्रदेश एवेन्द्रिय सञ्चारोपि भवतीति । ननु चक्षुपः प्राप्यकारित्वे उन्मीलनदशायां सर्वतश्चक्षूरश्मिप्रसरणसम्भवात् स्वपृष्ठतोपि पदार्थग्रहणं १ इन्दिरियङ्गळ् पॊरुळ्गळैत् तॊडुम्बोदु एऱ्पडुम् तॊडर्बुगळ् अव्वोगारिय निगऴ्च्चिगळुक्कु एऱ्ऱवगैयिले इरुक्कुम् ऎऩ्बदु सास्तिरङ्गळिल् काणलाम्। स्पडिग मणि जलम् कण्णाडि इवैगळाले मऱैक्कप्पट्ट पॊरुळ्गळै कण् अऱिविक्कुम्बोदु, कण्णिलिरुन्दु नुण्णियगिरणङ्गळ् अवैगळै ऊडुऱुवुगिऩ्ऱऩ। इन्दिरियङ्गळ् पॊरुट्कळै अऱिविक्कुम्बोदु-नडुविल् इडैयूऱु नेरिडिल्-अवैगळुक्कु तॊडर्बु अऱुबडुगिऱदु- अल्लदु-इल्लै ऎऩ्ऩुम् कॊळ्गैगळिले पॊरुत्तङ्गळैक्कण्डु कॊळ्ळवुम्। तूरत्तिलुळ्ळ सम्बगप्पू मुदलियवऱ्ऱिऩ् मणङ्गळुडऩ् पूविऩ् पॊडिगळुम् ६५-१९ १४६ देशिकाशयप्रकाशसहिते । कक्षा प्रवेशिकंलकीनं क्रीं क्षेपाक्षेपमतभेदान्नी औचित्याएं काङ्ग का बांया। दूरस्थचपकादिगन्ध- ग्रहण की सूक्ष्म LDIT GOण गन्धवद्द्रव्यां वायु CLL की कु। श्रोत्रादिका भौतिकाकओ Tr करोतु । पुरत एव प्रसरणात् आर्जवेनावस्थानमप्यपेक्षितमितिचेत्, तदापि पुरतोऽविशेषेण कुड्या दिव्यवहित- मप्युपलभ्येत । कुड्यादिभिश्चक्षूर श्मिप्रतिबन्धान्नैवमिति चेत् — तुल्यन्यायात्स्फटिका दिव्यवहितमपि नोपलभ्येते- त्यत्राह — स्फटिकसलिलेति । लोके कुड्यादिव्यवहितस्याग्रहणात् स्फटिकादिव्यवहितग्रहणाच्च कुड्यादि - विलक्षणतया स्फटिकादिः रश्म्यनुप्रवेशानुगुणसन्निवेशविशेषवानिति कार्यबलात्कल्प्यमिति भावः । सलिलं निर्मलं जलम् । काचः मणिविशेषः । आदिना सीसकद्रव्याननुलिप्ता दर्शादिकं ग्राह्यम् । ननु स्फटिकादौ चक्षूरश्मिप्रवेशे तस्य सरन्धत्वसिद्धया स्फटिकभाजननिहितं सलिलमपि परिसंसेतेत्यत्राह – अति सूक्ष्मेति । तथा च सलिलविन्द्वपेक्षयापि नायनरश्मीनामतिसूक्ष्मत्वात् तेषां प्रवेशेपिनजलगळनप्रसक्तिरितिभावः । अत्रेद बोध्यं - चक्षुरप्राप्यकारित्वेऽपि काचादिकमपिकुड्यादिवन्नीरन्धमेव । अथापि – कुड्यादिव्यवहितं नगृह्यते काचादिव्यवहितन्तुगृह्यत इति वस्तुस्वभाववैचित्रया देवाभ्युपगमनीयम् । तदेतत् – चक्षुः प्राप्यकारित्वपक्षेप्यनुम- न्यताम् । तदुक्तमाचार्यैः – “ नीरन्ध्रेप्यम्बुकाचादौ दृक् प्रभादेः प्रवेशनम् । वस्तुस्वभाववैचित्र्यादिति केचित्प्र- चक्षते ।” इति । अथ चक्षुरादेश्सलिलादौ प्रवेशविषये मतभेततत्तारतम्यादिकं सूचयति - इन्द्रियङ्गळिति । क्षेपः वृत्तिः प्रसरणमितियावत् । अत्र बौद्धावदन्ति - चक्षुरादीनां वहिःक्षेपो दूरस्थग्रहणाय नाश्रयितव्यः । इन्द्रिययोग्यत्वतदभावाभ्यामेवग्रहणाग्रहणयोरुपपत्तेः अयस्कान्तादिवत् । चक्षुरादिवहि: क्षेपस्य छादकतदभावयोश्च कल्पने गौरवात् । अतोक्षिप्तमेवेन्द्रियं स्वरूपयोग्यतया दूरस्थमन्यवहितं गृह्णाति । नतु व्यवहितं योग्यताया अभावात् । अतः क्षेपो नाङ्गीकार्य इति । तन्न । आलोकादिप्रतिबन्धकछत्रादिन्यायेन कुड्यादेः चक्षुवृत्ति- प्रतिबन्धकत्वतदभावाभ्यामेव ग्रहणाग्रहणयोरुपपत्तौ अदृष्टचरानन्तयोग्यतातन्नाशादिकल्पन एवातिगौरवात् । अन्यथैकपुरुषापेक्षयैकदा छादकेसति घटादेः पुरुषान्तरम्प्रति कालान्तरेपिभानं नस्यात् । योग्यतायास्सर्वथा नष्टत्वात् । " दिवीवचक्षुरातत “मिति श्रुतिरपिक्षेपसद्भावमुपोइलयति । दिवि आततं चक्षुखिः आकाशे प्रसृतं नेत्रमिवेति ।
नन्वेवमपि घ्राणेनकथं दूरस्थगन्धग्रहणोपपत्तिः ? तस्य वृत्तिविरहात् । आप्यायकपृथिव्या रश्मिरहि- तत्वाच्च । न च शब्दइवेन्द्रिय देशमायाति गन्धः । तस्य द्रव्यत्वेन तथोपपत्तावपि गन्धस्य गुणत्वेन स्वाधारहानायोगादित्यत्राह – दूरस्थेति । प्राणस्यावृत्तिमत्त्वेपि गुणस्य स्वाधाराहानावपि सततगतिशीलेन काऱ्ऱिल् मिदन्दु वरुगिऩ्ऱऩ। ऐङ्गरुविगळुम् -ऐन्दु पूदङ्गळिऩिऩ्ऱुम् पिऱन्दवै ऎऩ्ऱु महा पारदत्तिल् कूऱियदऱ्कुम् -अवैगळाले इवऱ्ऱुक्कु पुष्टि एऱ्पडुगिऱदु ऎऩ्ऱुदाऩ् करुत्तु ऎऩ वेदार्त्तसङ्गिरहत्तिले अरुळिच्चॆय्दार्। इम्मादिरियेमहाभारतादि ६० Garg परमतभने अचित्तत्वाधिकारः ३। १४७ आकाश । दिभूताङ्कां का sorror आप्यायनur& Gauri वेदार्थ सकूपही अनुजी Gringmi। मनः प्राणवाकं अन्नमपत्यादिकक्षाएं Glrs सुराकी श्रुतिकाकं पृथिव्यतेजस्सुका आप्यायनी तात्पर्य। गन्धवहेन सुरभि चम्पकादि भागाः प्राणदेशमानीयन्त इति स्वसंयुक्त द्रव्याश्रितत्वप्रत्यासत्या गन्धग्रहणसम्भव इति भाव: । इन्द्रियार्थसन्निकर्षश्वसिद्धान्ते द्विविधः – तदुक्तं तत्त्वरत्नाकरे - " अत्र वृद्धा विदामासुरसंयोग- स्सन्निकर्षणम् । संयुक्ताश्रयणञ्चेति यथासम्भवमूयतामिति । समवायानङ्गीकारात्स्वसंयुक्त समवायेत्यनुक्तिः । संस्थानातिरिक्त जात्यनङ्गीकारात् तस्यचावयवसंयोगरूपतया द्वितीयसन्निकर्पणैव ग्रहणात् तदर्थ संयुक्त समवेत समवायोप्यनपेक्षितः । शब्दस्यापि द्रव्यत्वे संयोगेनैवालमिति समवायसन्निकपपि मुधा । उक्तरीत्याऽतिरिक्त- जात्यभावात् समवेत समवायस्य, भावान्तराभाववादेऽभावानतिरेकाद्विशेष्य विशेषणभावस्य चानभ्युपगमः । श्रुत प्रकाशिकायां पक्षान्तरमप्युक्तं - " यद्वा घ्राणस्यापिचक्षुप इव रश्मिद्वारा सम्बन्धात् दूरस्थपदार्थगतगन्ध- ग्राहित्वं कल्प्यं, गौरवाभावात् । नकेवलं रश्मिमत्त्वं कल्प्यम् । उक्तं च महाभारते – “नह्यात्माशक्यते द्रष्टुमिन्द्रियैः कामगोचरैः । प्रवर्तमानैरन येदुर्धर्षैरकृतात्मभिः । तेषान्तु मनसारश्मीन् यासम्यनियच्छति । तदाप्रकाशतेयात्मा दीपो दीप्य ( न्निया ?) न्निराकृतिरिति । इन्द्रियाणां सर्वषां पञ्चीकृत भूताप्यायनेन तेजस्सम्बन्धा द्रश्मिमत्वञ्चोपपद्यत इति । १ एवमिन्द्रियाणामाहङ्कारित्वं प्रतिष्ठाप्याथ तेपु भौतिकत्वबोधकवचनानां साम्प्रदायिकं निर्वाहं दर्शयति- श्रोत्रादीति । तदुक्तं भारते – " शब्दश्श्रोत्रं तथाखादि त्रयमाकाशसम्भवम् । वायोस्स्पर्शस्तथाचेष्टात्वक् चैव त्रितयं स्मृतम् ॥ रूपं चक्षुस्तथाव्यक्ति स्त्रितयं तेज उच्यते । रसः क्लेदश्च जिहाच त्रयो जलगुणा- स्स्मृताः । । । । घ्राणं घेयं शरीरञ्च तेतुभूमिगुणास्स्मृताः । इत्यादि । वेदार्थमङ्ग्रहेति । “वैकारिकाहङ्का- रादेकादशेन्द्रियाणिजायन्त” इत्युपक्रम्य – " एवमाहङ्कारिकाणामिन्द्रियाणां भूतैध्याप्यायनं महाभारत उच्यत " इति तत्रत्योग्रन्थः । इदञ्चाप्यायनं स्पष्टमुच्यते मोक्षधर्मभृगुभरद्वाजसंवादे - " आप्यायन्ते च तै र्नित्यं धातव- स्तैस्तु पञ्चभिरिति । अथापि - " अन्नमयं हि सोम्य मन आपोमयः प्राणः तेजोमयी वागिति श्रुत्येन्द्रियाणां LD ६० ढाण्डण्टा, कण्ठ @ampus gown, GggTouris ऎऩ्ऱु सरुदि सॊऩ्ऩदऱ्कुम्— अवैगळाले इवऱ्ऱुक्कु पुष्टि एऱ्पडुगिऱदु ऎऩ्ऱु करुत्तुगॊळ्ळ वेणुम्, वेदान्दिगळिल् पास्कररिऩ् कॊळ्गैयुडैय सिलर्-इन्दिरियङ्गळै, पञ्जबूदङ् गळुडैयवुम् अहङ्कारम् ऎऩ्ऩुम् तिरवियत्तिऩुडैयवुम् विळैवाऩगारियम् ऎऩ्ऱु सॊल्लु मिरुविद पिरमाण वसऩङ्गळैयुम् कट्टिच्चेर्त्तु-अहङ्कारत्तिऩ् तुणैयुडऩ् १४८ देशिकाश प्रकाशसहिते [इन्द्रिय विषयत्तिल् सिल पेदाबेद वादि पक्ष निरसऩम् ] इन्द्रियान्नी भौतिकस्वाहङ्कारिकस्ववापया कक्षां @ ६६० "
अहङ्कारसहित LI भौतिकत्वमेव प्रतिपाद्यत इत्यत्राह – मनः प्राणेति । अन्नमयत्व — पृथिवीविकारत्वम् । आदिना अम्मय- स्वादि विवक्षा । इन्द्रियाणामाहङ्कारिकत्वस्य भूयोवाक्यसिद्धतया इन्द्रियभौतिकत्ववादिभिर्वैशेपिकादिभिरपि श्रुत्युक्तस्यमनः प्राणादिनां पृथिवीजलादिविकारत्वस्यानभ्युपगमात् पूर्वोक्तश्रुतिराप्यायनपरैवेति भावः । अथे- न्द्रियाणां उभयविधवचनाविरोधायोभयविकारत्वं वदतां विलक्षणाम्प्रक्रियामाह – इन्द्रिय ङ्गळुडैयेति । अहङ्कार- सहिनेति । अत्र तन्मात्रापञ्चकमेव साक्षादिन्द्रियोपादानम् । अहङ्कारस्तुनिमितमिति तदभिप्रेतम् । तदुक्तं विष्णुचित्तीये - " । अहङ्कारस्येन्द्रियाणि प्रतिनिमित्तत्वमेव । भूतानामेवोपादानत्वम् । " अन्नमयं हिसोम्य मन " इति श्रुतेरितिकेचिदाहु” रिति । अयमत्रक्रमः - तन्मात्रापञ्चकं सात्त्विकाहङ्कारसहकारेण पञ्चद्वन्द्वानि ज्ञानकर्मेन्द्रियाणि सृजतीति सामान्यतस्स्थिते -तत्र - शब्दतन्मात्रं अहङ्कारेण सह स्वकार्यभूताकाशगत शब्द- ग्राहकं थोत्रं ज्ञानेन्द्रियं तादृश शब्दोच्चारणहेतुभूतं वाग्रूपकर्मेन्द्रियञ्च जनयति । एवमेव स्पर्शतन्मात्र स्वकार्य- वायुगतस्पर्शग्राहकं त्वचं ज्ञानेन्द्रियं पदार्थस्पर्शनहेतुभूतपाणिरूप कर्मेन्द्रियञ्चेतिद्वयं – रूपतन्मात्र स्वकार्यतेजोगत रूपग्राहकनेत्र, तादृशतेजः कार्यप्रवृत्तिकारणभूतपादैचेति ज्ञानकर्मेन्द्रियद्वयं रसतन्मात्रं तादृशजलगतरसङ्ग्राहक- रसनां, जलविशेषात्मकमूत्रोत्सर्गहेतुभूतोपस्थञ्चेति तादृशेन्द्रियद्वयं गन्धतन्मात्र तादृशपृथिवीगतगन्धग्राहकघ्राणं, पृथिवीरूपान्न विकारमूतमल बिसर्जन हेतुपायुं चेतितादृशेन्द्रियद्वयं जनयन्तीति । अत एव ततद्भूतोपादानका- नामिन्द्रियाणां विपयनियमश्चोपपद्यते । अन्यथा केवलाहकारोपादानकत्वे मन इवेतरेन्द्रियाण्यपि सर्वसाधारणानि स्युः । ततो मनोमात्रमेव केवलाहकार प्रकृतिकम् । सर्वेन्द्रियोपकारकञ्चेति । शिलभेदाभेदवादिनः भास्कराव- लम्बिनः केचित् । नतु यादवप्रकाशीयाः । तत्पक्षेकर्मेन्द्रियाणां शरीरेणसहोत्पत्तिविनाशाङ्गीकारेण तन्मात्राह- कारादिकार्यत्वानुपपत्तेः । आहुरित्यस्वरससूचनाय । सिद्धान्तरीत्याहङ्कारोपादानकत्व भूतविशेषाप्यायितत्वाभ्या- मपि सर्वातिप्रसङ्गवारणात् सर्वश्रुत्यनुगुणतया तथैवस्वीकार्यमिति । अतएव - " सात्त्विकाहङ्कारः शब्दतन्मात्रादि- पञ्चकं क्रमेण सहकरीकृत्य श्रोत्रवागादि ज्ञान कर्मेन्द्रियपञ्चकं सृजति इत्याहुः - इति तत्त्वत्रयव्या- ख्यायां – “ आहु “रि त्यत्र - तत्त्वविद इति वरवरमुनिविवरणमपि प्रत्युक्तम् । अस्याप्युक्तरीत्या परमतत्वात् । झाङ्कीमा popu- की - क्रा, कक्षा, काकक्ष, नाक्कु, मूत्तिरत्वारम्, मूक्कु, मलत्वारम् इवैगळ् पिऱक्किऩ्ऱऩ। मऩस्सुमट्टुम् तऩियाग अहङ्कारत्तिलिरुन्दु पिऱक्कुम् ऎऩ्बर्। तॊऴिल्गरुविगळ् ऐन्दुमिल्लै ऎऩ्ऱाल् - अप्पोदु-अऱिवुगरुविगळ् ऐन्दुमिल्लै ऎऩ्ऱुम् वादिक्कलाम्। इरुविद वादमुम् ऒरु मादिरियाग इरुप्पदाल्, युक्ति इदिलुमुण्डु, अदिलुमुण्डु। सुरुदियिल् सिल तन्मात्र पञ्चक क्रं क्रीं पस्यं परमतभने अचित्तत्वाविकार: ३। श्रोत्र वाकू युकं १४९ स्वपाणिक चक्षुःपादं जिढो- घ्राणपायु जी की or मनस्सु ssmii केवलाहङ्कारजन्य भेदाभेद- इयांस्तु विशेषः - यत्-अत्रमूलोपात्तपरमते इन्द्रियाणां तन्मात्राणि उपादानं, अहङ्कारस्सहकारी निर्मित्तवा । तत्त्वत्रयेतु अहङ्कार उपादानमित्यादि विपरीतः क्रमः । अन्यत्सर्व तुल्यमिति । अतस्तद्वातादृग्वेति नकश्चि- द्विशेष इति । कस्तर्हि सिद्धान्त इति चेत् — अहङ्कार उपादानं भूधान्याप्यायकानीति । आप्यायकत्वञ्च सहका रित्वनिमित्तत्वाभ्यां भिन्नमेव । उत्पन्नम्प्रति उत्पत्त्यनन्तरं पोषकत्थन्द्याप्यायकत्वम् । सहकारित्वादिकन्तु - उत्पत्तेः पूर्वमुत्पत्स्यमानम्प्रतिकिञ्चित्करत्वम् । तथा चाप्ययकत्वपक्षे भूतेभ्यः प्रागेवेन्द्रिय सृष्टिरिति सहकारि- स्वादिपक्षे पश्चात्सृष्टिति अहोमह्तीभिदाभवति । तथाच तत्त्वत्रयचुळकेनिरटकि वेङ्कटेशदेशिके: " अहङ्कारो - पादानकानां श्रोत्रादीनां पञ्चानां क्रमशः आकाशादिभूतपञ्चकं “आध्यायकम् । तथैव मनः प्राणवाचामपि पृथिव्यतेजांसि " इति । अथ कर्मेन्द्रियानभ्युपगन्तृवैशेपिकादिमत निरागुरुते - कर्मन्द्रियेति वाक्यद्वयेन । तेषामयमाशयः श्रोत्रं चक्षुस्स्पर्शनश्चरसनं घ्राणमेवच । अधिष्ठायमनश्चायं विपयानुपसेवते ॥ - मनप्पष्ठानीन्द्रियाणि प्रकृतिस्था- निकपतीत्यादौ कर्मेन्द्रियाणि तावन्ननिर्दिश्यन्ते । नापि तानिकल्पनीयानि । अन्यथासिद्धेः । यद्यपि ज्ञानेन्द्र- याण्यपि अन्यथासिद्धान्येव । क्रियामात्रस्य करणपूर्वकत्वव्याप्तयापि सिद्धन्ति करणानि गोल काद्यधिष्ठानान्येव । नातिरिक्तानीति भवतिशङ्का । अथापि चक्षुरादिना दूरस्थादिग्रहणमनुभूयमानं न गोळ का दिमात्रसाध्यमिति तत्र तदतिरिक्तेन्द्रियसिद्धिः । कर्मेन्द्रियत्वाभिमतपाण्यादिविपयेतु आरादधिष्ठानं प्राप्तानामेव क्रियमाणतया नतदति- रिक्तेन्द्रिय सिद्धिस्तत्रापेक्ष्यते । पाण्यादिपु कर्मेन्द्रियत्वव्यपदेशः केपाञ्चित् कर्मकरणतामात्रालम्बन एव । किच- आत्मन्यतिव्याप्तिवारणाय शब्देतरोद्भूतविशेषगुणानाश्रयत्वेस विज्ञानकारणमनस्संयोगाश्रयत्वमिन्द्रियलक्षणम् । विशेषगुणानाश्रयत्वे सतीति । चक्षुरादेरपि रूपादिविशेषगुणाश्रयतयाऽव्याप्तिवारणायोद्भूनेति । इन्द्रियेपुचगुणा अनुदुद्भूता भवन्ति । एवमप्याकाशस्यैव श्रोत्रत्वात् तत्र शब्दाख्योद्भूतविशेषगुणाश्रयत्वमेवेत्यव्याप्ति तादवस्थ्यमत- श्शव्देतरेति । सामान्यगुणमात्राधारकाला दिवारणाय विशेष्यदळम् । एवञ्चैतादृशेन्द्रियलक्ष्माभावादपि पाण्यादिकं नेन्द्रियमिति । तुल्पयोगक्षेतमतेति । अत्र सिद्धान्तिनोवदन्ति - " यस्तूभयो स्समो दोपः परिहारोपिवासमः । नैकः पयनुयोक्तव्यस्तादृगर्थविचारणे” इति खलु नीतिविदः । यदि कर्मेन्द्रियाणि नाभ्युपगम्यन्ते, तर्हि चक्षुराद्यनुमानेष्वपि नगोळका द्यतिरिक्तेन्द्रियसिद्धिस्सुवचा । यतुदूरस्थग्रहण तदभावाभ्यां वैलक्षण्यमूचे, तदप्ययस्कान्तनयात्समाचे- इडङ्गळिल् इन्दिरियङ्गळिऩ् ऎण्णिक्कै कुऱैत्तुक् कूऱप्पट्टालुम् - मऱ्ऱ विडङ् गळिल् सॊऩ्ऩवैयैयुम् अङ्गु कूट्टिक्कॊळ्ळवेणुम्। ऒऩ्ऱिल् मऱ्ऱॊऩ्ऱुक्कुलव १५० देशिकाशयप्रकाशसहिते वादिकां । कर्मेन्द्रियाएं कक्षा के कङ्कium की तुल्ययोगक्षेम Goo ज्ञानेन्द्रिया काकं Car Goulpurii। निपुणनिरूपणकं पाणी कङ्गवर्ग क्रं कुलिकं साधक- यम् । यथाऽन्यत्रादृष्टमपि दूरस्थायः कर्षणस्वभावत्वं कान्ते कल्प्यते, एवमेव पाण्यादावदृष्टमपि दूरस्थदर्शनाड्रिङ्क गोळकादौ कल्प्यत इति किन्नस्यात् । तत्रचाभिमुख्यादिकमेव वस्तूनां चक्षुरादिना सन्निकर्षः । नन्वाभि मुख्याभावेपि दर्पणादिषु निजमुखादेः पश्चाद्भागवर्तिनाञ्च कथं ग्रहणमिति चेत् ! अतिरिक्तेन्द्रियवादिन स्तववाकथं ब्रूहि ? चाक्षुपतेजसः प्रतिस्रोतोवृत्त्येति चेत् । तर्हि सा कुड्यादिषु कुतोनभवति ? अपर्यनुयोज्यात्स्वभाव- विशेषादिति चेत्; हन्त । अस्तु तर्हि स एवस्वभावविशेषोऽधिष्ठानस्यैवोभयवादिसिद्धस्य । वरं धर्मिकल्पनातो धर्मकल्पनेतिन्यायात् । कचिदनिर्देशमात्रेण कर्मेन्द्रिया भावसाधनमपि साहसम् " एकाकन्या दशेन्द्रियाणीति- एकादश मनश्चात्रेति चान्यत्र तत्कीर्तनात् । नापीन्द्रिय लक्षणाभावस्तेषामिन्द्रियत्ववारकः । कर्मेन्द्रियाणामपि प्रामाणिकत्वे तत्साधारणलक्षणस्यैवत्वयापि प्रणेतव्यत्वात् । नतु यथेच्छं अपूर्णतया कथञ्चित् प्रणीतलक्षणा- भावमात्रतः प्रामाणिकार्थपरित्यागः । तथासति अव्याप्तचाख्यदोपस्यैव दूरीभावापत्तेः । तदुक्त - " सिद्धानु गममात्र हि कर्तुं शक्यं परीक्षकः । न सर्वलोक सिद्धस्य लक्षणेन निवर्तनमिति । लक्षणेन – अपूर्ण तयाप्रणीतेन लक्षणात्वाभिमतधर्मेण । इति । ननु चक्षुरादौ गोळकादि साकल्येपि कदाचित् कस्यचित् पदार्थदर्शनाद्य- भावात् तदतिरिक्तेन्द्रिस्यसूक्ष्मस्य वैकल्यमेव तत्र प्रयोजकं कल्प्यमिति चेत्तदाप्याह — निपुणेति । पाणिपादा- दिप्नपि कचिदेवमेवेति तत्राप्यतिरिक्त सूक्ष्मांशवैकल्यं कल्प्यमेव । अदृष्टादि सामग्रीवैकल्पमपि उभयत्र शक्य- शङ्कम् । अतोनानयोः कश्चिद्विशेषोऽन्यत्रत्वदभिमानादिति भावः । अथ कथमेकादशेन्द्रियाणीति निर्णयम् ! श्रुतिध्वेचन्यून सङ्ख्याश्रवणादित्यन्नाह - शिलश्रुतिकळि लिति । “यदा पञ्चावतिष्ठन्ते ज्ञानानि मनसासह- सप्तप्राणाः प्रभवन्ति तस्मदित्यादी इत्यर्थः । ज्ञानानि - ज्ञानसाधनेन्द्रियाणि । प्राणाः इन्द्रियाणि । श्रुति- स्मृतीति । ” एकाकन्यादशेन्द्रियाणि । दशेमे पुरुषे प्राणाः आत्मैकादश इत्यादिश्रुतिः । कन्या - कनदीप्तौ इति धातोः दीप्यमानं मनः । आत्मेत्यपि मन एवोच्यतेऽत्र । आन्तरत्वात् । " इन्द्रियाणि दशैकश्च - देवावैकारिकादश । एकादशं मनध्यात्रेत्यादिस्मृतयश्च । अन्यपरेति । इदमुपलक्षणमधिकसङ्ख्यावादान्यपर्य- स्यापि । अधिकसङ्ख्याच - " अष्ठोग्रहा अष्टावतिग्रहाः - सप्तर्वशीर्षण्यानि द्वाववाचै - नववै प्ररुपे प्राणा नाभि- दशमी"त्यादौ श्रूयते । एव मेव द्वादशत्व त्रयोदशत्वचतुर्दशत्वकीर्तनमपि । उभयेषामन्यपरत्वञ्च सप्तगत्यधिकरण १ ।
मॆऩ्ऩुम् मऱैवैच्चॊल्लुम्बोदु सुरुदियिल्, आगायम् इन्दिरियङ्गळिल् लयमडै किऩ्ऱदु। इन्दिरियङ्गळ् तन्मात्रैगळिल् - ऎऩ्ऱु कूऱुवदु- पिरिक्कवॊण्णाद ऒट्टु तलैप्पऱ्ऱि सॊल्लुगिऱदु ऎऩ्ऱे तीर्माऩिक्कवेणुम्। मुऩ्ऩुम् पिऩ्ऩुम् अव्वाऱे बाधकां कां समां न्तरप्रतिषेधकान्ना ॥ परमतभने भचित्तत्वाधिकारः ३। १५१ पं। ही भूति न्यूनेन्द्रियनिर्देशाङ्कां श्रुतिस्मृतिसिद्धेन्द्रिया ६०००६६० अन्यपरा श्री लयप्रकरण कुण्डी आकाश इन्द्रियाएं ८६० इन्द्रियां तन्मात्रै८६० मील वाक्य सर्सङ्ग विशेषपर ं । पूर्वापरादि एवं निर्व्यूढं— अधिकसङ्ख्यावादा मनोवृत्तिमेदाभिप्रायाः । न्यूनव्यपदेशास्तु तत्र तत्र विवक्षित गमनादिकार्य- विशेषप्रयुक्ता इति । I
" I अत एवास्य वाक्यस्य न्यूनाधिकसङ्ख्यावा दिसर्वप्रमाण निर्वाहमुखेन निगमनरूपत्वात् न पूर्वतनेन - मनप्पष्ठानीति वाक्यमुपलक्षण पर “मिति वाकेन पुनरुक्तिरिति बोध्यम् । नन्वेवं केवलाहकारका र्यत्वमिन्द्रियाणां दुर्वचम् । तथाहि -सुबालोपनिपदि द्वितीयखण्डेलयप्रकरणे – “ पृथिव्यप्सु प्रलीयते । आपस्तेजसिलीयन्ते । इतिक्रमेण " - वायुराकाशेलीयते – आकाशमिन्द्रियेषु —– इन्द्रियाणि तन्मात्रेपु - तन्मात्राणि भूतादौलीयन्त इति वाक्यानुपूर्वीश्रूयते । तत्रमध्ये – “ आकाशमिन्द्रियेषु — इन्द्रियाणितन्मात्रेपु " इति वाक्यद्वयेपरं लीयत इत्यादिक्रियाश्रवणं न भवति । अथापि तत्र तदनुपङ्गः कार्यः पूर्वापरानुसारात् । अनुपक्तपदस्यार्थवैरूप्ये प्रमाणाभावात् मध्येपि तत्पदं लयार्थकमेवेति स्वीकार्यम् । लयश्चकार्यस्योपादाने प्रसिद्धो, नान्यत्र । एवञ्चाकामे- नापि तन्मात्राणामिन्द्रियोपादानत्वमेष्टव्यमिति भौतिकान्येवेन्द्रियाणीति प्राप्तमित्यत्राह - लयप्रकरणेति । अत्र आकाशमिन्द्रियळिले आक॥॥॥॥ ओदुकिरेतिरीत्यालय क्रियां विनाभापायामनुवादः साक्षात् उपनिष- । च्छाययाकृतः । संसर्गविशेपेति । यद्यपि विभुन आकाशस्यो न्द्रियेण संयोगः पूर्वमेवास्ति । अथापि वायु- पर्यन्तस्य मूतचतुष्टयस्याकाशतापत्तौ तादृशाकाशस्येन्द्रियेण विलक्षणस्संयोगविशेष इदानीमेवोत्पन्न इति विशेष शब्दविवक्षितम् । तथाच तत्र मध्येवाक्यद्वयेलयवाचकं पदं अनुपक्तं भवतु मावा अनुपङ्गपक्षेऽर्थ- वैरूप्यमावश्यकमेव वक्ष्यमाणप्रमाणानुसारात् । विलक्षणश्चार्थ उक्तपूर्वस्संसर्गविशेष एव । तदननुपनेपि—- “ आकाशमिन्द्रीयेषु (वर्तत ) इति क्रियाध्याहारो वाक्यपूरणायक्रियते । वर्तनमप्युक्तपूर्वस्संसर्गविशेष एवेति न सर्वथालयविवक्षा । येनेन्द्रियाणां भौतिकत्वसिद्धिरितिहृदयम् । एवमर्थवर्णने प्रमाणमुच्यते- पूर्वापरादिपर्या- लोचनेदि । अयं भावः - " पृथिव्यप्सु प्रलीयत इत्यारम्भ्यैतद्वाक्यद्वयं यावत् लयपदं प्रयुञ्जानाभगवती श्रुतिरुपर्यपि तथा करिष्यन्ती मध्येवाक्यद्वये परं विरराम तत्पदप्रयोगात् । ततश्च श्रुति हृदयमत्र सावधानं शोधनीयम् । नहिसास्वहृदये कि मध्य कुर्वाणाऽचतुरमेवं भाषेत । यदि मध्य आकाशेन्द्रिययोरिन्द्रियतन्मात्र यो ध कूऱप्पट्टुळ्ळदु ऎऩ्ऱु अऱिन्दवर् कूऱुवर्। इङ्ङऩ् सॊल्लादुबोऩाल्-इन्दिरियङ् गळुक्कु अहङ्कारमे मूलगारणम्-इन्दिरियङ्गळ् वॆऱुम् कारियङ्गळे - ऎदऱ्कुम् १ १५२ पर्यालोचन Lfण निपुण सम्प्रदाय, विकार (oji इन्द्रिय श्री क्षेत्रोपादानद्रव्य agni। देशिकाशयप्रकाशसहिते ६० ६००ng Curr। सात्त्विकाहङ्कार कार्यान्ना केवल- का ६६ की शास्त्र L विरोधrb। श्रीगीतामाप्य afw amrit इन्द्रियां कक्षा क्षेत्रः श्रितद्रव्यान्ना अनुकं लयेनोपादानोपादेयभावो विवक्षितः, लीयतेपदानुपङ्गश्च तदानूनमुपरि तत्पदं न प्रयोक्तयम् । लौकिक वैदिक सर्व वाक्यशैली विरोधादिति ।
अत्राकाशताया अपि विलयेन शब्दतन्मात्र परिशेषात् -“इन्द्रियाणि तन्मात्रे तन्मात्रभूतादौ " इत्येकवचने प्रयोक्तव्ये” तन्मात्रेषु॥॥तन्मात्राणीति” बहुवचन प्रयोगोऽविवक्षितवहुत्वकः शब्दतन्मात्रघटक पूर्वतन गन्ध तन्मात्राद्यवयवबहुत्वाभिप्रायोवा । अत्र श्रुतप्रकाशिकाचार्यैरन्यथापि व्याख्यातम् । तथाहि — " तन्मात्रेषु तन्मात्राणी”ति बहुवचनं यथा श्रुतार्थकमेव । नचैकतन्मात्र परिशेषात्तदनुपपत्तिः । अण्डस्यान्तर्बहिश्चवर्तिनां पृथिन्यादीनां तत्त्वानां पृथगेवल्यस्य वक्तव्यत्वेन तत्तत्पृथिव्यादिक्रमेण लये उपक्रान्ते तदान्तर्बहिश्च नाना- शब्दतन्मात्र परिशेषाद्बहुत्वस्य तदभिप्रायेण सामन्जस्यादिति । अथवा - " तन्मात्राणि भूतादौ " इति श्रुति नसाक्षाद्यैौगपद्येन तन्मात्राणामप्ययपरा । तदाहि शव्दतन्मात्र परिशेषात् - " तन्मात्र भूतादावित्येकवचनं प्रयोक्तव्यं भवेत् । नापीयं श्रुतिरत्यन्तक्रम निबन्धनपरा । आकाशमिन्द्रियेष्वितिभवतामप्यनभिमतलयक्रम विशेषापातप्रतीतेः । अतः " तन्मात्राणि भूतादावितिल्यवचनं साक्षात्परम्परासाधारणतया यथायोगं सर्वेषां तन्मात्राणां भूतादौलयमाह । यथा-यमुनाया गङ्गया संयुज्य सागर गमनेपि गङ्गायमुने सागरं गच्छत इति व्यवहार " इति । एतत्समान प्रकरणे रत्नपेटिकायान्तु किञ्चित्परिष्कृध्यान्यथोपन्यस्यते - तथाहि - " तन्मात्रा- णिभूतादौलीयन्त " इत्यादौ भूताद्यधिकरणकनाशप्रतियोगित्वमेव सर्वतन्मात्राणां शतोलभ्यते । तच्च- गन्धतन्मात्रादेभूताद्युपादानकत्वाभावेपि सर्वतन्मात्रेप्यक्षतमेव । भूतादित्वावस्थायास्सर्वतन्मात्राशरूपत्वात्, यतः-यथ द्वितीयजलत्वावस्था प्रथम गन्धतन्मात्रनाशरूपा तथा तदुत्तरतन्नाशरूप तृतीयरसतन्मात्रावस्थापि प्रथम- तन्नाशरूपैव एवं रूपतन्मात्रावस्थापि रसतन्मात्रावस्थानाशरूपेतिक्रमेणोत्तरोत्तरं भाग्यमिति । एवञ्च भूतादौ सर्व तन्मात्रालयोक्तिर्युक्तेति तत्र तन्मात्राणीत्यादिबहुचनं सार्थकमेव । प्रतियोगिनोपिनाशनाश प्रति प्रतियोगित्वात् । अन्यथा नाशनाशदशायां प्रतियोग्युन्मज्जन प्रसङ्गात् । अत एव हि नैयायिकैः स्वप्रागभावनाशात्मक घटस्य कारणमल्ल ऎऩ्ऱ सास्तिरङ्गळोडे विरोदम् वरुम्। श्री कीदाबाषियत्तिलुम् इन्दिरियङ्गळ् उडलै ऒट्टियवैये ऒऴिय उडलुक्कु मूल कारणङ्गळ् अल्ल। अवै वेऱु इरुक्किऩ्ऱऩ ऎऩ्ऱरुळिच्चॆय्दार्। परमतभने अचित्तत्वाधिकारः ३। [ इन्द्रियङ्गळिऩ् प्रदिक्षेत्र पिन्नत्वम् ] १५३ शिव्यंविन्द्रियाणां पड़ी । पृथिव्यादि तत्त्वाङ्क्षां GunGo प्रत्येक ं असङ्ख्यात क्षेत्रज्ञां कण्ठ कृष्णीकृनी विभक्ती मण्डळ। ’ तेषां त्ववयवान् सूक्ष्मान् पण्णामप्यमितीजसाम् । सन्निवेश्यात्ममात्रासु सर्वभूतानि निर्ममे ॥’ इन्द्रियान्तरोपलक्षण ं। महदादिभूतसूक्ष्मपर्यन्तस्वा या
नाश ध्वसम्प्रति स्वप्रागभावस्य प्रथमाभाव प्रतियोगिनोपि प्रतियोगित्वमुररीचक्रे । अत एव च न तदानी घटप्रागभावस्योन्मज्जनं भवति । नात्रभूताद्रौ तन्मात्राणां साक्षालयः प्रतिपाद्यते । साक्षात्त्वबोधकपदाभावात् । तत्प्रतियोगिकसाक्षालयत्वंहि — तन्नाशाप्रतियोगिकत्वे सति तन्नाशत्वम् । अतोनविरोध इति । निपुणानां- शिष्याचार्यादीनां सम्प्रदायः परम्परा । उक्तवाक्यद्वयस्य संसर्गविशेपबोधकत्वानङ्गीकारे बाधकं दर्शयति- इङ्गनल्लाद पोदु इति । यदीन्द्रियाणां भूतादौ लयस्स्वीक्रियेत, तदा देवावैकारिकास्स्मृता " इत्यादिविरोधः । केवल विकारेति — आकाशस्येन्द्रियेपुलयस्वीकारे बाधकम् । तथासतीन्द्रियाणां प्रकृति विकृतित्वा पत्त्या - " अष्टौ प्रकृतयप्पोडशविकाराश्शरीरेतस्य – इत्याधर्वणश्रुतेः, " एताः प्रकृतयस्स्वष्टौ विकारानपिमेशृणु इति मोक्षधर्मस्य-” विकाराप्पोडशापरे इति यमस्मृत्यादीनाञ्चविरोधस्स्यात् । इन्द्रियेभ्यस्तत्त्वान्तरोत्पत्तिश्च नान्यत्र- कुत्रापि श्रूयत इति भावः । अत्रैवमाप्यकृतां सम्मतिमाह — श्रीगीताभाष्येति । " महाभूधान्यहङ्कारो - बुद्धिरन्यतमेव च । इन्द्रियाणि दशैकश्च पञ्चचेन्द्रियगोचराः । इच्छाद्वेपस्सुखं दुःखं सङ्घातश्चेतनाधृतिः । एतत् क्षेत्र समासेन सविकारमुदाहृत” मिति त्रयोदशाध्याये पठयते । अत्र-बुद्धिः महान् । अव्यक्तं - प्रकृतिः । एतत्पर्यन्तङ्क्षेत्रोपादानद्रव्यकथनम् । इन्द्रियगोचराः विषयाः । एतदन्तं क्षेत्राश्रितद्रव्यगणनम् । इच्छादिकं क्षेत्र विकारः । चेतनस्य आधृतिः आधारः सङ्घातः- भूतसङ्घातः । एतदेव क्षेत्रं शरीरमिति तद् भाष्यम् । अत्रेन्द्रियाणां क्षेत्राश्रितत्वेन क्षेत्रोपादानभूतद्रव्येभ्यः पृथक् प्रदर्शनात् तेषां केवलं विकृतित्वमेव नतु प्रकृति- विकृतित्वमिति भावः । नन्विन्द्रियाणामेकादशत्वे प्रतिशरीरमिदानीं तेपामानन्त्यदर्शनं कथमुपपद्यत इत्यत्राह - इव्त्रन्द्रि- यङ्गळिति । तथा च समष्टिदशायां तेषामुक्तसङ्ख्यावत्त्वेपि व्यष्टिसृष्टी तेपामानन्त्यमुपपद्यते । यथा पृथि व्यादि पञ्चभूतानामिति भावः । अत्रैव विपये मनुवचनं प्रमाणयन् तत्रेन्द्रियसङ्ख्या न्यूनताभिधानं परिहरति- कणक्कऱ्ऱवैयाय् इन्दिरियङ्गळ् मॊत्तम् पदिऩॊऩ्ऱुम् तऩित्तऩिये पिराणिगळ् तोऱुम् पञ्जबूदङ्गळ्बोले पिरिन्दिरुक्कुम्। उडलिल् आऱु इन्दिरियङ्गळै कडवुळ् पडैत्ताऩ् ऎऩ्ऱदु मऱ्ऱ इन्दिरियङ्गळुक्कु ऎडुत्तुक्काट्टु। महाऩ् ऎऩ्ऩुम् Gooी-२० १५४ देशिकाशयप्रकाशसहिते Goo आकल्पस्थायिना सूक्ष्मशरीर n। साङ्ख्यां का साय ’ आहत्यैकोनविंशत्या सूक्ष्मदेहः प्रजायते’ ढाढी आनन्दानुभवळणं सम्पदिक्रक्राव्य अन्य परवा पयमूल [DIT ६० क TUIRT GOD अविसम्भणीय। तेपामिति । अमितौजसां -अमितशक्तीनां तेषां पण्णामिन्द्रियाणां सूक्ष्मान् अवयवान् आत्ममात्रासु- आत्मसम्बन्धि शरीरेषु सन्निवेश्य सर्वभूतानि प्राणिनो निर्ममईश्वर इत्यर्थः । इदं व्यष्टि सृष्टिविपयमिति भावः । एतेन कल्पादो सृष्टानामिन्द्रियाणां आप्रळयमनुवृत्तिरपि दर्शिता भवति । नन्विन्द्रियाणां प्रतिजीवं नियतत्वे तदाश्रय शरीरस्यापि तथात्वं वाच्यम् । न चोत्पत्तिविनाशयोगिनस्स्थूल शरीरस्य तथात्वं सुवच मित्यर्थात्सूक्ष्म देहस्यैव तथात्वं भवप्यतीति साङ्ख्य समयमन्यनिरस्यति – महदादीति । तथाच साङ्ख्य- कारिका - " पूर्वोत्पन्नमसक्तं नियतं महदादि सूक्ष्मपर्यन्तम् । संसरति निरुपभोग भावैरधिवासितं लिङ्गमिति । पूर्वोत्पन्नं सर्गादौ जातम् । नतुस्थूलदेह वन्मातापितृजम् । तथा च साङ्ख्यसूत्र - " मातापितृजस्थूलं प्रायशः, इतरन्नतथेति । द्रौपदीपृष्टद्युम्नादीनां केपाञ्चित् स्थूल देहस्य मातापितृजत्वाभावात्प्रायश इति । इतरत्सूक्ष्मशरीरं न तथा मातापितृजम् इति तदर्थः । असक्तमित्यस्यैव विवरणं” संसरति निरुपभोगमिति । भोगोनुभवः, तद्रहितम् नियतं प्रतिपुरुपं कल्पादावुत्पद्याकल्पान्तं स्थायि । भावैरधिवासितं कर्मज्ञानवासनाभीरूपितम् । लिङ्ग- मिति सूक्ष्मशरीरस्य नामान्तरम् । महदादिसूक्ष्म पर्यन्तम्- महदादि सप्तदशसङ्ख्याक तत्त्वसमष्टिरूपम् । एकाद- शेन्द्रियाणि पञ्चतन्मात्राणि बुद्धिश्चेति सप्तदश । अहङ्कारस्य बुद्धावेयान्तर्भाव इति भाष्यम् । बुद्धिरत्र- महान् । एवं साङ्ख्यसम्मतं सूक्ष्मशरीरं निरूप्य ततईपद्भिन्नमद्वैति सम्मतं तत् प्रदर्शयति — आहत्येति । साक्षादित्यर्थः । साङ्ख्योक्तसप्तदशभिस्सहाहङ्कारं प्रकृतिञ्च परिगणय्यैकोन विंशति सङ्ख्या बोध्या । आनन्दानुभवः न्यायरत्नदीपावली इष्टसिद्धि व्याख्यादीनां निर्माता कश्चिदद्वैती । इदं वचनं न्यायरत्न दीपावलीस्थमिति वेदान्ति । अधिकरण सारायल्यां सूक्ष्मदेह इत्थमभिहितः - " कल्पादीभूतसूक्ष्मप्रभृतिभिरुदितं व कल्पान्तनाश्यं प्रत्येकं प्राणिभेदे नियतमनियतस्थूल देहानुयायि । लिङ्गाख्यं भस्त्रिकान्तः परत्रकवदवस्थायि साङ्ख्यप्रगीतमिति । भस्त्रिका चर्ममयी पेटिका । परुवकं कृत्रिमाप्रतिमेति बहनः । यादवेतु - " अस्त्री परुवकं सिन्दूरादिद्रव्यस्य भाजन " मिति कुकुमादि करण्डमुच्यते । अयमभिसन्धिः - " प्राणमनुत्क्रामन्तं सर्वप्राणा अनूत्कामन्तीत्यादिना जीवस्यो- १ तत्तुवम् मुदल् अऩैत्तिऩुडैय सूक्ष्म भागङ्गळाले पिरळयम् वरै निलैत्तिरुक्कुम् ऒरु सूक्ष्मशरीरम् पिऱक्किऱदु ऎऩ्बदुवुम् साङ्गियरुडैय मेलॆऴन्दवारियाऩ कॊळ्गै। अम्मादिरिये पत्तॊऩ्बदु तत्तुवङ्गळाले सूक्ष्मदेहम्बिऱक्कुम् ऎऩ्ऱु आऩन्दानुबवर् ऎऩ्ऱ अत्वैदि सॊऩ्ऩदुम् आदरिक्कत्तक्कदल्ल। परमतभने अचित्तत्याधिकारः ३। [ क्रां क्रं sooris ] १५५ बादोन्द्रियविषयका शब्दादिगुणविशेषाङ्क कङ्क आश्रयं द्रव्याङ्कां भूताsir@ma सूक्ष्म की काढा mii, स्थूल का mi @G क। सूक्ष्माका अविशेष कक्षा mi तन्मात्रा काढा, स्थूलक कक्षा विशेषाङ्का, भूतलं कबजा की कुएं Garri इक्षुक्षशर्करादिकं unto गुणवैषम्य क्रं सूक्ष्मस्थूलविभागळं। तन्मात्रे गुणा स्क्रमणं श्रुतं न स्वरूपमात्रेण, अपितु " शरीरं यदवाप्नोति यच्चाप्युत्क्रामतीश्वरः । गृहीत्वैतानिसंयाति वायु- र्गन्धानिवाशयादिति प्रतिपादित सूक्ष्मशरीर विशिष्टतयैवेति स्वीकर्तव्ये सति, तस्य सूक्ष्मशरीरस्य स्थूलदेहादु स्क्रान्तिकाले उत्पत्तिस्वीकारे तदुपादानकारणस्य मृम्यतया सर्गादावेवतदुत्पत्ति आप्रळयमनुवर्तमानत्वञ्च साङ्ख्या- स्सं गिरन्ते इति । तस्यदूपणमन्यपरवाक्यमूलमिति । उक्तवाक्यैः जीवस्य गमनकाले भूतसूक्ष्माणां गमनप्रति- पत्तावपि तानिभूतसूक्ष्माणि स्थूलदेहारम्भकतया पूर्व स्थितानीदानीं तेन सह पश्चात्तन देहारम्भाय गच्छन्तीति- एतावन्मात्रे ततात्पर्यं पर्यवस्यति । ततश्चोत्तरीतिक सूक्ष्मलिङ्गशरीर सद्भावे ननिर्बन्धं पश्याम इति सोयं पक्षो प्रामाणिकत्वादविश्वचनीय एवेतिभावः ।
एवमियता प्रघट्टकेनेन्द्रियनिरूपण विधायाश्रभूतानां लक्षणमाचिख्यासुः - " तामसाहङ्कारस्तन्मात्री- पादान " मित्यत्रपूर्वं शब्दतन्मात्रस्यैव तामसाहङ्कारका र्यस्वोक्त्या तस्य सर्वभूतसाधारण लक्षणत्वासम्भवाल- क्षणान्तरं दर्शयति – बाह्येन्द्रियेति । अत्र-भूतेतिलक्ष्यनिर्देशः । लक्ष्यतावच्छेदकं मूतत्वञ्च महाभूततन्मात्रोभय- साधारण धर्मविशेषः । उत्तरत्र भूततन्मात्रारूपेण द्वेधाविभजनात् । अत एवभूततन्मात्रसाघारण्यायात्र- बाह्येन्द्रियविपयत्वं तदुस्वरूपयोग्यत्वरूपं बोध्यम् । " विशिष्टशब्दादिविपयाधिकरणं भूत “मिति न्यायसिद्धासन- वाक्येषु – विशिष्टत्वं नेन्द्रियग्रहणस्वरूप योग्यतापर्यन्तं विवक्षणीयम् । तत्र ततः पूर्वमेव तन्मात्रस्य पृथग्वि भजनात् । अत्रोभयसाधारणलक्षणकथनानन्तरं - " अनुहूत शव्दादिमत्त्वं तन्मात्राणां, उद्भूतशब्दा दिम उद्भूतशब्दादिमत्त्वं भूतानामिति तत्तदसाधारणलक्षणं स्वयम् नीयम् । शब्दादीत्यादिना स्पर्शादीनां विवक्षा । अत्र-आकाश- श्शव्दमात्रस्याश्रयः, वायुश्शब्दस्पर्शोभयाश्रय इत्यादिरीत्योत्तरोत्तरमेकैकगुणवृद्ध्यालक्षणं बोध्यम् । " शब्दैक- कादु मुदलिय वॆळिप्पुऱ करुविगळुक्कुप् पुलप्पडुम् सप्तम् मुदलिय कुणङ्गळुक्कु इरुप्पिडमाऩ तिरवियङ्गळ् पञ्जबूदङ्गळॆऩप्पडुम्। इवै सूक्ष्मङ्गळ् स्तूलङ्गळ् ऎऩ्ऱु इरुवगै। मुदलामवऱ्ऱुक्कु -अविशेषङ्गळ्, तऩ्मात्तिरैगळ् ऎऩ्ऱुम् पॆयरुण्डु। इरण्डामवऱ्ऱुक्कुम्-विशेषङ्गळ् - पूदङ्गळ् ऎऩवुम् पॆयर् कुऱिप्पिडुव तुण्डु। करुम्बिऩ् पॊरुळ्गळागिय सक्करैवॆल्लम् इवऱ्ऱिल् सॊल्लुवदुबोल्- १५६ देशिकाशयप्रकाशसहिते काल मृदुपरूपादिविभाग, अस्मदादयुपलम्भ योग्यतेमुळं स्थूल • उपलम्भयोग्य गुणविभाग Go शान्तघोरमूढ विभागणी। शब्दादिगुणाएं कक्षा क्राण्ण सन्मानान uri कण्ठ सत्वादिगुणा कशा Gu मूलप्रकृति काठी Lumit GurG६० उपादानत्वादिप्रकरण विरोधळं यमुळं। अहङ्कारकं तन्मात्रे काकु महाला विशेषाङ्क शाळा mi मराठी हैरण्यगर्भपक्ष ं श्रुति विरुद्ध तन्मात्रैकक्षी भूतादिनी उपिकं हां की वापयमात्र क्र। ६ तन्मात्रैकांgo गुणआकाशः शब्दस्पर्शगुणोऽनिलः । शब्दस्पर्शी तथारूपं तद्वान मिरुदाहृतः ॥ शब्दस्पर्शं रूपरसौ चातुर्गुण्य- मपां स्मृतम् । शब्दस्पर्शरसारूपं गन्धः पञ्चगुणामही ॥ इति भगवच्छास्त्रोक्तेः । इदञ्च भूतानां स्वरूपस्वभा- वादिकथनमात्रम् । सामान्यलक्षणन्तु - चाचेन्द्रियग्रहणयोग्यशब्दवत्त्वमात्रमेव । तावत एव पर्याप्तत्वेन शेष- वैयर्थ्यात् । अत्र गुणविशेषेति — विशेषपदेनोक्तरीत्या —- शब्दमात्रवत्त्वमाकाशलक्षणं, शब्दस्पर्शोभयवत्वं वायो- रित्यादिप्रक्रियये केक भूतलक्षणमपिसूचितं भवति । यद्यपि पञ्चीकरणादिना सर्वेगुणास्सर्वत्र सङ्गता इत्यतिव्याप्ति- रुक्तलक्षणानां शक्यशङ्का । तथापि पञ्चीकरणोपदेशप्रकरण एव - " यदमेरोहितं रूपं तेजसस्तद्रूपं, यच्छुक्कं तदपा मित्यादिना तत्तद्गुणानां व्यवस्थिततचद्भागगततावगमात् तदनुसृत्य स्वाधारद्रव्यमपरित्यज्य तत्तद्भूत- भागमिश्रणद्वारा सर्वस्यगुणस्य सर्वत्र सङ्करोवाच्य इति नातिव्याप्तिः । अपञ्चीकृतभूतलक्षण वेदं बोध्यम् । केचित्तु – गुणानामेव साक्षात्सर्वत्र सङ्गतत्व स्वीकारेपि " वैशेष्यात्तु तद्वादस्तद्वाद” इति सूत्रो कन्यायेन भूयोगन्धगुणादिमत्वं तत्तलक्षणं प्राथमिति नातिव्याप्तिरित्यप्याहुः । गुणाश्रयत्वमपृथक् सिद्धिसम्बन्धेन विवक्ष्यते । तेन न कालिकादिसम्बन्धमादाय कालादिष्वतिव्याप्तिः । भूतत्वरूपसामान्यधर्मावच्छिन्नस्यावान्तर विशेष- धर्मानाह - इवै इति । तयोरेव नामान्तराणिदर्शयति-मुक्ष्मङ्गळे इति । अविशेषेति । नशान्तानापि- घोरास्ते नमूढाश्चाविशेषिण इति सुखदुःखमोहरूपा ये सत्वरजस्तमः कृत तत्तद्गुणोद्भूतत्वरूपा विशेषास्तद्रहिता सिऱिय कुणमाऱुबाडुगॊण्डु इन्द सूक्ष्मस्तूल पिरिवुगळ्: एऱ्पडुगिऩ्ऱऩ। तन्मात् तिरैगळिल् कुणङ्गळुक्कु एऱ्ऱत्ताऴ्वुगळुम्, नमक्कुप् पुलऩागुम् तऩ्मैयुमिल्लै। पुलऩागुम् स्तूल कुणङ्गळिलुम् सत्तुवम् मुदलिय मूऩ्ऱिऩ् कलप्पाल् मुऱैये इऩि मैयुम्, तुऩ्बमुम्, मयक्कमुम् तरुम् निलैगळ् पिरियत्तोऩ्ऱुगिऩ्ऱऩ। सप्तम् मुदलिय कुणङ्गळे - सप्त तन्मात्तिरै मुदलियऩ आगिऩ्ऱऩ। कुणङ्गळै उडैयवै अल्ल ऎऩ्ऱु सॊल्लुम्बोदु -तन्मात्तिरैगळै मेल् वरुम् निलैगळुक्कु मूल कारणमॆऩच् चॊल्लुम् वसऩङ्गळ् मुरण्बडुम्। इदु, सत्तुवम् मुदलिय कुणङ्गळे मूल पिरगिरुदि ऎऩ्ऱ वादम्बोलुळ्ळदु। इदु सरियल्ल अहङ्कारमुम् तन्मात्तिरैगळुम्- महाऩ् ऎऩ्ऩुम् तत्तुवत्तिऩ् विळैवुगळ् ऎऩ्ऱु सॊल्लुम् ऒरु कॊळ्गैयुम् उण्डु। अदुवुम् वेदविरुत्तमागुम्। तन्मात्तिरैगळ् पूदादि ऎऩ्ऩुम् तामस अहङ्कारत्तिल् लयमडैयुम्परमतभने भचित्तत्वाधिकारः ३। तामसाहङ्कारकुण्डी ८० G pig Gori, कक्षाएं पूर्वापरभावेन pair विकृतिका पीछा का काढवंश का की mा तन्मात्रे की डीmom १५७ अग्काशादि भूता oir rogui। २ प्रकृतिकां न केवल आथर्वण श्रुतिल Grg आकाशक्री १६m वायु पिऱक्कुमॆऩ्ऱाप्पोलुळ्ळ मऱ्ऱुम् पल असुगळिऩुडैय सCqत्तुक्कु ररमऩ्ऱु। ताम- । इत्यर्थः । तन्मात्रङ्गळिति । " तस्मिन् तस्मिन् तु तन्मात्र तेन तन्मात्रता स्मृतेति ततद्भूतमात्रवृत्तीनीत्यर्थः । तन्मात्रे—तन्मात्रेति द्वेषापि व्यव हारोवर्तते । यदि भूतसुक्ष्मांश एव तन्मात्रम्, तदा महाभूतेभ्यः पश्चादपि अनन्तसूक्ष्मपदार्था उपलभ्यन्ते, तेपि तन्मात्राणिस्युः तथापि तेषां पृथक् समष्टिसृष्ट्यादिश्रवणात् तन्नामकं तत्त्वान्तरं दुग्धदनोर्मध्यावस्थ कलिउन्यायत अहङ्कारमहाभूतयोर्मध्ये स्वीकार्य भवति । तदुक्तं सर्वार्थसिद्धौ - " आगमेन विना सिद्धिस्तन्मात्राणाञ्च दुर्वचा । उद्भवानुद्भवाद्यैस्तु लोके सूक्ष्मादि कल्पनेति । तत्त्वमुक्ताकलापेपि - " सूक्ष्मस्थूलस्वभाव स्वगुणसमुदयप्रक्रियातारतम्या तन्मात्राभूतभेदः कलिल- दविनयात् कल्पितस्तत्त्वविद्भिरिति । दुग्धदन्नोर्मध्ये निवृत्तभूयिष्ठमाधुर्यस्येपदम्लस्य कलिलस्यातञ्चनादि साध्यस्य भूयिष्ठाम्लरसद विभावेन शनैः पश्चात् परिणामसौकर्याय यथा स्त्रीकारः, तथैवाहङ्कारे स्थूलशब्द गुणकाकाशभावात्पूर्वं सूक्ष्मशब्दगुणक शब्दतन्मात्रस्याप्यभ्युपगमः । एवमुत्तरोत्तर भूतपरिणामायापि तन्मात्रा- न्तराणामाश्रयणमिति । विशेषेति — अविशेपेत्यस्य, भूतेति तन्मात्रेत्यस्य च प्रतिकोटिः । भूतत्वमत्र महाभूत- त्वम् । भूतत्वमात्रस्यो भयसाधारण्यात् । चोल्लुमिति । शास्त्र मिति शेषः । ननु महाभूततन्मान्त्रयोः कोगुणभेद इत्यत्राह – इक्षुक्षीरेति । इति दण्डिवचनमिह भाग्यम् । तथा च यथेक्षुक्षीरादीनाम्माधुर्यतौल्येपि तदवा न्तरजातिभेदात् इक्ष्वादिभेदः, तथैवेहापि शब्दादि गुण साम्येपि तदुद्भवानुद्भवभेदेन तन्मात्राभूतभेद इति भावः । नन्वस्मदुपलब्ध्ययोग्यत्वरूपमनुद्धतत्वं कथं तन्मात्रगतगुणेषु जातमित्यत्राह - तन्मात्रै कळिलिति । मृदुत्वं सावधानेन्द्रियग्राह्यत्वम् । परुपत्वं उत्कटत्वेपि इन्द्रियैर्भहणवेळायां दुस्सहत्वम् । आदिना नयनासेच नकत्वरूपमनुकूल वं ग्राम् । एतादृशमृदुत्वाद्यभावोऽस्मदुपलब्ध्योग्यत्वे हेतु: । इन्द्रियस्य मृदुत्वादि विपमदशापन्न शब्दादि ग्रहणएव समर्थत्वादिति भावः । अथ स्थूलेषु मृदुपरुपादि वैषम्य एव किम्प्रयोजक ऎऩ्ऱ ऒरु वसऩत्तै मट्टुम् पऱ्ऱिक्कॊण्डु- ऐन्दु तन्मात्तिरैगळुम् तामस अहङ् गारत्तिलिरुन्दु पिऱक्कुम् - इवऱ्ऱिलिरुन्दु अडैवे मुऩ्ऩुम् पिऩ्ऩुमाग आगायम् मुदलिय ऐन्दु पूदङ्गळुम् पिऱक्कुम् ऎऩ्ऱु सिलर् विळक्कुवर्। इदु-आदर्वणत्तिल् " ऒऩ्ऱुक्कुक् कारणमाग इरुक्कुम् निलैबॆऱ्ऱ पिरकृतिगळ् ऎट्टु। अव्वाऱाऩ निलै यिऩ्ऱि कारियमागवे इरुक्कक्कूडिय विगिरुदिगळ् पदिऩाऱु” ऎऩ्ऱु कूऱिबदऱ्कुच् चेरुम्। १५८ देशिकाशय प्रकाशसहिते साहङ्कार श्री उत्तरोत्तरतन्मात्रजनन की पूर्वपूर्वभूतसहकारिक्रम। दिकल्पने क्लिष्टगति। Goup Asvir पूर्व पूर्व भूताङ्कां उत्तरोत्तर भूतकं उपादान की श्रुति स्मृतिका पंuni मित्यत्राह – । उपलम्भयोग्येति । “न शान्ता नापिघोरास्ते न मूढाश्चाविशेषिण " इति विष्णुपुराणे तन्मात्राणां शान्तत्वादिकं निषिध्यते । मूतेषु तानिप्रसिद्धानि । तत्र च कारणं उपलम्भयोग्यगुणानामेव सत्वादि कृतं वैपम्यम् । सत्वोद्रेकात् सुख रूपत्वं शान्तत्वम् । घोरत्वं रज उद्रेकात् दुःख रूपत्वम् । मूढत्वं तमस्समुद्भवान्मोहात्मकत्वम् । एधान्येव यथाक्रमं पूर्ववाक्ये अनुकूलत्व परुपत्वमृदुत्व शब्दे व्यवहृतानि । ननु शब्द तन्मात्रादीनि केवलं शब्दादि गुणरूपाण्येवेति न तेभ्यस्तत्त्वान्तरं भविष्यन्ती त्यत्राह — शब्दा- दीति । " शब्दमात्रं तदाकाश- आकाशस्तु विकुर्वाणस्र्शमात्र ससर्जहे " त्यादौ शब्दमात्रादि शब्देरेव- तन्मात्राणां निर्देशादिति पूर्वपक्षिणां भावः । । अथ सिद्धान्तिनो दृष्टान्तप्रदर्शनं - सत्यादि गुणेति । ननु – " सत्वादय एव प्रकृति “रिति साङ्ख्यमते सत्वादिकं द्रव्यरूपमेव । नतु गुणः । तेगुणा इति सिद्धान्तिपक्षेच तद्वत्येव प्रकृतिः नतु त एवेति, कस्यपक्षेणायं दृष्टान्त इति चेन्न । स्वयं कल्पितं दृष्टान्तमादाय कृत्वाचिन्तया प्रत्यवस्थानोपपत्तेः । सत्वादीनां समुदाय इव प्रकृतिरिति पक्षमादायसत्वादीनां गुणत्वस्यैव प्रामाणिकतया, तत्पक्षशिक्षणेनवा दृष्टान्तप्रदर्शनमिति । तदा गुणेतिस्वाभिमतकथनम् । उपादानत्वादिप्रकारविरोधेत्यत्र – प्रकरणविरोधेत्येव युक्तः पाठः । “पृथिव्यप्सु प्रलीयत इत्यारम्भ तन्मात्राणि भूतादौ लीयन्त इति कथनात् तन्मात्राणामाहङ्कारिकत्वप्रतीत्याऽद्रव्यस्य तत्त्वा- योगादितिभावः । अथ तन्मात्राणामहङ्कारवत् साक्षान्महत्तत्त्व कार्यस्वपक्षमपि प्रतिक्षिपति — अहङ्कारमुमिति । तदुक्तं योगसूत्रमणिप्रभाव्याख्यायां – विशेपाविशेषलिङ्गमात्रालिङ्गानि गुणपर्वाणीत्यत्रसूत्रे - अहङ्कारात्पञ्चतन्मा- त्राणीतिसाङ्ख्याः । अहङ्कारस्यानुजा बुद्धेरपध्यानि तन्मात्राणीति योगा इति । श्रुतिविरुद्धेति । " तन्मात्राणि मूतादौ लीयन्ते । भूतादिर्महतिलीयत इति महतो भूतादिनामकतामसाहङ्कारस्य ततः तन्मात्राणाञ्च क्रमेणोत्पत्तिः व्युत्क्रमेण लयश्चप्रतिपाद्येते इति न तन्मात्राहङ्कारयोर्महत स्साक्षादुत्पत्तिपक्षोयुक्त इति हृदयम् । अथातः परं तन्पानोत्पत्तिक्रमे भूतोत्पत्तिक्रमेच साधुत्वासाधुत्वनिरूपणपूर्वकं बहून् मतभेदान् प्रदर्शयिष्यन् प्रथमं तद्विषये साङ्ख्यपक्ष विमृशति - तन्मात्रौ कळितिवाक्यत्रयेण । पञ्चापितन्मात्राणि तामसाहङ्कारादुत्पद्यन्ते । तेभ्यश्चपञ्चभ्यो यथासङ्ख्यं पञ्चापिभूतानि क्रमेण जायन्त इति साङ्ख्यानां प्रवादः । " तन्मात्राणि भूतादौलीयन्त इत्यत्र तन्मात्राणीति बहुवचनेन सर्वेषां तेषां तामसाहङ्कारे लयप्रतीतेः, " यद्यस्मादभिजायेत ततत्रैव प्रलीयत इति न्यायेन तेषां सर्वेषां तामसाहङ्कारादेवोत्पत्तिर्युक्तेति तदभिमानः । परमतभने भचित्तत्वाधिकारः ३। WANT १५९ वाक्यमात्रेति मात्रशब्देन – “आकाशाद्वायुः वायोरग्निरिति भूताद्भूतान्तरोत्पत्ति बोध कश्रुत्यन्तरापरामश वक्ष्यमाण एपान्द्योत्यते । एतदुभयश्रुतिपरामर्शहि तामसाहक्कारात् शब्दतन्मात्र, तस्मादाकाशः, तस्मात्स्पर्श तन्मात्र - ततोवायुरिति एवं विधः क्रमः कल्प्येत । ततश्च तामसाहङ्कारस्य सर्वतम्मात्रोपादानत्वं " तन्मात्राणि भूतादाविति श्रुतिप्रतिपन्न, भूतस्य भूतान्तरोपादानत्वं - " आकाशाद्वायुरित्यादि वाक्य प्रति पन्नञ्च साक्षात्परम्परासाधारणमिति निर्व्यूढं स्यात् । तथाचोभय श्रुत्यविरोधोपि भवेत् । तथाचोक्तं— " क्षीरादिदं तत इदञ्चततोदधीति, क्षीराद्दधीति वदतां किलको विशेषः इति । अत्र क्षीरदध्नोमध्ये कलिलवद- न्याप्यवस्थाका चित्स्यादित्यभिप्रायेण इदं इदमिति द्विः प्रयोगः । प्रकृतेतु भूतद्वयमध्ये तन्मात्रमेकमेवेति विशेषः । विस्तरेणैतदनुपदं भविष्यति । अत्रैवोपरिवाक्ये - " पञ्चतन्यान्त्रेभ्य आकाशादि पञ्चकं क्रमेण जायत इति वदत्रक्रम कथनं नास्तीति तामसाहङ्काराद्युगपदेव तन्मात्राणामुत्पत्ति रवगन्तत्र्या साङ्ख्यमते । साङ्ख्यसूत्र- भाष्येतु - " स्थूलात्पञ्चतन्मात्रस्य ( अनुमानम् ) इत्यत्र " तन्मात्राणा मुत्पत्तौ योगभाप्योक्तप्रक्रियैवमासा । यथा-अहङ्काराच्छन्द तन्मात्र, ततश्चाहङ्कार सहकृतात् शब्दतन्मात्रात् शब्दस्पर्शगुणकं स्पर्शतन्मात्रं, इत्येवं क्रमेणैकक गुणवृद्ध्या तन्मात्राण्युत्पद्यन्त " इति प्रत्यपादि । तदानीच्चास्मिन् पक्षेऽहङ्कारस्य तन्मात्रोपादानत्वं, सिद्धान्ते तन्मात्राणां भूतोपादानत्वमिव साक्षात्परम्परासाधारणं सिद्धयेत् । अथ तन्मात्रेभ्यो भूतोत्पत्ति क्रममाह- इब्बैन्दु इति । अडैवे क्रमेण । यथासङ्ख्यमिति यावत् । न त्वेकस्यानन्तरमपरमित्यादिक्रमेणेत्यर्थः । पूर्वापरभावेनेत्युत्तरपदवैयर्थ्यात् । शव्दादि तन्मात्रेभ्यः पञ्चभ्यः आकाशादिभूत पञ्चकं यथासङ्ख्यं उत्पद्यत इत्युक्ते किं युगपत् । इति शङ्कायां ने त्याह – पूर्वापरभावेनेति । शब्दतन्मात्रादाकाश, ततः पश्चात्स्पर्श- तन्मात्राद्वायुरित्यादिरीच्येत्यर्थः । अत्र साङ्ख्यमते स्पर्शादि तन्मात्राणां पूर्वपूर्व तन्मात्रासहकृतानामेवोत्तरोत्तरभूतार- म्भकरथं द्रष्टव्यम् । अन्यथोत्तरोत्तर भूतेषु गुणवृद्ध्यनुपपत्तेः । अत्र च - " आकाशाद्वायुरित्यादि श्रौत्रक्रमो नियामकः । आकाशात् तत्कार्यस्पर्शतन्मात्रात् वायुः तन्नामकं भूतमुत्पन्नम् । वायोः तत्कार्यमूतरूपतन्मात्रात् अग्निः तेज इत्येवं क्रमेण तदर्थोमाव्यस्तन्मते । तदुक्तं सुबालोपनिषद्भाष्ये पूर्वपक्षप्रकरणे -” आकाशा- द्वायुरित्यादिवाक्त्येषु पञ्चम्यन्ता आकाशादिशब्दा स्तन्मात्रावस्थाकाशादिभूतपरा इति । अस्य च साङ्ख्यपक्षस्य श्रुत्यन्तरानुगुण्यमप्याह – इदु प्रकृतिकळिति । " अष्टौ प्रकृतयप्पोडशविकाराश्शरीरे तस्य देहिन " इतिवाक्य मत्राभिप्रेतम् । एतदनुगुणा साङ्ख्यकारिकापि - " मूलप्रकृतिरविकृतिर्महदाद्याः प्रकृतिविकृतयस्सा । पोडश- कव्धविकारो न प्रकृतिर्नुविकृतिः पुरुष” इति । महदादीनां प्रकृतिविकृतीनां सप्तानामपि प्रकृतित्वांशे मूलप्रकृति- तुल्यतयकराश्येनेद्वाष्टौ प्रकृतय इत्युक्तमिति बोध्यम् । एकादशेन्द्रियाणि पञ्चभूतानीति पोडशविकाराः । । १६० देशिकाशयप्रकाशसहिते वेदान्तिपक्षे तु पृथिवीभिन्नभूतचतुष्टयस्योत्तरोत्तर भूतारम्भकतया प्रकृतित्वात् केवलविकारत्वं पृथिवीमात्रस्यै- कादशेन्द्रियाणाञ्चेति – द्वादशविकृतयोद्वादशप्रकृतमश्चेत्येव वक्तव्यं भवेदिति - " अष्टौ प्रकृतय इत्यादिकं साङ्ख्यस्यैवानुगुणामित्यभिमानः । तस्तूक्तश्रुतिद्वयानुगुणत्वात् साङ्ख्यपक्ष एवसिद्धान्त इत्यन्त्रपूर्व - " वाक्यमात्रे”- तिमात्रशब्द व्यखितमपि - “आकाशाद्वायुरित्यादिश्रुत्यन्तरविरोधं स्पष्टं प्रदर्शयति — आकाशेति । पलश्रुतिकट्” भूतादेशकाशं आकाशाद्वादुः- तत्तेज ऐक्षत तदपोसृजत ता ऐक्षन्त ता अन्नमसृजन्ते"- त्यादयश्श्रुतयो ग्राद्याः । आसु भूतस्यभूतान्तरोत्पत्तिकारणत्वप्रतीतेः । स्वारस्येति । अत्रेदं बोध्यं— उक्तरीत्या – “ आकाशाद्वायुरित्यादौ आकाशशव्दस्तत्कार्यस्पर्शतन्मात्रपरः, वायुशब्दोभूतपर इत्यर्थवर्णने पञ्चमीप्रथमान्तवायुप्रभृतिशब्दानां सहप्रयुक्तानामर्थवैरूप्यं स्यात् । न च सिद्धान्तेपि — आकाशात्स्पर्शतन्मानं ततो वायुरित्येवोवत्तिक्रमादरणात् " आकाशाद्वायुरिति श्रुतनैरन्तर्यविरोधोदुष्परिहर एवेत्ति याच्यम् । तत्रा- काशवाय्वादि शब्दानां स्थूलसूक्ष्मभूततन्मात्रमेदानादरेणाकाशत्वा दिसामान्यधर्मावच्छिन्नवाचितास्वीकारात् । आकाशात् पूर्वमेवक्रमेणोत्पन्नाभ्यां सूक्ष्मस्थूलरूपशब्दतन्मात्राकाशाभ्यां वायुरुत्पद्यते । प्रथमं स्पशतन्मात्र पश्चाद्वायुरुत्पद्यत इति यावत् । तथाचैवं सति नोक्तस्वारस्य भङ्गः । न च साङ्ख्यपक्षेप्येतादृशार्थिवर्णनं युज्यते । मूतस्य तन्मात्राद्वारापि भूतान्तरोपादानत्वस्य तेनानङ्गीकारात् । ननु सिद्धान्ते " अष्टौ प्रकृतय इत्यादीनां कथन्निर्वाह इति चेत् — शृणु । न ह्यत्रसामान्यत स्सर्वेषां तत्त्वानां प्रकृति विकृति विभागो विवक्ष्यते । किन्तु शरीरसम्बन्धिनां तत्त्वानां दशरीरोपकारकत्वे प्रकृति विकृति त्वादिकृत विशेष एव । " शरीरे तस्य- देद्दिन इति विभागस्य शरीरवर्तितत्त्वविषयकत्व प्रतीतेः । तत्र - अव्यक्त महदहङ्काराणां पञ्चभूनानाञ्चाह- त्याष्टानां शरीरारम्भकतयातत्प्रकृतित्वम् एकादशेन्द्रियाणां शब्दादिविपयपञ्चकस्य च सम्भूय पोडशानां शरीराश्रितत्वेन तद्विकारत्वञ्चाभिप्रयते । तन्मात्राणां भूता- पृथग्भावेन पृथक् परिगणनं न कृतम् । उपबृंहि- ताचेयं श्रुति मोक्षधर्म जनकयाज्ञवल्कय संवादे - " अष्टौ प्रकृतयः प्रोक्ता विकाराश्चैव पोडा । अव्यक्तश्च महांश्चैव तथाहकार एव च । पृथिवी वायुराकाशो आपोज्योतिश्चपञ्चमम् । एताः प्रकृतयस्त्वष्टौ विकारानपि मेशृणु । श्रोत्रं स्वक् चैव च क्षुश्च जिहा घ्राणश्च पञ्चमम् । बाकू च हस्तौ च पादौ च पायुमं तथैव च । शब्दस्पर्शी च रूपञ्च रसोगन्धस्तथैव च । एते विशेषा राजेन्द्र । महाभूतेषु पञ्चसु । इत्यादि । इति । । ननु यदि साङ्ख्यवत् तामसाहङ्काराचान्मात्राणां युगपदुत्पादः, तेभ्यश्च क्रमेण पूर्वपूर्वभूत निरपेक्ष मुत्तरोत्तरभूतारम्भ इत्याश्रीयेत, तदा खलु भवेत् — " आकाशाद्वायुरित्यादि श्रुतिस्वारस्यविरोधः । वयन्त्वन्यथाक्रमं तदनुरोधिनं कल्पयिप्यामः । तामसाहङ्कारात् उत्तरोत्तरकार्यारम्भे पूर्वपूर्वभूतानां सहकारि तन्मात्र रूपाका भूताइङ्काएं कं परमतभने अचित्तत्वाधिकारः ३। सूक्ष्म भूतानां miti उत्तरोत्तर तन्मात्र आदिका ॥ १६१ रॊरु गन्धतन्मात्रकं GQ तन्मात्र कुण्डी कण्डकं कारण पृथिविया की p तथाऽपेक्षाऽस्तीति । तथासत्याकाशादित्यादौ प्रकृति पदं यथाप्रसिद्धि तत्तदर्थकां प्रत्ययपदन्तु कारणता- मात्रवाचि नत्रूपादनतावाचीति वदताम्मसमप्यपाकरोति - तामसाहङ्कारत्तिनुर्खेति । अत्र पछी पञ्च- म्यर्थेभवति । उत्तरोत्तरतन्मात्र जननतिलिति । साङ्ख्य पक्ष इव - तामसादिकदा पञ्चतन्मात्रोत्पत्तिः, पश्चात्तेभ्यः क्रमेणभूतपञ्चकोत्पतिरिति वर्गद्वयमकल्पयित्वा तामसाहङ्कारात्पूर्वं तन्मात्रमाकाशं च जायते, तदनन्तरं तस्मादेव तामसाहङ्कारात् स्पर्शतन्मात्रं वायुश्च भवतीति यः परस्पर नैक एव क्रमः करूप्यते, तद्विपय इत्यर्थः । पूर्वपूर्वभूतमहकारितेति । अत्रैतदुक्तं भवति - तामसोऽहः प्रथमं शब्द तन्मात्रं सृजति । तच्चाकाशम् । तदाकाश सहकारीकृत्य पुनश्च तामसस्स्पर्शतन्मात्रादयति । ताः चवायुर्भवति । तदिदमुच्यते— आकाशाद्वायुरिति । आकाशात् सहकारिकारणादित्यर्थः (बायोस्तत्कार्यत्वच सिद्धान्त इव स्पर्श तन्मात्रद्वारकं बोध्यम् । एवं पुनर्वायु सहकृतस्तामसाहङ्कारः रूपतन्माई जनयति । रूपतन्मात्रात् तेजः । तदेवोच्यते - वायोरग्निरित्यादिरीत्योपर्यपि भाव्यमिति । क्लिष्टगतीति । " आकाशादित्यादौ पञ्चम्याः प्रकरणानुसारेणोपादानार्थकत्वस्यैव न्याय्यत्वेन सहकारितापरत्वं क्लिष्ट । यदि - आकाशात् - आकाशसह- कृतात्स्पर्शतन्मात्रादित्यर्थ स्वीकारेण पञ्चम्या उपादानार्थकत्वमष्टिमित्युच्यते, तदाऽऽकाशादिप्रकृति पदस्य तादृशार्थकत्वमपि क्लिष्टमिति भावः । एवमेतावता तामसाकारात् उत्तरोत्तरं तन्मात्राजनने पूर्वपूर्व- भूतसहकारिता दर्शिता । “॥॥ सहकारिक्रमादि कल्पने “त्यादिपतु ईपद्भिन्नमन्यत्प्रकारद्वयमपि सङ्गृही- तम् । तत्र प्रथमतत्त्वनिरूपणे वादिकेसर्युक्तं " अस्माच्छन्तन्मात् अस्य स्थूलावस्थं व्यक्तचन्द्र गुणकमाका- शमुत्पन्नम् । एतदुभयमपि भूतादिस्ता मसाहङ्कार आवृणोति । इयमेव तामसाहङ्कारावृतस्थूला काश महकृतात् विकृत शब्दतन्मात्रात् स्पर्शतन्मात्रमुत्पन्नम् । तस्माद्वायुरुत्पन्नः एतदुभयमपि शब्द तन्मात्रमा वृणोति । एवं ततस्ने जश्चेत्यादिरीत्या शव्दतन्मात्रावृतवायुसहकृतात् विकृतात्स्पर्शतन्मात्रात् रूपमात्रं जातम् । तन्मात्राचन्मात्रान्तरोत्पत्तौ पूर्वपूर्वभूतसहकारितेति । तत्र द्वितीयं वरवरमुन्युक्तं तत्त्वत्रय व्याख्यायां - भूतादे- इशब्दतन्मात्रा जायते । तां च स आवृणोति । तत आकाश उपद्यते । अथ शब्दतन्मात्राया शतन्मात्रा • आऩाल् – आगायत्तिलिरुन्दु वायु पिऱक्कुम् ऎऩ्ऱाऱ्पोल् सॊल्लुम् पल वसऩङ्गळुक्कु ऒव्वादु। इङ्गु–तामसाहङ्गारत्तिलिरुन्दु मेऩ्मेले तन्मात्तिरैगळ् पिऱक्कुम् पोदु-मुऩ्मुऩ् पूदङ्गळैत्तुणैयागक्कॊळ्ळुदल्बोऩ्ऱ कॊळ्गैगळ् मिगच्चिक्क Cg-२१ १६२ देशिकाशयप्रकाशसहिते मॊऩ्ऱैयुम् रीक्कु मॆऩ्बर्गळ्। इप्पळत्तिल् तारत्तिल् निऩ्ऱुम् eg पिऱक्कु की उपादान विषयाचं आकाशादिशब्दा कक्षां तन्मात्र देयविषयका शुक्रका उत्तरोत्तरतन्मात्रे आकाशादिका Gwirpur विशेष पराकerrio कळ जायते । एनां च सा अ’ णोति । इत्थं शब्दसन्मात्रावृताया आकाश्व सहकृतायास्पर्शतन्मात्रायाः वायुर्जायते । एतस्यास्स्पर्शतन्मात्राया उपतन्मात्रमुदीयते । पूर्वा पश्चिमामावृणोति च । एव स्पर्शतन्मावृताया वायु सहकृताया रूपतन्मात्राया भेज उदयते इत्यादिरीत्या तन्मत्रायामूतोत्पत्तौ पूर्वपूर्वभूत सहकारिताक्रम इति । अनयोरपि पक्षयोर्मूतानां स्यादेतैवाश्रितेति उपादान पञ्चमीक्लेश एवेति वोध्यम् । अथा " काशाद्वायु " रि त्यादी पञ्चम्या पूर्वपूर्वभूताना सत्तर भूतोपादानत्वस्यैव स्वरसतः प्रतीतेस्तदेव स्वीकृत्य भूत सहकारित्व वादं परित्यजतां परेषां केपाञ्चित्” अनूद्यविमृशति - चेरेशिलरिति । " आकाशाद्वायुरित्याद्याश्श्रुतयः । " आकाशस्तु विकुर्बाणस्पर्शमात्र या सर्जहा बलवान भवद्वायुस्तस्य स्पर्शोगुणोमतः ॥ ततोबा युर्विं कुर्वाणो रूपमात्र ससर्ज । ज्योतिरुत्पद्यते वास्तद्रूपगुणमुच्यत इति विष्णुपुराणादिस्स्मृतिः । तन्मात्ररूपङ्गळिति । अयं भावः — भूतादेश्तामसाहका रति शव्दतन्मात्रमुत्पद्यते । तस्मात् स्पर्शतन्मात्रमाकाशश्ध । स्पर्शतन्मात्रा- द्रूपतन्मात्र वायुश्चेति रीत्या पञ्चन्मात्रेभ्यो भूतानां पञ्चानामुत्पत्तिः । तथा चा " काशाद्वायु’ रित्यादौ पञ्चभ्या उपादानपरत्वमेव । मृताना पादानत्वमित्यस्य तम्मात्राख्यभूतोपादानत्व एव तात्पर्यम् । शब्दतन्मा- त्राख्यादाकाशादुपादानात् स्पर्शतम्भ द्वारा वाय्वाख्यभूतोलविरिति न पूर्वनिवेर क्लेशलेशोपीति । अत्र मूले सृज्यानां निर्देशे - " उत्तरोत्तर प्रमात्र एक भूतचे ‘ति कथनात् एवं विधः क्रमो दर्शितः । तथैव - पूर्वस्मात् शब्दतन्मात्रात् आकार स्पर्शतन्नात्रश्चेति रीत्या विपरीतोप्यन्यः क्रमो० विद्यते । तदुक्तं तत्त्वविचारणायां यादवप्रकाशाचार्यैः “ ईश्वरात्मकृति पुरुषौ । प्रकृतेर्मदान् । महतोऽहङ्कारः । अहङ्काराच्छन्तन्मात्रम् । शब्दतन्मात्रा आकाश स्पर्शतम्नात्रञ्चेति । ननु यथा शव्दतन्मात्रादितः आकाशदिवत्, स्पर्शतन्मात्रादिकमपि जायते तदनन्तरतत्त्व भूतवाय्या दिसृष्टिसौकर्याय, तथा किं गन्धतन्मात्रात् पृथिबीवत् तन्मात्रान्तरमप्युत्पद्यते पश्चातनकान्तिर सृष्टिसौकर्यायेति पृछायां नेत्युतरयति - गन्धतन्मात्र -
। लाऩवै। वेऱे सिलर् -मुऩ् पूदङ्गळ् पिऩ् पूदङ्गळुक्कु मूलगारणम् ऎऩ्ऱु सॊल्लुम् इडङ्गळैप्पार्त्तु—तन्मात्तिरैगळ् ऎऩ्ऩुम् सूष्मबूदङ्गळिलिरुन्दु मेल् मेलाऩ तन्मात्तिरैगळुम् आगायम् मुदलिय ऒव्वॊरु पूदङ्गळुम् पिऱक्कुम्, कन्द तन्मात्तिरम् मट्टिल् वेऱॊरु तन्मात्तिरत्तै उण्डाक्कामल् पिरुदिवी ऎऩ्ऱ पूदम् परमतभने अचित्तत्याफार : २५ १६३ पूर्वपूर्वभूतविवक्षितं की poor Gour तन्मात्रसृष्टिकी भूत सृष्टिबं ऎऩ्ऩुदलाम्। अप्पोदु एरियिल् निऩ्ऱुम् ळिवुगळॆऩ्ऱु तॊडङ्गिच् चॊल्लु विरूप। १ मिति । अयमाशयः - भूतादेराकाशस्यां काशादितस्तत्त्वान्तरस्यचवाय्वादेरुत्पत्तौ तन्मात्राणां मध्ये स्वीकरण प्रयोजनविशेपाय श्रुति प्रामाण्यादायाति । एवञ्चपृथिवीतत्त्वस्यानन्तरमधीतानामोपध्यादीनां पृथिव्यवस्था- विशेषत्वेन तदपेक्षया तत्त्वान्तरत्वाभावात् न मध्ये तन्मात्रान्तरस्य स्वीकारः प्रयोजनवान्यमाणयांश्च भवतीति गन्धतन्मात्रात्पृथिव्या एव केवलाया उत्पत्तिर्नतन्नान्त्रान्तरस्येति । तदुक्तं तत्रत्रयचुळके - " महान्तमारभ्य पृथिव्यन्त तत्त्वोत्पत्तौ (मध्ये मन्ये) द्रव्यान्तराणि नायान्ति । (कार्यकारणयोरेकद्रव्यत्वावगमात् ) किन्तु ताळ- पलाश ताटङ्कन्यायेनावस्थान्तरापतिरेव भवति । पूर्वावस्थातो विजातीयावस्थाप्राप्तौ तत्त्वान्तरमभ्युपगम्यते । पृथिवीत्वाद्यवस्था अविहाय ओपध्यादि पदार्थोत्पत्तौ न तत्त्वान्तरपरिगणनेति । अस्मिन् पक्षे “आकाशा- द्वायुरित्यादौ पञ्चम्युपपत्तिमाह - इप्पक्षतिलिति । स्वोपादान एव लयस्य वक्तव्यतया - “पृथिव्यप्सु- प्रलीयते॥॥वायुराकाशे लीयत इत्यादिलयवाक्यानुगुण्येन -“आकाशाद्वायुरित्यादौषञ्चन्युपादानार्थिकेव स्वीकार्येतिभावः । तन्मात्रविशेषपरेति । साङ्ख्यानामिवैषामपि स्थूलमूनेषु केवल विकृतित्वस्यैवेष्टतया तेषामु- पादानत्वं वाघितमिति स्थूलसूक्ष्म साधारणा आकाशादिशब्दा उपादानत्वाहिशब्द तन्मात्रादिसूक्ष्मभूतपरा इत्यर्थः । नन्वेवं पञ्चम्यन्ताकाशादिशश्वत्प्रथमान्त वाय्वादिशब्दा अपि तन्मात्रवाचिन एवस्युरैकरूप्यायेति तन्मात्रात्तन्मात्रोत्पतिरेवैतावतापि प्रतिपादिता भवति नतु तन्मात्रात् मृतोत्पत्तिर्नवा भूनाद्भूतान्तरोत्पचिरित्यत्राह - उपादेय विपवेति । तथा च " तस्माद्वा एतस्मादात्मन " इत्यत्र - आत्मनः शब्दतन्मात्रशरीरकात्परमात्मनः आकाशः स्पर्श तन्मात्रमाकाशश्च जायत इत्येवंरीत्या श्रुत्यर्थो भाव्य इत्यर्थः । नन्वेवं सकृदुचरित न्यायविरोधात् आकाशादिशब्दानामेकप्रयोगे कथमर्थद्वयवाचकत्वम् ? कथं वा शक्तयभावात्स्पर्शतन्मात्रं आकाशपदार्थो भवितु मईतीत्यत्र पक्षान्तरमाह – इङ्गुतन्मात्रेति । अत्र विपरीतोपि पाठोदृश्यते कचित् स च विपरीतार्थ एव भवति । एवञ्च पञ्चम्यन्ताः प्रथमान्ताश्चस्सर्वप्याकाशादिशब्दास्तत्तत्तन्मात्रमात्र वाचका इति, आकाशादि
१ ऒऩ्ऱै मट्टुम् उण्डुबण्णुम् ऎऩ्ऱु सॊल्लुवर्। इप्पडि कॊळ्ळिल् -आगायत्ति लिरुन्दु वायुबिऱक्किऱदु ऎऩ्ऱ मादिरि पयिऩ्ऱुवरु मिडङ्गळिल्-मूलगारणत्तैच् चॊल्लुम् आगायम् ऎऩ्बदु पोऩ्ऱ सॊऱ्कळ् सप्तदन्मात्रम् मुदलियवऱ्ऱैच् चॊल्लु किऱदु, आऩाल् विळैयुम् कारियङ्गळैच् चॊल्लुम् आगायम् ऎऩ्बदु पोऩ्ऱ अन्द सॊऱ् १६४ यी पुराणादिं प्रतीतिस्वारस्य एकं शक्रीडा देशिकाशयप्रकाश सहिते क्रकं काळङ्ग भूतादिपीडीएं शब्दतन्मात्रं कं आकाशं, आकाश की की स्पर्श तन्मात्रं क्री ं वायु शब्दानां स्थूलसूक्ष्म साधारणधर्माविच्छिन्ने शक्ति रभ्युपेतेति च न पूर्वोक्तन्यायाद्युपरोधः । ततश्च आत्मनः तामसारका र शरीरकात्परमात्मनः, आकाशः शब्दतन्मात्रमुत्पन्नः । ‘आकाशात् शब्दतन्मात्रात् वायुः स्पर्श- तन्मात्रमुत्पन्न इत्येवं क्रमेगार्थोवोध्यः । एवं सति शब्दतन्मात्रादाका शाख्यस्थूलभूतमुत्पन्नं, स्पर्श तन्मात्रात् वाय्वरूपस्थलभूतमिति रीत्या पञ्चभूतानामुत्पत्तिवानुक्तैव भवति । अनुक्तञ्चान्यतोमः द्यमिति भावः । तहीन्दमेव- भजतु सिद्धान्ततामित्यत्राह – अप्पोदु इति । एतदुक्तं भवति - " अद्भयः पृथिवी पृथिव्या ओषधय इत्यत्राद्भ्यः रसतन्मात्रात्, पृथिवी स्थूल पृथिवी जायते, पृथित्याः स्थूलपृथिवीतः ओषधयोजायन्तइत्येवान्त्रार्थो- वर्णनीयः । नतु पूर्वमिव प्रथमान्त पृथिव्योपध्यादि शब्दस्य स्वार्थेन सह तन्मात्रवाचित्वं तन्मात्रमात्रवाचित्वं वायुज्यते । उक्तरीत्या पृथिव्योपध्योर्मध्ये तन्मात्रान्तरस्यानङ्गीकारादिति वैरूप्यमर्थानामस्मिन्नपि पक्षेभवतीति नायमपि पक्षसिद्धान्तताई इति ।
अथ पुराणाद्यानुगुण्येन प्रक्रियान्तरं प्रदर्शयताम्मतमाह – शिलपुराणेति । अत्र " भूतादिस्तु विकुर्वाण” इत्यादिविष्णुपुराण वचनं पूर्वमेवोपन्यस्तम् । तथा पाद्मपुराणेपि - " पृथिव्यापस्तथा तेजो वायु- राकाशमेवच । एकैकशस्स्वरूपेग कथयामि यथोत्तरम् ॥ शब्दमात्रं तदाकाशं भूतादिस्त्वं समावृणोत् । अधा- काशं विकुर्वाणं स्पर्शमात्र ससर्ज ॥ ॥॥। ततोत्रायुर्विकुर्वाणोरूपमात्रं ससर्ज हेत्याद्युक्तम् । एवमेव पाद्मसंहिता - दिष्वपि भगवताराधन प्रकरणे भूतशुद्धिप्रस्ताचे तत्त्वोत्पत्तिर्न्यरूपि । प्रतीतिस्वारस्येति । अत्र सर्वत्र भूता- तन्मात्रसृष्टे रेव स्पष्ट प्रतीत्या नोकपक्षरीत्या तन्मात्राचन्मात्रेोत्पत्तिर्युक्तेतिभावः । अत्र तन्मात्राणां सृष्टौ विशेषः कश्चिन्न्यायसिद्धानेऽभ्यधायिः - एतेषु (चतुर्विंशति) तत्त्वेषु भागत एवोत्तरोत्तरस्सृष्टिः । पूर्वपूर्वैरुत्त- रोतरावरणस्य तत्तद्राकारेण कार्येपुवृतेश्च श्रुतस्थात् । अन्यथा पृथिव्येक परिशेषप्रसङ्गात् । पूर्वपूर्वभूनानाम- द्याप्युपलम्भसिद्धत्वाच्च । तन्मात्राणान्तु - आवरकत्वाद्यनाथय (वणान्निश्शेप परिणाम इत्येके । शरीरादेश्वतुर्वि- CG कळे-मेले वरप्पोगुम् तन्मात्तिरङ्गळैयुम्, आगायम् पोऩ्ऱ मुऩ् मुऩ् पूदङ्गळैयुम् कुऱिप्पिडुगिऩ्ऱऩ ऎऩ्ऩवेणुम्। अल्लदु -इङ्गु मुऩ् मुऩ् तन्मात्तिरैगळिलिरुन्दु पिऩ् पिऩ् तन्मात्तिरैगळुक् कुत्ताऩ् पिऱप्पुवर्णिक्कप्पडुगिऱदु। पूदङ्गळुक्कल्ल ऎऩ्ऩलाम्। अप्पोदुम् - पिरुदिवियिलिरुन्दु ओषदिगळ् ऎऩ्ऱु मेले तॊडरुम् वाक्कियम् मुऩ् वाक्कियत्तोडु सेरादु। परमतभने अचित्तत्वाधिकारः ३। १६५ मेलुम् इरात्तिले सिलर् सॊल्लुवार्गळ्। इप्पळत्तिलुम् नारत्तिल् निऩ्ऱुम् ऎदु GT Gun Goo मां की थी roorn तन्मात्रद्वारक कनिका, कारणविषय
शति तत्त्वमयत्ववचनेन तेपामपि एकदेशतः परिणाम इत्यपरे । पूर्वस्मिन् पक्षे तन्मात्र कार्यभूतेन गुणपञ्चकेन सह शरीरादेश्वतुर्विंशति तत्त्वमयत्वोक्तिरितिवा, सर्वाचित्तत्त्वमयत्वप्रतिपादन परतयावानिर्वाहः । अपरस्मिन् पो-कचित्केपाञ्चित्सृष्ट्यनुक्तिवदविवक्षया (तन्मात्राणां ) आवरणाद्यनुक्तिरितिगतिरिति । निस्त्वचो बीजम्याङ्कु- शेत्पादनासामथ्येयत् पूर्वतत्त्वानावृतस्य पश्चात्तनतत्त्वस्य स्वकार्य करणाशक्त्या स्थूलनूतानां तारावार- कत्वम् । तन्मात्राणान्तुसूक्ष्माणां तदनावारकत्वञ्च्चयुक्तमिति एकेषां पक्षप्रवृतिर्योध्या । तस्वानां आवरण कार्येषु आवेशरूपावृत्तिश्च – " प्रधानतत्वमुद्भूतं महान्तं तत्समावृणोत । प्रधानतयेनसमेत्वचावीजमिवावृतम् ॥ यथा प्रधानेनमहान् महता सः (अहङ्कारः) तथानृतः । आकाशे शब्दानन्तु स्पर्शनात्र समाविशा दित्यादौ श्रूयते । न्यायसिद्धाञ्जन एव किञ्चिदनन्तरं - " श्रीमद्गीताभाषण इत्यारभ्य “महाभूधान्य कारोबुद्धिरव्यक्तमेवच इत्यादिगीतावचनेन शरीरस्याष्टद्रव्योपादानकस्थं तत्र प्रतिपादितमिति निगन्यते - " एतेन तन्मात्राणां पूर्वोक्तो निश्शेपपरिणानपक्षः परिगृहीत इव सूच्यत " इति । " एनेन शरीरस्थाष्ट द्रव्योपादानत्वप्रतिपादनेन । निश्शेपपरिणामपक्ष इति । अन्यथा क्षेत्रारम्भकाणि क्रव्याणि तन्मात्रमेळनेनाधिकानिस्युरिति तदूव्याख्या । नन्व- स्मिन् पक्षे तन्मात्रसृष्ट्या व्यवधानात् — “ आकाशाद्वायुरित्यादौ आकाशादेश्ताक्षाद्वाय्य युगदानत्वं श्रुतं कथं योयुज्यत इत्यत्राह - इष्पक्ष तिलमिति । शोल्लुकिरविड एवं प्रतिपादन स्थलानि । तन्मात्रद्वारकाणि तन्मात्रद्वार कसष्टपराणि । अथावा इ डगळिलिति सप्तन्यन्त एव पाठोऽस्तु । सुष्यादीनीति पूरणीयम् । तदा तन्मात्रद्वारकाणीत्येतद्यथाश्रुतमेवान्वेति । श्रुतौ स्थूलमूतात्तादृशभूतान्तरोत्पतेरेव शब्दादवगमेपि उपसणी- मूतविष्णुपुराणाद्यनुविधानेन तन्मात्राणामपि मध्येप्रादुर्भावावगत्या - " आकाशादित्यादौ पचनी साक्षात्परम्प- रासाधारण कारणत्वमात्रपरेति स्वीकृत्य - " क्षीरादिदं तत इदञ्च ततो दधीति” पूर्वोक्तन्यायतश्श्रुतिपुराणादी- नामैककण्ठ्ये प्रतिष्ठाप्य तन्मात्रद्वारा भूतसृष्टावेव तात्पर्यनिति पूर्वोक्त एव सृष्टिकन उचित इति भावः । अव सिल पुराणादिगळ् इयल्बागच् चॊल्लुवदैयॊट्टि-पूदादि ऎऩ्ऩु मदिलिरुन्दु सप्तधर्मात्तिरम् पिऱक्कुम्, अदिलिरुन्दु आगायम्, अदिलिरुन्दुस्परिचेतन्मात्रम्, अदिलिरुन्दु वायु ऎऩ्ऱिव्वाऱु सिलर् सॊल्लुवर्। इन्द पडिसॊल्लुम्बोदु-आगायत्ति लिरुन्दु वायु ऎऩ्ऱ मादिरि वरुमिडङ्गळिल् तन्मात्तिरै नडुवेयुण्डागिऱदु ऎऩ्ऱ ऒरु इडैनिलैयै ऒप्पवेणुम्। अल्लदु–कारणत्तैच्चॊल्लुम् वायु मुदलियसॊऱ्कळ्– स्तूलवायु मुदलियवैगळै मट्टुम् कुऱिक्कुम्, कारियत्तैच् चॊल्लुम् वायु मुदलिय १६६ देशिकाशयप्रकाशसदिते saj कार्यविपयवाच्यादिशब्दां क्रमभाविसूक्ष्मस्थूलवाय्वादि- क्र। प्रकृतिका LG ना की क्रं क्री पृथ्वी पर्यन्तभूताङ्क ॥ वाय्वादिशब्दाङ्कन स्थूलवाय्वादिपर विषय
स्वीकारे श्रुतौ तन्मात्रसृष्टेः कण्ठतोऽनुक्तिदोपस्सिध्येदिति तदुद्धिधीर्पयाह पक्षान्तरं - कारणविषयवाय्यादि- शुन्देति । " वायोरभिरित्यादौ पञ्चम्यन्तवाखमयादिशब्दा इत्यर्थः । कार्यविपयवाय्वादिशब्दास्तु प्रथमान्ताः । यद्यप्यत्र " कारण विषयाकाशादिशब्दे “त्येवप्रयोक्तुमुचितम् । तथापि – भूनादभूनान्तरोत्पत्तौ तन्मात्रस्य मध्येऽभ्युपगमं प्रत्येव विप्रतिपत्त्या विचारप्रवृत्तेः तैत्तरीय पूर्ववाक्ये - “आत्मन आकाशस्सम्भूत इत्यत्र, सुबाल- पूर्ववाक्ये - “भूनादेशकाशमित्यत्रच भूतादिशरीकपरमात्मन आकाशोत्पत्तौ नकिञ्चिवक्तव्यमिति तच्छन्दा- संस्पर्शः । न च “आत्ननआकाशस्सम्भूतः आकाशाद्वायुरिति कारणकार्यविषयाकाशशब्देपि मध्ये शब्दतम्मा- त्रोत्पत्तिनिर्णयाय किञ्चित् विचारणीयमस्त्येवेति वाच्यम् । भूताद्भूतान्तरोत्पतिविषये कार्यकारणवाचिशब्दाना- मेवात्रविचारणीयतया तत्र तयोस्तद्विषयकत्वाभावात् । भूतादिं प्रत्येवाकाशस्य कार्यस्थात् । नतु भूतान्तरम्प्रति, यथा वाय्वादेः । ननुकथं तर्हि तत्राकाशशब्दः भूनादि कार्यविपयस्सूक्ष्म स्थूलो भयपरस्स्यात् यथावाच्चादिशब्द इति चेत् । एकत्र निर्णति शास्त्रार्थ इतरत्र पीतिन्यायाचदुपपत्तेः । क्रमभाचिसूक्ष्मस्थूलेति । तथा च- आकाशात् स्थूलाकाशात्, यायुः स्पर्शतन्मात्राख्यस्सूक्ष्मवायुः स्थूलवायुश्च जातः इत्येवं क्रमेण श्रुत्यर्थोभाव्य इत्यर्थः । अाकाशादितस्स्थूलात सूक्ष्मस्थूलवा य्यादेरुत्पत्तेस्समुदायतोवगमेपि तयोः प्रमाणान्तरसिद्धं पौर्वापर्यमपि विवक्षितमित्यत उक्तं - क्रमभावीति । " तन्मात्राणि भूतादौ लीयन्त” इति भूतानां तन्मात्रापरिशेषत्वोक्तया- स्थूलम्प्रति सूक्ष्मस्य कारणतावगमादितिभावः । एतेन तत्पक्ष खण्डनावसरे सुवालच्या रूपाने - " आकाशाद्वायु " रित्यादीनिवाक्यानि मिथुनान्मिथुनोत्पत्तिवचनानि । पञ्चम्यन्तानां प्रथमान्तानाञ्च पदानामुभयवा- चित्वात् । एवं सति मातापित्रोः पुत्रदुहित्रोरिस्थूलसूक्ष्मभूतयोर्न परस्परं कार्यकारणभावस्ध्येित् । पुत्रदुहितरौ प्रति पित्रोरन्यतरस्येव स्थूलाकाशस्यापि स्पर्शनात्रं वायुमपि प्रतिकारणत्वं स्यात् । सूक्ष्मस्येव स्थूलाकाशस्यापि प्रकृत्युत्पन्नस्य ( प्रकृत्युपस्थापितस्य ) स्थूलं सूक्ष्मञ्चवायुं प्रतिहेतुतयाऽन्वयस्याविशेषेण पञ्चमी- १ सॊऱ्कळ् - अडैवेवरुम् सूक्ष्मस्तूलवायु मुदलिय इरण्डैयुम् कुऱिक्कुम् ऎऩ्ऱुम् कॊळ्ळलाम्। कारणत्तऩ्मैयुडैय पिरगिरुदिगळ् ऎट्टु ऎऩ्ऱ इडत्तिल्, पिरुदिवीईऱाग उळ्ळ पूदङ्गळै अदऩदऩ् तन्मात्तिरैगळुडऩ् अडक्कुम्बडियुम्, केवलम् कारियमागवे उळ्ळवै पदिऩाऱु ऎऩ्ऱ विडत्तिल् इन्दिरियङ्गळ् पदिऩॊऩ्ऱुडऩ् सप्तम् मुदलिय ऐन्दु पॊरुट्कळैयुम् कूट्टवेण्डुम्बडियु : इरुक्कुम्। सुरुदियिल् सॊऩ्ऩ उदाहरणत्तिऩ् पोक्कै करुत्तिल्गॊण्डु सिलर् -मुऩ् मुऩ् पूदङ्गळ् मेल् मेल् पूदङ्गळुक्कु वॆऱुम्I परमत अचित्तत्वाधिकारः ३।
- १६७
- की विकृतियां पीछा की २०० इन्द्रियाएं LG शब्दादिविषयां ELLGour Gibulg। डी। श्रुतिधी उदाहरणविशेष स्वारस्य क्रलिक रङ्ग वीणां पूर्वपूर्वभूता
- प्रतिपादितस्वात् । स्थूलाकाशस्यस्पर्शमात्रस्थूलवायुजननायोग्यत्वे प्रमाणान्तराभावात् । शास्त्रैकसमधिगम्योध- यमर्थः यथाशब्दं स्वीकार्यः । अतोर्थसामर्थ्यादभिमतव्यवस्था दुर्लभेत्युक्तं प्रत्युक्तं वेदितव्यम् । अत्राचार्यैन्य- थैवशब्दार्थप्रतिपादनात् । मिथुनान्मिथुनोत्पत्त्यङ्गीकारे – पुत्रदुहितरौप्रति पित्रोरन्यतरस्येवेत्यादिनोक्त दोषापत्त्या शब्दार्थान्वयदौस्थ्येपि स्थूलान्मिधुनोत्पत्तौ तादृशदोपाभावात् । मिथुनीभूतयोस्थूलसूक्ष्मयोरुत्पत्तिक्रमस्य प्रमाणा- न्तर। यत्तत्वप्रदर्शनाच्चेति । ननु भूतस्थापितन्मात्रद्वारा भूतान्तरोपादानस्ये, विहाय पृथ्वी, चतुर्णामपि भूतानां प्रकृतित्त्वापत्त्या - " अष्टौप्रकृतय " इत्युक्तिरयुक्तास्यात् । द्वादशप्रकृतयस्युः । एवमिन्द्रिय पृथिवीमेळनेन- विकृतयोपि तावत्योभविष्यन्तीत्यत्राह — प्रकृतिकाळिति । भूतानां तन्मात्राणाञ्चावस्थामात्रेणैव भेदात् द्रव्यै- क्यैतन्मात्रेषु भूतानामन्तर्भावविवक्षया प्रकृत्यष्टविधस्यमितिभावः ।” विकृतिक पदिनारु एत्रचिडतिले " इत्येव शुद्धः पाठः । तथा च विकारपदस्य कार्यमात्रवाचितया शरीराश्रितकार्येषु शब्दादिविषयानप्यन्तर्भाव्य तथोक्तिरितितात्पर्यम् ।
अत्रोक्तवक्ष्यमाण बहुपक्षमध्ये अयमेवपक्षस्सिद्धन्तीकरणाहों भवति । अस्वरसम्— अतिक्लिष्टमि त्यादिरीत्यातेषां दूपणवदन्त्रतदकरणात् । केवलं निर्वाह प्रक्रियामात्रस्यैव प्रकाशनात् । वद्दाचार्यसम्मतोयं सृष्टिक्रमः । तथा च सिद्धान्तप्रकरणे सुबालोपनिपञ्चाख्यायामुक्तम् - " अतस्सर्वं परमतं व्याकुलं स्यात् । प्रमाणान्तरागोचर जगत्सर्गप्रळयादौ शब्दानां स्वरससिद्ध एवार्थस्स्वीकरणीयः स्वप्रकरणस्थवाक्यानुगुण्यात् उपवृक्षणवचनानुगुण्याच्च । प्रसिद्धानामाकाशादीनां तन्मात्रव्यवहिता सृष्टिरभ्युपगन्तव्या । “ तमसो भूतादि मूतादेशका शमित्यादौ व्यवधानेपिकार्यकारण भाव निर्देशदर्शनात् । तर्हि - " अष्टौप्रकृयथप्पोडशविकारा इति श्रुतेः का गतिरिति चेत् ? वेदोपवृक्षण निपुणतर महर्षि सन्दर्शितैवगतिः । नास्माभिस्तद्विरुद्धनिर्वहणेऽभिनिवेष्ट- व्यम् । भगवताव्यासेन मोक्षधर्म इत्यारभ्य जनक याज्ञवल्क्यसंवादादिकमन्त्र पूर्वकं सर्व प्रदर्श्यपेक्षितां निमित्तमाय् निऱ्किऩ्ऱऩ। अव्वोदन्मात्तिरैगळ् अव्वोबूदङ्गळुक्कुम्, मेल् वरुम् तन्मात्तिरैगळुक्कुम् मूलगारणम् ऎऩ्बर्। अप्पोदुम् मूल कारणत्तैच् चॊल्लवन्द अन्द सन्दर्बत्तिऱ्कु इदु एलादु। मुऩ्बूदमे मुयऩ्ऱु पिऩ् पूदत्तिऩ् उरुवाग आगिऱदु ऎऩ्ऱ वसऩङ्गळुक्कुम् इसैयादु। जलम् मुदलियऩ तेजस्सिल् अडङ्गियुळ्ळऩ ऎऩ्ऱदुम् पॊरुन्दादु। आगायम् मुदलियऩ, तमदु सूक्ष्म निलैयाले वायु मुदलियवऱ्ऱुक्कु मूलगारणम्। स्तूलनिलैयाले निमित्तमाय् निऱ्किऱदु १६८ देशिफाशयप्रकाशसहिते J कक्षा उत्तरोत्तरभूतकं निमित्तकारणान्नी ग्रां तन्मात्रेनी @apppg उत्तरोत्तरतन्मात्रे कं ० उपादान कारण की। उपादानप्रकरण भूत की बहुभवनत्र तिप्प शविचारपूर्वकमन्ते - ईदृशस्मृत्युपवृंहितयानयः श्रुत्या विपयेन्द्रियाण्येव पोडशविकारत्वेन विवक्षितानीति भगवतो भाग्यकारस्यहृदयमिति भगवद्गीताभाष्ये स्फुटमवगम्यत इति । ।
एवमेतावता पूर्वभूतानामुत्तरभूतम्प्रति सहकारित्वपक्षमुपादानत्वपक्षञ्च विमृश्याथतेपां निमित्तकारणत्वपक्ष- मपि प्रस्तौति – श्रुतिथिलिति । उदाहरण विशेपस्वारस्येति । तथाहि — छान्दोग्ये " तत्तेज ऐक्षत, तदपोऽसृजन्त, तस्माद्यत्रकचनशोचति स्वेदतेवापुरुषः तेजसएव तद्ध्या पोजायन्ते । ता आपऐक्षन्त, ता अन्नम- सृजन्त । तस्माद्यत्रक्कचनवर्षति तस्माद्भूयिष्ठमन्नं भवति । अद्भ्य एव तद्ध्यन्नाद्यं जायत " इति श्रूयते । अत्र तेज आदे सलिलादि राष्ट्रत्वं प्रतिज्ञाय तेजः परिणाम भूतशोकतापादेः स्वेदादिजल कारणत्वं, जलमयदृष्ट्यादेः पृथिवीपरिणाम भूनत्रीहियवादिलक्षणान्नकारणत्वं च प्रदश्योपपद्यते । तत्र तेषां कारणत्वं निमित्तत्वान्नातिरिच्यते । स्वेदस्य जलबिन्दूपादानकस्वात् श्रीयादीनां बीजोपादानकत्वाच्च । तथाचैतद्दृष्टान्तेन सर्वभूतानामपि मूनान्तर- कारणत्वं निमित्तनात्रत्वमेवेति ज्ञायत इति । अथवा – उदाहरणविशेषः न्यायसिद्धाजने पूर्वपक्षावसरेऽन्यथा प्रदर्श्यते । " ननु” वायोरमिरित्युरादानत्वविवक्षायां प्रत्यक्षविरोधः । पत्रतृण काष्ठादीनामेव भस्मधूमधूमध्य- जादिरूपेण परिणाममदर्शनात् । पर्णादीनाञ्चपार्थिवत्वात् । अप्रत्यक्षैस्तदानीमप्यदृष्टाद्युपनीतै स्तेजोवयवैर्वा- लारम्भ इति कल्पनस्य गुरुत्वात् । विचित्रारम्भस्यच भस्म धूमाङ्गारादिषु दृष्टत्वेनावर्जनीयत्वात् । स्पर्श- विशेषस्य धूमादिगतगन्धविशेषवदुरालभा स्पर्शादिवदुपपत्तेः । अतस्सलिलस्य सहकारिभेदात् फेनतरङ्गबुद्बुदवत् पृथिव्या एवांशतो हुतवहाद परिणाम इति सिद्धे - वायोरभिरित्यादिकं निमित्तकारणत्व मात्रेणाप्युपपद्यत इति । केचित्तु – उदाहरणविशेषः तैत्तरीये” अन्नात्पुरुष इत्याद्युक्तः । तत्रान्नादिति पञ्चमीनोपादानत्वपिया । पुरुषशब्दवाच्यस्य देहस्य शुक्रशोणिता घुगगदान करवेनान्नोपादानकत्वाभावात् । तस्मात्तत्रान्नस्य देहं प्रतिनिमित्त- त्वमेवेति तन्न्यायेन आकाशाद्व युरित्याद्यपि निमित्तत्वमेवाहेति व्याचकुः । तन्न । शुक्कशोणितादेरप्यन्न परिणामत्वेन ऎऩ्बदुम् मिगविरसमागुम्। इव्विदम् इऩ्ऩुम् सिलर् पल निर्वाहङ्गळ् वॆळियिडलाम्। अवैगळ् तोऱुम् - ऒरु अंसम् सिऱन्दिरुन्दाल्-मऱ्ऱॊरु अंसम् अव्वाऱु इरुप्प तिल्लै। अदऩाल्दाऩ् सिलर् -इवऱ्ऱिऩुडैय तोऱ्ऱत्तिऩ् अडैवु आऩबडि आगिऱदु ऎऩ्ऱु उपेक्षैसॆय्दु-पिरदाऩमाग इवऱ्ऱैविड आत्तुमावुक्कु वेऱुबाडु तॆळि कैक्काग इवऱ्ऱिऩ् उण्मै उरुवम्, पिरिवु, तोऱ्ऱम् इवैगळैप् पॊदुवाग अऱियमुयलुवर्। परमतभने अचित्तत्वाधिकारः ३। १६९ ‘अग्न्यवस्थे च सलिले’ “वाय्ववस्येच तेजसि” इत्यादिकं स्वरसाञ्चङ्का का सूदमाञ्चा उपादान ं स्थूलाङ्क ६६० निमित्त की की आकाशादिकनीकी छां वाखादिकनां पलक की काम का l कळक्कुमदुवुम् सक्रम् इप्पडि मऱ्ऱुम् तोऱ्ऱुम् ईरिसङ्गळ् तोऱुम् ओर् त्तिले देहेऽन्नोपादानकत्वस्याप्रकम्प्यत्वात् । तथाचानन्तरवाक्ये भाष्यं - एष पुरुषः अयं देहः अन्नरसम्य परिणामः । “अन्नमशितं त्रेधाविधीयते इत्याद्युक्तरीत्या जाठरामिपच्यमानान्नरसांशनिर्वयमांसादिमयत्याच्छ- रीरस्येति । तर्हि पूर्वभूतानां निमित्तमात्रत्वे किमुपादानं भविष्यत्यनन्तरभूतम्प्रति : यदि तन्मात्रम्, तस्यापि किमुपादानमित्यत्राह — तन्दामिति । स्वस्वतन्मात्राणि एतेपामेतदनन्तर तन्मात्राणाश्चोपादानम् । तथा च शब्दतन्मात्रात् आकाशं स्पर्शतन्मात्रञ्च । आकाशरूपनिमित्तात् स्पर्शतन्मात्ररूपोपादानाचवायू रूपतन्मात्रमचे- त्येवं क्रमेणोत्पत्तिरिति भावः । यद्यप्येवंविधः क्रमोयादवप्रकाशमतेप्यस्तीति पूर्वमुपवर्णितम् । तथापि तत्र पूर्व- पूर्वभूतानामुपादानत्वम्, इहतु निमित्तत्वमितिभिदाबोध्या । एवमेव पूर्वोक्तभूतसहकारित्ववाद वैलक्षण्यमपि विज्ञेयम् । पूर्वोक्तरीत्या सहकारित्वनिमित्तस्वयोर्वस्तुनोर्भेदात् । " अष्टौप्रकृतप्पोडशविकारा इति श्रुतिस्वारस्यात् पुराणादिपुतन्यात्रेभ्यो भूतसृष्टिवचनाच्चोत्तरोत्तरभूततन्मात्राणां स्वस्वतन्मात्रमुपादानम् । श्रुतावुदाहरणविशेषात् पूर्वभूधान्युत्तरभूतानि प्रति निमित्तमिति तदभिमानः । अथ तमेवाभिमानं निराकरोति – अप्पोदुमिति । उपादानप्रकरणेति । यद्यपि पञ्चमी हेतुमात्र साधरणत्वादन्यथासिद्धा, तथापि - " आत्मन आकाशरसम्भूतः आकाशाद्वायुरित्युपादानप्रायपाठानुगृहीता - " वायोरमिरिति श्रुतिरन्यथासिद्धापि उपादानस्ये प्रमाणं भवतीति भावः । ननूदाहरण विशेपस्वारस्यस्य लिङ्गस्य सन्निधौ प्रकरणं दुर्बलमेवेति शङ्कायामुच्यते। -भूतानां बहुभवनश्रुतीति । केवलं निमित्तस्य स्वयं बहुधा कार्यरूपेण परिणामादर्शनात् – " तसेजपेक्षत बहुस्यां प्रजायेयेति रीत्याश्रुतं बहुभवनादिकं भूतानामुपादानत्यमेवगमयतीति भावः । उपबृह्मणानुगुण्यञ्चाह– अग्न्यवस्थेचेति । तथा च सलिलादीनामग्न्यादौ लयश्रवणात् – " यद्यस्मादभिजायेत तत्रेय प्रलीयत " इति न्यायेन सलिलादिकम्प्रतितेज आदीनामुपादानत्वमपि सिद्धमित्याशयः । अथ श्रुतावुदाहरण विशेषोपादान प्रकरणोमयानुरोधेनाकाशादीनामवस्था मेदेनोभयविधकारणतावा देपि दोषमाह - सूक्ष्मांशेति । “आकाशा- इप्पञ्जबूदङ्गळिल् सप्तम् मुदलिय कुणङ्गळ् निऱ्कुम् निलैयै सास्तिरङ्गळै यॊट्टि, “पूनिलायवैन्दुमाय्”-ऎऩ्गिऱ पाट्टिले काणलाम्। वायु तुवङ्गि मेल् मेल् पूदङ्गळिल् स्परिसम् मुदलिय कुणङ्गळ् अदिगरित्तुवरुवदै वैशेषिगमदत्तवरु मिसैन्दार्गळ्। मेऩ्मेल् पूदङ्गळिल् मुऩ् मुऩ् पूदङ्गळुडैय ओट्टुदलाले-नीर् सुडु Bad-२२ १७० देशिकाशय प्रकाशसहिते मिगुदि इरुक्कक्कुऱैगाण्गैयाले, ‘इवऱ्ऱिऩुडैय नाम् आऩबडियागिऱदॆऩ्ऱु उपेक्षिलङ्का, pppamigo आत्माधीन GomuG, या स्वरूपविभागमात्र- क्रं कृष्णं, उत्पत्तिक्रम कुङ्कृ प्रचानक बीणां अनुसन्धिधंuir। । द्वायुरित्यादौ पञ्चम्योभयसाधारण हेतुमात्रमभिधीयते । ततश्च प्रकृतिभूताकाशादि शब्दा अपि स्थूल- सूक्ष्मावस्थाद्वययोग्याकाशादिमात्रमभिदधति । तथा च विपरीतार्थस्यापिवक्तुं शक्यत्वेन आकाशात् सूक्ष्मरूपा- दाकाशादुपादानात् स्थूलरूपा तस्मान्निमित्ताश्चवायुर्भवतीत्यथ व्यवस्ययाकथं वर्णयितव्यः ? प्रमाणान्तरानुसारादि- स्यपिन । व्यद्ययावत्सृष्टिक्रमस्यैवानिश्चितत्वात् । ईश्वरस्यतूभयविध कारणतायास्स्पष्ट प्रतिपन्नत्वात् नसङ्कटं किञ्चित् । " आकाशाद्वायुरि ” त्यादावेव वृत्तिद्वयाश्रयणेन व्यवस्थापनमप्ययुक्तम् । तस्य सकृदुच्चरितन्याय विरोधेनातिक्लिष्टत्वादिति भावः । अथान्येषां केपाञ्चिदाचार्याणां तन्मात्रभूताद्युत्पत्तौ अनास्थायाऽनिरूपणेता स्पर्यदर्शयति — इप्पडि इति । मरुमिति । विष्णुपुराणाद्युक्तरीत्याऽऽवारकत्वमात्रमङ्गीकृत्य साङ्ख्यपक्षा- श्रयणेन भूतानां केवलं विकारत्वं तन्मात्राणामेवावारकत्वमिति वादः, सिद्धान्तश्रद्धया भूतानामुपादानत्वमुररी- कृत्य पूर्वतन्मात्र उत्तरत्र तन्मात्र भूतोभयमपि स्वकार्यकरणशक्तय आवृणोतीतिवादः इत्येवं प्रायेषु नानाविधेष्व- न्यपक्षेष्वपीत्यर्थः । अत्र — “मिकुदि इस्कक्कुरै काणकैयाले इत्येवपाठस्स्वरसः । नतु — शिरुक्कक्कुरैक- काणकैयाले इति । अयमन्त्रान्वयार्थः - एवमिह भासमानेषु सर्वेष्वपि निर्वाहेषु, मिकुदि बहुप्रमाणानुगुण्यरूपोय उत्कर्ष:, तस्मिन् सत्यपि कस्मिंश्चिदशे कुरै अन्यानुगुण्य न्यूनताया अपितर्शनादिति । साङ्ख्यपक्षे - " अष्टौ प्रकृतय इति श्रुत्याद्यान्नुगुण्येपि” आकाशाद्वायुरि त्याद्यानु गुण्यं न्यूनम् । सिद्धान्तेपि एतद्वैपरीत्यम् । अन्यत्रान्यविधान् पून ते ति रीत्या सर्वप्युत्पत्ति प्रकारबादास्समान गुणदोपा इति भावः अथवा कचित् — मिकुदि शुरुम् इरुकाणुकैयाले इति दृश्यमानः पाठोऽस्तु । तदाप्युक्तएवार्थः । उपेक्षित इति । तथा च तत्त्व मुक्ताकलापः " चिन्तासाफल्यमान्द्यात् श्रमबहुळतया तत्र तद् ज्ञेरुदासी” ति । तर्हिकः प्रधानतया ज्ञातव्योंश इत्यत्राह - इवररेषाद्विलिति । प्रकृत्यात्मग्रान्ते स्सर्वानर्थनिदानतया प्रकृति प्राकृतेभ्यः आत्मनोवैलक्षण्य- किऱदु - ऎऩ्बदुबोल् सप्तम् मुदलिय कुणङ्गळ् तोऱ्ऱुगिऩ्ऱऩ। आऩाल् अवै उण्मैयिल् अङ्गिल्लै ऎऩ्ऱु सिलर् सॊल्लुवर्। मुऩ् मुऩ् पूदङ्गळ्, अवऱ्ऱिऩ् तन्मात्तिरैगळ् इवैगळुडऩ् सेर्न्द तमदु तन्मात्तिरैगळाले मेऩ् मेल् पूदङ्गळ् पिऱप्पदाले मेऩ् मेलुम् कुणम् उण्मैयिलेये कूडुगिऱदु ऎऩ्ऱुम् सॊल्लुवार्गळ्। कारणदशैयिल् सूक्ष्ममाऩ कुणम्, कारिय निलैयिल् वॆळिप्पडैयागत्तोऩ्ऱुगिऱदु परमतभने अचित्तत्वाकार: ५ “पूञ्जबूदङ्गळिल् मेऩ्मेल् कुणम्बॆरुगुवदु।’’ @भूतानं शब्दादिगुणाङ्कन की ऎऩ्गिऩ्बाट्टिले अरऎऩि ऎप्पदु। १७१ यथागम ं "” मवश्यावधारणीयमित्यर्थः । स्वरूपविभागमात्रेति । प्रकृतिर्जडरूपा आत्माऽजडः । पूर्वस्य चतुर्विंशतिधा, १ परस्यचत्रेधा विभाग इत्यादिमात्रेत्यर्थः । मात्रपदेन तन्मात्रभूतादीनां निमित्तत्योपादानत्वाद्याकारा व्यावर्त्यन्ते । एवमुभयेषां वैलक्षण्य ज्ञानेपि जड पदार्थेष्ठङ्कुरन्ती नित्यत्वशका कथक्कारं व्यावर्तनीयेत्यत्राह – उत्पत्तिमात्रेति । तथा च जडपदार्थेष्ठपि पूर्वोक्तशङ्कातङ्कटङ्कणायोत्पत्तिमात्रं तेषामवश्यनिरूप्यम् । मात्रपदेन उत्पत्ताववान्तर निमित्तोपादानत्वादि विशेषः - किं क्रमिकोत्पत्तिराहो यौगपद्येन ! क्रमेपि किमयमेवक्रमः अथवान्यादृश इत्यादि- चर्चा वृधेति व्यावर्त्यते । एवन्तर्हि कथं सुबालोपनिपद् व्याख्यानादिपुसुदर्शन सूर्यादिभिरत्र विपये पराक्रान्त- मिवविलोक्यत इत्यन्त्राह— प्रधानेति । तथा च तेपामपि तत्कथने न प्राधान्येनाभिनिवेशः कल्पनीयः । अपितु सर्वथा तेभ्य आत्मनो वैलक्षण्य ज्ञापन एवेति भावः । तथा च तत्त्वत्रायचिन्तनाधिकार श्रीसूक्ति:- " ? एतद्विपये सर्वज्ञोपिमाभव । अत्यन्तानुपयुक्तेपिव स्वल्पोपयुक्तेन्नपि माभिसन्धिविशेषं वद । अपरिच्छेद्यतया- स्थिते समुद्रे नाविकानां मार्ग भृत्यपेक्षित कतिपयपदार्थमात्र विज्ञानवत् अस्मदुक्तं एतावद्विवेचनमेवाव- श्यापेक्षितमिति ।
अथ पञ्चभूतेषु गुणविशेषस्थितावागम सम्प्रदायावाह – इभ्भृतङ्गळिलिति । आगमश्चात्र - " शब्दैक- । गुण आकाशः शब्दस्पर्शगुणोऽनिल इत्यादिना पूर्वोपात्त भगवच्छास्त्रादिः । " पूनिलायबैन्दुमाय् इति तिरुच्चन्दवृत्ते भक्तिस्तरगाधा । पृथिवीस्थपञ्चगुणाः जलनिष्ठचतुर्गुणाः तेजस्सम्बन्धित्रि गुणाः बलवद्वायु- गतद्विगुणौ गगनगैकगुणश्चभूत्वा नानास्वभावेन तिष्ठन्तं भवन्तं यथावत्को वेत्तु नर्हत्तीति भगवन्तं प्रत्युक्तिः । " कार्य निदना द्धिगुणानधीते इति न्यायेनोत्तरोत्तरभूतेषु गुणाधिक्यमुन्नेयम् ।” तस्यागन्धगुणो मतः - पृथिवी - गन्धवती " त्यादिकन्तु तदसाधारणगुणाभिप्रायम् ।” रसोहमप्सु कौन्तेयेत्यादिवदत्र " तत्तद्गुगोभवति पऩिक्कट्टियिल् कुळिर्चिबोल वॆऩ्ऱुम् सिलर् निर्वाहम् कॊळ्ळुवर्। पुदियदॊरुनिलै पिऱन्दाल् पुदियदॊरु तत्तुवम् तोऩ्ऱिऱ्ऱु ऎऩ्ऱु कॊळ्ळुगिऱोमायिऩुम्, ऐन्दु पूदङ् गळुडैय कूट्टुऱवाले पिऱन्द पॊरुळ्गळ् अव्वोबूदङ्गळिऩ् पऴैय निलैगळैविडा मैयालेयुम्, कूट्टुऱवाले पिऱन्द पॊरुट्कळै ऎण्णि मुडियामैयालुम् पिरुदिवि योडु तत्तुवङ्गळिऩ् वरिसै मुऱ्ऱुप्पॆऱुगिऱदु। १७२ वाग्वादिभूत & SIT रोत्तरभूत पूर्वपूर्वभूत संसर्ग की ग्रहण Gloucorpio सीoot Garg श्री की काय देशिका शयप्रकाशसहिते स्पर्श @क्रक उत्तरोत्तराधिक्य ं वैशोषिकान्ना। उत्त ८० - डप्पां जलम् - ६ oriuno शब्दादिगुण करके शत्य GunG कारणदशे गुण कार्यद अपूर्वस्वभावोत्पत्ति ६० तत्वान्तरपरिगण पचीकृत कङ्गळ् अव्वोङ्गळै विडामैयालुम्, इवै ऎण्णिमुडियादबडि ० भगवानिति निर्दिश्यते । सामानाधिकरण्येन गुणानामपि तदपृथकूसिद्धिलाभः । सा च तत्तद्गुणाश्रयद्रव्य द्वारेति पारम्परिकाभाव्या । वायोर्बलवत्ताहि प्राणापानादि रूपेण शरीरधारकत्वात्मिका । " बलवान- भवद्वायुरिति चोच्यते । प्रकृतिमारभ्यतत्कार्येषु सत्वादि गुणानुवृत्तावपि आकाशात्पूर्व तत्कारणेपुमृनाद्यादिषु इन्द्रियग्राह्य गुणान्तराभावात् प्रथमत आकाश एवतादृशशब्दाख्यैक गुणारम्भ इति । अथोत्तरोत्तर भूतेषु गुणाधिक्ये वैशेषिकादि सम्मति मध्याह – वाय्वादीति । इयांस्तुविशेषः - आकाशमारभ्यैव तद्गुणभूतशब्द- स्योत्तरोत्तर भूतानुवृत्तिरिप्यते सिद्धान्ते । तस्यपञ्चभूतगुणत्वे पर्यवसानात् । वैशेपिकेतु तस्याकाश साधारण- गुणत्वात् वायुमारभ्यैव तदीयस्पर्शस्योत्तरानुवृत्तिरनुमन्यत इति ।
अत्र - सिद्धान्तिभिः पूर्वपूर्वभूतस्योत्तरोत्तरं तत्प्रति उपादानता स्वीकारात् उक्त युक्तया पूर्वभूतगुणा उत्तरभूतेष्वनुवर्तन्त इत्युपपद्यतां तदाधिक्यम्, वैशेषिकमते तु तत्तत्परमाणूपादनकत्वकल्पनेन कथं वाय्वादिषु स्पर्शादि गुणवृद्धिरिति चिन्तनीयमेतत् । भूतेषु उक्तं गुणाधिक्यं बहुधोपपादयता म्मधान्याह - उत्तरोत्तरभृतेति । शब्दादीनां पञ्चानां गुणानां तत्तद्भूत प्रतिनियतत्वेपि श्रुत्याद्युतपञ्चीकरणेन परस्परं सम्मिश्रणसिध्या तत एवै- कस्यगुणोपरत्रोपलभ्यते यथा उष्ण जलमित्यादौ वहिगुगो जले । नतु शब्दादीनां वाय्वादावुत्पत्तिः करूप्येति भावः । न चैवं सति गगनेपिगन्धोपलब्धिरस्त्विति वाच्यम् । आरोपेसति निमित्तानुसरणात् । न हि निमित्त- L मस्तीत्यारोप इति न्यायात् । तत्रोपलव्धिरूपकार्यादर्शनेन कारणान्तर विरह प्रयुक्तसामग्री वैकल्योहनात् । अथैवं निर्वाहे पञ्चीकरण पश्चाद्भावितया तथोपलब्धेः पूर्वमेवभूतेषु ततद्गुणव्यवहारे किन्निदानम् ! किश्च विरुद्धगुणोपलब्घौहि उष्ण जलमितिवन्निर्वाहः कार्यः । नत्वविरुद्ध कार्यावगमे । ततस्तत्र कारणगुण ऐन्दु पूदङ्गळैयुम् ऒऩ्ऱुडऩ् ऒऩ्ऱु पिणैक्कुम्बोदु-अव्वोबूदङ्गळिऩ् सुय भागम् पादि - मऱ्ऱ नालु पूदङ्गळुडैय नाऱ्कूऱु सेर्न्दुबादि ऎऩ्ऱु कलप्पदाल् - अदऩिल् विञ्जियबागम् पऱ्ऱि अन्द अन्दसॊल्लाले वियवहारम् उलगिल् नडक्किऱदु। मूऩ्ऱु पूदङ्गळैयुम् पिणैप्पदागच्चॊऩ्ऩविडम् ऐन्दु पूदङ्गळिऩ् पिणैप्पुक्कु ऎडुत् तुक्काट्टु, मूऩ्ऱु पूदङ्गळिऩ् पिणैप्पैच् चॊल्लुमिडङ्गळिल्-ऒरु पूदत्तिऩ् तऩित्त परमतभङ्गे भचित्तत्वाधिकारः ३। पृथिवी तत्वपरिगगण पर्यवसि की। पञ्चीकरण क्री १७३ " व्योम्नोधभागम्यत्वारः वायुतेजः पयोभुवाम् । इत्यादिjugGum नीडीपी, " वैशेष्यात्तु तद्वादस्तद्वार:, " " ज्यात्मकत्वात्तु भूयस्त्वातु " का ढङ्ग की pugu प्राचुर्य क्र ६० व्ययहार की। त्रिवृत्करण ६६०५, पञ्चीकरणादिका के उपलक्षण। त्रिवृत्कृताग्न्यादिकी
सजीतीयगुणान्तरस्योत्पत्तिरेवोक्तरीत्यावरमिति वादमपि विनिर्दिशति पूर्वपूर्वति । आकाशादिकं शब्द तन्मात्रादिकञ्चयथायथमुपादानीकृत्य जातेन स्पर्शतन्मात्रादिना वाय्वादिजननात् तेपुकारणगत गुणसजातीय- गुणा उत्पद्यन्त उपलभ्यन्ते चेति सर्वमुपपन्नमित्याशयः । अथेतोपिलघु पक्ष प्रदर्शयति - करकैपिलिति । यथा मेघोदरवर्तिजलेपुस्थितस्यैव स्वभावशेत्यस्य तद्विकृतिभूतवर्षोपलेप्यपि अनुवृत्त्योपलब्धिः नतु तत्सजातीय शैध्यान्तरस्योत्पत्त्यादिकं तत्र कल्प्यते, तथैव प्रकृतेपि आकाशादौ स्थितस्य शब्दादेरेव वायुस्वादिकार्यावस्थाया- मप्यनुवृत्त्यादिकं भवतु । न त्वपूर्वोत्पत्तिरिति भावः । त्रिप्यप्येतेषु पक्षेषु श्रेयान् चरम एव । अन्ते निवेशात् । " व्यवस्थितेरिति काशकृत्स्न " इति सूत्र रान्निवेशक्रमवत् । नन्वाकाशादि पूर्वभूतगुणानां शब्दादीनामुत्तर- भूतेष्वनवृतौ सर्वस्याप्येकतत्त्वत्वप्रसङ्गः । उत्तरेषु वाय्वादिषु पूर्वमविद्यमानोद्भूतस्पर्शादिनूतन स्वभावोत्पत्त्या तेपान्तत्त्वान्तरत्वमिति चेत्, तर्हि पृथिवीपर्यन्तपञ्चीकृतपञ्चभूतैः - " पृथिव्या ओषधय इत्यायुक्त व्यष्टिपदार्थ- ष्वप्यपूर्वस्य व्याधि प्रशननशक्तयादेरुत्पत्त्या तेपामपि तत्त्वान्तरत्वेन परिगणनापत्तरित्यत्राह - अपूर्वस्वभावेति । अयमभिप्रायः अण्डसृष्टयुत्तरभाव्योपध्यादि पदार्थण्यपूर्वस्वभावविशेप दर्शनेपि न तदेव तत्त्वान्तर परिगणने निरपेक्षो हेतुः । अपितु तस्मिन् सति, पूर्वावस्थातत्स्वभावादि प्रहाणमपि । तथाचोपध्यादिषु पृथिवीत्वतत्व- । भावादि प्रत्यभिज्ञानेन न पूर्वावस्था प्रहाणादिकमिति नतेषां तत्त्वान्तरत्वमिति । तत्रैव कारणान्तरमप्याह- इवै एणि इति । समष्टि विपयपदार्थानां पारमितत्वेन सङ्ख्यातुं योग्यत्वेपि न तथान्यष्टि पदार्था इत्यपरिगणनं तेपामित्यर्थः । तर्हि तत्त्वपरिगणनायाः कियानन्त इत्यत्राह — पृथिवीयळविले इति । पृथिव्यु- तरजात पदार्थजातस्य पृथिवीत्वस्वभावाद्यपरित्यागेन तावत्पर्यन्तमेव तत्र परिगणनेत्यर्थः । नन्वेकस्मिन्नपि भूते भूतान्तराणां सद्भावेन सर्वभूत साङ्कर्यादाकाशादि प्रतिनियतभूतव्यवहारो नस्यात् । साङ्कर्येपि भूयोभागमादाय कुणम् मऱ्ऱॊऩ्ऱिल् तोऩ्ऱुवदऱ्कुक् कारणम्-इव्विरु पूदङ्गळुडैय इणैप्पे ऎऩ्ऱु सुरुदिगूऱियुळ्ळदु। अदुबोलवे- आगायत्तिल् नील निऱम्, वायुविल् मणम् कुळिर्चिगळ्, नॆरुप्पिल् वॆण्मै करुमैगळ्, जलत्तिल् करुमै तुवर्प्पुगळ्, पिरुदिवि यिल् उष्णम् मुदलियऩदोऩ्ऱुवदऱ्कुम् वेऱुबूदङ्गळिऩ् कूट्टुऱवे कारणम् ऎऩ्ऱु सास्तिरम्, अनुबवम् मुदलियवऱ्ऱाले अऱियलाम्। पञ्ज तन्मात्तिरैगळिले पिणैप्पै १७४ भूतान्तररूप ं संसर्गलं नीलत्वादिकं वायु देशिकाशयप्रकाशसहिते कृाळी । श्रुति मा का ६० न्यायसङ्क्रा६६० आकाश कङ्क्री सुरभिशीतळत्वादिक, वह्निी शुष्ठकृष्णत्वादिक, जलक्री वर्णरसान्त- भूतान्तर संसर्गक्र६० रादिकलाएं, पृथित विपी उष्णत्वादिकं पश्चीकरणादिना व्यवहारव्यवस्थेति चेत्, कुत्रकस्यभागस्य भूयस्त्वमित्यत्र नियामकाभावादित्यत आह— पञ्चीकरणेति । " एवं जाता निभूतानि प्रत्येकं स्युर्द्विधाततः । चतुर्धाभिन्नमेकैकं अर्धमधं तथा स्थितम् । व्योग्नोर्घभागश्चत्वारोवायुतेजः पयोभुवाम् । " इति श्लोकक्रमः । एकैकमर्थं चतुर्घामिन्नं, अर्ध- अर्घान्तरन्तु तथैव अविभक्तं स्थितमित्यर्थः । तथा च तत्त्वमुक्ताकलापः " द्वेधाभूतानिभित्वा पुनरपिचमिनत्यर्धमेकं चतुर्धा तेरेकैकस्य भागैः परमनुकलयत्य- घमधे चतुर्भिः । इत्थं पञ्चीकृतैस्तैर्जनयतिसपर इति । वैशेप्यादिति शारीरकद्वितीयाध्यायान्तिमसूत्रम् । अत एव सूत्रान्तिमपदस्य द्विरुक्तिः । तत- भागवैशेष्यात्— आधिक्यात्तत्तद्भूतव्यपदेशः । व्यात्मकत्वादिति तत्रैवतृतीयाध्याय प्रथमपादस्थम् । “वैशे- यादित्यत्रोक्तं " " प्राधान्येन व्यपदेशा भवन्तीतीमं न्यायं - " आपः पुरुषवचसोभवन्तीत्यत्र प्रकृते अपशब्दे- योजयति इदं सूत्रम्, देहारम्भकेषु पदार्थेषु अपामेव बाहुल्यं नत्वन्यस्येति बोधयितुम् । अतो न पुनरुक्तिः । ध्यात्मकत्वात् एकैकस्यापि भूतस्य त्रिरूपत्वात् जीवो भूतसूक्ष्मैस्सर्वैरेव परिवृतोगच्छति । देहारम्भकेषु धातुषु । अपामेवभूयस्त्वात् “ आपः पुरुषवचसो भवन्तीति तेपामप् शब्दवाच्यत्वमिति पञ्चम्यन्तद्वयस्य साध्यद्वयेना- न्वयादेवं सूत्रार्थः पर्यवचन्नः । अथाप्युक्तसूत्रस्य त्रिवृत्करणमात्रविपयत्वेन पञ्चीकृतभूतादौ व्यवहारनियमे व्यवस्थापकं किमित्यत्राह — त्रिवृत्करणमिति । छान्दोग्ये भूतत्रयस्य, तैत्तरीये पञ्चभूतानां सुबालोपनिषदादौ- सप्ताष्टतत्त्वानां महदहङ्कारादीनामपि सृष्टिप्रतिपादनात् सर्वशाखाप्रत्ययन्यायेन सर्वेककण्ठयाय छान्दोग्योक्तं त्रिकृत्करणमन्येपामुपलक्षणमिति, तदभिप्रायेण प्रवृतं ब्रह्मसूत्रमपि पूर्वोक्तं तथैवेति च भावः । आदिना सप्तीकरणादेर्ग्रहणम् । एऱ्पडुत्ति, अप्पडि इणैन्द अंसङ्गळै आगायम् मुदलियऩवॆऩ्गिऱोम् ऎऩ्ऱु सिलर् सॊल्लुवदु, तत्तुवमित्तऩै ऎऩ्ऱु कणक्किडुम् सुरुदिगळुक्कुम् मऱ्ऱ वसऩङ्गळुक्कुम् Gorn। इप्पूदङ्गळ् ऐन्दिल् - आगायम् ऎऩ्बदु मऱ्ऱवऱ्ऱुक्किडम् तरुम्। अदावदु - स्परिसमुडैय कऩमाऩ पॊरुळ्गळोडु मोदिक्कॊळ्ळादु। इन्द निलैमै आगायत् तुक्कु मुऩ्बुळ्ळ तत्तुवङ्गळिलुम् ऒक्कुम्। आगायमॆऩ्ऩुम् तिरवियमे किडैयादु Gकङ्ग का परमतभने अचित्तत्वाधिकारः ३। १७५ आगमोपपत्तिका Gows कृतिकानां । तन्मात्रे की पचीकरण- LOIT ऊं की पचीक रिड्रङ्क अंशाङ्कन आकाशादिकक्षा काष्ठा की काकां । मां की श्रुतिस्मृतिपुराणादिकं सं । " का तत्वपरिगण अथ " नीलं नम” इत्यादौ एकतासाधारणगुणस्य मूतान्तरवृत्तित्वप्रतीतिं निर्वहति - त्रिवृत्कृतेति । पूर्व उतरोत्तर भूतेषु पूर्वपूर्व भूतसंसर्गेत्यादिनाग्रन्थेन साधारणानां स्पर्शादीनां गुणानां प्रतीति निर्वाहो दर्शितः । इहत्वसाधारणानामिति न पुनरुक्तिः । मूतान्तररूपं - भूतान्तरस्य जला देरसाधारणं शौक्कयादिरूपम् । संसर्गेण : मूतान्तरसंसर्गेण । छान्दोग्ये सद्विद्यायां – “ यथातु खलु सोम्येमा स्तिस्रो देवतास्त्रिवृत्रिवृदेकै काभवति, तन्मे विजानीही” त्यारभ्य – “ यदग्नेरोहित रूपं तेजसस्तद्रूपं यच्छुक्कं तदपां, यत्कृष्णं तदन्नस्येति श्रूयते । ततश्चत्रिवृत्करणेनाग्नौ जलाद्यसाधारण शुक्लतादि प्रतीतिवत् पञ्चीकृताकाशादि भूतेष्वपि पृथिव्यादिसंसर्ग मूलकतदसाधाण नीलादिप्रतीत्युपपत्तिरिति भावः । भापिन्त हि - " यदग्ने रोहितं रूपं तेजसस्तदपामपि । शुक्लं कृष्णं पृथिव्याश्चेत्यग्नावेव त्रिरूपता । श्रुत्यैव दर्शिता तस्मात्सर्वे सर्वत्र सङ्गता” इति । ततश्चक- भूता साधारण गुणस्य भूतान्तरे वृत्तितयोपलब्धिमात्रमेव । नतु तत्रोत्पत्तिरपीति बोध्यम् । तथा च सर्वार्थ- सिद्धिः - " तदेवं नीरूपस्यापि नभसश्चाक्षुपत्वं निर्विघातम् । भाष्येत्वस्य पञ्चीकरणेन रूपवत्तया चाक्षुपत्वा- विरोधवचनं वैभवात्स्यादिति । १ आगमः पूर्वोक्तछान्दोग्यादिः । उपपचिश्चतत्त्वमुक्ताकलापोक्ता – " शब्दाद्यास्तत्तदक्ष प्रतिनियतिजुप- सर्वतन्त्र प्रसिद्धाः तैरेकयादिसङ्ख्यैर्युपवन हुतभुग्वारिभूम्यस्समेताः । पञ्चीकारा दिनैपां विनिमितगुणता व्योमनै ल्यादिबोधे, “तद्योगात्तत्र तचद्गुणजनिरिति चेन्नान्यथात्रोपलब्धेरिति । अत्रभूम्य इतीकारान्तत्वम् । विनिमितेति’’ मेङ् प्रणिदान इति धातोः कप्रत्ययान्तं पदम् । प्रणिदानं विनिमयः । एतदुपपत्त्यनभी- कारे जपाकुसुमोपरक्तस्फटिकेपि श्वैत्यविरुद्धरतिमोत्पत्त्यापत्तेः । अथाप्रसङ्गात् मतान्तरमप्याह — तन्मात्रे-
ऎऩ्ऱुम्, इरुन्दालुमिदु कट्पुलऩागादु ऎऩ्ऱुम्, इदु नित्तियमाय्, भागप्पिरिविऩैयऱ्ऱदाय् सर्ववियाबियाय् इरुक्कुम् ऎऩ्ऱुम्, सारुवागर्, पौत्तर्, वैशेषिगर् मुदलाऩोर् सॊल्लुवदु-अनुबवम्, पॊरुत्तम्, पिरमाणङ्गळ् इवैगळोडु विरोदिक्कुम्। इन्द आगायत्तै - सर्व इन्दिरिय पिरत्तियक्षत्ताल् अऱियलाम् ऎऩ्ऱु सिलर् सॊल्वदऱ्कु - सर्वबेरुडैय इन्दिरियत्ताल् - अदावदु कण्णाल् काणलामॆऩ्ऱु ताऩ् करुत्तु। वायु मुदलिय नाऩ्गु पूदङ्गळुम् तोलाल् तॊट्टु अऱियलागुम्। “वायुविऩ् स्परिसम् मट्टुम् ताऩ् तॊट्टु अऱियक्कूडिदु। वायुवै अदऩाले ऊहित्तुत्ताऩ् अऱिय १७६ LE देशिकाशयप्रकाशसहिते ‘आगासम् मुदलिय पञ्जबूद निरूपणम्’ @भूतानं आकाशळं अवकाशप्रधान ६६ स्पर्शवदद्रव्य प्रतिहति नारी २ पूर्वतस्त्वां तुल्य ं आकाशां तस्वी ९ अतीन्द्रिय Qom, का नित्य निरम्भ विभुथाकं की। छणं mळं बौद्धचार्वाक वैशेषिकादिकां उपलम्भयुक्त्यागम विरुद्ध क्रं सर्वेन्द्रियप्रत्यक्षवेद्यां सर्व इन्द्रियप्रत्यक्ष वेद्यQoor Gumळाबान्ना प्रात। “अन्यश्वराजन् स पर:, तथान्यः कळिले इति । पूर्वोक्तं पञ्चीकरणं तन्मात्रेष्वेव । तत्र पञ्चीकृतांशसद्भावात्धान्येव तन्मात्राण्युच्यन्ते इति । तदेतद्दृप्यते - तच्च परिगणनेति । । “अष्टौ प्रकृतय इति श्रुतिः, उपात्तभारतयमस्मृत्यादिः, विष्णुपुराणवच नञ्चभाव्यमिह । तथा च भूतानां तन्मात्र कार्यभूततत्त्वान्तरत्वानभ्युपगमे भूतादितः युगपदुभूत तन्मात्राणां केवल विकृतित्वेनाव्य क्कादयस्तिस एव प्रकृतय इति तदष्टत्वश्रुत्यादि विरोधः । तन्मात्राणां पौर्वापर्येणोत्तरोत्तरो- पादानत्वेपि गन्धतन्मात्रस्यैतन्मते किञ्चित्प्रप्यतथा विधतया केवलविकृतित्वं दुर्वारमिति पूर्वोक्तविरोधस्तदवस्थ एव । सिद्धान्तेतु गन्धतन्मात्रतोतिरिक्त पृथिव्याख्यभूतसम्भवात् तन्मात्रा मूत विभागानादरेण प्रकृस्यष्टत्वोप- पत्तिरिभावः । एवमियता प्रचन्धेन तन्मात्रभूतपरीक्षां विधायाथाकाशतत्वं शोधयति । ननु पञ्चभूतेषु आकाशाख्यतत्त्वाङ्गी कारेकिम्मानम् ? स्पर्शवद्वाव्यादि द्रव्याणां सदागतिमतामवकाशदानायाकाशाख्यं द्रव्यमावश्यकमिति चेत्, तर्हि तेनावकाशदानं नामकिमभिप्रतम् ! किं किञ्चिदस्ति तेन दीयमानमवकाशाख्यं द्रव्यम् ! इत्यत्राह -इभूभूत- ङ्गळिलिति । यथा कुड्यादि स्पर्शबद्द्वयं तादृशद्रव्यान्तरसञ्चारं प्रतिवन्नाति, न तथाऽऽकाश इति स्पर्श- बद्रव्यगत्यप्रतिबन्ध एव तदीयमवकाशदानमिति अवकाशाख्यद्रव्यान्तराभावेऽपि नानुपपत्तिरितिभावः । नन्वाकाशस्यैवचेत् गत्यप्रतिबन्ध कस्वरूपमुपकारकत्वम् तर्हि ततः पूर्वतनानां प्रकृत्यादि द्रव्याणां तत्प्रति- गत्यप्रतिबन्धकत्वरूपमुपकारकत्वम्, बन्धकत्वमेवोक्तं भवति । न चेष्टापत्तिः । तथा सति विदुषो मुमुक्षोर्देहादृर्ध्वमुत्कान्तौ प्रकृत्याद्यतिलछ्याप्राकृत पदाधिरोहणासम्भवादित्यत्राह — इदुपूर्वतस्येपि । वायुप्रभृत्येन स्पर्शगुणोदयात् ततः प्राक्तनतत्त्वानां प्रकृ। त्यादीनां सर्वेषामयमाकारस्तुल्य एव । अथापि आकाशेतादृगाकारः प्रसिद्धोविलोक्यते, सएव आकाश इत्यस्या- वेणुम्’’ ऎऩ्ऱ वैशेषिगर्गळुक्कु तेजस्सु मुदलियवऱ्ऱिलुम् इप्पडिये कॊळ्ळ वेण्डिवरुम्। आऩाल्-अवर्गळ् अङ्गुस्परिसमुम् अदऩुडैय इरुप्पिडमाऩ तिरवियमुम् इरण्डुम् इन्दिरियत्ताल् अऱियप्पडुगिऱदॆऩ्ऱु माऱुबडच्चॊल्लुगिऱार्गळ्। तमस्सु ऎऩ्ऩुम् इरुळिऩ् विषयत्तिल् पलर् पलविदमागच्चॊल्लुवर्। पिरुदिवियिऩ् भागङ्गळि लुळ्ळ नीलवर्णम् मट्टुम्दाऩ् इरुळ्ऎऩ्ऱु तोऩ्ऱुगिऱदु। अल्लदु—तमस्सु-इरुळ्परमतभने अचित्तत्वाधिकारः ३। वाम्यादिका स्पर्शन प्रत्यक्ष वायु स्पर्शमात्र १७७ प्रत्यक्षेणं, द्रव्य ं अनुमेय १०५ वैशोषिक तेजः प्रभृतिक स्पर्शरूपादि गुणलं क्षा प्रत्यक्षाठी हा प्रसङ्गिकं प्रतीति पार्थिवावयाङ्कLI नैल्य गुणमात्र प्रकाशिक की sim pai, तमस्सु का
तमः ९० आकाश- क्षरार्थश्चेति अत्र तदुक्तिः । अवकाशं ददातीतिद्याकाशसञ्ज्ञेति हृदयम् । ननु यथाकाशेन देयमवकाशाख्यं द्रव्यं किञ्चिन्नास्तीत्युच्यते, तथा ततोपिवरमाकाशमेवनास्तीतिवादः । तुच्हस्वेनैवतस्य प्रतीतेरिति परेपाम्मतमपाकरोति - आकाशमिति । बौद्धेषु चतुर्षु माध्यमिका सर्वशुन्यवादित्वात् आकाश स्वरूपेणैव नाभ्युपयन्ति । योगाचारा अपि ज्ञानमात्रास्तित्ववादात्तथा । सौत्रान्तिकास्तुघटादिवाद्यार्थ ज्ञानाकारानुमेयं वदन्तोपि गगनं नाझीचक्रुः । वैभाषिकाश्च कालनिक विचित्रकला पेषु परिच्छेदादाकाशधातुभ्रमं यदन्तीति खपुष्पवतुच्छमेवा- काश तेपामपि । चार्चाकाणामपि पृथिव्यादि चतुर्धातुवादः प्रसिद्ध एव । वैशेषिका आहुः मतीन्द्रियम् रूपरहितत्वात् बाह्यद्रव्यप्रत्यक्षमात्रे उद्भूतरूपस्थकारणात्वात् वायुवत् । ध्वंसाद्यदर्शनान्नित्यम्, निरवयवत्वान्निरंशम् सर्वमूर्तद्रव्यसंयोगित्वाद्विविति । चक्षुरुन्मीलनक्षण एवं विना व्याप्तयादिग्रहणं झटित्यापा । मरं “अयमाकाशः नीलं नभ इत्यादि प्रतीतिरुपलब्धिः । नीरूपस्यापि प्रत्यक्षत्वोपपत्तिः पूर्वमेवोक्ता- युक्तिः । आत्मन आकाशस्सम्भून इत्यादिरागमः । विरुद्धनिति । उत्पत्तिश्रवणात् पचीकरणादिनांशवत्त्वात् महदहङ्कारादि प्रदेशेष्वभावाच्चनाका शस्य नित्यत्व निरंशत्यविभुत्वादिकमितिभावः । नन्वाकाशस्सर्वेन्द्रियवेद्य एव । " गन्धरसन् रसस्सन्” इत्यादौ कालसम्बन्धित्वरूपसत्ताघटकतया कालस्येव, “इहगन्धः इहरस” इत्यादी सर्वाधारतयाऽऽकाशस्यापि प्रत्यक्ष भानादितिकेपाञ्चिद्रादं तात्पर्यतो निर्वहति इत्ते सर्वेन्द्रियेति । कालस्ये- वास्य सर्वाधारतायां प्रमाणाभावात् " नीलं नभ " इति चाक्षुपप्रत्यक्षमात्र विपयत्वप्रसिद्धश्च “सर्वेन्द्रियवेद्य “- मित्यस्य - सर्वेपामपि चाक्षुपप्रत्यक्षवेद्यमित्यत्रैव तात्पर्य, नतु सवैरिन्द्रियैः प्रत्यक्षवेद्य नित्यत्रेति भावः । इद कस्य- चिदाप्तस्य वचनमिति प्रतिभाति । अन्यथा - आचार्यैस्तत्तात्पर्यवर्णनायोगात् । ननु - यद्या का शस्त्रां क्षुः प्रत्यक्षमात्रवेद्यः, तर्हि वाय्यादिरपि किं तथा नेत्याह वाखादीति । वायो तत्कार्याग्न्यादिषु च स्पर्शगुग- सत्त्वेन स्पार्शनप्रत्यक्षवेद्यत्वमपि तेषां भवतीत्यर्थः । अथवायोरनुमेयत्वमेवेति वैशेषिकसरणिं निरस्यति— वायुविलिति । वहिरिन्द्रियजन्यद्रवःप्रत्यक्षनाञ्चे उद्भूतरूपस्य कारणतया वायौ तदभावात् तस्यातीन्द्रियत्वम् ।
www ऎऩ्ऱु ऒरु तऩित्तत्तुवम् उळ्ळदु। वॆळिच्चमिल्लादबोदु विवरम्बुरियाद ऒरु नीलवर् णत्तोऱ्ऱमे इरुळ् इत्यादि। इवै ऎल्लाम् उलग अनुबवत्तिऱ्कु मुऱणाऩदु। तऩित् तुक्कट्टवेण्डिय सुमैयुडैयदु। Cool-२३ । १७८ देशिकाशयप्रकाशसहिते द्रव्यान्तर Glusir uning, चाक्षुष प्रत्यक्षाभावदशै G नीलरूपस्मृति प्रमेषि नळी unitàgi, उपलम्भविरोध- कल्पनागौरवादिदीप शिपं भूताङ्कां पञ्चीकरणादि प्रक्रियेGo Geriii कर्मविपाकानु गुण LI तद्गत स्पर्शस्तुद्भूतत्वात्स्पर्शनेन गृह्यते । तेन सोनुमीयते । योयं वायौ वातिसति अस्मद्देहादिष्वनुष्णाशीतस्पर्श उपलभ्यते सकचिदाश्रितः गुणत्वाद्रूपेवत् इति सामान्यतस्स्थिते — रभूत स्पर्शवत्पार्थिवद्रव्यस्योद्भूतरूपवत्त्व- नियमात् तस्य पार्थिवत्वानुपपत्त्या, अनुष्णाशीतस्पर्शवत्त्वेन जलते जोरूपत्वस्याप्यसम्भवात् विभुगुणत्वे । तदीयस्पर्शस्य सर्वत्रोपलब्धिप्रसङ्गेन विभुद्रव्यभिन्नत्वात् मनोगुणत्वे तदणुत्वेनाप्रत्यक्षत्वा पत्त्याच परिशेषात् वाय्वाख्यातिरिक्तद्रव्यसिद्धिरितितदाशयः । तदेतत्प्रतिबन्धा निराह – तेजः प्रभृतीति । तेजोजल। पृथिवीत्यर्थः । तत्रापितद्गुणारूपस्पर्शादय एव प्रत्यक्षाः तदाश्रयद्रव्यन्त्वनुमेयमिति तुल्यन्याया रिकन्नस्यादित्यर्थः । वस्तुतस्तु- चाक्षुपप्रत्यक्षे उद्भूत रूपमिव स्पार्शन प्रत्यक्षे उद्भूतस्पर्श एव कारणं इति यथायथङ्कल्पनीयम् । अन्यथा बहिरिन्द्रियजन्य द्रव्यप्रत्यक्षमात्रे उद्भूतस्पर्श एव कारणमिति हठात्कृत्य वातायनविवरवृत्त्यालोकादेरप्य प्रत्यक्षत्वं स्यादिति निगर्वः । तथा च वायुः प्रत्यक्ष एवेतिसिद्धम् । एवमाकाशवाय्योः प्रत्यक्षत्वं प्रसाध्य तेजः प्रभृतिषु तद्विवादाभावात् विवादपदं तमः प्रत्यक्षत्वं साधयति - तमः प्रतीतियिलिति । पार्थिवावयवेति । वियति विक्षिप्तानां सुक्ष्माणां पार्थिवावयवानां कृष्णगुण एव नीलं तम इति प्रकाशत इति नैल्यगुणमात्रं तन इति केपाञ्चित्पक्ष इत्यर्थः । मात्रेति तदाश्रय- द्रव्यव्यावृत्तिः । " तमः खलु चलं नीलं परापरविभागवत् । प्रसिद्ध द्रव्यवैधर्म्यान्नवभ्यो मेत्तुमर्हतीति नैया द्याश्रयभूतं नवद्रव्यातिरिक्तं द्रव्यमेवतधाभासत इति भाड्डाः । स्पर्शशून्यत्वान्नवाय्वादि चतुष्टये, नीलरूप- वत्त्वानाकाशादिपञ्चकेचान्तर्भूतं तम इति तदतिरेकसिद्धिः । चाक्षुपप्रत्यक्षाभावदशा आलोकाभावदशा । आलोकाभाव एव तम इति वैशेषिकाः । तन्नयुक्तम् । तमसो भावत्वेनैव स्फुरणात इति तदुपेक्ष्य प्राभाकरा:- तद्दशायां यो नीलरूपमृति प्रमापः प्रागनुभूत नीलरूपविषया प्रमुषिताश्रयतत्तःधंशा यास्मृतिः सैव तमः प्रतीति- रिति नीलरूपाथयातिरिक्त द्रव्यविशेष एवतम इति प्राहुः । एवमनूदितं पक्षत्रयमपि दूपयति-उपलम्भ- इव्वैन्दु पूदङ्गळुम् पिणैन्दु, अवरवर् विधिवगैयाल् मऩिदर् कालम् इवै कळिऩ् वेऱुबाट्टाल् अव्वोबोक्कियप् पॊरुळ्गळागवुम्, पोग उपकरणङ्गळागवुम्, पोगमुण्डामिडमागवुम् पोगम् सुरक्कुम् उडल्गळागवुम् पिरिन्दुदोऩ्ऱुम्। इङ्गु सिलर् पुत्कलम् ऎऩ्ऱ ऒरे इऩमागिय अणुक्कूट्टम् - पिरुदिवियिल् तिरवम् कडिऩम् ऎऩ्ऱु वेऱु वेऱु निलैगळ् वरुवदुबोल्-माऱि माऱि वरुवदाल् ऐम्बूदत्तऩ्मैगळै अडै परमतभने अचित्तत्वाधिकारः ३। १७९ भोग्य भोगोपकण मोगस्थान भोगायतन in Glass परिण ९० एकजातीय द्रव्य, पर्थिव द्रभ्यद्रवकाठिन्याद्यवस्थे Cur ६ पुरुष भेद, काल भेद । पुङ्गल। । विरोधेति । उपलम्भस्तु नीलन्तमश्चलतीत्यादि रीत्येति केवलं तमसो नल्यमात्रत्वे तद्विरोधोभवति । कल्पना- गौरवन्तु अतिरिक्ततमोवादि भाट्टप्राभाकरयोर्मत इति क्लृप्तद्रव्येष्वेव फचित्तन सोन्तर्भाव उचित इति भावः । तत्र तमसोऽयाधित नीलरूपवत्त्वात् पृथिव्यामन्तर्भाव इति न्यायसिद्धाने आचार्याः प्रतिपद्यन्ते । स्पर्शवद्र व्याप्रतिहत्यास्वच्छत्वेन चाकाशेऽन्तर्भवति तमः । तस्मिंश्च पञ्चीकरणादिनापिरूपोपलब्ध्युपपत्तिरिति अथवा - गन्धरसाद्यभावेसति रूपवत्त्वात्तेज एवतमः । तेजस्त्वेपि इन्द्रनीलादिरल प्रभायामिव नैल्यस्य स्पर्शाभावस्यचोप- पतिरिति च श्रुतप्रकाशिकाचार्या दर्शयन्ति । मूल प्रकृतेरेवाक्षराद्यवस्थावदिदमवस्थान्तरमस्तु राम इति भट्टपराशरपादपक्षः । इदञ्चप्रौढिवाद मात्रमिति न्यायसिद्ध ज्ञ्जनेऽभ्यधायि । अवाधित नीलरूपवत्ता प्रत्ययात्, सप्तीकरणादिनापि अहङ्कारादि पर्यन्तमेव रूपवत्ता सिद्धेः प्रकृतेस्सर्वथा तदसम्भवादिति । इदं सर्व- मभिसन्धायैव चरदगुरुभिरन्वग्राहि — " तमोनामद्रव्यं बहळविरळ मेचक चलं प्रतीमः केनापि कचिदपि न बाधश्चददृशे । अतः कल्प्योहेतुः प्रमितिरपिशाब्दी विजयते निरालोकं चक्षुः प्रथयतिहि तद्दर्शनवशादिति । द्रव्यमिति साध्यनिर्देशः प्रतिज्ञा । तत्र हेतुः - प्रवीन इत्यन्तम् । हेतुना द्योतकं यत इत्यादिकं पूग्णीयम् । बहुलत्व विरळत्वे यथायथं तत्र तत्र भूयोवयवत्व स्वल्पावयवत्वे । मेचकं नीलं चलमिति विशेषणद्वय कर्मधारयः । तेन तस्य गुण क्रियाश्रयत्वं दर्शितम् । तस्याचाथितत्वमप्याह- केनापीति । तर्हि कथं तस्यभूयोभिरवयवैः दीपनिर्वाणकाल एव युगपत्सौधोदर व्यापित्वम् ? तेजोभावरूपतायान्तु युगपत् प्रतिबन्धकते जो निवृत्त्या तदु- दयस्सम्भविष्यतीत्यत्राह – अतः कल्प्य इति । प्रदीप प्रभाया इव तमसोपि र्शघ्र प्रसरण हेतु स्वभावविशेषः करूप्यत इत्यर्थः । " तमस्ससर्जभगवानिति साक्षाच्छुतिशब्द एव प्रत्याययति तमस्सद्भावमिति - प्रमितिरपि शाब्दी स्यादेरर्थः । तहिं तस्यालोकनिरपेक्षं कथं चक्षुभाग्रहणमिति चेदाह - निरालोकं चक्षुरित्यादि । अनुभवानुगुण्येन घटादिदर्शन आलोकसापेक्षत्वस्येवास्या लोकनिरपेक्षताया अपि दर्शने स्वीकार्यत्वमित्यर्थः । १ किऱदु ऎऩ्ऱु सॊल्लुवर्। इदु केट्पदऱ्कु सिक्कलिल्लैबोल् तोऩ्ऱिऩालुम्- तिरिगुणम् ऎऩ्गिऱ पिरगिरुदियिलिरुन्दु अडैवे पञ्जबूदङ्गळिऩ् पिऱप्पैच्चैाल्लुम्, कुऱ्ऱमऱ्ऱ कु णङ्गळ् कॊण्ड मऱुक्कवॊण्णाद वेदवाक्कियङ्गळुक्कुच् चेरादु। पोगम्दुय्क्कु मिडमाऩ उडल्गळ्,तेवर्,मऩिदर्,विलङ्गु, तावरम् ऎऩ्ऱु नाऩ्गु वगैयाग इरुक्कुम्। सिल इडङ्गळिल् नाऩ्गावदु वगैयै-नरगिल्वाऴुम् ऐन्ममागवुम्–तावर ऐन्ममागवुम् कूऱियिरुन्दालुम् - ऒऩ्ऱुक्कु मऱ्ऱॆऩ्ऱु ऎडुत्तुक्काट्टॆऩ्ऱु कॊळ्ळवुम्। कोणल् $१८० । देशिकाशयप्रकाशसहिते जनियत की पृथिव्यप्तेजो वायुरुपायस्ये डीpuri कल्पनालाचय (poora त्रिगुण द्रव्य
नियतक्रमभूतसृष्टिी नित्यनिर्दोष दुरपह्नवशास्त्र
in G६० बाघ एवं परिणतानां पञ्चभूतानां प्रयोजनवत्तां प्रदर्शयति — इम्भूतकिति । शेन्दु संहतत्वं समागतस्वञ्च प्राप्य । पृवक स्थित्यई तदनच संयोगद्वयं क्रमेण गत्वेति यावत् । " नानावीयीः पृथक भूतास्ततस्ते संहति विना । नाशक्नुवन् प्रजास्सष्ट समागम्य कृत्स्नशः ॥ " इत्यत्र - संहति समागमाख्य दशाद्वय फीर्तनात् । भूत- परिणतिंवचित्ये हेतुः कर्म विपाकेति । फलप्रधानानुगुणदशा विपाकः । पुरुषभेदः देवमनुष्यादि विशेषः । कालमेदः वचन्तादि ऋतुवैचित्यम् । देशभेदस्याप्यत्र साध्यत्वात्साधनकोटी तस्यानुत्कीर्तनम् । भोग्य शब्द स्पर्शादि । भोगोपकरणं इन्द्रियादि । भोगस्थानं चतुर्दशभुवनाख्यदेशः । भोगायतनं शरीरम् । अत्र जैन- मतमनूया पायरोति - पुद्गलेति । जैनमते - जीवधर्माधर्मपुद्गल कालाकाशरूपेण द्रव्यं पधिम् । तत्र पुद्गलं वर्णगन्धरसस्पर्शवत् परमाणुरूपमनन्तम् । परमाणवश्वैकरूपाः नतु वैशेषिकादीनामित्र पृथिव्यादि नानाजातीयाः । एकरूपाणामेव तेपां सङ्घातदशायां पृथिव्यादिरूपेण परिणामोभवति । तत्र दृष्टान्तः पार्थिव द्रव्येष्वेवाज्य स्वर्णखण्डादिषु द्रवत्वकठिन स्वाद्यवस्थाः । अनियतेति वैशेषिकाद्यभिमत नियतदशा भेदव्या- वृत्तिः । कल्पनालाघवेति । महदहङ्काराद्यङ्गीर्तृवेदान्त्यपेक्षया तदनङ्गीकारेण वैशेषिकाणां लाघवं प्रतीयते । ततोप्येकजातीय परमाणू गमेवानियतपृथिव्यादि दशामेदाङ्गीकारि जैनानामिति अत्यन्तकल्पनालाघवमेषामिति भावः । तदेतदूदूपयति- त्रिगुणेति । यदिवयं प्रकृतितोमहदहङ्काराद्युत्पत्ति युक्तया कल्पयामः तदैवमुपालभ्या- महे । नचैतदस्ति । किन्तु शास्त्रसिद्धत्वात्स्वीकुर्मः । न च तत्र लाघवयुक्तिः क्रमत इति भावः । एता- दृशलापत्र युक्तया वैशेषिकादिनिराकरणन्तु सुशकम् । तदुक्तं " तर्फे कालम्बिगोष्ठयां भजतुबहुमतिं तादृशी- लाघवोक्तिरिति । नियतक्रमेत्यादि । “आकाशाद्वायुः वायोरभिरित्याद्यनुक्रमेण नियतपदार्थसृष्टीत्यर्थः । ननु “ अवावृतमिदं सर्वं अद्द्भ्योऽनिरुदपद्यत । " – अद्भ्योऽमिर्ब्रहमतः क्षत्रमित्यादिना विपरीतक्रमेोपि कचिच्छू ।
" वादङ्गळाल् तावरङ्गळिल् जीवऩिल्लै ऎऩ्ऱाल् मऩिदर्गळिलुम् उडलुक्कुळ् जीवऩ् इल्लै ऎऩ्ऱु अदेबोल् वादिक्कलाम्। आग इव्विदम् पञ्जबूदङ्गळ् वरैयिलाऩ सर्वमाऩ कारियप् पॊरुट्कळुम् - पऩैयोलैये सुरुट्टप्पट्टु कादणियावदुबोले - माऱुदलै यडैन्दमुक्कुण पिरगिरुदिये ऎऩ्बदु ऎल्ला पिरमाणङ्गळुक्कुम् पॊरुत्तमाऩदु। पल भागङ्गळ् सेर्न्दु मऱ्ऱॊरु तऩित्तॊगुदियै (अवयवियै) उण्डाक्कुगिऱदु, ऒऩ्ऱु मऱ्ऱॊऩ्ऱुबोल् तोऩ्ऱिप् पॊय्यागप् पिऱक्किऱदु,मुऩ्बे कारणत्तिल् ऒळिन् पर मत भने अचिरात्वाधिकारः ३। G। मोगायतनानां देवादिभेद ६० चतुर्विच १८१ कं। नारकान्त on क aj स्थावरान्तoraj का काय, स्थावरनारका उपलक्षण ं युक्तपाभासा यत इति चेन्न । तादृशवचनानामण्डसृष्टयनन्तर भावि व्यष्टिसृष्टिविषयत्वान्निमित्तकारणविपयत्वाच्च । विपरीत किन्नस्यात् ? इत्यत्र युक्तेश्शास्त्र प्रात्रल्यमाह - नित्यनिदोम्पेति । भोगायतन प्रस्तावात्तद्विभजते- भोगाय- तनेति । यदवच्छेदेनात्मनि भोगो जायते तद्भोगायतनम् । शरीरमित्यर्थः । तत् देवतिर्यङ्मनुष्यादि मेदेन चतुर्विधम् । नन्वत्तादि पदमा चतुष्टत्वसङ्ख्यापूरकं हिन्नारकि शरीरम् ? उतस्थावरशरीरम् । उभयथापिनिदें- । शात् । यथाह शौनकः - " चतुर्विघोपि मेदोयं मिभ्याज्ञाननिबन्धनः । देवतिर्यङ्मनुप्याख्या राजन्नार किन स्तथेति । " स्थावरान्तास्सुराद्यास्तु प्रजा राजन् चतुर्विधा इति पाद्मपुराणादौच । “सुरनरतिर्यक् स्थावरात्मक चतुर्विधदेहेति भाष्यञ्च । न चोभयमुभयत्रसमुच्चेयम् । सङ्ख्याधिक्य प्रसन्नात् इत्यत्राह - नारकान्तेति । तथा च नारकस्थावरपदयोः परस्परार्थोपलक्षकत्वेनोभयत्रान्तर्भावान्नसङ्ख्याधिक्यं नापितन्न्यून तेति भावः । ननु स्थावरशरीरस्य भोगायतनत्वं प्रत्यक्ष प्रत्ययविरुद्धम् । मानुपादिवपुविवातिरिक्तचेतनाधिष्ठि त्यनुपलब्धेरित्यत्राह - युक्तथाभासेति । । इदञ्चचार्वाकाधिकारे भविष्यति । स्थावरेष्वात्मापला पाय चार्वाकदर्युक्त भिक्ष्यते चेत् तदीययैव दुर्युक्तया गच्छत्स्वपि मनुष्यदेहादिषु सस्यादित्यर्थः । वस्तुतस्तु - स्थावरेष्वपि तदतिरिक्तात्मसद्भावः प्रामाणिकः । तथा च विष्णुपुराणं - " तयातिरोहितत्वाच्च शक्तिः क्षेत्रज्ञसञ्ज्ञिता । सर्वभूतेषुगल । तारतम्येनवर्तते ॥ अप्राणिमत्सुस्वल्पा सास्थाबरेपुततोऽधिकेति । अप्राणिमत्सु शिलाकाष्ठादिपु । एवञ्च न युक्तिमात्रेग किञ्चि- स्प्रतितिष्ठतीति शास्त्रैकशरणता श्रेष्ठेतियोध्यम् । ननु विश्वस्मिन् जगति भोग्यादीनां बहुधोपलभ्यमानानां कथ मेकप्रकृति द्रव्यरूपत्वम् ? बुद्धिशब्दान्तरादिभिर्यावता मेदस्यैवावगमादित्यत्राह — इप्पडीति । भौतिकं घटादि । पत्रताटङ्केति । एकमेव दीर्घ ताळपत्रनुत्तरोत्तरमावेष्टयनानं ताटङ्कन् स्त्रीणां प्राकाले कर्णयोः कुण्ड- लगभूत् । तत्र द्यवस्थाभेदमात्रेण नामान्तरभजन कारक व्यापार सार्थत्रयादि दृश्यत इति सर्वाधिगतम् तिरुन्दु पिऱगु वॆळिप्पडुगिऱदु, ऎऩ्बदुबोऩ्ऱ कॊळ्गैगळ् पिरमाणङ्गळुक्कु विरुत्त माऩवै। पिऱप्पैयुम् इऱप्पैयुम्-तोऩ्ऱल् ऎऩ्ऱुम्, मऱैदल् ऎऩ्ऱुम् पिरमाणङ्गळ् कूऱुवदऱ्कुम् - माऱिवरुम् निलैगळ् ऎऩ्ऱे करुत्तु। मुक्कुण पिरगिरुदियिल् - कडलिल् नीर्गुमिऴिबोलवुम् ईसुवरऩुडैय विळैयाट्टुप् पन्दुबोलवुम्, अवऩ् कैवऴियाग विऴुवदुम् ऎऴुवदुमाऩ अण्डङ्गळ् पलवुण्डु। अवैयत्तऩैयुम् ऒरेसमयत्तिल् पिऱप्पिक्कप्पडुगिऩ्ऱऩ्वा? ऒऩ्ऱऩ्बिऩ् ऒऩ्ऱागवा? १८२ देशिकाशयप्रकाशसहिते स्थावराङ्क मोक्तान Ling जङ्गमाङ्क flori देहातिरिक्तक आत्मा का बा प्रसbि। @ing भौतिकपर्यन्तorror कयवर्ग movib पत्रता का दिन्याय ६० अवस्थान्त- आदिना - " पटवच्च यथा च प्राणादिरिति सूत्रोक्तदृष्टान्तान्तरविवक्षा ।” वस्त्रे दीर्घेकतन्तु भ्रमण विरचिते” ति एतद्दृष्टान्त विवरणं तत्त्वमुक्ताकलापे । अवस्थान्तरान्निति । कारणात्कार्यस्यान्यत्वं वदन्तोपिलवस्थामेदं स्वीकुर्वन्तीति सर्वसम्प्रतिपन्नावस्थाभेदमात्रेणैव बुद्धि शब्दान्तरकार कव्यापार सार्थक्याद्युग्पत्तिरितिभावः । प्रत्यक्षेगातिरिक्तद्रव्यानुपलभ्या छान्दोग्यादावसत्कार्य वादनिराकरणेनच कार्यकारणयोरनन्यत्वमेव बहुप्रमा- णानुगुणमितिभाव्यम् । अथ पक्षान्तरेषु प्रमाणविरोधमाह - अवयवीति । अवयवद्वय संयोगादतिरिक्तावयवी जायत इति वैशेषिकादीनामवयविपक्षः । अतिरिक्तावयन्यनङ्गीकारेण परिणामविवर्ताभिव्यक्ति पक्षत्रयं भवति । तत्र प्रथमस्सिद्धान्तिनामिति अत्रनोद् भाव्यते । विवर्तपक्षोमायिनामिष्टः । अधिष्ठानात् विषमसत्ताकोन्यथा- भावो विवर्तः । यथा व्यावहारिकसत्ताकात् रज्यादेश्तद्विषमप्रातिभासिक सत्ता कसर्पोपलब्धिः । परिणामपक्षे तूभयो समासत्ता, अभिव्यक्तावन्यथाभावो नास्तीति तयोर्वे लक्षण्यमस्माद्भवति । अभिव्यक्तिः पूर्वमेत्रस्थितस्या- विर्भावः । अयं साङ्ख्यपक्षः । “सौश्मा तदनुपलब्धेः कार्यदर्शनात्तदु पञ्चेश्चेति साङ्ख्यसूत्रम् । आदिना " " व्यक्तयुल्लासौविसृष्टिं विकृतिमनियतां तत्रपङ्क्तौ नसृष्टि” मित्याद्यु कक्षान्तराणामी पद्भिन्नानां ग्रहणम् । सर्व- प्रमाणविरुद्वेति । “वाचारम्भणं विकारोनामधेयं मृत्तिकेये वसत्यमिति श्रुतेः " नासतो विद्यते भाव इत्यादि स्मृतीनाञ्चविरुद्धमित्यर्थः । अतिरिकावयविपक्षे युक्तिविरोधश्धसर्वार्थ सिद्धावेवं प्रादर्श्यत - " पूर्वसिद्ध पटैस्सा ध तन्तुभिः पटसम्भवे । पटपङ्क्तिमीश्येत क्रमादाधिक्यशालिनी ॥ प्राकुसिद्धानां पटादीनामुत्तरोत्तरजन्मनि । अहेतुको विनाशश्यस्थिरपक्षे न युज्यते ॥ इति । सत्तात्रैविध्यानङ्गीकारात् प्रातिभासि करजतोत्पत्तेरे बा सिध्या चविचर्त पक्षोप्यप्रामाणिकः । कार्यावस्थाविशिष्टस्य पूर्व कारणे सत्त्वञ्चानुभवविरुद्धं नोदक्षनमिति यथा यथ पक्षान्तरेषु दोषोभ्यूहनीयो भवति । अथ विष्णु पुराणादिपु अवस्थान्तरापस्यतिरिक्तः विर्भावादीनां धर्माणां । ऎऩ्ऩिल्? ऒरे समयत्तिल् ऎऩ्ऩुम् विडैदाऩ् पल पिरमाणवसऩङ्गळुक्कु ऒत्तदु। वेदङ्गळिऩ् सम्बिरदाय्त्तॊडर्चि अऱुबट्टुप्पोगुम् ऎऩ्ऱुम् पयत्ताले ऒरे समयत्तिल् ऎल्ला अण्डङ्गळुक्कुम् पिऱप्पुम् पिरळयमुम् कूडादु ऎऩ्ऱुम्, काणामै याले मूलबिरक्कुदि मुदलियवैगळ् वेण्डा वॆऩ्ऱुम् निरीसुवरम्मांसगर् सॊल् लुवर्। अदुवुम् वेदप्पुऱमदङ्गळ्बोल् तवऱु। मूल पिरकृति मुदलियवैगळैयुम् इसैन्दु इरुबत्तैन्दावदु तत्तुवमाऩ जीवऩै मट्टिल् ऒप्पियसाङ्गियमदमुम्, इरुबत् ताऱावदाऩ ईसुवरऩुम् उण्डु ऎऩ्गिऱ नूऱ्ऱुक्कणक्काण वसगङ्गळुक्कु विरुत्तम्। परमतम अचित्तत्वाकारः ५ रात्रिगुणद्रयव्रत का सर्वप्रमाणानुगुण ं अवय विविषमिव्यक्तमादि पक्ष विरुद्ध की “आविर्भावतिरोभावजन्मनाशविकल्पवत्” इत्यादिव छ अवस्थान्तरापत्ति " " १८३ सर्वप्रमाण- तात्पर्य। कीर्तनमपि तात्पर्यतो निर्वहति - आविर्भावेति । तदेतदक्षयं नित्यं जगन्मुनिबराखिल” मिति पूर्वार्धम् । अक्षय – “ अनन्तस्य न तस्यान्तस्सङ्ख्यानं वापि विद्यते इति जीवानामसङ्ख्येयत्वात् प्रतिसर्गमन्यूनम् " अव्युच्छिन्नास्ततस्त्वेते सर्गस्थित्यन्तसंयमा” इति प्रवाहरूपेण नित्यञ्चतदेतदखिलं जगत् आविर्भावतिरो भावावेव जन्मनाशौ, तद्रूरविकल्पवदिति विष्णुचित्तीयव्याख्या । तथाचाविर्भावादि शब्देनावस्थान्तरापत्तिरेव - कीर्त्यत इति । अवस्थान्तरापत्तीति । घटत्वादिरूपैकैकाप्यवस्था पूर्वावस्थस्य विनाश इति स्वावस्थस्योत्पतिरिति च शब्दभेदेन व्यवहियते इति जन्मनाशादिकं सर्वमवस्थान्तरापचितो न व्यरिरिच्यत इत्यर्थः । ननु भूतभौतिकानामुक्तमेकद्रव्यपरिणामस्वमयुक्तम् । अण्डानामनन्तत्वेन तदन्तर्वन्तिनान्तेषामनेक- द्रव्येभ्यस्तदा तदोत्पत्तेरेव युक्तत्वात् । अण्डानामनेकत्वेपि तेपामे रुद्रव्यपरिणामत्वं— अनेकेपामपिघटानामेक- मृद्द्द्दव्यपरिणामत्ववद्युज्यत इति चेत्, तर्हि मृदो घटा इव - किंयुगपदण्डानि स्वकारणाज्जायन्ते ! अथ मातुरुद- रादिवापध्यानि क्रमश इति शङ्कायां यौगपद्यपक्षमेव सम्यक्त्वेन कीर्तयति - त्रिगुणद्रव्येति । गुणत्रयसाम्ये वातादि धातुत्रयसाम्ये देहोपसंहार इव ब्रह्माण्डोपसंहारः, तेपां वैपम्येतु तद्युक्तप्रदेशे महदादि सृष्टिरिति द्योतयितुं त्रिगुणद्रव्येति निर्देशः । अण्डानामस्थिरत्वे दृष्टान्तः - समुद्रे बुद्बुदाः । " जलबुद्बुदवदित्यत्र " अनेनास्थय सूच्यत” इति हि विष्णुचित्तीयम् । भगवतोलीलारूपत्वे सुकरत्वे च दृष्टान्तान्तरम् - क्रीडा कन्दुकम् । अत्र " त्वन्यञ्चद्भिरुदञ्चद्भिः कर्मसूत्रोपपादितैः । हरे । विहरसिक्रीडाकन्दु कैरिवजन्तुभिरिति वचन मभिप्रेतम् । ब्रह्माण्डेति । कर्मवश्यसमस्त चेतनाथयशरीरवत्त्वेन बद्धात्मसमष्टि पुरुषशब्दवाच्यः, “योत्रह्माणं विदधाति पूर्वमिति परत्रह्मणः प्रथमजत्वेन, " सामीप्यात्तु तद्व्यपदेश " इति सुत्रोक्तरीत्याच ब्रह्मशब्दाभिधेयश्चभवन् चतुर्मुखः अण्डान्तः परिणताकाशादि मूधान्यधिष्ठाय कर्मानुगुणदेवादि चतुर्विधभूतजात मोगार्थ चतुर्दशभुवनानि निर्मिमाणः कृत्स्ननिर्वाहकतया तिष्ठतीति इदमण्डं तत्सम्बन्धितया ब्रह्माण्डमुच्यते । आप्तर्गळ् सॊल्लुम् इडङ्गळिल् परमात्मावै इरुबत्तैन्दावदु तत्तुवम् ऎऩ्ऱे कूऱिऩालुम् अदऱ्कु तात्परियम् वेऱु। इदै - इरुबत्तैन्दामवऩ् वेऱु। परमात्मा वेऱु आयिऩुम् अवऩुळ् इवऩ् इरुप्पदाल् इवऩे अवऩ्-अवऩे इवऩ् ऎऩ्ऱु महर्षि तॆळिवाग वॆळियिट्टार्। ईसुवरऩै इरुबत्ताऱावदागवो-अल्लदु- इरुबत्तेऴावदागवो ऎण्णवेणुमॆऩ्ऱु सुरुदि सॊल्लिऱ्ऱु। मूलबिरकृतियिऩु १८४ देशिकाशयप्रकाशसहिते त्रिगुण द्रव्यक्रं क्री, समुद्र की ६० बुदबुद Gurwaji सर्वेंवर लीलाकन्द Guruji, mars नी की ब्रह्माण्ड क युगपत्क्रमसृष्टि पक्षान्नी यौगपद्य- पक्ष बहुप्रमाणानुगुण ं सर्वप्रमाणविरुद्धा। “आविर्भावतिरोभावातन्मनाशतिकल्पवत्” इत्यादिका कं अवस्थान्तरापत्ति तात्पर्य त्रिगुणद्रव्य क्रं क्री, समुद्र क्रं की बुदबुदा Gurji सर्वेश्वर लीलाकन्दका कां Gur, अन्याय भीड़ा की ब्रह्माण्डाङ्क ६OLI युगपत्क्रम- सृष्टिपक्षी यौगपद्यपक्ष ं बहुप्रमाणानुगुण ं वेदसम्प्रदायविच्छेदभय क्रंr युगपत्सृष्टिप्रळयादिका " Co युगपत्क्रमेति । अत्र " तदण्डं समभवत्” “महदाद्याविशेपान्ताद्यण्डमुत्पादयन्ति । तदण्डमभवद्वैमं सहस्रांशुसमप्रभ " इति श्रुतिस्मृत्यादिषु सृष्टिप्रकरणे एकवचनान्ताण्डशब्दस्यैव प्रयोगात् एकदा महदादि- परिणामेपि - अण्डानां एकैकस्यैवेकैकदा सृष्टिरिति क्रमेण बद्दण्डसद्भावाभिप्रायेण - " रोमकूपेष्वनन्तानि ब्रह्माण्डा निभ्रमन्तिते - आण्डानां स्वदुदरमामन्तिसन्त” इत्यादि वचनप्रवृत्तिरिति केचिदाहुः । अपरेतु - “एक- कालेऽभिसृज्यन्ते संह्रियन्ते च पूर्ववत् । अण्डानावरणैस्सहस्रमकरोः । इत्यादीनास्पष्ट अण्डानां बहूनां एकदासृष्टि श्रवणात्, तदण्डमभवदित्यादीनां समष्टिदशाभिप्रायाकतयापि निर्वाह इत्याशेरते । " एककाले " इत्यादि रीत्याविशिष्यकथयत् बहुवाक्यजातं यौगपद्यपक्षेत्रिद्यमानं नान्यथानेतुं शक्यम् । अण्डमित्येक वचनन्तू करीत्या समष्ट्यभिप्रायेणापिनेतुं शकयमिति अनयोर्यौगपद्यपक्ष एव प्रकृष्यत इति भावः । नन्वण्डानां सर्वेषां एके- काण्डगत सर्वपदार्थानाञ्चा न युगपत्सृष्टि सहारावुपपद्येते । " नकदाचिदनीदृशं जगदि” तिरीध्यानको पिकालो- लोकशून्यः कालत्वादद्यतन कालवदित्यनुमानेन सर्वदा जगत्सद्भावसमर्थनात् । अत एववेदसम्प्रदाया विच्छेदसिद्धिः । ! अन्यथा कृत्स्नत्रह्माण्डनाशे तदन्तः पातिन्यः प्रजाः वर्तन्ताम् । कुषितक विकोपालान्तर्गतो दुम्बरफलान्धर्मशकसंवत् । ततश्चाध्यापकाध्याप्याद्यभाव एव । एवं जगतः प्रबाह नित्यत्वे मूलकारणान पेक्षणेनानुपलठध्याच मूल प्रकृत्यादिस्तत्त्ववर्गोपि विरमता मितिवादिनं मीमांसकं निरस्यति - वेदसम्प्रदायेति । टैय तमस्सु ऎऩ्बदु पोऩ्ऱ निलैगळिल् एदावदॊऩ्ऱैत्तऩित्तु ऎण्णिऩाल् ईसुवरऩ् इरुबत्तेऴावदागलाम्। ईसुवरऩुडैय अन्तर्यामि ऎऩ्ऩुम् निलैयैप्पिरित् तॆण्णि अवऩै इरुबत्तेऴाक्कलाम् ऎऩ्ऱु सिलर् सॊल्लुवदु पॊरुन्दादु। तैत्तरी यादि उपनिषत्तु कॊण्डु आऱु पूदङ्गळ् पिऱप्पदागच् चॊल्लुवदु वेऱु उपनिषत्तुक् कळुक्कु विरुत्तम्। तत्तुवङ्गळैच् चुरुङ्गच्चॊऩ्ऩ इडत्तिल् एऱच्चॊऩ्ऩ इडङ्गळैक् कूट्टि कणक्किडवेणुम्। पालिलिरुन्दु एडु पडिगिऱदु, अदिलिरुन्दु कलसल् पिऱक्किऱदु, , उपलम्भाभावमात्र ॐ श्री वेदवा हिष्कृतां का पररत वारया परमतम चित्तत्याकार: ५ ६६० मूलप्रकृति (७ pmp @m तस्वां १८५ निराम्यरमीमांसकादि- पञ्चविंशति तत्वमात्रupoor पक्ष पविंशप्रतिपादका बाधित। आतशास्त्राचं ऊनीं बीती ३६० पञ्चविंशका परमात्मा
इदञ्चतेषामस्थानमयशङ्कितामात्रमेव । जगतो युगपत्सृष्टिप्रळयाङ्गीकारेपि - " समान नामरूपत्वाच्चा वृत्तावप्यविरोधो दर्शनात्स्मृतेश्वे"ति सुत्रोक्तदिशा सर्वेश्वरेण – " घातायथापूर्वमकल्पयदिति पूर्वकल्पस्मरणपूर्वकं देवादि पदार्थ पुनस्सृष्टिसम्भावनया, अनित्यार्थसंयोगस्यच - " शब्द इति चेन्नातः प्रभवात्प्रत्यक्षानुमानाभ्यामि " त्या दिना परिहारेण न कापि हानिरिति भावः । मीमांसको ककुत्स्नाक्षेपपरिहारस्तु – " वर्षादिवद्भवोपाधिः वृत्ति रोधस्सुषुप्तिवत् । उद्भिद् वृश्चिकवद्वर्णामायावत्समयादय इत्युदयनग्रन्थे द्रष्टव्यः । युगपत्सृष्टिप्रळयो द्विपरार्धा- वसानादिषु उत्पत्तिविनाशौ । उपलम्भाभावमात्रेति मात्र पदेन - अनुपलब्धो योग्यताविशेपणराहित्यं निवक्षितम् मूलप्रकृतीति । केवलं प्रत्यक्षसिद्धत्वात्पञ्चभूतानिविना मूलप्रकृत्यादीनि मीमांसकैर्नाजीक्रियन्ते । आगमात् । अत एव तेषामर्धलोकायतिक सञ्ज्ञेति । वेदवहिष्कृतरिति । वेदपूर्वभागे देवताविग्रहादि निराकरणात् उत्तरभागप्रामाण्यस्यैवानङ्गीकाराच्च बौद्धादिवदवैदिकत्वमप्येषां भवतीतिभावः । " ।
१ अथ प्रमङ्गात्साङ्ख्यपक्षमपि प्रत्याख्याति - इव इति । युगपत्सृष्ट्यादिकमित्यर्थः । पञ्चविंशतीति । सत्वरजस्तमसां साम्यावस्था प्रकृतिः । प्रकृनेर्महान् । महतोऽहङ्कारः । अहङ्कारात्पञ्चतन्मात्राणि उभयमिन्द्रि- यच्च । तन्मात्रेभ्यो भूतानि । पुरुष इति पञ्चविंशतिर्गण “इति साङ्ख्यसूत्रम् । मूले मात्रपदेनेश्वख्यावृत्तिः । तथाच तत्रत्यं भावं -” इत्येवं पञ्चविंशतिर्व्यूहः । एतदतिरिक्तः पदार्थों नास्तीत्यर्थ इति । तथैवान्यत्र च- इन्द्रियार्थसन्निकर्षजन्यं ज्ञानं प्रत्यक्षमित्यङ्गीकारे ईश्वरप्रत्यचे नित्येऽव्याप्तिरितिशङ्कायामाह — ईश्वरा सिद्धे रिती “ति — पड़र्विशेति । परमात्मेत्यर्थः । मन्त्रिकोपनिषदि " विकारजननी “नित्यादिना प्रकृतिप्राकृत- । । चतुर्विंशतितत्त्ववर्ग प्रस्तुत्य - " पिचन्त्येनामविपनामविज्ञाताः कुमारका " इति पञ्चविन्दां जीवं निर्दिश्य— कस्तु पिवते देवरस्वच्छन्दोत्रवशानुगां " इति परमात्मानं प्रकृत्याह - " तं पत्रिंश कमित्याहुरित्यादिना । एवश्वेश्वरतत्त्वबोधकपरश्शतथाक्यप्रतिहतमेतन्मतमिति । ननु पञ्चविंशकजीवात्मातिरिक्तस्वात्परमात्मन पड्विंश- अदिलिरुन्दु तयिर् तोऩ्ऱुगिऱदु ऎऩऱालुम्, पालिलिरुन्दु तयिर् तोऩ्ऱुगिऱदु ऎऩ्ऱालुम् इरण्डुगगुम् पॊरुळिल् वासियिललै ऎऩ्ऱार्गळललवा? इङ्ङऩ कॊळ्ळादबोदु, सत् वित्तियैयैच् चॊल्लुम् उबनिषददुप्पडि, स्तदु ऎऩ्ऩुम् ईसुवरऩ्, तेजस्सु, जलम् पूमि ऎऩ्ऱ नालु तत्तुवङ्गळ्दाऩ उण्डु ऎऩऩ वेण्डियुम् वरुम्। वैदिगप् पॆरियोर् ऒरुवरुम् ऒप्पाद वेऱुवेऱु तत्तुवङ्गळैक्कूट्टिक्कॊण्डु मुप्पत्ताऱु तददुवङ्गळ् " Opal - २४
१८६ ऎऩ्ऱदऱ्कु Gežत्तै ps po वापर्य सान्धवः ।” महर्षि ६ ६ ६ ६० प्राप्तकं देशिकाशयप्रकाशसहिते १ “अन्यभ्य राजन् ! सपरः, तथान्यः पञ्चविंशकः । तत्स्थत्वादनुपश्यन्तिोक एवैति ़ , भी ईश्वर २० पठ् विंशका : सप्तविंशङ्का श्रुति noor।p। प्रकृतिनं तमोवस्था दि% Gor Quirr स्वमित्येतदयुक्तम् । " तेनैतन्नाभिजानन्ति पञ्चविंशकमन्च्युत “मिति तस्यैव पञ्चविंशस्वकीर्तनादित्यत्राह- आप्तशास्त्रेति । मोक्षधर्मादीत्यर्थः । तत्रैव किञ्चित्पूर्वमिदं वचनम् - " अभ्यश्चराजन्नि “त्यादि । अत्रपूर्वार्धेन जीवब्रह्मणो मिन्थो विविक्तरूपत्वमभिधाय - " अवस्थितेरिति काशकृत्स” इति सूत्रोक्तरीत्या जीवस्य परमात्म वाचकशब्देनाभिधानं शरीरात्मभावनिबन्धनं नस्यैक्यनिमित्तकमिति तचात्पर्य तेनैव निर्णीतमित्यर्थः । यदीश्वरस्य पञ्चविंशत्वं तत्स्थत्वनिबन्धनं तर्हि तस्यवस्तुतः कतमत्वं कीर्तनीयमित्यत्राह — ईश्वरेति । उक्त- मान्त्रिकोपनिपदि — " तम्पर्विंशक मित्याहुः सप्तविंशमथापरे । पुरुषं निर्गुणं साङ्ख्यमथर्वशिरसो विदु “रितिध- धीतनित्यर्थः । पर्विंशकस्यैवसतः कथमपरे सप्तविंशत्वं प्राहुरित्यत्रतेपां तात्पर्यमाह - प्रकृति इति । अष्टौप्रकृ- यप्पोडश विकारा " इति चतुर्विंशतिर चेतनानि, पञ्चविंशो जीवः, पविंशः परमात्मेतिस्थिते - प्रकृतौ सूक्ष्म- चयाऽक्षरतमोवस्थयोरपिसुबालोपनिपदादौ पृथकीर्तनात् - तन्त्र कामादाय सङ्ख्या वृध्द्या परमात्मनस्तप्तविंशत्वं सम्पाद्य- मित्यर्थः । चमस धिकरण प्रकाशिकायान्तु अन्यथापि निर्व्यूहम् - “परमात्मनप्पविंशकः कालस्य विशेष- णत्वेन प्रकृतितद्विद्वारेपन्तर्भावात् सप्तविंशकत्वं कालस्य तदनन्तर्भावविवक्षया । पञ्चविंशकेष्वेव लब्धैश्वर्यः कश्चिदुक्तः पञ्चविंशकस्तुत्यर्थ मित्यन्यथासिद्धिरीश्वरप्रतिपादनस्य ववतुमशक्या । सङ्ख्यातः पृथक् निर्देशादित्य- भिप्राय इति । एवमेवन्यायसिद्धानेपि - " तदेवमव्य कोपक्रम महदहङ्कारेन्द्रिय तन्मात्रभूतसृष्टिप्रकरणेषु जीवपरौ पञ्चविंशकपविंशकौ । अक्षरतम् सोरन्यतरोपक्रमे कालस्य पृथग्गणनेच पड्विंशक सप्तविंशकाष्टविंश करवादिकं यथासम्भव भाव्यम् । ॥॥॥॥ सत्वरजस्तमसां पृथग्गणनयाऽधिकसङ्ख्यां निर्वहन्तस्तेषां द्रव्यत्वदृपणेन वक्ष्यमाणेन निरस्ता इति । अत्रैवान्येषां केपाचिन्निर्वाहं निरस्यति – ईश्वरेति । स्वरूपपरिणामवत्यचेतने यथायथं चतुर्विंश- तित्व पञ्चविंशतित्वयोः कल्पनेन जीवपरयोप्पविंशसप्तत्रिंशत्वाभ्यां सङ्ख्यानमेवोचितम् । नत्यपरिणामिन्येक- तत्त्वतया परिगणिते परमात्मन्यवस्था भेदकल्पनेन । अन्यथा तस्मिन्नेव व्यूहविभवादिरूपावस्थामेदं जीवे बद्धमुक्ताद्यवस्था भेदश्चादायापि तथा परिगणनसम्भवेन तदुपेक्षा या निर्बीजत्वापाता दितिभावः । ।
उण्डु ऎऩ्ऱ सैवर्गळिऩ् वादम् वीणे। तिसै ऎऩ्ऱ ऒरु नित्तियमाऩ सर्ववियाबि याऩ तत्तुवम् उण्डॆऩ्ऱ वैशेषिगर् मदम् - अप्पडियॊरुदत्तुवम् पिरमाणङ्गळिल् तत्तुवप्रगरणङ्गळिल् ऎडामैयाले ऎडुबडादु। तिसैगळैप् पडैत्ताऩ् ऎऩ्ऱु सॊल्लुवदु-सुवर्क्कत्तैप् पडैत्ताऩ्, नडुवाऩत्तैप् पडैत्ताऩ् ऎऩ्ऱु सॊल्लुपरमतभने अचित्तत्वाधिकारः ३। १८७। mpifur sour soणी सप्तविंशक डा कर ढग का surró। ईश्वर अन्तर्यामिरूप सङ्क्रणी क्रं तॆण्णिसऩ् ऎऩ्गिऱदु ऎऩ्ऱु सिलर् सॊल्लुमदऱ्कु ऩ मिल्लै।
ननु तत्त्वानां चतुर्विंशतिवादि सङ्ख्यासम्बन्ध एवं कथं निर्णीयते । यावता तैत्तरीयादिपु सृष्टिवाक्ये – " आत्मन आकाशस्सम्भूत” इत्यादिना षण्णामेवतत्त्वानामानानादिति चेदाह -तत्तरीयेति । धातुस्समष्टि- तत्त्वम् । शरीरारम्भकधातूनामिवैपां जगदारम्भकत्वात् । पञ्चभूधान्यात्माचेति पशु यन्तरं - सुबालो पनिषदादयः । तत्रप्रकृत्यादीनां सर्वेषां तत्त्वानां कीर्तनादितिभावः । ननु कथं सर्वश्रुध्यानुगुण्येन नयनं कार्य- मित्यत्राह — तत्त्वेति । सर्वशाखाप्रत्ययन्यायेन परस्परं सङ्कलनीयमित्यर्थः । तथा च सर्वार्थसिद्धिः - " यदि- न्यूनाधिक निर्देशमात्रा द्विरोधः, तदा कचिदप्यनुक्तमन्यतोय नस्यात् । ततश्च विद्ये क्ये गुणोपसंहारस्त्यज्येत । छान्दोग्ये मूतत्रयं तैत्तरीये भूनपञ्चकं, अन्यत्र तथा तथान्यूनमधिकञ्च तत्त्रमधीतमिति तवयान्यावस्थापनं विलीयेते"ति । तत्त्वपर्यायधातुशब्देनात्मनो पिग्रह णौचित्यात अत्रमूले - “तत्तरीयेपड्वातुवाद” इत्युक्कावापि, सर्वार्थसिद्ध भूतस्यैव प्रस्तावात् तेनात्मनोमणं नोचितमिति - " तैत्तरीयेनूतपञ्चके"त्युक्तिः । ननु-आत्मन आकाशस्सम्भून इत्यादौ परमात्मा का शय मध्येऽवश्यवक्तव्यप्रकृत्यादीनामनुक्तिरभावमेवतेषां साधयति । मध्ये तेषां सद्भावेतु आत्मन इति पचनी आत्मन आकाशकारणत्वबोधयन्तीचाध्येत । आत्मनः आकाश कारणत्वस्था- सम्भावितत्वादित्यत्राह — क्षीरादिति । क्षीरदध्नोर्मध्ये कळळा द्य ने कावस्था से भवयभिप्रेत्य इदमिदमित्यसकृन्निर्देश इति रलपेटिका । तथा च - क्षीरात्कललं, ततः किञ्चित्, ततोदधीतिवक्तव्ये, केनचिदुच्यते “क्षीराद्दधोति । तथा च तद्वाक्यं यथा नाप्रमाणं, तत्रक्षीरादितिपञ्चम्यास्साक्षात्परम्परासाधारण हेतुत्वमात्रवोधपरत्वात्, तथैव प्रकृतेपि परमात्मनः प्रकृतिः ततोमहान्, ततश्च परम्परया जातात् शब्दतन्मात्रात् आकाश इति वक्तव्ये आत्मन आकाश - इति सङ्क्षेपेणतैत्तरीयोक्तिः । पञ्चन्या हेतुत्वमात्रबोधनादिभावः । अस्यश्लोकस्याकरो द्रष्टव्यः । विपक्षे बाधकमाह – इङ्गन् इति अनुक्तमन्यतोमाह्य मित्यस्यानङ्गीकारे इत्यर्थः । तथाचान्यत्रो तस्यापिमेळने चतुर्विंशति जडतत्त्वेष्वेव पर्यवसानं दुर्वारमितिभावः । नन्वनेनेवन्यायेनशवानां तत्त्वाधिक्यमप्यवर्जनीयंस्यादित्यत्राह-दि- W वदऱ्कु ऒप्भागैयाले, तऩियाग ऒरु तिसै तत्तुवम् उण्डॆऩ्बदऱ्कु असैक्कमुडियाद साट्चियागादु। आगाय वॆळियिल् आङ्गाङ्गु सूरियऩिऩ् उदयम् अस्तमयङ्गळ् कॊण्डु तिसैगळै वगुत्तु वियवहरिक्किऱार्गळ् ऎऩ्ऱुम्, अहङ्कारम् ऎऩ्ऩुम् तत्तु वमे तिसैयाग निऱ्किऱदु ऎऩ्ऱुम् सिलर् सॊल्लुवर्। इप्पडिक् कॊण्डालुम्, इवै इल्लाद तेसततिल् तूरम्, समीबम्, किऴक्कु, मेऱ्कु ऎऩ्ऱु वरुम् विबवहारङ्गळॆल्लाम् १८६ ऎऩ्ऱदऱ्कु ppp सान्धवः ।” ‘देशिकाशयप्रकाशसहिते " वापर्य “अन्यथ राजन् ! सपरः, तथान्यः पञ्चविंशकः । तत्स्थत्वादनुपश्यन्तिोक एवैति महर्षिणी, ईश्वरा पविचका क्र।:, सप्तविंशङ्क
। Tor Goa प्राप्तकं । श्रुति Crimp। प्रकृति तमोवस्थादिक या Glurror स्वमित्येतदयुक्तम् । “ तेनैतन्नाभिजानन्ति पञ्चविंशकमच्युत “मिति तस्यैव पञ्चविंशस्वकीर्तनादित्यत्राह - आप्तशास्त्रेति । मोक्षधर्मादीत्यर्थः । तत्रैव किञ्चित्पूर्व मिदं वचनम् - " अभ्यश्चराजन्नि “त्यादि । अत्रपूर्वर्धिन जीवत्रह्मणो मिथो विविक्तरूपत्वमभिधाय – " अवस्थितेरिति काशकृत्स्त” इति सूत्रोक्तरीत्या जीवस्य परमात्म वाचकशब्देनाभिधानं शरीरात्मभावनिबन्धनं नस्यैक्यनिमित्तकमिति तचात्पर्य तेनैव निर्णीतमित्यर्थः । यदीश्वरस्य पञ्चविंशत्त्वं तत्स्थस्वनिबन्धनं तर्हि तस्यवस्तुतः कतमत्वं कीर्तनीयमित्यत्राह - ईश्वरेति । उक्त- मान्त्रिकोपनिपदि — “ तम्पर्विंशक मित्याहुः सप्तविंशमथापरे । पुरुषं निर्गुणं साङ्ख्यमथर्वशिरसो विदु “रिति- धीत नित्यर्थः । पर्विंशकस्यैवसतः कथमपरे सप्तविंशत्वं प्राहुरित्यत्रतेपां तात्पर्यमाह – प्रकृति इति । अष्टौप्रकृ- यप्पोडश विकारा " इति चतुर्विंशतिर चेतनानि पञ्चविंशो जीवः, पड्विंशः परमात्मेति स्थिते - प्रकृतौ सूक्ष्म- तयाऽक्षरतमोचस्थयोर पिसुचाल पनिपदादौ पृथकीर्तनात् - तन्त्र कामादाय सङ्ख्या वृध्द्या परमात्मनस्तप्तविंशत्वं सम्पाद्य- मित्यर्थः । चमस धिकरण प्रकाशिकायान्तु अन्यथापि निर्व्यूढम् – “परमात्मनप्पविंशकस्वं कालस्य विशेष- णत्वेन प्रकृतितद्विकारेपन्तर्भावात् सप्तविंशकत्वं कालस्य तदनन्तर्भावविवक्षया । पञ्चविंशकेष्वेव लब्धैश्वर्यः कश्चिदुक्तः पञ्चविंशकस्तुत्यर्थ मित्यन्यथासिद्धिरीश्वरप्रतिपादनस्य वक्तुमशक्या । सङ्ख्यातः पृथक् निर्देशादित्य- भिप्राय इति । एवमेवन्यायसिद्धानेपि - " तदेवमव्य कोपक्रममददः कारेन्द्रिय तन्मात्रभूतसृष्टिप्रकरणेषु जीवपरौ पञ्चविंशकपविंशकौ । अक्षरतमसोरन्यतरोपक्रमे कालस्य पृथग्गणनेच पडुर्विंशक सप्तविंश काष्टविंश करवादिकं यथासम्भवं भाव्यम् । ॥॥॥॥ सत्वरजस्तमसां पृथग्गणनयाऽधिकसङ्ख्यां निर्वहन्तस्तेषां द्रव्यत्वदृपणेन वक्ष्यमाणेन निरस्ता इति । अत्रैवान्येषां केपाचिन्निर्वाहं निरस्यति – ईश्वरेति । स्वरूपपरिणामवत्यचेतने यथायथं चतुर्विंश- विश्वश्चविंशतित्वयोः कल्पनेन जीवपरयोप्पडुर्विशसप्तत्रिंशत्वाभ्यां सङ्ख्यानमेवोचितम् । नत्वपरिणामिन्येक- तत्त्वतया परिगणिते परमात्मन्यवस्था भेदकल्पनेन । अन्यथा तस्मिन्नेव व्यूह विभवादिरूपावस्थाभेदं जीवे बद्धमुक्ताद्यवस्था भेदञ्च्चादायापि तथा परिगणनसम्भवेन तदुपेक्षायानिय जत्थापातादितिभावः । उण्डु ऎऩ्ऱ सैवर्गळिऩ् वादम् वीणे। तिसै ऎऩ्ऱ ऒरु नित्तियमाऩ सर्ववियाबि याऩ तत्तुवम् उण्डॆऩ्ऱ वैशेषिकर्मदम्- अप्पडियॊरुदत्तुवम् पिरमाणङ्गळिल् तत्तुवप्रगरणङ्गळिल् ऎडामैयाले ऎडुबडादु। तिसैगळैप् पडैत्ताऩ् ऎऩ्ऱु सॊल्लुवदु - सुवर्क्कत्तैप् पडैत्ताऩ्, नडुवाऩत्तैप् पडैत्ताऩ् ऎऩ्ऱु सॊल्लु परमतभने अचित्तत्वाधिकारः ३। १८७। ompifursöur soणी सप्तविंशकी का ढङ्ग का sorrio ईश्वर अन्तर्यामिरुप कुङ्कली तॆण्णि ऎरिगऩ् ऎऩ्गिऱदु ऎऩ्ऱु सिलर् सॊल्लुमदऱ्कु ऩे मिल्लै।
ननु तत्त्वानां चतुर्विंशतित्वादि सङ्ख्यासम्बन्ध एवं कथं निर्णायते । यावता तैत्तरीया दिपु सृष्टिवाक्ये - " आत्मन आकाशस्सम्भूत” इत्यादिना षण्णामेवतत्त्वानामाम्नः नादिति चेदाह - तन्त्तरीयेति । धातुस्समष्टि- तत्त्वम् । शरीरारभ्भ कधातूनामिवैषां जगदारम्भकत्वात् । पञ्चभूधान्यात्माचेति पड्यातवः । श्रुयन्तरं सुवालो पनिपदादयः । तत्रप्रकृत्यादीनां सर्वेषां तत्वानां कीर्तना दितिभावः । ननु कथं सर्वश्रुध्यानुगुण्येन नयनं कार्य- मित्यत्राह — तत्त्वेति । सर्वशाखाप्रत्ययन्यायेन परस्परं सङ्कलनीयमित्यर्थः । तथा च सर्वार्थसिद्धिः - " यदि- न्यूनाधिक निर्देशमात्रा द्विरोधः, तदा कचिदप्यनुक्तमन्यतोय नस्यात् । ततश्च विद्यायेगुणोपसंहारस्त्यज्येत । छान्दोग्ये मूतत्रयं तैतरीये भूनपञ्चकं, अन्यत्र तथा तथान्यूनमधिकञ्च तत्रमधीतमिति तत्त्ववान्यावस्थापनं बिलीयेते"ति । तत्त्वपर्यायधातुशब्देनात्मनोपिय: णौचित्यात् अत्रमूले” तैत्तरीयेपङ्गतुवाद” इत्युक्कावापि, सर्वार्थसिद्ध भूतस्यैव प्रस्तावात् तेनात्मनोमणं नोचितमिति " तैत्तरीये भूतपञ्चके"युक्तिः । ननु-आत्मन आकाशस्सम्भून इत्यादौ परमात्माकाशय मध्येऽवश्यवक्तव्यप्रकृत्यादीनामनुक्तिरभः यमेवतेषां साधयति । मध्ये तेषां सद्भावेतु आनन इति पञ्चनी आत्मन आकाशकारणत्वं बोधयन्तीचाध्येत । आत्मनः आकाशकारणत्वस्या- सम्भावितत्वादित्यत्राह — क्षीरादिति । क्षीरदध्नोर्मध्येकलाद्यने कावस्था से भववभिप्रेत्य - इदमिदमित्यसकृन्निर्देश इति रलपेटिका । तथा च - क्षीरात्करलं, ततः किञ्चित् ततोदधीतिवक्तव्ये, केनचिदुच्यते क्षीराद्दधीति । तथा च तद्वाक्यं यथा नाप्रमाणं, तत्रक्षीरादितिपञ्चम्यास्साक्षात्परम्परासाधारण हेतुत्वमात्रवोधपरत्वात्, तथैव प्रकृतेपि - परमात्मनः प्रकृतिः ततोमहान् ततश्च परम्परया जातात् शब्दतन्मात्रात् आकाश इति वक्तव्ये - आत्मन आकाश - इति सङ्क्षेपेणतैत्तरीयोक्तिः । पञ्चम्या हेतुत्वमात्रबोधनादिभावः । अस्यश्लोकस्याकरो द्रष्टव्यः । विपक्षे बाधकमाह – इङ्गन् इति अनुक्तमन्यतोप्रायमित्यस्यानङ्गीकारे इत्यर्थः । तथाचान्यत्रोक्तम्यापिमेळने चतुर्विंशति जडतस्त्वेष्वेव पर्यवसानं दुर्वारमितिभावः । नन्वनेनेवन्यायेनशवानां तत्त्वाधिक्यमप्यवर्जनीयंस्यादित्यत्राह - वैदि-
J १ वदऱ्कु ऒप्भागैयाले, तऩियाग ऒरु तिसै तत्तुवम् उण्डॆऩ्बदऱ्कु असैक्कमुडियाद साट्चियागादु। आगाय वॆळियिल् आङ्गाङ्गु सूरियऩिऩ् उदयम् अस्तमयङ्गळ् कॊण्डु तिसैगळै वगुत्तु वियवहरिक्किऱार्गळ् ऎऩ्ऱुम्, अहङ्कारम् ऎऩ्ऩुम् तत्तु वमे तिसैयाग निऱ्किऱदु ऎऩ्ऱुम् सिलर् सॊल्लुवर्। इप्पडिक् कॊण्डालुम्, इवै इल्लाद तेसततिल् तूरम्, समीबम्, किऴक्कु, मेऱ्कु ऎऩ्ऱु वरुम् विबवहारङ्गळॆल्लाम् १८८ देशिकाशयप्रकाश सहिते तैतिरीय दिवाण सृष्टिवावयाला कण्ठा G पट्यातुवादळं कण्ठ wpp sir arr कळ् पुलक्कुम् ऎराङ्गळै च्चुरुङ्गसॊऩ्ऩ विडङ्गळिले एऱच्चॊऩ्ऩ इडङ्गळै BEL Big बान्धा प्रात ं। " क्षीरादिदं तत इदन्तु ततो दधीति, क्षीराद्दधीति वदतां किल को विशेषः “।
J करिति । वैदिकाभासरसाङ्ख्यादिभिरप्यनभ्युपगतेत्यर्थः । पत्रिंशदिति । माया पुरुष इति द्वेतत्त्व, शिवशक्ति सदाशिवेश्वर विद्यातत्त्वानिपञ्च कालनियतिकलाऽविद्यारागतत्त्वानि पञ्चत्याहत्य द्वादशानां शैवागमसिद्धानामधिक- तयाऽङ्गीकारात्तेपाम्मते प्रकृत्यादिचतुर्विंशतिभिस्स पत्रिंशतत्त्वानिभवन्तीतिभावः । आप्तपरिग्रहेति । तेषां शैवागमस्य - " खण्डि रुद्रमहाबाहो मो : शास्त्राणि कारयेति भगवन्नियुक्त पशुपतिविप्रलम्भवैभव विजृम्भितत्वात्, आप्ततमपराशर पाराशर्यादिपरिग्रहो नास्तीत्यर्थः । अनादरणीयमिति । एषु केषाञ्चिः स्वरूपत एवासिद्धत्वात्, सिद्धानामप्यपरे पामन्यथासिद्धत्वात्, सामान्यतो वेदविरोधाच्चानादर एव कार्य इत्यर्थः । अथ वैशोपिकाभिमत- दिक्तत्त्वमपि प्रत्याख्याति - दिगिति । सर्वकाले सर्वदेशेष्वपि प्राच्यादि व्यवहारहेतुतया कल्प्यमाना सा नित्या विभ्वी च सिध्यति इति तदभिमानः । तस्यपङ्क्तीति । सृष्टिलय प्रकरणेषु तादृशस्य तत्त्वस्याकथ- नादित्यर्थः । ननु पुरुषसूक्ते " प्राणाद्वायुरजायतेत्यादि तत्त्व सृष्टिं पठित्वा -” पद्भ्यां भूमिर्दिशः श्रोत्रादिति तत्तुल्यतया दिक् टरप्युच्यत इत्यत्राह - दिक्सृश्य दोति । स्वर्गान्तरिक्ष दीति । " नाभ्या आसीदन्तरिक्षं श्रीगोन्द्यौस्तमवर्तते “ति स्वर्गान्तरिक्षा दिपदार्थानामपि सृष्टिवचनात् तेषां तत्त्वान्तरत्वाभाववत् दिशोपि तत्त्वान्त- रत्त्वं नास्तीत्यर्थः । तथा च तत्र दिसृष्टिवचनं तदभिनानिदेवता सृष्टिविवक्षया दिगुपाधिभूत पदार्थसृष्टिविव-। क्षयावोपपद्यत इति भावः । इन्द्रियाणां केवलविकृतित्वेन श्रोत्रस्य दिगुपादानत्यासम्भवात् दिक्सृष्टेः प्राक् प्रकृत्यादीनां सर्वदिकयापित्वावार्याचारकभावाद्यनुपपतेश्च तस्यास्सर्वथा तत्त्वान्तरत्वमसम्भवि । एवञ्च वायुक्रिया- धिकरणादौ प्राणस्य तत्त्वान्तरत्वप्रतिषेचन्या योत्र पिसमान इति भावेनाह– आर्केयालिति । तर्हि तस्याः कुत्रान्तर्भाव इत्यत्रकस्यचिन्मतमाह – आकाशमिति । सूर्यगतिविशेषः उदयास्तमयाचलादिदेशेषु सूर्यस्य गति । विशेषाः । आदिनोदयाचलादिसंयुक्तसंयोगपरम्परापीयस्त्व भूयस्त्वा दिग्रहणम् । तथा च सूर्यगत्योदयाचलात्पूर्व- निर्दिष्टपरम्परा ल्पीयस्त्वतः यम्योदयाचलसन्निहितोय आकाशप्रदेशविशेषः स तस्य प्राची । तद्भूयस्त्वतः तक्कवैयाऩ सिल कुऱिप्पुगळ् कॊण्डु नडैबॆऱुगिऩ्ऱऩ। कालम् ऎऩ्ऩुम् तत्तुवमुम् इव्विदम् वेण्डाम् ऎऩ्ऱु ऎदिर्त्तुक् कूऱलागादु। अदु उण्डॆऩ्ऩ पल पिरमा ऩङ्गळ् इरुक्किऩ्ऱऩ। कालमावदु - क्षणम् तुवङ्गि पिरम्माविऩ् पादि आयुळाळ परात्तम् वरैयिल् सिऱियदुम् पॆरियदुमाऩ अळवुगळैक् कॊण्डदाय्, ऎदिर्, निगऴ्, कऴिन्दगालम्,मूत्तवऩ् परमभने अचिचत्वाधिकारः ३। १८९ ऎऩ्ऱार्गळिऱे इङ्ङऩ् कॊळ्ळादबोदु सयत्तैक्कॊण्डु ईरम् सुरङ्गळुम् काढा । चतुर्चातुवादळं प्रसनिकं मुकं वैदिकक तत्त्रान्तर टेक पत्रंशसत Gangub पक्ष आसपरियदळ अनादरणीय। तद्व्यवहितः प्रतीची । एवं यस्यास्ताचलसन्निहितेत्या दिवैपरीत्येन प्रतीचीप्राचीभेदापि सुवचः । तथा उक्तरीत्या यस्य सुमेरुसन्निहिता काशन देशोयः स तस्योदीची तथ्य रहितो दक्षिणेति । ततश्चाकाशस्यस्वतः प्रदेशचैपम्याभावेपि एतादृशौपाधि मे इमादाय प्राच्यादिव्यवहृतिविपयत्वमिति भावः । अवाजयन मनुस्याइ - अहङ्कारेति । इप्पडि सूर्यगतिविशेषेग विभक्तः दिक्शब्दवाच्यो भवति । पूर्वमेवनिरस्त प्रायस्याध्यस्य पक्षस्य स्वीकारेप्य- निर्वामेवाह – इप्पडिको ण्डालुमिति । देशेति कालस्याप्युपलक्षणम् । आकाशस्याहकारोपादानत्वेन तस्वच महदुपादानकतया तयोः पूर्वकालेदेशेव तदभावेपि तेस्तै रुचितोपाधिभिस्तत्तत्संयुक्तेन विभुनाया परमात्मना प्राक्प्रत्यचस्त्रादिव्यवहाराभविष्यन्तीति तयोः पश्चादप्येवमेव निर्वाहशेवरमिति मुधैदिकल्पनमितिभावः । तदुक्तं तन्त्र मुक्ताकलापे - “ज्योमोत्तीर्णेपि देशे प्रभवतु तदुराध्यन्वितस्ततदयैः दूरत्वादिव्यवस्था, स्वयमुत विभुना ब्रह्मणा, किम्परैन इति । ननु यदि दिशोन्यथा सिद्धिरुच्यते, तीन यैवदिशा “सूर्यावृत्त्या राधित्र्यति करवशतः कालनास्त्वम्चरादे “रिति कालस्यापि निष्फालनं स्यादित्यत्र तयो: प्रमाण चलावलाभ्यां वैपम्यनाह – कालप्रतिः आनुनानिक- बन्दीति । न केवलं यौक्तिकः कालोऽस्माकम् । अपित्वागमिकः । तथा च सर्वार्थसिद्धिः काल इति मन्वानस्साङ्ख्यसौगतचा वञ्चितः कश्चित्कालं निहुते” इत्यादि । तथा चागमः विष्णुपुरा- णादिः । “विष्णोःस्वरूपापरतोदितेद्वेरूपे प्रधानं पुरुषश्च विप्रेत्यारभ्य -” रूपान्तरं तत् द्विज ! कालसज्ञमिति । अत्रप्रकृति पुरुषतुल्यतया तत्त्वान्तरत्वप्रतिपादनात् नोक्तरीत्याऽन्यथासिद्धिस्तुवचेति भावः ।
एवमियता ग्रन्थेन विस्तरतः त्रिगुणन्यं साझोपा चिन्त्यतेस्म । अथोद्देशक्रमानुसारात् द्वितीयाचित- मिहप्रतिबन्धा प्रस्तुतं कालं लक्षयति — कालेति । क्षण। दीत्यादिना —” सर्वेनिमेपाजज्ञिरे विद्युतः पुरुषादधि । कलामुहूर्ताः काष्ठाश्चाहोरात्रः श्चसर्वशः । अर्धनासामासा ऋतवस्संवत्सरथे “त्युक्त कालविभागानां प्रणम् । एषाम्मध्ये क्षण एवादिः । तमादायैव सर्वेषां परिगणनात् । अन्तिमस्तु पराधः चतुर्मुखयुः परार्धः । अवच्छेदः १ इळैयवऩ्, पोऩ्ऱ वियवहारम् इदुगळुक्कु सिऱप्पुगगारणमाऩ ऒरु तिरवियम्, नित्तिय माऩ कालत्तिल् क्षणम्बोऩ्ऱ अळवुगळ् सिल अळवुगोल्गळाले वन्दऩ ऎऩ्बर्। वेऱुसिलर्-“ईसुवरऩ् अन्द उलगिल् कालत्तिल् माऱुदल्गळैच् चॆय्गिऱाऩ्’’ ऎऩ्बदऩाल् कालम् ऎऩ्ऩुम् तत्तुवम् (पिरगिरुदियैप्पोल्) माऱुबाट्टैयुम् पॊरुळ् ऎऩ्ऱु तेऱु किऱदु। अदऩाल् अदऩुडैयमाऱुदल्गळे क्षणम् मुदलियऩ ऎऩ्ऱु पेसुवर्। ऒरु । १९० दिन दिक्स्ष्टयादि देशिकाशयप्रकाशसहिते नित्यविभुतस्य क्रं ६० हैतुकां की, स्वर्गान्तरिक्षादि सृष्टिवाक्य ं Gur तरवान्तरकल्प का हु। आकाशळं सूर्यगतिविशेषादिका विभक्त
तत्वपाङ्कि परिसङ्घयातsor mil अन्यथासिद्ध। शु दिल के कार की
विभागः । अत्र क्षणादीनां सर्वेषामेवाविशेषेण कालविभागत्वे कथितेपि क्षणस्यैव साक्षात्कालपरिणामरूपत्वम्, अन्येषां तरतपभावापनक्षणसमुदायरूपत्वञ्चेति विभज्यबोध्यम् । उक्तञ्च नीतिमालायां - " कालोऽनाद्य- नन्तोऽजस्त्रक्षण परिणामी मुहूर्ताहोरात्रादिविभागवान् परिणामपरिस्पन्दादिहेतुरिति । एतदर्थश्च सर्वार्थसिद्धौ • विवृतः “क्षणरूप एवकालस्य सर्वदा परिणामः । तत्सङ्ख्या प्रकर्षतारतम्यान्मुहूर्तादिविभाग इति । भूत- भविष्यदिति । अतीतादि व्यवहारहेतुः काल इति वैशेपिकाः । आचार्या अप्याहुः " कालोप श्लिष्ट- वेषेगाः स्तिभविष्यतीन् । प्रयुञ्जतेऽर्थमेदेषु सदाचास्तिमनेहस इति । ज्येष्ठकनिष्ठत्वयोः कालकृतपरापर- रूपत्वमाहुः । विशेषकारणेति । कालस्य कार्यमात्रं प्रति सामान्यकारणत्वेपि निर्दिष्टव्यवहारादीन्प्रति विशेष - कारणत्वमित्यर्थः । ओरु द्रव्यमिति । त्रिविधा चेतनद्रव्येषु त्रिगुणशुद्वसत्वभिन्ना चेतनद्रव्य मित्यर्थः । एतेन- तादृशद्रव्यत्व, क्षणादिपरिणामित्वातीतादिव्यवहार विशेष - विशेषकारणत्वादिकं तल्लक्षणमित्युक्तं भवति । अथकाल- विषयेमत मेदान्प्रदर्शयति - नित्येति । " अनादिर्भगवान् कालः नान्तोस्यद्विज विद्यते " इति कालस्यनित्यत्व- श्रवणात् — यथा नित्य आकाशे घटाद्युपाधिसम्बन्धादेव प्रदेशपरिच्छेदः, न तु स्वतः तथैवकालेपि क्षणादि- सर्वोविभागः सूर्यपरिस्पन्दाद्युगधिना जायते, न तु तस्य तदात्मना परिणामः । तथाचक्षणाद्यात्मक विभागे कालः केवलं निमित्तमेव नतुपादानमित्युक्तं भवतीति । अथास्मिन् पक्षे प्रमाणविरोध प्रदर्शयन्नेव सिद्धान्तमपि सूचयति - कालं सपचत इति । स ईश्वरः तत्र नित्यविभूती कालं पचते केवलं कालं क्षणाद्यात्मना परिणाम- यति । न सावता क्षणाद्यात्मनामरिणतः कालनां त्रिमूर्तिपचते । तत्रहेतुनाह-न कालस्तत्रयै प्रभुरिति श्लोक- शेषपादः । तत्र नित्यविन्तौ न कालः प्रभः नित्यविभूतिस्थ पदार्थानं न कालः परिणामने समर्थ इत्यर्थः । अत्रादिना - " फलामुहूर्तादिमयश्चकालो नयद्विभूतेः परिणाम हेतुरित्यादिकं विवक्ष्यते । ९ मयडत्रवि कारार्थिकः । तथा च पूर्वोक्तवाक्येन कालस्य नित्यस्वप्रतिपत्तावप्येवमादिना प्रमाणेन साक्षात्रि- कारान्प्रत्युपादानताप्रतीतेः क्षगाद्यारमनापरिणामस्तस्य साक्षादेवस्वीकार्यो ननूपाधिद्वारेति भावः । एतेन एकरूपस्यैव पॊरुळिल् तोऩ्ऱुम् असैवुगळिऩ् ऎण्णिक्कैये (कडिगारमुळ्बोल्) क्षणम् मुदलिय कालम् ऎऩ्ऱ श्रीगियायदत्तुव नूलुक्कुम् कालम् ऎऩ्ऱ तऩिप्पॊरुळिल्लै ऎऩ्ऱु करुत्तल्ल पिऩ्ऩै? क्षणम् मुदलाऩ कालत्तिऩ् कूऱुगळुक्कु ओर् अळवुगोल् सॊल्लुवदिल्दाऩ् करुत्तु। पिरम्म सूत्रजैनादि करणत्तिल् कालत्तै मऱुप्पदुबोल् काणप्पडुम् परमतमने अचित्तत्वाधिकारः ८। १९१ ऎऩ्ऱुम्, जामिप्पडियागिऱदु ऎऩ्ऱुम् सिलर्सॊल्लुवर्। इप्पडि कॊण्डालुम्, इवै @Gssor देश की दूरस्वासनस्व पूर्वापरादिव्यवहारा कGroom उचितोपो धितिशेषाङ्क TG निर्वाहिक Gogo। कालप्रतिबन्दि प्रमाणबलत्ता निरसिorib। कालस्य निमेषकाष्ठादिव्यवहारास्सर्वे आदित्यादिगतिक्रियोपाधिका भवन्तीति पक्षस्य- आचान् पिळ्ळैकृततत्त्वत्रय- विवरणे प्राधान्येनाश्रयणं प्रत्युक्तं भवति । अतिरिक्तकालप्रतिक्षेपकमिव प्रतीतं न्यायतच्वशास्त्रस्थं वचनं- मप्यविरोधेनाह – एकाश्रयेति । एकद्रव्याश्रितेत्यर्थः । अनेकद्रव्याश्रितानेकक्रिया सङ्ख्यानां क्षणादिरूपत्वा- सम्भवात् एकाश्रयेति । तथाचैकचक्षुः पक्ष्मस्य संयोगविभाग हेतुभूतोन्मेपादिक्रिया सङ्ख्यैव क्षत्रादिरूपः काल इति कथनात् तदतिरिक्तकालनिषेध प्रतीतिरिति पूर्वपक्षिणो भावः । सिद्धान्तस्तु अतिरिक्त कालबोधको क्तवचन- बलात् न्यायतन्त्र एवाये - सर्वे प्रत्ययाः कालोपविष्टा एवहि प्रतीयन्ते । तदिदमिति देशकालविशिष्टतयैव स्मृतिरपिजायमाना प्रागपि कालानुभवसाधयति " । इति अतिरिक्तकालस्य प्रत्यक्षत एवं साधनाच किया सङ्ख्या काल इति प्रस्तुतं वचनं, कालपरिणाम भूतक्षणादिपु सङ्खयानदिषु सङ्ख्यानस्य क्रियोपाधिः यथाऽधुनातन घटीयन्त्रादिषु इति प्रदर्शन परमिति । एव मेव भाष्यश्रीमुक्तावपि भ्रमं वारयति - जैनाधिकरणेति । द्वितीय- द्वितीयस्थ – “नैकस्मिन्नसम्भवादित्यारभ्यप्रवृत्तमिदमधिकरणम् । तत्र हि जीवधर्माधर्मपुद्गलकालकाशाद्यानि द्रव्यणीति जैना इत्यनूयाथतन्निराकरणावसरे - " कालस्य पृथगस्तित्वना स्तित्वादयो न वक्तव्याः न च परिहर्त- व्या” इति निरूप्यते । अनेन कालाख्य पदार्थपार्थक्य नास्तीति आपाततः प्रतीयते । तन्नयुज्यत इत्याह- रूपान्तरमिति । इदं विष्णु पुराणस्थं पूर्वमेोपादाय व्याख्यातम् । प्रकृतिपुरुपेत्या दिरात्मसिद्धौ मळ- पद्यम् । “॥॥अनुविद्धतिनित्यं नित्यसिद्धैरनेकैः । स्वपरिचरणभोगैः श्रीमतिप्रीयमाणे भवतु मम परस्मिन् पूरुषेभक्तिभूमेति पूर्णश्लोकः । उत्तराधे परशब्दविशेषित पुरुषशब्दस्य भगवद्बाचितया प्रयोगात् प्रथमं केवल- पुरुषशब्दः - पुरिशेत इति व्युत्पत्त्या शरीरिणं जीवमभिदत्ते । व्यकंस्थूलो लोकः । नित्यसिद्धाः अनन्तगरुडाद्याः । तेचभवत्परिचरणैकभोगाः श्रीमतिप्रीयमाणे इत्यनेन दिव्यदम्पत्योरेकं शोषित्वमित्युक्तं भवति । अत्रपूर्वाधं यदि- च्छामिति यद्वृत्तयोगात्, उत्तरार्धेपि तस्मिन् पुरुषे - इति तच्छद्वाध्याहारः कार्यः । प्रमाण-विष्णुराणादिकं पूर्वो- पाषिय वाक्यङ्गळुक्कुम् अव्वाऱु तात्परियमल्ल। पाषियत्तै अङ्गु ऊऩ्ऱि कवऩित् ताल् इदु पुलप्पडुम्। कालमुम् ऎम्बॆरुमाऩुडै ऒरु तऩि युरुवम् ऎऩ्ऱुम् पिरकृति पुरुषऩ्, कालम् मुदलियवर्गळ् भगवाऩुडैय सङ्कल्पत्तैच्चार्न्दु इरुक्किऱार्गळ् ऎऩ्ऱुम् पिरमाणसम् पिरदायङ्गळुमिरुक्किऩ्ऱऩ। कालमाऩिगळाऩ अळवुगोल्गळै अडुत्तडुत्तु वरुबवैगळै वैत्तुक्कॊण्डु कालमे वेण्डाम् ऎऩ्ऩुम् वेदप्पुऱ १९२ मेकाश यशिप्रकाशसहिते कालLDING - क्षणादिपरार्धपर्यन्तावच्छेद ५०० mg, भूतभविष्यद्वर्तमान ज्येष्ठकनिष्ठादिव्यत्र- मारा विशेषकारणorii @gium द्रव्य ं नित्यIका कालक्री८६० क्षणादिक टेनासङ्गां उपाधिका परिच्छेद Quit। “कालं सपचते तवे “त्यादिक काल विकारिuri। उपाधिकायां जा। CojpurG६ क्षणादिकक्षां कालविकार विशेषाङ्क ६ ६ ६ mi Asvir Gangsur। “एकाश्रय- । ॥ क्तम् । सम्प्रदायः आत्म सिद्धयादिः । " स्वाधीनत्रिविधचेतनाचेतनेत्यादिरादिशब्दार्थः । त्रिविधाचेतनानि कालस्यापिघटनात् । उक्तभाव्यस्य निर्वाहमाह - भाध्यमिति । अयं भावः जेनास्तु” अम्नस्तिभविष्यतीति “व्यवहारहेतुरगुरूपो द्रव्यविशेषः काल इत्याहुः । तन्ना सर्वत्रकालस्य पदार्थविशेषणतयैव प्रतीतेः तस्य पृथगस्त- त्वनास्तित्वादयो वक्तव्याः । विशेष्यपदार्थ सदसद्भाव तुल्य योगक्षेमत्वादेतदीय सदसद्भावयोरिति न कालविपये प्रकृतेपृथक् किञ्चिदल्पमपि जल्पनीयमिति भाप्याशय प्रतीतेर्नतन्निराकरणे तात्पर्य भाष्य कृतामिति । ननु दिशीव कालविपयेपि लाघवात् क्षणादिकालोपाधि भूतपक्ष्मक्रियादिभिरेवोक्त व्यवहार निर्वाहात् कालाख्यातिरिक्ततत्त्वः सिद्धिरिति वादिनां चार्वाकोद्रादीनाम्म तमपाकरोति - उपाधिपटम्परेति । प्रत्यक्षानु गुणेति । इदमित्यादि घटप्रत्यक्षे इदन्त्वस्य विद्यमानकाल सम्बन्धित्वरूपतयाकालस्यापि प्रत्यक्षविपयत्वं सर्वे निर्विवादमित्यर्थः । तदुक्तं न्यायसिद्धाज्ञ्जने – “प्रत्यक्षश्चायम् । तथा हि वर्तमानतयाध्यक्षे सर्व वस्तु प्रकाशते । न सा स्वरूपं, घीभेदात् नोपाधिरनवस्थितेः ॥ तत्र स्वपरनिर्वाहे, पूर्वत्रैव तथानकिम् । तथा चास्त्वितिघोरान् प्रत्यनन्तस्त्वागमोबलम् ॥ इति । कालसाधकागमवचनानिचपूर्वमेवोक्तानि । तर्हि लाघव- तर्कस्यकागति रित्यत्राह — उपलम्भेति । तथा च केवलानुमानिक कालकल्पकान्प्रत्येव लाघव तर्कः पराक्र- मेतेतिभावः । तदप्पुक्तं न्यायसिद्ध ज्ञ्जने " मिथः करंवितैरेव मूर्तेर्वा विश्ववर्तिभिः । तद्युक्तेर्गगनाद्यर्वा पक्षद्वितयसम्मतैः ॥ रविस्पन्दादिभूयस्त्व फल्गुत्वाद्युपनायकैः । परापरत्वादिसिद्धरेन्यथ गौरवोदयत् ॥॥॥॥। अनुमानमात्रेण कालोन्यानैवसिध्यतीति । नन्व " नादिर्भगवान् कात” इत्यादिना कथं भगवत एव कालत्वो त्कीर्तनमित्यत्राह – अनादिरिति । नान्तोस्यद्विजवर्तत इतिशेषः श्रीविष्णुपुराणे । तत्रैव - " ब्रह्मादक्षादयः कालस्तथया खिलजन्तवः इति कालादेर्भगवद्विभूतितोक्तेः कालस्य भगवत्सामानाधिकरण्यं शरीरात्मभावकृतम् । नत्थभेदकृतमित्यर्थः । सर्वार्थसिद्धौतु " कालान्तर्यामितादे” रित्यादिना कालाभिमानिरूपसङ्ग्रहः । सन्ति हि
मदम् वॆऱुत्तु ऒदुक्कत्तक्कदु। पिरत्तियक्षददै ऒट्टिवरुम् पऩ्ऩूऱु वसऩङ्गळ् विरो तिक्कुम्। ऒरु तऩित्त तत्तुवम् उण्डॆऩ्ऱु नामागक् कट्टुवदु सुमैयायिऩुम्, पिरत्ति यक्षत्तैयुम् पिरमाणङ्गळैयुम् ऒट्टि ऒप्पुवार्क्कु ऎऩ्ऩ सुमै? कालत्तै अनादि भगवाऩ् ऎऩ्ऱु ईसुवरऩोडु ऒरुमैबडुत्तिच्चॊऩ्ऩदऱ्कुम्, अवऩ् उयिर्, कालम् अव परमतमझे अचित्तत्वाधिकारः ३। ।
१९३ क्रियासङ्घकाल:-”- व न्यायत्तस्वपन्थ कालोपाधिस्वरुप तात्पर्य जनाधिकरण की कालविपयभाष्य कालनिराकरणपरा भी काफी रूपान्तरं तत् द्विज- कालसङ्क्षम । " - प्रकृतिपुरुषकालव्यक्तमुक्ता यदिच्छामित्याद्विप्रमाणसम्प्रदाय, भाष्य क्री पापयस्वारस्य क्रं ६० G । उपाधिपरम्परामात्र क्रं ६० कञ्जङ्गG कालकं ग तस्वी काया की बादामत प्रत्य- कानुगुणपरश्शतागमवाक्याञ्चा ६६० बाक्ति उपलम्भmuyio आगमन उपपत्तिमात्र- काल: " ऎऩ्गिऱ ॐ कल्पिÙuri & की लाघवतर्क उत्तर “अनादिभगवान् उपपत्तिमा सामानाधिकरण्य( अन्यपर ं " नित्यंहिनास्ति जगति” इत्यादिका कङ्कG काला G६ काल जीवमनोहङ्काराभिमान नियतानुबन्धानि सङ्कर्षणादिरूपाणि । तद्वदिहापि स्यात् । “कोभवानुग्ररूप इति प्रश्न सङ्घटना चेति प्रकारान्तरेणापि निर्व्यूढम् । “कालोऽस्मिलोकक्षयकृत् प्रवृद्ध” इत्युत्तरं हि तत्रादीयत भगवते ति भावः । एवं कालस्यानित्यत्वपक्षमपि प्रत्याह – नित्यंहीति । “भूतं स्थावरजङ्गमम् । ऋतेतमेकं पुरुष वासुदेवं सनातन” मिति विष्णुपुराणम् । आदिना " परमार्थत्वमेवैकः नान्योऽस्ति जगतः पते”” इत्यादि: ग्रहणम् । अत्रेश्वरभिन्नस्य सर्वस्योत्पत्तिविनाशाभिधानात् " असम्भवस्तु सतोऽनुपपत्तेरिति सूत्रोक्तरीत्या सद्भूतनझभिन्नः कालोऽनित्यः प्राप्नोतीति भावः । अयञ्च पक्षः – " मायाकार्यः काल” इति वादिनां - शैवानां अन्येषां वाबोध्यः । अनाद्यनन्तत्ववचनं - " अनादिर्भगवान् कालः नान्तोस्यद्विजविद्यत” इत्यादिकम् । यद्यप्यत्र भगवच्छन्दसामानाधिकरण्यात् कालशब्दोनकालनात्रपरः । अपितु तदन्तर्यामिपरः । ततध्यानाद्यन- न्तत्वयोर्विशेष्यमात्र निष्ठ वेपि नानन्वयादिकम् । अथापि - अभ्युच्छिन्नास्ततस्त्येते सर्गस्थित्यन्त्रसंयमा " इति उत्तराधे कालनित्यत्वस्यैव तत इति हेतूकरणात – “जीत्र मुख्य नाण लिङ्गादि “ति सूत्रो कन्याये नाना धनन्तत्वे विशेषगगनेऽवगन्तव्य इति । न केवलं काला नित्यत्वे वचन विरोधमात्रम् । किन्तु युक्त विशेषोपीत्याह कालमिति । तःसृष्टेः पूर्व, नाशादुत्तरञ्चकालनास्तिखे - " तदा न काल " इति वचने दाप्रत्ययस्य कालवाचि- तया- " तस्काले कालो नास्तीत्यर्थपर्यवसाने व्याघात इत्यर्थः । ननु तर्हि - " सर्वेनिमेषाजज्ञिरे विद्युतः पुरुषादधि । कलामुहूर्ताः काष्ठः श्चेत्यादि श्रुत्याकथं कालोत्पत्ति कथनमित्यत्राह - अ सशास्त्रेति । विद्युतो ऩुडल् ऎऩ्ऱ मुऱैयिले ऒरुमैप्पडुत्तिच् चॊऩ्ऩदागक् करुत्तु कॊळ्ळवेणुम्। उलगिल् एदुम नित्तियमल्ल ऎऩ्ऱ वसऩत्तैक्कॊण्डु, कालत्तिऱ्कुम् पिऱप्पिऱप्पुगळ् उण्डु ऎऩ्ऱु सॊल्लुवर् सिलर्। इदु कालम् आदियन्दमऱ्ऱदु ऎऩ्ऱु कुऱिप्पिट्टुच्चॊल् लुम् वसऩत्तिऱ्कु ऒव्वादु। कालमिल्लाद ऒरु कालमुण्डु ऎऩ्बदु मुरण्बडुम्बेच्चु॥ नम्मुडैयवरिऩ् सिल नूल्गळिल् कालम् पिऱन्ददु ऎऩ्बदऱ्कु वरुषम् पिऱन्ददु मादम् / ०४-२५
७ १९४ देशिकाश्यप्रकाशसहिते उत्पतिविना Gorego दक्ष, अनाद्यनन्तत्यवचन ॐ रववचनविरोघ aaurghii निरस्त। आसशाखा परिच्छिकालादिपर टीलादिभूति काल उत्पत्तिविनाशवता “Go काटोत्पत्ति Capmob नित्यविभूति विभूत्यनुरूप॥ & रियल का foot Gango- कालद्वय कल्पना प्रमाण @p नित्यony अनित्य ९०कं छला अनेकान्तवादळं प्रसङ्गिके, विभूतिमेद विद्युद्वर्णात्पुरुप दधि जशिर इस्यन्वयः । " विद्याकालौ भवत्कृतौ " इति स्मृतिवचनं सर्वार्थसिद्धयुपात्तम् । अ युन्दसंहितायामपि - " नियतिः काल इत्येते शक्तिस्सङ्कराचोदिता । द्विधं देत्यनिरुद्धात्मेति । अनि- रद्धात्कालसृष्टिस्तच्त्रत्रयव्याख्याने प्युक्ता व्यूहकृध्यानां प्रपचने - “कालसृष्टिर निरुद्धकृत्य " मिति । परि- कालादिपरिति । महाकालस्य, चरीत्या नित्यत्वेपि कालविकाराणां कणादीमां भगवत्सङ्कल्पेनोत्पत्ति- रविरुद्धा । यथ। नित्यायाः प्रकृतेरीशनर सृज्यत्वाभावेपि तद्विकृतिभूतमहदा देखत उत्पतिरिति श्रुतिरपि तद्विपयेत्यर्थः । अथोतोभयवचनदल त् कालस्य निध्यानित्यत्वोभयं लीला भोग विभूतिभेदेनाविरुद्धमस्त्विति बदतः मेकदेशिना म्मतमाइ - लीलाविभूतीति । अत्र शोल्लुनद इत्यस्याये - पर, र, शोनाम चन इत्यने- ना। वयः । यथा पृथिव्यादीनि भूतानि लील:विमूतादनिध्यानि नित्यविभू-नैनिध्यानि तथेत्याशयः । तदुक्तं तुम लदे - कालस्तु परमपदे नित्यः । इानित्य इत्यपिकेचिदिति । “अस्मद्दर्शनस्येषु इत्थमपि केचित्कथयन्तीति तदष्यत्र कृष्य दर्शितं भूतेति तत्र वरवरमुनिव्य। रूपा । अथवं निःयत्वानित्यत्वमवर्णन किलद्वये, विमेस्मिन्नेवेनिविकल्प्य प्रथनमाह - कालद्ववेति । प्रकृतपृथिव्यादिपञ्चमूतवत् पञ्चोपनिषन्तन्त्र प्रतिपाद्य- पञ्चगतिमया प्राकृत पृथिव्यादि पञ्चकमपि भगवच्छास्त्र सिद्धमिति तत्र व्यक्ति। मेदेनोभयोपपत्तयपि, काले तथा प्रकृनाम कृकृतविभागे प्रमाणाभावेन तथोक्तिरयुक्तेतिभावः । अर्थद्वतीयं प्रतिवक्ति - अन्त्रे इति । परस्पर विरुद्ध ध्यासायोग त्, योगे विरुद्ध नानाकार वादरू निकान्त्यवादापाता चने दमपि प्रामाणिक मित्यर्थः । ननु नित्यंव निस्यस्त्रयःस्सह जोपि विरोधः नितिभेदेन परिषिते । यथैहस्यैववस्तुनः कचित्प्रदेशे सत्त्वम् । प्रदेशा- न्तरेचासमवम् इत्यत्राह - विभूतिमेदेति । शन्नमिति कः ल्युरन्तम् । शामक मित्यर्थः । तत्र, सत्त्वासत्त्व- पिऱनददु ऎऩ्ऱाप्पोल् अदऩ् उट्पिरिवुगळैच् चॊऩ्ऩदाग करुत्तु कॊळ्ळलाम्। इव् उनित्तियवुलगिल् कालम् अनित्तियम्, ऎम्बॆरुमाऩुडैय नित्तिय उलगिल् नित्तियम् ऎऩ्ऱु सिलर् सॊऩ्ऩदऱ्कुम् तात्परियम् वेऱु, इरण्डु कालङ्गळैक्कट्ट आदारमिल्लै। ऒऩ्ऱे निददियमायुम् अनिददियमायुमिरुक्कुम् ऎऩ्बदु जैऩर्गळिऩ्, पल पट्टऱैक् कॊळ्गैबोल् परिहसिक्कत्तक्कदु। अवै इरुक्कुम् उलगत्तिऩ् तऩ्मैयै ऒट्टि वेऱुबडुगिऱदु ऎऩ्ऱुम दोष परिहारम् सॆय्य मुडियादु आऩबिऩ्बु - इङ्गु उलगिल्परमतम अचित्तत्वाधिकारः ३। १९५ विरोध शमन D ५० ६०T SO IDg, लौडविभूनि अहोरात्र विभाग, परमव्योमा अनप:यप्रभान्वित ऩाऩ Prafाऩाले ऒरुबगलाऩबडियैयुम् पऱ्ऱच्चॊऩ्ऩदामत्तऩै। अ चेतनाचेतनः व्यापारपरम्परेनं कटाधीनपौवां येॐ Garrar CourGsna UTSO “नकाल प्रवेः” “कनूइतदिनपरच हालो नयद्विमूः परिजायतेनुः " दिग्यंस्थान जत्था प्रमेयम्’ इस्य दिल कालविशेष नियत जरादि श्री। कृ। परसङ्कल्पविशेष: श्राविहारक नियामक ६ ६ ६ ६० तात्पय योर्देश काल न। पेशयोस्तवात्वसम्भवे पेनिरपेक्षयो निःयत्वा नित्यत्वयोः कालनात्रगत नयावक्तव्यत्वेन तमन्भवान् न दृष्टान्तसाङ्गयमित्याशयः । तर्हि तथा वादिनाङ्क अशय इत्यत्रह - लीला विपीति । अत्र सूर्य यो- दयस्तग्यादिवशात् अहोरात्रादिविभगवत्येन कालस्य नित्यस्वन् । “तदक्षरे परमे व्यो नियुक्त नियति- “नेवी देतानास्तमेवा । मध्ये एकल एक्स्थतेति निःयोदितस्य न गयात्नो प्रभावितस्य परस्य नT- वज्रस्तदापन्निवानान् — “ सकृदे गौस्त्र भरती “चि नाहोरात्रविभागका कालनित्योति वत्र निःमः फाल इत्येवमावस्ते पामित्यर्थः । ।
ननु नित्यविभूतवपि यदिहले विकल स्ति, तर्हि तत्कृत्रस्तु रिङ्गानादयो दो पास प्रादुगुः । “नकालस्तत्र चैत्रभु” रिति बाघ के वचनं खूप इति चेर्, तदा तत्र तो करः किमर्थ इति शङ्कयानाद- अनुमिति । पररुब्यान्नीत्यर्थः । चे नागरः - दुकानां स्वात्रिर्माः – निःयानां परित्र अनुभव- कृतविशेषाः । अचे नव्यापारः - शेष शे। पगोभोङ्गोरकरण उन्त्य नादिरूोग परिगम्यावस्थः नम् । काला- चीन पौर्वापयति । " अयरधनुक्तः सतुर्मुक्त” इति व्यवहारार्थं कैढरुभोगादिषु हे तुम् पौर्वापर्यार्यश्च तत्र कालोवश्यापेक्षत्रः तस्य सर्वस्य पूर्वी उरकालविद्यनानवाख्य चर्मचटतवदित्यर्थः । अर “ नकालखत्रत्रेनभु रेत्यत्यभावना इन काल इति । उक्त।ये मं वचनं कल दोति । " ॥। दुर्गेशे । चागमैर्गम्यमाद्यम् । गच्छप्रमोरक्षच जिं प्रस्नान करने से जय रानांश्ध सर्वान्” इति पूर्णश्श्लोकः । यद्विमेः- इरवु पगल् मुदलिय कालप्पिरिवुगळ् नडप्पदैक्कॊण्डुम् मेलुळ्ळ परमबदत्तिलबिराट्टि ऎऩ्ऩुम् पेरॊळि पडैत्तु मऱैयाद उदय सूर्यऩागिय परमबुरुषऩाले ऒरु पगलाय् उणर्त्तिये यायिरुक्कुमदैक्कॊण्डुम् सॊऩ्ऩार्गळाम्। अङ्गु सेदऩर्गळ् असेदऩङ्गळ् ऎऩ्ऱ इवैगळुडैय सॆयल्गळ् मुऩ्ऩुम् पिऩ्ऩुमागत् तॊडर्न्दु नडक्क कालत्तिऩ् उदवि तेवैयागैयाले-अङ्गु कालत्तुक्कु सॆल्वाक्कुगिडैयादु aroor guib ; पल पल पिरिवुगळैक्कॊण्ड कालम् परमबदत्तै माऱुदलडैयच् चॆय्य प्रकार परमपद की फाली १९६ विभुत्व विभुद्वय कङ्काल ईश्वर अन्योन्यसंयोग ॥ ऐशिकाशयप्रकाशसदिचे " सर्व व्याप्ति Gulga की ६० ? पक्ष॥। ? अन्यतरकर्मादिकशां @CQ इन्द्रियादिका कारण का हाली के ९६ कङ्क ईश्वरलाल ज्ञानादिकं कल्पि LL विभुकेका अन्योन्यसंयोग
। यस्याविभूतेरिति न्यायसिद्धाञ्जनव्याख्या । तथा च - तादृशं दिव्यं स्थानङ्गच्छेत्यन्वयः । सांरास्वादि- न्यान्तु - यद्विभूतेः यस्य भगवतः विभूनेरित्यर्थो दर्शितः । तझतूतरत्र भगवत्परयच्छन्दप्रतिनिर्देशोऽन्वेपणीयः । जरा-विनाशौन्मुख्यम् । आदिना – विनाशविवक्षा । तदनुगुणकालश्च मनुजतिरश्यामन्तिमदशा । पत्रपुत्र्यादीनां वचन्तादिः । तथाचयथेइलीला विभूतौ काल (सर्वानपिपदार्थान् जस्यति मारयति च न तथा तस्यां विभूतौ कालः पराक्रमत इत्यत्रैवञ्चनतात्पर्यम् । नतु तत्र कालाभावे इति भावः । तर्हि तत्रध्यानित्यविकाराः किम्प्रयुक्ता- भवन्तीतिचेदाह - परसङ्कल्पविशेषमे इति । विशेषशब्देन तत्रत्य नित्यपदार्थानां भगवान्नित्येच्छासिद्धत्वम्। अनिध्यानाम नित्येच्छा सिद्धत्वमिति विभागोद्योत्यते । अथाकालकाल्ये त। स्मिन् देशे सर्वथाकालानङ्गीकारं- दूषयति — उक्त प्रकारेति । तत्रोक्तरीत्या केपाञ्चनव्यापाराणां कालः घोनत्वस्यो र कर्तव्यत्वेनेत्यर्थः । इदमु लक्षणम् - " सदापश्यान्तिसूरयः” इति दाप्रत्ययान्त सदापदेन तत्र कालसद्भावप्रतीतेः । एवं तत्र काल- सद्भावे बान्धकान्तरमुद्धरति — कालस्तुक्कु इति । विभुत्वमिति । कालस्योमयविभूतिवृत्तित्वे सर्वदेश- व्यापित्वरूपविभुत्वएव पर्यवसानमिति भावः । एन्निति प्रतिषेधार्थे । प्रतिपेधकमाह – अन्यतरकर्मति । अयम्भावः - द्रव्यस्य सतस्सर्वव्यापित्वं सर्वक्रय संयोग एव । स च कर्मज संयोगज इति द्विधा परैर्विभज्यते । द्वितीयश्चयथा हस्तपुस्तकसंयोगात्काय पुस्तकसंयोग इत्युदाहरन्ति । सिद्धान्तेतु अवयवातिरिक्तावयव्यभावात् हस्तपुस्तकसंयोग एव काय पुस्तकसंयोग इति तज्जन्यसंयोगान्तराभावादे केवविधा प्रथमा परिशिष्यते । सोपि- द्विविधः । अम्यतर कर्मजन्य उभयकर्मजन्यश्चेति । आद्यश्श्येन पर्वतसंयोगः । द्वितीयः –मेपयोः परस्परं सन्निपाते भवति । तथा च प्रकृते कालस्या पीश्वख दुविभुत्वे स्वीकृते विभुषु च कर्म दारिद्येग तयोरुभयोरसंयोग ॥ " १ वल्लदल्ल। अव्वुलगु उयर्न्ददु। मूप्पु इऱप्पु अऱ्ऱदु ऎऩ्ऱुम् सॊल्वदऱ्कु वरुमाऱु तात्परियम् कॊळ्ळवेणुम्। अदावदु- अङ्गु कालक्कणक्कुप्पडि ऎल्लो रुक्कुम् वरुम् मूप्पु मुदलियऩवारा। पिऩ्ऩै ? भगवाऩुडैय सङ्कल्पमे अङ्गु वरुम् अत्तऩै माऱुदल्गळुक्कुम् कारणम् ऎऩ्बदे। इदऩाले परमबदत्तिल् कालमेगि टैयादु ऎऩ्ऩुम् वादमुम् वीऴुम्। कालम् सर्ववियाबियायिऩ्, ईसुवरऩुम् अप्पडियावदु ऎङ्ङऩे कूडुम्? स्र्ववियाबियरयिऩ् इरुबॊरुळ्।ऒऩ्ऱोडॊऩ्ऱु इणैयमुडियादल्लवा? इणै परमतमने चित्तत्याधिकारः ५ कल्पिomb। विशेषिका ईश्वरा व्यापक Gloor sorris to my Gir व्यामकान्त Garg सर्वश्री अन्तर्वधि व्र्व्यास Goomio १९७ नं नियन्तु नियम्यभावादिक्षा mp की प्रा। ईश्वरवा श्रुति सम्मयद्विपय डी ६० तात्पर्य @ ईश्वराच्या घर्मभूतज्ञानकुल वहियासछुक प्रसनिळं। शुक्र सत्वविभूतिः कालसद्भाव विरोधी २। Gul अकालकालमशुद्ध- एवेति भवतीश्वरः कालासंयुक्तः । तथा च कथमीश्वरस्य सर्व व्यपित्वम् । विभुपु कर्मणः किम्बाधक ‘इति सुहृद्भावेनपृच्छाप इति चेत् नन्विदमेव । सर्वव्याप्तस्य स्वासंयुक्त प्रदेशाभावेन तत्संयोगानुकूल व्यापाररूपकर्मणो सम्भव एवेति । प्रतिचन्द्ये उत्समाधते - इन्द्रियेति । ज्ञानसामान्यस्येन्द्रियाधीनत्वेपि ईश्वरस्य निरिन्द्रियत्वेपिच तस्यभवदभ्युपगतं ज्ञानवत्त्वं कथमिति परैः कृतं प्रश्नं परिजिहीर्षद्भिर्भवद्भिः - तस्य नित्यज्ञः नाङ्गीकार आघोषितः, तत्रेन्द्रियानपेक्षा च । तथैवःस्म। भिरपि विभुनोर्द्वयो संयोग कारणाभावेपि संयोगस्त गोरस्स्वजः । कर्मानपेक्षश्चेति स्वीवके इति तात्पर्यम् । अस्माकम्मते जीवेश्वरोभयगत ज्ञानस्यानि नित्यत्वेन न ज्ञाने कचिदपि चक्षुराद्यपेक्षा । न च जीवेषु तत्सद्भावोग्यर्थः । ज्ञानस्य नित्यत्वेपि तत्प्रसरणस्यानित्यतयातदर्थं द्वारतयेन्द्रियापेक्षगात् । ईश्वरेतु ज्ञानवत् ज्ञान प्रसरणमपिनित्यमिति नतदर्थमपि तदपेक्षगम् । इत्थमेवचास्माकं तत्त्वस्थितिः । तथा च ज्ञान प्रतिचन्देरस्मन्मते दुष्करत्वात् परमतेन तस्कृतमिति बेोध्यम् । नन्वीशरस्यैकस्यैव सर्वव्यापकत्वात् तद्भिन्न- कालस्थाप्यत्र्यापित्वमावश्यकमिति कथं सविभुर्भविष्यति इत्यत्राह - विशेषित्तु इति । विशिष्य- अष्टाक्षरादिषु- रहस्येषु । तत्र हि नाराअयनंयस्येति बहुव्रीहिपक्षे। ईयत इत्ययनमिति कर्तव्युत्पतौ भगवतो व्यापकत्वं नारशब्दार्थ प्रपञ्चस्य व्याप्यत्त्रञ्चनतीयते । तथाचात्र फलितध्य व्याप्यव्यापकभावस्य जगद् ब्रह्मगोर्नियम्य नियामकभाव एव तात्पर्यनवसेयम् । अन्यथायथाश्रुतस्य गगनादितुल्यस्य तस्य नैरर्थादिति तत्र परिमाणविशेषो की ननिर्वन्ध इति भावः । पुनरपि कालविभुत्वं द्विपामाशकां निराकरोति — ईश्वरेति । " अन्तर्बहिश्चतत्सर्व उपाध्य नारायणस्थिनः। इतीश्वरस्य सर्वपदार्थेष्वप्यन्तर्बहिश्च व्याप्तयत्रो वनात् तत् तदितर सर्व पदार्थ परिच्छिन्नत्वस्थ पकम् । अन्यथा विमुखा भिनत काल: पेक्षया बहिर्देशाभावेन सर्वमन्तर्बहिश्च व्याप्यतिष्ठतीति निर्देशा योगादिति
। वदऱ्कु इरुबॊरुळुमो-अल्लदु-इरण्डिल् ऒऩ्ऱो, इडम् विट्टु इडम्माऱ @६१९।६०@GO, वेणुमे? ऎऩ्ऩिल्? केळ्। इरण्डुम् इडंविट्टु इडम्माऱाले ऒऩ्ऱुडऩ् ऒऩ्ऱु इणैयलाम्। कारणमिऩ्ऱि कारियम् पिऱक्कुमा? ऎऩ्ऱाल्- इन्दिरियङ्गळ् इल्ला तिरुक्क ईसुवरऩुक्कु अऱिवै नीङ्गळ् ऒप्पियिरुक्किऱीर्गळ्। अदुबोलवे इदुवुम् कुऱिप् भाग ईसुवरऩै वियाबगवस्तुवागवुम्, मऱ्ऱुळ्ळवै ऎल्लाम् अवऩुक्कु वियर्प्पिय वस्तुक्कळागवुम् सुरुदिगळ्- मुऱैयिडुवदु मुऱणागादा ऎऩ्ऩिल् ? आगादु। अवऩ् १९८ देशिकाशयप्रकाशल। हिते [क्री soori ] शुद्धसत्व रजस्तमो रहिउ विलक्षण सत्व गुणाश्रT LOT ने द्रय, शिक्री सत्य ं यन्त्रक सुख सङ्गतु द्रव्यकं रक्षा शिक्षादण्डाधिकृना स्वतन्त्रस्वामि गुण विभूति चोर कारागृह लोलाविभूति Gurls, कर्नोपाधिक शरीर स्वरूप- दयाजन् फल। । , १ वदािनः । सम्भवद्विपयेति । सम्भवत्य हिरन्यः प्रदेशवद्विपयेत्यर्थः । तथा च येषां पदार्थानां बहिरन्तः प्रदेशा भवितु र्हन्ति, अर्थात् येनध्यनपरिमाणबन्धः तेषां विपयेहीयं - " अन्तरिय सर्व व्याप्यनारायण स्थित इति श्रुतिः प्रवर्तते सार्था । येत्रणवो विभवश्च भवन्ति पदार्थाः तेपां यथ। क्रनमन्तर्थहिः प्रदेशाभावेन यथा श्रुने तेप्यनुपतेः । यथा - “हृदिखयमात्मा” इति श्रुति दर्शितहृदयदेशस्थिति जीवस्य हृदयाद्यवयवोपेत- शरीरश लि जीवविषया, ननु तपेतस्य वरादि विषया । अन्यथा स्थावरादि शरीरेप्यपि तदवयव कल्पनापत्तेः । तथैवेापीति भावः । तदुक्तं त्रयम। रे - " अन्तर्ध्यान एतेषां सद्भवस्थले स्वस्व " अयनत्र नास्ती। ते व्यपदेशन पालुवास्तिव । बहिन्यान्त पि-सां विरहस्य के। पे स्वम्यस्थितिरिति । तथा च विभुः प्रदेश र हितकादिषु तद्रहितत्य मात्रात् चहियति विनश्येश्वरस्य वक्तयेति । अद चोच्यन्- यद्य पे अण्या- दिव्वन्तत्र्य सिरोधः पोतरी:यान्तः प्रदेशाभावेपि परिष्करणे कवचि घटते । तेषां सद्भवाधिकरणे मूय मन्वरि- क्षेत्र ईश्वर सद्भवस्यः पोधात् । तथा च यद्दवच्छेदेन यत्रः णुर्विद्यते तत्र तदवच्छेदेनेवेश्वरस्यापि विद्यनान- तो प ेरेतियावत् । मूर्तियोरेवसमानदेशता विरहात् । यथा घटस्टयोः । ईश्वरस्वः । अतोनतस्य प्रति- घत्वकृत स्नानदेशताविरोधः । इयञ्चरीतिरीश्धव्यतिरिक्तकाल नगनादीनां विनापि दृष्टा इष्टा । तेपामन्तः यति सामर्थ्यं सत्यपि भगवत इत्र नियननशक्तयभावाद्विशेपो भवति भगरतः । तथाप्यन्तयन्तेरेवं परिष्कृत्यो- पन्य सनसौ कपि वहिर्व्याप्तिः तदसंयुक्त पावत्प्रदेशसंयोगात्मिका, यथ। सुवेिति न कालाद्यपेक्षया भगवतोत्रहि- यतिवक्तथा । तरकथनञ्च सम्भवस्थाभिप्रायमिति । वि क्षेत्राधमाद - इङ्क्षिति । ईश्वरीयधर्मभून- ज्ञानस्य सर्वविषयत्वेन विषयतायाश्चसिद्धन्ते संयोगास्न कतया तद् विभुःसिद्धी - उदपेक्षयापधरस्य यदि बहि- ऒरुवऩे ऎल्लावऱ्ऱैयुम् नडत्तिच्चॆल्लुम् नायगऩ् ऎऩ्ऱुम्, ऎल्लामुम् अवऩुक्कु अडङ्गिय सरक्कुगळ् ऎऩ्ऱुम् करुत्तु। ईसुवरऩ् ऎल्लाप्पॊरुट्कळैयुम् उळ्ळुम् पुऱमुम् सूऴ्न्दु निऱ्किऱाऩ् ऎऩ्ऱदऱ्कुम् - उळ्ळुम्बुऱमुम् उडैयबॊरुट्कळ् विषयत्तिल् अप्पडि अवऩ् इरुक्किऱाऩ् ऎऩ्ऱुदाऩ् करुत्तु। इङ्ङऩल्लाविडिल्, अवऩ् तऩदु तऩ्मैयाय् ऎङ्गुम् वियाबित्तुळ्ळ अऱिवुक्कुम् वॆळिप्पुऱम् इरुक्किऱाऩ् ऎऩ्ऱु कॊळ्ळवेण्डि वरुम्। अप्पोदु अवऩऱिवुक्कुम् ऎट्टाद ओर् इडम् उण्डॆऩ्ऱु तेऱुम्। आगैयाल् - परमतम अचिप्तत्याधिकार ३। विशेषgn Co पायोदेयमृता निरपाधि परीरिकui Gugra। १९९ तत्पूर्वरवाराज्यस्थान LOG अपरिच्छेद्यस्वरूप स्वभाव Gorp तमGG क्री मायिरुक्कुम्। दिरोध @rrrgy निर्वहिबम्ब अpoi ypieu लोकान्ना gavar mb, मूल- प्रकृति। प्रथम विकाराण सूक्ष्मप्रदेशविशेष परमपद Qwirmi Gangub पक्षान्नी तमः " कर्याप्युपपादन्यक्षः क्रियेत, तदा तदीयर्धा, भूतज्ञ। नासंयुक्त देशविशेपस्याप्यवश्य स्वीकर्तव्यतायां प्राप्ताया तद्ज्ञानस्य सर्वविषयकत्वहानिरेवस्यादित्याशयः । तत्रय्यनित्यविभूतावपि कालसद्भावं निगमयति- आकैया- नकालस्तत्रवैप्रभुरिति । लिति । अकालकारयत्वं तस्कृतपरिणाम शून्यत्वम् । " नकारस्तत्र वै प्रभुरिति वचनात् । ॥॥ सर्वपरिणा- मनिमित्तभूतकालकृत परिणामा स्पृष्टमहा चिमूति” रिति वेदार्थसङग्रहे । " स्थानङ्काल विकाल्नाविरहितं विस्मृत्य - स्पृष्टमहाविभूतिरिति । शान्तं शिवं " इति श्रीशठको परामानुजयतीन्द्र महादेशिकाश्च । I " क्षयन्त- एत्रमुद्देद क्रमानुसारात् त्रिगुणं कालं च परीक्ष्याथशुद्धसत्थं परीक्षितुमाह- शुद्धसत्वेति । मस्यरजसः पराके - तमसस्तुपारे " इत्यादि श्रवणात् तदुभयराहित्यम् । क्षयन्तं वचन्तम् । इदमुपलक्षणं- मिश्रसत्वरहितेत्यपि चेोध्यम् । " अवैष्णवानानप्राप्यं गुणत्रयविवर्जितमित्युक्तेः । तर्हि गुणत्रयेणापि राहित्ये द्रूपत्वमेव विद्भविष्यतीतित्यत्राह - विलक्षणेति । तदुक्त “स्वसत्त भासके सत्वं गुणसत्वा द्विलक्षणम् " इति । इञ्चतत्वं स्वयं प्रकाशाचात् नड मून लौकिकसत्व विलक्षणमित्यर्थः । अन्यथापि वैलक्षण्यमाह - इदिलिति । “ सुखसङ्गेनबध्नाति ज्ञानसङ्गेनचानघे तिरीश्या बन्धकवैप। यिक सुखसङ्गादि जनकं प्राकृतं सत्वम् । इदच्चा- प्राकृतत्वात् विमुक्ति हेतु ब्रह्मानुभवसुखादि सङ्गमम्पादकम् । अत एव शुद्धमत्व समारव्योपपतिरिति भावः । इत्थं तस्य गुणस्यवेक्षण्यमुत्वा तदाश्रयस्य स्थानस्यापि तदाह - इद्रव्यमिति । शुद्धसत्वा रूपद्रव्य मित्यर्थः । तन्निष्ठत्रक्ष्यमाणवैलक्षण्य प्रतियोगिभूनां ली अविभूतिमाह — रक्ष शिक्षेति । यथाभिनत फल वितरणेन विनतानां प्रीणनं रक्षा । इयञ्च - रक्ष्यवस्तु, तदभिसन्धिभेदादिना नानाविधाभवति । " नहि पालनमानमृते सर्वेश्वरं हरिमिति भगव्यतिरिक्तानां तत्सामर्थ्य नास्ति । शिक्षा-शिक्षण- शासनम् । इदगुरु माकुवित्यादिरूपम् । "
कालत्ताल् माऱिविडाद-शुद्ध सत्तुवमय नित्तियलोकत्तिलुम् कालम् इरुक्कक् Campaido। शुद्ध सत्तुवम् ऎऩ्ऩुम् परमबदम् -ऐस्सुदमस्सुक्कळऱ्ऱु तऩित्तदॊरुसत्तुव कुणम् उडैयदाय् इरुगगुम् तिरवियम्। इदिल् तऩित्तऩ्मै वाय्दिरुक्कुम् सत्तुव कुणम सिऱ्ऱिऩ्बङ्गळै तरादु। (पेरिऩ्बमळिगगुम्।) उलगत्तैक्कात्तु अऱिवु पुगट्टि तवऱिऩाल् तण्डिक्कुम् सुदन्दिर स्वामियाऩ ऎम्बॆरुमाऩुडैय उण्मै उरुवम् वडिवु २०० देशिकाशयप्रकारासहिले परत्वादिश्रुति पgi gop विश्दीकी शास्त्राrmggi निरस्त, अप्राकृत देशविशेत हा भाग सायकङ्की विग्रहमण्डपादिका कं नित्यत्वं मां ६ देवां कळुक्कु अदाऩ् सॊऩ्ऩाप् पोलवुम् ऎङ्गळुक्कु अरसवुम् सॊऩ्ऩाप् पोलवुम् चिरकालस्थाविश्वपरमा? काढा मी ; देवादिव Gur@pm विशेषिका १ श्रुतिस्मृतिर्ममैवाशा - रक्षः कृत निवेदिनी श्रुतिरसौत्वन्नित्यशा स्तिः इत्यादिरत्रप्रमाणम् । दण्डः स्वशासनातिक्रमे अतिक्रान्तवतोहितपर्यवसायी दु।खेत्पादको व्यापारः । अत्र, एवमेवपाठोयुक्तः – न्तु दण्डपदं विहाय । “शिक्षविद्यो गदाने “, " दण्ड दण्डनिपाते” इति धातु निष्पन्नयोरुक्तरीत्या भिन्नार्थयोरुभयोरपि पदयोरावश्यक- स्वात् । ननु कथन्तर्हि “कौटिल्येसति दण्डयन्नित्यर्थे " कौटिल्ये सति शिक्षयाप्यनधयन्नित्युक्तिरिति चेत् । तत्रापि कौटिल्येसति तं दण्डयित्वा ततः पश्चात् तस्य इदं कर्तव्यं नेदं इति शिक्षामुत्पाद्य रक्षतीत्यर्थपर्यवसाने- नादोपात् । स्वतन्त्रस्वामी= स्वातन्त्र्यमिच्छाऽप्रतिघः तः । स्वामित्वं फल्भाक्त्वम् । भगवत्स्वरूपस्यरूपस्य गुणस्य- विभूतेभ्धति एतेषां येचोराः अपहर्तारः, अपलापिन इति यावत् तेषां कारागृहे बन्धनस्थानं भवतिलीला- विभूतिरित्यर्थः । अप्रभोरसमर्थस्य प्रशस्तद्रव्यापहारेपि प्रभोर्वायत्किञ्चिद्धनापहारेपिन चोराणां कारागृह- प्रवेशः । प्रकृतेतु अयमीश्वरः रक्षा शिक्षादण्डाद्यधिकृतः । अपहृतश्चवस्तु, नोपेक्षार्ह स्वरूपरूपगुणादिकम् । इदञ्चमद्दत्पातकम् - " जितकौस्तुभचौर्यस्यसम्राजस्सर्वपाप्मना “मिति वचनात् । चोरस्यानुतापे प्रमुपितद्रव्य प्रत्यर्पणादौ च सति, दयया, तं न दण्डयति । नाञ्चे त्संसारे निपात्यदण्डयत्येवेति दर्शयितु रक्षाशिक्षाद्यधिकृते- स्याद्युक्तिः स्वरूपापहारादिकं रहस्यत्रयसार एवं विशदीचक्रे - ईश्वरस्यैवानङ्गीकारः विभूत्यन्यतमभूतं कचित् ईश्वरी कृत्येश्वरस्य विभूतिमध्ये परिगणनश्चेति द्विरूपस्स्वरूपापहारः । रूपापहारथ रुकूनाम आदित्यवर्ण मित्य, धुक्का प्राकृत विमइ प्रतिषेधेन परमाण्वादिशरीरकत्वकल्पनम् । गुणापहारोपि - ईश्वर र्निगुण इति कृत्वा । श्रुतिपुतस्यगुणकथनमुपासनार्थमिति, सपरदु:खदुखी, दोपभोग्य इति वा स्वीकरणम् । विभ्यपहारश्च प्रपच- मिथ्यात्ववादः, तत्सत्यत्वेपि तस्यस्वातन्त्र्यम्, परतन्त्रत्वेप्यस्मच्छेपत्वम्, इत्यादिरूप इति लीला विभूतीति । कुणङ्गळ् सॆल्वम् इवैगळै इल्लै ऎऩ्ऩुम् कळ्वर्गळै अडैक्कुम् सिऱैक्कूडमागिय इन्द उलगम् पोलऩ्ऱिक्के-विऩैप्पयऩाय्वरुम् इन्द शरीरत्तैविट्टु तऩ्ऩुडैय करुणैयाले वन्द पक्ति प्रपत्तिगळाले तऩ्ऩै अडैयत्ताऩे वऴि ऎऩ्ऱिरुक्कुम्। उलगमे उडलाऩ सर्वशरीरियै ईसुवरऩैप् पॆऱ्ऱवर्गळुक्कु अवऩुक्कु अडिमैसॆय्दु आऩन्दिक्कुम् आस्ताऩमाग इरुक्कुम् इन्द उलगम् इन्द उलगु ऎल्लैयऱ्ऱदु ऎऩ्बवर् कळुक्कुम् - पिर किरुदिमण्डलत्तिऱ्कु मेले इन्द उलगम् उळ्ळदु ऎऩ्ऱु वसऩङ्गळुक्कु
I परमतभने अचिप्तत्वाधिकारः ३।
२०१ इयं लीलार्थाविभूतिः, सातुभोगार्था । परानर्थपर्यवसायी विनोदोलीला । अतथाभूतोभोगः । कर्मोपाधिकश रीरत्यागश्च – “ नह वैसशरीर स्वसतः प्रियः प्रिययोर पहतिरस्ति” इत्युक्तः । इदमुपलक्षणम् विद्यामाहात्म्यात् गतिमात्रार्थमनुर्बमा नसूक्ष्मदेहत्यागोपिविवक्षितः । " शरीरन्त्यक्ता॥॥ शरीरिणं प्राप्तवत इति चादृक्तिः । अतोऽ “ल्प त्यहेतोर्य हुहातुमिच्छन्” इति दूपगानवकाश इति द्योत्यते । शारीरीति प्रत्ययेनाधिकलाभप्रतीतेः । उभय त्रिभूतिविशिष्टब्रह्मानुभवज्ञापनार्थ शरीरिशब्देन भगवतो निर्देशः । भगवत्प्राप्तेः कारणमाह - दयातत्फलं - विशेषेति । " वरद ! तवखलु प्रसादाहते॥॥ वागपिमेनोदियादिति सर्वश्रेयोनिदानभूतायादयायाः, तत्फलभूत- भक्तिप्रपत्ति प्रभृतीनां च योगेनेत्यर्थः । अथवा तत्फलं - दयाफल कैक्कर्यादिः । ततश्च दया योगेनोपायो भवति - भगवान् । कैक्र्ययोगेनोपेयोभवति इति यथासङ्ख्यमन्वयोमान्यः । भगवतः प्राप्तव्यःचे औचित्यं दर्शयति — उपायोपेयेति । स्वप्राप्तौस्वयमेव साधनतया श्रुतौ जोधुप्यमाण इत्यर्थः । निरुपाधिकस्थं कर्माधु- पाधिरहितत्वम् । स्वाराज्यं सस्वराड्भवतीत्युक्तो मोक्षः । स्थान प्रभावश्च - " अत्यनिरदीप्तं तत् स्थानं विष्णोर्महात्मन इत्यादिना महाभारतादिपुद्रष्टव्यः । नन्वस्यलोकस्य - " तेषामपीयत्परिमाणभियदैश्वर्यमिति परि- च्छेत्तुमयोग्ये॥॥ अतिप्रमाणे कस्मिश्चिद्दिव्यायतने” इत्यादिनाऽपरिच्छिन्नत्वावगमात् प्रकृतेरपि " तदनन्तम- सङ्ख्यातप्रमाणञ्चापिवैयतः इति तथात्व प्रतातेः परस्परंसकरावश्यम्भावात् प्राकृताप्राकृतलोकव्यवस्थादौ स्थ्यमि- त्यत्राह - इत्ते इति । तथा च नित्यविभूतेः " तमसः परस्तात् तमसः परम " इत्यादितस्तमश्शब्दवाच्य प्रकृतिमण्डलादूर्ध्वप्रदेशमात्रवर्तिताया अपि प्रमाण प्रतिपन्नत्वेनोभयाविरोधाय तदपरिच्छेदवाकयस्यपूर्वोक्तस्य प्रकृतिमण्डलादूर्ध्वप्रदेशमात्रे अपरिमितत्वबोधकत्वं कल्पनीयम् । एवमेवप्रकृत्य परिच्छिनत्वमप्यधः प्रदेशमात्र- विषयकम् । ततश्च न लोकद्वयसकर इति व्यवस्थोपपद्यत इति भावः । ननु नित्यविभूनेः प्रकृत्यूर्ध्ववर्तित्वं विरुध्यते । अण्डाद्वहिः कस्यापि लोकस्यासम्भवादिति यादवप्रकाशीयानाम् मतमपाकरोनि – अण्डत्तुक्कु इति । " सदेवसोम्यदमग्र आसी” दित्याद्यवधारणात् सृष्टेः प्राक्त्रस्म भिन्न नित्यविभूतिसद्भावे तदयोगात् सोपि लोकोऽण्डान्तरेवावतिष्ठतीत्य कामेनापि स्वीकार्यमिति तदाशयः । तस्माल्लोकात्तस्य को विशेषो ऽण्डान्तरवस्थितत्वे इत्यत्राह - मूलप्रकृतीति । " अक्षरे परमे व्योमन्निति परमपदस्याक्षर शब्दवाच्यतयाप्रकृतेर्याऽऽद्यावस्था- क्षरमिति सैव सुक्ष्मावस्था सुखमयी मुक्तानामीश्वरस्यचस्थानं परमपदमुच्यते ।” तेषामेषां केचन ब्रह्मलोकाः, " विरोदमिऩ्ऱि करुन्दु कूऱवेणुम। अण्डत्तिऱ्कु अप्पुऱम् उलगङ्गळे इल्लै ऎऩ्ऱुम् मूलबिरगिरुदियिऩ् मुदल् माऱुबाडाऩ सूक्ष्म पिरदेशमे इन्द परमबदम् ऎऩ्ऱुम् सॊल्लुवार्क्कु - पिरगिरुदिक्कु मेले परम्बदमुळ्ळदु ऎऩ्बदु पोऩ्ऱ वसऩङ्गळ् विरोदिक्कुम्। पोगट्टुम्, परमबदमिरुन्दालुम्, अङ्गुळ्ळ मण्डप कोबुरङ्गळ् भगवा फक्री - २८ २०२ देशिकाशयप्रकाशसहिते
रुद्रस्यान्येस न्तितत्रैव लोकाः, विष्णोरन्येस न्तिविशालालोकाः । तांस्तान् लोकान् तानुपास्यत्रजन्तीति तत्त्व- विचारणायामुक्तेः । अधिकं ज्योतिरधिकरणश्रुतप्रकाशिका तत्त्वत्रयव्याख्यानादाववगन्तव्यम् । परन्तु, तत्त्वत्रयव्याख्याने–अस्यस्वपक्षत्वेनकथनं प्रतिभाति । तचुचिन्तनीयम् । तदेतन्निराकरोति – तमः परत्वादीति । श्रुतयच्चानुपदमेवोपाचाः । आदिना - " शीर्षक पालं मिनत्त्यण्ड भिनत्ति अक्षरम्मिनतीत्यादीनां वाक्यानां ग्रहणम् । शास्त्राणि – अप्राकृतं सुरैर्वन्द्यं ज्ञानानन्दमयालोकाः । पाड्गुण्यप्रसरोनित्यं स्वाच्छन्द्याद्देशतां गतः । दिन्यंस्थानमजरश्चाप्रमेयमित्यादीनि । तथाचैभिः प्रमाणैरस्य लोक स्याप्राकृतत्वा ण्डबहिर्वर्तित्वा दिसिध्या, प्राक्सृष्टे- रेकत्वावधारणस्य प्रकृतप्राकृत लोकाभावपरतया नाप्राकृतलोकलोप इति भावः । अथाप्राकृत लोकमात्रमभ्यनुज्ञाय तस्यनित्यत्वं निषेधताम्मतमपाकरोति - अप्राकृतेति । पूर्वोपात्तवचन- बलातस्याप्राकृतत्वप्रतिपत्तौ तत्र युक्तिविरोधाभावात्तदभ्युपगमो भवति युक्तः । नैवं तस्य नित्यत्वे । वक्ष्यमाण- विरोधादित्याशयः । सावयवेति । यत्सावयव तदनित्यमितिहि व्याप्तिः । इदञ्च हेतु गर्भविशेषणम् । विग्रहः- " निवासशय्यासन -स्वदीयभुक्तोझि तशेषभोजिना - दास रसखाबाहनमासनं मित्याद्युक्तश्शेपशेपाशन गरुडप्रमुख निध्यानां नित्य विग्रहः । " सव्यम्पादं प्रसार्ये” त्युक्तः परचासुदेवविग्रहश्च । मण्डपादिः - “देवानां पूरयोध्या तस्यां हिरण्मयः कोश: - अमृतेनावृतां पुरीं प्रजापतेरसभाञ्चेश्मप्रपद्ये, सहस्रस्थूणे विमितेदृढउमे यत्रदेवानामधिदेव- आस्ते " इत्यादिनाश्रुतौ – " दिव्यावरण सहस्रावृते दिव्यकल्पकतरूपशोभिते दिव्योद्यान सहस्रकोटिभिरावृते अतिप्रमाणे दिव्यायतने कार्मिंश्चित् विचित्रदिव्यरत्नमयदिव्यास्थानमण्डपे, " इति श्रीवैकुण्ठगद्ये, “सर्वात्म- साधारण नाथगोष्ट। पूरेपि दुप्पूरमहावकाशम् । आस्थानमानन्दमयं सहस्रस्थूणादिनाम्नातमवानवानी “ति श्रीरङ्ग- राजस्तवेचानुसंहिताः प्रदेशाः । सदापश्यन्तिसूरयः " " निस्थं नित्याकृतिधर” मित्यादिना नित्यत्वमुक्तमिति भावः । तस्य गौणत्वेदृष्टान्तः - देवर्कलिति । देवानां " अमरानिर्जरा देवाः” इत्यादावुत्तममरत्वं न यथा- श्रुतार्थम् । देवत्वं कर्मणाप्राप्य पश्चात्तदवसाने स्वर्गार्द्रशथवणात् । ततश्चतद्यथाचिरकालस्थावित्याभिप्राय तथैव प्रकृतेपीतिभावः । " वायुश्चान्तरिक्षञ्च तदमृत” मित्यत्रापि वाय्वन्तरिक्षयोः - “भूतादेराकाशं आका शाद्वायुरि” भ्युत्पत्ति कथनादेवामृतत्वं पूर्ववदौपचारिकमिति च । एवमुक्तं पक्षं खण्डयति — देवादिकळ इति । न केवलमुत्पत्ति श्रावणाभाव एव । किन्तु नित्यत्वबोधकवचनान्यापि प्रत्युतसन्तीत्याह — तदाकाशमिति । ऩुडैय तिरुमेऩि मुदलियऩ ऎप्पडि नित्तियङ्गळागुम्? अवैगळ् पलबल उरुप्पुगळिऩ् तॊगुप्पल्लवो ? आगैयाल् अवैगळै नित्तियङ्गळ् ऎऩ्ऱु सॊऩ्ऩदु मिगैच्चॊल्। तेवर्गळ् मरणमऱ्ऱवर्, आगायम् वायु मुदलियऩ सासुवदङ्गळ् ऎऩ्बदुबोल् ऎऩ्ऱु सिलर् कलङ्गुवर्। अदु सरियल्ल, तेवर् मुदलियवर्गळिऩ् विषयंवेऱु। इवऱ्ऱिऩ् उत्पत्तिलयवाद नित्याकृतिधरे’ परमतम अचितत्वाधिकारः ३ २०३ murgi ‘तदाकाशं सनातनं’ ’ सदा हि तस्मिनिवसामि देवाः’ ‘नित्यं ‘नित्यसिद्धे तदाकारे’ ‘ध्यातव्यो नित्यलीकस्थ:’ इत्यादि Goo विशेविक्रं फ्रा नित्यत्व Gggg आगमविरुद्ध अनुमान Gaw अतिप्रसङ्ग surga । " आगच्छविष्णो ! भद्रन्ते दिष्टया प्राप्तो सिमानद । भ्रातृभिस्सहदेवाः प्रविशस्वस्चिकान्तनुम् । वैष्णवीन्तां- महातेजास्तद्वाकाशं सनातन” मित्युत्तर श्रीमद्रामायणे । " सदाहित स्मि” न्नित्यस्याकरोन्वेष्टव्यः । " नित्यं नित्याकृतिधरं तेजसा सूर्यवर्चसम्। भिन्नं सितादिभेदेन चोर्ध्वाधरसंस्थितेनेति श्रीसात्त्वतसंहितायाम् । " । नित्यसिद्धे तदाकार इत्यादि श्रीपौष्करे । “देवोवे कुण्ठनाथस्तु अनन्तासनसंस्थितः । सेभ्यश्श्रीभू निनीळा भिः प्रादुर्भावैस्तुचाखिलैः । शखचक्रधरो नित्यं जानुन्यस्तै कहस्तवान् । अभयप्रदहस्तश्च नीलजीमूनसन्निभः । ध्यातव्यो नित्यलोकस्थोभुक्तिमुक्तिफलप्रद इति बलपौष्करसंहितायाम् । उक्तयुक्ति विरोधमपिपरिहरति— आगमविरुद्धेति । एतद्विप्रहादिकमनित्यं सावयवत्यादित्यनुमानस्य धर्मिग्राहकागमेन साध्यापहाराद्वाधितत्वम् । अन्यथा शरीरत्वादिना भगवद्विमहादौ व्याध्याद्यनुमानस्यापि प्रसन्नात् । ततश्यागनाद्धर्मिसिद्ध तत एव तद्धन अपिस्वीकार्याः । अपरघाऽर्धजरतीयापचेरिति भावः । अत्र - " नित्यना कच्चोन्नवै नित्यमितिचचमभङ्ग्या - तत्रैवपरमपदे " परितः पतितैः पतमानैः पादपस्थैश्च पुणैरुपशोभिते” इति पुत्रादीनामनित्यतयो का नाम नित्यत्व- मेवेति सूचितं भवति । यस्तु तत्रत्रयव्याख्याने वरवरमुन्युक्तं - " अवयवसम्बन्धमात्र नानित्यताहेतुः । किन्त्ववयवारब्धत्वम् । अन्यथाकरचरणाद्यवयत्रसम्बन्धिन आत्मनोपिविनाशस्स्यात् । एताशावयवारयत्वे प्रमाणाभावात् अस्य(भगवद्विप्रहस्य) करचरणाद्यवयत्र योगित्वेपि नित्यत्वमेवेत्यन्यत्राचार्या आहुरि इति । तन्न । अवयवारव्धत्वस्य तज्जन्यरूपस्यानित्यत्ववित्युचरकाल वेद्यतयाऽनेन तत्साधनेज्ञप्तो अन्योन्याश्रयणात् किञ्च - अनित्यत्वसाधकतयाऽभिनतं सावयवत्त्वं अवयवप्रतिसम्बन्धित्वरूपमेव । अत्रयवित्वमितियावत् । तच्चवैशेषिका- दिरीत्या तिरिक्तनिष्ठमव्या सज्यवृत्ति, सिद्धान्त इव समुदायनिष्ठं व्यासज्यवृत्तिवाभवत्वित्यन्यदेतत् । तथाचनोभय- थापिभविष्यत्यात्मनोऽवयवप्रतिसम्बन्धित्वरूपं साचयवत्वम् । येन तस्यानित्यत्वमापद्येत । शरीरमेवहि तत्प्रति- सम्बन्धि । नात्मातमपेक्ष्य करचरणादिष्ववयवव्यवहाराभावात् । आत्मातु शरीरप्रतिसम्बन्धी । तथा च नित्य । विषयम् वेऱु। अङ्गु अवर्गळुक्कु वेऱिडङ्गळिल् पिऱप्पिऱप्पु सॊल्लियुळ्ळदु। इङ्गप्पडियल्ल। माऱाग - इवै नित्तियङ्गळ् ऎऩ्ऱे वसऩङ्गळ् इरुक्किऩ्ऱऩ। “परमबदम् सासुवदम्। अदिल् ईसुवरऩ् ऎऩ्ऱॆऩ्ऱुम् वीऱ्ऱिरुक्किऱाऩ्। नित्तियमाऩ उरुवमुळ्ळवऩ् अवऩ्, नित्तिय उलगिल् नित्यचित्तमाऩ तिरुमेऩियुडऩ् अवऩै नाम् २०४ देशिकाशयप्रकाशलहिते परमपद की निश्य ५०० देश। श्री उत्पत्तिक्रम सिद्धां उपपन्न ं अप्राकृतपञ्चभूत ऊ पञ्चोपनिपत्प्रतिपाद्य ॥ पञ्चशक्तिळणी ७m Gurug कंलक नित्यं काळं नित्य प्राचुर्य का नित्यविभूति व्यप स्वभाव नियतDIT शब्दादिगुणक्रम Goo आकाशादिविभाग विमूतौ विग्रहादीनान्नित्यत्वे आचार्यपाद प्रदर्शितैवगतिरिति सुधियो विभावयन्तु । ननूक्तरीत्या तत्रानित्यपदार्था- नामपिसत्त्वे तस्याः नित्यविभूतित्वव्यपदेशो विरुध्येतेत्यत्राह - नित्य प्राचुर्यति । ईश्वरस्य नित्यनुक्तानाञ्च तत्त- त्काल सिद्धेच्छानुगुणतयाऽनित्यविग्रहादि परिग्रहेण कतिपया नित्यपदार्थसद्भावेपि तेषामेव नित्येच्छा सिद्धा अन्ये विमहादयः मण्डपगोपुखप्रोद्यानवापी क्रूरतटा कछत्रचामरादि परिच्छदप्रभृति पदार्थाचयोनित्या अपि तत्र सन्तीति भूयसान्न्यायात् सलोको नित्यविभूतिरिति व्यपदेशनईतीत्यर्थः । अनेनैवन्यायेन - “अनित्यमसुखं लोकमिमं प्राप्यभजस्वमा मित्यादौ लीला विभूते रनित्यलोकता व्यवहारोप्युपपादनीयः । अन्यथान्त्रापि – प्रकृतिजीव कालादि- कतिपय नित्यपदार्थसत्त्वेनाशकातील्यात् । ननु तत्र मण्डपगोपुरादीनां पाञ्चभौतिकत्वस्य वक्तव्यतया पञ्चानां भूतानाच - " आत्मन आकाशस्सम्भूतः आकाशाद्वायुरिति क्रमेणोत्पन्नत्वेन पुनरपि तस्याविभूतेर नित्यत्वं दुर्वारम् । आकाशादीनि तत्राप्राकृतानिनिध्यानि नोक्तोत्पत्तिक्रम सिद्धानीति चेत् —तर्हि तेषां प्रतिनियताका- शादिशब्दवाच्यत्वमेवकथम् ? शब्दादयोहि कारणक्रमेण तत्र तत्रोत्पद्यमानेषु स्वयमेकोत्तरवृध्या जायमानाः आका- शादीनामाकाशादिशब्दवाच्यताया व्यवस्थापकादृश्यन्ते । तथा च तेषामुत्पत्त्यभावे सर्वमिदं सङ्कीर्णमिवजाये- तेत्यत्राह - अदिल इति । अयम्भावः “आत्मन आकाशस्सम्भूत” इत्यादीनां प्राकृताकाशादिपरत्वेनात्र- त्याप्राकृताकाशादयो नोत्पद्यन्त एव । तथापि सदासिद्धेषु तेषु तत्तत्स्वभावभूतानां शब्दादीनामप्येकोत्तरवृध्या- नित्यं भगवदिष्टत्वेन तत एव कारणाव्यवस्थयाssकाशादिव्यवहार इति । अत्राकाशादीति ताय्वादि चतुष्टयस्यै- कादशेन्द्रियाणाञ्चप्रणम् । नाकाशव्यतिरिक्तानां सर्वेषामपि । तेषामनुपयोगात् । प्रकृतिस्थानेऽप्राकृतं द्रव्यं स्वीक्रियते । मण्डपगोपुरादीनां सदादर्शनादीनाञ्चकृते पञ्चभूधान्येकादशेन्द्रियाणि च । तथा च तन्मात्राणि प्रकृतिमहदहङ्काराश्चानपेक्ष्या एव । यद्यपि तत्र सदादर्शनादीन्यपि नित्यत्वात् नेन्द्रियापेक्षीणि । नापि दर्शनादीनां लक्षणं तत्तदिन्द्रियघटितमूर्तिकम् । रूपविपयकसाक्षात्कारत्वं दर्शनस्वमितिरीत्या विपयघटितस्त्ररूप- निऩैक्कवेणुम्।” इत्यादि इव्वळवु वसऩङ्गळुक्कुम् माऱाग नामाग ऎदैयुम् ऊहिक्कलागादु। अप्पडियाऩाल् मिगवुम् विपरीतङ्गळ् निगऴुम्। आग नित्तियङ्गळ् ऎऩ्ऱु सास्तिरम् कूऱुमवऱ्ऱै नामुम् नित्तियङ्गळ् ऎऩ्ऱे एऱ्कवेणुम्। अन्द उलगै नित्तिय उलगम् ऎऩ्बदऱ्कु पॆरुम्बालाऩवै अङ्गु नित्तियङ्गळ् ऎऩ्ऱु करुत्तु। (सिऱुबाऩ्मैपरमतभने अचित्तत्वाधिकारः ३। २०५ [६०] भगवदविग्रहादिक की पश्चोपनिषन्मया Garimiti पञ्चशक्तिमयां कक्षा ६ की का। @iuy Cu @द्रव्य पाढगुण्य प्रकाशोपयोगादिका ॥ ६० पारगुण्यमय अनुकूल स्वभावते Goo आनन्दमय Dormi, अत्यर्थ मोग्यorius @ प्राप्ययGILI ६० परमपद Do Garga स्वात्तेषाम् । अथापि विग्रहादियोगिनां तेषां निध्यानां शरीरेषु तत्तदवयववैकल्ये काणादिष्विव दोपोन्मेषा- भिमानेनेन्द्रियाणामलङ्कारथिमावश्यकतेति कथञ्चित्समाधातव्यम् । नत्वेवं महदाद्यभावे दोपश्शक्यत । अत्र पक्षान्तरमप्युक्तं न्यायसिद्धाजने - त्रिगुणवदियमपि चतुर्विंशति तत्त्वात्मिकेति केचित् । तथापि तत्त्वानां न । प्रकृति विकृतिभावः । तेषां नित्यत्वथावणात् । अप्राकृतानां महदादीनां तत्र सद्भावः आकाशादिवदिति । ननु तत्र भगवद्विमादीनामप्राकृतभूत पञ्चकमयत्वमसिद्धम् । तेषां पञ्चोपनिपम्नयत्वस्यैव श्रावणादित्यत्राप्रकृत- भूतानां पञ्चोपनिषत्प्रतिपाद्यतयाऽविरोधमाह अप्राकृतेति । पञ्चोपनिपदः पञ्चोपनिपन्मन्त्राः । ते च “परमेष्ठी पुमान् विश्वः निवृत्तिस्सर्व एवचेत्युक्ताः । I एतन्मन्त्रपञ्चकप्रतिपाद्य परमेष्ठयादिदेवताधिष्ठितत्वात् अनाकृताकाशादीनां पञ्चोपनिपत्प्रतिपाद्यत्वम् । तन्मयस्य भगवद्विग्रहादेरपि पञ्चोपनिपण्मयत्वम् । पञ्चशक्तीति । एतानि भूतानि कार्योपयोग्य पृथक् सिद्ध विशेषणानीति शक्तयो भवन्ति । एतदुभयभयस्वच्च " पञ्चोपनिपदात्मके । पञ्चशक्तिमये दिव्येशुद्धसत्वे सुखाकरे ॥” इत्याद्युक्तं भगवद्विप्रहस्येति । ननु भगवत्स्वरूपापेक्षया नान्यत्किञ्चित्परमपदाभिधेयमस्तिधामादि- कम् । " समस्त हेय रहितं विष्णवाख्यं परमं पदम् ।” इत्यादि वचनात् । अत एवास्यलोकस्य " पाड्गुण्य- प्रसरो नित्यं स्वाच्छन्द्याद्देशतां गतम् ॥” इति षाङ्गुण्यनयत्वमभिधीयते । " ज्ञानानन्दमया लोका” इति आनन्दमयत्वञ्च । अभ्यथा भगवद्यतिरिक्तस्याचेतनस्य तत्त्वायोगात् । ततश्च - " तद्विष्णोः परमं पदमि " ति षष्ठीभवत्यमेदार्थिकेत्यत्राह — इडिये इति । पूर्वोक्तपञ्चोपनिपन्मयत्वादिवदित्यर्थः । पाड्गुण्यप्रकाशेति । भगवत्स्वरूपगतपाङ्गुण्यप्रकाशोपयोगितयाऽयमपि देशविशेषो हेतुहेतुमतोरभेदविवक्षया – आयुर्धृत " मित्यादा विव पाङ्गुभ्यमयमित्युच्यत इत्यर्थः । अनुकूलस्वभावतयेति । भगवद्विप्रहगोपुरादीनामपि भगवत्स्वरूपवत् ज्ञानाकारतावगमात् तेषामेवानुकूलतया भासमानानामानन्दमयत्वादिकमुच्यते । अनुकूलतया भासमानज्ञानस्यै अनित्तियङ्गळुम् अङ्गु उण्डु।) अङ्गु आगायम् मुदलिय ऐम्बूदङ्गळुण्डु। आऩाल् अवऱ्ऱुक्कुम् अवऱ्ऱिऩ् कुणङ्गळुक्कुम् मुऱ्पाडु पिऱ्पाडुगळ् पिऱप्पै ऒट्टि वन्दवै यल्ल। पिऩ्ऩै? इयल्बागवे भगवाऩुडैय सङ्कल्पत्ताल् एऱ्पट्टवै। अङ्गु पिर किरुदियिऩ् सम्बन्दमिल्लाद - अप्पिराकृत पञ्जबूदङ्गळुक्कु, पञ्ज उपनिषत् ऎऩ्ऱुम् २०६ देशिकाशयप्रकाशसहिते की pour guum आपात प्रतीतिक अर्थान्तराका कल्पिung अवकाश। वानन्दत्वात् । तथा च रहस्याम्नायत्राह्मणम् - किमात्मिकैवैपा भगवतो व्यक्तिः ? यदात्मको भगवान् तदात्मिका व्यक्तिः । किमात्मको भगवान् ? ज्ञानात्मक इति । आचार्यैरप्युक्तं “विश्वातिशायिमुखरूप ! यदात्मकस्त्वं व्यक्ति करीश ! कथयन्ति तदात्मिकान्ते । येनाधिरोहतिमतिस्त्वदुपासकानां सार्कि स्वमेव तवबेतिचितर्कडोला “मिति । अत्यर्थभोग्येति । ज्ञानानन्दरूपतया परिपूर्णब्रह्मानुभवदेशतयाच भगव- त्स्वरूपस्येवास्यापि लोकस्य परमपदत्वं परमप्राप्यत्वं युक्तमित्यर्थः । इप्पाशुरनळ्= पूर्वोपात प्रमाणानि । अर्थ- न्तरङ्गळ् -अतिरिक्तलोकाभावः पष्ठया अमेदार्थकत्वमित्यादि । अवकाशमिले इति ।” स्वयैवप्रभयाराजन् । दुष्प्रेक्षं देवदानवैः । अत्यर्कानलदीप्तं तत् स्थानं विष्णोर्महात्मनः । इत्यादिस्पष्टवचन सद्भावादिति भावः । । अथाधिकारान्ते – स्वोक्तस्य सर्वस्यार्थिस्या भगवत्ता म्प्रदायागतत्वमाह गाधया - तीच कैमाररि इत्यादि । अस्थानस्नेहकारुण्यधर्माधर्मधियाऽऽकुलस्यार्जुनस्य बुद्धि, दौर्बल्य प्रयोजकपापराशि विनाश्येत्यर्थः । । " नयोत्स्य " इति वादिनं “ करिष्ये वचनं तवति वादिनं कृत्वाहि अर्जुनेविपर्यासो भगवता प्रदर्शितः । अनु – जगदुप- कृतिमर्त्य आश्रितवात्सल्यै कविवशश्धभगवान् यदायुद्धरमेऽर्जुन रथिनमात्मानञ्च पाराथिं सर्वलोकसाक्षिकञ्चकार, तदा । ओर् तेरिल, अर्जुनस्य स्वाभिमानविपयेरथे । अथवाऽतिविलक्षणेरथे । वैलक्षण्यश्च – अर्जुनरथस्य पूर्व- मेवाश्वत्थामादिविमुक्तैरस्त्रविशेष: जझपरितकलेवरस्यापि कृष्णसङ्कल्पेना युद्धसमाप्तिविधृतत्वम् । अस्य विस्तरः भारतेद्रष्टव्यः । प्रणववच्छेपप्रधानोद्यर्यरथः इत्यपिवैलक्षण्यम् । अप्रतस्थिताव पिसारथिनात् भगवतश्शेपिणोऽ- प्राधान्यम् । तदुक्तं - अभिरक्षितुमप्रतस्स्थितं त्वाम्प्रणवेपार्थरथे च भावयन्तः " इत्यादिना । अर्जुनाविवे- कविध्वंसनाय भगवताकृतमुपायमाह - आरणम् पाडिय इति । सर्वोपनिषत्सारभूतां गीतां गायत इत्यर्थः । गीता सज्ञानुगुण्येनात्र गानशब्दप्रयोगः । युद्धभूमोहि रोदनमेवप्रथितम् । अत्रतु गानमिति कोप्ययं विनोद
- पञ्ज सक्ति ऎऩ्ऱुम् रहस्य सास्तिरङ्गळिले पेरागैयाले, अवऱ्ऱालाऩ भगवा ऩुडैय तिरुमेऩि मुदलियवऱ्ऱै - पञ्ज उबनिषन्मयम् - पञ्जसक्तिमयम् ऎऩ्ऱु सॊल्लुगिऱदु। (पञ्ज उपनिषत्=पञ्जोबनिषत् मन्दिरङ्गळाले कूऱप्पडुमवै, पञ्जबूदङ्गळ्।) इव्विदमे- इन्द अप्पिरागिरुद उलगम्-भगवाऩुडैय ज्ञानम् सक्ति मुदलिय आऱु कुणङ्गळैयुम् मऱैक्कादु ऎडुत्तुक् काट्टुगैयाले इदै षाट्
- पर मत भने अचिप्तत्याधिकारः ३।
- तीवगै माऱ्ऱियऩ्ऱोर् तेरिलारणम् पाडिय नम् तेवगि सीर्मगऩार् तिऱम्बावरुळ् सूडिय नाम् मूवगै यामऱियात् तत्तुवत्तिऩ् मुगमऱिवार् ना वऴिये नडत्तुम् नडैबार्त्तु नडन्दऩमे।
- २०७
- ७
- इति ध्वन्यते । कएवमगाय दित्यत्राह - नम् देवविशीर मकनार इति । कंसस्यकटके तदीयक्रूराव- लोकनपरिहाराय प्रथमं स्वोदरे निक्षिप्य पश्चात् गोकुलेगूढं संवर्ध्यच प्राप्तकाले कृष्णं प्रकाश्यास्माकमुपकृतवतीहि । देवकी । तादृश्याः प्रशस्तः पुत्रः । " ब्रह्मण्यो देवकीपुत्र " इति हयुपनिपदपि घोपयति । मकनार - मातुर्बत्सलः कनिष्ठः । अथवा देवकिशीर् मकनार् कंसेन पूर्वं उपलतले प्रहृत्य व्यापादितान् स्वस्य पढपिशिशून् स्मारं स्मारं सन्तप्तोदराया देवकया गर्भे चन्द्रमा इवशीतीभूयाविर्भूतः । यद्वा देवकि इत्यादि — स्वयं दुर्विभेद्य कंसकृतस्वपाद निगळचन्धमुन्मोक्तुमक्षमयोर्मातापित्रोर्बन्धमोक्षायाविर्भूय - अनन्यगतिकस्य कृत्स्सस्यलोकस्य “बन्धविच्छेताऽहमेवे " त्याघोपयन्निवस्थितः । अपराधावा देवकीत्यादि – दशरथेनमहिपीभिश्च चत- सृभिर्व्यक्तिभिस्सम्भूयोत्पादिता पत्यचतुष्टयव्यावृत्ततया वसुदेवदम्पतिभ्यां नन्दगोपदम्पतिभ्याञ्चमिलित्वो- त्पादित एकः प्रियः पुत्रः । तादृशेन भगवता स्वस्य सम्बन्धमाह तिरन्यावरुल शूडियनामिति । तस्यामोघ- कृपापात्रीभूताबयम् । “कृष्णे नमेमोध वचोभवेत् ” — कौन्तेय प्रतिजानीहि नमे भक्तः प्रणश्यतीति द्रौपद्यर्जुनाभ्यां स्वार्जितत्वेन कीर्तिताया भगवत्कृपाया न वयमपवादभूताः । " मदेकवजैकिमिदं व्रतं ते “—
- Co
- ।
- “-
- सत्यं सएवरभसो भवदौपवाद्यश्चक्रं तदेव शितधारमहञ्च पाल्याः । साधारणेत्वयिकरीश । समस्त जन्तोर्मातङ्ग- मानुपभिदानविशेषहेतु " इत्युचिरेहि आचार्याः । एवं भगवता कृपापात्रीकृतावयं पूर्वाचार्य प्रवर्तित मार्गे सर्वात्मनाऽनुसराम इत्याह — मूचकै यामिति । अरियासतुवम् अचेतन तत्त्वम् । प्रकृतिकालनित्यविमूत्याख्य त्रिविधाचेतनवर्ग प्रकारवेदिनां पराशरपाराशर्यादीनां सूक्तिमनुसृत्य प्रसृतेन सम्प्रदायाध्वना वयमपि ग्राम इत्यर्थः ।
- कुण्यमयम् ऎऩ्बर्। वेण्डप्पडुगैयाले आऩन्दमय मॆऩ्बर्। मिग आसैयुऱ्ऱु
- ६- ना। (upb= शुक्र। श कॆल्लाम् इच्चॊऱ्कळिऩ् मेलॆऴुन्द पॊरुळैक्कॊण्डु विपरीतमागक् कट्टलागादु।
- (पासुरत्तिऩ् करुत्तु।) अऩ्ऱु गुरुक्षेत्तिर युत्तत्तिऩ् नडुवे तेरूर्न्दु वेद कीदमाम् कीदैयैप्पाडि तीवगैगळै माऱ्ऱिय श्रीदेवगी पुत्तिरराम् नम् कण्णऩ् कऴलिणै
- २०८
- देशिकाशयप्रकाशसद्दिते
- इति श्रीकवितार्किक सिंहस्य सर्वतन्त्र स्वतन्त्रस्य
- श्रीमद्वेलनाथस्य श्रीमद्वेदान्ताचार्यस्य कृतिषु
- पर मत भन
- ॥ अचित्तत्वाधिकारः तृतीयः सम्पूर्णः ॥
- नावाक् । " रेखामात्रमपिक्षण्णादामनोर्थर्त्मनः परम् । नव्यतीयुः प्रजास्तस्य नियन्तुनेम्मिवृत्तयः ॥ इतिवदिहापि " शिष्या शिक्षितबुद्धश्श्रुतिपथे येषां वयं येचनः ॥” इति रीत्यावयं तिष्ठाम
- देशिकेन्द्रदयादृष्टिनष्टमोहो व्यतानिषम् ।
- व्याख्यामचेतना मिरव्य तत्त्वगोचरभागगाम् ॥ १ ॥
- गुणत्रयलसद्वपुः प्रकृतिकार्यवगं शनैः
- अतीत्यतमनेहसा पुनरुपस्थितेन क्रमात् ।
- स्वयन्तु परमे पदे विविधकिङ्कृती: श्रीपतेः
- भजन्ति शुभयादृशा गुरुवरस्यधन्या जनाः ॥ २ ॥
- इति श्रीवत्सवंशायनस्य देशिकचरण परायणस्य नारायणस्य
- कृतिषु श्रीमत्परमत भगव्याख्यायां देशिकाशयप्रकाशा
- भिरन्यायां अचित्तत्त्वाधिकारस्तृतीयोऽभूत् ॥ ३ ॥
- यडैन्दु अनुक्किरहम् पॆऱ्ऱ नाम्, मूऩ्ऱु वगैयाऩ असचेतनदत्तुवङ्गळिऩ् मरुम मऱिवार्गळ् तमदु उपदेशमुऱैयिल् नम्मै नडत्तिय अडिदप्पामे नडन्दु नऩ्मै पॆऱ्ऱोम्।
- श्री परमदबङ्गत्तिऩ् अचित्तत्तुवादिगारम्
- तमिऴ् मॊऴि पॆयर्प्पु मुऱ्ऱुम्।
- परमतमने परतस्याधिकार: ४।
- श्रीमते लक्ष्मीनृसिंहपरब्रह्मणे नमः
- श्रीमते रामानुजाय नमः । श्रीमते वेदान्तगुरवे नमः ।
- श्रीमान् वेङ्कटनाथार्य: कवितार्किक केसरी । वेदान्ताचार्यवयमे सन्निधत्तां सदाहृदि ।
- ॥ परमभट्टे परतस्याधिकारः ॥
- वेलैप्पुऱम् अगम् काण्बदुबोल् वेद नऩ्ऩॆऱिसेर् नूलैप्पुऱम् अगम् काण्डलिल् नुण्णऱिविऩ्ऱि निऩ्ऱीर्!
- मालैप्पॆऱ वऴिगाट्टिय तेसिगर् वाचकमे
- ओलैप्पुऱत्ति लॆऴुदुगिऩ्ऱोम् उळ्ळे ऎऴुदुमिऩे।
- ऩि
- श्रीमते लक्ष्मीनृसिहा परब्रह्मणे नमः
- अथ श्रीमत्परमतभङ्गव्याख्यायां देशिकाशयप्रकाशाभिख्यायां
- ११ ४ १ (४) मासे नमस्येश्रोणायां श्रेयसेशरणैषिणाम् । काञ्च्यां कृतोदयं किञ्चित्स्वयं ज्योतिर्भजामहे ॥ १ ॥ स्थिरत्रस परिस्फुरन्निखिउलो कसृष्टयादिकृत् रमापतिमुपासितुं तदिह तस्य तत्त्वं ब्रुवन् । तनोतु मम निश्चलाम्मतिमसौ तदूह क्षमां त्रयीशिखरदेशिको दमितवादि वादाहवः ॥ २ ॥ परतत्त्वाधिक्रियायां चतुर्थ्यां व्याक्रियामहम् । वर्तयिष्यामि विबुधा विमृशन्तु विमत्सराः ॥ ३ ॥
०४ परतत्त्वाधिकारः
श्री श्रीमते लक्ष्मिक्रुचिम्म परट्रम्मणे नम: श्रीबरमदबङ्गम् - परदत्वादिगारम् मॊऴिबॆयर्प्पु (पासुरत्तिऩ् करुत्तु।) कडलिऩ् अगम् पुऱम् अमैप्पै अऱिवदुबोल् वचेतनूल् वऴिवन्द क्रन्दङ्गळिऩ् करुत्तैयुम् अऱिवदिल् नुण्णिय मदियिऩ्ऱि निऩ्ऱ उलगत्तीर् कळे! केळुङ्गळ्। तिरुमालैप्पॆऱ वऴिवगुत्त नन्देशिगऩ् काट्टिय वाचकत्तै ओलैगळिल् इडुगिऱोम्। उळ्ळे ऎऴुदुमिऩे! २०९ तेसि २७ २१० उक्त देशिकाशयप्रकाशसहिते ईच्वरऩिऩ् उण्मै” चेतनाचेतनाb mi” उत्तनः पुरुषस्त्वन्यः " ६ ढङ्ग की ऎऩ्गिऱ up Gu२०g or CG, Gum कलां ईश्वर सौगतादिपरिगणित पोडशविधान- एवं गतेन ग्रन्थेन — “भोक्ताभोग्य मिति श्रुतिमनुसृत्य चेतनाचेतनवर्गद्वये निरूपिते तयोः प्रत्यक्षप्रति- पन्नतया तत्र सम्प्रतिपत्ति कुर्बतामपि अनधिगते परतस्त्रे विप्रतिपद्यमानानां वक्ष्यमाणार्थस्य साम्प्रदायिकस्य हृदि धारणेन सर्वशङ्का समुन्मूलनं भविष्यतीति अस्मिन्नविकारे ऽपेक्षमाणानां अवधानं कर्तव्य तथाविधत्ते- बेलै पुग्म् इत्याद्यगाधया । समुद्रस्यान्तर्बहिर्माननिर्णयो यथादुष्करः, तथैव वेदार्थानुसारि मीमांसाद्वयस्या न्तर्बहिरर्थनिर्णयोपीति तद्रहिततया तदपेक्षित सूक्ष्मधीविशेपशून्या हे मानवाः ! श्रुणुतेतिशेषः, इति पूर्वार्धार्थः । अत्रमूले- काण्डल इल इति पदच्छेदेनायमर्थ उक्तः । काण्डलिल इत्यैकपद्येतु ग्रहणविषये सूक्ष्मबुद्धिरहिता इत्यर्थोभाव्यः । एतदुक्तम्भवति समुद्रस्यान्तर्गाभीर्यमेत्रा पाताळनिमग्न पीवरतनुजानाति मन्दर मैनाकादिः । तस्य- बहिरायामविस्तारादिकमेव वेत्यञ्जना सुतः । नकोप्यस्यान्तवहिर्मानद्वयं एक एवचन् वेद । तथैव कलिकर्मब्रह्म- मीनांसकेषु नै कोपि बोधायनादिभिरेकीकृत पूर्वोत्तर मीमांसाधितात्पर्योपलब्धि युगपल्लभते । अपितु " मीमां सायाः कबन्धं कतिचनजगृह राहुलं शिरोऽन्ये " इम्युक्तरीत्या ततदेकदेशार्थमात्रे पर्यवस्यतीति त्रस्यन्त इमे आचार्याः तादृशान् तत्त्वं बोधयितुमेव हे मितम्पचा इत्यत्र सम्बोधयन्ति । न तु सोल्लुण्ठनमिति । समुद्रे नाविकानां स्वमार्गमात्र ज्ञानस्यैव पर्याप्ततया तदीयकृःस्न प्रदेशतत्त्वाज्ञानेनानलेशाभावेपि - " धर्मेप्रमीयमाणेतु वेदेन करणात्मना । इतिकर्तव्यताभागं मीमांसापूरयिप्यतीति समस्त पुनस्तोमसाधक समवेदार्थ विचार्यत्वान्मीमां सायाः तत्राकृत्स्नवेदित्वं आत्मनोऽनथायैव भवतीति भावः । ननु - “कृशानर्थान् ततः केचिदकशांस्त्रत्रकुर्वते " इति स्वकीयतर्कपाण्डित्येन वितण्डा ताण्डवमकाण्डे कुद्भिर्विरचितानां तेपाङ्ग्रन्थानां” कोवा चक्षुरुद्रञ्चयेदपि पुर स्साटोपतर्कच्छटाशस्त्राशस्त्रि विहारसम्भृत णास्वादेषु गदेखि “ति भवदुक्तरीत्यातीवदुर्बोधत्वादयमनर्थ आपतन् अपरिहरणीय एवेत्यत्राह - म। लॅप्पेर इत्यादिना । अनायासेन भगवल्लाभाय तत्त्रमार्ग प्रदर्शितवतां पूर्वाचार्याणां वाक्यान्येव ययमन्त्र पत्रपृष्ठं लिखानः । यूयञ्च सावधानमेधान्येव स्वहृदये गुरुतेत्यवशिष्टाचार्यः । अपेक्षमाणानां ११ कीऴ्गाट्टिय जडजीवप् पॊरुळ्गळुक्कॆल्लाम् ऒरुयिराय्- कीदैयिल् उत्तम पुरुषऩ् वेऱावाऩ्” ऎऩ्ऱु उपदेशित्तबडियिले उलगु तऩ्ऩोडॊऩ्ऱि निऱ्कत् ताऩ् वेऱाय् निऱ्कुमवऩे ईसुवरऩ् आवाऩ्। पौत्तर् मुदलियोर् कट्टिय ‘काणामै’’ (अनुपलब्धि) का पड़ी Four Gurugor क्री पाच अतीन्द्रिय वॊण्णादु। परमतमने परतत्वाधिकार: ४। २११ शास्त्रे स्वेद्यः ईश्वरस्वरूपरूपगुण विभूतिविशेषलकेत निषेधिक जन्माद्यस्य यतः इत्पादिकjugu निश्चिलजगदेक कारणत्व सर्वशरीरित्य निरा- सौकर्याय सर्व सङ्कलय्य सदयन्देशिका उपादेदिशुः । श्रीराम वियोगेन ताम्यत्यपि भरते - " कच्चितदुष्टं व्रजसि रानस्याक्लिष्टकर्मण” इति तद्धृदयं प्रश्नेन विशोध्य तदीयं रामविषयक अनुकूष्माशयं ज्ञात्वा तदनन्तरमेव सन्तुष्टो गुहः यथा चित्रकूटगमननार्ग स्पष्टपदिदेश, तथाऽलाचार्या अपि स्वान्तेवासिनः " सवत्सरं तदर्धवे “तिं रीत्या परोक्ष्यैवाथ प्रसन्ना उपसन्नेभ्यः सुष्ठु उपदिशेयुः । तदेव वावार्थवचनं युग्ना विनाक्लेशं धारण सौकर्याय कोशेपुसकलय्य प्रदर्शयान इति भावः । उक्के एडुमिने यावदक्षरराशिग्रहण - मनसि - " शुकचनठन्त " इति रीत्या इदम्मुहुर्मुहुरावर्तयध्वम् । पश्चाद्युपतौ सत्यां सर्वं सम्परिपूर्यते । " स्वाध्यायोऽध्येतव्य " इति वदिविहृदयम् । । अथ वृत्तेनाधिकारद्वयेनास्य सङ्गतिं विवक्षन्- प्रेरितारञ्चमत्वे “त्युक्त प्रकृतपरमात्मस्वरूप नितरव्यावृत्त तथा कीर्तयति-उक्तेति । ओरउथि विउक्षण आत्मा । इतरेपां स्वरूपसतादिप्रयोजक इति यावत् । पृथियादीनि तत्त्वानि सर्वाणि पृथक् पृथगुपादाय तावद्वारं तानि प्रति ईश्वरस्यान्तर्यामित्वमत्यादरेणावर्तितमन्तर्यानित्राह्मणे । तर्हि चेतनाद्यन्तर्यामित्वेपि तत्सजातीयत्वमेवास्तु इत्यत्राह - उत्तमः पुरुष इति । “॥॥॥॥ परमात्मेत्युदाहृतः । यो लोकत्रयमाविश्यचिभर्त्यव्यय ईश्वर इति गीतावचनम् । लोक्यत इति लोकः । तत्त्रयं = प्रकृतिबद्धमुक्तःस्त्रयः । तदाचिश्येत्यन्तरात्मत्वमुक्तम् । निध्यान्तरात्मस्वस्याप्युपलक्षणमिदम् । अन्य इति तदन्तरात्मत्वेपि तद्वैलक्षण्य- मुच्यते । तदिदमाह — उलकु इति " अत्र उलकु तन्नोडु ओत्रि निर्फ वेरुनिररि इति श्री भक्तिसारमूरिगाधा हृदिकृता । तत्रेश्वरं सम्मुखीकृत्य कथनात् - निररि (नितिष्ठसि ) इति शब्द मेदो भवति । स्वापृथसिद्धे जगति शब्दभेदो सर्वत्रान्तरात्मतयाऽवस्थानेपि ततोऽस्यन्त विलक्षणतया तिष्ठसीतितदर्थः । नन्वेतादृशेश्वरस्त्ररूपाद्य सिद्धा तन्निरूपण- मशक्यम् । तदसिद्धिश्चानुपलम्भान् । यदि स्यादुपलभ्येतेति व्याप्तेः । अनुमास्याम इति चेत् । न । अहो । महानिपुणोयसि । तद्व्याप्तहेतोरप्यनुपलम्भादित्यत्राह – सौगनादीति । स्वरूरानुपलब्धिः स्वव्यापकानुपलब्धिः, स्वकार्यानुपलव्धिः स्वकारणानुपलब्धिरिति प्रथमं चतस्रोऽनुपलब्धयः । पुनश्धानि प्रत्येकं गृहीत्वा ततद्विरुद्धवस्तु- कळैयो इल्लै सॆय्यमुडियादु। अवैगळ् नमदु पुलऩ्गळुक्कुप् पुलप्पडादबडि सास्तिर मात्तिर वेत्यङ्गळ् अऩ्ऱो? प्रम्म सूत्तिरम्-जगत्कारणमिवऩ् ऎऩ्ऱु कूऱियवाऱु कारणत्तुवम्, उलगुक्कॆल्लाम् उयिराय् निऱ्कै वेऱु आदारम् अऱ्ऱु इरुत्तल्, मुमुक्षुक्कळुक्कु उपास्पऩुाऩमै,मोक्षम् तरुगै, मुक्तर्गळुक्कु मुगम् २१२ देशिकाशयप्रकाशसहिते विपयकोपलब्धिः, तत्तद्विरुद्धवस्तुकार्योपलब्धिः, तत्तद्विरुद्धवस्तु च्याप्त विषय को पलब्धिरिति तिसृभिरुपलब्धिभिर्मळने प्रत्येकं चतस्र इति सामस्त्येन पोडशविधानुपलव्धिर्भवति । यद्यपि प्रतिस्तोमं प्रथमां विहाय द्वितीयादीनां तद्वि- रुद्धवस्तुविपयकोपलब्ध्यादीनां यथाश्रुतेऽनुपलव्धिरूपतैवनास्तीति कथं पोडशानामप्यनुपलब्धित्वमिति भवतिशङ्का । अथाप्यासां उपलब्धीनां स्वरूपानुपलठध्यादिवत् अभावसाधकत्वाविशेषात् अनुपलब्धिशब्दवाच्यत्वोपपत्तिरिति भावः । इदच बोधिचित्त विवरणाद्यनुसारेणकथितम् । न्याय विन्द्ध्यादौतुतासामेकादशविधत्वमेव कीर्तितम् । " अनुपलब्धिमिः” इति तृतीयाया :- निषेधिक इत्यत्र निषेधेऽन्वयः । अतीन्द्रियेति शास्त्र कवेद्यत्वेहेतुः । • " असन्निकृष्ट वाचा चद्वयमत्र जिह्वासितम्। ताद्रूप्येण परिच्छित्तिस्तद्विपर्ययतो पित्रे “त्युक्तेः । शास्त्र कयेद्येति - अतीन्द्रिय नित्यास शशविषाणादिव्यावृत्तिः । ईश्वरस्वरूपं = वक्ष्यमाणरूपाद्याश्रयभूतं – “एको बे नारायण आसीन्नब्रह्मानेशान " इत्यादिप्रतिपन्न देवतान्तरव्यावृत्तत्र स्वरूपम् । रूपं = " हिरण्मयः पुरुषोदृश्यते- हिरण्यश्मश्रुः " " न भूतसङ्घसंस्थान:- नित्यं नित्याकृतिधरं — इत्यादिप्रसिद्ध दिव्यमङ्गळ विग्रहः । गुणाः- ‘सत्यका मस्सत्यसङ्कल्पः- समस्त कल्याणगुणात्मकोसो – इत्याद्यवगताः प्राप्यत्वप्रापकरवोपयुक्ताः दिव्यात्म- देहानुबन्धिनो गुणाः । विभूतयः " सर्वखल्विदं ब्रह्म " " तद्विष्णोः परमं पदं - इत्याद्यवगताः नित्यविभूति- लीलाविभूतयः । विशेषशद्ध । द्वन्द्वान्ते श्रुतः प्रत्येकमीश्वरस्वरूपदिष्वन्वीय तेपामुक्तं इतरवैलक्षण्य व्यञ्जयति । निपेधान इति । अत्यन्तातीन्द्रियेप्येतेषु योग्यानुपलब्धेरभावेन केवलानुपलब्धेरभावसाधकत्वायोगादिति भावः । एतत्तच्चञ्चचार्चाकभङ्गेभ्यः ख्यास्यते । "
१ अथशास्त्रत ईश्वरस्वरूपप्रतिपत्तिमाह – जन्माद्यस्येति । अस्यप्रत्यक्षादि प्रमाणप्रतिपन्नस्य कृत्स्नस्य- जगतः, जन्मादि सृष्टिस्थिति प्रळयसमाहारः, यतोऽतीन्द्रियाद्भवति, तद्ब्रह्मेति पूर्वसूत्रादनुवर्त्यव्याख्येयम् । निखिल जगदेकेति । सृष्टिकारणत्वाद्यवान्तर भेदानादरेण सामान्योक्तिरियम् । एक शब्दः - " ब्रह्मवनं ब्रह्मवृक्ष आसीदित्युक्तं निमित्तोपादानैकयं प्राधान्यंवा वक्ति । अत्रेदं बोध्यम् - निखिज्जगज्जन्मादित्रितय फारणत्वेपुत्रिषु प्रत्येकमेव ब्रह्मलक्षणं सुवचम् । शेपनैयर्थ्यात् । अत एव न्यायसिद्धाज्ञ्जने – “ सर्व कार्यों- स्पादकस्थं ब्रह्मऋक्षण’ मिति प्रत्येकमेवाभ्यधायि । सम्मतञ्च तत्सूत्रकृतोपि " अचाचराचरप्रहणादि ति सर्व- सहर्तृत्वमात्रस्यापि तलक्षणत्वं कथयतः । जन्माद्यधिकरणे त्रितयोक्तिस्तु ब्रह्मविष्णुमहेश्वराः क्रमेण सृष्टयादित्रय- फर्तार " इति त्रिमूर्तिसाम्यादि वादि पक्षप्रशमनाय । तथाचाधिकरणसारावळी - " प्रत्येक लक्षणत्वं सुत्र चमिह बहूदा तिर्धीमहिम्ने॥॥ सम्मूयाप्याहुरेके फलमपिचतदा शङ्कितार्थव्युदासः” इति । दळानां द्विविधाहि व्या- वृत्तिः प्रसिद्धार्थध्यावृत्तिः शक्तितार्थ व्यावृतिरिति । “रूपरहितसर्थवान् वायुरित्यादौ - रूपरहितस्या का शादेः, ।
परमतने परतस्वाधिकारः ४। धारत्वादिकं मुमुक्षूपास्यत्वमोक्षप्रदस्व मुक्तप्राप्यत्वादिकं ईश्वरलक्षणाएं की। सर्वकार्य G६ ईश्वर निमित्त। स्वगत गयोगादिविशेषाङ्क सं " स्याम्” ६ वां की p सङ्कल्पविशिष्ट साक्षादुपादान DIT (६० (६०) ही इतर काङ्क कं सूक्ष्मचिदचिद्विशष्ट रङ्ग उपादान की डा। २१३
स्पर्शनतः पृथिव्यादेश्व प्रसिद्धत्वात् दळद्वयेन तयोर्व्यावृत्तिः प्रसिद्धार्थ विपयणी । इहतु सकलजगज्ज निहेतु- स्वमात्रस्यापि अन्यत्रकाप्यप्रसिद्ध्या दाळान्तरवैयथ्यपि तद्वत्वेनशङ्कित चतुर्मुखादेर्दळान्तरेण व्यावृत्तिः क्रियमाणा शङ्किता विषयणी भवति इति । सर्वशरीरित्वेति द्रव्यान्तरानाश्रितस-द्रव्यशरीरित्वमित्यर्थः । शरीरलक्षणश्च- प्रागेव विवृतम् । सर्वद्रव्येत्यत्र द्रव्यपदं सर्वान्तर्गतगुणादेर्द्रव्यत्वघटितशरीरत्वायोगे नासम्भववारणाय । शब्दस्य ’ द्रव्यत्वपक्षे आकाशापृथक सिद्धे तस्मिन् तत्तज्ज वापृथक् सिद्धेषु ततच्छरीरेषु च साक्षादीश्वरापृथसिद्धि विरहेण साक्षाचच्छरीरत्वाभावात् असम्भववारणाय द्रव्यन्तरानाश्रितेति सर्वद्रव्यविशेषणम् । यदि च सर्वेषामप्यस्मन्मते तत्त्वत्रयसमुदायरूपत्वात्-अन्ततः सर्वस्याप्यर्थेतनद्रव्यस्य यक्तिचिज्जीवापृथक सिद्धत्वावश्यम्भावेन द्रव्यान्तराना- श्रितद्रव्यत्वमे वा नसिद्धमितिमन्यते तदा - " जगत्सर्वं शरीरन्त” इत्याद्यनुसारेण द्रव्यान्तराष्ट्रवसिद्धस्य द्रव्यस्यापि - साक्षादीश्वरापृथक् सिद्धत्वमनिवार्यमिति तन्नदेयं भविष्यति । एवं- स्व-स्वज्ञानेतरस्वनपि सर्वद्रव्यविशेषणं कार्यम् । अन्यथा-” यस्यचेतनस्य यद्द्वय सर्वस्मनास्वार्थेनियन्तुं शकय” मित्यादिशरीरलक्षणे चैतन्य विशिष्टानुयोगिका पृथकसिद्धि प्रतियोगित्वस्यैवनिवेशात् स्ववैशिष्ट्य व च्छिन्नानुयोगिता काट सिद्धि प्रतियोगितायाः स्वस्मिन् प्रतियोगितास्स्वस्मिन्नीश्वरेचात्माश्रयादिभ्योऽऽ- चैतन्ये-चैतन्य वैशिष्ट्यावच्छिन्नस्वनिष्ठानुयोगिता काष्टथक् सिद्धि समवेनशरीरस्वाभावतः दोपापातात् । अत एवत्रकुळधरवाणीन्यारूपाभृतपद्महस्स्यां-” अदिलुम् पेरिदान मूलप्रकृतिक्कुम् अदिल पेरिदान उन् सकल्पज्ञान चुक्कुम् आत्मावान नी” इति गुरुकेश्वरोक्तिरपि- ईश्वरसङ्कल्पज्ञानस्येश्वरं प्रतिशरीरत्वाभावेन तत्प्रति तस्यात्मस्वकीर्तनं केवलापृथक् सिद्धिमात्र तात्पर्ययेणेति- साक्षात्स्वामिभिर्व्याख्याता । निराधारत्वेति । " स्वेमहिम्निप्रतिष्ठित” इत्यादिश्रवणादिति भावः । प्रथमं- सर्वशरीरित्वकथनेन सर्वाधारत्वोपस्थितेः, आधारान्तररहितस्यैव तथास्वमुपपद्यत इति तदुपपादकतया तदेक- वाक्यत्वेन विन्यासः कृतः । मुमुक्षूपास्यत्वादीनाञ्चातथात्वात् भिन्नवाक्यवाकरणमितिबोध्यम् । मुमुक्षूपास्य- त्वेति । पपुत्रिषु जन्मकारणत्वादिविव प्रत्येकं पर्याप्तत्येपि यउपास्यस्तपत्र मोक्षाख्यफलप्रदः, यस्तादृशफलप्रदः कॊडुत्तल् इत्यादिगळ् ईसुवरऩुडैय इलक्कणङ्गळ्। नाऩ् उलगावेऩ् ऎऩ्ऱु ऎण्णिच् चॆय्वदाल् इवऩ् उलगुक्कु निमित्त कारणम्। तऩ्ऩिडमे निगऴुम् कडबड सम्योगादि कारियङ्गळुक्कु इवऩ् नेरिलेये उबादान कारणमाऩाऩागिलुम्, मऱ्ऱ वऱ्ऱुक्कु सूक्ष्म प्रबञ्ज शरीरगऩाय्क्कॊण्डु इवऩ् परम्बरैयाग उबादागमागिऱाऩ्। । — २१४ ईश्वरकं नियतविषयक ६४ देशिकाशयप्रकाश सहिते ‘इवऩैगर्त्ता उदाऩऩ् ऎऩ्ऱदऩ् करुत्तु " ५१ कर्तृत्वादिकी उदासीनत्व क्रं सर्वविषयक कामान्तीॐ विरुद्ध। जाम्भुकं नियामक कायङ्ग की गली Boor to। शुक ईश्वर विषयक- स एव प्राप्यतया स्वयं फलं च भवति । न तु लोक इवात्रान्य उपायः अन्यत्फलमिति शङ्कनीयमिति - शङ्कितार्थ- न्युदासायैव जन्मादिकारणत्वतयोपादानवत् एषामप्युपादानमिति भाव्यम् । अत एवैषां त्रयाणामेकवाक्यता - सम्पादनम् ।।” तमेवैकं जानथात्मानं” “य आत्मदावलदा: “-“सोश्नुते सर्वान् कानान् सब्रह्मणा विपश्चितेति वाक्यजातमिह प्रमाणम् । अश्रुपूर्व — " जगदेक कारणत्वे “त्यत्रैकशब्देन प्रस्तुतं ब्रह्मणो निमित्तोपादानैकयं तत्तदवच्छे- दका कारभेदादुपपादयति — सर्वकार्थेति । यथाकुलालकुविन्दादिः - " अह मे तरकार्यकुर्या " मितीच्छाकृत्या- दिविशिष्टतया घटपटादिकार्यं प्रति निमित्तं भवति, तथैत्रेश्वरः - " बहुस्यां प्रजायेये “तिसङ्कल्प- विशिष्टःसन्नविशेषेग सर्वकार्यनिमित्तकारण इत्यर्थः । “सङ्कलविशिष्टतया निमित्तम्” इति निदंशेना- चेतनदण्डचकादिगत निमित्तश्चात् चेतनगतस्यतस्य कर्तृत्वपर्यवसानलक्षण वैलक्षण्यमभिहितं भवति । अचेतनस्य तत्र तत्र कथञ्चित् सहकारितामात्रेण गौणतया निमित्तस्वात् । एतेन –” इवन् तान् जगताय परिणामिकैयाले उपादानमुमायिरुक्कुम्” इति तच्चत्रयव्याख्याने- " ज्ञानशक्तयादिविशिष्टनाय् कोण्डु सहकारिकारण मुमायू इरुक्कुम्” इति चरवरमुन्युक्तिः प्रत्युक्ता भवति । सहकारित्वनिमित्तत्वयोर्भेदानवगमकृतत्वात् । " कारण निमित्तोपादानसहकारिभेदेन त्रिप्रकार मायिरुक्कुम् । अदिल निमित्त कारणमावदु - उपादानकारण- मान वस्तुवै कार्यरूपेण विकरिप्पिक्कुम् वस्तु " इत्येतत्प्रकरणस्थ स्ववाक्यविरोधाच । न चात्र परिणमयितुरेव निमित्तत्वकथनात्-तत्र ज्ञानशक्तया दिविशिष्टस्य सहकारिताकथनं कथं विरुद्धमितिवाच्यम् । ज्ञानशक्तया दिहीनस्य परिणमयितृत्वासम्भवेन तस्य तत्त्व एव पर्यवसानात् तद्वतो निमित्तत्वस्यैव वक्तुमुचितत्वात् इति । एवमीश्वरस्य सर्वकार्यं प्रत्यपि एकरूप्येण निमित्तस्येपि उपादानत्वं न तथा भवति । किन्तु कचित्साक्षात् । कचित्तु परम्पर- येति विभज्यदर्शयति – स्वगतसंयोगादीति । ईश्वरगतघटसयोगादीत्यर्थः । स।क्ष। त्= निष्कृष्टशुद्धस्त्ररूपेण । • ईसुवरऩ् कर्त्ता आयिऩुम् उदास्नऩ् ऎऩ्ऱ इदै ऒव्वॊरु विषयत्तिलुम् कॊण्डाल् मुरण्बडुम्। वॆव्वेऱु विषयत्तिल् कॊळ्गैक्कु, आदारमिल्लै। आगैयाल् अवऩैच् चॊल्लुम् आगमम् वेऱु करुत्तुळ्ळदाग वेणुम् ऎऩ्ऩिल् - अऩ्ऱु। मऱ्ऱवरैत् तुणै कॊळ्ळामल् उलगैप् पडैप्पदिलुम् जीवर्गळिऩ् तुयिल् परमतमते परतत्त्वाधिकारः ४। शास्त्रका अन्यपरक ढङ्ग २६वाङ्गी - चेतनान्तरसङ्कल्प की लण कर्ता २१५ महदादिसृष्टिकruji पुरुषां उत्तरकार्य upp दे निद्राप्रबोधादि तुकङ्काळा ज्ञानचिकीर्षादिका कं खं चेतनां प्रयं न विशेषिला पेरकत्व ं। एपां साक्षात्स्वरूपगततयाऽऽगन्तुकतयाच तदुपादानत्वं साक्षादेवेश्वरस्यभवतीति भावः । एतेन - एककार्ये निमित्तोपादानयोरैक्यं नसम्भवति । विरोधादितिवदन्तः परे प्रत्युक्ताः । सर्वकार्यनिमित्तभूतस्यैवेश्वरस्य स्वगतघट- संयोगादिक प्रत्युपादनत्वस्य दृष्टत्वेन सर्वैरभ्युपगतत्वात् । तादृश “योगोपादानत्वाभावे तस्य विभुत्वानुपपत्तेः । संयोगादीत्यादिना साक्षादेवेश्वरगत चिदचिद पृथसिद्धयादिकं विवक्षितम् । ननु - द्रव्यप्रपचं प्रति ईश्वर- स्याभिन्ननिमित्तोपादनश्वे नायं संयोगादिष्टान्तो भवितुमर्हति । संयोगादीनामद्रव्यत्वेन तत्र तत्सम्भवेपि द्रव्ये कथन्ताया अशान्तेरिति चेन्न । अस्य महान मेऽपापाणमयेवह्निसम्भवेपि पापाणमये पर्वते कथं तत्सम्भव इति इति प्रत्यवस्थानतुल्यतयोस्कर्पसमान्य जातिदूपणग्रस्तत्वात् । दृष्टान्ते उत्कर्पण = अभ्युचयतया दृष्टस्य धर्मस्य साध्यसिद्धिप्रति प्रयोजकत्वाभिमानेन पक्षेतदभावतस्साच्या सिद्धि प्रत्यवस्थानस्य तल्लक्षणत्वात् । घटसंयोगादौ यदृच्छादृष्टस्याद्रव्यत्वस्य कारणद्वयैक्यादिकं प्रत्यप्रयोजकत्वादिति तु परमार्थः । नचैवं सति सिद्धान्ते उपादा- नोगदेययोरनन्यत्वप्रवादभङ्गापत्तिरिति वाच्यम् । तस्य द्रव्यमात्रविषयकत्वात् । द्रव्यविपये सत्कार्यवादार्थं तथा स्वीकार निर्बन्धेपि अद्रव्येषु तथा निर्वन्धाभावेन पूर्व नसतामपि संयोगादीनां सत्सु द्रव्ये पूत्पादाङ्गीकारे बाधका भावात् । अत्रेदं वक्तव्यम् - अवस्थाश्रयत्वमुपादानत्वम् । तदूषटकावस्थाच – आगन्तुका पृथसिद्धधर्मः । आगन्तुकत्वन्नाम – प्रागभाव प्रतियोगित्वरूपं जन्यत्वम् । ईश्वरगत घटसंयोग सूक्ष्मचिदचिद्वैशिष्ट्यादीनां च तथात्वात् तदुपादाय तस्योपादानत्वोपपत्तिः ।
नवैवसति -” उपयन्नपयन्धर्मो विकरोतिहिधर्मिण मिति तस्य विकारित्वापत्या निर्विकारत्वश्रुति विरोध इति वाच्यम् । विकारत्वावस्थात्वघटक जन्यत्वयोर्मियो विविक्ततया सूक्ष्मचिदचिद्वैशिष्ट्यादिकमादायेश्वर- स्पादानत्वोपपत्तावपि विकारित्वापत्त्यनवकाशात् । तथाहि — विकारत्वघटकजन्यत्वं च प्रागभावाप्रति- योगित्वात्मकनित्यत्वाभावरूपं व्यतिरेकमुखनिरूप्यम् । अवस्थास्वघटकं पुनः प्रागभावप्रतियोगित्वरूपमेवान्वय- ऎऴुच्चि मुदलियवऱ्ऱै नडत्तुवदिलुम् अवऩे नेरिल् कर्त्तावागिऱाऩ्। जीवर्गळुक्कु अऱिवु तन्दु मुयलुम्बडि मूट्टुवदाल् अवर्गळ् विषयत्तिलुम्, असेदऩङ्गळुक्कु मेऩ् मेलॆऩ परिणाम परम्बरै उदिक्कच् तॆय्वदाल् अवऱ्ऱिऩ् विषयत्तिलुम् प्रेरगऩ् अक्राणीकृत (जळां शुश्री। इवऩुडैय इन्निलैये इरण्डिऩ् २१६ देशिकाशयप्रकाशसहिते अचेतनां ६ प्रेरक - कार्यान्तरानुगुणविकारमात्रहेतुत्व ं। प्रवर्तकृया इवऱ्ऱाल् ळ ऎऩ्ऱुम् की। चेतनाचेतन की @G giuty प्रेरक वेष Gr नियन्तृत्व। चेतनविपयI स्वतन्त्रशास्त्र मुख क्र६० ६ नियमनविशेष mgiupp प्रशासनशब्द औपचारिक। प्रशासितृत्व ं अचि। मुखतः । एवञ्च सूक्ष्मत्व विशिष्टचिद चिद पृथक सिद्धेः - विशिष्टं शुद्धान्नातिरिच्यत” इति न्यायेन केवलचिद- चिदपृथसिद्ध्यनतिरेकात्, तस्याश्चेश्वरे सार्वदिकत्वेनास्या अपिकथञ्चित्प्रागभावाप्रतियोगित्व रूप नित्यत्वप्रा प्त्या • तदभावाभावात् न विकाररूपत्वमिति न तामादायेश्वरस्य बिकारित्वापत्तिः । सूक्ष्मत्व विशिष्टचिद चिद पृथक सिद्धे- विशिष्टवेषेण प्रागभावप्रतियोगित्वात् अवस्थारूपत्वमिति तामादायतस्योपादानता निर्वाहश्च । नन्वेवमपीश्वरगत- घटादिसंयोगस्य चिदचिदपृथसिद्ध्यादिवत्सार्वदिकत्वाभावेन प्रागभावाप्रतियोगित्वाभावात् विकाररूपतैव प्राप्तेति तमादायेश्वरस्य विकारित्वं दुर्वारमेत्रेतिचेन्न । नामान्तरभजनात्वस्यापि विकारशव्दार्थान्तर्भावेणेश्वरगत घट- पटाद्यागन्तुक संयोगतः तत्र नामान्तरव्यवहारविरहात् तदनापत्तेः । अधिकमपेक्षमाणन्यसिद्धः ज्ञ्जनरत्न- पेटिकादौ अस्मत्कृतोपादानतातत्त्व त्रिवेण्यां च द्रष्टव्यम् । तहीन्तर विपयेकथं तस्योपादानतेत्यत्राह - इतरत्प्रतीति । स्थूलचिदचित्प्रपञ्चशरीरकमात्मानम्प्रतीत्यर्थः । अयमर्थ: - भाव्यवस्थाचतः प्रागवस्थायोगि द्रव्यमुपादानमिति लक्षणात् भाविस्थूलचिदचिद्वैशिष्ट्यात्मकावस्था वत्स्वात्मानम्प्रति सूक्ष्मतद्वैशिष्ट्यात्मकप्रागवस्थावान् ईश्वर उपादान- मिति स्थिते - निष्कृष्टवेषेणावस्थान्तरापत्ते स्स्वशरीरभूत चिदचिद्गतत्वेन - परम्परयैव तस्य तदुपादनत्वमिति । न च पारम्परिकं तद्गौणमेवेति केवल निमित्तमात्रेश्वर सिद्ध्यापत्तिरितिवाच्यम् । " जलं वहति देवदत्तः” इत्यादौ घटद्वाराज वहनेपि देवदत्ते मुख्यतत्कर्तृत्ववत्, अत्रापि जगदुपादानताया मुख्यत्वोक्ति सम्भवात् । " न हि स्वाङ्ग स्वव्यवधायकम् " इति न्यायात् । नन्वीश्वरस्य — कर्तृत्वादिकमसिद्धम् । तथा सति - " साक्षीचेता केवलोनिर्गुगश्चे” त्यादि श्रुतोदासीन- स्वादिधर्मविशेषात् । " केवलः गुणत्रयवश्यत्वाभावेन फलाभिसन्धिपूर्वक कर्तृत्वाभावादुदासीन " इति तस्यक- र्तृत्याभावव्याप्तत्वन्ध्यभिहितं उपनिषद्भाष्ये । न च कर्तृत्वादीनां उदासीनस्वस्यच समानविपयकरवे विरोधेपि विभिन्नविपयकतयाऽविरोध इति वाच्यम् । विपयविशेपव्यवस्थापक प्रमाणादर्शनात् । अव ईश्वर बोधकागमानां विषयत्तिलुम् नियन्द्रुत्वम् ऎऩ्ऩवुम्बडुगिऱदु। इदल्लामल् जीवर्गळ् विषयत्तिल् इवऩै प्रसासिदा ऎऩ्बदुमुण्डु। अदु सास्तिरादिगळ् मूलमाग उपदेशिप्पदालेऱ् पडुगिऱदु। जडङ्गळिऩ् विषयत्तिल् अप्पडि इवऩैक् कुऱिप्पिट्टाल् अदु मुक्यमऩ्ऱु। परमतमने परतत्त्वाधिकारः ४। IM १ २१७ अन्यपरत्वमेवेति न परतत्त्वविशेषसिद्धिरित्यत्र - कर्तृत्वादीनां उदासीनत्वस्य च स्वरूपं, विषयभेदेनाविरोधञ्च शा पूर्वकं सप्रमाणमाह-ईश्वर त्यारभ्य - “नैर्घृण्य परिहारे " त्यन्तेन महाप्रकरणेन । आदिना कारयितृत्वादि परिग्रहः । विरुद्धेति । एतदुक्तं भवति - " कर्ता कारयिता च सः - साईचे ना केवडोनिर्गुगश्च - अध्यक्ष- श्यानुमन्ताचे " त्यादिष्वीश्वरस्य श्रुताः कर्तृस्वकारयितृत्व प्रेक्षकत्वानुमन्तृत्वोदासः नत्यादयो धर्माः परस्परं विरुध्यन्ते । लोके प्रयोजकस्य कारयितृचं, प्रयोज्यस्य कर्तृचञ्चदृष्टम् । एतदुभयत्र्यतिरिक्तो मध्यस्थः खलु प्रेक्षकोभ। वतु- मर्हति । स्वयमेवप्रवृतं अनुमतिदानेन कुर्वितं प्रेरयन्नन्य एवानुमन्तेत्युच्यते । एपुकृत्येषु सर्वथा यः पराङ्मुख स्स किलोदासीन उपलभ्यते । तथा च कथमेषा धनगां सामानाधिकरण्यमीश्वर इति । नियत- विषयेति । व्यवस्थितभिन्नविपयेत्यर्थः । नियानकेति । शास्त्रे कमभिगम्येऽयं स्वेच्छया नियनायोगादितिभावः । तर्युपात्तवचसां कागतिरित्यत्राह - अपालिति । “आदित्य यूप” इत्यादाचित्र प्रत्यक्षप्रत्यनीकार्थे नितात्पर्या योगात् यथा कथञ्चिन्मुक्तात्मप्रशंसापरा एवैताइयो भवितु नीतिभावः । एत्रम्पूपिक्षे ते अथकर्तृादीनां व्यवस्थितविषयकत्वं प्रदर्पाविरोध वक्तुं प्रथनमीश्वरस्य साक्षात्कर्तृ विषयमाह-चेतरान्तर सङ्कल्पेति । चेतनान्तरं = हिरण्यगर्भादिः । चतुर्मुखसृष्टयुत्तरं व्यष्टिग्दार्थानां सर्गे ईश्वरस्य न साक्षात्कर्तृचम् । चतुर्मुखं अभ्यन्तरीकृत्यैव तेन तत्करणात् । तस्माच्चेतनान्तरसङ्कल्पमनपेक्ष्य यदीश्वरः महदादि पृथिवीपर्यन्त समष्टि- तत्त्वानि स्वयमेव सृजति, तत्र सकती । " अस्मान्मायी सृजते विश्वमेतत्” इति श्रुतेरित्याशयः । किमीधरस्य चतुर्मुख सृष्टयनन्तरं पुत्रे निवेशितभरस्येव पितुः कचिदपि न साक्षात्कर्तृत्वमस्तीति चेदाइ - पुरुपेति । नाना विषयविपिनेषु इन्द्रियाश्वान् सम्प्रधाव्य तदायासेन विक्कत्रे रथिनिपुरुषे, ईश्वरसारथिर्दया सागरस्स्वोत्सङ्गे सुखमये स्वापेन विश्राम्य, तदवसाने पुनर्भोगार्थे पूर्वसंस्थानादिविपर्यासलेशम पिचिना करण कळेवरादि सङ्घटनेन सम्बो- घयति । निद्रा=स्वापः । आदिना स्वमपरिग्रहः । तत्रापीधरस्य साक्षात्कर्तृत्व - " पथस्सृजते सहिकर्ते " ति श्रुतमितिभावः । पूर्वोक्तविधस्य’ पि पिनुस्साक्षात् स्ववल्लभास्विवेति बोध्यम् । इत्थञ्चैवंविधचेतनान्तर सस्था- नधीनकृत्यविशेषेषु ईश्वरस्य कर्तृत्वं चरितार्थमिति प्रदश्य-कारयितृत्वस्य ततोपि विभिन्नविषयकत्वमाह - उत्तरकार्य प्रतीति निद्रामयोषाधु तरकालं तचत्कार्य विशेपान्प्रतीत्यर्थः । तथा च चेतनानामचेतनबैलक्षण्या बुद्धिपूर्वक- कार्यहेतुनाया एव वक्तव्यतया प्रळयस्वापादावत्यन्त सकुकुचितां चैतन्यशकिं कार्यानुगुणतया चिकास्य, तस्था- मुत्तरोत्तरं चिकीर्षात्वाद्यवस्थां चोत्पाद्य, चेतनगततत्तरकार्यकर्तृत्व हेतुतां यद्भजतीश्वरः, तदेवतस्य कारयितृत्वं प्रेरक- त्वापरपर्यायं भवतीतिभावः । पूर्वोक्त सर्वपुरुषसाधारण चेतनान्तर कर्मसङ्कल्पाद्य प्रयोज्येश्वरगत कर्तृव वैलक्षण्यमत्र- तदीय कारयितृत्वे द्योतयितुं - " विशेषित्तु इत्युक्तम् । तत्तत्पुरुषकर्मानुगुणतयेत्यर्थः । तथाचानयोर्विषयमेदेन- परिहार उक्तोभवति । सर्व पुरुष - कतिपय पुरुषविषयकत्वाभ्यामिति हृदयम् । अथवा विशेषिचु इति-अचेतन । ०५४-२८ २१८ देशिकाशयप्रकाशसहिते विषयक सामान्यप्रेरकत्वव्यावृत्तिः । प्रेरकत्वम् = कारयितृत्वम् । वक्ष्यमाणानुसारात् । ज्ञानचिकीर्षादीति प्रयत्नावस्थापि विवक्षिता । अथाचेतनविषयक कारयितृत्वे विशेषमाह - अचेतनेति । मुद्रादिषु घटादिकार्योत्पत्त्यनुगुणकपालवाद्यां- कारविकारमीश्वरः प्रथमंसकल्प्य तद्द्वाराघटाद्युत्पादयतीति कार्यान्तरानुगुणतादृशविकारमात्र हेतुत्वाकारेणाचेतन विषये तस्य कारयितृत्वमित्यर्थः । मात्र पदेन चेतनविषय इव ज्ञानचिकीर्पादिहेतुताव्यवच्छेदः । ततश्च चेतना चेतनयोर्विषये कारयितृत्वमीश्वरस्येपद्भिन्नमितिबोध्यम् । अत्रायं विवेकः- मृदो घटोत्पत्तौ मृदुपादानं कुलालोनि - मित्तमितिस्थिते - ईश्वरएबोपादानन्निमित्तञ्चेत्यपिश्रूयते । तत्कथमितिचेत् श्रुणु । घटादिकार्य तत्रतत्रयदि- विशिप्योपादीयते, तदा घटत्वावच्छिन्न कार्यतानिरूपित निमित्तोपादानकारणताया तत्तत्कुलालमृदादिव्यवस्थित- व्यक्तिद्वयनिष्ठत्वेपि - घटादेर्जगदन्तर्गतत्वेन समुदायत उपादाने तादृशजगत्त्वावच्छिन्न कार्यतानिरूपितोक्तकारण- ताद्वयमीश्वर एवेतिनोक्तानुपपत्तिः । ननुजगत्प्रति निमित्तत्ताया: कर्तृत्वे एव पर्यवसानस्य पूर्वमुक्तत्वेन सर्वा- चेतनम्प्रत्यपि स एव कर्तेत्युक्तं भवति । ततश्चात्राचेतनवर्गप्रति स एव कारयितेति कथनं कथं सङ्गच्छते । नकस्मिन्नेव कायें एक एवाकारमेदं विना कर्ता कारयिता च भवति । न च पूर्वयत् कार्यतावच्छेदक धर्मभेदेनो- भयोपपत्तिः जगत्वाचच्छन प्रतिकर्ता घटत्वायवच्छिन्नम्प्रति कारयितेति वाच्यम् । लोकदृष्टया द्रविणा दि प्रधानेन कर्तृमृत कुलालादि प्रेरककेतुपुरुषादेरेव घटत्वाद्यवच्छिनकारयितृत्व स्वीकारात् । अन्यथेश्वरस्य घटत्वाद्यवच्छिन्नकर्तृतास्त्री कारेपि कानुपपत्तिः । प्रत्यक्षविरोधादेव हि तथानभ्युपगमः । तथा च समस्समाधिरि- तिचेन्मैवम् । कार्यठावच्छेदकधर्म भेदासभवेपि कारणतावच्छेद का कारवैचित्र्यादुक्तो भयोपपत्तेः । तथाहि– घटाद्यचेतनप्रपञ्चम्प्रति ईश्वरस्यास्ति द्विविधस्सङ्कनः । तत्रैक: = पूर्वोक्त स्ततदाकारेण बहुस्स्यां प्रजायेयेति । तद्विशिष्टतया अचेतनवर्गप्रति तस्यकर्तृत्वम् । अपरस्तु - घटाद्यचेतन कार्योत्पत्त्यनुगुणविकारजातं तद्धेतु- भूताचेतन मृदादिपूत्पादयामीत्यादिः । तद्विशिष्टतया चतस्यकारयितृत्वम् । साक्षाचदुत्पत्ति हेतु सङ्कल्पवस्त्रे तत्कर्ता । तदुत्पत्त्यनुगुणपदार्थान्तरोत्पत्ति हेतु सङ्कल्यवत्त्वे च कारयितेतितु परमार्थः । अत एव - घटादिकार्यान्तरोत्पत्त्यनुगुण विकारविशेष हेतु सङ्कल्त एक एवेश्वरस्य घटादिकार्ये कारयितृस्वव्यवहारमापा- दयन्नपि विकारविशेषेकर्तृत्व व्यवहारञ्चापादयति । उक्तरीत्या कारणतावच्छेद काकारमेदसत्वात् । सोयमाकार- मेदोयद्येकस्मिन्नेव कार्यस्यात् तदाप्यविशेषं पश्यतु भवानिति । नन्वेवमीश्वरस्य कारयितृत्वाद्युपपत्तावपि प्रवर्तकत्वं कथमुपपद्यत इत्यत्राह — इवल इति । उक्तैरेव हेतुभिरित्यर्थः । तथाचे– “श्वरप्रेरितो गच्छेत् स्वर्गना श्व- भ्रमेववे” स्यायुक्त प्रवर्तक्रत्वमपि कारयितृत्वाद्यनतिरिक्तमित्याशयः । अथ – " यः पृथिवीमन्त रोयमयती " त्याधुकं नियन्तृत्वमप्येतदनन्यत्वेननिर्वहति - चेतनेत्यादि । इत्थं चेतन विषये ज्ञानचिकीर्षायुत्पादनतः,
। = जीवां परमतने परतस्वाधिकारः १४। २१९ पराधीन कर्तृत्व IT ६३५ शास्त्र सावकाश सर्वेक्षण org परसापेक्ष कर्तृत्व २६ ५mpu। ६ Lunity, कायकरण कर्मकालादिसापेक्षा क उपदेशसापेक्षण ज्ञान, सर्वशक्ति जीवण ईश्वरायत्त प्रवृत्तिमा की शास्रवश्यLLI
अचेतनविषये पूर्वोक्त विकारमात्रोत्पादनतश्च । वेपम् = रूपम् । तथा च पूर्वोक्त प्रेरणस्यैव नियमनरूपत्वेन प्रेरकत्वमेव नियन्तृत्वमिति तदुपपत्यैवैतदप्युपपद्यत इत्यर्थः । अथ – “ प्रशासितारं सर्वेषां - शास्ता विष्णु- रशेपस्ये” स्याद्युक्तं प्रशासितृत्वमपि चेतनविषये प्रदर्शयति चेतनविषयेति । शास्त्रम् = विधिनिषेधो । तयो स्स्वातन्त्र्यञ्च नियोगपर्यनुयोगानर्हत्वम् । नियमनविशेष इति । तथा च चेतनाचेतनविभागं बिना यदेतदीश्वरस्य प्रेरकत्वाद्यपरपर्याय नियन्तृत्वसूचे-तत्र चेतनानां विषये यादृशो नियमन विशेषः - आदौ करण कळेवरैर्दयमानमनास्सन् जीवान् घटयित्वा मानं प्रदीपमिव प्रदाय ज्ञानचिकीर्पाद्युत्पादनमुखेन विवेक- वल्लरीं वर्धयतीश्वर इति तादृशमेव नियमनांशमादाय चेतनानां प्रशासितेति प्रथत इत्याशयः । अत्र ज्ञान- चिकीर्पाद्युःपादनमात्रस्य सामान्यतः प्रेरकत्वादि रूपत्वेपि ततोऽधिकं शास्त्रप्रधानाद्यशनादाय चेतनविषये प्रशासितेति विशिष्य व्यवहियते । स्वशासनावबोधि शास्त्राण्यदत्वापि हि सर्वान्तः प्रवेशमात्रेण भूतावेशन्यायतो ज्ञान चिकीर्पाप्रयलाद्युत्पादनं कर्तुं शक्यम् । तथा च तस्याप्यत्राधक विधानात् नियमनविशेष एव प्रशासनमिति विवेकः । नन्वेवमपि शास्त्रस्य मनुष्यमात्राधिकारत्वात् अचेतनविषये कथमीश्वरः प्रशासितास्यात् ? न च- " प्रशासितारं सर्वेषां " इत्यादौ - " सर्वस्वमाधिकारिकमिति न्यायेनाधिकारिभूत मनुष्यमात्रे सर्वशब्द- सङ्कोचादचेतनविषये कः प्रश्न इति वाच्यम् । " एतस्यवाक्षरस्य प्रशासने गार्गि द्यावापृथियौ विधृतेतिष्ठत” इत्यादिनाऽचेतन विषयेपीश्वरप्रशासनस्य स्पष्टं श्रुतेस्तद्धाना योगादित्यत्राह - अचिचै इति । तथा च चेतन वर्ग शास्त्रमुखेन नियम्य तदुपकरण तयाऽचेतन पदार्थानां भगवता विनियोजनात् तावन्मात्रेणा चेतनांशे तस्य कथञ्चित् प्रशासनं ज्ञातव्यं इत्यर्थः । औपचारिकम् इति । यथा पूर्व चेतनविषये सामान्यतः प्रेरकरवाडते विशेषतश्शास्त्रादिनापि नियमनमभूत्, तदादायच प्रशासितृत्वं मुख्यमुक्तम्, न तथात्र विशेषाकारसम्भवोस्ति । तस्मात् सामान्यतोऽचेतनविषये यदुक्तं पूर्वं कार्यान्तरानुगुण विकाराद्युत्पादनमुखेन प्रेरकत्वम्, तदेवादायात्र जीवर्गळुक्कु ईसुवरऩुक्कुट्पट्ट कर्त्तुरुत्वसक्तियुण्डागैयाल् सास्तिरङ्गळ् कट्टळैयिडुवदु सरियाऩदे। ताऩे ऎल्लामऱियमाट्टाद-सॆय्यमाट्टाद जीवर् कळुक्कु ईसुवरऩिऩ् उपदेश मूलमायुम् उदवियिऩ् मूलमायुम् अऱिवुम् सॆयलुम् अमै किऱदु ऎऩ्गैयिल् यादॊरु आक्षेपमुमिल्लै।जीवऩ् -ईसुवरऩिऩ् उदवियाल् सॆयल् पडुगिऱाऩ् ऎऩ्ऱाल् सास्तिरम् इवऩैक् कट्टादु ऎऩ्गिऱवर्गळ् ऒऩ्ऱु नोक्कवेणुम्। २२० देशिकाशयप्रकाशसहिते ऎऩ्ऱु Bar-“अस्तु” DI प्रवृत्ति कीg शास्त्रवरमत्व ं घटिurrugarib। अन्तर्यामिuruji उपदेशमुख क्रं मम प्रेरि छ प्रवर्तिकं की चेतना jiour Co की अनुमन्तृत्व। विपये प्रशासनमपिवर्णनीयम् । ततश्चात्र प्रशासन इत्यादि विशेषशब्दस्यापि सामान्यपरत्वरूपं गौणत्वमेव- प्राप्त मिति हृदयम् । ननु चेतनस्याचेतनवदीश्वरशरीरत्वेनात्यन्तविधेयत्वाश्चेितना धिकारकशास्त्रवैयर्थ्यम् । स्वतन्त्रतया प्रवृत्तिक्षमोहि नियोज्यो भवतीत्यत्राद — जीवेति । यथाऽचेतनानीश्वरदत्त गन्धादि गुण जातं वहन्ति, तथा १ चेतना अपि जडव्यावृत्त्यर्थं तेनदत्तां कर्तृत्वादिशक्ति विभ्रत एव भरतादिवदत्यन्तपारतन्त्र्यं प्रकाशयन्ति । न तु साङ्ख्यमत इवात्यन्तकर्तृता रहिताः । येन शाखवैयर्थ्यं भवेत् । तथा च सूत्रितं – “कर्ता शास्त्रार्थवत्त्वात् " इतीति भावः । ननु - “स्वतन्त्रः कर्ते” ति पाणिन्यनुशासनात् जीवस्य कर्तृत्वे पराधीनत्वं न सम्भवति । कर्तृत्वस्योक्तरीत्या स्वातन्त्र्ययटितमूर्तिकत्वादित्यत्र सदृष्टान्तं समाधते - सर्वज्ञेति । यथा जीवस्यस्वभाविकज्ञानगुण सम्पन्नस्यापि –’’ अनादिमायया सुप्तः” इत्युक्तप्रकृतिपरवशस्य मलिनमणेरिव तिरोहितज्ञानस्य - " अज्ञो जन्तु” रितिरीत्याऽचेतनप्राया स्थितिरिति तदपनोदनाय ईश्वरोपदेशाघीन ज्ञानत्वमङ्गीकियते, तथैव- " स्वयं मृत्पिण्डमूत- स्ये”ति स्वरक्षणेप्यशक्तस्य जीवस्य " ईश्वरप्रेरितोगच्छेत् स्वर्ग वा श्वम्रमेववेतीश्वराधीन कर्तृत्वं स्वाभाविक- कर्तृत्वेप्युपपन्नमित्यर्थः । नचोकसूत्र विरोधश्शयः । व्युत्पत्तिवादोक्तरीत्या तत्क्रियाकारकान्तरव्या पारानधीन व्यापरत्वस्यैव स्वातन्त्र्यरूपत्वेन, ईश्वराचीनकर्तृत्ववत्त्वेप्यस्यानपायात् । न हीश्वरस्तत्तत्क्रिया कारकम् । अपितु दण्डचक्रादीन्येव हि तथा । भवति च तदधिष्ठातुः पुरुपस्य तथ्य पारानधीनव्यापारवत्रम् । यदि नाम कर्त्रा सामान्यतोऽन्यानधीनेनभाव्यम्, तदा वक्ष्यमाणरीत्या कायकरण कर्म कालाद्यपेक्षायास्सर्व प्रवृत्तिषु दुर्वारतया कचिदपि पुरुषः कर्ता न भवेत् । कायकरणकालादीनां प्रकृतवचिक्रियादिकारकत्वन्नास्तीति तादधीन्यं न कर्तृनां चिन्तीत्येतत्तु प्रकृतेषि तुल्यमिति सुध्यतु भवान् । तदिदं सवं सूचितं-” पराचु तच्छ्रुतेरितिसुत्रयता ।
तऩदु उडल्गॊण्डु इन्दिरियङ्गळ् तुणैयाग मुऩ् कर्मानुसारम् तक्क कालत्तिल् जीवऩ् प्रवृत्तिप्पदिलुम् इन्द केळ्वि पिऱक्कुम्। उळ्निऩ्ऱुम् उपदेशित्तुम् ताऩ् प्रेरित्त जीवर्गळै अप्पोदे मीट्कवुम् ईसुवरऩाल् मुडियुम्। आयिऩुम् मीट्कादे सिऱ्सिल समयङ्गळिल् आयिडुग ऎऩ्ऱु अनुमति सॆय्दु इरुप्पदाल् इवऩै अनुमतिगर्त्ता ऎऩ्गिऱोम्। परमतने परतस्वाधिकारः ४। २२१ ८० चेतनाचेतनाका प्रवर्ति॥ श्रयं कार्याङ्कां निवहि GOLD GODgion प्रवृर्तिकङ्क सहकारित्य जगत्सृष्टचादिका सहकारि ६ वी unit - फालादिकाका सहकारिक विषय की यथा सङ्कल्प जी शयानं शरीराकाङ्क्षां का ६वां ६० कल अपेक्षिकङ्क Gour G "” सङ्कल्पि तात्पर्य। नन्दीश्वरायच प्रवृत्तित्वे जीवस्य शास्त्रवश्यत्वाभावात् शास्त्रवैयथ्यं पुनरपितुर्वारमेवेति आशङ्कयाह- जीवेति । अत्र जीवश्शास्त्रवश्योनभवति ईश्वराख्यव्यक्तचन्तरवश्यत्व दित्यनुमानमभिप्रेतम् ।
। नतु – ‘श्रुतिस्स्मृतिमेवाज्ञेति वचनात् तदाज्ञाशास्त्रयोरनन्यताथगमेन कथमियमाशङ्केति चेत्-त्रकेचित् - श्रुतिस्मृत्यादेश्तदाज्ञारूपत्वमनङ्गीकुर्वता बाद्यतुल्येन केनचिदयमाक्षेपः कृत इति व्याख्यान्ति । तन्न । तस्यास्तदाज्ञः रूपत्वेपि हृदि स्थितान्तर्यामि प्रेरणस्य प्रत्यक्षतदाज्ञारूपत्वेन परोक्षतदाज्ञारूपशास्त्राद्बलीयस्तया तद्वैयर्थ्यशङ्केत्येवाचार्याशयात् । " आज्ञाकुर्यान्न कुर्यादिति तु निगळिते धावनादेशवरस्यात् । " इतियुदाहृन मन्यत्र । निगळनं=अन्तर्यामितयाहृदि प्रविश्य नियमनस्थानापन्नम् । धावनादेशः = कुर्यान्नकुर्यादिति विधिनिषे- धतुल्यः । उभयमपि हि तदाज्ञेव । कायेत्यादिना प्रतिवन्या समाधानम् । करणं इन्द्रियाणि । कर्म-पुण्यापुण्ये । न हि चेतनाधीनत्वमेव शास्त्रत्रश्यताविरोधि । पाशाद्यचेतननिगळितस्यापि वन्दिनः शास्त्रवश्यताविरहदृष्टेः । अत ईश्वराधीनताया अनङ्गीकारेपि कायाद्यधीनता प्रत्यक्षसिद्धा कथंवायेन्त । अथ तस्यां सत्यामपि जीवस्वातन्त्र्यस्य नहानिः । काय करणादीनां प्रयत्नतः जीवेन स्वानुकूलतया नेतुं शक्यत्वात् इति यदि मन्यसे, तथैवात्रापि – " कृतप्रयत्नापेक्ष स्त्विति सूत्रोक्तरीत्या जीवानां तत्तत्कर्मसु प्रथमप्रवृत्ती ईश्वरस्यापि सामान्यकारणतामात्रत्वेन विशेपसंरम्भाभावात् जीवस्वातन्त्र्यं परिपूर्णमिति शास्त्र- सार्थक्यं मन्यस्व । अत्रवक्तव्यं सर्वं सङ्गत्यतिशयवशात् पूर्वमेत्र जीवतत्त्वाधिकारे विवृतमस्माभिरिति अपेक्षमाणास्ततएवात्रगच्छन्तु । अत्र पूर्व वाक्ये – जीवानां परसापेक्षत्वेपि कर्तृत्वोपपत्तिरुक्ता । अत्रतु- परसापेक्षकर्तृत्ववतामपि — शास्त्रवश्यत्व कृततत् फलभाकुः वोपपतिरुक्तेति भेदोबोध्यः । अथैवं सर्वदा चिन्तित- निमिषितादिष्वपि जीवान् प्रेरयत ईश्वरस्य - " अध्यक्षश्चानुमन्ताचे" स्युक्तमनुमन्तृत्वं कथं सङ्गच्छते ! स्वयमेववा - अन्येनवा प्रवर्तमान प्रति-मस्त्वितिवादी तृतीयः पुरुषोद्यनुमन्तेत्युच्यते । नतु प्रेरक एवे
सेदऩर्गळैयुम् अल्लादवऱ्ऱैयुम् सिल विषयङ्गळिल् ऊक्किऩबोदुम् अव्वो कारियङ्गळ् अवर्गळाले तलैक्कट्टुवदिल्लै। अप्पोदु ईसुवरऩ् इळन्दलैक्कु पॆरुन्दलै सुमप्पदुबोल् कूडनिऩ्ऱुदवुगिऱाऩ्। इन्निलैये सहगारित्तुवम् ऎऩप्पडुम्। जगत्तै सृष्टिक्कुम् पोदैक्कु इवऩे तऩक्कु सहगारि ऎऩ्ऱदऱ्कुम् इरुविद २२२ Qiug सर्वकार्यविषयव्यापारवा गली - काया की D। कर्मानुगुणकार्य सृष्टि वैपम्यण्यपरिहार m। देशिकाशयप्रकाशसहिते विशेषकारण ईश्वरा -क्षेत्रज्ञ (६० विषमसृष्टिहिताहितप्रेरणा दिकनी कर्मवैषम्य अpng प्रयोजकONG श्रन्यदेष उदासीन छा की LIU फलप्रदत्व प्रकार। @G । । त्यत्राह – अन्तर्यामि इति । " ईश्वरस्सर्वभूतानां हृद्देशेऽर्जुन तिष्ठति । ग्रामयन् सर्वमूना नियन्त्रारूढानि मायये" ति सर्वत्रान्तरवस्थाय प्रेरयतीश्वरः । यन्त्रारूढानि - शरीराख्ययन्त्रारूढानीत्यस्मद्भाष्यकार आहुः । ऐन्द्रजालिकः यन्त्रारूढानीवेत्यध्याहृत्य शङ्करभाष्ये व्याख्यानम् । उपदेशमुखेनेति । शास्त्राचार्योपदे- शादिनेत्यर्थः । एतेन जीवस्य कृत्यविशेपेषु प्रथम प्रवृत्ति प्रभृतीश्वर: प्रेरक इति कथन्तस्यानुमन्तृत्वमिति विरोधो द्योत्यते । नचेदं -" कृतप्रयत्रापेक्ष" सूत्रे - कृतप्रयत्नापेक्ष " सूत्रे – “ जीवेन प्रथमङ्कृतम्प्रयत्नमपेक्ष्य तदनुमति दानेन प्रवर्तयतीत्यादि भाष्येण “प्रथम प्रवृत्तौ ईश्वर उदासीन” इत्यादितत्रत्यश्रुतप्रकाशिकयाच विरुध्यत इति वाच्यम् । प्रथम प्रवृत्ताबीश्वरस्य सामान्य कारण मात्रत्वेनाभिसन्धिविशेपविरहात् कर्मणामेव प्रधान हेतुतयो- दासीनत्वव्यवहारेपि प्रथम प्रवृत्ति प्रभृति सामान्यकारणत्वकृत प्रेरकत्वस्येश्वरेऽक्षतेः कथं तदेवानुमन्तृत्वसम्भव इत्याशयात् । इदञ्चानुपदमेव भविष्यति । अथाप्यविरोधेनानुमन्तृत्वमुपपादयति - अप्पोदे इति । सर्व- शक्तेन स्वेन प्रेरितस्य जीवस्य सद्यः प्रवृति विघटने ईश्वरस्वातन्त्र्यादेरक्षतत्वेपि तथाऽनिवारणमेवानुमन्तृत्व- मित्यर्थः । मीलाते अनिवार्य । अन्तर्भावित णिजन्तमिन्द पदम् । नन्वनिवारणे ईश्वरस्याय जोपम्भावः ओदा- सीन्यमेवावहेत् । नत्वनुमन्तृत्वमिति चेदाह - अस्त्विति । तथा च - " जगद्धि सर्व स्वपिति स्वयि सुप्ते परन्तपेति भगवतो मौने जीवप्रवृत्त्याद्यसभवेन - अस्स्विति जीवप्रवृत्त्यादिकमीश्वरोऽनुननुत इत्यर्थः । तथा च लोके तृतीय पुरुषस्यैवानुमन्तृत्वेपि इहात्यन्तपरतन्त्र जीवविषये प्रेरकपवेश्वरोऽनुमन्तापि भवतीतिभावः । अथ सहकारित्ववेप विशदयति ओरुविषयेति । चेतनाचेतनयोरल्पशक्तिकतया प्रथममीश्वरप्रेरित- योरपि तयोरुत्तरोत्तर प्रवृत्तिम्प्रति अवसरतो:-मस्तके वस्तुमारधारिणोदुर्बलस्य प्रचलइवेश्वर सहकरोति इति भावः । नन्वेवं स्वातिरिक्तचेतनाचेतनविषये ईश्वरस्य सहकारित्वयेपापपत्तावपि जगत्सृष्ट्यादावीश्वरः स्वस्यस्वयं करुत्तुक् कूऱलाम्। सहगारिगारणङ्गळाऩ कालादिगळुम् इवऩिट्ट वऴक्कु ऎऩ्ऱुम्, मुदलिल् इवऩ् निऩैप्पिट्टबडि मुडिक्कैयिल् वेऱॊरु तुणै तेडवेण्डाम् ऎऩ्ऱुम् अवै आगुम्। इप्पडि ऎल्लावऱ्ऱैयुम् इवऩ् सॆय्दाऩेयागिलुम् -जीवर्गळै पलबल पडिगळिल् पिऱप्पिक्कुम्बोदुम् अवर्गळुक्कु नऩ्मै तीमैगळ् उण्डागुम् पोदुम् ताऩ् चेतन परमतमने परतस्वाधिकारः ४। “काय्राक नमक प्रयोजनकक्री कङ्क कुनां?” प्रवृत्ति (६०) लीलारस क्रं २२३ ६० जीवरक्षण ६० कृश कामिकं का प्रवृत्तिकं की की अवाससमस्त कामत्व BrLT। शुभक- सहकारीत्युक्तिः कथमुपपद्यताम् उक्तं हि सूत्रकृता - उपसंहारदर्शनान्नेति चेन्न क्षीरबद्धीत्यादौ स्वयं सहकारि स्वमपि । प्रत्युत स्वव्यतिरिक्तकालादेरेव जगदारम्भादौ स्वसहकारितया स्वयमेव सहकारीतिकथनं वस्तुस्थिति- विपरीतञ्च भवति । यद्यप्युपादाननिमित्ताख्य कारणद्वयव्यतिरिक्तं सहकार्याख्यं न तृतीय कारणं किञ्चिद्भवितुमर्हति । यतः - परिणामिकारण उपादानम् । परिणामव्यतिरिक्ताकारेणापेक्षितं कारणं निमित्तमित्येव तल्लक्षणम् । कालादी- नामपि निमित्तकारण एवान्तर्भावः । तथापि उपादानभूतं वस्तु यः कार्यात्मन विपरिणमयति, सकर्ता निमित्तम् । एतदुभय भिन्नङ्कारणं सहकारी तिमात्रयातयोर्भेद इत्ति । अत्रद्वेषानिर्वाहमाह-जगत्सृष्ट्यादि इति । तत्र प्रथम- निर्वाह :- कालादि इति । अयम्भावः सहकारीत्यत्र साहित्यस्य भेदगर्भत्वात् सृष्ट्यादावीश्वरस्य स्वव्यतिरिक्ताः कालादय एव सहकारिणोभवन्ति ।" प्रकृतिं पुरुषञ्चैव प्रविश्यात्मेच्छया हरिः । क्षोभयामास सम्प्राप्ते सर्गक ले व्ययाग्ययौ ॥-“काले शंसति योग्यतां चिदचितोरन्योन्यमा लिमतोर्भू नाहङ्कृतिबुद्धिपञ्चकरणीस्वान्त प्रवृत्तीन्द्रियै”- रित्यादिप्रमाणसम्प्रदायाभ्यां तथैवावगतेः । तथापि यथा सूक्ष्मप्रकृते स्वज्यतिरिक्ताया एवोपादानत्वेपि, तस्यास्स्वशरीरतया तच्छरीरकस्स्वयमेवोपादनमिति निमित्तोपादानैक्यं सम्यक् सम्पादितं तथैय सहकारिमूत- कालादेः - " रूपान्तरन्तत् द्विज कालसञ्ज्ञं" “व्यक्ताव्यक्ते तथैवान्ये रूपे कालस्तथापर” मित्या दिनेश्वर शरीरत्वाव- गमात् तच्छरीरक ईश्वर एव सहकारीति विशिष्टाद्वैतेन निमित्तोपादान सहकार्यैक्यमपि भवतीति । अथद्वितीय निर्वाह :- सङ्कल्पित्त इति । एतदुक्तं भवति स्वयमेव सहकारीत्यस्य सृष्ट्यादौ स्वसङ्कल्पमात्रसहायोय भवतीति तात्पर्यम्। " बहुस्यां प्रजायेयेत्यादितः यथासक्कलमेवहि सृजति । नान्यप्रतीक्षया कदाचिदस्य मनोरथभङ्गो भवति । यथास्मदादीनाम् । पाञ्चाल्या आपदि पटविवृद्धावयमनुभावो भगवतोऽनुभाव्यः । तथा च वेङ्कटाध्वरिः - " अवेमव्यापाराकलनमतुरीस्पर्शम चिरादनुन्मीलतन्तुप्रकरघटना यासपटलम् । विपी - दत्पाञ्चालीविपदपनयैकप्रणयिनः पटानां निर्माणं पतगपति के तोरवतु न " इति । N
, प्रदाऩ कारणमऩ्ऱिक्के अवर्गळुडैय विसित्र कर्मङ्गळे विशेष कारणमाम्बडित् ताऩ् ऒदुङ्गि निऱ्कैयाल् ईसुवरऩै उदासीनऩ् ऎऩ्बार्गळ्। इप्पडि इवऩ् निऱ्पदुम् इवऩुडैय ओर् पलप्रधान स्वबावमागुम्। इत्ताले इवऩुक्कु पक्षबाददोषमुम् क्रूरऩ् ऎऩ्ऱ पॆयरुम् वारादु तप्पियदु। । देशिकाशयप्रकाशसहिते @ourg निर्व्यापारेश्वर कालादिक आi Gun २२४ ६) ईश्वर का? लीलारस आश्रितरक्षणादिरस मी - नित्यनिरतिशयानन्दg Cur ALLIT " निमित्तमात्रDIO L अभिमता ६६६० अवाप्त समस्त काम का ढङ्ग की कृततत्कालाभिमतसृष्टया दि ५mpu२०। अथैवं सर्वकार्येषु कर्तृत्व कारयितृत्व शासितृत्वानुमन्तृत्वादिमत ईश्वरस्य - " अवाक्यनादर" इत्याद्युक्तं उदासीनत्वं कथं सङ्गच्छते ! न हि केचिदुषा व्याप्रियमाण उदास्त इति वक्तुं शक्य इति शङ्कायामाह - । ६ष्पडि इति । उपपादितप्रकारेणेत्यर्थः । ईश्वरेति - नियन्तुः कथमुदासीनत्वमिति स्फोरणाय । क्षेत्रज्ञाः = यद्धजीवाः । विपमसृष्टिः = देवादिचतुर्विधनीचोच जन्मप्रधानम् । हिताहितप्रेरणम् = विहितनिषिद्धप्रवर्तनम् । विशेषकारणतान्त्रिना इति । तत्तः कार्यप्रतिनियतकारणमीश्वरोन भवतीत्यर्थः । तदुक्तं - समोहं सर्वभूतेषु न मे द्वेप्योऽस्तिनप्रियः - निमित्तमात्रमेवासौ सृज्यानां सर्गकर्मणि । प्रधानकारणीभूता यतोवै सृज्यशक्तयः ।" इति । सृज्यानां=प्रजानां शक्तय: = कर्माणि । अधिकरणमारावल्यामपि साधारण्येन हेतुस्सलिलमिव विभुस्सर्व- कार्याकुराणां वैषम्यन्त्वाविरिञ्चात्प्रतिनियत फलैः प्राणिनां कर्मबीजैरिति । तर्हि तत्र तत्र कार्यवैपम्ये किंविशेष- कारण मित्यत्राह-अवकळुडैयइति । क्षेत्रज्ञानामित्यर्थः । प्रयोजक = विशेषकारणम् । तथा च सूत्रं- “नकर्मा- विभागादितिचेन्नानादित्वादुपपद्यते चाप्युपलभ्यतेचेति । तत्रहि कर्मणोऽनादित्वस्थापनेन तादृशं कर्मवैपम्यमेव सृष्टिवैपम्ये प्रधानहेतुरिति, तदेश ईश्वरस्य सामान्यकारणतामा त्रत्वेनोदासीनत्वव्यपदेश इति हृदयम् । ननु स्वतन्त्रश्चेदीश्वरः कथं यथेच्छन कुर्वन् जीवानां कर्मापेक्ष्यकरोतीत्यत्राह - कर्मानुगुणेति । फलप्रदत्व प्रकारम् = ईश्वरीय फलमदानसकल्पस्य तथाविधत्वात् तदायत्तम् । स्वतन्त्रोपीश्वरः जीवानां प्राचीन कर्मानुसुत्यैव देवादिदेहयोगं ददामीत्येव सङ्कल्प्य तदनुगुणं फलं प्रयच्छति । " स्वातन्त्र्यमैश्वरमपर्यनुयोज्यमाहुरिति तत्र कानाम कथन्तेतिभावः । एवं धर्मिग्राहकप्रमाण सिद्धमीश्वरसङ्कल्पस्य तादृकूत्वं प्रधानसमाधानमुकरवा, सूत्र- कारोक्तं युक्तिविशेपमध्यभ्युच्चयायदर्शयति- इसाले इति । उक्तया कर्मसापेक्षतयेत्यर्थः । परिहारोपि इत्यपिना पूर्वोक्तप्रधानसमाधानसमुच्चयः । तथाचेश्वरस्य – " समोहं सर्वभूतेपुनमे द्वेप्योस्तिनप्रिय” इत्युक्त सर्वभूतसमतां संरक्षितुं स्वतन्त्रस्यापि कर्मापेक्षा कल्प्यते । अन्यथा स्वेछया देवतादिसृष्टी उत्कृष्ट पक्षपातः, दुःखयोनि निकृष्ट- स्थावरादिसृष्टौ निष्करुणत्वञ्च्चापद्यते । ततश्वोक्तदोपद्वया संस्पर्शाय - " साधुकारी साधुर्भवति – पापकारी अऱिवुडैयवऩ् एदेऩुम् ऒरु पयऩैक् करुदामल् मुयऱ्सिसॆय्याऩ्। ओर् विनोदत् तैयो जीवर्गळिऩ् पादुगाप्पैयो उत्तेचित्तु मुयलुगिऱाऩागिल् ईसुवरऩै परिपूर्ण मनोरदऩ् ऎऩ्ऱु सॊल्लमुडियादु पोगुम्। आगैयाल् ईसुवरऩ् इल्लैयादल् कालादि कळैप्पोल् एदुम् सॆय्यामल् वॆऱुम् निमित्त कारणम्मट्टिल् आदल् आगवेण्डावोपरमतमते परतस्वाधिकारः ४। २२५ प्रापोभवति" इत्यादिरीत्या कर्मानुगुणा दिपमसृष्टिः । तत्र च न तस्य पूर्वोकोपद्वयोदयः । यथा - बालेन क्रियमाणं मृदादिभक्षणं तस्यानर्थायेति मन्यमानाः पित्रादयस्तस्य मध्यादिना जिह्वानकरित्या निगृद्ध न्य हितबुद्धघा, सथैवेश्वरोप - “हरिदुःखानि भक्तेभ्यो हितबुद्धया प्रयच्छति । शस्त्रक्षाराशिठर्माण स्वपुत्राय यथा- पितेति दुःखयोग हितबुद्धधै वजनानां करोतीति भावः । तथा च सूत्र “वैपायनैर्धृग्ये, न, सापेक्षत्वात्तथ हि दर्शयतीति । अथ भट्टपराशर गदा अनि-’ निम्नोन्नतश्च करुणञ्चजगद्विचित्रं कर्म व्यपेक्ष्ण सृजतस्ता रङ्गशेपिन् । वैपम्यनिर्धृगतयोर्नखलु प्रसक्तिः तद् ब्रह्मसूत्रसचिवारश्रुतयो गृणन्ति " इति । १ १ अथैवमीश्वरस्य सक जगत्त्रष्टुरपि उदासीनत्वाविरोधमुक्ता सष्टत्यावः पृसमस्त कामस्वयोरपि तं ववतुं प्रमं पूर्वपक्षमाह – चेतने त्यादिभिर्वाक्यैः । " प्रयोजनमनुद्दिश्य न मन्दोपि प्रवर्तत इति प्रेक्षानुकारिगस्स्वार्थ- परार्थान्यतर प्रयोजनाभिसन्धेश्वर्जनीयत्सादित्यर्थः । अस्येयम् । ततः किमित्यत्राह - लीलारसेति । लीलया वक्ष्य- माणक्षणया योरस:- अनुभवः समित्यर्थः । इ स्वभाजनम् । नन्वनायाससाध्यानन्द जनकन्यापारस्यैवलील, येन जगद्विश्चनस्यचातथास्यात् न लीडासं युक्तमित्यन्यदेव प्रयोजनं वक्तव्यमित्याशयेनाह - जीवरक्षणेति । जगन्नि-ण- स्यायाससाध्यत्वेन लील। त्यायोगेपि करणा प्रयुक्त परप्रयोजनरूर जीरक्षण: भिसन्धिमूलकत्वेन तसं भविष्यतीति- म।वः । अत्राप्तम मस्तकामत्वेति । " नानवासनव सज्य निति ईश्वरस्य सर्व पूर्ण नस्य पवनादिफलानामपि पूर्वसिद्धतया नैवदर्थमीश्वर इदानीं प्रवर्तेतेति अन्यथाऽवाप्तस स्वानता विरोध इति च भावः । तदुक्तं इक- वार्तिके-” क्रीडा तस्सृजनाविश्धं विहन्येत कृतार्थता । सुखेतान जननेजगत् करणयासु जन्निति ॥ कृतार्थता - अवाप्त समस्त कामता । “जीवेदुःखाकुले विष्णोः कृपा काप्युपजायते ॥ " इति रीत्या करुगाकार्या जगःसृधिरिति पक्षप्यत्रोतरार्धेन प्रतिक्षिप्यते - सुखै हतानमिति । न हि पूर्ववदुःखोदधौनितन्तं करुगाई हृदय स्वयमपि पातयन्धीतिभावः । तर्हेयुः निपङ्कचसां ब्रह्मशेषकानां कातिरियत्राह - अध्याय ईश्वान् इति । “वेद- मधीत्यस्नाय दिति वाक्येन कृत्स्नस्य वेदार्थज्ञ नस्य ध्ययनविधे ज्ञानपर्यन्तायां कर्म विनियोगात् अन रम्या- घीतस्थाद्दुरस्या अप्युरनिषदः कर्म जीवस्वरूथैव स्वाब का इति तासां स्वार्थतात्पर्णभावात् श्वसिद्धिरिति भावः । अथवा - " बायज्यं शेतनालमेनेत्यादि विधिसन्निधिठिन” व युक्षेिपेष्ठ देवते” स्यादोनां सिद्धपर। थवादवाक्यानां कथञ्चिदपि विष्यपेक्षित स्वार्थपरत्वाङ्गीकारायोगेन प्राशस्त्ये वाक्यलक्षगया। य। गस्त करने सिद्धान्तेऽपि यागसन्निधिपठितानामेर वाहानां-” यत्रदु खेनसम्भिन्न" इत्यादवाक्यानां न तथा स्वार्थप्राणेन यागनाशस्त्ये लक्षणाऽङ्गीकार्या । विधिवाक्यघटक स्वःपदार्थ विवरणाय प्रवृतस्ववश्यनार्य- सिद्धेः । एवमेव दूरस्थानामु र निषदामपि कालान्तरानु माध्यफलजनक कर्मकर्तृवानित्य निर्विकारस्यादिस्व। थे- OpA-२९
२२६ देशिकांशयप्रकाशसहिते तात्पर्येणैव प्रवृत्तिसग्भवे, नतद्विहाय प्राशस्त्येतात्पर्य व रुपनीयम् । एवञ्चवयमपि वेदान्ताय नात्यन्ताय लक्षणाद्य- कल्पनेनापराध्यामः । ॥ आत्मनां कर्मकर्तृत्व भोक्तृत्वाद्यन पङ्क्षिप्तगुणजात प्रपञ्चनन्तु उपनिषत्सु क्रियमाणं तथा तथोपासनायस्यात् । अतोनकर्मकर्त्रति रितेश्वर सिद्धिरिति खण्डदेवेन मीमांसा कौस्तुभोक्तपक्षोन्तु । अथ " नित्यो निध्यानां चेतनश्चेतनाना" मित्याद्यागमानु पारेणेश्वरो दुर्वार दृति आगृहयते तदास्तु निर्व्यापारेश्वर- पक्ष इत्याह- निर्व्यापारेश्वरन इति । निर्व्यापारत्वेपि निमित्तत्वं सम्भवतीत्यत्र काल उदाहरणम् । माल- पदेन - कु।ल। लादिवत्सव्यापार निमित्तत्वस्य, सामान्यत उपादानत्वस्य च व्यवच्छेदः । अयश्च रक्षोयोग- सिद्धान्तानुसारिणां भाति । १० अथैवमादिशङ्कायां सिसिद्धान्तयिपुः प्रथमं अवाप्तसमस्त कामत्वस्यस्वरूपं निर्वक्ति - नित्यनिरति: शयानन्देति । अयम्बहुव्रीहिः । अनेनैतदीयसृष्ट्यादेः पणत्रन्त्रनादिवत्प्रयोजनान्तरार्थत्वं नास्तीति व्यज्यते । ततश्च - " अवाप्ते " स्यत्रक्तनत्ययस्य - " आशंसायां भूतवच्चे" त्यादिरीत्याऽऽशसाथ कतयाऽवाप्तुमिष्टेत्येव तात्पर्यलाभात् कामानां पूर्वमेवलव्धत्वस्यासिद्धया तत्कालाभिमतालब्ध लीलारसादिलाभाय सृष्ट्यादौ प्रवर्तते । न चैतावता लौकिकपुरपवदनवात समस्त कामता प्रसङ्गः । इच्छा मात्र, जगदपरधासंविधातुं क्षमतया सर्वशक्के रिच्छा प्रतिधाताभावस्यैव लोकतो विशेषादितिभावः । तदुक्तं तच्चटीकायां - " यद्यदेष्टं तदातस्य सिद्धिस्तस्यात- कानतेति । ततश्चैतावता फलित स्रष्ट्य देवाप्तस नस्त कामत्वा विरोधं निगमयति — इवनुक्कु इति । ईश्वर- स्येत्यर्थः । इयञ्चक्रीडाऽऽचार्यैरेवान्यत्रोपयर्णिता-" पश्यन्तीपुश्रुतिषु परितरसूरिवृन्देन पार्थ मध्येकृत्य- त्रिगुणफॐकं निर्मितस्थानभेदम् । विश्वाधीशप्रणयिनि । सदा विभ्रम वृतो ब्रह्मेशाद्या दधति युत्रयो क्षशार- प्रचारनिति । एवमानुषङ्गिकं फलं प्रदर्श अथ प्रधानं सृष्टयादिप्रयोजनमाह-आर्थितेति । " अचिद- विशेषितान् प्रळयसीमनि संसरतः करणकळेवर टयितुं दयमानमनाः" । " अचिदविशिष्टान् प्रयेजन्तू नवलोक्य जातनिबन्दा । करणकळेघरयोगं वित्तरसि यृपशैलनाथ करुणेत्यम् ॥" इत्यादिभिः - प्रतिकल्यमे को पियामुत्तस्सन् किम्मामाप्नुय दिति हिताभिसन्धिनेश्वरेण जीवोज्जीवनार्थ करुणयाकृतत्वात् सृष्टया देश्तत्कार्यत्वमुपपन्नमेवेति भावः । अथैव लीलार्थ विश्वनष्टत्वस्यावापृसमस्त कामत्वाविरोधित्वसमर्थने-" क्रीडार्थ सृष्टिरित्यन्ये भोगार्थनिति चापरे । देवस्यैप स्वभावयमान्त कानस्यवास्पृहे “ति माण्डूक्यश्रुतिविरोधः । तत्रावास नमस्त कामर व विरोधमेव हेतुकृत्य सप्टेलटाप्रयोजनकस्ववादस्य परपक्षतकथनेन निरापदर्शनादिति चेन्न । तत्र यथाश्रुतावास प्रस्त फाम्मता बिरोधतात्पर्येण निरासेपि, अत्रोक्तं पूर्वा वास समस्त कामत्वाविरोधेन सृष्टेर्लीलार्थत्वस्य सिद्धान्तीकरणेऽनुन-’ पतिदेशस्याप्यभावात् । अथवा - “लीकामात्रमेवास्य भारत्रय वहन” मित्यादावनायाससाध्य कर्मण्यपि लीलाशब्द-’ १ परमतभङ्गे परतस्वाधिकारः ४। २२७ किन्तु प्रयोगेण यथाऽगुरिचालनादयोऽनायाससाध्याः क्रिया न प्रयोजनापेक्षाः, अत एव न तत्र प्रयोजनप्रश्नोदयः, उदयेपि वा भौमेोत्तरम्, तथैव परमात्मनोपि अनायाससाध्या सृष्टयादिक्रिया न प्रयोजनापेक्षा, स्वयम्प्रयोजनलीलारूचेति पक्षोऽस्तु । “अखिलभुवन जन्मस्थेन भङ्गादिलीले” इत्याद्याद्यस्य वै तपसाक्षिश्वात् । केवलकीले कम योजनाः कन्दुकाधारम्भा दृश्यन्ते । " " ध्वंसादेलले प्रयोजन " मित्यादिभाष्यस्यापि । ६६
" स्वस्यस्व यन्दास " इत्यादाविवस्वयम्प्रयोजनत्ये तात्पर्यमिति कूरनारायणमुनयः । रङ्गरामानुजमुनयस्तु- ‘क्रीडार्थ सृष्टिरित्यन्ये” इत्युक्तवास्यस्य शङ्करादिभिर्गौ उपाइ सारिकात्वेन व्याख्यातत्व ननुरुध्य तद्वचन- प्रामाण्य एवचन्दिहानास्त्रष्टृत्वा देरत्रोक्तक्रमेणात्रात समस्त कामताविरोधित्वाभावात् लीयर्थत्थमेवानं कुर्वन्तीवभाति । अत्र चाधिकं जिज्ञासमानैः - प्रयोजनवच्चाधिकरण भावनाशि हायद्रव्यम् । । नवे विधनुष्टेधरललाचे तस्यैव प्रयोजकतया फलिश्वेन प्राधान्यात्, “देवादिविपनसृष्टौ कर्नैत्र प्रधानं प्रयोजक” मित्युक्तिर्नसमच्छत इत्यत्राह - ये नेिति । कर्मन वाहः = साध्वसाधुकर्म परम्परा । लीला- कारुण्येति । लीलारसभरि कुल :- " सो कामयते “त्यादि स्मुट्ः । कारुण्यरस मरितस्तु “मोक्ष। ये- प्यामीत्यादिरूपोऽपवर्गार्थः । अनादि इति । “न कर्नाविभागादिति चेन्नानादित्वादुपपद्यते चाप्युर उभ्यतेच " “अवेजना परार्था च नित्याप्रतविक्रिया ॥ " " धाता यथामि कर यदित्यादिने पामना दिखावा नादित्यर्थः । झारिक इत्यादि । अमाशयः - “रून कारपरिगामकृवज्यत्रस्थं विधं विपर्यसन्यदचतुर । क्षाम्यन् स्वभावनियनं किन्तु दीक्षते एवं स्वातन्त्र्यनैश्चरम पर्यनुयोज्यमाहुरिति रीया स्वतन्त्रेगेधरेण सत्यसङ्कल्पे- नाभिरुपग पत्र युपदेशेनपि जीवज नित्यसुविनध्ये निशेष्तुं शक्नुवनेनापि स्वस्थचैपम्यादिपरि- हाराय नानाविधानि जीव कर्माणि प्रधान हे कृत्याचे नाति ततज्ञोत्रविशेपभोग्यतया परिणाम्य स्वस्वातन्त्र्य विस्तयित्वा कनेगेनन् मोक्षयिष्यानीति कोऽपि विनोदः कियते । तदानीं ह्रीङ्कारसः कारुण्यरसमभिभूय- प्रत्रति । जीवस्योपायानुष्ठानकाले च कारुण्यरसो लोलारसम् । एवञ्च सतन्त्रेधरेच्छेनादितया प्रवृत्तेषु तत्तचेतन कर्मणां विशेष कारणत्वं, अचेतपरिणामानां कार्यस्वं विश्वश्वालीका भोगार्थतया तत्प्राधान्यश्च तद्व- स्वनुरूजया विभज्यविनियुक्त इति ईश्वरस्य प्रधान कारणपि कर्नग, मेन विपनसष्टी विशेषप्रयोजकत्वं बोध्यमिति । अथैवमीश्वरस्य प्रतिपादितं कारणत्वादिकं स्वीकृत्यापि तदेतन्निमित्तत्रात्रातिरिच्यत इति सहेतुक- माय निराकरोति इप्पsि इत्यादिमहावाक्येन । पलश्रुतिस्मृतीति । " अस्नान्मायी सृजते विशे- । जनिता प्रजानां – तस्य स्वष्टा विदधद्र रमेति – धाता यथापूर्वमकललयत् — कर्ता कारयिता च स” इत्यादि २२८ देशिकाशयप्रकाशसहिते चैन कर्मप्रवाह अचेतनः परिणामप्रवाह वर ठठकाण्यत्सभारत उपनाम अनादि प्रतियां यी विशेननयोजनवानत्वादिनिभागक वस्त्वनुरूपक विवेकिका। ।
श्रुतिस्मृतयः परमात्ननि, घटादेः कुलालादिवत् जगतो निमित्तत्यमेव शब्दस्वारस्यसिद्धं बोधयन्तीत्यर्थः । लोकप्रति । लोके मृत्पिण्डालादौ निनित्तोपादानस्वयोर्वैयधिकरण्यस्यैव दृष्टत्वादित्यर्थः । इवन् उपादानतया वेदान्तद्धि ईशरः । निमितन त्रेति । सनवाय्य नमन विक रणभिन्न कारणस्यैव निमित्त कारणतया लक्षसिद्धस्येन तस्य तत्त्वनात्र ने स्वीकार्यन् । " सवं खल्विदं ब्रह्म “त्य देखामानाधिकरण्यस्यैकविज्ञानेन सर्वविज्ञानप्रतिज्ञायाश्च – राजराष्ट्रन्यायेन प्रधान्य वैश्य प्यु पत्ते रेतिभावः । तर्हि जगदुपादानं किमित्यत्राह - उगदानम् इति । " अस्नान्मायो सृजते " इत्युक्तननाणादेवेतिभावः । प्रकृत्यादीत्यादिना –उपादान- स्वेन वैशेाकपरमाणुररिहः । एतेन पूर्वरशियां परस्परविरुद्धप्रकृतिपरमाणादिपु किमुगदानमिति - निश्चयस्याद्यावध्यभावेन नियो विवादेप ईश्वरं पादानतावादिवेदास्युधे परं श्वावराइकल इन्यायेन कमस्य सज्जा न होधिगितिद्यत्यते । एवमनोरे उपदिष्टं प्रदर्शयति – इङ्ग्ल्ल द इति । त्रिकारादीवि - “अक्षयविनाशाभ्यां परिगामजिन्नभिः ।” इत्य कवस्य विशेषाणां प्रणम् । तथा च - " निळ निष्क्रियं शान्तं निरवद्यं निरज -” इत्याश्रुतिविरोध इति भावः । एवं वेदान्तविरोधवादिनो नाम्ना- निर्दिशति - योग शुतेति । योगानां कालयन्निमित्तत्रनिर्ध्यापरेश्वरवाद प्रक्रियानु दमेव प्रादर्शि । पाशुरता वैशेपि काश्चेश्वरं कुमादिवत् सभ्यागरमपि अनुमानेन निनिचनात्रं कल्पयन्ति । योगपाशु रतयोः प्रकृतिर्जगदुगदादम् । वैशेपिकेतु परमाणु रेति त्रयाणामेतां मिथाविशेषः । एतेन - “चेननुम् कारणमाक- माट्टान् " इति तत्त्रत्रयेःप्रकरणग वाक्यच्यः ख्यानावसरे - “पशु तर्कु आगन सिद्धेश्वरन् निमित्तकारणम् " इवि वरवरमुन्युक्तिश्चिन्त्या भवति । ॥ गमे चप्यनुमानेनैव मिचनयेधसिद्धेरुतःवात् । तद्यथा-” बिवा’ दाध्यासितं सबै बुद्धिनरकपूर्वकम् । कार्थवादाययोस्सिद्धं कथं कुम्मादिकं यथेति । अगञ्चार्यः अत्रैव पाशु- पबहिष्काराधिकारे - “वचेतन इति वाक्ये तव्याख्याने वास्नाभिर्विशदीकृतो द्रष्टव्यः । प्रतिज्ञा = " येनाश्रुतं भवतीत्यादिका । अत्र कारणविज्ञानेन कार्यस्य विज्ञातताकथनात् तस्य च तयोरनन्यतयैव निर्वाद्यत्वात् " ऎऩ्ऩिल् - अङ्ङऩऩ्ऱु। नित्यनिरतिशय आऩन्दऩाय्दाऩ् निऩैत्तबोदे तऩ्ऩिष्टङ्गळै ऎल्लाम् तलैक्कट्ट वल्लऩाय् इरुप्पदाल् इवऩै परिबूरणगामऩ् ऎऩ्बदाले अव्वप् पोदु सृष्टि विनोदङ्गळैयुम् जीवरक्षणङ्गळैयुम् सॆय्यक् कुऱैयिल्लै, सेदगर् परमतम परतस्वाधिकारः ४। ‘ईच्वरऩ् उलगुक्कु निमित्तमात्रम् ऎऩ्बदुसरि अऩ्ऱु " सर्वकार्यकारण anroor ईश्वर २६००० श्रुतिस्मृति २२० giung सत्यसङ्कल्प स्वारस्य लोकप्रक्रिuurgi प्राधान्यादिविवक्षयाऽन्यथानयनेन “६ निमितनाव ? उपादान प्रकृत्यादि- प्रतिज्ञणडन- प्रतिज्ञः दृष्टान्तादिबहुवाक्योपरोषप्रसङ्ग, चेश्वरस्योपादानत्वं यासिद्ध्यतीतिभावः । दृष्टान्तः = पूर्वोक्तप्रतिज्ञो ग्पादक :- " यथासोम्यैकेन मृत्पिण्डेन सर्व मृण्त्यं विज्ञातस्यादि त्यायुक्तः । एवमुपादानत्वे ज्ञापकमुक्त्वा निमितत्वे तदाह - बहुभानेति । " तदैक्षत बहुस्यां प्र॒जायेये” ति - सङ्कल्पकर्तृ गश्रवणात् कुछ लात् सङ्कल्प विशिष्टतया निमित्तत्वनपि तस्य सिद्धमित्याशयः । अथोभयाकारयोग समुच्चित्य दर्शयद्वाक्यमाह – वनवृक्षादि निर्देशेति । “ब्रह्मवनं ब्रह्मवृक्ष प्रासीदि “तिश्रुतौ द्यावापृथिव्यात्म- कस्य कार्यस्योपादानभूतवृक्षत्वेन, तदुत्पत्तिस्थानतया निमित्त भूतवनत्वेन च परमात्मनो निरूप्यमाणत यो को- भयाकारयोगे ब्रह्मगसिद्ध इति भावः । आत्मकाणेति । इद्द१युपयरूपये प्रमाणम् । " तदात्मानं स्वयन गुरुते “ति श्रवणात् स्वस्यैव प्राचोग स्वयं परिणाम करणावगरेरुभयात्मकत्वं प्राप्तनितिहृदयम् । यद्भूतयोनिं परिपश्यन्ति घोरा” इति भूतयोनिशब्दः । " अत्रयोनिशनः श्वो गद्दानवाचकइति – यथोर्ण- नाभिस्सृजते गृह्णोचेति वाक्यशेषादवगम्यत इति श्रीभाष्यम् । इहनमूठे-” प्रकृतिश्चरतिज्ञादृष्टान्नानुरोधात् — अभिध्योर देशाच - साक्ष। चोभयन्नानात् – आत्मकृतेः - योनिश्चद्विगोयत इते सूत्रोक्तः क्रनोऽनुमा इति भाग्यम् । परिणामादिति सूत्रभः जमपीह विभावनीयम् । अत्रैवं रम्येधरस्योपादानत्वेप्यविकारस्त्रोप रतिरनु पदमेव व्यक्ती भविप्यति । अथापि लोकविरुद्ध निमित्तोपादानैक्यस्य न श्रुतिप्रतिपाद्यतेतिशक, यामाह — लोकेपि इति । लोकेपीत्यपिना शास्त्रेपि तयोर्भेदा नियनदर्शनमभिप्रेन् । भेदेति । मृद्दण्डादावितिशेषः । चेतनाये- नेति । स्वप्रयत्नेन स्वज्ञानादिकमुत्पादयति जीवे तदाश्रयन यो रादानत्यम्, तदुत्पत्त्यर्थयत्लश लिवेन निमित्तत्त्रञ्च समुचेः । एवं घटादिके वाचेने वाय्यादिना नुते उनः कुडवादिनमित्यामित्य भिन्नेवसति, भेदाश्रयतया वदनुगु मनो दनाख्यग्यारवत्वेन चोमपवित्र कारण बोग्यन् । अत्र च न्यायसिद्धाज्ञ्जनं - परिणामोन्मु ख्यातिरिकेनाकारें ग।पेक्षितं कारण निमित्तन् । अनवायी यवान्तरविभागस्तु नासा दीयेरनुगतः । पारिभाषिक-
कळिऩ् कर्मप्रवाहमुम्, असेदऩङ्गळिऩ् माऱुबाट्टिऩ् तॊडर्क्कियुम् ईसुवरऩिऩ् विनोदम् करुणै निरम्बिब सङ्कल्प परम्बरैयुम् अनादिगालन्दॊट्टु ऒऴुगि वारा निऩ्ऱाल् अवऱ्ऱुळ् ऎदुमुक्पम्? ऎदु विशेष कारणम्? ऎऩ्बवऱ्ऱैप् पॊरुळुक्कुत् तक्कवाऱु उणर्ग। २३० :- देशिकाशयप्रकाशसहिते Gur? @६०६०CLT विकारादिशेषाङ्क पाशुपत्ये पिकादिसिद्धान्त हूं। क्रां नानं श्रुत्पादिनी निदेशात्मकरणभूत यो निशब्दादि ५०० निरस्त। लोकलङ्की un? ६७६ योग- प्रतिज्ञाष्टान्त बहुभघन सङ्कल्पश्नवृशादि निमित्तोपादानभेद T स्वात् । अन्यथा निमित्त कारण प्रत्यासन्नं कारण- निमित्तमित्यादिविभागान्तरस्यापि परिभाषितुं शक्यत्वात् । पटाद्यसनवा वितन्तुस यो गादयस्त्वसिद्धा एव । अवय विभङ्गात् । तावत एव तत्त्वात् । संयोगादिकारण तया सिद्धा नोदनादयोनिमित्त कोटेर्नव्यतिरिच्यन्ते । ततश्च कारणत्वद्वयानपि चेतनाचेतनयोस्तत्र तत्र सिद्धनिति ननु निनित्तोगदानस्वयोर्विरोधामसिद्धावपि - प्रथममनुमानेन केनलं निमित्तन त्रयासिद्ध ईश्वरे पश्चाद्धर्निमा हक- प्रमाणविरुद्ध तयोपादानत्वसाधनं न युक्तरूपमित्यत्राह - निमित्तमात्रेश्वरवादि इति । वैशेपकादीत्यर्थः जीवस्यस्त्र प्रयत्नोत्पाद्यज्ञानादिकं प्रत्युगदानत्वे सुपरादेपि नेश्वरस्य तत्तथा । तदीयज्ञानादीनां तन्नते नित्यत्वात् । अत ईश्वर संयोगाद्यनुसरणम् । इञ्चाजसंयोगानङ्गो हारपक्षेणोक्तम् । ईश्वरघटादिसंयोगाद्याशयेनया । अन्यथा ज्ञानयदेव तत्संयोगेष्यनुपपत्तितादयस्थ्यात् । उपादानत्वेति । तचज्जनकःयापारोभयाश्रयत्वादितिभावः । न च द्रव्यविषय एवोगदानत्वस्य मुख्यतया संयोगादिगुणं प्रत्युपादानत्वस्य भाक्तात् नेदमुदाहरणमुचितमिति वाच्यन् । विनिगनकाभावेनविपरिवर्तस्यापि प्रसङ्गात् । अत एव वैशेषिके रूगदानापरपर्याय समवायिकारण- ८। " यत्समवेत कार्यद्यते तःसनवायिकारणमिति सामान्यतोलक्षयित्वा - " यथातन्तत्रः परस्य । पटचस्त्रगत - ग” देख्यिविशेषेण द्रव्यगुगोदाहरणइयनप्यदीयत । नन्वेवमपि चचेतन्तिभिः परिगामि कारणस्यैव दानतया- स्वीकारात्तस्यैव निदर्शनीयतया न संयोगादिगुणोदाहरण ननुगुणमिति चेत्र । युक्तया तयोर्भेदंवर्णयतां वैशेषि- कादोनां खण्डनाय तद्वत्येव दातव्यत्वात् । वस्तुतस्तु वेदान्तरेवो मयविधकारणत्व सिद्धे स्वयं वक्षीकारात् नन्वेवमीश्वरस्योपादानत्वे तत्रास्यैव विकार तत्प्रयुक्त क्लेशायासरत्वं स्यादित्यत्राह — अबो उपादानेति । तथाचोपादानत्वं द्विविधम् । किञ्चिः स्वयमेनावस्थाथयतयोपादानम् । यथा घटादेर्भृशदि । किञ्चितु - अवस्थाथ पत्ये तो रादानम्याट प्रतिद्धयोगदानम् । यथा युवादेर्भालादयः । अनयोः प्रथमे स्वरूपस्य साक्षाद्विकारादिपसङ्गेपि न द्वितीये तथा । विकारादेवसिद्धविशेषगी शरीरा रुपयां- इप्पडि सत्यसङ्कल्पऩागवुम् सर्वगार्यगारणमागवुम् ईसुवरऩ् इरुन्दालुम्, पल श्रुतिस्मृतिगळुडैय स्वारस्यत्तैप् पार्ददालुम्, नडप्पदै नोक्कि ऩालुम् इवऩ् निमित्तमात्तिरमे। उबादानगारणम् प्रकृति मुदलि पऩवागुम्। इङ्ङऩल् लादबोदु माऱुदलुक्कुट्पट्टु प्रम्मम् कॆडुमल्लवा? ऎऩ्ऱु पिऱमत्स् तर्सॊल्लुवर्। अदु सरियऩ्ऱु। श्रुतिगळिल् -प्रदिज्ञै त्रुष्टान्दम् पहुवागुम् सङ्कल्प वृक्षव चेतनाचेतन क्रीम परमतमने परतत्त्वाधिकार ४। १ggu स्वव्यापारका निमित्तोपादाने वय काङ्क का । निमित्तनानेश्वरवादिकं गुगलका ईश्वर-उपादानत्व www।aor। २३१ स्वगतावस्था विशेषाङ्क - ईम्पसन वे इस योगा द्यनित्य- शव्यवस्थितस्मात् । तदिदमाह - बालन्, इति । बालशरीरकरय जीवविशेषस्य युवशरीरकतया परिणाम इत्यर्थः । एतेन - साक्षाद्विकाराश्रयतया परिणामिद्रव्यस्यैवोपादानत्वं मुख्यम् । ननूपादानीभवच्छरीरादिद्रव्यान्तर व्यवहितस्य तद्विशिष्टस्येति प्रत्युक्तम् । मृङ्घटोऽभवदितियत् बालो युवा समभूदित्य शेप लोकव्यवहारा विशे- पात् । “उदकमाहरती " त्यादौ आहरण क्रियायां मध्ये घटादेरिवात्राणि विशेपणी भूतस्वशरी गदेश्स्वोपादान तायामव्यवधायकत्वात् । न हि स्वानं स्वव्यवधायकमिति न्यायात् । स्वर्गसाधना पूर्वव्यवहितोपि हि यागस्स्वर्ग- साधनमेव । ननु कारणत्वसामान्यस्य साक्षात्परम्परा साधारण्यात् यागतज्जन्यापूर्वयोरुभयोरप्युमयविध कारण- स्वनिष्टं सर्वेषाम् । नत्वेवमुपादानत्ये द्वैविध्यं दृश्यते । यदि दृष्टं, तर्हि शरीरिणश्चेतनस्य परम्परयोपादनत्व मेत्र स्यात् । नशरीरवरसाक्षात् । तच गौगमेवमविप्यतीति नास्माकं तत्र विप्रतिपत्तिरिति चेन्मैवम् । तर्हि मृत्पिण्डचटक चूर्णानामेव साक्षात् घटाकारपरिणामभक्तिया तस्योपादानत्वानुपपत्तेः । अत्रयवभूतचूर्णपुञ्ज एव हि मुसिण्ड इति तदनतिरेकान् तत्र नानुरपति रिडिचेत्, अहो अत्रापि शरीर विशिष्टस्यात्मनश्शरीरात्म- सङ्घातात्मकस्य विशेषणविशेष्योभयानतिरेकात् उपपत्तिं पश्य । विशेष्यस्य शरीरिणोऽत्र किमर्थं प्रवेशः ? प्रथम प्रवेशेहि पश्चात् — स्थितस्यगतिश्चिन्तनीयेति न्यायेनोपपत्तिगचेपणमिति चेत् । व्यवहरन्ति हि - " बलो युवा समपद्यते " त्य दिरीत्या विशिष्टमात्मानं विशिष्टान्तरात्मानं प्रति उपादानतया । नतु त्वदभिमतं शरीरो- पादनत्वमान्त्रनाश्रित्य वालं शरीरं युत्रशरीरं जातमिति । अतोविज्ञायते - शरीरयोः पूर्वापरका लिकयोरुगदानो- पादेयभावे सत्यपि शरीरपर्यन्तमेव स पर्यवस्पतीति । अधिक मित्र पूर्वत्रानुमन्धेयम् । आत्मस्वरूपेति । तस्यनित्यत्वेन बाल्यादीनां वयोवस्थाविशेषाणां तस्मिन सम्भव दित्यर्थः । “देहिनोऽस्तिन् यथादेहे कौमारं यौवनञ्जरे” तिहयुक्तम् । नामान्तरं = सदे कबहुयता दिशब्दवाच्यस्थम् । अयथार्थः श्रुतिस्मृत्यादिप्रसिद्ध एवेत्याह- साभिध्यावेति । ॥॥ सिसृक्षुर्विविधाः प्रजाः । अप एव ससर्जाचे तासु वीर्थमपासुजदिति मनु- १ नसप्तङ्गळ् पूदबोगि आत्मगरणादि निर्देशङ्गळ् इवैगळाल् इदु तळ्ळुण्डदु। उलग वऴक्किलुम् इव्विरण्डु कारणङ्गळ् वेऱु वेऱागवुम् ऒऩ्ऱागवुम् काणप्पडुवदु उण्डु। सचेतनासचेतनङ्गळिरण्डिलुम् तऩदु सॆयलाल् तऩदु निलै माऱुबडुम्बोदु इदु सेर्न्दु काणप्पडुम्। निमित्तमात्तिरम् ईसुवरऩ् ऎऩ्बार् पक्षत्तिलुम् - अवऩिडम् उण्डागुम् अनित्यगुणङ्गळुक्कु अवऩ् इरुविदगारणमुम् आगिऱाऩ् ऎऩ्ऩवेणुम्। २३२ Gour उपादानद्रव्य श र क देशिकाशयप्रकाशसहितै “भगवाऩ् उलगाग परिणुममडैयुम्बोदुम् माऱुदल् इल्लादवळे” Gaण उपादानशब्दवाच्य बाली युवाaumi griur ६६० नामान्तरभजनाई विकार विशेषाङ्क ६६० निर्विकारादिश्रुतिविरोधीनं २०। “सोऽभिध्यायशरीरा- Gur आत्मस्वरूक्री वाल्ययोजना का शादिकं ईश्वरस्वरूप की BLLTD १ चन्चनम् । अत्र च स्मृतो ब्रह्मणश्शरीरादेव जगत्सृष्टेस्स्पष्टं श्रवणात् गग्यार्थमुत्युदाहरणात्प्रागुदाहरणम् । ऊर्णनाभप्रभृतीति प्रभृतिशब्देन श्रुतौवक्ष्यमाणोदाहरणद्वय विवक्षा । तथा हि-मुण्डके “यद्भूतयोनिं परि- पश्यन्ति धीरा” इति ब्रह्मणो जगदुपादानत्वमुक्ताऽनन्तरं - मृदादेखि निर्विकारस्यानुपमृदितस्य कार्येष्वननु- वृत्तस्य च तस्यकथमुपादानत्वमिति शङ्कात्र्यापाकरणाय पट्यते - " यथेोर्णनाभिस्सृजते गृहते च यथा पृथिव्या- कोपधयस्सम्भवन्ति । यथा सतः पुरुपात्केशलोमानि तथाक्षरात्सम्भवतीह विश्वम्” इति । विशिष्टम्योपादान- स्वेपि विकाराणां शरीरमात्रे नियन्त्रणस्योर्णनाभिर्दृष्टान्तः प्रथमः । उपादानननुपसृचैव विकारप्रादुर्भावेद्वितीयः ओषध्यादिष्वपि गन्धग्रह्णादिना पृथिवीत्वप्रत्यभिज्ञानेन तदनुपमर्ददर्शनात । सतो जीवतः पुरुषात् केशानां - शिरसिजानां, लोम्नां दशरीरावयवरुद्धां तेपाञ्चोत्पत्ती तृतीये - कारणांशानां कार्याननुवृत्ति, शितेति । तथा च भट्टपर शरपादा:- -” कार्येऽनन्ते स्वतनुमुंवत रस्त्वामुपादानमाहुः, सातेशक्तिग्सु कर नितरचेति वेलां बिलध्य । इच्छायाः विहरति सदारङ्गराजाऽनपेक्षा सैवेशानादतिशयकरी सोणनाभौ विभाव्येति ॥ ननु चेतनाचेतनात्मक- स्वशरीर नुखतस्तस्योपादनत्वं दुर्धनम् । तस्याशरीरस्वश्रुतिबलेन सशरीरस्वचाधादित्याशङ्कते - अशरीरल- श्रुतीति । " अशरीरं शरीरेष्वनवस्थेपवास्थिउम् । महान्तं विभुमात्मानं मत्वा धीरोनशोचति ॥ इति कठली ॥ अन्यस्थेव नित्येषु शरीरेषु, अशरीरं-अशरीरनया अवस्थित मिः यन्त्रमार्थः । अन्यथातस्य प्रियाप्रियस्पशों- दुर्वारस्स्यान् - “न हवे सशरीरस्य सतः प्रिया प्रेययोर पह तिरस्तीत्यादि थुनेरितिभावः । अथैवं सर्वथा तस्याशरीरत्वे स्वदभिमतन्निमत्तत्वमपितस्य नस्यादित्यत्राह – इन्द्रादिन्यायेति । तथा च यथाऽनुष्ठितक्रतुशतः कश्चिदिन्द्र पदं भजति, तत्रोपचितपुण्यविशेषः कश्वित्रधरस्वमश्नुते । एवमेव कर्मकृता नित्यशरीरादिमतां तेषामनेके पां तत्स्थाने प्रवा: रूपेण सन्वन्यमानतया निमित्तत्यमात्रमुपपद्यत इति हृदयम् । तथाचान्तरधिकरणे पूर्वपक्ष- भाष्य- " अतो ब्रह्मादिष्वन्यतम एकैकस्मिन्कल्पे पुण्यविशेषेणैवम्भूतः श्वर्य प्राप्तो जगत्सृष्टया परिकरोतीति । "
तऩदु शरीरमाऩ सचेतनासेदऩङ्गळाल् ईसुवरऩ् उबादानगारणमागिऱाऩ्। आगै याल् पालऩ् युवावागमाऱुम्बोदु अवऩुडैय आत्मस्वरूपत्तिल्, यौवनादिगळ् तट्टादाप्पोले ईच्वरस्वरूपत्तिलुम् ऎव्विदमाऩ माऱुदलुम् क्लेसङ्गळुम् तट्टा मैयाले निर्विकारऩ् ऎऩ्ऱ श्रुति वचनत्तुक्कु विरोदमिललै। ४ तऩदु शरीरत्तिलिरुन्दु रस्वात्” इत्यादिका परमतभने परतस्याधिकार: ४। ऊर्णनाभिन्न श्रुतिगण दृष्टान्तकं २३३ Qing। तात्पर्य- G। अशरीरत्वधुति ६६० ईश्वर अशरीरी का ढङ्ग बाङ्गु, इन्द्रादि न्याय कर्मकृतशरीर को कक्षा के वंश कर्मचश्मेश्वरप्रवाहपरिग्रह २००, इच्छामात्रगृहीता-
। अस्मिन् पक्षे वक्ष्यमाणपक्षेचाशरीरत्वश्रुतेः स्वाभाविक नित्यशरीराभावे तात्पर्यं ग्राह्यम् । चेतनाचेतनयोस्तु स्वरूपेण नित्यत्वात् तच्छरीरकत्येतद्विरोध इति भावः । अथास्मिन् पक्षे ब्रह्मणोऽकर्मवश्यत्वादिकं साक्षाच्छ्रयमाणं विरुध्येतेत्यालोच्य पक्षान्तरमाह — इच्छा मात्रगृहीतेति । मात्रपदेन कर्म व्यावर्त्यते । ऐच्छिकत्वादेवानित्य- त्वमपि प्राप्तम् । अशरीरत्व सशरीरत्व भेदभिन्नेऽस्मिन्पक्षत्रयेपि ऐकरूप्येणानङ्गीकर्तव्यांशदर्शयति-चेतना- चेतनेति । चेतनाचेतनसमस्तद्रव्य शरीर कत्वमनङ्गीकृतञ्चेत् तच्छ्ररणस्य कागतिरित्यत्राह — मुख्येति । तथा च गौणी तच्छ्रुतिरित्यर्थः । समस्तद्रव्यशरीरकस्वस्य गौणत्वेन फलितामुपादानत्वगौणतामाह - आकेयाल इति । तथा च जीवस्य स्वशरीरवदीश्वरस्य जगदत्यन्तविधेयमित्यर्थे तच्छरीरताकथनस्य तात्पर्यात् प्रकृत्यादिगतमेवो- पादानत्वमीश्वर आरोप्यस्तूयत इति भावः । एवम्पूर्वपत्रे प्राप्ते शरीर निषेधक थुतेस्तत्प्रापकश्रुत्य विरोध विषय- व्यवस्थयोक्ता समादधानः प्रयोजका कार तौल्यात् सममेव गुणकर्मादिविधिनिपेधावप्याह – ईश्वरेत्यादिना । ईश्वरत्वस्येशितव्यसा पेक्षतयैश्वर्यरूपत्येन च ईश्वरस्या शरीरत्व निर्गुणत्वाद्यङ्गीकारे ईश्वरत्वमेव भज्येतेति बोधनाय - ईश्वरेतिनिंर्देशः । " " सर्वज्ञस्सर्ववित् " " निर्गुणं निरञ्जन " मित्यादिषु गुणविधिनिपेधौ । " हिरण्यश्मश्रुर्हि- रण्यकेशः " " अशरीरं शरीरेषु " इति विग्रहविधिनिषेधो ।” सउथेयान् भवति जायमानः - " नैवोदेता नास्तमेता " इति जन्मनः, " तदैक्षत तदसुजत “निष्कलं निष्क्रियं शान्त” मिति कर्मणश्धवोध्यो । मङ्गळ- तदितरेति । ईश्वरस्यै कल्याणतमगुगविग्रहादिक विधीयते । “सत्वादयोन सन्तीशे “न भूतसङ्घसंस्थानो देहोस्य परमात्म इत्यादिश्रुतहेयगुणादिकञ्च निषिध्यत इति सामान्य विशेष न्यायोत्सर्गापत्रादन्यायाभ्यामवगमात् विषय व्यवस्थासिद्धेरेपां न परस्परं विरोधलेशोपीतिभावः । ननु निषेधस्थले सामान्यविशेषन्यायावलम्बनेन सामान्य- गुगविग्रहादिनिषेधस्य विशेषनिषेधे पर्यवसानमन्यत्रा विप्रसजकम् । अत एव “सामान्यविधिरस्पष्टस्संहियेत विशपत इत्यत्र विधिपदप्रयोगः । सर्वविधेः युगपदनुष्ठानासम्भवेनास्पष्टत्वसम्भवात् । सर्वनिषेधस्य तु युगपदनुष्ठा- । भगवाऩ् उलगैप्पडैत्ताऩ्” ऎऩ्ऱ मऩुविऩ् वचनम्, श्रुतिसॊऩ्ऩ सिलन्दि उदाहरणम् मुदलियवऱ्ऱुक्कुम् इव्विदमे तात्पर्यम् कण्डु कॊळ्वदु। उरुव मऱ्ऱवऩ् ऎऩ्ऱु ऒदप्पट्टबडियिऩाल् ईसुवरऩै शरीरमऱ्ऱवऩ् ऎऩ्ऱो, इन्दिरादिगळैप् पोल कर्मादीऩ शरीरङ्गळैक्कॊण्डु ईसुवरबरम्बरै आळुगिऱदु ऎऩ्ऱो,निऩैत्त Gadi-३० ़ *२३४ देशिकाशयप्रकाशसहिते नित्यशरीराकानी Gur कङ्की चेतना चेतन द्रव्याङ्का का शरीर GLD G मुख्यDI। Gun Cor? शुक्र ॐ शरीरद्वारा उपादानत्वं नात्री उपचार नसम्भवात् । अन्यथा - " गाहिंस्यात्सर्वामृतानी” त्यादिसामान्यहिंसानिपेधस्यापि “न ब्राहाणं हन्यात् नात्रेयीं हन्यादित्याद्युक्तहिंसा विशेषनिषेधे पर्यवसानापत्तेः । तथा च तदितरप्राणिपीडने प्रत्यवायो न स्यात् । सकलप्राणिपीडनस्य सामान्यतः प्रत्यवायजनकत्वं ब्राह्मणादिहिंसायास्तु तदाधिक्यजनकत्वञ्चेति हि तत्त्व- स्थितिः । अत एव विशेपनिपेधानां सार्थक्यञ्चेति चेन्न । अत्र मङ्गलगुणविधिर्वर्तते । तत्रेत प्राणिपीडन- विधिर्नदृश्यत इति वैपम्यात् । तथा चोत्सर्गापवादन्याय सहकृत सामान्य विशेषन्यायादस्माकमेप निर्णय इत्युक्तं भवति । ततश्च न पूर्वोक्तातिप्रसङ्गइति वोध्यम् । अधिकं न्यायसिद्ध / ज्ञ्जनरल पेटिकः दिष्ववधेयम् । अस्पष्टविध्यादेः स्पष्टविध्या दिषूपसंहारः सामान्यविशेषन्यायः । निषेधस्य विहितव्यतिरिक्तविपयकत्वाश्रयणं उत्सर्गापवादन्यायः । अल्लचश्रुतिघट्टे श्री माप्य - " निर्गुणवाक्यानां सगुणवाक्यानाञ्च विषय " अपहतपाप्मे " त्याद्यपिपास” इत्यन्तेन हेयगुणान् प्रतिषिध्य - " सत्यकामस्सत्य सकल " इति ब्रह्मणः कल्याणगुणान्विद धतीयं श्रुतिरेव विविनक्तीति सगुण निर्गुगवाक्ययोर्विरोधाभाव इति । के ते हेयभूता विग्रहादयः ? ये निषेद्धव्या इत्यत्राह कर्मायत्तेति । इच्छागृहीताभिमतोरुदेहः - युवाऽकुमारः स्वाभाविकीज्ञानबल क्रियाचे “त्यादिनाऽ- कर्माद्यायत्तशरीरादिसिद्ध्या कर्माद्यायत्त हेय भूतशरीरादिकमेव निपेध्यमितिभावः । ततश्च सर्वथेश्वरोशरीर- एवेतिपक्षस्य प्रथमस्य निरास फलितमाह – अशरीरत्वेति । अथ द्वितीयपक्षप्रतिक्षेपमाह – अकर्मवश्य- त्येति । " न कर्मणा वर्धते नोकनीयान् नित्यो निध्यानां - स एवाद्यस उधः - सर्वस्येशानः - नतत्समध्याभ्यधि- कश्च दृश्यते” इत्यादिश्रुतेस्तथातथावगमात् इन्द्रादिन्यायेन नानेश्वरपक्षे तदनुपपत्तिरितिभावः । नित्यत्वस्य जीवादिष्विव स्वरूपनित्यता पर्यायत्वव्यावृत्त्या सशरीरस्यापि तथात्वसिद्धयर्थं त्रैकालिकत्वोक्तिः । अर्थात्र पक्षान्तरस्यापि निरासमाह - मुक्तेति । अयञ्चपक्षः - " नेतरोऽनुपपत्तेरित्यत्रावतरण भाग्ये प्रदर्शितः – “ यद्यप्युपासकास्प्राप्यस्यभेदेन भाग्यम् । तथापि नार्थान्तरं जीवान्मन्त्रवर्णिकं ब्रह्म । किन्तु तस्यैवोपासकस्य निरस्तसमस्ताविद्यागन्धनिर्विशेषचिन्मात्रैकर से शुद्धं स्वरूपम् । तदेव - “सत्यज्ञानमनन्तन्त्रो” तिमन्त्रेण विशोध्यत इति । घटियाद इति - मुक्तानामपि नानात्वेनकस्यापि समाधिकदरिद्रताद्यभावादिनिभावः । अथ तृतीयपक्षे "
पोदुवरुम् अनित्तिय शरीरङ्गळ् उळ्ळवऩ् ऎऩ्ऱो, कॊळ्ळुदल् पोक्कि - उलग मॆल्लाम् इवऩुक्कु उडल् ऎऩ्ऱदै उण्मै ऎऩ्ऩप्पोमो? आगैयाल् तऩदु उडलाल् अवऩ् उबादानगारणम् ऎऩ्ऱदु वेऱु करुत्तिलागादो ऎऩ्ऩिल् - अऩ्ऱु।परमतने परतस्याधिकारः ४। २३५ क्रया ( ग ? ६ यान्नीॐ - ईश्वरकं गुणविग्रहजन्मरुमदिविधिनिषेध मळत दितरविषयव्यवस्थे wr ६० अविरुद्ध की। शुकं कर्मायत्तशरीरादिकं कालायत्तयोवनादिकं करणा- स्वेष्टसिद्ध्याऽनिराकरणमाह - अनित्यशरीरेति । ईश्वरस्याशरीरत्वश्रुतिपरमतात्पर्यं गृहीत्वा तदविरोधेन " इच्छागृहीताभिमतोरुदेहः " इत्याद्यनुसृत्य यद्यनित्यशरीरवत्त्वं स्त्रीचिकीर्षति, तर्हि तत्तुल्यबलाभ्यः नित्यालिङ्गा स्वभावसंसिद्धिः -यस्य पृथिवी शरीरमित्यादिश्रुतिभ्यो पिनित्या नित्य नानाप्रपञ्चशरीरत्वमप्यङ्गीकार्य- मेवेतिभावः ।
एवमीश्वरस्याशरीरत्वेनोपादानत्वासम्भव निराकृत्यायचेतनाचेतनयोस्तं प्रति – " चेष्टेन्द्रियार्थाश्रय- श्शरीर” मित्युक्तशरीरलक्षणद्दान्या तत्स्वासम्भवात् नेश्वरस्य तद्वारोपादानत्वमितिशङ्कामपि निराकरोति ईश्वरेति । आधेयत्वादीनि = धार्यत्व नियाम्यत्वातिशयाधायकत्वानि । तेपान्नियमः = यावरसतं तथात्वम् । तथाचैपामेव जन्मादित्रितयवत् प्रत्येकं सम्भूयवा शरीरलक्षणतया जगतस्तत्त्वमुपपद्यत इति तन्मुखेनेश्वर उपादानमेवेति- भावः । एतदाकारत्रयफलितं लक्षणान्तरमप्याह- अपृथक सिद्धेति । एतदाकारत्रयस्य प्रयोजकं दर्शयति– स्वरूपेति । भगवत्स्वरूपेच्छा यत्तस्वस्वरूप स्थितिप्रवृत्तिकेत्यर्थः । प्पु तत्स्वरूपाधीन स्वसत्ता स्थितिकत्वात् तदाधेयत्वं, तदिच्छाधीन स्वप्रवृत्तिकत्वात् तद्विषेयत्वं आभ्यां मिळिताभ्यां एषां तत्फलार्थत्वसिद्धया पारार्थ्यरूपं शेपखं च भवतीति विभागोबोध्यः । अत्राधिकं वक्तव्यं जीवतत्त्वाधिकार एव विवृतं बोध्यम् । " पूर्वमभिप्रेतं शरीरलक्षणं स्फुटयति - चेतनेति । मुख्यम् इति । तथा च बालस्य युवभावं प्रतीव ब्रह्मणोपि प्रपञ्चम्प्रत्युपादानत्वं मुख्य भवतीतिभावः । ननु चिदचिद्विशिष्टत्र सपरिणामे सुवर्णादिकव चितायश्शलाका- दिष्विव विशेष्यभूते तस्मिन्नपि विशेषणवत् सङ्कोचविकासादयो दोषाः प्रादुष्युरित्यत्राह - इप्पडि इति । तथाचायस्सुवर्णादीनां लोहरूपै कद्रव्यत्वेन तत्रत्यविकारवर्गस्य विशेष्यभूताय शलाकादिपर्यन्तगामित्वेपि इहेश्वरस्य - “भोक्ताभोग्यं प्रेरितारच्चमत्या अजामेकां ॥॥अजोथेको जुपमाणोऽनुशेने जहात्येनां भुक्तभोगाम- जोऽन्यः” इति चेतनाचेतन विलक्षणतत्त्वान्वरस्वश्रवणात् ते परिणामदोषाः केवलं विशेषणएव भवन्ति । न तु विशेष्येतस्मिन्नपि । यथा बालस्य युवतया परिणामदशायां अचेतनविलक्षणे चेतने इति भावः । तथा च सूत्र- न तु दृष्टान्तभावादिति । भाष्येचायमर्थस्तत्र विशदननुसन्धेयः । अथ चेतनाचेतन विलक्षण- ईसुवरऩुक्कु कुणम् विक्रहम् मुदलियऩ उण्डु इल्लै ऎऩ्बऩ पोऩ्ऱ प्रमाणव सऩङ्गळ् - मङ्गळमाऩवै अमङ्गळमाऩवै ऎऩ्ऱु अवऱ्ऱैप् भागुबाडु सॆय्दु मुदल् वगैयुण्डु -इरण्डाम् वगै इल्लै ऎऩ्गिऩ्ऱऩ वागैयाले कर्ममूलमाऩ २३६ देशिकाशयप्रकाशसहिते ८० अशरीरत्व सर्वशरीरत्यादिकं यत्तज्ञानादिना निपेच्या काङ्का की विरोधी। अकर्मवश्यत्वनित्यत्वत्रैका लिकत्व सर्वेश्वर त्वसमाधिकद रिद्रत्वा दिश्रुतिबल का ६०० ईश्वर प्रवाहपक्ष मुक्त or स्वेपीश्वरस्य विकारवत्तदुभयनिरन्तरसंश्लेषवशात रुमाप्रक्षिप्तकाष्ठन्यायेन तत्प्रसङ्ग इत्यत्राह - स्वरूपपरिणा- मेति । प्रमाणं - " सत्यं ज्ञानमन्तं ब्रह्म - सत्यचानृतञ्च सत्यमभवदित्यादिकम् । " सध्यानृतशहितचेतना- चेतनान्तः प्रवेशेन तदीयनामरूपभाग्भवदपि ब्रह्म सत्यमेवाभवत् = अजह निर्विकारत्वलक्षण स्वस्वभावमेवाभव” दिति तद्व्याख्या । रुमा = लवणोत्पत्तिस्थानभूतः केदारखण्डः । तत्र प्रक्षितकाष्ठस्य तत्संसर्गविशेषवशात् कालक्रमेण ‘लवणात्मना परिणामदर्शनेपि इहेश्वरस्यागमैकसमधिगम्यस्य निर्विकारतया प्रमाणप्रतिपन्नत्वेन नतत्र विकारादि- प्रादुर्भाव एष्टव्यः । नहि वचनविरोधे न्यायः प्रवर्तत इति भावः । तथा च सूत्र - " न स्थानतोपि परस्योभय- लिङ्गं सर्वत्रहीति । ननु निर्व्यापाराशरीरेश्वर पक्षप्रतिक्षेपेण सव्यापरत्वसशरीरत्वादिस्वीकारे तत्प्रेरणायासादिजनित- दुःखादिप्रसनोदुर्वार एवेत्यत्राह - सर्वप्रशासितेति । यद्यपि - " नहवै सशरीरस्य सतः प्रियाप्रिययोर पति- रस्ती “त्यादौ शरीरसामान्यस्यैव दुःखादिप्रयोजकत्वं श्रूयते, तथापि “साधुकारी साधुर्भवति - पुण्यः पुण्येन कर्मणे” त्या दितः कर्मणोपि तत्प्रयोजकत्वावगत्योभयप्रमाणानुगुण्येन कर्मारव्धदेहयोग एव दुःखादौ तन्त्रमित्यभ्युप- गम्यते । तच्चकम सशरीरस्यापीश्वरस्य न विद्यते । असंसारित्वात् । ईश्वरः कुतो न संसरतीतिचेत्-तत्र तस्य स्वरूपयोग्यतायास्सहकारियोग्यतायाश्चाभावात् । आद्या परतन्त्रचेतनत्वम् । सतु सर्वप्रशासितेति न तस्य तथा- त्वम् । द्वितीया च सापराधचेतनत्वम् । सर्वप्रशासितुः स्वशासनावबोधिशास्त्रवश्यताविरहेण तदतिवृत्त्यनु- वृचिकृत निग्रहानुग्रहानुदयेन न सापराधत्वादिकं तस्य विद्यत इत्युभयधापि न दुःखादिप्रसङ्ग इति भावः । इदमपि सूत्रितं – “भोक्तापतेरविभागश्चेत्स्याल्लोकवदिति । शास्त्रवश्यत्वादीत्यादिना सापराधचेतनत्वकर्मारब्धशरीर- वत्त्वादयोप्रायाः । नन्वेवम पिकदाचित् स्वेच्छाभङ्गेनेश्वरो विमनायेतापि । कचित् प्रळयान्दिपु सहकारिणाम- लामेन क्लिश्येत च । ततो महद्वैशसमित्यत्राह - सर्वदेति । सर्वदा सत्यकल्पत्वान्नेच्छाविघातः, स्वाधीन सहकारि- गणक स्वान्नतदलाभ इति भावः । अयञ्चार्थः - " उपसंहारदर्शनानेतिचेन्नक्षीरवद्धि । देवादिवदपि लोके” इत्यादि — सूत्रभाष्ययोस्स्पष्टः । भट्टारका अप्पाहुः - प्रळयसमय सुतं स्वंशरीरैकदेशं वरद ! चिदचिदाख्यं स्वेच्छया- विस्तृणानः । खचितमिव कलापं चित्रमातत्य धून्वन् अनुशिखिनि शिखीव क्रीडसि श्रीसमक्षम् ॥ अचिदविशेपि-
शरीरङ्गळुम् कालम् विळैत्त यौवनादिप्परुवङ्गळुमे अवऩुक्कु इल्लै ऎऩ्ऱागि अशरीरऩुक्कुम् सशरीरत्तुवम् वरुगैसुगु विरोदमिललै। कर्मवसमिऩ्ऱि ऎक्कालत्तिलुम् ऒप्पारुम् मिक्कारुम् इलऩाय् उलगाळुगिऱाऩ् ऎऩ्ऱदाल्—ईसुवरबरम्बरैयैयुम् मुक्त ईश्वर ६ परमतने परतत्त्वाधिकारः ४। २३७ पक्ष ७० घटिका। अनित्यशरीरका ईश्वरान्ना जी तुल्य- प्रमाणसिद्ध नित्या नित्य सर्वशरीरत्व की error in। तान् प्रळयसीमनि संसक्तः करणकळेवरैर्घटयितुं दयमानमानाः । वरद । निजेच्छयैव परवानकरोः प्रकृति, महदभिमानभूतकरणावळिकोरकिणीमित्यादि । । ननु भगवतः क्लेशाभावे “व्यसनेषु मनुष्याणां भृशं भवति दुःखित " इत्यादिना दुःखित्वप्रतिपादनं विरुध्येत । परदुःखदुःखित्वं हि दया । तदभावेचभगवतो महागुणहानिस्स्यादित्यत्र दयायाः प्रामाणिकं लक्षणान्तरं तत्रनुगुणं " भृशं भवति दुःखित " इत्यादेश्तात्पर्यान्तरचाह - परदुःखेति । इदञ्चलक्षण भगव- च्छास्त्रानुगुणम् । तथा च पाद्मसंहितायां क्रियायोगसारवचनं - “यलादपि परक्लेशं हर्तुं या हृदि जायते । इच्छा भूमिसुरश्रेष्ठ! सा दया परिकीर्तिता ॥” इति । अभियुक्ता अप्याहुः - " दयाऽन्येषां दुःखाप्रसहन मनन्योसि सकलैः दयालुस्वं नात इति । “सर्वभूतहितैपित्वं दयेति व्यासवचनेपि - परहितप्रापणप्रधानफल तया तद्दुःखनिवृत्त्यध्यवसायावश्यम्भावात् तद्धितेच्छा स्वव्यापकतद्दुःखनिराकरणेच्छायामेव पर्यवस्यति, यागेच्छा स्वर्गच्छायामिवेति भाबोबोध्यः । शारीरकरचनानुपपत्यधिकरणभाष्ये - " दयाहि नामस्वार्थ- निरपेक्षा परदुःखासहिष्णुते"त्युक्तिरप्येतस्या दयात्मिकाया दुःखनिराकरणेच्छायाः कारणकथनपरेति न विरोधः । दया॥॥ असहिष्णुता - दयाकारणमहिष्णुता । आयुर्धृतमितिवत् कारणे कार्योपचारः कार्यावश्यभावद्योतनार्थः । गङ्गायां घोप इत्यत्र शैत्य पावनत्वादिद्योतनार्थतीर विषयकगङ्गास्वोपचारवत् । अन्यथाऽसहिष्णुताया अभाव- रूपाया यथाश्रुते दयावायोगात् । साहि भावरूपश्चित्तवृत्तिविशेष इति प्रति जगति । उदाहृतभाष्यानु सारेणात्रपि मूलोक्तदयालक्षणे स्वार्थनिरपेक्षत्वविशेषणङ्क्रोडीकार्यम् । अन्यथा स्वार्थमेवान्यान् रक्षतः कस्यचित् कुक्षिम्भरेः कारुणित्वव्यवहारापत्तेः । न च जीवविपये भगवद्दयया क्रियमाणस्य दुःखाद्यपनयनस्यान्ते सम्यक् भगवत्कैर्याद्यनुष्ठान एव पर्यवसानात् भगवानपि स्वार्थपर एव भवतीति न तद्द्यायां लक्षणपूर्तिरिति वाच्यम् । अवाप्तसमस्त कामस्य भगवतः सम्यगाराधनेनापूर्वफलानुत्पत्तेः स्वार्थस्वायोगात् । स्वश्रेयसे हि जीवो भगवन्तमारिराधयिषति । श्रुतप्रकाशिकायान्तु - " परान् दयया रक्षतोऽन्तेऽष्टाद्यात्मप्रयोजनसद्भावेपि प्रथमं परेषामापदर्शनेऽवशाश्रुपातादिना दुःखनिराकरणे प्रवृत्तिदर्शनात् सतोपि स्वार्थमुमनभिसंहितत्वेन स्वार्थान- पुरुषऩे ईसुवरऩ् ऎऩ्ऩुदलैयुम् ऒप्पुक्कॊळ्ळमुडियादु। अनित्तियमाऩ शरीरङ्गळै अवऩुक्कु इसैन्दवर्गळ् अदुबोलवे प्रमाणम् काट्टियबडियिल् नित्य अनित्यसर्वु शरीरङ्गळैयुम् कॊळ्ळलाम्। २३८ देशिकाशयप्रकाशसहिते पेक्षत्वमक्षतम् । " इति प्रत्यपादि स्वार्थनिरपेक्षत्वं भगवद्दयायाः । अयमाशयः - दयालक्षणे स्वार्थानपेक्षेत्येव विशेषितम् । नतु स्वार्थरहितेति । तथा च पररक्षणे शास्त्रतः सुकृतादिस्वार्थसद्भावस्यानपोद्यत्वेपि आदौ परो- पचिकीर्षया प्रवृत्तिकाले तदनाकलनात् भवति तदनपेक्षत्वमिति । स्वदुःखनिराकरणेच्छाया निर्घृणेपि सत्त्वात्- परेति । अत्र (अय्या) कृष्णताताचार्यास्त्वेवमाहुः इह परः स्वव्यतिरिक्तस्स्वानुकूलग्राह्यः । निरुपाधिक- सर्वसुहृदः किञ्चिज्जीवविषये केनचिद्धेतुना निग्रहे जाते आतच्छान्ति तस्मिन् तद्विरुद्धतया दयागुणाप्रवृत्तेः । तदुक्तं भाष्ये – “साच (दया) स्वशासनातिवृत्ति व्यवसायिन्यपि वर्तमाना न गुणाय कल्पते । प्रत्युतापुंस्त्वमेवा- वहति । तन्निग्रह एव तत्र गुणः । अन्यथा शत्रु निग्रहादीना मगुणत्वप्रसङ्गादिति । तथा रहस्यरक्षायां पृथुगद्याधिकारेप्युक्तं - " सर्वप्रशासितुस्सापराधनिमहस्यापि शास्त्र सिद्धत्वात् तदविरोधेन कारुण्यं नियन्त- व्यम् । लोकेपि तथैव व्युत्पत्ते " रिति । अत एव श्रुतप्रकाशिकायां जिज्ञासाधिकरणसिद्धान्ते दया- लक्षणप्रस्तावे - " अनुकूलेतरजनः पर इति विवक्षित इत्यत्र - अनुकूलवा सावित रजनश्चेति समानाधिकरणतया - विग्रहोभाग्यः । नतु अनुकूलादितर इति व्यधिकरणतया तत्पुरुषः । अन्यथा तत्रैव - अन्यत्र-तत्पुरुपे पूर्वपद " ब्रह्मयो नि’ मित्यत्र - " ब्रह्मैत्रयोनि” रिति समानाधिकरणसमा साथयणवैघट्ट्यापत्तेः । न च स्वानु लक्षणाभयात् कुलपुत्रभार्यादिस्त्रेतरविषये क्रियमाणस्योपकारस्य स्वार्थपर्यवसितत्वेन स्वार्थनिरपेक्षत्वभावात् दयालक्षणहानि- रिति वाच्यम् । स्वानुकूलानां पुत्रभार्यादीनामपि जडोन्मत्तानां रक्षणे स्वार्थस्य कस्यचिदप्यभावेन तत्र दया- कार्यत्वादानेरिति । अनबूमः । दयालक्षणघटकपरशब्देन स्वव्यतिरिक्त पर्वोपि विवक्षितः । नत्वनुकूल- मात्रम् । तथा सति भगवत्कारुण्यस्य जीवानुकूल्या चरणापेक्षत्वेन निर्हेतुकत्वानुपपत्तेः । " दया सर्वभूतेषु क्षान्तिरनसूये “ति गौतमादिभिरस्मदादीनामपि निर्हेतुक सर्वभूतदयादिगुणावश्यकता विधानात् । किम्पुनरी- श्वरस्य । ईश्वरे निरुपाधिकसर्वसुहृत्वस्य सर्वैरप्यङ्गीकारात् । न हि लोके स्वानुकूल मार्या पुत्रादिवन्धुमात्र- रक्षकं पुरुषं कारुणिकं कथयन्ति । प्रत्युत स्वार्थपरमेव शंसन्ति । न च स्वानुकूलानामपि जडोन्मत्तादीनां रक्षणे नैषदोष इति वाच्यम् । तदानीं दयनीयतायां जडत्वादीनामेव प्रयोजकतयाऽऽनुकूल्यस्य । तथाखात् तदानीमपि परशब्दस्यानुकूलपरतया व्याख्यानायोगात् । अत एव श्रीमद्रामायणे - “इंसा, यत्कृते राम- चतुर्भिः परितप्यते । कारुण्येनानृशंस्येन शोकेन मदनेनचेति प्रथमं प्रतिज्ञायोपरि, तत्प्रतिपादनात्र सरे- “स्त्रीप्रणष्टेतिकारुण्यात्” इत्यादिना सीतायां पत्नीत्वाद्याकारेण रामस्य कारुण्यासम्भव-सम्भवेपिवा तस्य तदुक्क- पावहत्वासम्भवं च मन्वानो महर्षिः सर्वसाधारण स्त्रीत्वमेव कारुण्यप्रयोजकतयाऽनुससार । न च निग्रहानु- ग्रहयोर्विरोधेन निम्रां प्रतिकूले दयाया अप्रसक्तया तस्या अनुकूलमात्रविपयकत्वमर्थादापद्यत इति परोधानुकूल " परमतने परतस्वाधिकारः ४। , २३९ एवेतिवाच्यम् । अहैतुक्यास्तस्यास्सर्वविपयिण्याः प्रतिकूलेप्यधिकारिणि सत्त्वाविरोधात् । अतएव हिभगवान् “सर्वज्ञोपिहि विश्वेशस्सदाकारुणिकोपि सन् । संसारतन्त्रवाहित्वात् रक्षापेक्षां प्रतीक्षते " इति स्वस्मिन् अपराधसहस्रमजनमाहृत्य स्वकृपायाः कार्येकरत्वं प्रतिषेधत्यपि पुरुषे “कदायं मस्कृपां कृतार्थयिष्यति कदेमं मोचयिष्यामीति सर्वमुक्तिप्रसङ्गादिपरिहारेण लोकयात्रां निर्वोढुं एतस्कृतरक्षणप्रार्थनादिव्याजविशेषस्य अवसर प्रतीक्षोभवतीत्युच्यते । पशुमारण कर्मदारुणोप्यनुकम्पामृदुरेव श्रोत्रिय " इतिन्यायेन पापानुरूपं तदण्डयितुं प्रवृत्तोपि भगवान् - तद्विलोकने स्वान्तर्दयोदयमा शङ्कमानः स्वमुखं परावृत्यैव काठिन्यमारोप्य दण्डनति । तस्मा- तादृशेषि पुरुषे दया निराबाधा । अपितु यावत्प्रातिकूल्याचरणं तन्नानुगृति तस्मिन्वस्तुतो दयाळुरपि सन् । प्रतिकूलप्रवृत्तिफलभूत निप्रहस्य तस्मिन्नुयात् । दयाकार्यानुग्रहस्यैव निग्रहेण विरोधात् । एतदुक्तं भवति- सामान्यतो दयास्वरूपस्य सर्वविषयकत्वं निर्हेतुकमेव । तस्मात् प्रतिकूलेपि सा प्रवइत्येव । किन्तु तस्याः अनुग्रहाख्यफलोपधाकविशेपविषयी कारः परं सहेतुकः । आनुकूल्ये सत्येव तमनुगृह्णाति । विपरीते विपरीतम् । तदुक्तमाचार्यैरन्यत्र - " मुकुन्दकरुणां वन्दे मुग्धेष्वधिकवरसलाम् । स्वरूपसंस्तवौ यस्या निर्हेतुकसहेतुको " इति । अवञ्चश्लोकः चिन्तामणी कुमार वरदाचार्यैरप्युद्धृतः । संस्तवः परिचय इत्यनर्थान्तरम् । फलो- पधायक विशेष विपयीकारे एव हि दयायाः परिचयोभवति जीवेन कृतः । तथा च तादृशविपयतेत्युक्तं भवति । साचसहेतुकैव । अत एव न सर्वमुक्तिप्रसन्नोषि । एतेनाधुनिकान । मेतद्विषयककोला दलोपि निर्मूलितो भवति । प्राचां ग्रन्थेषूभयधापि व्यवहारात् । एनेनोदाहृतभाष्यादिकमपि निर्व्यूढम् । दया स्वशासनाति वृत्तिव्यवसायिन्यपि वर्तमाना = अनुग्र रूपफलोपधानेन वर्तमाना न गुणायकल्पते॥॥कारणं तत्र नियन्तव्यं = अनुग्रहाख्यफलं नसूत इति व्यवस्थाप्यम्” इत्याद्यर्थपरत्वसम्भवात् । ततवोदाहृतश्रुत प्रकाशितवाक्येपि अनुकूलश्च तदितरजनश्चेति द्वन्द्व एवकार्यः । तत्रापि लक्षणादिक्लेशविरहात् । प्रत्युत सर्वपदार्थप्रधानत्वेन तस्यैव समासचक्रवर्तित्वात् । " द्वन्द्वस्सामासिकरुपचे” ति गीतो: । न कर्मधारयो न वा तत्पुरुषः । पूर्व- पदार्थाप्राधान्यपूर्वपदलक्षणादिदोषात् । न च परशव्दस्य स्वव्यतिरिक्तकृत्स्नविपयकत्वं स्वतः प्राप्तमिति, तस्य- अनुकूलेतरजनः पर " इति व्याख्यानं व्यर्थमिति वाच्यम् । परमकारुणिकस्य परेषु अनुकृष्प्रतिकूलविभाग- मन्तरोपकर्तृत्वाख्यमहागुणख्यापनार्थत्वात् तस्येति । अधिकमसादीय करुगातत्त्व विचारणायामनुसन्धेयम् । आस्ता- मेतत् । प्रकृतमनुसरामः पायसं भक्षयामः । दुःखनिराकरणमपि तदनुत्पादनं उत्पन्नस्य निवारणश्च ति द्विविधम् । क्वचित् स्थितस्य तदभावस्य परिपालनं, कचिच तद्ध्वंसस्योत्पादनमिति यावत् । इदमेव च योगक्षेम- साधारण कारणत्वं सामान्यतस्तदभावप्रयोजकत्वरूपम् । आद्यं नित्यसूरिविपये, द्वितीय बद्धमुक्तयः । बद्धे यकिन श्चिन्वंः, मुकेऽत्यन्तध्वंस इति मिदा । एवं “भृशं भवति दुःखिन” इत्यादेतात्पर्यान्तरास्त्री कारे दयालक्षगविरोध २४० देशिकाशयप्रकाशसहिते
प्रदर्श्याथवचनान्तरविरोधमपि प्रतिपादयति - तेन वञ्चयत इत्यादिना । " कालस्यहि चमृत्योश्वजङ्गम स्थावरस्यच । ईशते भगवानेकस्सत्यमेतद्ब्रवीमिते ॥ ईशन्नपि महायोगी सर्वस्य जगतः प्रभुः । कर्माण्यारभते कर्तुं कीनाश इव दुर्बलः ॥ तेन वञ्चयते लोकान्मायायोगेन केशवः । ये तमेव प्रपद्यन्ते न ते मुह्यन्तिमानवाः ॥ इति श्लोकानुपूर्वी । कीनाशः = कृषीवलः । मोहयित्वेति । " कृत्वा भारावतरणं पृथिव्याः पृथुलोचनः । मोहयित्वा जगत्सर्वं गतस्स्वं स्थानमुत्तमम् ॥” इति श्लोकः । इत्यादि प्रमाणेति । आदिना " मनुष्यदेहिनां चेष्टामित्येवमनुवर्तते । लीला जगत्पतेस्तस्य छन्दतस्सम्प्रवर्तते ॥ " " मर्त्यावतारस्त्विह मर्त्यशिक्षणं रक्षोवधायैव न केवलं विभोः । ‘कुतोऽन्यथा स्याद्वमतस्स्व आत्मन् सीताकृतानि व्यसनानीश्वरस्येत्यादिवचनजातं विवक्षितम् । एतदुक्तं भवति - अवतारकाले ईश्वरत्वाननुगुणं भगवतो यत्कृत्यजातं जातं, तत्सर्वं स्वस्मिन्नासुरप्रकृतीनां माययावरतत्त्व- शक्कामुत्पाद्य तेषां सुदूरपरिहरणार्थमेवया अनुकूलानां देवप्रकृतीनां स्वस्मिन् मनोरञ्जनार्थ वा भवति । “क्किष्टं प्राचसु मालतीमृदुपदं, विश्लिष्य वासोवने जातो, धिकरुणां धिगस्तु युवयोस्स्वातन्त्र्यमत्यङ्कुश " मित्यादिरीत्या हि भक्तवर्या भगवतो भार्यापहारादिकमभिवीक्ष्य-” अहो ! अस्मत्स्वामिनाऽस्मदर्थमेवेहावतीर्यात्मा क्लेशानाम्भाजनं कृत इत्यार्ब्रहृदयास्तस्मिन्ननुरज्यन्ते, क्रमेणमुच्यन्तेचेति । भृशम्भवतीति ।” व्यसनेषु मनुष्याणां भृशं भवति दुःखितः । उत्सवेषु च सर्वेपुपितेवपरितुप्यति ॥ इति श्रीरामगुणवर्णने वाल्मीकिः । अभिनयेति । शक्तस्य परदुःखदर्शने तन्निराचिकीर्पाया एव प्रथमं जायमानतया लोके पुरुषान्तरे परदु:खदुःखिःवदर्शनस्याप्यशक्तयु- पाधिकत्वमेवेति सर्वशक्ते भगवति “भृशम्भवति दुःखित " इत्यादिकमुय्यमानं उक्तोभयार्थाभिनय एवेत्यर्थः । तदुक्तं भगवद्गुणदर्पणे भट्टपराशरपादैः – “अधिकारी फली जीवोपिहि स्वयं स्वस्य यथा सुखदुःखाभि- मानी, तथा तदतिशयेनवा तदवस्थामिमानीहि भगवान्। यथा - " व्यसनेषुमनुष्याणां ॥॥ पितेव परितु- ष्यतीति । बहुस्यां प्रजायेयेति च । पृथगभिमानित्वेहि न " बहुस्यामि ति स्यात् इति । अयम्भावः यथा स्वस्मिन् देवाद्यात्मना बहुत्वस्य वस्तुतोऽभावेपि भगवान् " बहुस्या” मिति तदवस्थां स्वकीयामभिमनुते, तथा स्वयं दुःखादिदोषदूरोपि स्वाश्रितानां दुःखं स्वदुःखनभिमन्यते । अत एवाऽऽर्द्रीभवति सन्तप्यतेच । न स्वस्यनूतनं किश्चिद्दुःखान्तरम् । " एकं दुःखं सुखञ्चना” वितिवदिति । एवमेव - " स्वार्थः पशो काय - भावेपि परार्थतत्प्रसक्तिरदोपः । अन्यथा परदुःखदुखिःवादयो गुणाः कथमस्यस्यु रिति तत्रत्यवचनान्तरम- पिनिर्वाद्यम् । स्वार्थहर्षशोकादिः = अनाभिमानिकस्स्वीयोहर्षशोकादिः । परार्थतत्प्रसक्तिः = आभिमानिकस्स्व मिन् परकीयतदारोपः । परदुःखदुःखित्वम्= परदुःखाभिन्नदुःखवत्त्वम् । एतत्सर्वमभिप्रेत्यैव मूले अभिनयशब्द- प्रयोगः । एतेन - " आवतारिकवृत्तान्ते दुःखाद्यभिनयवदन् । सर्वशास्त्रेष्वविश्वासमाधत्ते मुखमेदत” इत्युक्तं निरस्तं भाव्यम् । यतः – भवतारिकवृत्तान्ते दुःखादेश्सत्यतां वदन् । भगवत्यपि दोष स द्रढयन्नपराध्यतीति । " परमतभने परतत्त्वाधिकारः ४। “ऎल्ला उयिरुम् इवऩुक्कु उडल् ऎऩ्ऩल्” ईंवरupp आधेयत्व विधेयत्वशेषत्वनियम Goo अपृथक् सिद्ध विशेषण TE & Troor चेतनाचेतनद्रव्यान्नी गाऊं । ७ ॐ अपृथकूसिद्ध विशेषणा द्रव्य शरीरकं ण की २४१ स्वरूपेच्छायत्त दिव्यमङ्गळ विग्रह क्रं श्राकं GurG६० चेतन ढग क्री शरीरलक्षण LITED LING @या शरीर द्वारा परिणमितं की गाढाका मुख्य: @ing विशिष्टपरिणामी शरीरभूतचिदचित्तुकङ्क १९। MLT निञ्छ तद्गतदोषानां LL। स्वरूपपरिणम योग्य ६० ६० कृulg। प्रमाण सिद्ध STG स्माप्रक्षिप्तकाष्ठन्याय छ। सर्वप्रशासिता श्रील शास्त्रवश्यत्वादिकां LTD क्षेत्रज्ञांgi GurG६० सशरीरत्वसव्यापारत्वप्रयुक्तदुःखित्वादि दोष प्रगा । सर्वदा सत्यसङ्कल्प Goor सहकारिकायं खाकी रङ्ग GTLIG६० इच्छा विधात सहकार्यलाभ । दिप्रयुक्त क्लेश (pi curry। ननु " तेन वञ्चयते लोकान् " मोहयित्वा जगत्सर्वं इत्यादेः व्यसनेषु मनुष्याणां भृशम्भवति दुःखित इत्यादिकं न विषयः । अत्रोक्तपरदु:खदुःखित्वादेर्मगवति सौलभ्यप्रकटनायोपयुक्ततयाऽभिनयविषयत्वानु- पपतेः । किन्तूक्तविधोपयोगरहितानां प्रत्युत भगवति अवरतस्त्वशङ्का समुत्पादकानां आदित्यहृदयानुमन्धान- कैलासयात्राद्यावतारिकवृत्तान्तानामेव तद्विपयता युक्ता । अन्यथाऽऽवतारिकवृत्तान्तसामान्यस्य तद्विषयत्वेनाभि नयिकत्वोक्तौ — " ददाम्येतद्व्रतम्भमे “त्यादिराघवसमुद्र वेल वाक्यस्यापि तथात्वेन समुद्रघोष वदविश्वचनीयत्वा पत्त्या वृद्धिमिच्छतो मूलहानापचेरिति चेन्न । यतः - " ततो युद्धपरिश्रान्तं समरे चिन्तयास्थितम् ।” इत्युक्त तत्रत्यदुःखस्य " भृशं भवति” इत्युक्तदुःखित्वस्यच भगवत्यवरत्वशङ्कासमुत्पादकस्ये न हि कञ्चन विशेष पश्यामः । यद्यपि पूर्वत्र दुःखं स्वार्थमिति स दोपः परत्र तु परार्थमिति न तथेति ईपद्वैलक्षण्यंवर्तने । अथापि तेनवैलक्षण्येनानुकूलानां भक्तवर्याणां भगवति मनोरञ्जनतारतम्यसिद्धावपि भगवद्वे पणां भगवति दुर्बलमानुपत्वा- भगवाऩाले ताङ्गप्पट्टु प्रेरिक्कप्पट्टु तऩक्कॆऩ्ऱाक्किक्कॊळ्ळप्पट्टदऩाल् अवऩैप्पऱ्ऱि निऱ्कुम् अवऩदीनमायिरुक्कुम् अगिल उलगमुम् अवऩुडैय तिव्य मङ्गळ विक्रहम् पोले -ऒरु सेदऩऩै विडामल् तॊऱ्ऱियिरुक्कुम् त्रव्यम् शरीरम्-ऎऩ्ऱ लक्षणप्पडि शरीरमावदाल् इवऩ् शरीरत्तिऩाल् परिणमिक्किऱाऩ्। ऎऩ्ऱदु सरिये। इप्पडि परिणमिक्कुम्बोदु तऩ् शरीरमाऩ सित्अचित्तुक्कळै विड इवऩ् वेऱुबट्टवऩागैयाले इवऩुक्कु अवऱ्ऱिऩ् दोषङ्गळ् तट्टादु। तऩदु स्वरूपत्तिऱ्कु परिणामम् किडैयाद पडि सास्तिरङ्गळिल् सॊल्लप्पट्टवऩागैयाल् उप्पळत्तिल् विऴुन्द कट्टैबोऩ्ऱु उरुवमाऱुबाडुम् वारादु। सर्वरैयुम् सासगम् सॆय्युमिवऩुक्कु सास्तिरक्कट्टुप्पाडु OpA-३१ २४२ " देशिकाशयप्रकाशसहिते ‘जीवऩुडैय वरुत्तङ्गण्डु ईच्वरऩ् वरुन्दुगिऱाऩ् ऎऩ्ऱदिऩ् करुत्तु” परदुःख निराकरणेच्छा कृया का की लक्षण, “तेनवशयते लोकान् - मोहयित्वा जगत्सर्वं " " १ वधारणकृतावज्ञाया एकरूपत्वेनावरतत्त्वशङ्कावहतादृशाकाराणां सर्वेषां आभिनयिकत्वस्यावश्यमेव वक्तञ्यत्वात् । " ददाम्येतद्व्रतममे “त्यादीनान्तु कथञ्चिदप्येवं विधशकासमुत्थापकत्वाभावात् प्रत्युत परतत्त्वबुद्धिबोधकत्वाच्च- तत्र तथात्वकथनस्यानपेक्षितत्वात् । दोपेति । शक्तस्य परेषां दुःखं पश्यतस्तदपनोदनेच्छेन जायते शोभते च । नतु स्वयं दुःखित्वम् । कचित्परदुःखदर्शनोत्तरं स्वस्मन् दुःखदर्शनेपि तस्याशक्तयुपाधिकत्वेन दयाकार्यत्वा- भावात् । " भृशं भवति दुःखित” इत्यस्यापि - " यथा सद्यएव तद्दुःखापाकरणेच्छा भवति तथास्य बभूव लुळितं मन” इति तदसहिष्णुतायामेव तात्पर्यमिति । एवं भाविपरदुःखं केन चिच्चिनानुमाय स्वयं पूर्वमेव तदपनि- नीपया प्रवर्तनानस्य कारुण्ये परदुःखदर्शनजनितदुः खिश्वमव्याप्तमिति कृतं विस्तरेण । नन्वीश्वर निरवद्यत्वादि श्रुतीनां परदशाविपयत्वेन दुःखादिक्केशमा जनत्वमवता रदशायामविरुद्धम् । नात आभिनयिकत्वं तेषां वक्त व्यमित्यत्राह - सर्वज्ञेति । इदञ्च विशेषणं साभिप्रायम् । स्वस्येश्वरोऽवतारदशाभावि दुःखं जानातिचेन्नाव- तरेत् । न जानाति चेत् कथं सर्वज्ञ इति । अवतारदशा = रामकृष्ण द्यवतारदशा । भेदाभेदपक्षः भास्करयादवीयादिः । जैनगन्धिः जैननतसदृशम् । गन्धस्सादृश्यम् । सर्वगन्धेषु विश्वसतीत्या दिप्रयोगात् । उपेक्षणीयम् - अत्यन्तानुपादेयम् । परमार्थत एव भेदाभेदादिवत् दुःखिः र्निदुखत्वादिविरुद्ध धर्मद्वयानी कारा- दिति भावः । तदुक्तं वेदार्थसङ्ग्रहे - " कस्तेनलाभः ! एकस्यैवैकांशेन नित्यदुःखिस्वात् । अंशान्तरेण सुखित्वमपि नेश्वरत्वाय कल्पते । यथा - देवदत्तस्यैकस्मिन् हस्ते चन्दनपङ्कानुलेपः । केयूरकट काङ्ग्रळीय काल कारश्च । एतस्यैवान्यस्मिन् हस्ते मुद्गराभिघातः कालानलज्वालानुप्रवेशश्च । तथैवेश्वरस्य स्यादिति ब्रह्माज्ञान पक्षादपि पापीयानयं पक्ष” इति । ब्रह्मव्यतिरिक्त मिथ्यात्वपक्षे ब्रह्मणि जीवामिन्नतया दुःखादिस्वीकारेपि तन्मिथ्येति नातीवपापं भवति । मेदाभेदादिपक्षेतु सर्व सत्यमित्यभ्युपगमात् ब्रह्मण्येवांशान्तरावतारादिदशासु दुःखादिस्वीकारे महत्पापमिति अयं पक्षस्तस्मादपि पक्षात्पापीयान् - अत्यन्तं पापीति भावः ।
ननु सर्वव्याप्त ईश्वरे समस्त हेय वस्तुसम्बन्धस्य भवतामपि मते सत्यतया उक्तपक्ष इव भवतामपि पक्षे तादृशदोषो दुर्वार एवेत्यत्राह - कर्म पश्येति । इदचहेतुकर्भविशेषणम् । न हेयवस्तूनां तथात्वं तत्स्वभावा- किडैयादागैयाल् शरीरम् कॊण्डु कारियम् सॆय्बवऩायिऩुम् अदऩाल् एदुम् क्लेसम् जीवर्गळुक्कुप्पोले एऱ्पडादु। ऎप्पोदुम् सत्तिय मनोरदऩाय् तऩदु सहगारि वर्क्कत्तैयुम् ताऩे वगुत्तुक्कॊळ्ळुगिऱाऩागैयाले-मनोरदबङ्गम्, तेडिऩ पॊरुळ् किडैयामै मुदलिय तुक्कमुम् वारादु। परमतमपरतस्वाधिकारः ४। २४३ • इत्यादिप्रमाणां यं Gor “भृशं भवति दुःखितः” इत्यादिकी अनुकूलरञ्जनार्थ प्रतिकूल- मोहनार्थ अभिनयmi Gua की pormo परदु:खदुःखित्वादिदोषाञ्च सा। सर्वशानञ्छ अवतारदशे अज्ञानदुःखादिका Garigri पक्ष मेदाभेदपशळं GunGv L यत्तम् । येन तत्सम्बन्धादेव जीव इवेश्वरेपि दोपश्शङ्क्येत । किन्तु ततद्वस्तुभोक्तपुरुषीय कर्मकृतम् । अतः कर्मवश्यान् प्रत्येव तद्धेय भवति । नेश्वरम्प्रति । तस्य कर्माभावात् । पितोपहतम्प्रति क्षीरस्य चित्तत्वेपि- पित्तशान्तौ तस्यैव तम्प्रति स्वादुस्ववत् कर्मापगमे नित्यमुक्तान्प्रत्यपि न तद्धेयतेति सर्वस्य स्वतस्सिद्धमनुकूल- स्वभावत्वमेवेति भावः । अद्वारकसम्बन्धः द्रव्यैस्सह । सद्वारकस्तु तदाश्रित गुणैस्सह । मृपः वादिव्यावर्त- नाय - सत्यसम्बन्धेति । उक्तानुसारेण समाधते- तनेप्पर इति तत्सहकारियोग्यता भूतकर्माभावादिति भावः । इदानीं कर्माभावेन प्रतिकूलाभावेपि कालान्तरे तत्सम्भवेन तदुदयोस्त्वोश्वरे इत्यत्राप्याह - तनक्कु इति । तथा च तत्प्रति स्वरूपयोग्यता रूपपरतन्त्रचेतनताया अपीश्वरेऽभावादिति भावः । तदाहुः श्रीवत्साङ्कमिश्रा:- “परोवा व्यूहोवा विभय उतवाऽचवितरणो भवन्वान्तर्यामी ननु वरद ! योयो भवसि वै । सस त्वं सनेशान् वरगुण- गणान् विश्रदखिलान् भजगयो भास्येवं सततमितरेभ्यस्त्वितरथे ‘ति ॥ ननु स्वयंस्वस्य प्रतिकूलान्यपाकुर्वन्नपि स्वान्तरङ्गाणां प्रतिकूलनिवारणेऽपर्याप्ततया तेपां क्लेशदर्शनेन स्वयमपि निरन्तरं विरश्यन अयं हेयसम्बन्धमा- यादेवेत्यत्राप्याहइच्छै इति । एतेन - इदानीं केपाश्चित्क्लेशदर्शनेपि भगवता तदनिवारणे हेतुरिच्छाभाव एव । नत्वसामर्थ्यमित्युक्तं भवति । तैरनुष्ठिते सत्युपाये भगवति च शान्तनिग्रहे तत्सङ्कल्पेन तेषामक्लेशेनावस्थानो- पलब्धेः । सर्वपां=अनुष्ठितोपायानां सर्वेषाम् । नन्वेवं भगवतः केनाप्याकारेण हेयसम्बन्धगन्धानईत्व शुद्धा- मलात्मादिशब्दानां तस्मिन् श्रुतानां अप्रसक्तप्रतिषेधत्वापत्तिरित्यत्र प्रतियोगिप्रसक्तिं दर्शयति - ईश्वरेति । प्रत्य- नीकत्वं = स्वाश्रितेष्वपि तदसहस्वम् । शुद्धादिशब्दत्रयस्य प्रायः पर्यायत्वेप्यनुपदमुक्तरीत्याऽपोनरुक्तयं बोध्यम् । त्रिविधचेतनाः = बद्धमुक्तनित्याः । त्रिविधाचेतनानि - प्रकृतिः कालश्शुद्धसत्वञ्च । सामान्यम् - तत्साम्यम् । वस्तुत्वादिना तत्तुल्यन्यायेनेश्वरेपि प्रकृत्यादिवत् स्वरूप विकाराः, जीववत् गुणभूतस्वभावविकाराश्च मा प्रसाङ्क्षि- पुरिति ते शब्दाशङ्कितदोपन्यवच्छेदका इत्यर्थः । पिऱर् तुक्कम् तुडैक्क विऴैदल् तयै ऎऩ्ऱ लक्षणत्तुक्कुच्चेर,-“उलगै मोहिप्पिक्किऱाळ्-ऎऩ्बदु पोऩ्ऱ वसऩङ्गळुक्कु इसैय,-जीवर्गळुडैय व्यसनऩङ् गळिल् ईसुवरऩ् मिगवुम् तुक्किक्किऱाऩ्-इत्यादिगळ् पक्तर्गळै वसीगरिक्कवुम् सत्रुक्कळै मयक्कवुम् इवऩ् सॆय्युम् अबिनयत्तैप् पेसुगिऩ्ऱऩ वागैयाले उण्मैयिल् भगवाऩुक्कु तुक्कम् मुदलिय तुर्गुणङ्गळ् कूडादु। सर्वज्ञऩुक्कुम् अवतारदशैयिल् २४४ देशिकाशयप्रकाशसहिते जैनगन्धि उपेक्षणीय ं कर्मवश्यतुल ऐयाङ्क नाम सर्ववस्तु कङ्क GarnGo सद्वारकाद्वारकसत्यसम्बन्ध ं उण्डायिरुक्कच्चॆय्दे - तऩ्ऩैप्पऱ्ऱ प्रतिकूल छा कण्ड
एवमियता प्रबन्धेनेश्वरस्य सर्वविधकारणत्वं कारणत्वाशङ्कितदोषाभावं च सम्यगुपपाद्याथ तादृशेश्वर- परतन्त्रजीववर्गस्य तेन क्रियमाणयोर्वन्धमोक्षयोर्व्यवस्थामुपदर्शयति — इप्पडि इति । अत्रेश्वरस्य सर्वकारणत्वानु- बाद: जीवबन्धमोक्षयोः केवलं तत्स्वातन्त्र्यमूलकत्वेन तस्य वैपम्यादिदोपशङ्काद्योतनाय भवति । " विचित्रा- देहसम्पतिरीश्वराय निवेदितुम् । पूर्वमेव कृता ब्रह्मन् । हस्तपादादिसंयुते “ति पूर्णपद्यम् । " ईश्वराय निवेदितुम्” इत्यस्य विवरण - स्वसेवार्थेत्यादि । करणकळेचरेत्युपलक्षणम् । शास्त्राद्युपकरणमपीह विवक्षितम् । तदुक्तं शास्त्रं मूरि निजस्वरूपमतथे स्वाराधनार्थं वपुः स्वध्यानाय मनश्ध बुद्धिमनघां लब्धुञ्च तीर्थादिकम् । तत्त्वान्यप्युप- देष्टुमुत्तमगुरून् दत्वाऽनुगृह्णाति न” इति । नः = अस्मान् । अनघां बुद्धिलब्धुं तीर्थादिकञ्चदत्वेत्यन्वयः । तीर्थस्नानेन मनोनैर्मल्यसम्पादनात् । ननु तर्हि यथा सङ्कल्पं तद्दत्तकरणकळेवरादिना तमभ्यर्च्य जीवा मुक्तौ भगवद्भोगरसयोग्या एवस्युः । न तु लीलारसोपकरणं भविष्यन्ति । सृष्टयर्थभगवद्द्यायास्सामान्यरूपत्वेन विशिष्य कचित्तस्याभिसन्ध्यभावात् केचन जीवाः तद्दत्तकरणकळेवरादिना तल्लीलोपकरणमपि भवन्तीतिचेत्, किन्तथा कस्यचिदुभयार्थत्वं कचित् । दृष्टमित्यत्राह - आरुकडक इति । दूरपारां नदीं तरितुं कारुणिकदत्तेन के नचित्प्लवेन यथा दुर्भगः कश्चित् नदीपूरमनुसृत्य गच्छन् अन्ततः अन्धौ पतति तद्वदित्यर्थः । महता पुण्य पण्येन क्रीतेयं कार्यनैस्त्वया । प्राप्तुं दुःखोदधेः पारं त्वर यावन्नभिद्यत इत्यादिकमिदानुसन्धेयम् । प्रकृतानुसारेण फलितमाह — अम। प्रवृत्तेति । लोलार सेति । यत्रोपकरणीभूतानामपि परेषां स्वस्येव चेतश्चमत्कारोभवति सभोगरसः यथा कामिनां सुहृदाच्च परस्परम् । अतथाभूतस्तु लीलारसः । यथा राजादेश्शुकादिभिः कन्दु- कादिभिश्च । तत्र प्रथमे - शुकादीनां पञ्जरबन्धादिना क्लेशप्रादुर्भावात् चमत्काराभावः । द्वितीयेत्वचेतनत्वादिना- तदभाव इतिभिदा । तदिदमुच्यने — संसारघटीयन्त्रेति । घटीयन्त्रे हि पार्श्वद्वयपि रज्जुबद्धयोर्घटयोः यदा एको जलमुद्धरति, उपरस्तदा जलं ग्रहीतुमवनमति । यदाह कविः - " जीवनग्रहणे नम्राः गृहीत्वा
अज्ञान, तुक्कादिगळ् उण्डु ऎऩ्बार् पक्षम्। पेदाबेद मुरण्बाट्टैक्कॊळ्ळुम् पक्षम्बोल् निरागरिक्कप्पडुम्। कर्माविऱ्कुट्पट्ट जीवर्गळुक्कु तळ्ळप्पडवेण्डिय ऎल्लाप् पॊरुळ्गळोडुम् इवऩुक्कु नेरिलुम् मऱैमुगमागवुम् उण्मैयिलेये सम्बन्दमुण्डायिरुक्कच् चॆय्देयुम् तऩ्ऩैप्पऱ्ऱ तळ्ळप्पडवेण्डियदु ऎदुवुम् इल्ला मैयालुम् अप्पडि वरुवदऱ्कु ऎव्विद वाय्प्पुम् इल्लामैयालुम्, मेलुम् तऩ्ऩैच् चेर्न्दवर्क्कुदाम् निऩैत्ताल् अदैप्पोक्कुम् सक्ति इरुप्पदालुम् इवऩै शुद्धऩ्बरमतभङ्गे परतत्त्वाधिकारः ४। IQ, QG अवस्थेनुकं प्रतिकूलकं मुकं २। Gur सर्व योग्यते कङ्क २४५ • का इच्छे
surg, ईश्वर शुद्ध अम- पुनरुन्नताः । किक्कनिष्ठाः किमु ज्येष्ठा घटीयन्त्रस्य दुर्जना इति । जीवनं = जीविका जलञ्च । तद्वत् प्रकृतेऽपि यश जीवो देहमेकं त्यजति, तदैवापरमेकं प्रविशतीति तात्पर्यम् । तदप्युक्तं " त्वं न्यच्चद्भिरुदञ्चद्भिः कर्म- सूत्रोपपादितैः । हरे ! विहरसि क्रीडाकन्दुकैरिवजन्तुभिरिति । " गतागतं कामकामा लभन्त इति च । अथ संसार घटीयन्त्रे केपाञ्चित्परिभ्रमणोक्त्या अन्येषां पुनरावृत्तिर हितमार्गयायित्वस्यावगमात् तादृशाः क इत्यत्राह - अवसरप्रतीक्षेति । सर्वज्ञोपि हि विश्वेशस्तदाकारुणिकोऽपि सन् । संसारतन्त्रवाहित्वाद्रक्षापेक्षां प्रतीक्षत” इन्ति युक्तम् । परमकारुणिकेति । तथाचमूत्रं - - वैपम्यनर्घृण्ये न सापेक्षत्वादित्यादि । यावन् इति । अयञ्च – " नायमात्मा प्रवचनेन लभ्यो न मेधया न बहुना श्रुतेन । यमेवैप वृणुते तेनलभ्यस्तस्यैप आत्माविष्णुते तनूं स्वामिति श्रुत्यर्थः । अत्र यद्यपि जीवानां भगवद्वरण निष्कारणमित्येव प्रतीयते, तथापि तदानीं भगवतो- चैपम्यनैर्धृण्यादिदोपापातं परिचिन्त्य तं परिजिहीर्पन्तो भाष्यकृतः - “प्रियतम एवहि वरणीयो भवति । यस्यायं निरतिशयप्रियः स एव हि प्रियतम” इति प्रीतिरूपापन्नभक्तय । दिहेतुकत्वं भगवद्वरणस्यावादिपुरिति तदभिप्रेत्यात्रैतच्छुत्युपादानम् । यं पश्येदिति । “जायमानं हि पुरुषं ये पश्येन्मधुसूदनः । सात्त्विकस्सतु- विज्ञेयस्सवै मोक्षार्थचिन्तक इति पूर्णश्लोकः । अत्र जीवानां जायमानभगवत् कटाक्षमहिना मोक्षार्थचिन्ताया भक्त्यादिरूपाया विघानं द्रष्टव्यम् । जायमानदशा कटाक्षलाभोपि पूर्वकृतपुण्यादिमूलक एवेति च भाव्यम् । वेरिन्दे इति । इयं श्रीवकुळा भरणसूरि सहसेऽष्टमशतकीया काचन गाधा । भगवत्कृपाव्यतिरिक्तां कृपां न जानामि । अस्मत्कृतोपकारमनपेक्ष्य व्याजमात्रेणान्यैः प्रसादाकरणात् अन्येषां दयां नोपजीवामीत्याशयः । मत्पालनेनोपकुर्वन् भगवान् कृपापात्रीकर्तुं स्वस्येष्टानाम् प्रीतिपूर्वकम् निर्हेतुकं कृपां कुर्यात् अत्यल्पस्य मम बुद्धौ क्रमेण लोकत्रयमपि स्वोदरे दधत् स नित्यं सन्निधत इति यतः, अतोनिर्हेतुकं कृपां चकारेति अर्थः । अत्रापि वेरिदे इत्यंशस्योक्तरीध्यानिष्कारणकृपाकरणार्थ करवे वैषम्यादिदोपापातात् भगवता दास्यमानमहानन्दरूपफलानु- अमलऩ् हेयमऱ्ऱवऩ् ऎऩ्ऱु सॊल्लुम् पॆयर्गळ् ऎल्लाम्-मऱ्ऱवरैप्पोल् इवऩिडम् सङ्गिदमाऩ कुऱ्ऱङ्गळैक् कऴिक्किऩ्ऱऩ। इप्पडियिल् जगत्तिऱ्कु सर्वविदगारणमाऩ ईसुवरऩ् “विसित्रमाऩ इन्द देहम् ईसऩै वऴिबड तन्ददु ऎऩ्ऱु सॊऩ्ऩ विदमाग तऩक्कॆऩ कॊडुत्त देहत्तैक् कॊण्डु, आऱ्ऱैक् कडक्कक्कॊडुत्त तॆप्पत्तैक्कॊण्डु आऱ्ऱोडु पोय् अगप्पडु वारैप्पोल् कॆट्ट वऴिये ऒऴुगिऩवर्गळ् लीलारसत्तै विळैप्पित्तु संसार २४६ देशिकाशयप्रकाश सहिते लात्मा हेयप्रत्यनीका का ढङ्ग mb Gawari शब्दार्थ कक्षाoomi त्रिविचचेतनाचेतन रूपवस्त्वन्तर सामान्य ६६० स्वरूपगुणादि विषयक शङ्कितदोषाचं कशा व्यवच्छेदिकं की mcar। गुणतयाऽस्मत्कृतो पायाद्यभावेपि प्रपत्त्याद्यल्पव्याजं निमित्तीकृत्य सोऽस्मान्मोचयतीत्यर्थो मान्यः । एवञ्च रक्षक - विपये शास्त्रवेद्यञ्याजविशेषानुष्ठातूरक्षणीयस्ये “त्यप्यर्थोऽत्राचार्यसम्मतोऽभिव्यज्यते । विशेषकटाक्षः = मोक्षयिष्या- मीति सङ्कल्पः । भोगरसः = ईश्वरेण समानोऽनुभवः । स्वसङ्कल्पिते चेतनशरीरपातसमये सन्निहिते सर्वेश्वरः तस्कराचरितपन्था इव ये आत्मापहारिणां स्वर्गनरकाद्यर्थमार्गाः तेपाम्मुखभूतनार्ड। बिशेपप्रवेशजीवस्य प्रतिषिध्य शताधिक नाड्या तं प्रवेश्य सूर्य करायलाम्चिनमुद्गमय्य- " एतेन प्रतिपद्यमाना इमं मानयमावर्त नावर्तन्त” इति रीत्या अर्चिरादिना नीत्वा पुनरावृत्तिप्रसङ्गरहिते वितमसि पदे विचित्रविभूतिकं आत्मानं नित्यमनु- भावयतीति भावः ।
ननु व्याजविशेषेण भगवत्कटाक्षलाभवर्णनं न युज्यते । जीवकृतापराधभूयस्तादेरेव भगवत्कृपोत्तम्भक- स्वावगमादित्यत्राह - ओरळविले इति । कदाचिदित्यर्थः । एतेनात्यन्तापराघिनामपि केपाञ्चिद्भगवत्कृपाभाव- दर्शनोपपत्तिरुक्ताभवति । अपराधभूयस्तादेः फलचलकल्प्यत्वेन तदभावे तदभावानुमानेन तदुपपत्तेः । अप- राघभूयस्तेति । अत्र - " रघुवर ! यदभूस्त्वं तादृशो वायसस्य प्रणत इति दयालुर्यच्च चैद्यस्य कृष्णः । प्रति भवमपराद्धुर्मुग्ध । सायुज्यदोऽमूर्वदकिमपदमागस्तस्यतेऽस्ति क्षमाया इत्यादिकं प्रमाणतया विवक्षितम् । अपराध- शब्दभूयस्ताशब्दाभ्यां सुकृतभूयस्त्वं अल्पापराधोवा न भगवतः कृपोत्तम्भक इति सूच्यते । एवं शिशुपालादि पुराणकथादर्शनमनुसृत्य कृपाकारणमुक्ताऽथभगवच्छास्त्राद्यनुरोधेनापि पक्षान्तरमाह – अदडियाक इति । अपराधभूयस्तामूलकेत्यर्थः । तथाहि - अहिर्बुध्न्यसंहितायां - “तिरोधानकरी शक्तिः सा निग्रहसमाह्वया । पुम सं जीवसञ्ज्ञं सा तिरोभावयति स्वयम् ॥” इत्यादिना भगवनिग्रहशच्या जीवस्य संसरणप्रकारं प्रतिपाद्य, तस्यैवानु ग्रहात्मकशकथा संसारान्मोक्षणप्रक्रियाप्रतिपादनावसरे” एवं संसृति चक्रस्थे भ्राम्यमाणे स्वकर्मभिः । जीवे दुःखाकुले विष्णोः कृपा काप्युपजायते ॥ " इत्यभिधीयते । तदिदं वचनं प्रकृतार्थ प्रमाणमित्यभिप्रायः । जीव- कृतैः कैश्विदपराधेः अहेतुक्या भगवत्कृपायाः प्रतिबन्धस्वीकारेपि अपराधभूयस्तादिकं तदीयकृपायाः कारणमेवेति । सक्रत्तिले सुऴल्वार्गळ्: समयम् पार्त्तिरुक्कुम् सर्वेच्वरऩाल् परम करुणैयोडु- “यावॆऩॊरुवऩै वरिक्किऱाऩ् यावऩॊरुवऩै कटाक्षिक्किऱाऩ्- वॆऱिदेयरुळ् सॆय्वर् सॆय्वार्गट्कु।” इत्यादिगळिले सॊल्लुगिऱबडिये ओर् अल्बगारणत्तिऱ्क्कागक् कुळिरक्कटाक्षिक्कप्पट्टवर्गळ् आन्दबोग मडैय मीळाद मोक्षवऴि नडप्पार्गळ्। ऒरुक्काले अबरादङ्गळ् अदिगमावदो। अदडियाग तुयाङ्गळ् अदिगमावदो भगवाऩिऩ् । परमतने परतस्वाधिकारः ४। “संसारबन्दमुम् मोक्षमुम् एऱ्पडुम् विदम्’ २४७ Ging। जगनिमित्तो सदानभूत छ ईश्वर - “विचित्रा देहसम्पत्तिः” इत्यादिनी jug। Gu तदभिसन्धिः । अताले = भगवत्कृया “ईश्वरस्यच सौहार्द यदृच्छामुकृतं तथा । विष्णोः कटाक्षमद्वेपमा भि- मुख्यञ्चसात्त्विकैः । सम्भाषणं पडे तानियाचार्यप्राप्तिहेतवः ॥” इत्यत्रेश्वरकृपया सौहार्द भिधया यदृच्छा- सुकृताभिधाज्ञातसुकृत विष्णु कटाक्षविशेपादिपरम्परालाभ इस्यर्थः । तदेतदूपयति — अपराधमे इति यादृशा- पराधप्रसङ्गे– “ उपचारशतेनापि न क्षमामि वसुन्धरे” ति भगवन्निप्रहसकल उदेति तादृशापराध एवेति । विरोषं द्योतयत्येकारः । प्रत्येकमपराधानां भगवन्निमहजनकत्वेतद्भूयस्तायास्तद्भूयस्ता जनकरवन्द्यर्थसमाजप्रस्त- पदार्थन्यायसिद्धम् । नतु तदनुग्रः जनकत्वम् । यथा प्रत्येकं अग्निकणानां दाहकारणानां मिलित्वाप्यस्य- न्ततत्करत्वमेव । न तु आसचन नकत्वं तथा इति भावः । उपकारेति । उपकाररूपत्वादिति भावः । उपादेयेति । नहि युष्माकमेतादृशभगवन्माहात्म्यप्रतिपादकवचनविरचनं शिष्यस्यैतच्छ्रवणानन्तरमपि भूयोऽप- राधविधानश्रद्धासमुत्पादनाय भवति । युष्माभिरपि सापराध शिष्यदण्डनादिविधानात् । किन्तु - शिष्याणां प्राचीने काले जन्मनित्रा अपराधभूयस्तायां सत्यामपि इतः परं निरपराघतया सम्यक् स्थितौ तामनादृत्य ईश्वरः सर्वथा क्रोडीकरिष्यतीत्येव युष्माकमभिमतम् । तदस्माकमप्यविशिष्टम् । अन्यथा — श्रुतिस्मृ- तिर्ममवाज्ञा यस्तामुल्लङ्घ्य वर्तते । आज्ञाच्छे दीममद्रोही मद्भक्तोपि नवैष्णव इत्यादीनां असत्प्रायत्व- प्रसङ्गात् । भगवद्भागवताचार्यापराधानामेव यथाशक्ति कर्तव्यतया पशुमृगपक्ष्यादीनप्यतिरिच्य ग्लेच्छादिवयथेच्छ चारादिश्चस्यादिति-उपात्तवचनानि केवलं भगवद्गुणोत्कर्षविवक्षया तदनुभवायैवोपयुज्यन्ते । नानुष्ठानप्रक्रियाये इति भावः । कृतेनापि पापेन न लिप्यत आत्मेत्यलेपका आहुः । एते तु यथाक्ति पापमेवात्मना कार्यमिति बदन्तीत्यतिचित्रमेतत् । तर्हि शिशुपालादिवृत्तान्तस्य का गतिरित्यत्राह – शिशुपालादीति । आदिना काफासुरादिग्रहणम् । तथाहि - श्रीकृष्णस्य पितृष्वसा शिशुपालनाता” चेदिराजकुले जातः ध्यक्षस्व चतुर्भुजः । रासभारावसदृशं कृपैयैप्पॆऱ हेतुवाय् अत्ताले नामऱियाद सुकृतङ्गळिऩ् वरिसै वरुगिऱदु ऎऩ्ऩुमवर्गळुक्कु पाबमे भगवत् प्रीतिहेतुवाय्च्चॆय्यवेण्डुमाम्। सिसुबालादि कळिडत्तिलुम् सिल कारणङ्गळाल् ओरळवु अबसारङ्गळैप् पॆरुमाळ् पॊऱुत्तार् ऎऩ्ऩु “gir मळवे उण्मैयागुम्। अवर्गळुडैय पूर्वजर्मसुकृतमे उपकारकमाम्। ऎण्डाऩुमिऩ्ऱिये” इत्यादिगळिऩ् करुत्तैप्पारादे तऩदु परिबूरण स्वातन्त्रियत् २४८ देशिकाशयप्रकाशसहिते पुमागक्कॊडुत्त कबगङ्गळैक्कॊण्डु-आऱुगडक्कक् कॊडुत्त तॆप्पत्तैक् कॊण्डु नीर् वाक्किले यॊऴुगियगप्पडुवारैप् पोले अार्बिऩाराऩवर्गळ् कात्
रुरोदच ननाद चेति रीत्याजात विलक्षण स्वशिशुं शिशुपालं दृष्ट्रा विचिन्तयन्ती " एप ते नृपते । पुत्रः श्रीमान् जातो महाबलः ।॥॥ येनोत्सने गृहीतस्य भुजावभ्यधिकावुभौ । पतिप्यतः क्षितितले सोऽस्य मृत्युर्भविष्यति । तृतीयमेतद्वालस्य ललाटस्थन्तु लोचनम् । निमज्जिप्यतिदृष्ट्रा सोऽस्यमृत्युर्भविष्यति ॥ " इत्याकाशवाणीं श्रुत्वा, तदैव कुमारोदयं प्रष्टुमागतस्य श्रीकृष्णस्याके यदृच्छया पुत्रं निदधती — “ न्यस्तमात्रस्य तस्याक्के भुजा- वभ्यधिकावुभौ । पोततुस्तच्चनयनं निममज्जललाटजम्” इति जातेनाभिज्ञानेन श्रीकृष्णमेव पुत्रस्यमृत्युं निश्चित्य तत्प्रतिविधानेच्छया तं प्रार्थयामास । " शिशुपालापराधांस्त्वं क्षमेथाः पुरुषोत्तमेति भारतकथाऽत्रानुसन्धेया क्षन्तव्येति । " अपराधशतं क्षाम्यमित्युवाच पितृष्वसुरिति भगवद्वचनात् शिशुपालस्य तावन्तोऽपराधा भग। वतः क्षन्तव्या एयाभूवन् । नतु पूर्वोक्तरीत्या कृपोत्तम्भका इति भावः । तर्हि - " ततश्चेदिपतेर्देहात् तेजोऽमिं ददृशुर्नृपाः । ववन्दे तत्तदातेजो विवेश च नराधिपे “ति शिशुपालस्य मुक्तिला मे किङ्कारण मित्यत्राह - पूर्वसुकृतेति । तथाहि स्तोत्रभाष्ये आचार्यवचनं - " ननुदेहपातावधि निरन्तरापराधशीलस्य शिशुपालस्य के न व्याजेन मुक्तिः प्राप्तेति चेत्, इहतावत् प्रागेव भगवल्लोकविशेपवासिनश्शापाक्रान्तस्य प्रतिकूलजन्मत्रयान्ते मुक्तिर्भविष्यतीति प्रतिविधाननियतिः परन्निदानम् । अत एव हयुपात्तचक्रे चघोद्यते भगवति शिशुपालस्य प्रद्वेष- संस्कार भूयस्तथापि निरन्तर स्मृतिमतः प्रकाशितपारम्यं भगवद्रूपं पश्यतोऽनुकूलावस्था प्राप्तिरुच्यने । अपगतद्वेषा- नुबन्धो भगवन्तमद्राक्षीत् । तावच्च भगवच्चक्रेणाशु व्यापादितस्तत्स्मरणदग्धाखिकाघसञ्चयः भगवन्तमुपनीतस्त- स्मिन्नेवल्यमुपययाविति श्रीभङ्गपराशरपादैरपि - " बलिभुजि शिशुपाले तादृशागस्करेवा गुणलब सहवासात् त्वत्क्षमा सङ्कुचन्ती”ति शिशुपालादीनामपि किञ्चिदुपायसम्बन्धः प्रत्यपादि । ननु सुकृतविशेषमूलकत्वं भगवद्वरणस्योत मयुक्तम् । पराङ्कुशादिप्रबन्धप्रामाण्यतः नित्यस्वातन्त्र्यनिर्हेतुकदयादिमूलकतयैव मुक्तिलाम इति सम्प्रदा- या दित्यत्राह – ओरेण्डाणुम् इति । इयं वकुलाभरणीयगाधासहस्यां प्रथमशतकीयगः घा । हे हृदय ।
। तालेयुम् अगारण कृपैयिऩालुम् इवऩ् मोक्षन्दरुगिऱाऩ् ऎऩ्ऩुम् पक्षत्तिल् ऎल्लोरुक्कुम् ऎप्पोदुम् मोक्षन्दरवेण्डिवरुम्। अल्लादबोदु पक्ष पादादि दोषम् वरुम्। अवऩुडैय परिबूरण स्वातन्त्रियम् जगत् सृष्टिमोक्ष प्रदागादि कळैप्पण्णुम्बोदु तडै नेरिडामैक्कु उऱुप्भागुम्। अगारण करुणै समयम् पार्त्तु इरुप्पदऱ्कुम्, सुलबमाग अडैवदऱ्कुम् मेले कारियम् तलैक्कट्टुवदऱ्कुम्, हेतुवागुम्। झाकं Cniuri संसारघटीयन्त्र की “तु व्याकिङ्की " परमतमपरतत्त्वाधिकारः ४। परिभ्रमिक श्री। अवसरप्रतीक्षण • २४९ परमकारुणिकढी — " ये पश्येत्”, “uppur Grin वार् सॆय्वार्गट्कॆ”ऩ्ऱुम्, सॊल्लुगिऱबडिये ऒरु कबुच्चत्ताले पण्णप् पॆऱ्ऱवर्गळ्म्बडि यिल्लादवऴिये पोवार्गळ्। ओरळविले अपराधभूयस्तामात्र अन्य दुःखभूयस्तामात्र Iॐॐ भगवत्कृपैकं उत्तम्भक भ ६६० अज्ञात सुकृतादिपरम्परे यकीpagu - अपराव उरकार उपादेय क प्रसङ्गिलं। शिशुपालादिकं मुकं ० हेतुकं का अपराध क्षन्तव्य १०७६०६७ नान्ना सु। पूर्वसुकृतविशेष उपकारक। “giorgia @” इत्यादिली तात्पर्यurrp निरङ्कुश नित्यस्वातन्त्र्यनिर्हेतुक कृपादिमात्र मोक्षप्रधानकं मयू)। श्री ढङ्ग का पक्षी सर्व- L परिपाककाले स्वत्कृतज्ञान विशेषमप्यनपेक्ष्य स्वयमेवागत्य कर्मणां फलजननप्रकारं पश्य । अत एव सप्तापि लोकान् स्त्रोदरे कृतवन्तं पदैस्त्रिभिः क्रान्तवन्तञ्च भगवन्तं त्वमपश्य इतितदर्थः । तात्पर्येति । पूर्वापरप- रामर्शेन प्रमाणान्तरपरामर्शनच तात्पर्यमस्यावधारणीयम् । तथा हि-अत्र फलजननशब्देन न चैवनविशेषस्य मोक्षप्रधानं विवक्षितम् । अपि तु सामान्यतः ततधिकारिणां अज्ञातसुकृताद्यभीष्टप्रधानमेव । ततश्च- " ईश्वरस्य च सौहार्द - जीवे दुःखाकुले - अचिदविशिष्टान् प्रळये जन्तूनवलोकय जातनिर्वेदा । करण- कळेवरयोगं वितरसि वृपशैलनाथकरुणे त्व” नित्यादिप्रमाणानुसारात् अस्मचिन्तितमन पेक्ष्याज्ञातमुकृतादिकं तादात्विक भगवदनु भवदानेन - " अभिलपितदुरापा ये पुरा कामभोगा जलधिमिवजलीवास्ते विशन्ति स्वयं न " इतिवत् फलतीत्युच्यते । अतएवाज्ञातसुकृतसञ्ज्ञा । तदुक्तमाचार्यैरेव - " अज्ञात निर्गममनागमवेदिन मां अन्ध नकिञ्चिदवलम्बनमश्नुवानम् । एतावर्ता गमयितुः पदवीं दयाळो ! शोपाध्यलेशनयने क इवाविमार इति । तथाचेश्वरो नित्यनिरङ्कुशस्वातन्त्र्यवानपि निर्हेतुककुरानिधिरपि अधिकारिविशेषस्य " स एव साधुकर्म कारयति तं यमुन्निनीपति इत्यादिरीत्या तच्चिन्ततादिकमनपेक्ष्याज्ञातसुकृतादिपरम्परामुत्पादयन्नपि तस्य मोक्षप्रधाने स्वस्निन् वैषम्यनैर्धृण्यादिदोपपरिहाराय शास्त्रीयं कमप्यज्ञातसुकृतादिमूलकं उपायसम्बन्धम ईसुवरऩै प्रम्मत्तिऩ् ऒरु कूऱाक्कि, अवऩुक्कु विच्व, तैजस, प्राज्ञर् ऎऩ्ऱुम् वाङ्मय, प्राणमय, मनोमयर्गळ् ऎऩ्ऱुम् सिल पिरिवुगळ् उण्डॆऩ्ऩुमवर्गळुक्कु स्पष्टमाऩ आदारङ् गिडैयादु। ईसुवरऩ् सेदऩऩ् असेदऩम् इम्मूऩ्ऱुम् - अडि योडु तोऩ्ऱि मऱैयुम् प्रम्मांसङ्गळ् ऎऩ्बार्क्कु सर्व प्रमाण विरोदमुम् वरुम्। इङ्ङऩल्लादबोदु-“प्रम्मम् मूऩ्ऱुवगैयागुम्’’ ऎऩ्गिऱ वसगत्तै ऎप्पडि निर् OpA-३२ २५० देशिकाशयप्रकाशसहिते मुक्ति नित्यमुक्ति वैषम्य नैधृग्यादि प्रसन्न तु निरकुशस्वातन्त्र्य ं जगत्सृष्टिमोक्षप्रधानादिक इच्छे २२। Cum विघातकं puross २guri। निहतुककृपे वशीकरणसौकर्यावसत्प्रतीक्षण प्रवृत्ति (वि) शेषपूरणादिकला निदानomrio। पेक्ष्यैव प्रवर्तते । नतु स्वातन्त्र्यादिना । अधिकारिविशेषस्य स्वयमज्ञातसुकृतादिपरम्परोत्पादने भगवतो वैषम्य, दिकन्तु तस्यानादिकमैव ग्रहमूलक तथैव परिहार्यमित्येव सिद्धान्ती कार्यम् । अत्रपुनश्चोदयन्ति - - ननु भगवता पूर्व कर्मानुरूपाज्ञातसुकृतादिप्रधानेपि शास्त्रस्य भगवदाज्ञारूपत्वेन चेतनव्यापारेषु केपाञ्चित्पुण्यत्वं केपिञ्चित्पा पत्थमित्यादिकल्पनायां स्वस्वातन्त्र्यमेव निदानमिति उक्तदोषा निस्तारः । शास्त्रस्यानादित्वेषि “इच्छात एव तव विश्वपदार्थसते ‘ति तस्यानादिभगवदिच्छा सिद्धत्वस्याङ्गी कर्तव्यत्वात् । " स्वातन्यमेव मे हेतुर्नानुयोज्यमतः परमिति वचनात्तत्सर्वं नानुयोज्यमिति चेत्, तर्हि निर्हेतुरुकृपादिना मोक्षप्रधानविषयेपि दीयतां दृष्टिः । न च चैपम्यः दिसूत्र विरोधश्शङ्कयः । तस्य व्यष्टिसृष्ट्यादी सर्वस्य कर्ममूलता प्रतिपादनपरत्वेनाविरोधात् । तस्माद हैतुक्येव कृपा वरणहेतुरिति चेत् मैवम् । उपस्थितेषु चेतन विशेषेषु चैत्रविषयेऽनुकूलाचरण मैत्रविषये प्रतिकूलाच रणमित्यादिरीत्या तरतमभावापन्नध्यापारकरणस्यैव वैषम्यादिरूपतया आदौ व्यक्तिविशेषपर्यालो चनं विना शास्त्रेषु सामान्यतः पुण्यापुण्यविवेचनस्यातद्रूपत्वात् । व्यक्तिविशेषेषु मोक्षदानस्य निर्हेतुकदयामूल- कत्वे च तद्दोषस्य दुर्वारत्वात् । एवं वैषम्यादिसूत्रस्य व्यष्टिसृष्टिमात्र विपयताचायुक्ता । न्यायनिबन्धनात्मक- स्यैवमादिसूत्रस्य विषयविशेषे नियन्त्रणायोगात् । सन्दिग्धशब्दार्थनिर्णायक सूत्राणान्तु तत्तन्मात्रविषयतायुक्ता । किञ्च व्यक्तिविशेषवरणस्य निर्हेतुकत्ववाद स्वस्थवचन शतविरुद्धः । तथाहि वचनभूपणे भगवतापि व्याजविशेषमपेक्ष्यव मोक्षादिकं प्रदीयते, नतु स्वेच्छामात्रेणेति स्पष्टं प्रतिपाद्यते । उपरि-वरवरमुनिकृताचतारिकाचबिलोकनीया । इति । नचात्रा ज्ञातसुकृतादेरेव वरणहेतुत्वमुच्यते । न तु ज्ञातस्त्रकृतसुकृतभूनमक्तिप्रपत्योः । तथासति भग- यत्कृगया अहेतुकत्वापगमप्रसङ्गादिति वाच्यम् । अज्ञातमुकृतादेह तोरपेक्षणेपि भगवत्कृपाया अहेतुकत्वापगमात् । चैपम्यनैर्घृण्यादिप्रसङ्गपरिहारोऽन्यथा नमवतीति तावन्मात्रेोहेतुः क्रुपाया अङ्गीक्रियते एव, न तु तदोषिक इति चेत्, तर्हि तरपरिहारार्थे, भक्तिप्रपतिविधायक शास्त्रविरोधपरिहारार्थञ्च तयोरपि हेतुत्वमङ्गीक्रियताम् । अज्ञात- वहिप्पदु ऎऩ्ऱाल् - उपासनम् मूऩ्ऱु विदम्-ऎऩ्ऱ कणक्किल् तऩ्स्वबावत्तोडुम्। सेदगासेदगविशेषङ्गळोडुम् कूडियदाग अदै अनुसन्दिक्कवेणुम् ऎऩ्ऱु तात् यरियम्। आगैयाले अनुसन्दिक्कवेण्डिय आगारम् मूऩ्ऱु ऎऩ्ऱु कॊण्डु मूऩ्ऱु विदम् ऎऩ्ऱदु ऎऩ्बदु ऎल्लाश्रुतिगळुक्कुम् सम्मदम्। परमतमङ्गे परतत्त्वाधिकार: ४। “ईच्वरऩैये मूऩ्ऱुविदमाक्कुम् मदङ्गळ् तवऱाऩवै” २५१ ईश्वरण ब्रह्मक्री वा एकदेश की अन्य कृष्ण विश्वन्त जसप्राज्ञां श्री काळी वाङमयप्राणमय ऎऩ्बार्गळ् ऎऩ्ऱुम् सिल क्कळ् उण्डॆऩ्ऩुमवर्गळुक्कुम् अqqमऩ्ऱिक्के इरुप्प तु प्रमाणी। ईश्वर भोक्तृभोग्यांळकं स्वरूपेणोत्पत्तिलयवस्तु के बाण ब्रह्मांशी ढङ्ग
- सुकृतादीनां यथास्पव्याजमात्रत्वेन न कृपाया अहेतुकत्वं प्रतिविघातकस्वम्, तथैव फलगौरवापेक्षया भक्तेः क्षण- कालसाध्यप्रपत्तेश्चालपन्याजत्वेन न तद्विघातकत्वमिति विभावनीयम् । स्पष्टीभविष्यतिचेदमुपरिष्टात् । तथाचाज्ञ भगवद्गुणविद्धाश्चाधिकारिणः स स्वविषये निर्हेतुकमेत्र प्रसीदतीति ब्रूयुः । तथापि तटस्था निरूपकारशास्त्राणि च - जीवविपये भगवद्वरणस्यास्ति कश्चिव्या जविशेपोहेतुः इत्येव निर्णयन्ति । अन्यथा भगवःकृपादिलाभाय न कोपि किमपि शास्त्रीय कर्मानुतिष्ठेत् । अपथप्रवृत्तञ्च नकोपि भगवद्या कोपं प्रदर्शय निवर्तयितुं शक्नुयादिति महदत्याहित- मेव स्यादितिभावः । तदेतदाह – निरङ्कुश निस्येति । कृपादिमात्रेति व्याज विशेषव्यावृत्तिः । सर्वमुक्तीति । " समोहं सर्वभूतेषु - सुहृदं सर्वभूतानां” इत्यादिना सर्वसाधारण्येन प्रतिपन्नस्येश्वरस्य निमित्तमन्तरेणैव व्यक्ति विशेषे मुक्तिदातृत्वे तदन्यस्मिन् तददानस्य दुर्वचत्वात् स सर्वेषामपि मुक्तिदस्स्यादितिभावः । ननुभवत्येवम् । सर्वेपि क्रमेण मुच्येरन्नित्यत्राह - नित्यमुक्तीति । ईश्वरस्वातन्त्र्यस्यान्यैश्रवार्यत्वरूपनिरङ्कुशत्ववत्तयाऽपेक्षणीय’न्त- राभावेन सर्वे युगपदेव मुक्ता भवेयुरित्यर्थः । नन्वीश्वरस्या पर्यनुयोज्यस्वातन्त्र्य विशेषेग कस्यचिन्मुक्तिः अन्यस्य तदभावः, कस्यचिदिदानीं, अन्यस्यान्यदेत्यादिव्यवस्था सिद्ध्यतीत्यत्राह चैपम्यनैर्धृष्यादीति । अथ परकृतवरणस्य सहेतुकत्वे निरङ्कुशस्थातन्त्र्यनिर्हेतु हृदयाभ्यां किम्प्रयोजनं भविष्यति । स्वातन्त्र्यस्य भग्नत्वात् । दयायास्स हेतु - त्वापाताच्च यत्राह – निरङ्कुशेति ॥ यद्वयेन । अङ्कुशोहि गजस्य गतिविघातकः । तद्वत् भगवतः सृष्टया - दिविषये विघातकां भावमात्र निरङकुशत्वमुपपद्यत इत्यर्थः । ततश्चवरणस्य सहेतुकत्वेप्यविरोध इति तात्पर्यम् वशीकरणसौकर्येति । सर्वस्वतन्त्रोप कर्मानुरूपफलप्रदीपि अवाप्तसमस्त कामतया सर्वोपकार निरपेक्षोपि परया कृपया भगवान् स्वयम्प्रयोजनतयाऽऽश्रितान् रक्षतीति अल्पोपकारवशी कार्यमुजनमार्वभौमवत् निश्शङ्कं जीवेन स्वापराघवर्ग वीक्ष्यासन्त्रस्तेन शरणागत्या वर्शीकियत इत्येवमाश्रयगसौ ध्यं बोध्यम् । “गोविन्देति यदाक्रन्दत् कृष्णा मां दूरवासि-
- श्रुतियिल् प्रम्मत्तै ऎल्लामाग अबेदित्तुच् चॊऩ्ऩदुवुम्-शरीर आत्म उऱवु पऱ्ऱियदु ऎऩ्ऩुम् विषयम्, पॊरुन्दविडुम् कडग श्रुतिगळुक्कुम्, “ऎल्लावत्तिलुम् ऊडुऱुवि निऱ्किऩ्ऱाय्। अदऩाल् ऎल्लामाऩाय्।-ईसऩ् ऎङ्गुमिरुप्पदाल् याऩुम् अवऩे आऩेऩ्।"-इत्यादिगळाऩ कारणङ्गाट्टिक् कूऱुम् वाक्कियङ्गळुक्कुम् अनुकूल माऩदु। असैक्क ऒण्णाद नित्तियबेद पोदगवाक्कियङ्गळिऩ् सक्तियाले सित् असित्
- २५२
- देशिकाशयप्रकाशसहिते
- ०
- uni
- सर्वप्रमाणविरोधni auri। भोवतृभोग्यनियन्ता कङ्कणां ब्रह्मस्वरूपैकदेशा श्री अनं
- निर्वाहिकं कां ? नाङ्गी - " उपासाने विध्यात् " कां की
- " ब्रह्म त्रिविध” का ढङ्ग की वाक्य
- up Guशरीर भूना ६७६ चेतना चेतनाएं। स्वभावविशेष ॥ विशिष्ट
- अनुसन्त्रे या कारचे विध्य क्रं० १५ न क्रं । “त्रिविचकं” ढाढवां की कृष्ण
- अनुसन्धेय सर्वश्रुत्यनुगुण ं •
- नम् । ऋणं प्रवृद्धमिवमे हृदयान्नापसर्पती “तिहिभगवान् शरणागतेषु नित्यंऋणीमवति । अवसर प्रतीक्षणेति । ईश्वरम्प्रत्युसायास्माभिरवसरे प्रतीक्षणीये, तद्विना सोस्माकं स्वीकरणावसरं प्रतिक्षणं प्रतीक्षते । स्वेनसाकं । जीवस्यास्य प्रवृत्तस्वं मेऽइमेति विवादःधः परश्वोवा कद्राशान्तिमेष्यति ? कौस्तुभस्थानीयमेनं संसारपङ्कपतनपांसुल सम्परिशोध्य परिष्कृताभरणवत् कदा प्राप्स्यमीति मनोरथान् करोतीतिभावः । “विभीषणोवा सुग्रीव । यदि वा रावण- स्त्वयम् । आनयैनं हरिश्रेष्ठ । दत्तमस्याभयमये “तिद्युवाच भगवान् । प्रवृत्तिविशेषपूरणेति । शेषपूग्णेति- तु युक्तम् । स्वाधिकारानुगुणोपायप्रवृत्तस्याधिकारिणस्त तदशक्येषु स्थानेषु प्रपत्तिवशीकृतस्स्वयं तिष्ठन् उपायपूर्ति करोतीश्वर इति - " अथैतदव्यक्तोसि कर्तुं मद्योगमाश्रितः । सर्वकर्मफलत्यागं गुरुष्वच यतात्मवान्” इत्यादौ प्रसिद्धनितिभावः । पूरणादीत्यादिना अविलम्बेन प्रधान आश्रिततारतम्याना लोचनं अल्पव्याजस्य कृते महा- नन्दलक्षण मोक्षप्रधानमित्यादिदया कार्यवर्गस्य सङ्ग्रहः ।
ननु कथमीश्वरस्य जीवमोचयितृत्व सम्भविष्यति ? तस्य ब्रह्मांशत्वेन जीव तुल्यत्वात् । ईश्वरस्य मोक्षप्रदत्व- वचनानिचाचार्थस्येव परम्परापराणि भाव्यानीत्यत्राइ - ईश्वरेति । इदञ्च द्वैतियादवप्रकाशादिसाधारणम् । तत्र- शुद्धचैतन्यं ब्रह्म । मायोपहिततदेश ईश्वरः । अविद्योपहितत देशोजीव इत्यादिरीत्याद्वैति नामभ्युपगमः । शक्तित्रययुक्तं सन्मात्रेब्रह्म । एकया शक्तया ततोनित्यसिद्धतन्देश ईश्वरः अपरशक्तिद्वयेन तदंशौ चिदचिती इति यादवप्रकाशादीनामिति मिदा । एवं साधारणार्थमुक्त्वाथ द्वैतिनोऽमाघारणांशमाह - अवन्तनक्कु इति । ईश्वरस्येत्यर्थः । व्यक्तयः = भेदाः । एतदुक्तं भवति - माण्डूक्योपनिपदि - " यत्रसुप्तोन कञ्चनकामं कामयते नकञ्चन स्वमंश्श्यति, तत्सुषुप्तं, सुपुप्तस्थान एकीभूतः प्रज्ञानघन एवानन्दमयोद्यानन्दभुक्चेतोमुखः प्राज्ञस्तृतीयः पाद इति प्रज्ञाख्यतृतीयव्यक्तिम् तस्याः – “ एप सर्वेश्वरः एप सर्वज्ञः” इति ईश्वरत्वञ्चोक्त्वा, किञ्चिद- नन्तरं, “बहिः प्रज्ञो विभुर्विश्वोद्यन्तः प्रज्ञस्तु तैजसः । घनप्रज्ञस्तथाप्राज्ञ एक एवत्रिधा स्मृत” इति व्यक्ति- १ ईसुवर पेदमुण्डायिरुक्क।ऒऩ्ऱु ऎऩ्ऱदै विशिष्टम् ऒऩ्ऱु ऎऩ्ऱ करुत्तिले कॊळ्ळ वेण्डियिरुक्क पेदङ्गळ् पेदमैयालाऩवै अबेदमे सत्तियम् ऎऩ्ऱ अत्वैदि पक्षमुम्,पेदमुम् अबेदमुम् ऒरुङ्गेगूडुम् ऎऩ्गिऱ पास्करादि पक्षङ्गळुम् पाऴ्ङ् गिणऱ्ऱुक्कुच्चममागुम्। परमतने परतस्वाधिकारः ४। “उलगमे प्रम्मम् ऎऩ्ऱदिऩ् उट्करुत्तु” श्रुति खुत्यादिका ब्रज क्रं कृकं २५३ चेतनाचेतन सामानाधिकरण्यकं शरीरात्मभावक्रं क्रG६० ६६ की घटक- “सवं रामाप्नोषि व्रतोऽसि सर्वः सर्वगत्वादनन्तस्य सएवाहमवस्थितः "
पूर्व को भागल काळं निर्णीत ं। अनन्यथासिद्ध नित्यभेदश्रुतिबल ६०० चिदचिदीश्वर ।
हेतुनिर्देश- त्रयमपि विशदीचके । जागरे बहिः प्रसुतज्ञानो विश्वशब्दवाच्यः प्रथमः, स्वप्नदशायां अन्तः प्रसतज्ञानस्तेज साख्यो द्वितीयः, सुपुप्तौ बाह्याभ्यन्तरप्रसरणशून्यत्वात् घनीभूतज्ञानः प्राज्ञाख्यस्तृतीय इति एक एवेश्वरस्त्रिधा - ऽवतिष्ठत इत्यर्थ इति । अथ यादवादिसम्मतमीश्वरव्यूह माह – वाशयेति । अयम्भावः " पादोऽस्य विश्वामूनानी’’ तिचेतनाचेतनरूपनिखिल विकारात्मा प्रथमः पादः, " त्रिपादस्यामृतं दिवी” तिद्युको कवर्तिनोऽन्ये त्रयः पादाश्चेत्यादृत्य चतुर्षु प्रथमस्य चेतनाचेतनात्मकस्येश्वरव्यूहत्वमौपचारिकमिति दिवि विद्यमानपादत्रयमेव साक्षादी- श्वरव्यूहः । तेषां त्रयाणां मनोमयादिसञ्ज्ञा च सप्तान्नत्राह्मणोदिता । " एतन्मयोत्रा अरेयमात्मा वाङ्मयो मनोमय प्राणमय इति । तदेतदुक्तं तैरेव - " मनोमयप्राणमयचा कायास्त्रय ईश्वरव्यूहाः, तैखिप्रकारमवस्थितं ब्रह्मेति " त्रिपादस्यामृतन्दिची " त्यत्रोक्तमिति । इति । ततादृशप्रमाणप्रतिपन्नत्वादेवं विधवादस्त्वयाप्यभ्युपगन्तव्य एव स्यादित्यात्राह - अन्यपरेति । तथाहि–” तमीश्वराणां परमं महेश्वरं " इति ब्रह्मण एवेश्वरत्वं श्रूयत इति तस्य ब्रह्मांशत्वमनुपपन्नम् । एवं मायाविद्या विभागोपि । स्वव्यामोहन हेतु र विद्या, परव्यामोहन हेतुर्मायेत्युक्तलक्षणद्वय- साङ्कर्यात् । असतः परान् सत्त्वेन ईश्वराय प्रदर्शयन्त्यामायाया अप्यविद्यात्वप्रसङ्गात् । विद्येतरत्वेनाश्चर्यमय- सृष्टिकरत्वेनचा विद्यामायादिशब्दैः प्रकृतेरेवाभिधातव्यत्वाच्च । " बहिः प्रज्ञ” इत्यादिकारिकायाञ्च गौडपादीय- त्वेन प्रसिद्धतया नातीवादर्तत्वम् । ‘आदर्तव्यत्वेपि-तत्रैवोपनिपदि पूर्व प्रणवोपासनस्य प्रस्तुततया तद्धकाक्ष- रत्रयस्य यथाक्रमं ये वाच्या जाग्रहादिनिर्वाहकतया भगवच्छास्त्रप्रसिद्धा अनिरुद्धप्रद्युम्नसङ्कर्षगास्त एवात्राप्यु- च्यन्त इति, तेपामेवतत्तत्स्थानानुगुणं तत्तदवस्थज्ञानप्रसार हेतुतया विश्वतैजसप्राज्ञ शब्दाभिधेयत्वश्चेति सर्वमुपपद्यते । नापूर्वव्यूहत्रयकल्पनम् । एवमेव सप्तान्नब्रह्मणेति – " यत्सप्तान्नानि मेधया तपसाऽजनयत्पितेति सप्तानामन्नानां भगवता सृष्टत्वमभिषाय, तेषु प्रसिद्धस्यान्नस्य, दर्शपूर्णमासयोः, पयसश्च मनुष्यदेव पितृतिर्यक्षु विनियोगमा क्त्व । १ उण्मैयाऩ सूक्ष्म सित्अचित्तुक्कळोडे सेर्न्द प्रम्मम् उलगाग माऱुगिऱदु ऎऩ्ऱु प्रमाणङ्गळ् कूऱुगिऱबडियाल्-माऱि माऱि प्रम्मस्वरूपमे परिणमिक्किऱदु ऎऩ्ऱ पक्षमुम्, कुऱिप्पिट्ट प्रम्मस्वरूप एकदेश परिणामबक्षमुम्, ऒरु कारण वस्तु सम्बन् दत्ताल् नित्यमाग प्रम्मैगदेशम् परिणमिक्कुम् ऎऩ्गिऱ पक्षमुम्, मेगम् पोल वर्षित्तल्, वलैञऩ् पोल् वीसुदल्, मयिल्बोल् आलुदल्, आमैबोल् वॆळियिडुदल् ऎऩ्ऩुम् २५४ स्वरूपभेद c T मिथ्याभूत GID कां की समानाका का। देशिकाशयप्रकाशसहिते एवं सामानाधिकरण्यतं विशिष्टैक्यपरक Gousor कं सर्वभेद ( भेदाभेदाएं कान की प्रच्छन्न जनपक्षpio प्रच्छबौद्धपक्ष, " अवशिष्टानां त्रयाणां वाङ्मनः प्राणानां सर्वेध्यात्मसु विनियोगं ऽभिधीयते । तथा च तृणच्छन्नकूप- अयमात्मावाच्यः प्राणमय इत्यादौमयडर्थहसम्बन्ध उपकरणित्वमिति तत्तदुपकरणवज्जीव परत्वमेवेतिं नतदभिमतेश्वरव्यू : सिद्धिरिति । विस्तरस्तु ज्योतिरधिकगश्रुतप्रकाशिकायां अत्रैव भास्करादिमतभङ्गे चानुसन्धेयः । ।
एवं पराभिमतेश्वर त्रैविध्यं निराकृत्याथ ब्रह्मत्रैविध्यबादमपि विधूनते — ईश्वरेति । भोक्तृभोग्ये = चिदचिती । तथा च - कात्यायन कारिका – “ईश्वराव्याकृतप्राणविराट् भूतेन्द्रियोर्मिभिः । यत्प्रणत्यदिवा- भाति तस्मै सदृब्रह्मणे नमः इति । एतदर्थश्च मास्करादिभङ्गे विवृतोद्रष्टव्यः । स्वरूपेणोत्पत्तीति विशिष्टवेपेणा- स्माकं मतइवोत्पत्तिर्व्यावर्त्यते । ब्रह्मणि ईश्वरादिविभागार्हशक्तीनां नित्यत्वात् तेषां स्वरूपत उत्पत्तिमत्त्वेति न तन्नित्यत्वावेदकप्रमाणाविरोधः । सर्वस्यापि ब्रह्मांशत्वात् एकतद्विज्ञानेन सर्वस्य सुज्ञातत्वञ्च भविष्यतीति तद्हद- यम् । तदेतत् खण्डयति — सर्वप्रमाणविशेघेति । ईश्वरस्यैव ब्रह्मत्वं तस्यनिन्यत्वं ब्रह्मणो नित्यं विकार- । राहित्यं इत्यादिबोधकसर्वप्रमाणविरोध इत्यर्थः । नन्वेवं सति ब्रह्मणस्पष्टतया त्रैविध्यबोधक श्रुतिनिर्वाहः कथमित्याशङ्कयाह- भोक्तृभोग्येति । " एतत् ज्ञेयं नित्यमेवात्मसंस्थ नातः पर वे दिव्यं हि किञ्चित् । भोक्ता भोग्यं प्रेरितारञ्च मत्वा सर्वं प्रोक्तं त्रिविधं ब्रह्ममेतत्” इति श्वेताश्वतरवाक्यं विवक्षितम् । उपामात्रै विध्या- दिति । " जीवमुख्य पाणलिङ्गाने तिचेनोपा मात्रैः वेध्यादाश्रितत्वादिस्तद्योगादिति मृवत् । तदर्थश्च - " नच वाचं विजिज्ञासीत वक्तारं विद्यात्” इत्यादिजीव लिङ्गात् -" यावदस्मिन् शरीरे प्र णो वसति तावदायुः" इति मुख्यप्राणलिङ्गाच्च नाघ्यात्मसम्बन्धस्यैवात्रप्रकरणे भूमेतिचेत्-न- उपासात्रै विध्याद्धेनोः उपासात्रैविध्यं वक्तुं तत्तच्छब्देनाभिधानम् । स्वासाधारणगुणविशिष्टतया चिद्विशिष्टनयाऽचि द्वशिष्टतया च त्रैविध्यम् । एतादृशत्रे विष्यस्य प्रकरणान्तरेष्वप्याश्रितत्वादिहापि तस्य योगादिति । स्वभावविशेषाः स्वासाधारणगुणाः । अनुस धेया- काश्त्रैविध्येति । नतु स्वरूपत्रैविध्यमित्याशयः । सर्वश्रुत्यनुगुणम् इति । ब्रह्मण एकत्वबोध कथुनीनां चेतना- चेतननित्यत्वबोधक, श्रुतीनां शरीरात्मभावबोधकश्रुतीनाञ्चानुगुणमित्यर्थः । अत्र “त्रिविधं ब्रह्ममेतदिति त्रिविध पक्षङ्गळुम्, ऎल्लाम् नित्तियङ्गळ्, अनित्तियङ्गळ्, सूऩ्ऩियङ्गळ्, कारणमिऩ्ऱिये तोऩ्ऱि अऴियुमवैगळ् ऎऩ्ऱ पक्षङ्गळुम् प्रमाण विरुत्तङ्गळ् आगैयाल् तमो कुण मूलङ्गळ् ऎऩ्ऩुमिडत्तै-यावेदबाह्यास्स्म्रुदय:-" ऎऩ्ऱु मऩु मुदलिय वर्गळ् कूऱिऩार्गळ्। ‘परमतने परतस्वाधिकारः ४। “अऱियामैयाल् वन्द अन्नियमदङ्गळ्” २५५ सत्य । Trror सूक्ष्म चिदचित्तु का विशिष्टकं ईश्वर जगद्रूप परिणमिकं की ढङ्ग काग प्रमाण सिद्ध ६०-अनियतस्वरूपपरिणामपक्ष, प्रतिनियतां शत्रय परिणामपक्ष, स्वरूपैकदेशनित्योपाधि परिणामपक्ष, सेचकजालिक वर्हिणकूर्मादिसमाचि सर्व विसृष्टिविक्षेपविकासाभि ब्रह्मपदयोरसामानाधिकरण्यस्य यथाश्रुते प्रतीतिमन्वारुबन्द सर्वमुक्तम् । वस्तुतस्तु तदेवनास्ति । त्रिनियमिति- प्रोक्तं भोक्ता भाग्य प्रेरिताचेत्येतत्सर्वं मत्वा पुरुषः एतत् ब्रह्म भवतीत्येव वाक्यान्वयस्य विवक्षितत्वात् । ब्रह्म- भवति ब्रह्मतुल्योभवति । प्रेरिनेतिवक्तव्ये प्रेरितारमिति विभक्तिव्यत्यय: छान्दसः । ब्रह्ममित्यकारान्न्तत्वञ्च । “भोक्ताभोग्यं प्रेरितारश्चमत्वा जुष्टस्ततस्तेनामृतत्वमेतीति श्रुत्यन्तर मिहैतत्समानार्थकं भाव्यम् । ननु ब्रह्मणस्स्व रूपत्रैविध्यमपि श्रुत्यन्तरानुगुणमेव । " सर्वं खल्विदं ब्रह्मेत्यादिना चिदचिदीश्वरसामानाधिकरण्यव्यपदेशादि स्यत्राह - श्रुतीति । अयमर्थः - यद्यपि लोके सामानाधिकरण्यं बहुविधम्भवति । नीलमुत्पलमित्यादौ वैशिष्ट्ये, कोकिलःपिक इत्यादौ सञ्ज्ञायां, लोहितस्स्फटिक इत्यादौ आरोपे, चोरस्स्थाणुरित्यादौ चाधायां च । तथापि प्रकृते देवोह मित्यादिवत् शरीरात्नभाव एव सामानाधिकरण्यं वक्तव्यम् । घटकश्रुत्याद्यानुगुण्यात् । तथाच सर्वशरीरकं ब्रह्मेत्यर्थस्यैमात्र पर्यवसानात् न स्वरू स्त्रविधयवादादिकं युक्तमिति । घटकश्रुतिः - अन्तर्यामिब्राह्मणादिः । मेदाभेदश्रुत्योर्विरोधशननेन परस्परं घटनात् । " अनन्तवीर्यामितविक्रमस्त्वं सर्व समाप्नोपि ततोसि सर्वः इति गीतावचनम् । सर्वमात्मतया व्याप्तवानसि । ततोहेतोः सखल्विस्यादिश्रुतिषु सर्वस्त्वमित्युच्यते इत्यर्थः । सर्वगत्वादिति । “मत्तस्सर्वमहं सर्वं मयि सर्वे सनातने” इति विष्णुपुराणे प्रह्लादवचनम् । अनन्तस्य सर्वत्रात्मतयाऽवस्थितत्वात् सएवाहं भवामि । अतोमच्छरीरका देववहह्मणस्सर्वमुत्पद्यते । मच्छरीरकं ब्रह्म सर्वशरीक तिष्ठति । मच्छरीर के सनातने ब्रह्मणि सर्वं प्रलीयत इत्यर्थः । अत्रोभयत्र - सर्व समाप्नोपि ततः - सर्वगत्वात्-इति हेतु निर्देशोस्तीति हेतु निर्देशपूर्वकत्वोक्तिः । ननु सामानाधिकरण्यस्य शरीरात्मभावतो विशिष्टैक्यपरस्वोक्तिरयुक्ता । असति बाघकेऽमेदार्थकत्वस्यान पोद्यत्वात् । घटकश्रुतीनां गौणार्थकत्वेनाचाचकत्वात् । तथाच जगन्मिथ्यात्वसिद्धिः । अथ यदि भेदश्रुतिबाधात् तथोक्तिरभिनता, तदापि श्रुतिद्वैविष्ये विनिगमकाभावेन समचलतया तदुभयार्थमेदाभेद- कीऴे कूऱिऩ उबादान कारणत्वादिगळाले वरुमो ऎऩ्ऱु सन्देहिक्कप्पडुम् विकार जडत्तुव, तुक्कबरिणामादिदोषङ्गळ् प्रम्मत्तिऩिडम् तट्टामैक्काग सोदग वाक्कियङ्गळिले।सत्तियत्तुव ज्ञानत्तुवादि तऩ्मैगळ् सॊल्लप्पडुगिऩ्ऱऩ आगै याल् इव्वाक्कियङ्गळ् तऩ्मैयऱ्ऱ प्रुम्मत्तैच् चॊल्लुगिऩ्ऱऩ ऎऩ्ऩुम् पक्षम्- मुऩ् पिऩ् वाक्कियङ्गळ्, वेऱु श्रुतिगळ्, वाक्कियम् इवऱ्ऱुक्कु मुरणागुम्। २५६ देशिकाश्यप्रकाशसहिते व्यक्त्यादि पक्ष, सर्वनित्यत्व सर्वक्षणिकत्व सर्वशून्यत्याहेतुकोत्पत्ति विनाशादिपक्षा Girib प्रमाण विरुद्धाका sun तमोमूलाङ्क का क्र- " या वेदवाक्षास्स्मृतय” इत्यादि- कळिले कण्डुगॊळ्वदु। सिद्धिरस्तु इति शङ्कायामाह - अनन्यथासिद्धेति । तथा च भेदबुदीनामेव प्राचलयं युक्तमिति भावः । भेदस्य- नित्यत्वं यक्षदशायामप्यनुवर्तमानत्वम् । “ज्ञाज्ञौ द्वौ - नित्योनिध्यानामितिश्रुतेः । अभेदश्रुतेः - " आदित्योयूप इत्यादाविव प्रत्यक्षचाधितत्वेन घटकश्रुत्यनुरोधेनच विशिष्टैक्यपरतयानेयत्वोनान्यथासिद्धत्वम् । भेदश्रुने - विद्यकभेदविषयत्वे तत्त्वोपदेशार्थप्रवृत्तिभङ्गस्स्यादिति स्वार्थपरत्वेनानन्यथासिद्धत्वश्चेति बोध्यम् । सर्वभेद: ब्रह्म- मिन्नसर्वपदार्थः । तन्मतेघर्मधर्मिणोरभेदात । प्रच्छन्नबौद्ध: - वेदवादप्रच्छन्न वैद्धोऽद्वैती । तन्मते वेदप्रामाण्य- स्याप्यन्ततो परिनिष्ठितत्वात् प्रच्छन्नत्वोक्तिः । तदुक्तं यादवप्रकःशाचार्यैः - “वेदोऽनृतोबुद्ध कृतागमोऽनृतः प्रामाण्यमेतस्यच तस्यचानृतम् । बोद्धाऽनृतोबुद्धिफले तथाऽनृते यूयञ्चबौद्धाश्च समानससदः ॥” इति । समान- संसदः - समान गोष्ठीनिष्ठाः । प्रच्छन्नजैनेति । यावद भास्करादीत्यर्थः । सर्व वस्तुजातं प्रतीतिव्यवस्थाप्यम् । प्रतीतत्वात् वस्तुन ऐकरूप्यञ्चेत् प्रतीतत्वादेव द्वैरूप्यमप्यङ्गीक्रियताम् । मृदुद्घटः नीलः पट इत्यादि रीत्यैव प्रतीतेः । कारणात्मनाऽभेदः कार्यात्मनामेदः । द्रव्यात्मनाऽभेदः गुणात्मनाभेदश्चेति । न च तयोर्विरोधः । छायातपयोरिव बहिजलयोखिया सहानवस्थाननाश्यनाशक भावादिरक्षणविरोधाभावात् । नहि वस्तुनो भेदएवाभेद एवत्रा एकएव स्वभावइति राजाज्ञेति तन्मतस्थितिः । ततश्वेतैः जैनवत् अनेकान्तवादतुल्य विरोधानादरणदर्श- नात् वेदप्रामाण्यकञ्चुकितत्वाच्च प्रच्छन्न जैन समाख्यासिद्धिरिति भावः । तृणच्छन्नकूपेति । अनावृतकूपा- दपि तृणच्छन्नकूपस्यात्यनर्थकरत्वाचयोक्तिः । पथि सावधानं गच्छतामपि तृणगणेनावरणात् भूनलबद्भासमानेषु अन्धकूपेषु नियतः पात इतिवत् प्रकृतेपि जैनबौद्धमतादिदोपदर्शनेन ततो निवृत्ता अपि बहवोविद्वांसः वेदानु सारिवेषमापादिना भ्रान्ता अद्वैतादिपु सज्जन्त इति भावः । अरुन्दम्’ - ऎऩ्ऩुमिडत्तिल् पादगमिल्लामैयाले मूऩ्ऱुविद अळवुगळुम् कऴिक्कुम्बोदु - विष्णु सर्वव्याप्तऩ्- ऎऩ्ऱबडि सर्वदेशवर्त्तियागैयाले G६० अनाsuqib "” sror mulg तिव्य विक्रहादिगळोडेगूड कालअळविल्लादमैयुम्,-“उलगु यावैयुम् उऩक्कु उडलम्” ऎऩ्ऱबडि सर्व वस्तुवोडुम् ऒऩ्ऱॆऩक्कूऱक् कूडिय तऩ्मैयालुम्, कुणम् ऐच्वर्यम् सक्ति मुदलियवऱ्ऱाल् तऩ्ऩिल् मेम्बट्ट वस्तु इल्लामैयालुम् वस्तु वाल् वन्द अळवु कडन्दमैयुम् तेरुम्।
परमतभ परतस्याधिकारः ४। २५७ अथ प्रकारान्तरेणापि भास्करादिमतमुद्दूपयितुं स्वमते तदसंस्पर्शायाह — सत्येति । नित्येत्यर्थः । इदञ्च चिदचितोर्ब्रह्मपरिणामत्वव्यावृत्तय उक्तम् । विशिष्टेति स्वरूपपरिणामव्यावृत्तये । अनियतेति । भेदाभेद- वादिनोहि बहवः । तत्र ब्रह्मदत्तस्यायं पक्षः । विभौ ब्रह्मस्वरूपे अनियप्रदेशतया चिदचिदीश्वरांशान + सृष्टिप्रळययोः लयपरिणामौ भवत इति तदुङ्गीकारात् । प्रतिनियतेति । ब्रह्मस्वरूप इत्यादिः । अयं यादव- प्रकाशपक्षः । पूर्वमत इवानियत ब्रह्मप्रदेशेषु चेतनादिपरिणामस्वीकारे तेपान्नित्यताबोधकप्रमाणविरोधः । प्रतिनियतप्रदेशपरिणामस्वीकारेतु प्रवाह नित्यता परतया तदुपपत्तिरिति तदाशयः । स्वरूपकदेशेत्यादिः भास्करपक्षः । ब्रह्मस्वरूपैकदेशस्य नित्यमुपाधिकृतः परिणाम इत्यर्थः । नित्यत्वमिहानादित्वमात्रम् -: यादवमतं इव ब्रह्मस्वरूपस्यैव निरुपाधिकपरिणामाङ्गीकारे अद्वैतमत इवाविद्या कृता पारमार्थिक विवर्तानीकारेवा बहुदूपणगण जागरणात् पारमार्थिकान्तःकरणादिकृत एवपरिणामश्शोभत इति तेपाम्मतप्रक्रियेह बोध्या । तदुक्तं वेदार्थ- सङ्ग्रहन्यास्त्रयां – “ यादवप्रकाशभास्कराभ्यां स्वाभिमतार्थसाधकप्रमाणसिद्ध्यर्थं बन्धमोक्षादिव्यवस्था सिध्यर्थश्च प्रपञ्चस्य पारमार्थ्यमभ्युपगतम् । तत्र मुक्तावभेदश्रुतेर्भेदस्योपाधिकत्वमभेदस्य स्वाभाविकत्वञ्च जीवब्रह्मणोरभ्युप- गतम् । अचिद्ब्रह्मणोस्तु — सर्वस्य ब्रह्मात्मकत्व श्रुते निर्मलत्वा दिश्रुतेरुपाभ्यन्तराभ्युपमे ऽनवस्थानाच्च भेदाभेदौ स्वभाविकावभ्युपगतौ भास्करमते । यादवप्रकाशमतेतु - मुक्तावपिमेद (निर्देश) श्रुतेः जीवब्रह्मणो र विभेदाभेदी स्वाभाविकावभिमतो " इति । अथ परिणामवादं परित्यज्य - " उत्पत्तिस्थित्यभिव्यक्तिविकारप्रत्ययाप्तयः । वियोगान्यत्वधृतयः कारणं नवघास्मृतमितिरीत्याऽन्यथा जगत्सृष्टिं निर्वहतां केपाञ्चित्पक्षानाह-सेच रुजालिके- त्यादिना । सेचकादीनां चतुणां यथासङ्ख्यं विसृष्ट्यादिभिचतुर्भिरन्वयः । समाधिस्सादृश्यम् । सेचको नहामेघः भस्त्रः दियन्त्रम्य । । मेघाद्युदरवर्तितोयस्य यथा फाले विसृष्टिः बद्दिदर्पणम्भवति, तथैव ब्रह्मान्तर्गत जगतः पी- त्यर्थः । जालिक:-जालेन मत्स्यप्राहिणा जीवतीति धीवर उच्यते । स यथा जालस्य सङ्क्षेपविक्षेपौ करोति, तथा जगतः परमात्मापीत्यर्थः । अत्र-जालिकोनामैन्द्रजालिको विवक्षितः । विक्षेपो पीन्द्रजालरूपाविद्या कृतः प्रतिभास इति केचित् । तन्न । अत्र कीर्त्यमानानां सर्वेषामेव पक्षाणां पूर्वोक्तपरिणामपक्षवत् पारमार्थिक सरकार्यवादावान्तर मेदस्वावश्यम्भावेनाऽत्रमध्ये ऽद्वैतपक्ष प्रस्तावस्या प्रकृतत्वात् । बर्हिणः - " फलवद्द भ्यामिनजि” ति मत्वर्थीय इनच्प्रत्यये बर्हवान् " मयूरः इत्यर्थः । अत्र तस्य सङ्कोचविकासयोरिव जगतोपित योत्रम कारणमि- त्यर्थः । यद्यपि बर्हिणदृष्टान्तोऽस्माभिरण्युच्यते । तथापि तत्र तात्पर्यान्तरमवसेयम् । अभिव्यक्तिपक्षस्य क्रमों दृष्टान्तः । यद्यप्येतादृशकूर्मानाभिव्यक्तितुल्यता विसृष्ट्यादिपक्षेप्यस्तीति तेषामिह पृथगुपादानमनुचितमिव भाति, अथापि सेचकमेघादिव्यापारेषु कूर्मव्यापारवैलक्षण्स्य मात्रयादर्शनात् तथा प्रकृते ईश्वरव्यापारेपि वैलक्षण्यमभिप्रेत्य नानादृष्टान्तोपादानम् । आदिना - गोमयादिभ्यो वृश्चिकादिवत् विलक्षणोत्पत्तिपक्षस्य, ‘अमेरापः ‘‘अद्भयोमि’ G-३३ २५८ देशिकाशयप्रकाशसहिते । । रित्यादिरीत्याऽनियततत्त्वोत्पत्तिपक्षस्यच ग्रहणम् । एवं वैदिकानां परिणामतदितरपक्षान् वर्णयित्वाऽथावैदिकाभ्यु- पगमप्रकाराना – सर्व नित्यत्वेति । अयं पक्षस्मायानां मीमांसकानाञ्च । प्रथमेन सत एव कार्यस्यामि - व्यक्तयङ्गीकारात्, द्वितीयेन - “न कदाचिदनीदृशं जगदिति प्रपञ्चप्रळयानभ्युपगमात् प्रवाह नित्यत्व स्वीकाराच्चेति भावः । एषां वेदप्रामाण्यस्वीकर्तृत्ववेदव्याख्यातृत्वादिसद्भावेपि आगमिकप्रधानेश्वरतत्त्वानभ्युप- गमाद— मात्रयाऽवैदिकत्वमप्य स्तीति बोध्यम् । अत एव मीमांसकमर्धलोकायतिकशब्देन व्यवहरन्ति । अथवाऽत्र पूर्व वदन्तिनां परिणामा दिपक्ष प्रस्तावानन्तरं तद्भिन्नानां वैदिकानामवैदिकानाच पक्षाः प्रति- क्षिप्यन्त इति तत्र प्रथमं साङ्ख्यादीनां वैदिकानां पक्षः प्रस्तूयत इति च बोध्यम् । सर्वक्षणिकत्वेति । इदञ्च माध्यमिकातिरिक्तानां सर्वेषां बौद्धानां सम्मतम् । सर्वशून्यत्वं माध्यमिकस्य । एतत्सर्वं तत्तद्भङ्गे विशदी भविष्यति । अहेतुकोत्पत्तिविनाशवादी च चार्वाकः । तत्तत्पदार्थनिष्ठविकाराणां तत्तत्स्वभावसिद्धत्वाङ्गी- कारात् न हेतुसाध्यं किश्चित्तन्मत इति भावः । प्रमाणविरुद्धेति । अत्र केपाञ्चित्पक्षाणां ततच्छ्रुतिशकल- सम्मतत्वभानेपि सर्वप्रमाणानुगुण्याभावेन के पाश्चिदत्यन्तमप्रामाणिकत्वेन च सात्त्विकानामनुपादेयमेवैतत्सर्व- मित्याशयः । तदुक्तमधिकरणसारावल्यां – “विश्वारम्भे विवर्त शकलपरिणतिं शक्तिशेषस्य सूर्ति व्यक्युलासो विसृष्टिं विकृतिमनियतां तत्स्वपङ्क्तौ च सृष्टिम् । तत्तद्वाक्यैकदेशस्वरस इति मुधा कल्पयन्तस्तु मुग्धास्सर्व- श्रुत्यैकरस्यप्रणयिभिरधरीचक्रिरे तत्त्वविद्भिरिति । तमोमूलानि ॥ तामसपुरुपबुद्धिपूर्वकाणि । “सर्वार्थान् विपरीतांश्च बुद्धिस्सापार्थ! तामसीतिहयुक्तमिति भावः । तमोमूलत्वेन सात्त्विकानुपादेयत्वं दर्शयद्वाक्यमुपा- दत्ते - या वेद बाह्या इति । ॥॥ याश्चकाश्च कुदृष्टयः । सर्वास्ता निष्फलाः प्रेत्यस्स्तमो निष्ठा हिता स्मृता इति मनुवचनम् । कुदृष्टय इति वैदिकेष्वेवापार्थं ब्रुवाणानां अद्वैत्यादीनां ग्रन्था उच्यन्ते । प्रत्य वर्तमाने पुरुषे निष्फलाभवन्तीत्यध्याहृध्यान्चयः । तेन प्रेत्येत्यस्यत्यचन्तस्यानन्वयशङ्का परास्ता । पुरुपस्य पारलौकिक फलावाप्तौ नानुकूला इत्यर्थः । तत्रहेतुः – “ तमोनिष्ठाहितास्स्मृता इति । प्रामाणिकैरिति शेषः । तमो निष्ठत्वञ्चोतरूपं तमोमूलत्वमेवेति । " ननु सूक्ष्मचिदचिद्विष्टस्य ब्रह्मण स्थूलतत्तद्विशिष्टस्वात्मना परिणामोनसम्भवति । " सदेव सोम्येदमग्र आसीदेकमेवाद्वितीयं ब्रह्मेत्यादौ एवकारैकाद्वितीयशन्दे ब्रह्मणि सजातीयविजातीयस्वगतधर्माणां व्यावर्तनात् तस्य निर्विशेषचिन्यात्रतावगतेः । न च " सत्यं ज्ञानमनन्तं ब्रह्म आनन्दो ब्रझे” त्यादिभिस्तस्य सत्यत्वादयो बहवोधर्माः प्रतीयन्त इति वाच्यम् । सत्यादिशब्दानामतव्यावृत्तिपरत्वेन विकारित्व जडत्व परिछिन्नत्वादि व्यावृतेरेव बोधनात् तस्याश्च शौक्लयगत कार्यादिव्यावृतेरिव ब्रह्मस्वरूपानतिरेकादित्यत्राह — उक्तेति । सर्वशब्दो निमित्तत्वेप्यन्वेति । आदिशब्दार्थश्च सहकारित्वम् । शङ्कितेति । घटोपादानादिभूत मृत्पिण्डादेखि J
परमतने परतरवाधिकार: ४। “ing inunin wosil Crop। Gun (ironio कनाGp )” उक्त काण । सर्वोपादानत्व निमित्तत्या दिना परिच्छिन्नत्वादिकां की कङ्ककाक शोचकवाक्य २५९ शङ्किताना विकारित्व जडत्य प्रतिकूलत्व सत्यत्वज्ञानत्वादि धर्माङ्कनां G ब्रह्मणोषि जगदुपादानादित्वे विकारित्वादिकं स्यादिति प्रसक्तेत्यर्थः । तथा च ब्रह्मण उपादानत्वादिकं भवताप्य- वश्यमङ्गीकार्यम् । तदभावेऽप्रत्यक्षे ब्रह्मणि विकारित्वादिशङ्काया: प्रत्यक्षादिभिरप्यनुत्थानात् सत्यादिवाक्या- नामप्रसक्तप्रतिपेघत्वमेवस्यादिति भावः । विकरित्वं- स्वरूपतएवाचस्थान्तराश्रयत्वम् । जडत्वं - अस्वय- म्प्रकाशत्वम् । आश्रयत्वनिरूपकत्वोभयसम्बन्धेन विपयता विशिष्टान्यत्वमिति यावत् । प्रतिकूलत्वं-दुःख- रूपत्वम् । इदञ्चानन्दत्व प्रतिकोटिः । परिच्छिन्नत्वं - अत्रास्ति तत्र नास्तीति देशकृतः, इदानीमस्ति तदानीं नास्तीति कालकृतः, इदमेतदेवभवति तन्नभवतीति वस्तुकृतः सर्ववस्तुसामानाधिकरण्येन व्यपदेशानहेत्वरूप इतियावत् इति यस्त्रिविधः परिच्छेदस्तद्वत्वम् । विकारित्व जडत्वादिव्यावृतिर्हि ब्रह्मणि तवाप्यभिमतैवेति भावः । नन्वभिमतास्तु ममापि सा व्यावृत्तिः अथापि कथं तावता ब्रह्मणस्सविशेषत्व सिद्धिरित्यत्राह - शोधक- चाक्वेति । उपादानकारणात्वादिव्याप्ततया ब्रह्मणि शङ्कितानां विकारित्वादीनां दोषाणां शोधनाय व्यावर्त- नाय तत्प्रतिभट सत्यत्वादिकं धर्मजातं तत्र विदधद्वाक्यं “ सत्यज्ञान " मित्यादिकं शोधकमित्युच्यते । तथा च यथा शुक्तौ शङ्कितरजतस्वादिधर्मव्यावृत्तिः तद्विपरीतशुक्य साधारण शुक्तित्वादिधर्मकलापस्य तत्र परमार्थत- स्स्वीकरण बिना नोपपद्यते, तथा ब्रह्मण्यपि शङ्कितानां विकारित्वादीनां तद्विपर्ययभूत ब्रह्मा साधारण सत्यत्यादि कल्याणगुणगणस्य तत्र परमार्थतोभ्युपगमं विना निवृत्ति नरपश्चत इति शङ्कानिवृतिं कामयमानै सत्यत्वादयो गुणा अपि तत्र यथार्थत एवेष्टव्याः । यच्चासत्यादिन्यावृत्तेर्ब्रया स्वरूपताबोधनाय शौक्लये कार्यव्यावृते राश्रयाभिन्नत्वमुदाहृतम्, तदपि तत्रापि तव्यावृतेश्शौक्लयगतासाधारणधर्मस्वरूपताया एवाझी कारान्निरस्तमिति भावः । सत्यत्वं = निर्विकारत्वम् । आदिनाऽपरिच्छिन्नत्वानन्दत्वादीनां ग्रहणम् । अनेन कारणेन कारणा- न्तरैश्च परेषां पक्ष प्रतिक्षिपति — इमानि वाक्यानीति । सत्यादिवाक्यानीत्यर्थः । सत्यादिपदानां सत्य-
सर्व व्याप्ति सॊऩ्ऩदिल् अन्तर् व्याप्तियावदु- अवयवमुळ्ळ अवयवम् अऱ्ऱ वस्तुक्कळ् ऎऩ्ऱ वासियऱ - अवैयुळ्ळ विडत्तिल् इवऩै इल्लै ऎऩ्ऱु कूऱ मुडियादबडि तडैयऱ्ऱु नीङ्गादे निऱैन्दु निऱ्कैयागुम्। इप्पडिये इङ्गु ईच्वरऩै ऒव्वॊरु वस्तुविलुम् निऱैन्दवऩागक् कूऱियदुम् -ज्ञा नसक्ति मुदलिबऩ निऱैन्द मैयैप्पऱ्ऱियदु ऎऩक्कॊळ्ळवुम्। ईसुवरऩुडैय परन्दस्रूपमुम् अल्ब अळवुळ्ळ ऒरु वस्तुविले अडङ्गुम् ऎऩ्ऩुम् पक्षदिल् वॆळियिल् व्याप्ति अवऩुक्कुच् चॊल्ल २६० देशिकाशयप्रकाशसहिते श्री & वाक्यानां निर्विशेषपराधी ६६ Gargi पक्ष ं पूर्वापरत्यन्तर प्रमाणान्तर स्ववचनविरुद्ध io। “भगवाऩ् मूवगैयालुम् अळविऱन्दवऩ्” अनन्तशब्द♚लीं सङ्कोचक विविध परिच्छेद (pi कंलकी - " यथा सर्व स्वाटिक पस्वार्थप्रहाणेन लक्षणया स्वार्थविरुद्धोपस्थापनद्वारा तन्द्यावृत्ति बोधकत्वात् तदनन्तरं समानाधिकरण वाक्यस्य पदधोपस्थापितविशेप्यस्वरूपमात्रैक्ययोधकत्वाच्च इमानि वाक्यानि निर्विशेषपराणीति तेपाम्प्रक्रिया । पूर्वापरेति विरुद्धशब्दस्य प्रत्येकमन्वयः । तैत्तरीयके आनन्दवल्यां - ब्रह्मविदाप्नोति पर मिति प्रथम- वाक्ये निरतिशयबृहत्वाश्रयस्य वस्तुनः तद्वचेतनस्य प्राप्तेः प्राप्यस्य चेत्यर्थचतुष्टयस्य प्रतिज्ञां कृत्वा तस्यामेवो परि क्रमेण तस्य विवरणात् तन्मध्यपठितस्य सत्यादिवाक्यस्य निर्विशेषपरत्वे पूर्वापरविरोधो दुर्वारः । एवं छान्दोग्यादिषु समानप्रकरणे " सदेवसोम्यचेतनम” इत्यारभ्य बहुभवनेक्षण सर्वज्ञत्व सर्वशक्तित्वादि समस्त- कल्याणाकरत्वाभिधानाच्छ्रुत्यन्तरविरोधोपि तथा । " निर्विशेषवस्तुवादिभिर्निर्विशेषे वस्तुनि इदं प्रमाण मिति नशक्यते वक्तु" मित्युक्तरीत्या प्रत्यक्षादिप्रमाणानां निर्विशेषवस्तु बोधकत्वाभावात् प्रमाणान्तरविरोधोपि । नैयायिक बौद्धादिभिरात्मनां जडत्व हुत्थक्षणिकत्वादिधर्मस्वीकारात् तत्खण्डनाय आत्मनि स्वयम्प्रकाशत्यैकत्व नित्यत्वादिधर्मान् कीर्तयत एवाद्वैतिनः आत्मनि निर्विशेषत्यवादस्स्वोक्तिव्याघातभग्न इति स्ववचनविरोधश्व- भवतीति भावः । ननु सत्यत्वज्ञानस्वयोर्ब्रह्मणि निर्विकारत्वस्वयम्प्रकाशत्वाभ्यामुपपादनेपि नानन्तस्थं समधिगन्तुं शक्यम् । देशकालवस्त्वपरिच्छेदरूपस्य तस्य तेषामभावेनैवोपपादनीयतया, ब्रह्मव्यतिरिक्तनानावस्त्वङ्गी का रिणस्तव तदनु- पपत्तेरित्यत्र तथात्वेपि तदुपपत्तिमाह–अनन्तशब्दे । अन्तशब्दस्य परिच्छेदपरतयां नत्रा तव्यावर्तने देशादिरूपेण त्रिविधस्यापितस्य व्यावर्तनमुत्सर्गतः प्राप्तम् । नञः प्रतियोगितावच्छेदकावच्छिन्नाभावबोधकत्व- व्युत्पत्तेरिति तत्रापवादाभावेन नान्यतरस्याप्यन्तस्याव्यावर्तनरूपस्सङ्कोचो युक्त इत्यर्थः । शब्दस्य सङ्कोचो नाम - स्वेन शक्त्या प्रतिपादनाहैकदेशाबोधकत्वम् । तत्प्रयो जकी भूतबाधा दिस्सकोचकः । सोत्रनास्तीतिभावः । वॊण्णादु। अणुत्तऩ्मै विबुत्तऩ्मैगळै ईसुवरऩुक्कु ऒरुक्कालेयादल् मुऩ् पिऩ्ऩाग वादल् कॊण्डाल् पेदमुम् अबेदमुम् उण्डु ऎऩ्ऱ पक्षत्तैत्तळ्ळ मुडियादु। ऎल्लावऱ्ऱैयुम् वॆळियिल् सूऴ्न्दुळ्ळाऩ् ऎऩ्ऱु ईसुवरऩै उपनिषत्तु ऒदिऩदुम् पॊरुत्तमुळ्ळ इडत्तिले यागवेण्डुगैयाले–वॆळिप्पुऱम् पडैत्त विबुवल्लाद वस्तुक्कळुक्कॆल्लाम् वॆळियिल् सूऴ्न्दुळ्ळाऩ् ऎऩ्ऱ करुत्तिलेयागवेणुम्। परमतने परतत्त्वाधिकारः ४। २६१ ़ गोविष्णुः " की puty। सर्वदेशवसिन्त्वसम्प्रतिपत्ति ६६० देशपरिच्छेदराहित्य – " श्रीवत्सवक्षा नित्य- श्रीरजम्यश्शाश्वतो धुवः " ६६६० अप्राकृत विषादि विशिष्ट त्सवंशरीरन्ते" इत्यादि सर्ववस्तुसामानाधिकरण्य योग्य ॐ अतिशयितवस्त्वन्तर कालपरिच्छेदराहित्य, “जग गुणविभूति व्यापार योग्यता दिका ॥ॐ gungiii वस्तुपरिच्छेदराहित्य कुछ सिद्धिकं की छा। तत्र प्रथमं देशापरिच्छेदमाह - यथेति । तथैवेयं द्विजोत्तमेति विष्णोस्सर्वदेशव्यापित्वस्य लक्ष्म्यास्तत्त्वे दृष्टान्तीकरणात् दृष्टान्ते च सर्वसम्प्रतिपत्तेरवश्यम्भावात्सम्प्रतिपन्नस्स एवांशो देशापरिच्छेदरूपो भवितुमर्हति । न देशात्यन्ताभव इति देशमेदान् स्वीकृत्यैव पूर्वोक्तरीत्या देशविशेषनिष्ठात्यन्ताभावाप्रतियोगित्वमेव स इति • वक्तुं युक्तमित्याशयः । अथैवमेव ब्रह्मणः कालापरिच्छेदमप्युपपादयति — श्रीवत्सवक्षा इति । श्रीवत्साख्यो रोमावर्तविशेषोवक्षसि यस्य सः । तथैव पाञ्चरात्राद्यागमेषु प्रसिद्धेः । शाश्वतः शश्वद्भवः चिरकालस्थायीतियावत् - किन्देवादीनामिवौपचारिकमस्यतत् ! नेत्याद- ध्रुवः नित्यः । अप्राकृत विग्रहादिविशिष्टति । आदिनेखरस्वादि परिग्रहः । स्वरूपतो नित्यत्वस्य जीवादितत्त्वान्तरसाधारण्येन तदुक्तेर्भगवत्युत्कर्षान्नाधायकत्वात् श्रीवत्सवक्षस्त्वा- दिरूपेण तद्वाच्यम् । तथा च तेपां दिव्यमङ्गळविग्रह्गतत्वेन तद्विशिष्टस्यैव तस्य नित्यत्वं फलिप्यतीति भावः । अथ तृतीयं वस्त्वपरिच्छेदमपि द्विधा दर्शयति – जगत्सर्वमिति । सर्ववस्तुसामानाधिकरण्ययोग्यतेति । " ज्योतीपि विष्णुर्भुवनानि विष्णुर्वनानि विष्णुर्गिरयोदिशश्च । नद्यस्तमुद्राश्च स एव सर्वं यदस्तियन्नास्तिच- विप्रवर्येत्याद्युक्तरीत्या ब्रह्मवाचकशब्दैरपि समं सर्ववस्तुवाचकशब्दानां शरीरात्मभावनिबन्धनतया समानाधिकरण प्रयोगयोग्यत्वमित्यर्थः । अत्र योग्यतेतिकथनात् - कदाचित् - “विष्णोरेता विभूतय” इति निष्कर्षविवक्षया व्यधिकरणप्रयोगोप्यस्तीति सुच्यते । नन्वेवं सति सम्प्रदायविरोधः । वस्तन्तराभावेनैव तदपरिच्छेदस्य वक्तव्य- स्वात् । तथाच प्रकृत्यधिकरणे भाष्यं — " ब्रह्मव्यतिरिक्तवस्त्वन्तराभावादित्यादि - इति चेन्न । तत्पक्षस्या प्यत्रैव पर्यवसानात् । अनुपदमेव न्याय सिद्धाजन श्री युक्तत्या एतदर्थस्य विशदीकरिष्यमाणत्वात् । अस्मिन्नेव न्यायसुदर्शनकारादिसम्मतं पक्षान्तरमपितर्शयति – गुणविभूतीति । गुणाः = ज्ञानशक्तयादयः । विभूतिः = ऐश्वर्यम् । जगदीश्वरत्वमित्यर्थः । व्यापारः = मृष्ट्यादिः । एतेषां योग्यता = अयोगव्यवच्छेदः । ईश्वरेण । कालत्ताल् अळक्क मुडियादवऩ् ऎऩ्ऱ विडत्तिलुम् वरुमाऱु करुत्तुक्कॊळ्ळ वेणुम्। अदावदु- स्वरूपम् नित्यमाऩदु ऎऩ्बदु सर्वत्रव्यत्तुक्कुम् पॊदुवागै याल् ईसुवरऩुक्कुत् तऩिच्चिऱप्भागादु। ऐज्ञानादिगुणम् नित्यम् ऎऩ्बदु नित्यसूरि कळुक्कु मुण्डु। आगैयाल् ईसुवरऩाऩ वेडत्तुडऩ् नित्तियत्तुवम् ताऩ् अदऩ् करुत्तु। नेर् ऎदिर्मऱैगळाल् ( इदु उण्डॆऩिल् अदु उण्डु। अऩ्ऱेल् इल्लै २६२ देशिकाशयप्रकाशसहिते “ईच्वरऩिऩ् सर्वदेश व्याप्ति” सर्वव्याणि क्री अन्तर्व्यास - निरवयव & सावयवा ६६ छ६TITC वासियऱ अवैयुळ्ळ विडत्तिल् इवऩ् इल्लै ऎऩ्ऩादबडि णमॆऱ्ऱु नीङ्गादे निऱ्कै। कदाचिदवतारदशायां स्वैश्वर्यादिगुणगणतिरोधानेपि सर्वथा तदसम्बन्धाभावेन तद्योग्यताया अनपायात्, अन्येषां जीवादीनां तद्योग्यताया अध्यभावेन तद्दशायामपीश्वरो निस्समाभ्यधिक एवेति दर्शयितुं " योग्यतादीत्यादि - कमभ्यधायि योग्यतादीत्यादिना दिव्यमङ्गळ विग्रहादिपरिग्रहः । अत्र – स्वस्मात् अतिशयितवस्त्वन्तरमितिवत्यस्य स्वव्यतिरिक्तं यत्तु इत्येवार्थः । नतु स्वोत्कृष्ट वस्त्वन्तरमिति । तथासति स्वोत्कृष्टबस्त्वन्तराभावेपि स्वतुल्यवस्त्वन्त- राभ्युपगमेन वस्तुपरिच्छेद राहिल्यासिद्धेरिति केचिद्याचक्रुः । तन्न । तथासति अस्यापि पक्षस्य पूर्वोक्त वस्त्व- न्तराभावकृत वस्त्व परिच्छेद पक्षएव पतितत्वेन पक्षान्तरसमुच्चयसूचकापिशब्द विरोधापत्तेः । अतिशयितान्तरशब्द- योरेकस्य व्यतिरिक्तार्थकत्वेऽपरस्य वैयर्थ्यापत्तेश्च । व्यापारयोग्यतादिभिः स्वस्मात् अतिशयितवस्त्वन्तर " १ मितितृतीयार्थहेतुताया अतिशक्तिशव्दार्थव्यतिरेकेऽनन्वयाच । नोभिराकारैरिदं तस्माद्भिन्नमिति व्युत्पन्नाः प्रयुञ्जते । व्यतिरेकरूपस्य भेदस्याखण्डस्यनित्यस्याहेतुसाध्यत्वादन्यानिरूप्यत्वाच्च । प्रत्युत किञ्चिदवधिकोत्कर्ष - स्यैव हेत्वादिसापेक्षत्वम् । तस्मात् - अतिशयितवस्त्वरं स्वोत्कृष्टं वस्स्वन्तरं नास्तीत्येवार्थोयुक्तः । तर्हि - स्वसदृश- वस्त्वन्तराप्रतिक्षेपात् ब्रह्मणोनेन वस्त्वपरिच्छेदः कथं सेत्स्यतीति चेत् न गुणविमूम्यादिभिस्त्वाधिकवस्त्वन्त- राभावस्यैव वस्वपरिच्छेदात्मकतया तत्सिद्धैव तत्सिद्धेः । यथा त्रह्मणः - " यथासर्वगतो विष्णु “रित्यादिना गगनादिवत् सर्वदेशव्यापित्वमात्र सिद्धावपि सर्वान्तर्यामितादेरन्तर्यामित्राह्मणा दिन सिद्धिः, तथैवानेनाधिक निपेधमा- त्रसिद्धावपि - " न तत्समश्याभ्यधिकश्चदृश्यते—नत्यत्समोस्त्यभ्यधिकः कुतोभ्यः” इत्यादितस्समान्तर निषेध- स्यापि लाभात् अनेनैव तत्सिद्धिनिर्बन्धाभावात् । अधिकनिषेधस्यैव वस्त्वपरिच्छेदात्वं न्यायसिद्धाज्ञ्जने स्पष्टं दृश्यते– वरद नारायणभट्टारकै तु एवमुक्तं न्याय सुदर्शने - वस्तुपरिच्छेदोनाम” इयद्गुणक: इयद्वि- मूर्तिमान् - “इत्येवं विधो व्यवहारः, तद्रहितं ब्रह्म ! वस्त्वन्तरसद्भावो वा वस्तुपरिच्छेदः, तद्रहितञ्च त्रस । ब्रह्मव्यतिरिक्तस्य सर्वस्य ब्रह्मशरीरत्वात् तद्व्यतिरिक्तं किञ्चिदपि नास्तीति अयमसौ न भवतीति व्यवहारो नतस्या- "
ऎऩ्ऩलाल्) ऒऩ्ऱुक्कु ऒऩ्ऱैक् कारणमॆऩ अऱुदियिड वेण्डियिरुक्क, नित्य विबुवाऩ ईसुवरऩ् विषयत्तिल् ऎदिर्मऱै (इल्लै ऎऩ्ऩल्)युम् अदऩ् सन्देहमुम् कूड नडवा तिरुक्क ऎप्पडि कारणत्तुवम् उण्डॆळ्ऩलाम् ऎऩ्ऩिल्? उलगिल् ऒऩ्ऱैक् कण्णाल् कण्डु नाम् निर्णयिप्पदुबोलऩ्ऱिक्के - अन्निय निरपेक्षमाग प्रमाणमाऩ वेदत् तिऩाल्-ईसुवरऩ् ऒरुवऩ् उण्डु ऎऩक्काट्टुम् आदारत्तिऩाल् - अवऩुक्कुक्कारणत्तुम् शक्री प्रतिवस्तु पूर्णत्व ं ज्ञानशक्तयादि सङ्कोचाभावक्र व्याप्तस्वरूप वॊण्णादु। परमतने परतत्त्वाधिकारः ४। २६३ का बांया। ईश्वर सर्व अल्पपरिमाणा एक्क्रीww नयाँ पक्षक्रं क्रीं बहिष्यांसि ६० अणुस्व विभुत्वादिका अघटित घटना शक्तिGO GO क्रमक्रं क्राGoo मवस्थायां प्रवर्तत इत्यर्थः । तथाच भाष्यकारः ब्रह्मव्यतिरिक्तवस्त्वन्तराभावादिति । अयमेवार्थी नारायणायें- रप्युक्तः – “ गुणैरियताराहित्याद्वस्तुनोऽपरिच्छिन्नत्वञ्चावगम्यत” इति । अत्र - इयद्गुणक इत्यादिश एवं प्रायश्श्वाध्यः । एतदुक्तं भवति-स्वरूपतो गुणतो विभूतितोवा केनचिदाकारेण कुतश्चिदपकर्षो वस्तु परिच्छेदः । वस्तु परिमाणमिति श्रुतप्रकाशिकापक्षो प्येतदन्तर्गतः । तथावस्त्वन्तराभावपक्षोपि । सहि सर्ववस्तुसाम्मानाधि- करण्यनिबन्धनं सर्वशरीरत्वेन सर्वात्मत्वमिति नियमनादि गुणकाष्ठैवेति । तदेवमत्यन्तभिन्नानन्तवस्तुसत्यत्वेपि ब्रह्मणस्त्रिविषपरिच्छेद राहित्यमुपपन्नमिति ।
अथ भगवतस्सर्वव्याप्तेः " अन्तर्बहिश्चतत्सर्वं व्याप्य नारायणस्थित" इत्यादौ बहिरन्तदेशभेदेन द्वैविध्यप्रतिपादनात् तदधिकृत्य शक्का जायमाना उपरि क्रमाद्वाक्यपञ्चकेन परिहरिष्यन् प्रथमं निरवयवेष्वणुपरि- माणेष्वात्मसु - तादृशेषु ज्ञानादिविभुद्रव्येपुच कथमीश्वरस्यान्तर्व्याप्तिस्स्यात् ? अन्तः प्रदेशाभावात्तेषाम् । भावेवा- तेषां निरवयवत्वमेव हीयेतेत्याशङ्कायां निरवयवेप्यन्तर्व्याप्तिस्वरूपं निष्कर्षयति–सर्वव्याप्तीति । यद्यप्या त्रान्तर्व्याप्तरेव निर्वाह्यत्वात् प्रथमं - " अन्तर्व्याप्ति " इत्येव वाक्यमुपक्रान्तुमुचितम् । नतु – " सर्वव्याप्ति स्थले अन्तर्व्याप्ति" इति । अथाप्यन्तर्व्याप्तिवहिर्व्याप्त्यो सर्वव्याप्त्यवान्तर भेदस्वलाभाय तथोक्तिः । अन्यथा तडागादिनिमग्नघटादौ जलस्येव जगत्यपि ब्रह्मणो वहिरन्तर्व्याप्तस्य क्वचिदन्याप्तावप्यदोषात् अन्तर्व्याप्ति यथाश्रुतवास्तु इति शङ्कासमुत्थानात् । तडागादौ जलादिहिं घटादिकं बहिरन्तश्च व्याप्नुवानोपि न घटादि- संस्थानादावन्तः प्रविश्य तिष्ठति । घटादिः नैयायिकमते यदवच्छेदेन कपालदेशमधितिष्ठति, सिद्धान्ते पुञ्ज- घटकानणून्वा तदवच्छेदेन तं तेन सह जलादिर्नाधि तिष्ठतीतियावत् । मूर्तयोस्समानदेशताविरहात् । ततश्चात्र ब्रह्मण सर्वव्याप्युपपादनायैव बहिरन्तर्व्याप्तिद्वयस्य तदवान्तरभेदतयोपवर्णनात् जलादीनां घटादाविव ब्रह्मणो ऎऩ ओर् मुऩ्ऩिरुक्कुम् तऩ्मैयुम् उण्डॆऩत् तॆरियलागुम्। नित्य विबुवाऩ पॊरुळ् कळुक्कुम् स्वबावच्चूऴ्निलै माऱुबाट्टिऩाल् अङ्गाङ्गु कुऱिप्पिट्ट नानाविद कारियहेतुत्तुवम् कूडुम्। वस्तुवाल् वरुम् अळविल्लै इवऩुक्कु ऎऩ्बदैच् चिलर्-इवऩिऩुम् वेऱुबट्ट वस्तु विल्लै ऎऩ्बदालुम्, ऎल्लाम् इवऩे ऎऩ्बदालुम् निर्वहिप्पार्गळ्। अप्पोदु प्रत्यक्षादि सकल प्रमाणङ्गळुम् विरोदिक्कुम्। सर्व शरीरमुडैय इवळै अमलऩ् २६४ देशिकाशयप्रकाशसहिते G६६० भेदाभेदपक्षाएं कक्षा के एक सर्व बहिर्व्याप्ता का मिडम् रीवुक्कु मिडत्तिले याग वेण्डु कैयालेसऩमुळ्ळ वऱ्ऱुक्कॆल्लाम् बहियां की। जगति क्वचिदन्याप्तिसहतया नन्द द्वयं यथाश्रुतं निर्वाह्यम् । अपितु वक्ष्यमाणयैत्र दिशेति सिद्ध्यति । साव- यवाः । - श्रव्यवसङ्तात्मका घटादयः । अत्र सावयवोपादानं दृष्टान्तार्थम् । यद्यपि सावयवघटादीनामन्तः प्रदेशसद्भावात् तत्र यथाश्रुतमेवान्तर्व्याप्रिर्निर्वोढुं शक्या । तथापि अनुपदमुक्तरीत्या ब्रह्मण एतावतापि सर्वदेश सम्बन्न्धरूप सर्वव्याप्तिर्नसेत्स्यतीति तत्रापि परिष्कारोविधेय एवेति तद्रीतेरेवाणुविषयेप्यादरणीयत्वमितिभावः । तथाच सावयवा घटादयः निरवयवा अण्वादयश्च यत्र यदवच्छेदेन वर्तन्ते तत्र तदवच्छेदेनैव ब्रह्मापि स्वयम मूर्ततयाऽप्रतिहतं सदपृथक् सिद्धिसम्बन्धेन तैस्सह वर्तत इति सोयमशोऽन्तर्व्याप्तिरितिकथ्यते । तदभाव- वत्यपि देशेवर्तनं वहिर्व्याप्तिरिति । तथा च ब्रह्मणस्सर्वदेशनिष्ठात्यन्ताभावाप्रतियोगित्वरूपा सर्वदेशव्याप्तिरनेनां शद्वयेनैवं विभज्योपपाद्यत इति भावः । अत्रप्राश्चस्त्वाचार्या आहुः “बहिरन्तश्च तव्याप्तिस्तत्र यत्रोऽभयं H भवेत् । विभोरणोश्च न बहिर्नान्तस्तस्मान्न सा तयोः ॥ विमोर्नच्छिद्रमणुना नाणूनां विभुना च तत् । यथा प्रमाणं सम्बन्धमात्रमेव तयोर्भवेत् ॥ इति । एपामयमाशयः - बहिर्व्याप्तर्वहिः प्रदेशवत्स्त्रिवान्तर्व्यातेर पि तद्वत्स्वेव नियन्त्रणं न्याय्यम् । तथा च मध्यमपरिमाणवद्घटादिविषय एव व्याप्तिद्वयमपिवक्तव्यमिति । अत्रा- चार्यचरणानामभिन्धिस्तु - बहिर्व्याप्तेर्विभुषु बहिः प्रदेशाभावेनासम्भवेपि, अन्तः प्रदेशरहितेष्वपि अणु- पूक्तरीत्याऽन्तर्व्याप्तिसम्भवे तदुपेक्षणं नोचितम् । अन्यथा सिद्धान्ते घटादीनामप्यणुपुञ्जमात्रत्वेन तस्य च प्रत्येकाण्वनतिरेकात् मध्यमपरिमाणघटादिविपयेप्यन्तर्व्याप्रत्यन्तोच्छेदापत्तेरिति । नन्वीश्वरस्याण्वन्तर्व्याप्तिः विभुबहिर्व्याप्तिश्च कथञ्चिद्यथाश्रुत एवोपपादनीये । अन्यथा - " अणोरणीयान् महतो महीयान् आत्मास्य- जन्तोर्निहितोगुहायामिति श्रुतिविरोधप्रसङ्गात् । अणोरणीयस्त्वं तदन्तर्वर्तित्वात्, महतोपि महीयस्त्वं तद्बहि- वर्तित्वादित्येव स्खलु वक्तव्यमितिचेन्न । अणीयस्त्वथुतेर तिसूक्ष्म स्वरूपप्रतिघातानर्हस्वविवक्षया प्रवृत्तत्वात् । एवं ऎऩ्ऱुम् पोदु उलगत्तोर् पडियिल् इवऩुक्कु दोषङ्गळ् इल्लै। मेलुम् तऩ्ऩै यडैन्दारिऩ् दोषङ्गळैयुम् पोक्कुवऩ् ऎऩ्ऱु मऱ्ऱवऱ्ऱुक्कुम् सेरबॊरुळ्गॊळ्ळ वेणुम्। इव्विदम् कारण, लक्षण, पेद,अबेद, कडग सोदन विषय वाक्कियङ्गळाले तेरिऩ - परिशुद्ध परिबूरणरसमय भगवत् स्वरूपमागुम् पाऱ्कडलिल् पक्ति प्रपत्ति मूल माग इऱङ्गि ऎङ्गुम् अऩुबविक्कप्पारिक्कुम् अदिगारिक्कुम् तिव्य कुण विक्रहादिगळ्परमतभङ्गेपरतत्वाधिकारः ४। २६५ महीयस्त्वस्यापि ब्रह्माग्याप्तदेशाभावे तात्पर्यात् । तदुक्तमाचार्यैः - " अणोरणीयान् महतः महीया नितिचागमः । अव्याप्तदेशोनास्तीतिह्यतिसूक्ष्मत्वतत्पर " इति ।
नन्वीश्वरस्य सर्वदेशेषु व्याप्तिः किं सङ्ख्यादित् व्यासज्यवर्तनाद्भवति ? आहो प्रतिवस्तु जातिवत्परि- समाप्य ? । आद्ये एकैकघटपटमेळनजनितद्वित्वादेर्यथा घटे पटेवा – “ इमौद्धो " इति न परस्पर निरपेक्ष- स्वप्रतीतिजनकत्वं किन्तु द्वयोस्समुदाय एव, तथैव ब्रह्मणोपि " ज्योतीपि विष्णुर्भुवनानि विष्णुरिति निलेक्ष प्रातिविकप्रतीति जनकतां विहाय, सामस्त्येन “सर्वं विष्णुरिति रीत्यैव निर्देष्टव्यत्वं स्यात् । द्वितीयेपि- बहुचिन्तनीयं भवति । सिद्धान्ते संस्थानातिरिक्तजात्यनङ्गीकारात् । संस्थानस्य च प्रतिव्यक्तिभिन्नत्वेन सर्वगत ब्रह्मणि तद्दृष्टान्तीकरणायोगात् । दृष्टान्तमन्तरा ब्रह्मणि बुध्धवतरणानुपपत्तेः । न च गगनादिकं दृष्टान्तः, तस्य सर्वगतत्वेपि प्रतिवस्तु पूर्णत्वाभावात् । तत्र तत्र तत्प्रदेश विशेपस्यैव सद्भावप्रतीतेः । ब्रह्मणस्तु सर्वगत- स्यैव प्रतिवस्तु पूर्णतापि श्रूयते - " रूपं रूपं प्रतिरूपोबभूव’ ‘पूर्णमदः पूर्णमिदं” इत्यादौ । अपाततस्तू- मयमिदं विरुद्धं प्रतिभाति । यतोत्र पूर्णत्वं - अत्रैव विद्यमानत्वे सत्यन्यत्राविद्यमानता । एतेन जात्यनीकारेपि न निस्तार इति सूच्यते । तत्रापि प्रतिवस्तु पूर्णताकथं इति शक्कोदयात् । तत्कथं - त्रसात्रापि पूर्णमन्यत्रापि पूर्णमित्यु च्यत इति । अत्राह - इदिल इति । सर्वव्याप्तत्व इत्यर्थः । इदश्च सर्वव्याप्तिप्रतिवस्तुपूर्णतयोर्विरोधाभिमानद्योतनाय । ज्ञानशक्तयादीति । अत्रापि प्रतिवस्तु इति पदमनुवर्तते । अत्रायमर्थः - भगवतः प्रतिपदार्थ पूर्णता न तत्रैव तरस्वरूपसमाप्तिः । येनोक्तरीत्या विरोधोभवेत् । किन्तु सर्ववस्त्ववच्छेदेनापि ब्रह्म वर्तमानं समस्त कल्याणगुणादि पूर्णमेवेति तत्तात्पर्यम् । तथाचन वस्तुनि वस्तुनि त्रह्मस्वरूपपूर्तिः अपितु तदीयगुणपूर्ति रित्युक्तं भवति । यथाश्रुते विरोधादिति । इदञ्च भगवदवतारेषु परिमितविग्रहान्तरवस्थितस्यापि महामहिमस्वश्रवणाद् ज्ञायते । यथा - " जगत्सशैलं ‘परिवर्तयाम्यहम् " " अगुच्यत्रेण तान् हन्यामित्यादौ । अत्र केचित्-पराभिमतजा त्यादिदृष्टान्तेन कार्तवीर्यादिवत् यथाश्रुतमेव प्रतिवस्तु पूर्णत्वं भगवति प्रतिपादयन्ति । अत्रेदं चिन्त्यम् - कार्तवीर्यादेश्सौभर्यादिवदने कशरीरपरिग्रहेण युगपदनेकदेशस्थितावपि प्रतिवस्तु पूर्णता तस्य भगवत इवास्तीत्यत्र नकिञ्चित्प्रमाणम् । एवं जातिदृष्टान्तोप्यनुपयुक्त एव । सिद्धान्ते तदनङ्गीकारात् । तदङ्गीकर्तृपक्षेपि जातेर्वाकथं परिसमाप्य प्रतिवस्तु पूर्णतेतिशङ्कानतिवृत्तेः । तस्मादाचार्योक्ता रीतिरेववरम् । जात्यङ्गीकर्तृभिरपि तस्याः प्रति- वस्तुपूर्णत्वं तस्याः प्रतिव्यक्ति निरपेक्षपरिपूर्णस्वव्यवहारहेतुत्वमेवेति ब्रह्मण इश्वक्तव्यम् । जय- श्रुते विरोधात् । अस्तिहि जातेस्ता दृशव्यवहारहेतुत्वम् । " इयं गौः - इयमपि गौरि स्यादिरीत्या प्रतिपदार्थ परस्परनिरपेक्षस्व व्यवहारजननात् । द्वित्वादेश्तु नतादृशता । प्रतिवस्तु पूर्णतया द्विस्वव्यवहारायोगात् । द्वयोहिं सहितयोर्द्वित्वव्यवहार योग्यतेति । Can-३१ २६६
देशिकाशयप्रकाशसहिते
एवं ब्रह्मणः प्रतिवस्तु पूर्णताया यथाश्रुतं स्वीकारपक्षे तस्यास्सर्वव्याप्तिविरोधवत् तस्याल्पपरिमाणेपि वस्तुनि अन्तस्समाप्तिस्वीकारक्षेपि बहिर्व्याप्त्यिविरोधमाह – ईश्वर इति । सर्वव्याप्तस्वरूपमपि इत्यपि - कारः - अल्पपरिमाणवस्त्वन्तस्त्वरूपसमाप्तेस्सर्वव्याप्त्यविरोधसूचनार्थः । जातिवत्परिसमाव्यवृत्तित्वस्वीकारादिति भावः । अत्र - अणोरणीयस्त्वश्रुतेः, श्रीवकुळाभरणसूरिगाधायां - " अतिविस्तृतशीतळ सलिलनिघौ प्रतिज- लन्निनु अतिविशालाण्डमध्य इवेश्वरः अन्तः परिसमाप्यवर्तत” इति पूर्वाचार्यैर्व्याख्यातत्वात्, सोपपचिक तया तस्यार्वाचीनैर्विवृतत्वाच्च सर्वव्याप्तस्य परममहतोपि परमात्मनः अल्पपरिमाणजलचिन्द्वादिष्वपि अन्तरसविका सं “वर्तनं वक्तव्यमिति पूर्वपक्ष्याशयः । तदुक्तं माघकविनापि - " युगान्तकालप्रतिसंहृतात्मनो जगन्ति यस्यां सविकासमासत । तनो ममुस्तत्र न कैटभद्विपस्तपोधनाभ्यागमसम्भवा मुद” इति । तदिमं पक्षं बहि- व्र्व्याप्तिविरोधेन दूषयति – बहिर्व्याप्तीति । अल्पपरिमाणवस्त्वन्तरपि महापरिमाणेश्वरस्वरूपस्य सविकासं परिसमाप्त्यङ्गीकारे तस्याल्पादप्यरूपतरत्वप्रसङ्गेन तदाश्रयवस्तु नोबहिरसत्त्वापत्त्या वहिर्व्याप्तिर्नतस्य स्यादि- त्यर्थः । अणोरणीयस्त्वश्रुतिस्तु पूर्वमेवैतद विरोधेन व्याख्याता । यत्तु जलबिन्द्वादिष्वीश्वरस्य सविकास स्थिति - कथनं, न तत्चत्स्वरूपसमाप्तिविषयम् । किन्तु भगवद्विग्रहादीनां सङ्कोच विकासशक्तयभिप्रायमेव । यथा सागरमुत्तरतोहनूमतस्सुरसासिंहिकाद्यास्य प्रवेशनिष्क्रमादौ । तथा च सर्वार्थसिद्धिः - " विश्वान्तर्वर्तिबालोदरगत मखिलं कस्यविश्वासभूमि" रित्यत्र - " तत्तत्प्रकरण परामर्शेन मिथ्यात्वपरिहारे सिद्धे विरुद्धवत्प्रतिपन्नं सर्वमचि- रुद्धावास्थाविशेपादिव्यस्थया निर्वोदुंशक्यम् । तत्र भगवद्विग्रहविभूतीनां सङ्कोच शक्तिर्विकासशक्तिस्तत्तद- भिमानविपयसजातीयोत्पादन शक्तिस्सूक्ष्मस्थूला ‘स्थामेदः परिमितविग्रहादिव्यङ्ग्यापरिमितस्वरूपलक्षणमित्या दिकं
यथार्हमवधारणीयम् । ॥॥ वस्त्वन्तरादृष्टवैचित्र्यमात्रेण विरोधकायां सर्वत्रातिप्रसङ्गस्स्या" दिति । एवं तत्र तत्र भगवत उदरे सप्तलोकीप्रसनस्थापनादिकथनमपि रसोक्तिरूपत्वान्नार्थस्थितौ प्रमाणं भवितुमर्हति । " अत्ता चराचरमहणादित्यत्रात्तशव्दस्येव तेपां संहाराद्युपचरितार्थकत्वात् । तदुक्तं कस्योदरे हरविरिश्चमुरवप्रपञ्च इत्यत्र स्तोत्रभाष्ये - प्राकृतप्रळयदशायां हरविरिञ्चादिरूपेण त्रक्ष्यमाणश्चिदचिदात्मकः प्रपञ्चः कस्योदरे = स्वदन्यस्य कस्यान्तस्सूक्ष्मतयाऽवस्थित इत्यर्थः ।॥॥" प्रसेत्संहारसमये ॥॥ इत्यन्त्र प्रसनशब्वच्चात्रोदरशब्द औप चारिक " इति । अत्रकेचित् - इह पूर्ववाक्यवत् इदमपि वाक्यं भगवतः प्रतिवस्तु पूर्णताया एव पुनः प्रतिम्राणकम् : नान्यविपथव्यवस्थापकमिति रोत्या व्याख्यान्ति । तन्न । अणुविभुसाधारण्येनोच्यमानप्रतिवस्तु पूर्णतातः अल्पपरिमाणवस्त्वन्तर्वर्तनस्यात्र विचार्यमाणस्यात्यन्तभेदात् । नन्वीश्वस्य – “परास्य शक्ति विविधैव- श्रूयत” इत्यादिनाऽन्यत्राघटमानमपि स्वस्मिन् घटयितुं सामर्थ्यमस्तीत्यवगमात् सोऽण्वन्तरपि सविकासमास्त एवेति अणुत्व विमुत्वोभयमपि तस्मिन्नङ्गीक्रियतामित्यत्राह – अणुत्ववित्वादीति । तस्यासर्वथाऽसम्भवाभिमाने- कालपरिच्छेद परमतभन्ने परतस्वाधिकारः ४। “ॐ ॐ াPlz। urmo” २६७ २० नयां की थी क्रीक सर्वद्रव्य क्रं कुल स्वरूपनित्यत्व ं समानDIT GO SILIT g, धर्मभूत ज्ञानादिनित्पत्य ं नित्यसूरिकाकु सङ्ग LImurg, ईश्वर शकील कु। अन्वयव्यतिरेकाSTI ६० कारणस्य वेचलं क्री६० नित्यत्व Gour पी कङ्क व्यतिरेकग्रहण स्वाह — क्रमेति । वामनत्रिविक्रमन्यायादिति भावः । भेदाभेदपक्षेति । तत्रापि तदुभयश के भगवत्यङ्गीकार- सम्भवादितिहृदयम् । वामनस्यैव त्रिविक्रमत्वेपि न परमात्मस्वरूपे वृद्धिहासो । अपितु तद्विग्रह श्वेत्य बोध्यम् । यदीश्वरस्वरूप एव क्रमेणाणुत्वविभुत्वकल्पना, तदा प्रथममणुभूतस्य पश्चाद्विभुत्व किं पिण्डस्य घटात्मतायामिव’ स्वरूपशैथिल्यादिना भवति ? किंवा पटवदुत्तरोत्तरावयववेष्टनात् भवति तदुभयमपि न युक्तम् । नित्यनि- विक्ररत्वादीश्वरस्य निश्वयत्वाच्चेति । एवमियता प्रघट्टकेनान्तर्व्याप्ति परिशोध्याथवहिन्यप्तिमपि विचारयति - सर्वति । “ असन्निकृष्टवाचाच द्वयमत्रजिहासितम्। ताद्रूप्येग परिच्छित्तिस्तद्विपर्ययतो पिवेति श्रुतोरपि प्रत्यक्ष- बाधितेऽर्थे प्रामाण्यायोगात् कालधर्मभूतज्ञानादीनां विभूनां वहिर्देशविरहेण तद्विषये सा व्याप्तिरीश्वरस्य नैववक्त- व्येत्यर्थः । ईश्वरस्य स्वधर्मभूतज्ञानाद्वहिर पिवर्तमानत्वे तदीयप्रदेश विशेपस्य स्वज्ञानासंयुक्तत्वेन तदविष- यत्वात् तस्य स्वस्मिन्नकृत्स्नवेदित्वेन सर्वप्रत्यक्षयितृत्वादिगुणहानिश्वस्यादिति विभावनीयम् । वाह्यप्रदेश यन्तः- विभुव्यतिरिक्ता अणुघटादयः । I एवं देशापरिच्छेदश्चिन्तितः अथकालापरिच्छेदमप्याह — कालपरिच्छेदेति । सर्वद्रव्येति । प्रकृ- त्यादौ महदादिविकाराणां काले क्षणलवादिपरिगामानाञ्च । नित्यत्वेपि स्वरूप नित्यत्वाङ्गीकारान्नतन्मात्र काला- परिच्छेदः । तेनेश्वरोत्कर्षासिद्धरित्यर्थः । अस्तु तर्हि नित्यासङ्कुचितज्ञानवत्त्वादिकं कालापरिच्छेद इत्यत्राप्याह धर्मभृतज्ञानादिनित्यत्वेति । आदिनाऽपहतपाप्मत्वादिपरिग्रहः । तथा च तथोक्त्या बद्धमुक्तन्यावृत्त्या ब्रह्मणः किञ्चिदुत्कर्षसिद्धावपि नित्यसाधारणेन तेन न तस्य सर्वोत्कर्षसिद्धिरित्यर्थः । यद्यपि " सत्यं ज्ञानमनन्तं ब्रसे" ति केवलस्यैव ब्रह्मणः कालापरिच्छेदश्यते । तथापि तस्यैवेश्वरत्वमप्यन्यत्र श्रुतमिति तद्विशिष्ट एतद्वैशिष्टय बोध्यम् । अत्र-अप्राकृतविग्रह विशिष्टत्वेनेत्यपि बोध्यम् । पूर्व मूले तथापि कथनात् । पूर्वं सामान्यतः कथनेऽपि इऱङ्गुम् तुऱैगळागुम्। अक्कुणङ्गळुक्कुळ्ळे ऎङ्निलैयिलेयुम् तॊडरुम् ज्ञानसक्त् यादिगळाऩ आऱु कुणङ्गळिऩ् निलैयुम्, अव्वाऱु मुदलाग वन्द शौचील्यम् मुदलिय कुणङ्गळागिऱ सिऱ्ऱलैगळिऩ् इरुप्पुम् पाञ्जरात्र शास्त्रङ्गळिले काणलाम्। भगवा ऩुडैय नित्य विबूदियिऩ् निरूपणत्तिले (अप्प्रगरणत्तिले) भगवाऩिऩ् तिरुमेऩि नित्यमाग इरुक्कुम् पडियैच्चॊऩ्ऩोम्। ऎम्बॆरुमाऩिऩ् स्वरूपम् पोल् अवऩदु २६८ (pio व्यतिरेकसम्भावने देशिकाशयप्रकाशसहिते ना। बाछा ? का काही धर्मियाहक G६० नित्यविभु नित्यविभुकं का कण्ठ निस्य विभुवाला वस्तुन्यकं कारणत्व ं ठौफिककारणविशेषाएं) ६६एं Gurls अन्वयव्यतिरेक निरपेक्षLI नियतपूर्व भावित्वलक्षण कारणत्व won स्वरूपसहकारि वैपम्पका कार्य विशेषप्रतिनियम (pi om। Gb। छात्र महेतुकं विवरणान्नपुनरुक्तिः । नन्वीश्वरस्य देशकालाभ्यामपरिच्छेदे ताभ्यामेव निरूप्यमाणस्य व्यतिरेकस्य प्यभावेन नित्यविभस्तस्य कथं कार्यविशेषम्प्रतिकारणत्वग्रह इति शङ्कते - अन्वयव्यतिरेकेति यत्सत्त्व एव • यत्सत्त्वमिति कारणस्य कार्यसत्ताध्यापकसत्ताकत्वमन्वयः । यदभावे यदभाव इति कार्याभावव्यापकीभूताभाव- प्रतियोगित्वं व्यतिरेकः । न च कार्याभावम्प्रति सामग्रयभावस्यव व्यापकता न तु कारणाभावस्य । तेषां मिन्नत्वेन कार्याभावप्रति परस्पराभावस्य व्यभिचारादिति वाच्यम् । कार्याभावप्रयोजकीभूताभावेत्यादिरीत्या निष्कर्षात् । कार्याभावव्यापक सामग्रयभावस्यापि तत्र तत्र कारणविशेषाभावायत्तत्वेन सर्वेषामपि तेषां यथायथ कार्याभावप्रयोजकताया अक्षतत्वात् । अन्वयमात्रस्यकारणत्वनियामकत्वे सर्वत्र सतां प्रमेयत्वादीनामपि कार्य- सामान्यकारणत्वम्प्रसज्येत । तथा व्यतिरेकमात्रस्य तथात्वेपि सर्वत्रासतां शशविपाणादीनामपि तथाभावः प्रसज्येतेति अन्वयव्यतिरेको भयवत्त्वस्यैव कारणत्वनिश्चायकत्वं वाच्यमित्याशयः । व्यतिरेकग्रहणं तदभाव- निश्चयः । ननु यत्र दण्डादिभिर्घटाद्युत्पत्तिदर्शनम्, तत्र तेषां तत्कार्यत्वनिश्चयाय नव्यतिरेकनिश्चयोऽपेक्ष्यते । प्रत्यक्षत स्तत्सद्भावप्रतीत्या तदभावनिश्चयायोगात् । किन्तु यद्यत्र दण्डादिर्नख्यात्, तदात्र घटादिरपि न स्यात्, इति तद्व्यतिरेकारोप एव । तथा च तद्वत्प्रकृतेऽपि ब्रह्मणो व्यतिरेकारोपस्सम्भवत्येवेत्याशङ्कायामाह – व्यतिरेक- सम्भावनेति । आरोप इत्यर्थः । तथाचान्यत्र प्रसिद्धदण्डाद्यभावस्य तत्रारोपसम्भवेपि प्रकृते नेश्वराभावस्य तथासम्भवः । अत्यन्ताप्रसिद्धत्वात् इति हृदयम् । नित्यवित्रिति हेतुकर्भविशेषणम् । ‘नित्यत्वा कालकृतस्य- विभुत्वादेशकृतस्य च व्यतिरेकस्यासम्भव इति भावः । तदेतत्समाधते - लौकिकेति । प्रत्यक्षेत्यर्थः । कारण- विशेषाः=दण्डचक्रादयः । अन्वयव्यतिरेकनिरपेक्षेति । अत्रान्वयग्रहणं दृष्टान्तार्थम् । तथा च यथा नित्य- विमौ ब्रह्मणि सम्भवतोप्यन्ययस्यानपेक्षा, तथैवासम्भवेपि न व्यतिरेकस्याप्यपेक्षति भावः । तर्हि कारणताग्राहकं प्रमाणं किमित्यत्राह – धर्मिग्राहकेति इति । कारणत्वधर्मिणोब्रह्मणो येन प्रमाणेन ग्राह्यत्वम् तेनैव “सदेव
विक्रहमुम् ऎङ्गुम् परन्दुळ्ळदु ऎऩ्गिऱ पक्षमुम्, व्यूहम् विबवम् मुदलिय सर्व विक्रहङ्गळुम् नित्तियम् ऎऩ्ऱ पक्षमुम्, अवै ऎल्लाम् परमबदत्तिलिरुक्कुम् विक्र हत्तिऩ् परिणामङ्गळ् ऎऩ्गिऱ पक्षमुम् पिणक्कऱुदल्, ऎल्लावऱ्ऱैयुम् नेरागक्काणप् पॆऱुम् पदत्तिले सॆऩ्ऱ पिऱगागुम्। मतभपरपरतस्वाघिकारः ४। " पॊरुळालुम् अळवऱ्ऱमै” २६९ वस्तुपरिच्छेदरा हिस्य कुङ्कल वस्त्वन्तराभाव क्रं वस्त्वन्तरस्वरूपैक्य; निवहि प्रत्यक्षादि सकलप्रमाणविरोध मुळं सर्वशरीरिणम अमला का इङ्क्री - चेतना चेतनाएं कळुक्कुळ्ळ साङ्गळ् इवऩुक्किल्लै ऎऩ्ऱुम्, सॆरुडैय असङ्गळैक् कऴिक्क वल्लऩ् Trmi प्रमाणानुगुण तात्यर्थ की जय।
सोम्येद " मित्यादिना वाक्येन कारणत्वस्यापि ग्रह इत्यर्थः । ननु वाघितार्थे भूतेरपि प्रामाण्यायोगात् कथं व्यतिरेकग्रहणायोग्यस्येश्वरस्य तया कारणत्वसाधनमिध्यानाह - नित्यविस्विति । तथा च कारणत्यपदार्थस्य • कार्यनियतपूर्वभावस्य नित्यविभो ब्रह्मण्यक्षततया नवाधितार्थत्वमित्याशयः । एवञ्च ब्रह्मण उभयविधकारणत्वेन- शास्त्रैकसिद्धत्वात् तस्य प्रमाणान्तरेण साधनं बाधनं वा न कार्यमित्युक्तं भवति । तथाचा धिकरणसारावली- नन्वत्रा चेतनानां स्वसमुचितविधी कर्त्रधीनत्वमुक्तं शास्त्रारम्भे विधातुर्व्यनुददनुमितिं किम्पस्सूत्रकारः ॥ पृच्छेयं नातितुच्छा श्रुणु तदवहितस्सर्व कृन्नानुमातुं नापदेय तुञ्च शक्य स्तदुभयनियमादर्शनादित्यमंस्ते ‘ति । अत्र - पयोम्बुव- चेत्तत्रापी “तिसूत्रे । शास्त्रारम्भे = शास्त्रारम्भपेटिकान्तर्गतशास्त्रयोन्यधिकरणे । नन्वीश्वरवत्कालादेरपि नित्य- विभोरसर्वकार्य प्रति कारणत्वं स्यात् । नतुक्षणलवादिपरिणाममात्र प्रति । प्रत्यासत्तेर विशिष्टत्वात् इत्यत्राह - स्वरूप सहकारीति । ईश्वरस्वरूपं सर्वज्ञं सर्वशक्ति । कालादिस्वरूपन्तुन तयोति स्वरूपवैपम्यम् । कार्येक- निरूपणीयम् तत्तन्मात्रोपयोगि दण्डचक्रादिवैचित्र्यं सहकारिवैषम्यम् । नित्यविभूनां कालादीनां सर्वकार्य प्रत्यासते- रविशिष्टत्वेपि स्वरूपसहकारिवैपम्येणेश्वरस्य सर्वकार्यकारणत्वम् । कालादीनां क्षणलवादिकार्यमात्र कारणत्वमिति व्यवहस्थोपपद्यत इति भावः ।
अथ क्रमप्राप्तं वस्त्वपरिच्छेदं वक्तुं पूर्व पक्ष निरस्यति – वस्तुपरिच्छेदराहित्येति । वस्त्वन्तराभाव- पक्षोऽद्वैतिनाम् । स्वरूपैक्यन्तु जीवनमा मेदस्य स्वाभाविकत्वात् ब्रह्मणएव जीवात्मना परिणामाद्वेति क्रमेण भास्करयादवीया वदन्ति । प्रत्यक्षादीति । ब्रह्मभिन्ननानावस्तुसद्भावस्य प्रत्यक्षादिना प्रतिपन्नत्वादिति भावः । " इप्पडियाग तिव्य विक्रह विशिष्टऩाय् कॊण्डु शुद्ध अशुद्ध सर्व सृष्टि कळैप् पण्णुम् परमेच्वरऩ् श्रीमत् नारायणऩे ऎऩ्ऩुमिडम् -सर्व कारण विषय वाक्यङ्गळुम् अवऩिडम् मुडिवदालुम्, सात्विग विवरणङ्गळाऩ धर्म सास्त्तिर इतिहास पुराणादिगळालुम् चित्तमागैयाले-त्रि मूर्त्तिगळुम् सममाऩवर्, ऒरुवरे, त्रिमूर्त्तिगळिलुम् मेम्बट्टदुप्रम्मम्, त्रिमूर्त्तिगळिलेये विष्णुवैत्तीविरवेऱु ऒऩ्ऱु, प्रम्मम् ऎऩ्ऱ वादङ्गळुक्कु इडमिल्लै। सर्व कारणमुम् उपायमुमाऩ अवऩे २७० GE देशिकाशयप्रकाश सहिते ‘ऎम्बॆरुमाऩिऩ् कुणम् तिव्यमङ्गळविक्रहम् मुदलियवऱ्ऱिऩ् वगैदॊगैगळ् ’ Dug कारण भेदतादात्म्यघटन शोधन विपयवाक्य ६० सिद्ध परिपूर्णता दिव्या- त्मस्वरूप दुग्धाधि न्यासोपासनाएं कक्षा अवलम्बन अनुभविकां
ततश्च सर्ववस्तु सामानाधिकरण्यार्हत्वं शरीरात्मभावकृतमेवत दिति वक्तव्यमिपि बोध्यम् । कथन्तर्हि तस्यामल- स्वमुच्यते ! शेरीरसम्बन्धेन समलत्वादित्यत्राह - सर्वशरीरीति । चेतनगतज्ञानसङ्कोचादीनां प्रकृत्याद्यचेतन गतविकाराणाञ्च तस्मिन्न सम्भवादमलत्वमित्यर्थः । न चैतावदेव । स्वाश्रितानामपि मलं निराकरोतीत्याह- आश्रितेति । " अनश्नन्नन्योऽभिचाकशीति” ‘नास्यजर यैतज्जीर्यति’ ‘अहन्त्वा सर्वपापेभ्योमोक्षयि- प्यामीत्यादीनि प्रमाणानि । यद्यप्यत्रैव पूर्वं - " कर्मवश्ये इत्यादिनाऽमलात्मादि शब्दानां साशङ्कानिवर्तन समाधानमुदेरि, तथापि कस्यचित्कञ्चित्प्रति हेयत्वे तदन्यम्प्रति तदभावायोगेन जीवं प्रति हेयमृतस्य जगत्सम्ब- न्धस्यब्रह्मण्यपि तथात्वापत्तिः परिहृतापूर्वत्र । इहतु-स्वतो हेयभूतस्य तस्येति परिहारसाम्येपि पूर्वपक्षोत्थानद्वार- मेदादपुनरुक्तिः । यथा शारीरके - " सम्भोगप्राप्तिः - भोक्तापत्तेः - नस्थानतोपीति सूत्रेषु परिहारैक्येपि पूर्वपक्षा- णाम्मात्रायामेदादपौनरुक्तयम् । अस्मिन्नधिकारे एतावतोक्तानर्थान् सकलस्य प्रदर्शयन् करिष्यमाणगुणविग्रहविभूत्यादि निरूपणस्य वृत्तेन सङ्गतिमाह– इप्पडिकारणेति । कारणविपयवाक्येत्यादीरीत्या प्रत्येकमन्त्रयोयोध्यः । कारणविषयवाक्यं सदेवेत्यादिकम् । यतोवा इमानीति लक्षणस्य - ज्ञाज्ञौद्वाविति सर्वं स्वत्विति च भेदाभेदयोः - यस्य पृथिवीत्यादि घटनस्य, सत्यज्ञानमिति शोधनस्य च बोधकवाक्यानि । सिद्धेति । प्रकृतिपुरुषविलक्षणतयत्क्तवाक्यैर्निर्णीतेत्यर्थः । अत एव परिशुद्धः = परितश्शुद्धः स्वतस्सिद्धस्वशुध्द्या सह स्वाश्रिताशुद्धिनिराकरणशुद्धद्याच सहितः । परिपूर्ण- रसः स्वयं रसघनस्सन् आश्रितानामपि रसप्रदः । दुग्धान्धीति दुग्धशब्देन भगवत्स्वरूपस्य तद्वभोग्यत्वं, अब्धिशब्देन तस्यापरिच्छिन्नत्वं तत्र मग्नानां तापत्रयशान्तिश्च विवक्ष्यन्ते । एतादृशे परमात्मस्वरूपं के नाप्त- व्यम् ! तत्राह - न्यासोपासनेति । दिव्यगुणेति । आदिना विभूत्यादिपरिग्रहः । अनेन सङ्गतिकथनम् । मुक्तर्गळाले प्राप्यऩुम् आगिऱाऩ् ऎऩ्ऱ विषयम्” परमदस्सेदून्माऩ" ऎऩ्गिऱ अदिगरणत्तिले अऱुदियिडप्पट्टुळ्ळदु। “लिङ्गबूयस्त्वात्” ऎऩ्गिऱ अदिगरणत् तिले नारायणऩे सर्वमोक्षवित्यैगळिलुम् उपास्यऩ् ऎऩ्ऱ विषयमुम् निर्णयिक्कप् पट्टदु। मुक्कुणक् कलप्पुम् राजसमुम् तामसमुम् आऩ पुराणादिगळैक्कॊण्डु अर्थम् परमतने परतस्वाधिकारः ४। २७१ कण्ठ दिव्यगुणविग्रहादिकां कला गुणां ऊती सर्वावस्थानुवृत्तज्ञानशक्तन्या दिपाङ गुण्य की ठा प्रकार, @aur क्रक यांउन्द्र सौशील्याद्यनन्तगुणङ्गां नीतु मण्डळ uruji, भगवच्छास्त्रा Guroor corri नित्य विभूति निरुपण श्री भगवद्विग्रह नित्यस्यादिकां घटिकं वाञ्छ दिव्यात्मस्वरूपमात्रस्य निरालम्बनयोगविषयत्वेन निष्पन्नयोगिध्येयतया योगयुङ्मनसो दिव्यगुणविप्रहादय एव विषया भवन्तीति भावः । तदुक्तंशरणागतिदीपिकायां - " पद्माभिरामवदनेक्षणपाणिपादं दिव्यायु आमरण माल्यविलोपनं त्वाम् । योगेन नाथ ! शुभमाश्रयमात्मवन्तस्सालम्बनेन परिचिन्त्य नयान्ति तृप्तिम् ॥” इति एतेन -" अग्नौ तिष्ठति विप्राणां हृदि तिष्ठति योगिनाम् । प्रतिमास्वप्रबुद्धानां सर्वत्र समदर्शिना " मितिवचनमपिनि- र्व्यूढम् । दिव्यमङ्गळविग्रहसंस्मारिकासु प्रतिमास्वेवाप्रबुद्धानामधिकारः । स्वरूपस्य तैर्दुग्रहत्वादित्येव ततात्पर्यात् । नतु प्रतिमासु अप्रबुद्धानामेवाधिकार इति । पूर्वोक्तसर्वाधिकारत्वविरोधात् ! उपरि- " सर्वत्र समदर्शिना" मिति प्रकरणस्य तत्तदधिकारिणः विपयविशेषनिर्धारकताया एव प्रतीतेश्च । अत्र विग्रहापेक्षया गुणानां प्रथमं कथने- " स्वरूपापेक्षया गुणविग्रहादीनामपृथक् सिद्धिसाम्येपि विग्रहादिधारणतन्नियमनादौ ज्ञानादिगुणापेक्षत्वप्रदर्शनाय उत्तरोत्तर सुग्रहत्वसिद्धयेच प्रथमं गुणोक्ति “रिति तात्पर्य चन्द्रिकोक्तयुक्तियोन्दा । अथ गुणविग्रहादीत्यत्र प्रथम पठितगुणगणानां प्रकारं प्रदर्शयति - गुणेति । तेषाम्मध्य इति निर्धारणे पष्ठी । सर्वावस्थानुवृत्तेति । यद्यप्यत्र ज्ञानशक्तपादीनां कासुचिदेवावस्थास्वनुवृत्तिः प्रथते न सर्वत्र । " पाड्गुण्याद्वासुदेव: पर इति सभवान् मुक्तभोग्यो बलाढ्याद्बोधात्सङ्कर्षणस्त्वं हरसि वितनुपे शास्त्रमैश्वर्यवीर्यात् । प्रद्युम्नस्सर्गधर्मौ नयसिच भगवन् शक्तितेजोऽ- निरुद्धोबिभ्राणः पासि तत्त्वङ्गमयसि च तथा न्यूा ( झाधिराजे “ति कार्यद्वयानुगुणगुणद्वयव्यवस्थाकथनात् । तथापि — ऐश्वर्यवीर्यसम्मेदार रूपं प्रद्युम्नमुच्यते । पूर्णपगुण एवायमच्युतोपि महामुने । गुणावैश्वर्यवीर्याख्यौ स्फुटी तस्य विशेषत इति प्रमाणानुसारेण “गुणैप्यभिस्वेतैः प्रथमतर स्मूर्तिस्तवमभौ ततस्तिस्रस्तेषां त्रियुग युगकैर्हि त्रिभिर भुः । व्यवस्था याचैपा ननु वरद ! साssविष्कृतिवशात् भवान् सर्वत्रैवद्यगणित महामङ्गळ गुण इति परम- पुरुषेणोपनिषद विद्याविशेषेविवानु सन्धातृणामाविष्क्रियमाणोऽनु सन्धेय गुणनियम इति कथनान्नानुपपतिरिति अऱुदियिडवॊण्णादु ऎऩ्ऱ उण्मैयै-सत्वम् मुदलिय कुणङ्गळिऩ् कार्यङ्गळै विवरिक्किऱ प्रमाणङ्गळालुम्, सात्विगम् राजसम् तामसम् ऎऩ्ऱु पुराणङ्गळैप् पिरिक्किऱ विदत्तालुम्, तळ्ळमुडियाद कारण विषय वेदवाक्कियङ्गळालुम् तॆरिन्दुगॊळ्ळलाम्। मोक्षत्तिऱ्काग ऎल्लावित्यैगळिलुम् कुऱिप्पिट्ट आगारङ्गळोडुगूडि प्रधान माग उपास्यऩ् श्रीमन्नारायणऩ् आगैयाले प्रदर्त्तऩादि वित्यैगळिल् प्राणऩ् २७२ • देशिकाशयप्रकाशसहिते Q स्वरूपतुल्य विग्रहव्यातिपक्ष(pi, व्यूहविभवादिसर्व सिग्रह नित्यत्वपक्ष, भक rssb परमपदनिलय नित्यविग्रह परिणति विशेषाङ्क का की पक्ष के प्रकार सर्वदर्शि स्वदेशे ६० Q। । । । । बोध्यम् । त्रियुगेति भगवसस्सम्बुद्धिः । त्रिविधगुण द्विकवानित्यर्थः युगलैस्त्रिभिस्तिस्रो मूर्तयः अमुः प्रकाशन्त इत्यर्थः । अत एवहि श्रूयते - स्वाभाविकी ज्ञानबलक्रियाचेति गुणानां स्वरूपानुबन्धित्वम् । क्रिया-शक्ति: ! ज्ञानशक्तयादीति । " ज्ञानशक्तिचलैश्वर्य वीर्यतेजां स्यशेषतः । भगवच्छब्दवाच्यानि विनाहेयैगुणादिभिरिति पराशरप्रभृतिभिः कथनात् मूलभूत भगवद्गुणानां पाविध्यं बोध्यम् । इत्थंहितेषां प्रकार : - " यस्सर्वज्ञस्सर्व- चित् । योवेचि युगपत्सर्वं प्रत्यक्षेण सदास्वतः । इत्याद्युक्त सार्वदिक सर्वविषयक साक्षात्कारो ज्ञानम् । । " जगत्प्रकृतिभावोमे यदाशक्तिरितीर्यत इति जगदुपादानतादि सामर्थ्य शक्तिः । " एष सेतु विवरण :- यत्र विश्वं भवत्येकनीडं - परमात्माच सर्वेपामाधारः” इति रीत्यासर्वजगद्धारणे प्यनवसादो बलम् । " एष सर्वे- श्वरः–“ ईशते भगवानेकः” इति सर्वनियन्तृत्वं ऐश्वर्यम् । “विकारविरहोवीर्यं प्रकृतित्वेपि मे सदे” ति जगदाकारेण परिणामेपि स्वयम विकारित्वं वीर्यम् । " अथयदतः परोदिवोज्योति दीप्यते - दिवि सूर्यसहस्रस्य भवेद्युगपदुत्थिता । यदि मा सदृशी सा स्याद्भासस्तस्य महात्मनः " नतत्रसूर्योभाति इत्याद्युक्तेः पराभिभावक ओजो विशेष स्तेजः । तदुक्तं — " तवानन्त गुणस्यापि पडेव प्रथमे गुणाः । यैस्त्व येव जगत् कुक्षौ अन्येप्यन्तर्निवेशिता इति । सौशीलयेति । अत्र कारुण्यवात्सल्यादीनां ज्ञानविशेषरूपत्वेन, गाम्भीर्यादीनां शक्तिकार्यत्वेन स्यैर्यधैर्यादीनां वीर्यावान्तरमेदत्वेन सौशील्यादीनां केषाञ्चित् यथा सम्भव ज्ञानादि गुणद्वय परिणामत्वेन च तत्तन्मूलकत्वं बोध्यम् । अनन्तशब्देन " नान्तं गुणानां गच्छन्ति तेनानन्तोयमुच्यते । इपुक्षयान्निवर्तन्ते नान्तरिक्षक्षितिक्षयात् । मतिक्षयान्निवर्तन्ते न गोविन्द गुणक्षयात् ॥ चतुर्मुखायुर्यदि कोटि वक्त्रो भवेन्नरः कापि विशुद्धचेताः । सते गुणानामयुतैकदेश वदेन्नवादेववरप्रसीद ॥ सङ्ख्यातुं नैवशकयन्ते गुणादोपाश्च शार्ङ्गिणि । मानन्त्यात्प्रथमोरा शिरभावादेव पश्चिम इत्यादिकं विवक्षितम् । भगवत्स्वरूपस्य पूर्व दुग्धाब्धित्वेनरूपणात् तदनुगुणं इह तद्गुणानां तरङ्गत्वोक्तिः । हृदयावर्जकत्वसम्प्लावकत्वादिभिरेषां तरङ्ग मुदलिय असचेतनप्पॊरुळ् पोल् वॆऱुम् सट्टैयाग निऩ्ऱ इन्दिरऩ् मुदलियवर्गळु उपास्यरऩ्ऱु। सर्वु अन्तर्यामियाऩ ईसुवरऩ् ऒरुवऩे शास्त्रीय स्र्वकर्माक्कळालुम् आरादिक्कप्पट्टु कल्पमुडिविलुम् निऩ्ऱु पयऩ् तरुवाऩ्। प्रम्मरुत्रादिगळ् सास्तर प्रवचनादिगळ् पण्णिऩारेयागिलुम्"मोक्षम् तरुवेऩ् " ऎऩ्ऱ नेराऩ सङ्गलबम् अवर्गळिडमिल्लाददाल् मोक्षम् तरमिडुक्कऱ्ऱवर्गळ्। श्रीबौष्कर सम्हितैयिले परमतभङ्गे परतस्याधिकारः ४। “Gungir २” २७३ @jury। विग्रहविशेषविशिष्टकं शुद्धाशुद्ध सर्वसृष्टिकारणLDING सर्वेश्वरी नारायण श्र काढा । सर्वकारणवाक्य विश्रान्तिurgji, सात्त्विको पवृहमण काण धर्मशास्त्रेतिहासपुराणादिका ॥ तुल्यता बोध्या । भगवच्छास्त्र-अहिर्बुध्न्यलक्ष्मीतन्त्रा दिपाञ्चरात्रसंहिताः । गद्यव्याख्यानादिष्वप्येषां प्रपश्ञ्चनन्द्रष्टव्यम् । नन्वेवं ज्ञानशक्तयादीनां स्वरूपानुबान्धिगुणत्वेन नित्यतया अनुभवितृणां शुभावहत्वसम्भवेपि भगवद्वि- ग्रहस्य सावयवस्यातथात्वेन तदुपासनं कथम्पुरुषार्थ इत्यत्राह - नित्यविभृतिनिरूपणेति । अचित्तत्वाधिकार इतिशेषः । नित्यत्वादीत्यादिनाऽप्राकृतत्वपरिग्रहः । ननु परवासुदेव विग्रहस्य नित्यत्वेपि व्यूह विभवा दिविग्रहा। न्तराणां नित्यत्वादि संशयापादकनानावचननिचयदर्शने नास्मादृशामल्पज्ञानां तत्र कथं निर्णयोभविष्यतीत्यत्राह- स्वरूपतुल्येति । भगवत्स्वरूपमिव तदीयविग्रहविशेषोपि सर्वव्याप्त इति कश्चित्पक्षः । तथा च - “सर्वा- श्चर्यमय देव अनन्तं विश्वतोमुखम् ।” इत्यत्र गीतायामनन्त पदमधिकृत्यभाष्यं - " कालत्रयवर्ति निखिल- जगदाश्रयतया देशकालपरिच्छेदानर्हम् ।" इति । तत्रैव तात्पर्यचन्द्रिका च– “विश्वव्यापिनोप्यस्य विग्रहस्यशक्तिविशेषात्सर्वत्राप्रतिघातोयुक्तः । " अष्टैश्वर्यशालिनां योगिनामपि - “भूमौ उन्मज्जति निमज्जती” ति सिद्धि विशेषोऽभिघीयत इति । व्यूहविभवेति । व्यूदय- परवासुदेव विग्रहात् पृथक् सन्नब जननात् व्यूह इत्याख्या । वासुदेव सङ्कर्षण प्रद्युम्नानिरुद्धाख्यचतुर्व्यूह पक्षः, एतद्घटक वासुदेवस्य परवासुदेवाद वैलक्षण्येन एतदूषटकवासुदेवस्य तमविवक्षित्वा त्रिव्यूह पक्षश्चसम्प्रदाय विद्भिरुदाहृतौ । तेपामुत्पत्ति प्रकारश्च भाष्ये- परमकारणात् परब्रह्मभूताद्वा- सुदेवात्सङ्घर्षणो नामज्ञीवो जायते इत्यादि रीत्या दर्शितः । अयञ्च वाक्यभूतः कञ्चन पाञ्चरात्रग्रन्थ इति श्रुत प्रकाशिका । अत्र सङ्कर्षणादीनां जीवत्वादिकं तदधिष्ठातृत्वात् नतु तदैकयादिति - " विज्ञानादिभावेवातद प्रतिषेध " इति सूत्रे निर्धारितम् । तदिदं स्पष्टीचक्रे विवकसेन संहितायां - " सङ्कर्षणस्तु देवेशोजगत्त्र- ष्टुमनास्ततः । जीवतत्त्वमधिष्ठाय प्रकृतेस्तु विविच्यतदिति । एवमेव प्रद्युम्नस्य मनस्सञ्ज्ञत्व, अनिरुद्धस्याह- कारसञ्ज्ञत्वञ्च निर्वोढव्यम् । अत्र व्यूहशब्देन न्यूहान्तराणामपि विवक्षा कार्या । तेच केशवादयो द्वादश- सङ्ख्याकाः । तेच पुण्ड्राद्यतिष्ठातारः क्रमेणललाटादिपु स्थानेपुस्थित्वा शरीरस्य रक्षकाः चतसृभ्यो व्यूहमूर्तिभ्यः १ । परव्यूहादिगळै प्रस्तावित्तु-“तऩदु ईच्वर स्वबावत्तै विडादु नित्यमाग उळ्ळ वेऱु उरुवङ्गळ्” ऎऩ्ऱु जीवर्गळिऩ् प्रवेशमऱ्ऱ मुक्किय प्रादुर्प्पावत्तैच्चॊल्लि पिऱगु इरण्डान्दरमाऩ प्रादुर्प्पावङ्गळैच् चॊल्लत्तॊडङ्गि, नाऩ्मुगऩ् रुत्रऩ् QA-३५ २७४ देशिकाशयप्रकाशसहिते , सिद्धGoo त्रिमूर्तिसाम्येकयोत्तीर्ण व्यक्तयन्तरादिपक्षाङ्क श्री निरवकाशानं कणां सर्वकारणभूत उपायभूतका नारायण का अधिकरण की समर्थितळं मुक्तप्राप्य - " परमत स्सेतून्मान सम्बन्ध की ल ठिङ्गभूयस्त्वाधिकरण ६० नारायण सर्वपर विद्यावेद्यां । निर्णीत। । प्रत्येकं त्रय इति सङ्ख्ययोत्पद्यन्ते । विभवः - " सजातीयस्तेपामिर्तितु विभवाख्यमपिभजन्" इत्युक्तरीत्या स्वविभूत्यैन्तर्गतवस्तु सदृशत्वात् विभवशब्दवाच्याः पद्मनाभादयः । तेषु मत्स्यादि दशावताराणां वेदोद्धारादि प्रयोजनविशेषवशेन पृथक्कयनम् । तेच - पट्त्रिंशदिति कचित्, एकोनचत्वारिंशदिति कचिचकीर्यन्ते । अत एव रहस्यत्रयसारे अनिर्धार्य सामान्येन किञ्चिदधिकत्रिंशत्त्वमात्रमूचे । एषाञ्चोत्पत्तिः - " पत्रिंशद्भेदभिन्नास्ते पद्मनाभादिकास्सुराः । अनिरुद्धात्समुत्पन्ना दीपाद्दीप इवेश्वरा" इत्यनिरुद्धाद्भवति । विभवानामत्यवान्तर- भेदा:-" कृष्णरूपाण्यनन्तानीत्यादिनोक्ताः वेणुगोपाल पट्टाभिपेकरामादयस्सन्ति सहस्रशः । व्यूह विभवादी- त्यादिनान्तर्याम्यर्चयोर्ग्रहणम् । अन्तर्यामीच - " शास्त्राविष्णुरशेषस्य जगतो योहृदिस्थित " इति योग- योग्यसर्वाधिकारिणामपि हृदये सूक्ष्मरूपं परिगृह्य स्थितोऽवतारविशेषः । " यः पृथिव्यां तिष्ठन्नित्याद्युक्तचेत नाचेतनान्तर्यामिस्वरूपानुभवाय प्रवृत्तानां योगिनामवगा इनतीर्थत्वेन - " अष्टाङ्गयोगसिद्धानां हृद्यागनिरतात्म- नाम् । योगिनामधिकारस्स्यादेकस्मिन् हृदयेशये " इत्यादिषु कथनादस्याप्यन्तर्यामिसज्ञाज्ञेया । हृद्यागः = स्वहृदय स्थितान्तर्याग्यवताराराधनम् । तत्र निरतानामेव हृदयेशये = सर्वान्तर्यामिभगवत्स्वरूपे, अधिकारः = तदनुभवार्हता । अचच-सुवर्णरजताद्याश्रिताभिमतद्रव्यं स्वकीयपरव्यूहादिष्वन्यतमं रूपविशेषञ्चाश्रितार्थ स्वय- मभिमत्य - " विश्वाकृत्यात्मना विश्वे समागत्याऽवतिष्ठते" इत्यप्राकृत दिव्यविग्रहेण सह तत्रानुप्रविश्य, अयोध्या मधुरादिदेशानां - " दशवर्षसहस्राणि दशवर्षशतानिच । रामो राज्यमुपासित्वा ब्रह्मलोकं गमिष्यति" इत्याद्युक्त कालानां दशरथवसुदेवाद्यधिकारिणाञ्च नियमैर्विना, “भौमनिकेतनेष्वपिकुटीकुब्जेषु” इत्याद्युक्त सर्वदेशेषु आराधकापेक्षितेषु सर्वेषु कालेषु, रुचिमरसर्वाधिकारि विषयेपि सन्निधाय " सर्वसहिष्णु" रिति सर्वानप्यपराधान विगणय्य - " अर्चकपराधीनाऽखिलात्मस्थिति" रिति स्वतन्त्रमात्मानं स्वपरतन्त्रेतस्मिन् मायचीकृत्य " तदिच्छया महातेजा मुक्तेत्रे भक्तवत्सलः । स्नानं पान तथा यात्रां गुरुते वै जगत्पतिरिति तदिच्छया यस्मिन्कस्मिंश्चिदप्यु- दके स्नात्वा यत्किमपि पत्रग्राकादिकम्मुक्ता बहिरन्तश्च अटित्वा “स्वत्वमात्मनि सञ्जातं स्वामित्वं ब्रह्मणिस्थितं”
पुत्तर् मुदलिय जीवर्गळ् तऩदु वित्यादिदेवादि मुक्य प्रादुर्प्पावत्ताले आवेसिक्कप् पट्टवर्। “ऎऩ्ऱु अऱुदियिडप्पट्टदु। " नाऩ् मुगऩे! नाऩ् उऩ्ऩिल् प्रवेशित्तु सृष्टियै नडत्तुगिऱेऩ्।” इत्यादिगळिलुम् इव्विषयम् काणलाम्।परमतभङ्गे परतत्त्वाधिकारः ४। सङ्कीणराजसतामस पुराणां का कङ्ग तत्वनिर्णय २७५ गढवा कृष्ण । काळी सत्वादि गुणस्वमानप्रतिपादक प्रमाणाsargri, सात्त्विकपुराणादि विभाग प्रकारका कुरा, अनन्यथासिद्धकारण- वाक्यादिवली। इत्युक्तशेषशेषि भावं विपर्यस्य विस्मृत्यवा” इति व्यवस्थिते चापि ममायं केशव स्त्विति । ममायं राम इति च" - " मदुग्रामवासी भगवान् ममैवेति चधर्भवेदि त्युक्तरीत्या स्वास्मिन् स्वत्वं आराघकेस्वामित्वक्ष नूतन तयोत्पाद्य, शक्तोप्यशक्तो रक्षकोपिरक्ष्यश्चभूत्वा वर्तमानो भगवतोऽवतारविशेषः । अस्य च सर्वावतारवैलक्षण्यं- " सर्वातिशायिषाङ्गुण्यं संस्थितं मन्त्रविषयोः । मन्त्रे वाच्यात्मना नित्यं विंवेतु कृपयास्थितम् ॥" अर्थाव- तारविषये मयाप्युद्देशतस्तव । उक्तागुणानशक्यन्ते वक्तुं वर्षशतैरपी त्यादि कथनादवसेयम् । सर्वविग्रहनि- त्यत्वेति । परवासुदेव विग्रहवत्सर्वेऽवतारविग्रहा व्यूहायाः परमव्योम्नि नित्यं सन्ति । तत्र तत्र तेषां काले काले आविष्करणमात्रं भवति । स एबोत्पत्तिकथनाभिप्राय इति कश्चित्पक्षः । “देवोवैकुण्ठनाथस्तु अनन्ता- सनसंस्थितः । सेव्यश्श्री मूमिनीळाभिः प्रादुर्भावैस्तु चाखिल रिति बलपौष्करसंहितावचनात् । तथैव- । पाद्मोत्तरेपि । अत एवेदानीन्तनानां हनुमदादिविग्रहभजनमपि शास्त्रीयङ्केचन मन्यन्ते । तथा चोक्तं सत्क्रियाकल्प मज्ञ्जर्यामुत्तरभागे – “देवोवैकुण्ठनाथस्तु” इति गद्यभाप्योदाहृतवचनेन पाद्मोदरादिनाच आप्तो विष्णोरनाप्तश्वद्विधा वैकुण्ठेपि विभवसद्भाव सिद्धेस्तत्परिवारा स्सुग्रीवादयोपि नित्यास्सन्तीति सिध्यति । परिकरस्स्मृतः । नित्योवन्द्यो न चानित्यः कर्मवश्योमुमुक्षुभिरिति वचनान्नित्यभूतास्सुप्रीवादय एवध्यातव्याः । पराशरसंहितायां हयग्रीवकल्पे तस्यामेवैनतेय हनुमतार्थ्यान्नो के द्धाद्धनु नतोऽयोहनुमान् श्वेतद्वीपेऽस्तीतिगम्यते । भागवतपञ्चमस्कन्धागस्त्यसंहितादिपु श्वेतद्वीपाचच स्थित श्रीरामस्यपरितस्सुग्रीवादीनामुक्तस्तेपि तत्रान्ये निवचन्तीति सिद्धेस्तेषां ध्यानमपि नानुचितमिति । आस्तामेतत् । अथ पररूपव्यतिरिक्तानां सर्वेषां रूपाणां अन्नित्यत्वपक्षमप्याह-अवैएल्लाम् इति । व्यूहविभवादयस्सर्वे fart इत्यर्थः । नित्यविग्रहपरिणति ।
८। चिशेषेति । " वासुदेवात्सङ्कर्षणो जायत" इत्यत्र पदद्वयस्यापि तत्तद्विमह विशिष्ट परतया " बालो युवाजात " इत्यत्रेव पूर्वविग्रहस्योत्तर विग्रहारम्भकत्वावगमात् परवासुदेवचित्र एवान्येषां विग्रहाणां कारणमिति तेषां तत्परिणामत्वमिति बोध्यम् । तदाह भगवान् पराशरः- " समस्तशक्ति रूपाणि तत्करोति जनेश्वर । देवति- प्रम्, व्यूहम्, विबवम्, हार्दऩ्, अर्च्चै ऎऩ्ऱु ऐन्दुविद विक्रहमुडैय ईसुवरऩै—“सूक्ष्म, व्यूह-विबव मॆऩ्गिऱ मूऩ्ऱु वगैयिऩऩ्” ऎऩ्ऱु विडत्तिल् हार्त्तऩुडैयवुम् अर्च्चैयिऩुडैयवुम् पिरिवै अवऱ्ऱिल् अडक्किक्कूऱिऩबडियाले २७६ • देशिका शयप्रकाशसहिते “परमैगान्दि पिऱ तॆय्वङ्गळैत् तॊऴलागादु” • सर्वपर विद्यकीय प्रतिनियताकार विशिष्ट iii Gair प्रवानप्रतिपाद्यां नारायणी काठी श्रुतिस्मृतिशत सिद्ध LDIT DIG६) प्रतर्दनादि विद्येकनी प्राणाद्यचेतना की Gur Gov कन्चुककल्पoor र्यमनुप्याख्य चेष्टायन्ति, स्वलीलया ॥ इति । समस्तशक्तीति बहुव्रीहिः तदित्यस्य विशेषणम् । ईश्वरः समस्तशक्तियुक्तं परवासुदेवरूपं देवतिर्यङ्मनुप्याख्य चेष्टावन्ति रूपाणि करोति परिणामयतीत्यर्थः । एवं " विचाकृत्यायना बिम्बे समागत्यावतिष्ठते” इत्यत्रात्मशब्दस्य स्वरूपपरत्वे, तस्य साक्षात् विम्याकृतित्वायोगे नबिम्बस्याकृतिरिवाकृतिर्यस्य तथाभूतेनाऽऽत्मनाऽप्राकृत विग्रहेणेत्यर्थस्यैव वक्तव्यतया अर्चायामपि परवासुदेव विग्रहविकार भूताप्रकृत विग्रहेणैकीभावः नोरक्षीरन्यायतः प्रत्यपादि । तथा च " अर्चापिलौकिकीया स्यात् भगवद्भावितात्मनाम् । मन्त्रमन्त्रेश्वरन्यासात् सापि पाण्डविग्रहे" त्यत्र तस्या अप्राकृत विग्रहामेदप्रतिपादन- मपिपूर्वोक्ताभिप्रायं मन्तव्यम् । एतच्च महाविश्वाससाध्यं मन्त्रप्रभावनिबन्धनञ्चभवति । अत एव -अर्चाव- तारोपादानवैष्णवोत्पत्तिचिन्तनम् । मातृयोनिपरीक्षायास्तुल्यमाहुर्मनीषिणः ॥ विष्णोरर्चावतारेषु लोहबुद्धिं करोतियः । यो गुरौमानुषम्भाव उभौ नरकपातिनौ ॥” इति तदुपादान द्रव्यचिन्ताया महाविश्वासघातुकत्वेन तत्र तत्र महाप्रत्यवायजनकत्वमुक्षुष्यते । ननु तवं विवविविधपक्षदर्शनोत्थसंशयस्य कथं कदा परिहार इत्यत्राह- पिणकरुम् प्रकारेति । इति । संशय निरासप्रकार इत्यर्थः । सर्वदर्शित्वदशयिले इति । मार्गविशेषेण देशविशेषं प्राप्य “स स्वराढभवतीति कर्मवश्यतां विहाय “परमं साम्यमुपैती” ति सर्वेश्वरेण परमं साम्यमापन्नस्सन् “ योवेत्ति युगपत्सर्वं प्रत्यक्षेणसदास्यतः " इति यदा सर्वज्ञोभवति तदेत्यर्थः । मुक्तिकाल इति यावत् । तमः प्रचुरे प्रकृतिमण्डले जीवानां तत्त्वनिर्धारणस्य शास्त्रदीपप्रभाधीनतया प्रकृतेऽर्थेच नानाशास्त्राणां भिन्नाशयत्वात् आप्तप्रणीतेषु तेषु एकेनान्यस्य वाघना योगेनानिवार्यसंशयस्स्यादेव । तथापि एतन्निर्धारणस्य प्रकृत्यात्म विवेकादिवदत्यन्तोपयुक्तता विरहतस्स्पष्टं क्रमेण मुक्तिमाप्यकालान्तर इदन्निर्णेतव्यमितिभावः । तदुक्तं- वीक्ष्यमन्यद्विमुक्तौ " इति । C अथापरमैकान्तिनाम्मोक्षनिपेधात् परदेवतापारमाध्यज्ञानादेरेव पारमैकान्त्यशब्दवाच्यतया देवता- विशेषस्य कारणत्वनिश्चये ऽवश्यापेक्षिते सति स दुष्करो भवति । अत्रापि आगमानां बहुविधत्वादित्यत्राह- विरोदमिल्लै। अर्च्चावतारत्तिल् वर्णम्, पुजम्, पूषणम्, अस्तरङ्गळ्, अडैयाळ ङ्गळ्, तेविगळ्, परिवारङ्गळ् ऎल्लाम् मुऩ् मुऩ् अवतार निलैगळैयऩ्ऱो अनुसरित् तुळ्ळऩ। - अडैन्दार्क्कु सुबमायुम् मऩदिऱ्कु आच्रमायुम् उळ्ळ एऱ्ऱम् इन्द ऐन्दु निलैगळिलुम् उण्डु। मतभपर परतस्वाधिकारः ४। • २७७ इन्द्रादिकज उपास्यावा। सर्वान्तर्यामिन ईश्वर@Go शास्त्रीयसर्वकर्मसमाराध्या कल्पा- न्तरक्रीया सर्वकर्मफलप्रद ब्रदारदेन्द्रादिकशां शास्त्र प्रवर्तनादियां यन्दा की ऱु grib - मोक्षयिष्यामि” ढाका की अव्यवहित सङ्कल्पकुछ आश्रयां IIT ६० मोक्षप्रद ०१। श्रीपोष्कर क्रीं परव्यूहादि प्रकरण क्री६०- " स्वभावम जहत् शश्वत् आकारान्तरमाकृतेः । यत्तत्वमब्जसम्भूत १८०० इप्पडि इति । अनुपदमुक्तेनप्रकारेणेत्यर्थः । शुद्धाशुद्धेति । तथाहि भगवत्कर्तृका सृष्टिर्द्विविधाशुद्धा मिश्राचेति । मिश्रत्वमुशुद्धत्वम् । विष्वक्सेनसंहितायां प्रद्युम्नस्य भगकचूहस्य स्वरूपादिकमुपदिश्यानन्तरमेवमुच्यते- " मनूनां सर्गमकरोत् मुखबाहूरुपादतः । चतुर्णा ब्राह्मणादीनां सर्गद्वारं जगत्पतिः । द्विजयुग्मं क्षत्रयुग्मं वैश्ययुग्मं तथैव च मिथुनञ्च चतुर्थस्य एतन्मनुचतुष्टयम् ॥ एकैकं वर्गभेदेन तथा मानवमानवाः । सहसा सञ्चमूवुध स्त्रीपुम्मिथुनतस्तथा ॥ ॥॥ एते हि शुद्धसत्वस्था देहान्तं नान्ययाजिनः । निराशी : कर्मकरणान्मामेव प्राप्नु- वन्ति ॥ इत्येष शुद्धसगय गणेश । तवकीर्तित" इति ॥ तथा च परमैकान्तिधर्मानुष्ठातृणां मनूनां सृष्टि- शुद्ध सृष्टिरिति साच प्रद्युम्न विग्रह विशिष्टभगवत्कर्तृकेति चावगम्यते । एवं तत्रैत्रानिरुद्धस्य भगवच्यूहस्य स्वरूपोपदेशानन्तरं – “ तुरीयोऽयं जगन्नाथः ब्राह्माणमसृजत् पुनः । मुखबाहूरुपाज्जातो त्रह्मणः परमष्ठिनः ॥ चतुर्विधोभूतसर्गस्तेन सृष्टस्स्वयम्भुवा । ब्राह्मणाद्यास्तथावर्णारजःप्राचुर्यतोऽभवन् ॥ त्रयीवादेषु निष्णाताः फलवादेरमन्तिते । स्वर्गादिपु रमन्त्येते अवसाने पतन्तिते । इत्येष मिश्रसर्गस्तु गणेश ! तत्रकीर्तितः ॥ " इति प्रतिपाद्यते । तेनानिरुद्ध विप्र विशिष्टभगवता क्रियमाणा मिश्रयाजिनां सृष्टिरशुद्ध सृष्टिरिति च विज्ञायते । अथवा शुद्धसृष्टिः भगवदवताराः । अशुद्वसृष्टिश्चदेवादि सर्वजगत्सृष्टिरिति पक्षोऽस्तु । तथैव रहस्यत्रयसारोक्तः । अशुद्धसृष्टिविपय भाग भवहृदाश्रयम्” इति सङ्कल्पसूर्योदयसूक्तेश्चेति । देवताविशेषं व्यनक्ति - सर्वेश्वरो नारायणः इति । नियन्तृतयासर्वव्याप्तः नारायण एवेत्यर्थः । " पूर्वपदात्सञ्ज्ञायामणः" इति नारायण- शव्स्य योगरूदत्वात् रूढिलभ्ये देवता विशेपे योगार्थेमूत कारणत्वनित्यत्वनेतृत्वाधारत्वान्तर्यामित्वादिधर्म- वैशिष्टयलाभात् अस्यैवपरदेवतास्वसिद्धिरिति भावः । अस्मिन्नर्थे प्रथमतः श्रुतिप्रमाणान्याह – सर्वकारण- वाक्येति । एतदुक्तं भवति सर्ववेदान्तप्रत्ययन्यायेन समानप्रकरण पठितानां सर्वेषां कारणवाक्यानामैकार्थ्यस्य वक्तव्यतया वस्तुनि विकल्पायोगात कचित्तत्तात्पर्यविश्रमोवाच्यः । प्रथमं छान्दोग्ये स्थूलारुन्धतीन्यायेन " सदेव- । मोक्षदशैयिल् उबय विबूदियोडुङ्गूडिय ईसुवरऩ् प्राप्यऩागैयाले नित्यरोडु मुक्तरोडु प्रम्मावोडु पुल् मुदलियवऱ्ऱोडु वासियऱ ऎप्पॊरुळुम् प्राप्यत्तिल् सेर्न्दु- कणवऩिऩ् पॊरुळॆल्लाम् मऩैविक्कु पोक्यमागुङ्गणक्किले मुक्तरुक्कुम् २७८ • प्रादुर्भावान्तरन्तु तत्॥" इत्यादिक गोणप्रादुर्भावान्तर Gamww • अधिष्ठित मात्र देशिकाशयप्रकाशसहिते ६० चेतनान्तर स्पर्शरहितका मुख्यप्रादुर्भावान्तरक्रक्रयं नान्नी, grलकी हिरण्यगर्भस्द्रबुद्धादिक्षेत्रज्ञाङ्क्षी विद्याधिदेवादिप्रादुर्भावा क्र। “सृष्टिं ततः करिष्यामि त्वामाविश्य प्रजापते” इत्यादि कळिलुम् इव् ऎवुम् कण्डु कॊळ्वदु। सोम्येदमग्र आसीदित्यादिना सामान्यतः बृहद वृहद साधारणतयाऽसतः कारणत्वं व्यवच्छिद्य सतः कारणत्वे प्रतिपादितेसति, अमहतः कस्यचित् कारणत्वं पुनः शङ्कितं व्यवच्छेतुं तदुपर्यपि बृहदारण्यके-" ब्रह्मवा इदमग्र आसीदिति श्रूयते । ततश्च्छागपशुन्यायेन सत्त्वं ब्रह्मणि पर्यवस्यति । अथ " मम योनिर्महद्वृहम " " तद् ज्ञानवृक्ष सञ्ज्ञितं " इत्यादिषु अर्थान्तरेपि वृक्षशब्दप्रयोगात् " किमिदं ब्रह्म- यत्कारणतयोक्त" मि त्याकाङ्क्षायां ऐतरेयके श्रूयते - " आत्माबाइदमेकएवाम आसीदिति । तथाचात्मत्वस्य चैतनैकान्त्यात् उक्तशङ्कानिरासः । एवमपि - " नसन्नचासत् शिवएव केवल:- हिरण्यगर्भस्समवर्तताग्रे" इति देवतान्तरेषु कारयत्वश्रवणात् तन्नि- रासाय- न ब्रह्मानेशानः इति देवतान्तराणि व्युदस्य- " एकोहवै नारायणआसीदिति नारायणकारणत्वं तत्त- रीयके निश्चीयते । शिवहिरण्यगर्भादि शब्दानां नारायणेपि मङ्गळत्वादि गुणयोगेन नेतुं शकयतयाऽन्यथासिद्ध- त्वात्, योगरूढनारायणशब्दस्य च तेषु कथञ्चिदपि नेतुमशक्यत्वाच्चैनमेवार्थतत्त्वं निर्धारणीयमिति । तदुक्त- माचार्यै:-" सामान्यबुद्धिजन काश्यसदादिशब्दाः तत्त्वान्तरभ्र कृतश्च शिवादिवाचः । नारायणे त्वयि करीश वहन्त्यनन्यमन्वर्थवृत्ति परिकल्पितमैककण्ठ्यम्" इति वरदराजपञ्चाशदि, " निस्साधारण्यनारायणपद विपये निश्चय यान्त्यबाधे सद्ब्रह्माद्यास्समान प्रकरणपठितारशङ्किधान्यार्थशब्दा इति तत्रमुक्ताकलाप नायकसरेच । उक्तश्रुत्युपत्रक्षणान्यप्याह- सात्त्विको पब्रह्मणेति । " प्रायेण पूर्वभागार्थपूरण धर्मशास्त्रतः । इतिहास पुराणाभ्यां वेदान्तार्थः प्रकाश्यते " इति सामान्यतो धर्मशास्त्राद्युपत्राण गणेऽङ्गीकर्तव्येपि सात्त्विक राजसतामसरूपेण त्रिषा- स्थिते तस्मिन् राजसस्यायथावदर्थ प्रकाशकतयातामसस्यापि विपरीतार्थबोधकतयाच तयोस्त्याज्यत्वात् -" सत्वा- सञ्जायते ज्ञानं " इति सामान्यतः, “सत्वं विष्णुप्रकाशक” मिति विशेषतश्चास्तिकैः सात्त्विको पब्रह्मणानामेवो- पादेयत्वमिति भावः । अत्र सात्त्विकराजसादि विभागः तेषु सात्त्विकस्यैवोपादेयत्वमित्यादिकं - " यस्मिन् कल्पेतु यत्प्रोक्तं पुराण ब्रह्मणा पुरेत्यादिना मात्स्ये दर्शितः । मात्स्यपुराणस्य तामसत्वेन परिगणितस्याविश्वचनीयत्वेपि तत्कृतैतद्विभागादेः पटं विश्वचनीयत्वं-" सात्त्विकतया प्रबलैश्चशास्त्रैरिति स्तोत्ररत्नश्लोकभाष्य आचार्यैरेव पोक्यमागक्कुऱैयिल्लै। मुऩ्बु नमक्कु एदो ऒरु कारणत्ताल् तुऩ्बमाय्त्तोऩ्ऱिऩ वैयुम्, पिऩ्बु अक्कारणम् कऴिन्दाल् इयऱ्कैयिलेये इऩ्बमाय्त् तोऱ्ऱक्कूडुम्। इव्विदमागवे मऱ्ऱुम् ईसुवरऩुडैय स्वरूपम् विक्रहम् कुणम् ऐच्वर्यम् मुदलियऩ । स्म । C परमतमन्ने परतत्त्वाधिकारः ४। “अर्च्चाविक्रहत्तिऩ् अरुमै पॆरुमैगळ्’ २७९ परव्यूहादिपञ्चप्रकारविशिष्टा ईम्बरण सूक्ष्मव्यूह विभवभेदभिक्री - अन्तर्यामि विवक्षित G६० विरोधी २०। अर्चा- रूप, अवतारopi youpor परिणाम विशेष
। प्रत्यपादि यच्चेदं सात्त्विकपुराणादि विभाग प्रकरणं तत्सात्त्विकमेव मन्तव्यम् । बाधकाभावात् गुणस्वभावौचि त्यात्, परस्परविरुद्धार्थपुराणादिबलाबलविवेकापेक्षायां तद्व्यवस्थापकतयैव प्रवृत्तत्वाचेति । अधिकमस्माभिः पाशुपतवहिष्काराधिकारे विवेचयिष्यते । धर्मशास्त्रेति । धर्मशास्त्रं मानवादिकम् । मनुस्मृतीहि भगव- दाराधनरूपकर्माणि प्रधानतया प्रतिपादयितुं प्रवृत्तायां आराध्यस्वरूपनिर्णयं विनाऽऽराधनप्रकारप्रतिपादनस्य दुष्करतयाप्रथम - " आसीदिदं तमोभूत” मित्यारभ्य - “सोमिध्याय शरीरात्स्वात्” इति सृष्टि प्रपञ्चय, तत्कर्ता ? इति संशयमपनेतुं - " अपो नारा इति प्रोक्ता " इति नारायणनाम निर्वचनपूर्वकं सर्व निरकुप्यत । इतिहाप पुराणादीति । अत्रगद्यभाष्यसूक्ति विधेया – प्रबलैश्य शास्त्रैरिति प्राबल्योक्तथा बहुवचनेनचानन्यपर श्रुति स्मृतीनां भारत रामायणादीतिहासानां तदनुगुणानां पाद्मवैष्णव भागवत नारदीयमार्कण्यवराहवामनमात्स्य गारुड ब्राह्माण्डनारसिहमादि पुराणानामन्योन्य सामरस्यमपि व्यज्यते । " अष्टभिः कथ्यते विष्णुः दशभिः कथ्यते शिवः” इति वचनन्त्वनाप्तम् । दृश्यमानविरोधात् । हिरण्यगर्भादि प्रतिपादकवचनैर्यावाच्चेति । अथ निरस- नीयान्पक्षानाह – त्रिमूर्ति साम्येति । मूर्तिशब्दस्साम्यादिशब्दैः प्रत्येकमन्वेति । ब्रह्मविष्णुशिवात्मिकास्ति सोमूर्तयः क्रमेणसृष्टिस्थिति संहारान् कुर्वन्त्यः परस्परं समानमहिमभाजोभवन्तीति त्रिमूर्ति साम्यपक्षः । तदुक्त माचार्यैवरदराजपञ्चाशदि - " मध्ये विरिञ्चशिवयोर्विहितावतारः ख्यातोऽसि तत्समतया तदिदं नचित्रम् । मायावशेन मकरादि शरीरिणन्त्वां तानेवपश्यति करीश ! यदेषलोक इति ॥ " सर्गस्थित्यन्तकरण ब्रह्मविष्णु शिवात्मिकाम् । ससञ्ज्ञांयाति भगवानेक एवजनार्दन" इति त्रिविधकार्यार्थ त्रैविध्यमे कैवमूर्तिः प्रतिपद्यत इति त्रिमूत्यैकयपक्षः । आहुश्च " एकैवमूर्तिर्बिभिदेत्रिधासेति ।" “ब्रह्मविष्णुरुद्रेन्द्रास्ते सर्वेसम्प्रसूयन्ते " इति तिसृणामप्युत्पत्तिश्रवणात् त्रिमुर्त्यत्तीर्ण एवकश्चित्परमात्मेति त्रिमूर्त्यत्तीर्णपक्षः । हिरण्यगर्भस्समवर्तताग्रे- नसन्नचासत् शिवएथकेवलः- एक एवरुद्रोनद्वितीयायतस्थौ ।” इत्याद्यापातप्रतीत्या त्रिमूर्तिषु विष्ण्वपेक्षया व्यक्तय- न्तरं ब्रह्मा शिवोवा परमात्मेति त्रिमूर्तिषु व्यक्तयन्तरपक्षः । एवञ्च त्रिमूर्तीनां साम्यमैक्य उत्तीर्ण व्यक्तयन्तरं चेति सम्बन्धसामान्य विवक्षया षष्ठी समासे - त्रिमूर्तीनां साम्यमित्यादिरीत्या साम्यैक्ययोस्त्रिमृतिनिष्ठत्वं त्रिमूर्तिम्म वऱ्ऱैप्पऱ्ऱि पाह्यमदत्तवरुम्, नम्मिल् कुत्रुष्टिमदत्तवरुम् सॊल्लुम् वीण् वादप् पुऱ्कळै मुऩ्सॊऩ्ऩ प्रमाणदर्गङ्गळाले कळैन्दॆऱिवदु। २८० देशिकाशयप्रकाशसहिते वतारक्री वर्णभुज भूषणास्त्र लान्छनपत्नी परिजनादि विशेषाङ्क पूर्वपूर्वरूपानुरूप rup @ci कु। शुभाश्रयत्व @iपञ्चरूपाङ्कन एकरूप। उत्तीर्णमिति उत्तीर्णतायां त्रिमूर्त्यवचिकत्वं त्रिमूर्तिष्वेव व्यक्तयन्तरमिति व्यक्तयन्तरत्वे त्रिमूर्तिघटकत्वमितीमे अर्थायथायथ लभ्यन्त इति भावः । एतेनात्र- त्रिमूत्युत्तीर्णं व्यक्तयन्तरं = त्रिमूर्तिव्यतिरिक्त किञ्चित् ब्रह्मेति यावदिति उत्तीर्ण व्यक्तयन्तरशब्दयोरेक पक्षत्वाभिप्रायेण केपाश्चित् व्याख्यानं प्रत्युक्तम् । उत्तीर्ण व्यक्तयन्तर शब्दयोर्भिन्नार्थकयोरेकेनैव पर्याप्तायन्यतरवैयर्थ्यात् । न चा “न्यत्परिभाषान्तरं " इत्यादिमहाभाष्य वाक्ये सहप्रयुक्तयो रसमानार्थकयोरन्यान्तर शब्दयोरवैयर्थ्याय कैम्यटादिभिः अन्यत् परिभाषान्तरं = अन्य: परिभाषा विशेष इति व्याख्यानवत् इहापि उत्तीर्णो व्यक्ति विशेष इत्यर्थोऽस्त्विति वाच्यम् । तथा व्याख्याया अगतिक गतित्वात् । त्रिमूर्तिघटक चतुर्मुखादीनां पर ब्रह्मत्वपक्षप्रतिक्षेपस्यावश्यकस्याकरणेन न्यूनतापत्तेश्व । व्यक्तयन्त रादीत्यादिपदेन तद्प्राद्यता कथनमप्यनुचितम् । एतत्पक्ष विहायापि — " आत्मैक्यं देवतैक्य मित्या युक्त- पक्षान्तराणां तद्ग्राहयतयैवोपपत्तेः । तदेतत्सर्वं स्पष्टीकृतं श्री मद्रहस्यत्रयसारे । निरवकाशेति निस्समाभ्यधि कस्य श्रीमन्नारायणस्यैव परमकारणत्वोक्तेः ब्रह्मरुद्रादीनामन्येषां तत्सृज्यत्वावगमात् विष्णूपस्यादिवादस्यावतरण दशाविषयत्वाच्च नते पक्षाः प्रामाणिका इत्यर्थः । "
१ नन्वेवं भगवत एव सर्वकायकः रणावे – “ कारणन्तुध्येय " इति तस्योपायचोक्तेः उपेयमन्यद्भवेत् । तथा च तस्य मोग्यता हानिरित्यत्राह - पर्वकारणेति । उपायभूतेति । अनेन — फलपत उपपत्तेरिति प्रसिद्धं सफलफलप्रदत्वं विवक्षितम् । ततश्चकारण शब्दापौनरुक्तयम् । नारायणः एव इति । सर्वकारण वाक्यविश्रान्तिस्थानत्वेनोक्तस्वएवेत्यर्थः । मुक्तप्राप्येति । जीवस्यमुमुक्षादशायामुपायभूत• एवं सन् स । मुक्तिद शायां प्राप्यश्चभवतीत्यर्थः । तथा च यथेकस्यैव जीवस्य मुमुक्षुत्वमुक्तत्वदशाद्वययोगो न विरुध्यते, तथा भगवतोपि उपायस्योपेयत्वे अप्युपपन्ने इति बोध्यम् । परमतस्सेतून मानेति । इत्यहि तदधिकरणजगत्कारण तयाशास्त्रादौ प्रक्रान्तस्य ब्रह्मणः सेतुस्वोन्मितत्व सम्बन्ध मेदव्यपदेशेभ्योहेतुभ्यः प्रापक भूतात्तस्मात् अन्यदेव- किञ्चित्प्राप्य मूर्त वस्त्वस्तीति पूर्वपत्र से " सामान्यातु” इत्यारभ्य सूत्रषट्केन तत्यैव प्राप्यत्वमपि समर्थित - मिति । ननु पास्यस्यैवोपेयत्वात् उपासनेषुच दहरशाण्डिल्यादिपु अक्षरशम्मुपरत्रस परज्योतिरादि पदैरुपास्य- स्याभिधानात् नोपायपर्वैकः । तथासति कथन्तस्योपेयेनैक्यमित्यत्राह – लिङ्गभूयस्त्वेति । " लिङ्गम्यस्त्वातद्धि (पासुरक्करुत्तु) सिऱैबोल् नम्मैच्चूऴ्न्द संसारत्तिल् सिऱुदेऩ् कलन्द इऩ्ब मुण्डु उऴलुम् जीवर्गळुक्कु वेदान्द तत्तुवम् कण्डऱियामल् पण्णुम् अज्ञानविरुळै परमतभङ्गेपरतस्वाधिकारः ४। २८१ बलीयस्तदपी” ति सूत्रम् । दहरविद्योत्तरं श्रुतं " सत्रमा सशिवस्सेन्द्र " इत्यादिकं वाक्यं सर्वपर विद्योपास्यस्यैव नारायणत्वं विधत्ते, नतु प्रकरणात् दहरविद्यावेद्यमात्रस्य । तथा निर्धारणे भूयसां लिङ्गानां सत्त्वात् । लिङ्गञ्च चिह्नभूतं वाक्यमिह विवक्षितम् । तद्धिवाक्य प्रकरणाद्वलीयः । तदपि चलीयस्त्वं पूर्वतन्त्र उक्तम् । " श्रुतिलिङ्ग- वाक्यप्रकरणस्थानसमाख्यानां समवाये पारदैौर्बल्यमर्थविप्रकर्षात् " इतीति तदर्थः । परविद्या = मोक्षसाधन भूत- मुपासनम् । अन्यफलार्थात्ववरा । ननु लैनकौर्माग्नेयादि पुराणेभ्यः शिवादेरेवपरत्वावधारणात् कथं नारायण एव परं ब्रह्मेति निर्णयः ? इत्यत्र, पूर्वमेव – “सविकोपब्रह्मणे” इत्यनेन वाक्येनव्यज्जितं लैनादीनां तामसत्वे- नार्थनिर्णये अनुपायत्वं स्पष्टयति–सङ्कीर्णेति । मात्स्ये एकादशाध्याये - " सङ्कीर्णास्सात्त्विकाञ्चैव राजसाश्चैव तामसाः । कल्पाश्चतुर्विधाः प्रोक्ताः ब्रह्मणोदिवसाश्चते ॥ यस्मिन् कल्पेतु यत्प्रोक्तं पुराणं ब्रह्मणापुरा । तस्य तस्यतु माहात्म्यं तत्स्त्ररूपेणवर्ण्यते ॥” इति पुराणानि प्रविभज्य तेषु यथाक्रमं - " सङ्कीर्णेषु सरस्वत्याः पितृणाञ्च निगद्यते । राजसेपुचमाहात्म्यं अधिकं ब्रह्मणो विदुः ॥ अग्नेश्शिवस्य माहात्म्यं तामशेषु प्रकीर्तित" मिति प्रतिपाद्यविषयांश्चप्रदर्श्य - " सात्त्विकेषु च कल्पेषु माहात्म्यमधिकंहरेः । तेष्वेवयोगसंसिद्धागमिष्यन्ति पराङ्गति" मिति अवधारणेन सात्त्विकपुराणानां विषयविशेषः उत्कृष्टगतिप्रापकःवरूपोत्कर्षश्च प्रत्यपादिपाताम् । ततश्च तत्र सत्वगुणस्यैवोत्कर्पे प्रमाणमाह — सत्वादीति । " प्रवृत्तिश्चनिवृत्तिञ्चकार्यञ्चाकार्यमेवच । बन्ध मोक्षश्चयावेति बुद्धिस्सापार्थ । सात्त्विकी ॥ यया धर्ममधर्मञ्च कार्यञ्चाकार्यमेवच । अयथावत् प्रजानाति बुद्धि स्सापार्थ राजसी ॥ अधर्मधर्ममितिया मन्यते तमसावृता । सर्वार्थान् विपरीतांश्चबुद्धिस्सा पार्थ! तामसी" ति गीतायां सत्वादीनां गुणानां स्वभावोवर्णितः । सात्त्विकपुराणानामेवोत्कर्षे हेतुमाह - सात्त्विक पुराणादीति । तद्विभागप्रकारश्चानुपदमेववर्णितः । नन्वथापि अथर्वशिखादिषु " संवैश्वर्यसम्पन्नश्शग्मुराकाशमध्येध्येयः " इत्यादिना स्पष्टं देवतान्तराणां पारम्यप्रतिपादनात् विरोधाधिकरणन्यायेन तद्विरुद्धानि विष्णुपारम्यप्रतिपादकानि सात्त्विक पुराणान्यप्यप्रमाणं स्युरित्यत्राह - अनन्यथासिद्धेति । शम्भ्वादिशब्दानां नारायणसाधारण्यं नारायणशब्दस्य शम्भ्वादिसाधारण्याभावश्च पूर्वमेवोक्ते इति अनन्यथासिद्धनारायणपदघटित कारणवाक्य बलादेवमेव निर्णयमित्यर्थः । " एकोहवैनारायण आसोदि" त्यादिकारणवाक्यानां अनुवादसरूपत्वेपि " यदाग्ने- योऽष्टाकपाल ” इत्यादीनामिवाप्राप्तार्थबोधकतया विधायकत्वं निराबाधमिति, सात्त्विकपुराणनां सर्वश्रुत्यनुगुणत या न विरोषाधिकरणन्यायसञ्चार इहोचित इत्येतदभिप्रेत्य - अनन्यथासिद्ध कारणवाक्यबलेत्युक्तम् । पल- शब्देन विरोधाधिकरणन्यायाविषयत्वसूचनात् । ननु सर्वत्र मुमुक्षूपास्यो नारायण इत्ययुक्तम् । फचिस्कौषीतक- याद्युपनिषत्सु प्रतर्दनादिविद्यायां इन्द्रादेरेवोपास्यत्वप्रतीतेः । न च लिङ्गभूयस्त्वाधिकरणन्याय - इह प्रवस्यैत इति वाच्यम् । तत्र तत्र इन्द्रशम्भ्वादिशब्दानां प्रयुक्तानां योगवृत्त्या नारायणपरत्वस्य लिङ्गभूयस्त्वत: Gadi-३६ २८२ । देशिकाशयप्रकाशसहिते I स्वीकारेपि, इह - - " प्राणोऽस्मिप्रज्ञात्मा तम्मामायुरमृतमित्युपास्वे" त्यत्रेन्द्रपरास्मच्छन्दस्य तथानेतुमशक्यत्वात् इत्यत्राह — सर्वपरविद्येति । तत्प्रकरणेत्यर्थः । अतः प्रतिपाद्यत्वोक्तयविरोधः । परविद्यासमाख्यैक्येपि प्रधान- वेद्यभूतत्रामेदेपि सत्यत्वज्ञानत्वादि स्वरूपनिरूपक धर्म पञ्चकानुवृत्तावपिच विशेषणमेदेन परविद्यानां नानात्वं सिद्धान्तिम् । तासु सर्वासु प्रधानवेद्योनारायण एवेतिच । अतः प्रतर्दनादिविद्यास्वपि तस्यैवोपास्यत्वसिद्धे, इन्दा दि लिङ्गानन्यथा सिध्द्या तस्यापि तथात्वेसिद्धे उभयापरित्यागेन तद्विशिष्टोनारायण उपास्य इति स्वीक्रियते । ततश्चने न्द्रादिमात्रस्योपास्यत्वमित्यर्थः । तदुक्तं - " पर विद्यासुजीवोक्तिर्निरुक्तयादेः पराश्रया । तल्लिङ्गानन्यथा सिद्धौ तद्विशिष्टावलम्बिनी" ति । " प्राणोस्मि प्रज्ञात्मेत्यत्रप्राणशब्दा मिहितस्याचेतनविशेषस्यमोक्षार्थमुपास्यत्वन्नास्तीति सर्वसम्प्रतिपन्नहीत्यर्थः । तथा च तत्र तदंशविशिष्टब्रह्मपरत्वाश्रयणवत् चेतन त्वेपीन्द्रस्य तद्विशिष्टब्रह्मपर्यन्तत्वं आश्रयणीयमेव । ममुक्षुभिरनुपास्यतायां अचेतनत्वं चेतनत्वं वा न प्रयोजकम् अननुगतत्वात् । अपितु ब्रह्मव्यति रिक्तत्वमेवानुगतमिति भावः । कञ्चुककल्पेति । कञ्चुकेन शरीरस्य यथssवरण तथेन्द्रादिना परमात्मनोप्या- वरणमिति तेषां तत्सदृशतोक्तिः । तेन तेषां स्थूलबुद्धिविषयत्वात् आधेयत्वादितश्चभगवच्छरीरत्वमुक्तम्भवति । नन्विन्द्रादिदेवतानां कञ्चुक कल्पत्वे राजशरीरे चन्दनपङ्कप्रयोक्तुस्तच्छरीरमिवाराघकस्येन्द्रादिः फलप्रदोन स्यात् । तथा च देवान् देवयजोयान्ति इति तेषां फलप्रदस्वोक्तिविरोध इत्यत्राह – सर्वान्तर्यामीति । इदञ्च वक्ष्यमाण सर्वकर्म समाराध्यत्वे हेतुकर्भविशेषणम् । " सर्वभूतान्तरात्मानं विष्णुमेवयजन्तिते - तेपिमामेव- कौन्तेय ! यजन्त्यविधिपूर्वक मित्यादिकथनात् सावधारणं ईश्वर एव इत्यभ्यधायि । शास्त्रीयेति अशास्त्रीय- कर्मव्यावृत्तिः । समाराध्यत्वं = तज्जन्यप्रीतिभाक्त्वम् । यद्यपि शरीरमूतेन्द्रादीनामपि तचत्कर्मजन्यप्रीतिभाकृत्व मस्तीति ईश्वरस्यैव तथात्यकथनं कथमिति भवतिशङ्का, तथापि श्राद्धनिमन्त्रित विप्रादीनामिव देवतान्तराणामपि प्रीतिभा कृत्व मानुषङ्गिकमिति प्राधान्याभिप्रायेण तथोक्तिरिति बोध्यम् । अत्रैव हेत्वन्तरमाह — कल्पान्तरेति । तथाच - " आभूतसल्पवे प्राप्ते प्रलीने प्रकृतौ महान् । एकस्तिष्ठति विश्वात्मा सतुनारायणः प्रभुरिति देव- तान्तराणां कल्पान्ते नाश" वणात् प्रबलकर्मप्रतिबद्धफलानां कर्मणां कल्पान्तरेऽनुष्ठातृभ्यः कः फलन्दास्यति बिना भगवन्तमिति भावः । तदुक्तं सर्वमूर्तिसाधारण्येनप्रवृत्तेपि शिल्पशास्त्रे – “ विष्णोरन्ये, राध्यमाना न साक्षाच्छ्री करास्सुराः । सर्वदेवास्पदे विष्णो धिष्ण्यं सम्पत्सुखा वह" मिति । राध्यमानाः = आराध्यमानाः । आस्पदे- अन्तरात्मतया आधारभूते । धिष्ण्यं - आलयः । " धिष्ण्यमोको निवचनं स्थानावसथवास्तु चेति निखण्डुः । । । । सर्वकर्मफलप्रदेति । " लभतेचततः कामान् मयैवविहितान् हितान् - “फलमत उपपत्ते” रित्यादिप्रमाणदिति । भावः । ननु ब्रह्मरुद्रेन्द्रादीनामपि जगद्धितार्थाय मोक्षशास्त्रप्रवर्तनाद्यतः धिकृततया मोक्षप्रदत्वं सिद्धमिति सामान्यतः तेपां फलदायित्वेकस्सन्देह इत्यत्राह - ब्रह्मरुद्रेति । चतुर्मुखस्य पुराणादिप्रवर्तकत्वेन रुद्रेन्द्रादेरहिर्बुध्य हि "" पर मत भने परतत्त्वाधिकारः ४। ‘मुक्तियिल् भगवाऩोडु सेर्न्दु ऎल्लाम् पोक्यमे” २८३ मुक्तप्राप्यते सर्वविशिष्टक्षां प्राप्य तृणादिक Gurup or प्राप्यान्तर्गत ८६ नित्य पति मुक्त ब्रह्मादिक@ आमरणादिकनां पतिकण्ठ भोग्या ! तादिप्रवर्तकतयाच तेपां शास्त्रप्रधानादिकमिह विवक्षितम् । आदिनोपदेशादिग्रयः । अव्यवहितसङ्कल्पा- श्रयेति । अव्यवधानेनमोक्षकारणीभूत सङ्कल्पाश्रयेत्यर्थः । मोक्षकारणीमून सङ्कल्पस्या व्यवहिताश्रयेतिवा । तथा चैतेपि परम्परयैवाचार्यादिवन्मोक्षोपकारका इत्याशयः । ननु विष्णुपुराणादौ - " जुपन् रजोप्रणं तत्र स्वयं विश्वे-। श्वरो हरिः । ब्रह्माभूत्वाऽस्यजगतो विसृष्टौ सम्प्रवर्तते ॥ तमोद्रेकञ्च कल्पान्ते रुद्ररूपी जनार्दनः । मैत्रेयाखिल मूतानि भक्षयत्यतिभीषण" इत्यादि वचनैः ब्रह्मरुद्रादीनामपि भगवदवतारत्वेन रामकृष्णादेरिव साक्षान्मोक्षोपायलं भविष्यत्येवेत्यत्राह — श्रीपौष्करेति । सात्वतपौष्करजयाख्यसंहितानां रत्नत्रयसमाख्यया विश्रुतत्वात् साक्ष। त् भगवन्मुखोद्गतत्वलक्षण प्राशस्त्यं तेषु अन्यतमस्यास्याप्यनिवार्यमितिहृदयम् । स्वभावमजहदिति । आकृतेः = परवासुदेवविप्रहस्य स्वभार्थ-सर्वगुणपूर्णत्वादिरूपं स्वभाव, शश्वत् पर्वकालेष्वपि अजहृद्यदाकारान्तरस्वं तत्त्व- मस्ति, हे अव्जसम्मून । तत् प्रादुर्भावान्तरमित्युच्यत इति तदर्थः । शश्वत् स्वभावमजहदित्युक्तया अस्य मुख्य प्रादुर्भावान्तरनामकत्वं सिध्यति । मुख्यशब्दार्थमाह-चेतनान्तरस्पर्शरहितेति । एतेनरामकृष्णादीनां साक्षाद्भगवदवतारत्वेन ब्रह्मरुद्रादिवैलक्षण्यमुक्तं भवति । त्रह्मरुद्रादे जवव्यवहितत्वात् । गौणप्रादुर्भावान्तरेति । तदप्युक्तं - " प्रादुर्भावान्तरोपेतं प्रादुर्भावगणं परम् । श्रुणु मे गदतस्सम्यग्यैर्व्याप्तं अखिलं जगदिति । " परं - अन्यत् । अत्र मुख्यप्रादुर्भावान्तराधिष्ठितत्वोक्तेः गोगप्रादुर्भावरूपत्वमेपांसिध्यति । केते ? इत्यत्राह- हिरण्यगर्भति । तथाचवचनं - " ब्रह्मरुद्रार्जुनव्यास सहस्रकर भार्गवाः । कक्कुस्थात्रेय कपिलबुद्धाद्याये सहस्रशः ॥ शक्तयावेशावतारास्तु विष्णोस्तत्कालविग्रहा इति । विद्याधिदेवादीति । “विभवाः पद्मनाभाद्याः त्रिंशचनव- चैवहि । ॥॥ विद्याधिदेवः कपिलो विश्वरूपो विहङ्गम इति निरूप्य, एतदधिष्ठित गणान्तरमुच्यते - " अइ कृति युताश्चेमे जीव मिश्राद्यधिष्ठिता इति । अत्र बुद्धस्यत्र रुद्रादिवत् गौणप्रादुर्भावत्वोक्तः, अन्यत्र " मोहनारूपस्तथा बुद्ध इति मोहनार्थत्वोक्तेश्च मुख्यप्रादुर्भावत्वानुपपत्त्याऽऽचार्यहृदयग्रन्धे तस्य साक्षाद्भगवन्मुख्यप्रादुर्भावत्वो- स्कीर्तनं चिन्त्यं भवति । अत एव - " अस्य कल्पभेदेन निर्वाह इति तत्त्वत्रयव्यापि निस्तः । कचिदपिप्रमाण तस्तथाऽनवगमादिति । अस्यार्थस्यसंवादमाह - सृष्टितत इति ।” उत्पाद्य पूवी सम्यवस्थापयित्वा यथा- । । पुरम् । इति शौनकस्मृती पूर्वार्धम् । “ब्रह्माशम्भुस्तथैवार्कचन्द्रमाश्चशतक्रतुः । एवमाद्यास्तथैवान्ये युक्तां वैष्णव तेजसा । जगत्कार्यावसानेतु वियुज्यन्तेच तेजसा ।” इत्यादि विष्णुधर्मोत्तरवचनमादिशब्दार्थः । २८४ देशिकाशयप्रकाशसहिते कण की ६० सर्व(pio भोग्यuor। उपाधि ६० प्रतिकूल विरोधी २० wpm सर्वेश्वर उपाधि स्वरूपरूपगुणविभूति निवृत्ति स्वत: प्राप्तानुकूल्य की ननु भाव्यकृता " तद्धि वासुदेवाख्यं परम्ब्रह्म सम्पूर्ण पाड्गुण्यवपुः सूक्ष्मव्यूहविभवमेदभिन्नं ययाधिकारं भक्तैर्ज्ञानपूर्वकेण कर्मणाऽभ्यर्चितं सम्यक् प्राप्यत" इत्यत्रार्चान्तर्याम्यक्तारद्वयस्य परवासुदेवरूपत्वाकथनात् बुद्धा- दिवत् तयोर्गोणप्रादुर्भावत्वमेवेति प्रतिभाति । ततश्चपञ्च प्रकार विग्रहविशिष्टस्यापि भगवत उपास्यत्वोक्तरयुक्तेत्य- त्राह - परव्यूहेति । आदिना विभवहार्दाचग्रहणम् । एषाञ्च पञ्चानां स्वरूपं पूर्वमेव निरूपितम् । सूक्ष्मः- परवासुदेवः । अन्तर्यामिरुपेत्यादि । एतदुक्तम्भवति योगिभिरपि स्वयं भगवदनुभवरसिकतया, अन्यैरपि यथाषि- काररुच्यदि, परव्यूः विभवेषु अन्यतमस्य परिगृह्य ध्यातस्य मूर्तिविशेषस्यैव तद्योगिहृदये तत्तदधिकारिप्रतिष्ठापित लोहविंवेचान्तर्यामितयाऽर्चारूपेणच परिणामात् अन्तर्याम्यचे अपिवस्तुतो न तेभ्यो वस्त्वन्तरमिति तयोस्तेष्वन्तर्भाव विवक्षातदभावाभ्यां पञ्चप्रकारत्वत्रिप्रकारत्यो क्तिसङ्गतिरिति । तत्त्वनवनीतस्था त्रिप्रकारत्वो तिरपि एव प्रकारेणार्चायाः परव्यूह विभव विशेपत्रयपरिणामस्वार्थकतयैव व्याख्येया । अत एव भाष्यकृतां नित्यचिना- विधिः = परवासुदेवपरिणामभूतार्चामधिकृत्येति सम्प्रदायोपिशोभते । एवं कचित् अर्चापरिणामस्वम पिहार्दस्य- स्वीकार्यमिति वदन्ति । यथाऽऽचार्यदिनचर्यामधिकृत्य कुमारवरदाचार्या आहुः - " हृत्पुण्डरीके वरदं सदारं निवेश्यतत्पादसरोजयुग्मे । अवद्धचित्तं सुसुखं शयानं " इत्यादिना । काञ्चीनगर करिगिरि वरदराजोद्याचार्याणामर्चा मूर्तिः । तदप्युक्तं तत्रैव " माध्याह्निकं कर्म समाप्य पश्चात् वन्दे यजन्तं वरदं सदारमिति, सायन्तनङ्कर्म समाप्य पश्चात् समेत्यच श्रीवरदाहयस्ये" तिच । अतः विभवादि परिणामत्वे हेत्वन्तरमप्याह-अर्चावतारेति । अत्र- " सुरूपां प्रतिमां विष्णोः प्रसन्नवदनेक्षणाम् । कृत्वात्मनः प्रीतिकरीं सुवर्णरजतादिभिः ॥ तामर्चयेत् ॥॥ । ये यथामां प्रपद्यन्ते तान् तथैवभजाम्यहम् ।" इत्यादिना आराधकस्य यथाभिमति अर्चाविग्रहकरणाभ्यनुज्ञानात् रामादेरदृष्टचररुक्मिण्यादियोगः, कृष्णादेर्वाकोदण्डमण्डितकरस्वादिकं किन्नकल्प्यत इति शासूचकमिद- मञ्चतिपदम् । वर्णः=कनक वर्णस्वघनश्यामत्वादिकः । भुजः - द्विचतुर्भुजत्वादिः । भूषणं-किरीटपिञ्छादि । अस्त्र - कोदण्डगदादिकम् । लाञ्छनं - उक्तवक्ष्यमाणव्यतिरिक्त तत्तद्रवतारासाधारण चिह्नानि । पत्नी - सीतासत्य भामादिः । परिजनः नैवते यहनुमदादिः । आदिना प्रत्यालीढ स्थित्याद्यवयवय सन्निवेश विशेषो विवक्षितः । पूर्व । माऱ्ऱिय ईसुवर कृपैये - नमक्कु इऱङ्गुम् तुऱै, निलैयाऩदु प्राप्यमाऩदु। ऎऩ्ऱु अलैयॆऱियाद अमुदक्कडल्बोऩ्ऱ ईसुवरऩिऩ् निलैयै नामिङ्गु उरैत्तोम्। नमदु आचारियर्गळ् अरुळिच्चॆय्दबडियिले।परमतभङ्गेपरतस्वाधिकारः ४। ॐ ब्राह्मकुडष्टिक Garigri वृथाजल्पबल्बजाएं की ६७ ६० ६omb osiry Gamro or प्रमाणत क कळालेम् पण्णुवदु
। २८५ पूर्वेति । अयमाशयः सुवर्णरजताघुपादानद्रव्या नियमेपि रामकृष्णादिष्वन्यतमस्यानुप्रवेशानियमेपि किञ्चित्परि महानन्तरं परिगृहीतस्य तथाविधमे ववर्णभुजादिकं विधातव्यम्, यथाविधं तत् पूर्वविभवादिषु प्रामाणिकं भवेत् । नतुस्वेच्छया । अर्चायाः पूर्वविभवादिपरिणामस्वात् । तस्यापि ततः पूर्वविभवादि सदृशतया तत्परिणामस्वात् । अतोनातिप्रसङ्गःकोपीति । एतेषां सर्वेषामपि शुभाश्रयत्यमाह - शुभाश्रयत्वेति । शुभश्चासावाश्रयश्चेति शुभा- - श्रयोदिव्यमङ्गळ विग्रह उच्यते । शुभत्वं शुद्धत्वम् । ध्यातॄणां पापनिवर्तकत्वमितियावत् । आश्रयत्वं = चित्ता- लम्बनत्वम् । विष्णुपुराणे – " प्राणायामेन पवने प्रत्याहारणचेन्द्रिये । वशीकृते ततः कुर्यात् स्थितं चेतश्शुमा श्रये " इति शुभाश्रयचिन्तनं विधाय " अन्येतु पुरुषव्याघ्न ! चेतसोये व्यपाश्रयाः । अशुद्धास्ते समस्तास्तु देवाद्या: कर्मयोनय " इति अश्रयत्वेपि शुद्धत्वमन्येषान्नास्तीत्युक्तम् । भगवत्स्वरूपेपिशुद्धत्वसत्त्वात् तव्यावर्तनाया- श्रयत्वकीर्तनम् । ततश्चतदुभयं पञ्चप्रकार भगवद्विग्रहमात्रसाधारणमित्यर्थः । एतेन योगसूत्रव्याख्यायां शुभाश्रयशब्दे पष्ठीसमासं स्वीकृत्य कल्याणगुणाकरत्वार्थकत्वप्रतिपादनं वाचस्पतिकृतं निराकृतं भवति । उक्तक्चनविरोधात् भगवत्स्वरूपव्यावृत्त्यसिद्धेश्च । " दृष्ट एव हि न श्शोकमपनेष्यतिराघवः - अपीठा- न्मौळिपर्यन्तं पश्यतः पुरुषोत्तमम् । पातकान्याशुनश्यन्ति किम्पुनस्तूपपातकमित्यादिभिः विभवार्चादीनां विशिष्य शुभत्वं प्रख्याप्यते । एवमियता घट्टेन भगवत उपायत्वं प्रसाध्योपेयत्वमपि विशदीकरोति – मुक्त- प्राप्यतेति । मुक्तिकालेत्यर्थः । सर्वविशिष्टस्य प्राप्यत्वं-सोश्नुते सर्वान् कामान् सहब्रह्मणा विपश्चितेत्यादिप्रमाण- सिद्धम् । तत्र सर्वेशव्दार्थमाह – नित्येति । ब्रह्मादीति बद्धानां सर्वेषां तृणादीत्यचेतनानाश्चोपलक्षणम् । प्राप्यान्तर्गतेति । प्रधानप्राप्येश्वर विशेषणतयाऽप्रधानत्वेनप्राप्येत्यर्थः । एतावत् कालं बद्धान् प्रतिप्रतिकूलतया- स्वरूपानुकूलतया च भावानां विभूत्यन्तर्गतपदार्थानां कथमिदानीं मुक्तान् प्रति निरतिशयानुकूलतया भोग्यत्व- मिन्यत्र दृष्टान्तं दर्शयति — पतीति । स्वानुकूलपतिसम्बन्धिपदार्थानां पूर्वमतथानुभूतानामपि इदानीमनुकूलतया पत्नीं प्रति भानवत् – “ यस्त्वया शह सस्वर्गे निरयो यस्त्वयाविना - नहिमे जीवितेनार्थो नैवार्यैर्नचभूषणैः । वचन्त्य- राक्षसीमध्ये विनारामं महारथमिति भगवद्विश्लेषदशायामन्यधाप्रतीतानामपि लीलाविभूर्तिदर्थानां मुक्ता कालेऽनुकूलतया भानन्नविरुद्धमित्याशयः । एकस्योकोभयाकारयोगेऽविरोधं प्रतिपादयति — मुन्पु इति । प्रतिपादयति-मुन्पु । • (च्लोकत्तिऩ् करुत्तु।) वेदान्दङ्गळुक्कुक्किट्टगाप्पाय्, कविदार्क्किगगेसरि याऩ वेङ्गडनादऩिडमिरुन्दु तोऩ्ऱियदाय्, उऱुदियुम् सादुर्य मादुर्यङ्गळुम् २८६ देशिकाशयप्रकाशसहिते सिऱैनिलैयाम् पवत्तिल् सिऱुदेऩिऩ्बमुण्डुऴल्वार् मऱैनिलै कण्डऱिया मयल्माऱ्ऱिय मऩ्ऩरुळे तुऱैनिलै पारमॆऩ्ऩत्तुळङ्गा वमुदक्कडलाम् इऱैनिलै याम्उरैत्तोम् ऎम्गुरुक्कळियम्बिऩवे तथा च सर्वपदार्थानां स्वभावतः प्राप्तं निरतिशयानुकूल्यं कर्मणातिरोहितं अत्यन्तप्रतिकूलतया स्वल्पानुकूलतया- वाभातिस्मेति, तन्निवृत्तौ तस्याअपि निवृत्तिरित्यर्थः । एवञ्च पदार्थेषु निरुपाधिकप्रतिकूल्या नुकूल्ययोरे कत्रविरोधेपि औपाधिक प्रतिकूल्यस्य स्वाभाविकानुकूल्येन न विरोध इति हृदयम् । एवं जीवतत्त्वाधिकारप्रभृति निरूपितेष्वर्थे- पूक्तेन न्यायेनैव तत्तदवान्तरशक्कासमुन्मूलनं कृतं भविष्यतीत्याह - मरुम इति । बाह्याश्चार्वाकादयस्सर्वेश्वर- स्वरूप एव विप्रतिपद्यन्ते । रूपगुणादिषु प्रच्छन्नवौद्धादयः कुदृष्टयः । यद्यपि प्रमाणतर्कादीन् प्रदर्श्यास्माभिस्तत्त- द्वाधुकेष्वर्येषु निरस्तेष्वपि पुनस्तत्राभिनिवेशविशेषवशात् किमपि ते प्रलपेयुरेव । तथापि ते प्रलापा निरर्थका एवेति केवल शब्दपुञ्जमा त्रतया वृथाजल्पत्वम् । जल्पनं केवलं जिह्वा व्यापारः । बरबजे = स्तंवारव्यस्तृण- विशेषः । ततश्च तद्वत् तेपामल्पमूलत्वेन सुनिरसत्वं सूच्यते । दूष्पार्थानां बहुत्वेपि दूप्यतावच्छेदकस्य प्रयोज- काकारस्यात्रानुशिक्षण दूषणं सुग्रहमेवेतिभावः ।
ननु " यतो वाचो निवर्तन्ते - इति दुरवबोधत्वेन प्रसिद्धस्येश्वरस्येह कात्स्न्येन निरूपणकथनं कथं विश्वचनीयम् ! इत्यत्राधिकारिमेदेन सदाचार्यसकाशेऽधीत शास्त्राणां न कञ्चिदपि दुर्मणमित्यावेदयन् स्वोतस्प सर्वस्य पूर्वाचार्याशयानुवादमात्ररूपतां स्वनैच्यायानुसन्धत्ते गाधया – शिरै इति " काराकल्पं वपुः — कस्मैस्व- देत सुखसञ्चरणोत्सुकाय कारागृहे कनकश्टङ्गलयापि चन्धः" इति बन्धनभूत देह स्थितिरूपे संसारे नित्यं निपत्या- त्यरूपमधु मिश्रविपसदृशविषयसुखानुभवितॄणां अत्यन्न परोक्षवेदतात्पर्यावगतिम्प्रतिबन्ध की मूतानाद्य विद्याया निवर्तिका प्रधानभूता भगवत्कृपैव । अकिञ्चनजनानां अवगाइनतीर्थं, अथनिध्यानुभाव्योविषयः, पञ्चादाकल्पमनुभवेप्यपर्याप्तः उत्तरोत्तरमाशास्यः पुरुषार्थश्चेतिवयं गम्भीराम्भोनिधिसदृश भगवत्तत्व स्थितिं पूर्वाचार्योपदिष्ट प्रादर्शयामेति पूर्णगाधार्थः । १ ननु बाखकुदृष्टीनां अत्रोक्तप्रमाणतर्फेससमुन्मूलनं कथं भविता ? तेपि हि स्वस्वमतसाधकान् तान् प्रदर्शयिष्यन्ति । तथा च दुरुत्तरं व्यसनमित्यत्र स्वमतस्य सत्सम्प्रदायशुद्धिं स्वकृतैतत्प्रबन्धस्यप्राशस्त्यं एतदुप जीवनेनास्मदीयैः परेषां सुनिरसत्वश्वाह-वय्यन्तत्राणमिति । इदं शारीरकस्यकवचचत्त्राणं भवति । तद्धि औदार्य काम्बीर्यङ्गळुम् उडैयदाय्, इरुक्कुम् इन्द क्रन्द भागत्तै पॆरियोर्गळाल् उपदेशिक्कप् पॆऱ्ऱवर् ऎवरेऩुम्-ज्ञानसक्तिक् कुऱैवुडैयवरेयायिऩुम् - पॆरुमै परमतभङ्गेपरतत्त्वाधिकारः ४। य्यन्तत्राणमेतत् कविकथकहरे रुत्थितं वेङ्कटेशात् दत्तं सद्भिर्वधानस्थिस्चतुरमृदूदार गम्भीरगुम्भम् ॥ यः कविद्वामनोपि प्रकटितमहिमा विक्रमेरुज्जिहीत प्रज्ञादीजन्यगर्जत् परमतपरिषन्मस्तकन्यस्तपादः ॥ । २८७ शरीरस्यत्राणम् । अत्र वादाहवः प्रवर्तते । अष्टादशसु दिनेषु भारतयुद्धं पूरा प्रववृते । अत्रतु ततोप्यधिकतया एकोनविंशत्यधिकारेषु परैस्सह विषदितव्यमभूत् । एतत् = जीवतत्त्वाद्यधिकारत्रयम् । अति विस्तृतस्याप्यस्यभाग– स्याम्भोनिधेरिवाङ्गुल्या, बुद्धिविशेपेण सङ्गृद्वैतदिति निर्देशः । एतेनास्याधिकारत्रयस्यैकपेटिकात्वं फलितम् । यस्मिन् ग्रन्थे एतदधिकारत्रयं सर्वार्थसिद्धिरीतिं अवशिष्टभागश्शतदूपणीसाम्यश्च भजतः । " सर्वार्थसिद्धिश्शत- दूषणीच द्वे खेटशस्त्रे कथकाग्रगानाम् । आयेन तत्र क्रियते स्वरक्षा प्रत्यर्थिभङ्गः कलहेन्यतस्स्यात् ॥ इत्युक्तेः । अतोऽस्यग्रन्थस्य सर्वोत्तमत्वसिद्धिः । कविकथकहरे: कवितार्किकसिंहात् । केवलं कोमळकवेः कर्कशस्य तार्कि- कस्यवानैतादृशप्रबन्ध विरचनेऽधिकारः; वक्ष्यमाण स्थैर्य माधुर्यादि गुणानुन्मेपादिति तत्कर्तुस्स्वस्य तदुभयरूपत्व- कीर्तनम् । ॥॥ हरेः वेङ्कटेशादुत्थितमिति निर्देशस्वारस्यात्, कोहान्योभुविमैत्रेय महाभारतकृत् भवेदितिरीत्या - स्यग्रन्थस्य साक्षात् भगवतएवोत्पन्नत्वं व्यज्यते । द्वर्त्तंसद्भिर्दधान इति । पत्रेक्षितादेर्व्यर्थत्वानर्थत्वादिनाऽस्मिन् अन्थे हठेन पठनं मामूत् । आचार्यसन्निधौ अवनतिपूर्वकं अध्येयोयं ग्रन्थ इत्यर्थः । एवं वक्तृवैलक्षण्यादिकमुक्ता- विषयवैलक्षण्यदिकमाह - स्थिरचतुरेति । स्थैर्य - असन्दिग्धार्थक शब्दसन्दृव्यत्वम् । चातुर्थ - " अवशादुत्तान- दत्ताननाः प्रस्तोप्यन्त्यवधिं प्रयोगपदवीसारस्यसारस्यन" इत्युक्तरीत्या प्रत्यर्थिभिरपि प्रार्थनीयत्वम् । मृदुवं अनायासेनावगम्यमानत्वम् । औदार्यम्-शब्दार्थयोः यावच्छक अपेक्षिधान्यान्ययुक्ति निकरसमर्पकत्वम् । गाम्भीर्यम् तात्पर्येयताराहित्यम् एतेषां गुणानां गुम्भः यस्मिन इति ग्रन्थद्योस्यापाद चूडमेतन्मयत्वं तम् । अत्रादौ स्वमतस्य प्रतिष्ठापनात स्थैर्य, अनन्तरं सचमत्कृति परमतदूषणात चातुर्य, अथ भगवच्छास्त्रयोः पाञ्चरात्रवैखान सयोरविरोधकरणात् मार्दवं, पश्चात् परोकोपायोपेययोः खण्डनपूर्वस्वसम्मतयोस्तयोर्यथाधिकारं सर्वेभ्योपि- वितरणात् औदार्थ, निगने सर्वार्थानुक्रमणात् गाम्भीर्यञ्चबोध्यमिस्योहुः । अस्मिन् पक्षे - एतदादिभूत भाविकरस्न ग्रन्थपरामर्शः, नत्वेतावन्मात्रस्य । तदानीमन्ते पठनीयस्यास्यपद्यस्य प्रसङ्गवशान्मध्यनिपाल इति बोध्यम् । एत- दूद्मन्धेऽधिकार्यनियममाह - यः कश्चिद्वामनोपि । परमतभङ्गकामस्सर्वोप्यधिकारीतिद्योत्यते । बामनोपि - मन्द प्रज्ञोपि । भगवदवतार भूतवामनोपीति ध्वन्यते । प्रकटितमहिमा = एतद्मन्थाध्ययनेनेति इन्द्राद्विप्रार्थनेनेतिच शेषः । विक्रमैः - बुद्धिबलादिभिः पदन्यासैश्च । उज्जिहीत वाङ्घत । उत्पूर्वकात् होहाङ्गताविति धातो
२८८ देशिकाशयप्रकाशसहिते इति कवितार्किक सिंहस्य सवतन्त्र स्वतन्त्रस्य श्रीमद्वेङ्कटनाथस्य वेदान्ता- चार्यस्यकृतिषु श्रीमत्परमतने परतत्त्वाधिकारश्चतुथस्सम्पूर्णः ॥ ४ ॥ कवितार्किक सिंहायकल्याण गुणशालिने । श्रीमते वेङ्कटेशा यवेदान्त गुरवे नमः । सम्भावनायांलिङ् । वादिविजयप्रकारं दर्शयति – प्रज्ञादौर्जन्येति । प्रज्ञयादुर्जनस्वभावेनच गर्जन्तीपरमत- परिषदित्यर्थः । पादः - वामपादः । अदक्षिणानां तेषां दक्षिणेन पादेनारप्रष्टव्यत्वात् । " पदमदक्षिणंलक्ष्यतां - अष्टापदकण्टकमसौ वामपादे बिभर्तु " इत्यन्यत्रोक्तेः । भग्नदर्पाणां तेषां स्वयमेव शिष्यीभवनाद्वा बलाद्विनय- नेनवा तेषाम्मस्तके शिरसि न्यस्तवामपादोयमधिकारी महीयत इत्यर्थः । । १ अत्र यः कश्चिद्वामनः - इति, “विक्रमैरुज्जिहीते “ति च वामनत्रिविक्रमकथाप्रस्फूर्तिः । यः कश्चित् = अज्ञातकुलगोत्रः । तदुक्तं — “कस्त्वं ब्रह्मन्, अपूर्वः, चचतवबसतिः, याखिलान ससृष्टिः कस्तेन्त्राता धनाथः, कचतवजनकः नैवतातं स्मरामि " इति । सद्भिर्दत्तमित्यादिना तद्वैलक्षण्यमप्यनुसंहितम् तत्रासुरस्वभाव एकएव दाता बलि:, अत्रत्यनेके सन्तः । तत्रैकस्यैव मस्तकेन्यस्त पादः, इहतु परिपन्मस्तके । एवं पुरादुर्वासस- श्शापात् भ्रष्टश्रीकः इन्द्रः विश्वरूपान्नारायणकवचं शरीरमात्रत्राणं प्राप्य शत्रून् जिगाय अत्रतु वेङ्कटेशात् शारीरकन्त्राणं ग्रन्थकवचमाध्येत्यपि बोध्यम् ॥ निस्सन्देहं न्यरूपि, त्रिविधचिदचितोरान्तरश्चान्तरङ्गे नित्यं नृत्यन् प्रपन्नेष्वखिलभयतमोभानुमान्योनुमान्यः । यस्यां च प्रक्रियायामिह बहुविशद देशिकेन्द्रेण येन श्रेयः, मेयं प्रमाणं प्रविधिति दिशतात् नित्यमेतत्त्रिरूपम् ॥ परस्यतत्त्वं प्रकट प्रसाध्य प्रशान्तचित्तांश्च परान् विधाय । विभात्यसौ वेङ्कटनाथसूरिः, विशिष्टविद्यानिधिवृन्दबन्धः ॥ ० इति श्रीवत्सवंशायनस्य देशिकचरणपरायणस्य नारायणस्यकृतिषु परमत्तभङ्गव्याख्यायां देशिकाशयप्रकाशाभिख्यायां परतत्त्वाधिकारस्सम्पूर्णः ॥ ४ ॥ पॆऱ्ऱु तमदु विक्रमङ्गळाल्, अक्रमम् सॆय्युम् हडबुत्तियै उडैय पिऱमद कोष्टि यिऩ् तलैमेल् तमदु इडदुगालै ऊऩ्ऱि वॆऱ्ऱियैप्पॆऱुवर्। परदत्तुवादिगारम् तमिऴ्मॊऴिबॆयर्प्पु मुऱ्ऱिऱ्ऱु।
०५ समुदाय-दाषाधिकारः
श्रीः श्रीमते रामानुजाय नमः ॥ श्रीमते लक्ष्मीनृसिंहपरब्रह्मणे नमः ॥ ॥ श्रीमते वेदान्तगुरवे नमः ॥ श्रीमान् वेङ्कटनाथार्यः कविता फिककेसरी ॥ वेदान्ताचार्यवयों मे सन्निधत्तांसदाहृवि ॥ ॥ अथ श्रीपरमतभङ्गे समुदायदाषाधिकारः ॥ ५ ॥ वॆऱियार् तुळवुडैवित्तगऩ् तऩ्मैयिऩ् मॆय्यऱिवार् कुऱियार् नॆडियवरॆऩ्ऱॊरु कुऱ्ऱम् पिऱर्क्कुरैयार्। अऱियार् तिऱत्तिल् अरुळ्बुरिन्दु आरणनऩ्ऩॆऱियाल् सिऱियार्वऴिगळऴिप्पदुम् तीङ्गुगऴिप्पदऱ्के। श्रीः श्रीमते लक्ष्मीनृसिंहमपरब्रह्मणे नमः । अथश्रीमत्परमतभङ्गव्यारख्यायां देशिकाशयप्रकाशाभिरव्यायां समुदायदोषाधिकारः पञ्चमः ॥ ५ ॥ वेङ्कटेश्वरगुरूत्तमसूक्ते ! भक्तइत्ययि ! दयां मयि धेहि । येन नाहमिह साहसवृत्तौ सम्प्रवृत्त उपहासपदं स्याम् ॥ १ ॥ परमतसमुदाये दूषणं तुल्यरूपं वदति नवनवं यः पश्वमोग्ग्रन्थभागः । तमपि कमपि देवं देशिका यावतारं प्रणिपतनविशेषैः प्रीणयन् प्रक्रमे द्राक् ॥ २ ॥ अथ वृत्तेष्वधिकारेषु विशदंविमृष्टेपि तत्त्वत्त्रये यावत्परमतनिरसनं नप्रतितिष्ठति प्रज्ञेति- “ससंशयान् हेतुबलान्नाध्यायसति माधवः । “इत्युक्तदशानिवृत्त्यर्थ, परमतानि निराकरिष्यन्, निराकर्तॄणाम- भिसन्धिशुद्ध निराकरणप्रयोजनश्च सङ्गृह्णाति-वेरियार तुळवुडे इत्यादि । अतिपरिमळतुन्दिलतुळसीदा- मभूषितस्याश्चर्यमहिम्नः भगवतः कृपारससारस्यवेदिनः - अयंहखः अयन्तुदीर्घः - इत्यादिवादिव्यक्तिगतपृ क्षण परिवाद पराङमुरवाः महान्तः - मन्दमतीन् छात्नाननुकम्प्य वैदिकं पन्थानमनुरुध्य परवादिनाकृतं छ : श्रीबरमदबङ्गत्तिल् ५वदु समुदायदोषादिगारत्तिऩ् तमिऴ् मॊऴिबॆयर्प्पु। (urarb) Báकती क्रंशक्र उडैय श्री तुळसिमालालङ्ग्रुदऩाऩ ऎम्बॆरुमाऩिऩ् तयादिगुणङ्गळुडैय उण्मै स्वरूपत्तै उळ्ळबडि अऱिन्द पॆरि योर्क्कु उलगम् मुऴुवदुम् ऒरेमादिरियऩदे इवऩ् - कुळ्ळऩ्, इवऩ्-नीळऩ् ऎऩ्ऱु वीणेबिऱर्क्कु कुऱ्ऱङ्गळुरैक्कमाट्टार्गळ्। आयिऩुम् अवर्गळ् मन्द मदिगळाऩ मान्दर्गळ् पाल् करुऩैसुरन्दु, वैदिगचित्तान्दप् रमाणङ्गळैक् कॊण्डु, मऱ्ऱगीऴ्त्तरमाऩ मदङ्गळैक्कऴिप्पदुम् नमदु तीङ्गुगळै अऱवे अगऱ्ऱुवदऱ्काग ऎऩ्ऱु नाम् उणरवेणुम्। (२) देशिकाशयप्रकाशसहिते “पिऱमदङ्गळिऩ् तवऱुगळै अवच्यम्गण्डिक्कवेऩुम्।’’ प्रबल प्रमाणसिद्धस्वपक्षोपक्षेपपूर्वक सङ्ग्रहेण परपक्ष Gath। GoGo मन्दमति - “अज्ञश्चाश्रद्धधानश्च संशयात्मा विनश्यति । नायंलोकोऽस्तिनपुरः नसुखं संशयात्मनः ॥- ससंशयान् हेतुबलान्नाध्यावस तिमाधवः " - इत्यादि श्रीलङ्का का दशै@maana परपक्ष को क निश्शेषraapaGa Gour Gogaji समुदायदोष m। क्षुद्रोपद्रवं द्रावयन्तीत्येतत् - आस्तिकानां खकीयानां मतिमान्द्यं परिहर्तुमेव । नवादिविजयाद्यन्यप्रयोजनार्था- मितिपूर्ण गाधार्थः । अत्राचार्याणां भगवत्कृपासङ्कल्पप्रकारचे दित्वकथनेन - परवादिभिस्सह वाग्युद्धे सम्प्रवृत्तेपि तेषांस्वोपर्यास्कन्दनस्य, स्वयं प्रतिवक्तव्यतायाश्च तत्तत्कर्मानुगुणभगवत्सङ्कल्पार्धानत्ववुध्द्या परेषु निर्विकारचित्तत्वेन वैरानुबन्धाभावस्सूच्यते । अयंहखः इत्यादिव्यक्तिदूषणदूरीकरणोक्त, या ग्रन्थकर्तृवि- पर्यन्तिह, यविशेषस्संस्मार्यते । तथाहि - कदाचित् विदुषां परेषां समाजे प्रविशतामेतेषामाचार्याणां मूर्तिमालोक्य - आकरोह्नख - इति लौकिकोक्तया परवादिपूपहसत्सु सत्सु - आकारः कथंहख: ? सहि दीर्घखर इति सचमत्कृति तेनैवावसरेण क्रमशस्सर्वशात्त्रार्थचर्चा प्रवर्त्यन्त जितमाचार्यैरिति । आचार्याणां परपक्षक्षपणमपि खपक्षरक्षणनान्तरीयकतयैव कर्तव्यम्भवति । यथा हनुमतोक्तम्- “देहस्य रक्षणार्थाय प्रतियुद्धा मया रणे ॥ इति रावणम्प्रति । अथ पूर्वमेवाधिकारत्रये तत्तदवसरेषु परमतस्य प्रतिक्षिपत्त्वात्पुनरत्न तत्करणं व्यर्थं भविष्यतीति शङ्कायां तयोवैलक्षण्यप्रतिपादनमुखेन पूर्वप्रकरणसङ्गतिमाह-प्रबलेति वाकयद्वयेन । खपक्षः - नाथोप प्रवृत्तं यामुनेयप्रवन्धैर्वहुभिरुपचितं यतीन्द्रस्सम्यक्त्रातं आखिलतमः कर्शनमस्माकं विशिष्टाद्वैतदर्शनम् । तस्य प्रवलप्रमाण सिद्धत्वश्च निगमागममर्मज्ञबोधायनाद्यादृतत्वम् । तदस्मत्पक्षस्यैवेतिभाष्योपक्रमएव स्पष्टम् - भगवद्बोधायनकृतामित्यादिना । विपरीतमिदं परपक्षेषु । तथाचशङ्करभाष्यारम्भे- युष्मदस्म- त्प्रत्ययगोचरयोरित्यादिना-जगन्मिथ्येत्येव भवितुंयुक्तमिति खोत्प्रेक्षितार्थं प्रतिपाद्य यथाचायमर्थस्सर्वेषां - वेदान्तानां तथा वयमस्यांशारीरकमीमांसायां निरूपयिष्याम इति स्पष्टं तस्यैवानुसर्तव्वत्वमुच्यतेस्म । उक्षेपःप्रारम्भः । सङ्ग्रहेणेति । खपक्षोपन्यासावसरे प्रसक्तानामेव परपक्षांशानां पूर्वखण्डनात्, तदभ्युपगत प्रबलमाऩ प्रमाणङ्गळैप्पॆऱ्ऱ नमदु चित्तान्दत्तै मुऩ्ऩाडि। वॆळियिट्टु, सुरुक्कमाग पिऱ मदङ्गळैप्पुरट्टिऩोम्। आऩालुम्- मन्दबुत्तियुडैयसिलर्-अऱियामै यालुम्, असिरत्तैयालुम् सन्देहप्पेर्वऴिगळागि अऴिवर्। अप्पडिप्पट्टवर् इन्द उलगत्तिम्, मेलुलगत्तिलुम् सुगलेसमुमडैयार्- एदागिलुम् कुदर्गत्तिऩाल् संसयम् पेसिप्पॊऴुदैक्कऴिप्पवऩिडम् कडवुळुम् कुडिगॊळ्ळमाट्टाऩ्। ‘इन्दमादिरि निलै सिलरुक्कु वारामैक्काग पिऱर्मदङ्गळ् अऩैत्तैयुम् अलसि आरायवेण्डियुळ्ळदु- अदिल् मुदलिले, पिऱमदङ्गळ् अऩैत्तुक्कुमुळ्ळ तिरण्ड दोषम् सोल्लुगिऱोम्। परमतभङ्गे समुदायदोषाधिकारः “पिऱरोडुवादङ्गूडादु ऎऩ्ऱदिऩ् करुत्तु।’’ (३) “यथाशक्ति निगृह्णीयात् देवतागुरुनिन्दकान् । विद्याचोरोगुरुद्रोही वेदेश्वर विदूषकः । तएते बहुपाप्मानस्सद्योदण्डया इतिश्रुतिः ॥ " इत्यादिप्रमाणaaragarh, “तत्त्वाध्यवसायसंरक्षणार्थं जल्प वितण्डे बीजप्ररोहसंरक्षणार्थं कण्टकशाखावरणवत् " अक्षपादोक्तप्रकारrg विजिगीषुकथं Govoir वेदोपप्लावकयायकुदृष्टि निराफतीक प्रात्पn Goo - " नविगृह य कथां कुर्यात् - अधोयानः पण्डितम्मन्यमानः योविद्यया हन्ति यशः परस्य । तस्यान्तयन्तश्च भवन्ति लोकाः नचास्य तत् " कृत्स्नप्रमाणप्रमेयदूषणं नकृतमितः परङ्कर्तव्यं चेतिभावः । तदेव प्रतिज्ञानीते मेलिति । परोक्तप्रयोजन भङ्गाधिकारान्ते एतत्ग्रन्थभाग इत्यर्थः । मन्दमतयः = बुद्धिचलनसम्भावनावन्तः । येतु पूर्वाधिकार व्रयोक्तार्थान्श्रुत्वा स्वयममुह, यन्तः मुह, यतोऽन्यानपिप्रतिबोधयितुं समर्याः, तेपान्त्येतावतञ्चालमितिभावः । अज्ञश्चेति । " श्रद्धावान्भजते ज्ञान” मितिपूर्वोक्तार्थस्येदं व्यतिरेकवचनम् । श्रद्धा शास्त्रार्थस्य स्पष्टं ग्रहणत्वरा । संशयात्मान्संशयस्वभावः । विनश्यतिन्नष्टो भवतीतिभाष्यम् । " नित्यस्यात्मनः पुरुषार्थशू न्यतालक्षणस्य विनाशस्य पूर्वापरभावेन सन्तन्यमानस्य प्राचीनस्यैवानुवृत्तिप्रदर्शनार्थं प्रकृतिप्रत्ययार्थभेद- विवक्षया नष्टो भवतीत्युक्तमिति तत्र तात्पर्यचन्द्रिका । अयमिति प्रत्यक्षदृष्टत्वसूचतात्, अस्यंवाभावे कुतश्शास्त्रार्थश्रद्धयाऽवाप्यस्य परलोकस्येति कम्मुतिकन्यायसिद्धिः । एतच्छोकार्थस्तु विस्तृतस्सङक्षेपशा- रोरके-अज्ञो विनश्यति पुमानतिमूढभावात् अश्रद्धयोपहतबुद्धिरतोपि कष्टः । कष्टाच्चकष्टतरएवतुसंशया त्मा दुःखं सदेति भगवानपि वासुदेवः ॥ इति । अत्राहेतिशेषः । ससंशयानिति । “निस्संशयेषु सर्वेषु नित्यं वसति वं हरिः । इतिपूर्वार्धम् । हेतुवलात्ससंशयानित्यन्वयः । ततश्च बहुविदामपि हेतुकादिसंसर्गेण मतिचलन सम्भावनास्तीति द्योत्यते । दृष्टवर्शवादिसहवासेन गोविन्दभट्टारकादीनां प्रच्युतिपरिहारादिकमै- तियेषु । अत्रोपसर्गविशेषयोगाद्वितीयाप्रयोगः । आदिना- “एकं यदिभवेच्छास्त्रं ज्ञानं निस्संशयं भवेत् । बहुत्वा दिह शास्त्राणां ज्ञानतच्वं सदुर्लभमित्यादिकं विवक्ष्यते । दशान्भगवद्वैमुरव्यनित्यदुःखादिकारणससं- शयत्वावस्था । परपक्षाः चार्वाकादिपाशुपतान्ताः । निश्शेषेति । यथाऽल्पोपि व्याधिरूपेक्षितो बाधकत- या वर्धेत, तथैव-क्षुद्रोपिशर्तोर्वादोऽवशेषितोऽनर्थायैव भवतीतिभावः । मुपण्ड प्रत्येकं लोकायताधिकारेषु तत्तन्मतदूपणात्प्राक् । समुदायदोषेति । परेषां परस्परं परश्शतविप्रतिपत्तिसद्द्भावेपि तायिस्मृत्य इङ्गु सिलप्रमाणङ्गळ्-तॆय्वम् गुरुइवर्गळै निन्दित्ताल्, अवर्गळै नाम् आम् तऩैयुम् मुयऩ्ऱु वॆळियेऱ्ऱवेण्डुम् ऎऩ्ऱु कूऱुगिऩ्ऱऩ। गुरुवुक्कुत्रेसम् सॆय्दु कल्वियैक्कळवाडुगिऱवऩ्, वेदम् तॆय्वम् इवैगळैत् तूऱ्ऱुगिऱवऩ्, मुदलाऩोर् महाबाबिगळावूार्। अवर्गळुक्कु अप्पोदे तण्डऩै वऴङ्गवेण्डुम् ऎऩ्ऱु वेदमुम् कूऱुम् ऎऩ्गिऱऩ सिलवसऩङ्गळ्, गौतमर् ऎऩ्ऱ महर्षि - पयिरैञ्जाक्कमुळ् वेलियिडुवदु पोल् - तत्तुवनिच्चयङ्गळैक् कुलैक्कामलिरुक्क सिलरोडु, उऩ्मैबेसि वॆऱ्ऱिबॆऱवेणुम् ऎऩ्ऱ आसैगॊण्डुम्, ऎप्पडियेऩुम् अवर्वायै अडैक्कवेण्डुम् ऎऩ्ऱ ऒरे (४) देशिकाशयप्रकाशसहिते ब्रहम फलं ददति । वादेन ब्राहमणं जित्वा हृष्टो भवति यो नरः । श्मशाने पादपस्सस्यात् कङ्कगृर्धनिषे- वितः ॥ गुरुत्वङ्कृत्य हुङ्कृत्य विप्रं निर्जित्य चादतः । " इत्यादि वीतराग वैदिकविषय नियत asara &LQ। वाद GorraiGo कथं न जैनादि-प्रमाणतर्काभास लम्भित्र GC प्रवृत्ति ४।नी Grapभय, वीतरागत्वप्रसिद्धियं विप्र शास्त्रप्रामाण्य धर्माधर्मादिया, वेदप्रामाण्यmmerpoi, @rairm धर्माधर्मादिक urmura nir Car (Rsor) वेदबाह या निराकरणी महा भारतादिनी ॥ उपारव्यानीकं बलङ्गGयाही बा वेदान्त्युपरोधायैकमत्येन सन्धीभूय श्वावराहकलहक्रमादमी पतन्ति । ततश्च सङ्कुलयुद्धे प्रात्पेएकेन प्रहरणेन सर्वानिव शत्रून् उद्दिश्य एकदूषणोक्त या सर्वपरमतसंस्पशिसमुदायदूषणानि प्रथमं देयानीति भावः । अतएवास्याधिकारस्य समुदायदोषाधिकरसञ्ज्ञेति । " प्रागल्भ्यमानशरणाः प्रतिवावदूकास्सम्भूयबादकरणेपि नमेऽविषया” इति भवत्याचार्याणां मेधाविलसितम् । ननु - " नविगृह, यकथाङ्कुर्यादिति परस्सह विजयाय न वाग्युद्धकरणं युज्यत इति निषेधात् तादृशस्यास्य ग्रन्थस्य कथमिदानों प्रणयनाभिसन्धिरित्यत्र साधकबाधकवचनान्युपन्यस्य विषयं व्यवस्था- पयति यथाशक्तीति । उत्तमकथारूपवादकरणे सामर्थ्याभावेसति जघन्यभूतजल्पवितण्डाभ्यामपिवेत्यर्थः विधाचोरः -गुरूपसत्तविना पवेक्षणादिना विद्यामधिगतः, " मत्कर्तृतामननुकीर्त्यच कीर्तिनाशान्नि स्सन्ततिर्जगति जन्मशतानि भूयात्”॥।“कर्णामृतं रक्षत हे! कवीन्द्राः । यत्तस्य दैत्या इव लुण्ठनाय काव्यार्थचो राः प्रगुणीभवन्ती” त्याद्युक्तरीत्या परकीयग्रन्थेभ्यस्तन्नामान्यनुत्कोत्यं तदुक्तविषयस्य स्वकीयत्वेन स्वग्रन्थे विनिवेशयिताच । सद्यो दण्ड्याः न्हष्टमानएवखयं यादादिना तदशक्तो राजदण्डादिन्नावा निग्राहयाः । अक्षपादसम्मतिमप्याह तत्त्वाध्यवसायेति । तत्त्वनिश्चयेत्यर्थः । अयमाशयः- “पारुष्यमतिवादश्च पैशुनञ्चैव सर्वशः । अनिबद्धप्रलापश्च वाङ्मयं स्याच्चतुविधमिति सामान्यतो वृथाजल्पवितण्डयोनिषेधेपि- वायकु - दृष्टयादिभिस्सह बादकरणेन तच्वाध्यवसायादेर्दुस्सम्पादत्वेन, तदा जल्पवितण्डे अपि प्रयोक्तव्ये एव । नोक्कम् कॊण्डुम् कूडवादिडलाम् ऎऩ्गिऱार्। आगैयाल् वॆऱ्ऱिबॆऱुम् वादमार्गत् तिल् निऩ्ऱु वेदङ्गळै अऴिक्क उट्पगैयुम् वॆळिप्पगैयुम् कॊण्डु उऴैक्कुम् तुर्वादि कळै वॆऩ्ऱिडवेवेणुम्। पिऱरोडु वलियवन्दु वादंसॆय्यादे,“नऩ्गुबडित्तु- ताऩे पण्डिदऩ्-ऎऩ्ऱुऎण्णि, तऩ्गल्विच्चॆरुक्काले पिऱरिऩ्बुगऴै ऎवऩ् पाऴ्बडुत्तु किऱाऩो-अवऩुक्कु किऱाऩो - अवऩुक्कु इव्वुलगत्तुप्पयऩ्गळ् क्षणङ्गळागुम्। वेदम् मेलुलगप्पयऩै युम् तारादु।““वादिल्प्राम्मणऩै वॆऩ्ऱु ऎवऩ् मऩम्मगिऴ्गिऱाऩो अवऩ् सुडुगाट्टिल् कऴुगुबरुन्दुमुदलिय पक्षिगळ् निऱैन्द मुळ्मरमा कप्पिऱप्पाऩ्"तऩ्गुरुवै-नीवा नीबो मा परमतभङ्गे समुदायदोषाधिकारः pit rGgraph। (५) शि म्परपक्ष क। - अगरहित तर्कका परिकर के बी ४, उपजीव्यप्रत्यक्षादिविरुद्धहेतु प्रयोगिक, अनादिनिधनाविछिन्न सम्प्रदायतै G निर्दोषroor वेद विरुद्ध Gagauji, भ्रमविप्रलिप्सादिदोषदूषित ॥ r पुरुषक (DLE वाकया प्रमाणक श्री श्री दोप। श्री कहाgh तर्फ आभास प्रत्यक्षादिविरोधक के अGan अवसर& aLGorh। ७ बीजाङ्कुरस्य संरक्षणाय कण्टकशारवयाऽऽवरणकल्पनवत् । कशादिना ताडयित्वा गवादिमृगाणां वारणेऽ- शकेय सति मार्गेषु गछतां पादवेधिकया कण्टकशारवयापि परितोवृत्तिः कियते । तद्वत्-महतामनभिमताभ्यां कदाचित्सिद्धान्तस्यैव दूषिकाभ्यामपि जल्पवितण्डाभ्यां व्यवहर्तव्यमेवेतिभावः । अतेदम्बोध्यम्-वीतराग- कथा यादः । उभयोरुक्तिप्रत्युक्तिपरम्परा कथा । तस्याश्च - " शिष्यगुरुसब्रह्मचारिश्रेयोर्थिभिरभ्युपेयादिति रीत्या यथाप्रमाणं अज्ञातज्ञापनार्थं स्थितस्थापनार्थं संशयापनोदनार्थश्व कियमाणतया जयाद्यर्थत्वाभावेन वीतरागाणां कथेतिप्रसिद्धिः । अत्रखपक्षस्थापनं परपक्षप्रतिक्षेपश्चेति द्वे अडगे । वीतरागंर्वादमध्ये न बुद्धिपूर्वकं दुष्टहेत्वादि प्रयुज्यते । अबुद्धिपूर्वकन्तु तत्सह्यम् । विजिगीषाविरहात् । इयमेतादृश्येव कथा यदि विजिगीषया परवादिभिस्सह क्रियेत, तदा सैव जल्प इति जल्प्यते । अयमेव जल्पः स्वपक्षस्थापना- भिसन्धिना विना केवलं परमतदुदूपयिषयैव यदि प्रवर्तेन, तदा वितण्डारथ्यां भजते । अनयोरुभयोः विजिगी- पादिना दुष्टहेत्वादिप्रयोगोपि कदाचिद्भवति । तथाच वादएकएववीतरागः क्रियते । अन्ये द्वेअपि विजिगो- षुकथैव । परन्तु कैश्चिन्द्वीतरागशिखामणिभिराचार्यैः केवलं तत्वाध्यवसायसंरक्षणायं परस्सह वादमार्गेऽस भाविते सति जल्पदिकमप्यल्पमाश्रीयतइति लोके बहुळमुपलम्भात् कदाचित् जल्पादिकमपि वीतरागकथा भवतीत्यनुमन्तव्यनिति । ततश्चोक्तवचननिचयभावं निर्गळितं दर्शयति विजिगीषुकथेति । वेदोपप्लाव- केत्यनेन तस्सह वीतरागाणां यादमार्गाश्रयणस्य दुष्करत्वं द्योत्यते । प्राप्तेति । " स्वया मन्निदेशवर्तिना कौशिक नियमितेन राघवेणेव लब्धाधिकारेण यथाविधि वीतरागकथानवसरे वेदेश्वरविदूषकास्सर्वे तस्था- ध्यवसायसंरक्षणार्थं बलातिबलाभ्यामिव जल्पवितण्डाभ्यामपि जेतव्या इतिसङकल्पसूर्योदयोक्तदिशा प्रकृते ऎऩ्ऱु ऒरुमैयिल् पेसियुम्, हुम् ऎऩ्ऱवाऱु कोबित्तुक्कॊडुम्, प्राम्मणऩै वादिल् वॆऩ्ऱुम् इरुक्किऱवऩुक्कुम् मुऩ् सॊऩ्ऩगदियेगिट्टुम्।’’ ऎऩ्ऱुबिरमाणवचनङ्गळ् कूऱुगिऩ्ऱऩवे ऎऩ्ऩिल् -अवै, मिगवुम् वैराक्यमऩप् पाङ्गुडैयवैदिगोत्तमर् विषयमागवन्दवै। पॊदुवाऩवै अल्ल- पऱ्ऱऱ्ऱवर्गळ् परस्परम् सॆय्दुगॊळ्ळुम् विवादमे विसारमॆऩ्ऩत्तगुम् ऎऩ्ऱु जैनर् मुदलियोर् सॊऩ्ऩदु-अवर्गळुडैयमदत् तिल् सरियाऩ पिरमाणङ्गळ् युन्दिगळ् इल्लादिरुप्पदाल् मुडिविल् नाम् तोऱ्ऱुविडुवोमो ऎऩ्ऱबयत्तालागुम्। तङ्गळ् गुरुवे पऱ्ऱऱ्ऱवर् ऎऩ्ऱु उलगिल् पगट्टिक्कॊळ्ळुवदऱ्काग (६) ़ वेद नित्यनिर्दुष्ट Lairag ? वर्णपदवाक्य को काळा मी? पदक्रं देशिकाशयप्रकाशसहिते “वेदम् नित्तियमाऩदु १” प्रमाण १०० परमत का वेदविरोधक दोष प्रत्यक्षादिक arrGo अनित्यत्वi Grpa चेदकं नित्यorbulg। वचेतनित्यत्व सर्वकालgh एकरूपक्रमविशेषविशिष्ट मा LG प्रयोगिsium। mauro, क्रमव्यक्ति वेदोक्तLDIT or उत्पत्तिनाश Gargah, ईश्वरjpg १० प्रवत्ति mauro पदpuria वेद muyi निस्य Q @ GunGo वर्ण प्रवर्तकल Glosboor एकरूप । वर्णनित्यत्वort पुरुषबुध्यधीन क्रमविशेष Gar Gurgy अनित्यत्वboob। शद्वाधिकरण शबरस्वाम्यादि खाचार्यनियमनमप्यस्तीति ध्वनितम् । अथ कथानिषेधकवचनानां भावमाह-न विगृहेयति । ॥। वहिर्माल्यं- नधारयेत् । गवां चयानं पृष्ठेन सर्वथैव विगर्हितमिति मनुः । विगृहयविजिगीषया बलात्कृत्य । निषेधा तिलङघनेऽनर्थमाह- अधीयानइति । अध्ययनावस्थायामेवात्मानमयं पण्डितम्मन्यत इति अहो मोहस्य विलसितमिति पदद्वसमभिव्याहारेण भावः । परस्य अधीतविद्यस्य लब्धप्रतिष्ठस्य कस्यचित् । लोका:= फलभूता इहलोकभोगाः । पराजेतुः पुरुषस्य कीर्तिसुखादिकं सममितियावत् । अन्तवन्तः न्नाशवन्तः । नश्यन्तीति यावत् । ब्रह्मन्वेदः । फलं पारलौकिकं सुखम् । नददातिन्नदास्यति । वर्तमानसामिप्येलट् । एहिकानर्थमेव विवृण्वद्वाक्यमाह-वादेनेति । कथासामान्यस्योपलक्षणमिदम्, वादेन ब्राह्मणविजयाभिमानेपि- चेद्दोषः, तहि फाकथा ? कथान्तरस्येति तयोः कम्मुतिकन्यायसूचनंवा । पादपः शाल्मल्यादिकण्टफिद्रुमः । तस्मिन्तेव कङकगृध्रादीनांवासात् । श्मशानंइतिशवशयनमित्यस्य विकृतिभूतम्पदम् । तत्कीर्तनमत्र कडकगृध्धादीनां मांसाशिनां तल्लाभसूचनार्थम् । गुरुमिति । त्वङ्कृत्य- “त्वमागच्छ त्वं गच्छे” तिनीचवा- चा भृत्यमिवोद्दिश्य । “धन्यावयं भवत्पादरजः पूतमिदं गृहमितिहि सोपचारं वाचाऽर्चयितव्यम् । हुङ्कृत्य हुङकारेण शपित्वा । हुमिति कोपानुभवानुकारः । अस्याप्यु त्तराधं- “श्मशाने जायतेवृक्षः कङ्कगृधोपसेवित इति पूर्वोक्तेन शब्द तोर्थतश्चसमानम् । अतएवास्यानुदाहरणम् । वीतरागवै दिकविषयेति । तथाचोक्तवचनेषु- “परस्य, ब्राह्मणं, विप्रं” इत्यादिकथाप्रतिसंवन्धिवाचकपदानां वीतरागः अधीतवेदः यः पण्डितोत्तमस्साधुः पुरुषः- तादृशव्यक्तिपरतया विगृह्य नकथा कार्येत्येव भावो ग्राह्यः । तैर्यात्किश्विच्छास्त्रार्थक्षोभस्याप्य- १ वुमाम्। आगैयाले “वेदशास्त्रम् पिरमाणम्-धर्मम् अधर्मम् ऎऩ्ऱ पिरिविऩैयुण्डु” ऎऩ्ऱु ऒप्पाद सार्वागादिगळैम्, ‘‘मुऩ्सॊऩ्ऩबिरिविऩैयुण्डु। आऩाल् वेदङ् गिडैयादु’ ऎऩ्ऱ पौत्तादिगळैयुम्, “इरण्डुमुण्डु” ऎऩ्ऱु वॆळियिल् पेचित्तिरिन्दु कॊण्डे उळ्ळेमायावादम् सॆय्दु वेदत्तैत्तळ्ळुमवर्गळाऩ अत्वैदिगळैयुम् नामिङ्गु निरागरिक्कवेऩुम्। इदै पारदम् इरामायणम् मुदलियवऱ्ऱिल् पलप्रगरणङ् गळिल्गाणलाम्।कक्ष वर्णनित्यत्वव्यारव्यान rajuri। अधिकरण सॊऩ्ऩोम् ६६ परमतभङ्गे समुदायदोषाधिकारः (७) की अनपेक्षितवचन। बेखादिवैभववाद शद्वार्थapii तात्पर्यार्थgra सेश्वरमीमांसG०० विशद “arvthivara rmb mi@ संस्कृतपदीsorb अनादिura अर्थविशेषam Go अबाधितनियतप्रयोग Garabjp, लोक शब्द साइकेतिक रङ्ग अशा का@mjp नुत्पादनात् । येत्वतथाविधा विप्रादयो भवन्ति तैस्सहसर्वाः कथाः प्रयोज्याएवेतिहृदयम् । अथवा “न विगृह्य- कथाङ्कुर्यात् निर्जित्य जित्वेति पर्वर्यस्याधिकारिणः वादकरणनिषेधः प्रतिपाद्यते, तस्यकर्तुरत्यन्तं वीतरागत्ये वैदिकत्वे एवचायं निषेधो भाव्यः । परञ्जतरयापि शास्त्रार्थक्षोभस्य तदुपेक्षाविषयत्वेन नित्यतृप्तेन तादृशाधिका रिणापरस्सहकथाया अकरणात् । तयाचायं निषेधः तादृग्विधाधिकारिणा वादाप्रवृत्ते लोकसिद्धाया अनुवादरूप इति, तदितरेणाधिकारिणा वधिष्णुना परस्सहकथाप्रवर्तनं युक्तमेवेत्याशय इति । अनान्तरे जैनपक्षमनूघखण्डयति-यावमोनुमे इति । जल्पवितण्डयोः परिहर्तव्यताया उभयवादिसिद्धतया अव्यवस्थि- तजयपराजयफलकत्वेन दुःरवहेतुतयाऽनथम्पर्यवसितत्वेनच बादएवकथा । नजल्पवितण्डे । तदुक्तं - लब्धि, रव्यात्यर्थिनान्तु स्यात् दुस्स्थितेनामहात्मना । छलजातिप्रधानोयरत्वविवाद इति स्मृतः । इति । रव्याति- लाभकामानां सर्वनियमपरित्यागिना केनचित् क्षद्रेणसह यश्छलजाति प्रधानः कलह उपजायते, सोऽविवाद एव । विवाद: कथा । स कथैव नभवतीत्यर्थइतिभावः । वस्तुतस्तु- “आगमसिद्धाचेवं कथावयव्यवस्थेति न्यायपरिशुघ्युक्तरीत्या ते अपि कथैव । आगमः न्महाभारतादिः । तत्रादिपर्वणि कण्वाश्रमवर्णने- " द्रव्यकर्म- गुणज्ञैश्च कार्यकारणवेदिभिः । वादजल्पवितण्डाभि र्व्यासग्रन्थसमाश्रितैः । इत्युक्तेः । अथतेषां तादृशक- ल्पनायाः कारणमुच्यते-प्रमाणतर्फेति । तथाचबहुश्रुतैश्शो त्रियंस्त्तर्काद्यवलम्बनेन स्वपराजयसम्भावनाया अप्यभावेन निर्भीकतया जल्पवितण्डयोरयि कथात्वाङगीकारेण यथावसरं परान् प्रति कथात्रय प्रवृत्तावपि - तद्विपरीतानां जैनादीनां प्रमाणतर्कादिस्थितिरसमञ्जसेति तैर्जल्पवितण्डयोरनङ्गीकारः अन्तस्खपराजय- शङ्कामेव धोतयति । यादेतु वीतरागकथारूपे - सभ्यप्राश्निकादिसंवरण निबन्न्धाभावेन शिष्यादिभिस्सहवादे इन्दमदङ्गळ् ऎल्लावऱ्ऱिलुम् पॊदुवागवेनाऩ्गुविद कुऱैबाडुगळ् काणलाम्। ऒऩ्ऱु - मुऱैप्पडियिल्लाद कुदुर्क्कङ्गळै मूलमागक्कॊळ्ळुदल्। इरण्डु - तऩक्केदे वैयाऩ प्रत्यक्षादि पिरमाणङ्गळै ऎदिर्त्तु अनुमाऩम् सॆय्दल् मूऩ्ऱु आदियुमन्दमु मिऩ्ऱि सन्दददारैयाग ऒऴुगिवरुगैयागिऱ महिमैयाले कुऱैवऱ्ऱवेदङ्गळुक्कु विरुत्तमागच्चॊल्लुदल्, नाऩ्गु-मदिमयक्कम्, पिऱरै एमाऱ्ऱुम् ऎण्णम् मुदलिय दोषङ् गळ् तिरण्डुळ्ळ सिल मऩिदागळिऩ् पेच्चुक्कळैये परमबिरमाण मागक्सॊळ्ळदल् ऎऩ्ऱ (=) . (up] श्रीक्षा सर्वपदा संस्कृतसर्वशद्वक देशिकाशयप्रकाशसहिते १० म साङ्केतिक अनुमिiuni विपक्षवाधnirghib, सङ्केतयितानका लागि सम्प्रतिपन्न Gaourgri, [मागक्कट्टवॊण्ऩामैयालुम्, सर्वलोकपरिग्रह Lrbug अर्वाचीन ६०gging सडकेतिक सम्भावनेनं शक्तयभावादिमूलापभ्रंशादिप्रतिबन्दि अनुपपन्न toraning, जगवादि १८०० ईश्वर प्रवत्तिर्धीला नाग की pg ९५ प्रमाणorg, “सर्वेषान्तु स नामानि कर्माणिच पृथकृपृथकृ । वेदशद्वेभ्यएवादी पृथक् संस्थाश्चनिर्ममे ॥”, “नामरूपश्च भूतानां कृध्यानाश्च
प्रायस्तेषामेकाभिप्रायत्यदर्शनात् न तत्र स्वपराजयप्रसक्तिरिति तन्मात्रस्य कथात्वस्वीकार इति तात्पर्यम् । तदप्युक्तं - " दुश्शिक्षितकुतर्का शालेशवाचालिताननाः । शकुयाः किमन्यथा जेतुं वितण्डाटोप मण्डिताः ॥ इति । वितण्डापण्डितेषु वितण्डायानिष्प्रयोजनत्वात् वादस्याप्यपर्याप्तत्वेन ते कथमन्यथा जय्या इति तेषूदासितव्ये सर्वथाऽस्माभिरितिभावः । कारणान्तरमप्याह- वीतरागत्वेति । तदुक्तं वीतरागस्तुती - “स्वयं विवादग्रहिलं वितण्डापाण्डित्यकण्डलमुखे जनेऽस्मिन् । मायोपदेशात्परममं भिन्दन् अहो विरक्तोमुनिरन्यदीयः ॥ " इति । वैराग्यकारण्ययोस्समनैयत्येन, स्वयमेव व्यर्थं वितण्डा व्यवहरत्सुजनेषु विप्रलिप्सया निष्करुणस्सन् उपर्युपरि मायोपदेशेन वितण्डया परेषां मर्म भिन्दन् अक्षपादः कथं वीतरागस्स्यादित्यर्थः । “अन्यदीय” इत्यस्य- अविज्ञातत्वदाज्ञासरत्वेनानुपादेयनामानः ते अन्ये । तेषामयं सूत्रकृदित्यन्यदीयः - अक्षपाद इति स्याद्वादमञ्जर्यां व्याख्यातम् । त्वदाज्ञेति वीतरागत्वेन घोषितं जिनं प्रतिकथनम् । अतएवास्य वीतरागस्तुतिसमारव्या । विप्रलम्भेति । स्वस्यैव निष्पक्षपातित्वेन तत्वबुभुत्सुतां घोषयित्वा परेवां वश्वनार्थमेवमुपन्यास इत्यर्थः । तदप्युक्तं - “अन्योन्यपक्षप्रतिपक्षभावात् यथा परे मत्सरिणः प्रवादाः । नयानशेषानविशेषमिछन् न पक्षपाती समयस्तथा नः ॥ इति । अथैवं जल्पवित ण्डाभ्यामपि प्रतिवादिनां निरसनीयत्वे शिष्टानुष्ठानं प्रमाणयति- इप्पडिइति । शास्त्रं शासनाच्छास्त्रं वेदः । अग्रे तथैवनिर्देशात् । शास्त्रशास्त्रीयधर्माधुनयानङ्गीकारिण- श्चार्वाकाः । " स्वर्गानुभूतिर्मृष्टाष्टि” रित्यादिना तैस्स्वच्छन्दचार विधानात् । धर्मादिक मङगीकृत्य वेदप्रामाण्यप्रतिषेद्धारः बौद्धजेनादयः । यद्यपि बौद्धादिभिः कक्षीकृतो धर्मादिर्नास्मदीयः, अथापि चार्वाक- विलक्षणतयाऽदृष्टं किश्विद्धर्मादिपदवाच्यं मण्डलीकरणचैत्यवन्दनादिकमेभिरङ्गीकृतमित्येवं निर्देशः । शुभचित्तवासना धर्मः । विपरीतस्त्यधमं इति द्यौद्धाः, गतिमतां गतिहेतुभूतो जगव्यापी द्रव्यविशेषोधर्मः । इवऱ्ऱुळ् मुदल् काट्टुवोमाग। इरण्डुदोषङ्गळैप्पिऱगु अव्वोप्रगरणङ्गळिल् वेदम् ऎऩ्ऩुम् उङ्गळ् नूल्- ऎप्पोदु मुळ्ळदायुम् कुऱ्ऱमऱ्ऱदायुम् आगिलऩ्ऱो - पिऱर् मदङ्गळुक्कु वेदविरोदम् कुऱ्ऱमागुम्। अ-आ-मुदलिय अक्षरङ्गळ्, अवऱ्ऱालाऩ पदङ्गळ्, पदङ्गळालाऩवाक्कियङ्गळ् तोऩ्ऱिमऱैवदैक् कण्गूडागप्पार्क्किऱोम्। आग इवऱ्ऱालियऱ्ऱप्पट्टवचेतनूल् ऎप्पोदुम् नित्तियमायिरुप्पदु ऎङ्ङऩे? परमतभङ्गे समुदायदोषाधिकारः (९) प्रपश्वनम् । वेदशब्देभ्य एवादी देवादीनान्धकारसः ॥” मनु पराशरादिकां नित्यior or वेद श्रीशान्ना पदचं Gu जगत्कारणपुरुपका यथापूर्वक प्रवत्तिः १९ शुआ, पं। श्रुति संस्कृतपद cigar अनादिarampho। ४ स्थितिहेतुस्त्वधमं इति जैनाः । पुण्यापुण्यरूपौ तुतौ अन्यावेयतन्मते । एतदुभयमङ्गीकृतवतः परमवैदिकान् कञ्चुकीकृध्यान्तर्वेदवाहयतया यिष्ठन्तोऽद्वैतिनः । अत्रमूले- “शद्वैयादिक युल्लवेदबायर्” इत्यन॥। उल्ळेवेद- बाहयर् इत्येवभुद्धः पाठः । स्यान्तरङ्गे सर्व मिथ्यात्वादिकमध्यवस्यन्तः वहिः वैदिकगोष्ठयां सर्वविधवर्णाः श्रमाविधमञ्जालमनुतिष्ठन्तश्च” अन्तश्शाक्ता वहिश्श्या व्यहारेतु वैष्णवा इत्युपहस्यन्ते तेऽन्यः । तथाचोक्तं-” अन्यैराम्नायचचकवचधृतिक नद्गीमुखद्वीपिभिश्चेति । भारतेति । तत्रशान्तिपर्वणि जनकपश्च शिखाचार्यसंवादे - रामायणे - जाबालिमतनिराकरणेच प्रतिवादिनोत्यन्तं निराकरणदर्शनादितिभावः । सिद्धान्तलेशसद्धप्रहे - “प्राचीन व्यवहारसिद्ध विषयेष्वद्वैत सिद्धं परं सम्मह यद्भिरनादरात्सरणयोनानाविधा दर्शिता इति कथनात् व्यावहारिकप्रत्यक्षपदार्थेषु स्वपूर्वाचार्याणाम्मियोव्याहत भाषित्वं घोषितमिति केवलं विजिगीषुकथामयत्वमद्वैतदर्शनस्य व्यञ्जितम् । अथाधिकारार्थमनुक्रममाणः प्रथमं परमतसमुदाये दोषचतुष्टयमाचष्टे - इप्परपक्ष इति । अत्र सर्वपरपक्षेतिकीर्तनात् - अस्मिन् प्रकरणे प्रतिपाद्यमानदोपाविषयः कोपि परपक्षोनास्तीसूच्यते । तर्केति । सच - अर्थखभावविषयेण सामग्रीखभावविषयेणवा निरूपणेन प्रमाणङ्क्यचिद् विषयविशेषे व्यवस्थापयत् तदितिकर्तव्यतारूपं ऊहापरपर्यायं ज्ञानमिति भाष्यकृतः । तस्य हि पश्चाङगानि - प्रसज्ञ्जकस्य प्रसञ्जनीयेन व्याप्तिः प्रतितर्काप्रतिहतिः, प्रराज्ञ्जनीयस्य विपर्यये पर्यवसानं तस्यानिष्टत्वं परपक्षासधकत्वश्वति । यथा- धूमेन वह्निसाधने पर्यालोच्यते यदि वह्निर्नस्यार्त्ताहधूमोपिनस्यादिति । तत्र द्वयोरभावयोः प्रसञ्जक- प्रसज्जनीययोर्व्याप्तिः, विपरीतेन केनापि तर्केणाप्रतिहतिः, “वह्यभावे धूमोपिनभवेत्, अपितु सदृश्यते” इति • विपर्यये पर्यवसानं, ततएव धूमाभावस्य प्रसज्जनीयस्यानिष्टत्वं परपक्षासाधकत्वञ्चोपपाद्यते, परोक्त- तर्केषु च यथायथं तत्र तत्र यक्ष्यमाणदिशा एकद्विव्याग्रङ्गहीनता बोध्या । उपजीव्येति । अनुमानस्य हेतुव्याप्रिग्रहणाद्यर्थं शब्दस्य व्युत्पत्तिग्रहणार्थश्वप्रत्यक्षमुख निरीक्षकत्वात् नोपजीव्यप्रत्यक्षविरोधोन्याय्य- इत्यर्थः । अनादीति । निधनन्न्नाशः । आद्यन्तराहिध्यान्नित्यत्वेपि वेदस्याध्येतृसम्प्रदायविच्छेदशका- ऎऩ्ऩिल् - वेदम् अदिलुळ्ळबदङ्गळ् इवैगळुक्कु नांसॊल्लुम् नित्तियत्तुमावदु। ऎक्कालत्तिलुम् ऒरेविदमाऩ अक्षरवरिसैयुडऩ् उच्चरिक्कप्पडुगैदाऩ् आगैयाले, वरिसैयाऩ उच्चारणम् अऱित्तयमायिऩुम्, वेदम् नित्तियमावदुबोल्, अक्षरङ्गळ् वेदंसॊऩ्ऩबडि अनित्तियमायिऩुम्, कल्पम्मुदलिल् ईसुवरऩो, पिऱगु वन्द महर्षि कळो ऒरेविदमाऩ उच्चारणमुऱैयोडे वॆळियिडुवदाले, पदङ्गळैयुम् अवै (१०) देशिकाशयप्रकाशसहिते शिक साइकेतिक की वेदावलम्बिवैशेषिकादि श्रुतिविरोधni तदनुसारिपराशर पतञ्जलिप्रभृतिवाक्यविरोधbari। १० वेदवाक्य पौरुषेयत्व प्रतिपादन nib दत्तोत्तर। वारणाय - अविछिन्नेति । इश्यन्ते हि कष्टेपि कलौ कालेऽद्यदरिद्रत्राया अपि केचन विप्रा वेदमर्धायानाः । श्वश्यः पाययदिवसा हि पृथिवी अधुना विलोकयते । प्रायोविद्यामघविषवत् द्विषन्ति । यत्किमपि कर्म येनकेनापि प्रकरिण यत्र कुत्त्रवादेशे यदा कदावा काले कुर्वन्तः कुक्षिपूरणमेव प्रथमकर्तव्यं प्रतियन्ति जनाः । कः श्रद्धधीत विद्यामध्येतुम् । तत्रापि देवभाषाम् । ततोपि वेदभागान् । ततश्चास्तिकाना- पहात्मनाम्मनसि एवंविधापि भीतिः प्रादुर्भवन्ती मन्दमन्दमाक्रामति - किमस्मत्पूर्वपुरुषः कथितमपि वितथम्भविष्यति । वेदोनास्ति, देवोनास्ति, दयानास्ति, धर्मोनास्ति, चन्द्रमसो मण्डलमपित्रयमधिरुह्य निधनमपि तृणीकृत्य सर्वं जितवन्तस्स्म इति अमेरिकादिदेशीया एकतः उद्घोषयन्ति भीषयन्तोजगत् । अनेनास्तिकलोकस्य मूर्धनि महान् प्रहारोजनित इवेतिवहु परिदेवयितव्यमस्तिवस्तुतोविजानद्भिः । तथापि - नभेतव्यमित्येव महान्तआदिशन्ति । “अभीतिरिहयज्जुषां यदवधीरितानां भयं भयाभयविधायिनो जगति यन्निदेशोस्थिताः - तेनवहुधा धर्मग्लानी जायमनेन परमपुरुषेण गोप्त्रा फालेकालेऽभिगुप्ता श्रुतिरिह बंहीयः क्षुद्रः क्षोभितापि स्वयङ्कलहमतितरन्ती अक्षता अस्मान पिरक्षिष्याति । अन्ततः अगत्स्यादिभिरलक्ष्यदे- शविशेवेनिवासिभिरत्नागत्य सम्प्रदायप्रवर्तनं पुराणादिषु प्रतिज्ञायमानं नमिथ्याधोषो भविष्यतिघो चन्द्रमण्डल खर्गादिह परोलोकः बहुश: पूर्वपुरुषं धर्मिकैर्दशरथादिभिरधार्मिकं रावणादिभिश्चासकृद्गतपूर्वएव । प्रथमे धर्मदेवताप्रसादादिना, चरमेच हठयोगादिना जग्मुरिति साम्प्रतमप्यमेरिकादेशीया भूतपश्चकशक्तिह- ठात्कारेण तथाचक्रुरिति किमवचित्रम् । विवेकिनस्तु अस्मदीयाः पूर्वपुरुषा आत्मविज्ञानव्यसनिततया भौतिकविज्ञानेऽनादरशालिनोऽभवन् । अन्तेऽतीवेन्द्रियार्थ कथं कत्वेन महानर्थफलकत्वात् । एभिरद्यान्यदेव- मण्डलमुपरितन माक्रान्तमस्ति, चन्द्रमसः, तन्मण्डस्य सूर्यादुपरि लक्षयोजनदूरे स्थित्युक्ते रितिकेचनज्यो- तिविदो वदन्ति । सर्वथानेदमपूर्वमाश्चर्यश्च । सपूर्वत्वात् अनर्थङ्करत्वाच्चेत्वलमतिविस्तरेण । निर्दोषेति । दोपाश्चभ्रमादयः आदिनाऽज्ञानसंशययोग्रहणम् । पुरुषा:-बुद्धजिनादयः । अर्थवमुक्तेषु चतुर्षु दोषेषु अन्तिमद्वयमत्रैव प्रकटोकरिष्यन् प्रथमद्वयस्य पश्चाद्वक्ष्यमाणतामाह- अवर्कळिति । तथाच तत्तन्मतानां विशदमनुवादं विना तत्तद्दोषस्य प्रदर्शयितुमशकयतयां तेसवें दोषा अग्रे तत्तदधिकारेषु भविष्यन्तीत्यथः । कळिऩ् तॊगुप्पाऩ वेदत्तैयुम् नित्तियमॆऩ्ऩलाम्। अक्षरङ्गळ् नित्तियमाऩालुम् ऒरुवऩुडैय उणर्वैक्कॊण्डु मुऱैये उच्चरित्तल्ऎऩ्बदु अनित्तियमागैयाले वेदत् सिऱ्कु अनित्तियत्तुवमेवरुम्, सप्तादिगरणत्तिले सबरस्वामि मुदलिय पाष्यगारर् कळ् अक्षरङ्गळ् नित्तियङ्गळे ऎऩ्ऱु स्ताबनम् सॆय्दिरुप्पदुविणे। अल्लदु-ऎल्लाम् अनित्तियम्, कणन्दोऱुम् ऎऩ्ऱबौत्तर् मुदलियोरैप्पार्त्तु मिगैप्पडप्पेसिऩ वाकयत्ववेदत्वाद्यनुमान परमतभङ्गे समुदायदोषाधिकारः “Cash urruppura २० । (११) विपक्षेवाधकाभावादिक वचेतनित्यत्वं श्रुति- स्मृतिवाक्य is or Goo वाधितत्व math @ar। प्रतिमन्वन्तरञ्चैपाश्रुतिरन्या विर्धायते " तत्तत्कालनियतानादिवेदप्रवर्तनपुर। ऋषि सूक्तकाण्डमन्त्रकृत्ववचन gob, याज्ञवल्क्य अथोक्तंवचेतनित्यत्वं विस्तरेण निरूपयितुं पूर्वं पूर्वपक्षमुपक्षिपति - वेदमिति । वेदाः प्रमाणं नित्य- निर्दुष्टशब्दराशित्वात् यन्नैवं तन्नैवं यथा बाह्यागमा इति कृत्वाहि परमतेषु तद्विरोधरूपोदोष उद्भाव्यते; तदेवन, वेदस्यानित्यत्वदर्शनादित्यर्थः । तदेवोपपादयति-वर्णपदेति । वर्णा एवतावन्ननित्याः । उच्चार- णात्पूर्वमनन्तरश्चासत्वात् । अनुपलब्धेः । तदुक्तं शब्द नित्यत्वाधिकरणे - आ ( अ ) स्थानादितिसूत्रे शबरस्वा- मिना - “नोखत्वप्युच्चारितं मुहूर्तमप्युपलभामहे । अतोविनष्टइत्यवगच्छाम " इति । एवश्वसति कुतस्तरां वर्णसमुरायात्मकस्य पदस्य नित्यत्वम् । कुतस्तमाश्च तत्सङ्घातात्मकस्य वेदरूप वाक्यस्येतिभावः । प्रत्यक्षादीति श्रुतिपरिग्रहः । शब्दद्वन्यस्याहङ्कारपरिणामत्वश्रवणात् । अर्थवं कृतं पूर्वपक्षमभ्युपगम्यैव समाधत्ते - पदत्तुक्कुमिति । अत्रप्रसक्तेषु वर्णपदवाक्येषु वर्णानां प्रत्येकं ऋगासम्भवात् नवक्ष्यमाणं क्रमविशेषघटितं नित्यत्वमितित्वदनुक्तिः । पदमिति जात्येकवचनम् । वेदः वेदवाकयानि । नित्यत्वेति । अयम्भावः - नकेवलंवेदानां ध्वंसप्रागभावाप्रतियोगित्वरूपं नित्यंविवक्षितम् । तस्य कार्यन्तयाश्रुतेषु सर्वेषु शब्देषु वाधितत्वात् । वेदस्यापि तद्विशेषत्वेन फैमुतिकन्यायात् । किश्च तथा वेदशब्दे स्वीकृतेपि नित्यत्वे, यदि तस्योच्चारणे पुरुषस्वातन्त्र्यमङ्गीकृत्य नियतएकरूपः क्रमउच्चारणे नस्यात्, तदा पुरुषप्रणीतकाव्या- द्यविशिष्टतया वेदस्य सर्वलोकसिद्धः अपोरुषेयत्वरूपो महिमा नसेत्स्यति । अतः येदेऽङ्गीक्रियमाणं नित्यत्व- मेवापौरुषेयत्वरूपं पारिभाविकङ्किश्विधितिवक्तव्यम् । " एका क्रियाद्व पर्थकरीबभूवेति न्यायात् । तच्च- सर्वेष्वपिकालेषु सर्वेपि पुरुपैः नियतैकरूपक्रमविशेषविशिष्टतयोच्चार्यमाणत्वमेव । इदश्व शब्दाना मनित्यत्वेपि निराबाधं वेदे भवतीति एतदर्थं ममांसकादीनां शब्दनित्यत्वस्थापनप्रयासो विफल एवेति । तथाचदेवताधिकरणे श्रुतप्रकाशिका “द्विविधावधिवैधुर्यरूपमेव नित्यत्वं वेदे विवक्षितम् । तथापि पूर्वावधि- विधूननं प्राधान्येन सिषाधयिषितम् । स्वतन्त्रपुरुपविश्रान्तेनिरसनीयत्वात् । तन्निररानेच प्रतिकल्पं तथाभावेनोत्तरावधिबन्धुर्यसिद्धेश्च । ततश्च वचेतनित्यत्वमपौरुषेयत्थञ्चैकमितिफलितमिति । सर्वकालेति । पेच्चुमागलाम् अन्द अदिगरणत्तिल्, सॊऱ्पॊरुळुम् करुत्तुप्पॊरुळुम् इरुक्कुम् पडियै “सेच्वरमीमांसै” ऎऩ्ऱुम् नूलिल् काट्टियिरुक्किऱुेम्। संस्कृत पिरषाबदङ्गळ् ऎल्लाम् अनादिगालमाग अव्वोबॊरुळ् कळिल् कुऱैवऱ् कट्टुप्पाट्टुडऩ् पेसप्पडुगिऩ्ऱऩ। आगैयाल् अवैगळै - ऒरुवऩ् मुदऩ्मुदलाग इट्टुक्कट्टिवैत्ताऩ् ऎऩ्ऱु सॊल्लक्कूडादु। उलगिल् सिल सॊऱ्कळ् - Eतेवगत्तऩ्- (१२) : वेशिकाशयप्रकाशसहिते देवकुलप्तिवचन, विश्वामित्रादिसञ्ज्ञकपूर्व पूर्व पिवेदभाग अध्ययन रङ्ग) Gani GriGg रङ्ग @ प्रवत्तिps। नित्या वेदॐॐॐॐ — श्रीहियवपश्वादिsi ur इन्द्रादिव प्रवाहनित्य सुकृत विशेषवश अनित्यार्थसंयोगविरोध
" रघुवंशादिपौरुषेयग्रन्थाहि नसर्वकालेष्यपि नियतैकरूपक्रमवत्तयोश्चार्यन्ते । अपितु वकचित्कदाचिदेव । तत्रापि न नियतैकरूपकमेण । प्रतिदेशं प्रायः पाठभेदेन नानाक्रमतया तेषां उच्चारणदर्शनात् । एते सर्वे पि स्पाभिलषितक्रमेण पव्यमानं शब्दराशि रघुवंश इत्येव प्रतियन्ति । तन्नबाध्यते । वेदेतु किश्वदन्यथापठनेपि नसबेदः । स्वयन्तथाभिमानेपि परेण प्रतिषेधात् । एकरूपक्रमेति । पूर्वपूर्वोच्चारण क्रमसजातीयोत्तरोच्चारण क्रमेत्यर्थः । क्रमश्चाक्षरानुपूर्वी । यथो इपेत्वा” इत्यादी इकारोत्तरपकारोत्तरौकारोत्तरतकारत्वादिरातु- पूर्वी । अनदृष्टान्त प्रदर्शनंयथो क्रमव्यवतीति । उच्चारणक्रमव्यक्तीत्यर्थः । अयमाशयः - नकेवलं वर्णाः पदादीनिवावेदः । तदाहि तन्नित्यता वचेतनित्यतां प्रयोजयेन् । अपितु नियतक्रम विशिष्टतयोच्चार्यमाणा- नि तानि वेदः । उच्चारण क्रमश्च पुरुषप्रयत्नसाध्यत्वादनित्यएव सर्वेषाम्मते । तथाच वर्गोस्वरूपनित्यत्वेपि अनित्य क्रमव्यक्तिविशेषविशिष्टतया तेषामप्यनित्यत्वात् कथं वचेतनित्यत्वंसाधयिष्यसि । ततश्चत्वयाप्यगत्या तत्क्रमव्यक्ते स्सर्वकालेष्वप्यकरूप्यमेव नित्यत्वं वक्तव्यमित्यागतोसिमदीयं मार्गमिति । किश्व-वर्णनित्य स्वमात्रेणचेत् वेदोपि नित्यः, तदारघुवंशादिरपि तथास्यात् । तेषामपिवेदवद्वर्णमयत्वात् । अस्मन्मार्गे खीकृते रघुवंशादिषु नतथाप्रसङग इतितक्तमनुपदमेवेत्यपिबोध्यम् । ईश्वरेति । योब्रह्माणं विदधाति पूर्व योवं वेदांश्च प्रहिणोति तस्मै इति ईश्वरोपि कल्पादी संस्कारनिरपेक्षमेव यथापूर्वकल्पमस्खलित घर्णपदवा- कयानुपूर्वीकतया वेदराशि साक्षात्कृत्य स्वप्रथमजाय चतुराननायोपदिशति । सचतमधिगत्या हितसंस्कार- रसन् पश्चादागतेभ्यश्शिष्येभ्यस्स्मृत्वा वेदतदर्थादिकम्, तेपितथा तेपितथेति सर्वत्रकरूपमेव प्रवर्तन मितिभावः । तथाचतस्त्वमुक्ताकलाप:- " शब्दानित्यत्वतोपि श्रुतिषु न बिलयत्यात्मव्यक्तिनीत्या तन्नित्यत्येच काव्यादिकमपि नकथं नित्यमित्यभ्युपैथि । तस्मान्निर्त्येक रूप कमनियमवशान्नित्यभावश्शृतीना- मीशोप्यध्यापकोनः परम (मि) तिच किर्तणं नित्यत्वमुक्तम् । " इति । अथस्योक्तं अपौरुषेयत्वपर्यवसायि नित्यत्वंविना केवलङ्कालघटितनित्यत्वमावस्य वेदेश्वीकारोव्यर्थइत्याह-वर्णेति । नहिपरमाणवो नित्याइति घटाविरपिनित्यः । वेदस्यवर्णसमूहत्ववत् परमाणुपुञ्जरूपत्वस्य घटादियुकैश्चिदङ्गीकारात् । तन्नित्यत्वे यञ्जदत्तऩ् - ऎऩ्बऩबोऩ्ऱवै इट्टुक्कट्टिवैत्तवैळे। आऩालुम्, अवऱ्ऱै उदाहरणमाक्कॊण्डु, ऎल्लासॆऱ्कळुमप्पडिये ऎऩ्ऱु सॊल्लवॊण्णादु। अप्पडि यल्लामलुमिरुक्कलामल्लवा? संस्कृतबदङ्गळ् ऎल्लावऱ्ऱैयुम् आदियिल् ऒरुवऩ् उलगिल्गट्टि वीट्टाऩ् ऎऩ्बदुनम्बत्तगादबेच्चु यार् अवऩ्? नम्बोऩ्ऱवऩा? अप्पोदु अगिलउलगिलुम् ऒरेमादिरि पाषै परवादु, वडमॊऴि इलक्कणमऱियुम् तिऱमै इऩ्मै परमतभङ्ग समुदायदोषाधिकारः (१३) एतन्नित्यत्वापातात् । तत्र तेषामणूनामायोजनं यत्नतः क्रियमाणमनित्यमिति पुञ्जोऽनित्यइतिचेत्, अत्रापिवर्ण नित्यत्वेपि तत्क्रमस्य पुरुषबुध्धधीनत्वात् वेदोपि वर्णक्रमघटितोऽनित्यस्यादेवेत्यर्थः । तथाच- मीमांसकानां एतदर्थो यत्रो निष्फलएवेत्याह-शब्दाधिकरणेति । तत्रहि - “कर्मके तवदर्शना” दित्यादिना पडभिस्सूलैश्शब्दानित्यत्वमाशङ्कय- “समन्तुदर्शन” मित्यादिभिस्तन्नित्यत्वं सिद्धान्त्यते । शबरखामी तद्भाय्यकर्ता । आदिन वार्तिककृत्कुमारिलादयोग्राहयाः । अनपेक्षितेति । वचेतनित्यध्यानुपयुक्तेत्यर्थः । ननु प्राचीनप्ताज्ञपरिगृढानामुक्ती एवमनादरोनयुक्त इतिचेदाह - बौद्धेति । तस्सर्वक्षणिकमित्युक्ते स्वबुध्धतिशय- चिरव्यापयिपया शब्दादिकं सर्व नित्यमिति वैभवादुवतं मीमांसकेरितिभावः । सर्वार्थसिद्धौतु- “॥।फन्तह वर्णानित्यत्वे वचेतनित्यत्वं सिध्धतीत्यन्तर्भातस्यास्तिक्यनिमित्तचोद्यं परिहर्तुं वर्णनित्यतोक्ति” रित्यभ्यधामि । तथं तत्वध्यानि सूत्राणि योजनीयानोत्यत्राह - अब्वधिकरणेति । शब्दनित्यत्वाधिकरणेत्यर्थः । सेश्वरमीमां- सेत्याचार्यकृतः जैमिनीयपूर्वमीमांसासूत्राणां व्याख्यानरूपो निबन्धः । तत्त्रेश्वरसद्भावमङगीकृत्यैव व्यारव्यानप्रणयनात् सेश्वरेतिविशेषणम् । शबरस्वाम्यादीनान्तु निरीश्वरं व्यारव्यानम् । एतत्तु तर्ववद्रष्ट- व्यम् । प्रकृतविषयश्च । नन्वथापि वेदस्यानित्यत्वमन्यथा प्राप्तोति । लोफेसर्वेषां संस्कृत शब्दानां साङ्केतिकत्वेन सङ्केतयितृ- पुरुषसापेक्षत्व, लोकवेदाधिकरणन्यायेन तेषामेवशब्दानां वेदेपिप्रयोगेण, वेदस्यापि पौरुषेयत्वापत्तेः । प्रसिद्धं हि - " यएवलौकिकास्तएववैदिका " इति । न्यायपरिशुद्धिरपि “भाषाप्रयुक्तस्सर्वोपि वेदेक्वापि प्रयोगवान् । वेदक नियतश्शब्दः नान्यत्रेतिव्यवस्थितिरिति । ततश्चैवञ्जातामपिशङ्खकान्निराकरोति- संस्कृतेति । एवं कथनेनेतरभाषाणां नैवं शीतिरिति वक्ष्यमाणं घोत्यते । शङ्कानिरासक सिद्धान्तांशप्रथ- मन्दर्शयति- अनादियाकविति । वेदघटकसंस्कृतपदानां साङ्केतिकत्वस्यैवाभावात् स्वाभाविकार्थबोधकशक्ति- शालिषु तेषु नसङ्केतयितृपुरापेक्षेति नोक्तरीत्या वेदपीरुषेयत्वानित्यत्वे भविष्यत इति भाव: । अबाधितेत्यादिकं बहुव्रीहिः । अनादित्वं नित्यतार्थं, अवाधितत्वं प्रामाण्याय, नियतत्वं अपभ्रंशादिवारणाय चकीत्यन्न्ते । अथपूर्वपक्ष प्रदर्शनम् - लोकत्तिलेइत्यादिना । केचनशब्दाः वेवदत्तादिशब्दाः । साङ्केतिका:-पित्ताविभिरिदं- प्रथमं केषुचिदर्थेषु वोधकतया प्रयुक्ताः । अनुमित्पार्क इति । अयमाशयः - पदानामर्थबोधकत्वं सङ्केता- रव्यसम्बन्धज्ञानंविना नोपपद्यते । यथाप्रत्यक्षादीनामर्थबोधकत्वं इन्द्रियार्थसन्निकर्षसम्पादनं विना । नचबोधकत्वमेय तयोस्सम्बन्धोस्त्वितिचाच्यम् । बोधकत्वनिमित्तभूत सम्बन्धप्रश्ने तस्यैवोत्तरत्वायोगात् । अन्यथाऽऽत्माश्रायापत्तेः । अतएवह यर्थप्रतिपत्तये प्रथमं शिक्षकाः - " अस्यपदस्यायमर्थ " इति बालान् शिक्षयन्ति । तथाच विप्रतिपन्नास्सर्वेशब्दाः साङ्केतिकाः वाचकत्वात देवदत्तादिशब्दवदित्यनुमातव्यमिति । अथनुमानदूषणमाह– विपक्षेति । साङ्केतिकत्वरूप साध्याभावपक्षइत्यर्थः । एतदुक्तम्भवति - अनुमानस्य हिविपक्षेदण्डभूतस्तकंआवश्यकः । यथा-यदि वह्निनंस्यात्तह धूमोपिनस्यादिति । अन्यथानुमानस्या- प्रयोजकतापत्तेः । तत्त्वश्वानुमानस्य पृथकपूवणं भवति व्याप्यत्वासिद्धिमध्येऽन्तर्भवतिवेत्यन्यदेतत् । (१४) देशिकाशय प्रकाशसहिते १ तथाचैतदनुमानमपि तथा । अनादिप्रयोगविषयाणां संस्कृतपदानान्तत्तदर्थबोधकत्वस्य तत्तत्स्वभावसिद्धत्व- खोकारेण साङ्केतिकत्वाभावात् । यत्तुबोधकत्वनिमित्तप्रश्ने तस्यैवोत्तरत्वानुपपत्तिरिति तन्न तच्छब्दस्य- तदर्थबोधकत्वन्तत्स्वभावप्राप्तमितिकथनेऽनौचियविरहात् । अग्नेर्दाहकत्वस्यतत्स्वाभाविकत्ववत् । प्रत्युत सङकेत सिद्धत्वपक्षएव सङ्केतग्रहणार्थशब्दप्रयोगस्यापि सङ्केतग्रहणान्तरसापेक्षतया नवस्थानात् । प्रत्यक्षेतु दृष्टत्वात्सन्निकर्षस्याप्रत्यारव्येयत्वम् । ननुर्तीह अग्नेरिवस्पृष्टमात्रस्य दाहकत्वम्, इहापि श्रुतमात्रस्य शब्दयार्थप्रत्यायकत्वमस्तु । उभयोरपि स्वाभाविकत्वाविशेषात् । तथाच व्युत्पत्तिशिक्षण- वैयर्थ्यमितिचेन्न । सङ्केतसिद्धत्वपक्षेवाकथन्नत दिति सङ्केतसिद्धत्वपक्षेवाकथन्नत दिति प्रश्नोदयात् । सकेताख्यसम्बन्धग्रहणाय - भविष्यतीतिचेत् एवमेवात्रापि शब्दविशेषेऽर्थविशेषबोधकत्वस्वभावस्य प्रतिनियतस्यग्रहणायेति ब्रूमः । यतोहितव्रतत्रवस्तूनांस्वभावाभिद्यन्ते । यत्रतु वस्तु सत्तया कार्यकरं यथावह्निः ढाहकरः । तत्रतत्स्वभावस्य तस्मिन् स्थितस्यापि तथैय फार्यकरत्वामिति नतत्वग्रहणापेक्षा । यत्नतु वस्तु गृह यमाणतया कार्यकर यथा धूमोऽग्न्यनुमानस्य, तत्र तज्जननस्वभावस्य व्याप्त्याद्यपरपर्यायस्यापि तथैव कार्यकरत्वमिति भवतितन तद्ग्रहणापेक्षेति प्रकृतेपिशब्दानां ज्ञायमानानामेवार्थबोधकत्वगितितवावश्यं तत्स्वभावग्रहणेनभाव्यमिति नश्रुतमान एवार्थबोधइति । एवंविपक्षेपाधकाभावप्रदश्यं साङ्केतिकत्वपक्षे बाधकसद्भावमप्याह - संस्कृतेति । सर्वशब्देतिभावाया बहुमुखंवैपुल्यं, एकस्येति-कल्पितकसङकेतयित्वा तावद्वचेतनस्यदोष्कर्म, सम्प्रतिपन्नेति- कथञ्चकल्पनेपि तस्य सर्वैरश्रद्धेयत्वश्व सूच्यते । अथापिकामं कल्प्यतं कश्चित्सङ्केत यिता । सकिमर्वाचीनेष्येव कश्चित् अथवेश्वरएवप्राचीन इतिविकल्प्य प्रथमं निराह - सर्वलोकेति । यद्यर्वाचीनः कश्चित् कल्पकः, तहितत्तदनुबन्धिबन्धुजनमनोमात्रविश्रान्ता सा भाषाभवेत्, यथाद्राविडान्ध्रादयः । संस्कृतन्तु आसेतुर्हमाचलं सार्वत्रिकन्दृश्यते । नतदातदुपपद्येतेतिभावः । यद्यप्याधुनिक पुरुषसङ्केतितानां आङ्ग्लभाषादीनां सार्वत्रिकत्वं, संस्कृते द्राविडादिदेशेषु द्वेपश्च विलोक्यते । तथापितत्-अर्थकामप्रयुक्तमिति, संस्कृता द्विशेषो बोध्यः । अवबहि महाजनपरिग्रहो बिहोकयते । तदुक्तं कुसुमाञ्जली - फः पुनरयं महाजनपरिग्रहोनाम ? हेतुदर्शनशून्यं ग्रहणधाणार्थानुष्ठानादिः । नात्रवैदिकमते आलस्यादिनिमित्तम् । दुःखमयकर्मप्रधानत्वात् । नाप्यन्यवबौद्धादिष्वनधिकारेणानन्यगतिकतायवानुप्रवेशः । परः प्रार्थ्यमानानामप्यवाननुप्रवेशात् । नापि - भक्ष्यपेयाद्यद्वैतरागः । तद्विभागव्यवस्थापनात् । नापिविप्रलम्भिपापण्डादिभिस्यह संसर्गात् पित्रादिक्रमेण प्रवर्तनात् । नहि पित्रादयस्त्वं पुत्रं विप्रलभन्ते । नापिजीविका, प्रागुक्तन्यायेन दृष्टफलाभावात् । सम्भवन्ति- चैते तवबौद्धाद्यागगपरिग्रहे इतिवक्ष्यतेइति । तपभ्रंश भाषाणामय्यनादिताऽस्तु, सङ्केतयितुरभावादे- येति प्रतिवन्दिं निरस्यति - शक्तयभावेति । संस्कृतव्याकरणादिधारणार्थावगमाद्यसामध्येत्यर्थः । ततएयहि अपभ्रंशोत्पत्तिः । " शास्त्रेषु संस्कृतादन्यदपभ्रंशतयोदितिमिस्मृतेः । अत्रप्रतिबन्धसम्भश्च सेश्वरमीमां- सायान्दशतः - " वस्तुतस्तुविशेषं ब्रूमः । संस्कृतयो नितयैव तावत्प्राकृतादीन्यभियुक्तैरनुशिष्यन्ते । नचैचं संस्कृतस्य काचिद्योनिः ।॥। अपभ्रंशाइत्येवतेषांव्यवहारः अस्यतु संस्कृतमिति । इति । अथ कल्पादावीश्वरोस्य सङ्केतयितेति वैशेषिकायुक्तं द्वितीयमपितूरीकरोति — जगवादीति । ईश्वरस्तु प्रयोज्यबालप्रयोजकवृद्धा-
परमतभङ्गे समुदायदोषाधिकारः १ (१५) दिनानारूपी भूत्वा कल्पादी सर्वत्र संस्कृतपदानि सङकेतयामासेत्यत्र न किचित्प्रमाणमित्यर्थः । प्रत्युत बाधकप्रमाणमेवास्तीत्याह - सर्वेषामित्यादिना । कर्माणिवर्णाश्रमादिधर्मान् । संस्थाः देवमनुष्याद्याकारान् । देवमनुष्यादिसमारव्यासंस्थानादीनां वेदेषु विशदं कीर्तनात् प्रतिकल्पं नित्य ईश्वरः नित्यं वेदं दृष्ट्वेय तत्तद्युक्ततया प्राणिनस्सृजतीत्यर्थः । पदेति रूपकर्मादीनामप्युपलक्षणम् । अस्मिन्नर्थे श्रुतिमपि प्रमाणयति- इप्पडिक्कु इति । “वेदेन रूपे व्याकरोत्सतासती प्रजापतिः । सभूरिति व्याहरत् । भूमिमसृजतइत्यादि- श्रुतिवाकयान्यभिप्रेतानि । सतासती-सदसती । चिदचिद्रूपे इतियावत् । संस्कृतान्तर्नकिश्चिदपि पदं साङ्केतिकं विद्यत इति द्योतयितुम् सर्वपदेति । ननु सीतादिसंस्कृतशब्दानां त्यादिव्यक्तिविशेषेऽस्माभिरेवसें केतकरणात्, कथंसर्वशब्दासङ्केतिकत्वमितिचेत् न क्वचिन्मुरख्यस्यापि शब्दस्यान्यत्र गौणत्ववत्, “सोतालाङ्गलपद्धतिरि” ति हलस्य मार्गेऽसङ्केतिकस्यानावेस्सीतादिसंस्कृतशब्दस्य जनकपुत्र्यां साङ्केति- कत्वेप्यदोषात् । देवदादिसङ्केतनामसु तद्घटक देवदत्तेति पदद्वयस्याप्यन्यत्त्रंवं रोत्यैवासाङ्केतिकत्वं बोध्यम् । नचैवमपि डित्थादिसङ्केतनामसु कागतिरितिवाच्यम् । तेषां यदृच्छाशब्दत्वेन संरकृतत्वाभावात् । संस्कारोहि प्रकृतिप्रत्यययोगः । सोन नास्ति । इति । अत्र यद्यपि संस्कृतपदानामनादित्वस्थापनं नवचेतनित्यत्व- सिधद्धयर्थं क्रियते । “लिङ्गदर्शनाच्चे"तिसूत्रे शबरस्वाम्यादिभिराचायैश्च युक्तिनिरपेक्षमेव - “वाचा विरूपनित्यये” ति श्रुत्यादिबलादेव तत्सिद्विवचनात् । अथापि संस्कृतपदानित्यत्वप्रयुक्तां तद्द्घटितवेदा- नित्यत्वशङ्कां परिहर्तुमेव । तथाच सेश्वर मीमांसा - " पदनित्यतया वचेतनित्यत्वं न प्रशास्महे । तदनित्यतया प्राप्ता निषेद्धव्या त्वनित्यते " ति । एवं साङ्केतिकत्वपक्षे युक्तिविरोधम्प्रदर्थ्याधुना प्रमाणबिरोधमप्याह- इति । वैशेषिकादीनां वैदिकत्वाभावे श्रुतिविरोध स्याकिश्वित्करत्वात्तदुक्तिः वेदावलम्बीति । अनादिना पाशुपतादिविवक्षा । तेनापि वेदस्येश्वरोक्तत्वस्वीकारात् । श्रुतिः - " वाचाविरूपनित्योदिः । पराशरवाक्यं -” नामरूपञ्चेत्यादिकं पूर्वमेवोक्तम् । “तेनप्रोक्त” मितिपाणिनिसूत्रभाष्ये पतश्वलिराह- “नहिछन्दांसि क्रियन्ते । निध्यानि छन्दांसि” इति । प्रभृतिशब्देन शौनकादिग्रहणं - " दाशत्रय्यो मधुच्छन्दप्रसृतिभि र्हप्टोतिकथनात् । हृष्टत्वमेव नतुकृतत्वमितितदाशयात् । एवं वेदपदानां साङ्केति- कत्वनिराकरणेन तत्प्रयुक्त वेदवाकय पौरुषेयत्वशङकापि दूरोत्सारितेत्याहइत्ताले इति । असाकेति- करवेनेत्यर्थः । तृतीयार्थः प्रयोज्यत्वम् । अन्वयश्चास्य पौरुषेयत्वे । एवञ्चोत्तरवाकेयपि पौरुषेयत्वशङ्काया एवनिराकरणात् तेनास्यवाक्यस्य पुनरुक्तिरिति निरस्तम् । तच्छङका हेत्वोरुभयत्र भेदादिति । दत्तो- तरमिति । उक्तश्रुत्यादिप्रमाणविरोधादेवेतिभावः ।
ननुवेदः पौरुथेयः वाक्यत्वात् इतरवाक्ययत्, इत्यन्ययिना, वेदः सर्वज्ञपुरुषप्रणीतः वेदस्वात् यन्नैयं तनयं यथेतरवाक्यमिति व्यतिरेकिणावाऽनुमानेन तत्सिद्धेरिति पुनश्शकते हेत्वन्तरेण - वाकयत्वेति । वेदस्वाद्यनुमानेति । तद्धेतुकानुमानेत्यर्थः । संस्कृतपदानामसाइकेतिकत्वेपि नियतानुपूर्वीकपदसमुदायस्यैव- वाक्यत्वात् पुरुषबुध्धर्धानसन्दर्भवत्त्वसिद्धेर्वेदः पौरुषेयएव पुनरप्यातति । वेदस्यातिविलक्षणत्वेनेश्वरप्रणीत- (१६) देशिकाशयप्रकाशस सिते त्वाद्वेतिभावः । तथाचागमप्रामाण्यं - “अत्राह किमेवंवेदाअपि " पुरुषानुभवाधीनप्रामाण्याः पौरुषेयाएव ? कस्संशय: ? वाक्यत्वंहि पराधीनरचनत्वस्वभावं उपलभ्यमान कथमपरधाऽवतिष्टेत ? वचेतनाम्नो ग्रन्थस्या यम्महिमा, यत्केनचिदसन्दृग्धोपि बाक्यत्वेनावतिष्ठत इतिचेत् । तहि पर्वतवर्तिनोधूमस्यायम्महिमा, यज्जवलनमन्तरेणाप्यनुच्छिन्नसन्तानो गगनतलमधिरोहतीति किन्नस्यादिति । दिपक्षे-वेदानां पौरुषेयत्वा- भावबाधकश्व नदृश्यते । प्रत्युत-वेदा अबुध्यर्धानसन्दभाः वेदत्वात् । यस्तु तदधीनसन्दर्भऽस्सनवेदः यथाभारतादिरिति साधकानुमानश्वदृश्यत इति बोध्यम् । श्रुतिः “चाचाबिरूप ! नित्ययेत्यादिः पुर्वोक्ता । ननुवेदेऽनित्यत्वसाधकवाकयध्यानुमानस्य श्रुतिस्मृत्यादिविरोधः पुर्वमुक्तोऽसिद्धएव । स्मृत्येव कयाचित- दनित्यत्वबोधनादित्यत्राह प्रतिमन्यन्तरञ्चोति “अनन्तावैवेदा” इत्यसंरव्यातेषु वेदेषु कृत्स्नभागस्य मितायुषापुरुषेणाध्येतुमशकयत्यात् किश्विदंशलोपे प्राप्ते, तत्तत्कल्पारम्भे लुप्ततदंशानां पुनः प्रवर्तनमेवोच्यते । नत्वपूबीरम्भइतिभावः । अन्यान्नूतनप्रादुर्भावान्तरवती । अथ पुनः पौरवेयत्वं प्रकारान्तरेण प्राप्तङ्खण्डयति- ऋषीति । “अयंसोऽग्निरिति विश्वामित्रस्य सूक्तं भवति - नमऋषिभ्योमन्त्रकृद्भयः - मन्त्रकृतो वृणीते- विश्वेभ्थः काण्डऋषिभ्यस्स्वाहा - " इत्यादिषु तत्तन्मन्त्राणां तत्तदृषिकृतत्वं श्रूयतइत्यभिमानः । याज्ञवल्कयति । द्वापरान्ते - “उत्सन्नान् भगवानु वेदानुज्जहार हरिस्स्वयम् । चतुर्धाव्यभजत्तांश्चे” ति वेदविभजनाधिकृतो व्यासरूपी भगवान् बोदान् प्रथमं चतुर्धाकृत्वा - " अथशिष्यान् प्रजग्राह चतुरोवेद- पारगानि” तिबैलवैशम्पायनजैमिनिसुमन्तुनाम्नश्शिष्यांश्चतुरसम्पाघ चतुरोवेदानध्यापयामास । तेषाम्मध्ये यजुर्वेदाध्यायिनि वंशम्पायनेपि स्वयं - " यजुर्वेदतरोश्शारवा स्सप्तविंशान्महामुनिः । वंशम्पायननामासी व्यासशिष्यश्चकारयं । इति याज्ञवल्कयादीन् शिष्यान् परिगृह्य सप्तविंशतिधा यजुर्विभज्य प्रवर्तयति सति, याज्ञवल्कयः कदाचिदाचार्येण सह कलहायमाणः तत्सकाशे स्वाधीतान् वेदान्वमतिस्म । तांश्च भागान् तित्तिरिनामानः पक्षिणोऽभक्षयन् । ततएवतेषां तैत्तरीयसञ्ज्ञोत्पत्तिः । अथचयाज्ञवल्कयो वेदार्थी सूर्यस्य स्वस्तोत्रेण प्रीतस्य वाजिरूपेणागतस्य सकाशाद्वाजसनेयकसञ्ज्ञकं शुक्लयजुर्वेदमधिजगरमेतिकथा – " याज्ञव- ल्फयस्तदा प्राह प्रणिपत्य दिवाकरम् । यजूंषि तानि मेदेहि यानि सन्ति नमे गुरौ । एवमुक्तो ददौ तस्मै यजूंषि भगवान् रविः । अयातयामसञ्ज्ञानि यानि वेत्ति नतद्गुरुः । इतिरीत्या विष्णुपुराणे श्रूयते । तथाचानया कथया वेदविशेषस्येदम्प्रथमं याज्ञवल्केयन क्लप्तिरभूदिति पौरुषेयत्वञ्ज्ञायते । यद्यपि तस्म- इदम्प्रथमं सूर्यएवोपादिशदितित्तत्रकथनात् न याज्ञवल्कयेन वेदस्कृप्तिः तथापि वेदस्य पौरुषेयत्वं संसारिमनुष्य- विशेषकृतत्वरूपमेव विवक्षितमिति, स्थितस्यापि देवविशेषकृतमानसोपदेशस्यानादरणम् । देवताप्रसादाद्य- धीनवेदोपदेशस्यापीरुपेयत्वपक्षसाधारण्याच्चेति बोध्यम् । विश्वामित्रेत्यादिस्समाधानपरः । अवश्रीभाष्यं- “अतएवच नित्यस्य” मितिसूत्रे - एभिरेवच - मन्त्रकृतोवृणीते- इत्यादिभिः वेदशब्दे तत्तत्काण्डसूक्तकृतामृष णां आकृत्यादिकं परामृश्य तत्तदाकारान् तत्तच्छक्तियुक्तांश्च सृष्ट्वा प्रजापतिस्तःनेय तत्तन्मन्त्रादिकरणे नियुडवते । तेत्रि प्रजापतिनाहितशक्तयस्त तवनुगुणं तपस्तप्त्वा नित्यसिद्धान् पूर्वपूर्ववसिष्ठादिदृष्टान् तानेव मन्त्रामनधीत्येव स्वरतो वर्णतश्चास्रवलितान् पश्यन्ति । अतश्च वेदानां नित्यत्वं एषां मन्त्रकृत्व-परित काठकादिसमाख्या विशेषाङ्क परमतभने समुदायदोषाधिकारः इप्पडि स प्रवादनित्य प्रवर्तक विशेषसम्बन्धनिबन्धन (१७) शुoun पौरुषेयत्वहेतुकं खाली। जगत्कारणपुरुषां वेदान्तां जनि क्रङ्क्रमण काढणं कु धात्वर्थ Iron प्रादुर्भाव क्रं क्री८०० तत्पर। २५ ब्रह्मानं वेदान्ना सङ्क्रा” कां की ‘: वाक्य की सुव्यक्तछं। यं अर्थ-“अनादिनिधनापा वागुत्सृष्टा स्वयम्भुवा । आदो वेदमयी दिव्या यतस्सर्वाः प्रसूतयः ॥ " इत्यादिमहर्षिवाक्य निर्णीत। G चोपपद्यत इति । ततश्च विश्वामित्रादीनामपि प्रवाहानादितया पूर्वपूर्वविश्वमित्राददृष्टमेव वेदभागमिदानीन्तनो पि विश्वामित्रः पश्यति, प्रवर्तयति च । तत्रचेदानीन्तनाध्यापक व्यक्तिवदस्यापि प्रवर्तकत्वमात्रे स्वीकृते सति- अविशेषादध्यापकान्तरस्य नाम्नापि सूक्तविशेषादिर्निर्दिश्येतेत्यतः विश्वामित्रादेः कल्पादेप्रथम प्रवर्तकत्वमे स्वीकर्तव्यमिति तदिदमुच्यते - पूर्वपूर्वेत्यादि । १ तथाच - " यममि " रित्या देनून नवेदभागस्य स्वसमाननामक- पूर्वर्षि विशेष प्रवर्तितस्यानधीत्यैव कल्पादौ सुकृतगौरवात्प्रथमं प्रवर्तनमभूदिति, नैवमध्यापकान्तरेण क्रियत इति विश्वामित्रस्य सूक्तं भवतीत्यादेराशयः इति भावः । यद्यपि - ’ गुरुमुखमनधीत्य प्राह वेदानशेषानिति श्रीविष्णु- चित्तदिव्यसूरिरपि एवमेव स्तूयते, तथापि - अनधीत्य प्रवर्तनां शतौस्येपि प्रवर्तितवेदभागानां नूतनत्वतद- भावाभ्यां विशेषो बोध्यः । तावतापि अध्ययनतदभावाभ्यामेव श्रीविष्णुचित लौकिकाध्यापकान्त र वैलक्षण्य- सिद्धेः । सुकृतेति । तदुक्तं - " युगान्तेऽन्तर्हितान् वेदान् सेतिहासान् महर्षयः । लेभिरे तपसा पूर्वमनु- ज्ञातास्स्वयम्भुवेति ।
नन्वथापि - " इन्द्र आगच्छ दखि आगच्छे” त्यादिषु श्रुतानामिन्द्रादिशब्दानां नित्यनिष्कृष्टाल- स्वरुपवा चित्वाभावादनित्याकृतिविशेषविशिष्टव्यक्तिवाचितया तादृशशब्द घटितवेदानामनित्यार्थसंयोगाप चिरित्य- त्राह – नित्येति । अर्थसंयोगः=अर्थन सम्बन्धः । सच वाच्यवाचकभावादिरेव । तद्रूपो विरोध इत्यर्थः । यद्यपि सामान्यतश्शब्दानां गृत्तभविष्यद्वर्तमानार्थकत्तया प्रत्यक्षादेरिवार्थसमानकालता निर्धन्धो नास्त्येव । तथाच कथम् अनित्यार्थसंयोगो दोषः इति पौरुपेयघटादिशब्देषु तदभावात् इति ; तथापि - इन्द्राद्युत्पत्चिपूर्वं तद्ध्वंसोत्तरका- लञ्चेन्द्रादिदेवताभावात् तदाह्वानार्थस्य वेदवाक्यस्य पूर्वोक्तस्य तदानीमपि भावान् अर्थशून्यत्वं स्यात् । तदानीं तस्याभावेऽनित्यत्वं वा भवेदित्यभिसन्धिः । उक्तदिशैच समाधानमुच्यते ब्रीहियवेति । तथाच यथा- न लोकः कदाचिदपि त्रीहियवादिशून्यो भवति, तेषां प्रवाहानादिलात् तथैवैकेन्द्रादिनाशेषि तज्जातीयव्यक्त- " यालेवन्द प्राकृतादि, पाषैगळैप्पोल ऎऩ्ऱुम् कूऱमुडियादु। सृष्टियिऩ् आरम्बत्तिल् संस्कृतत्तै ईसुवरऩ् इयऱ्ऱिऩाऩ् ऎऩ्बदऱ्कुम् आदारमिल्लै। मुऱ्ऱि लुम् माऱासु-अनादियाऩ वेदसप्तङ्गळैक्कॊण्डे ईसुवरऩ् ऎल्लोरुक्कुम्। पॆयर्, वरुणासिरमधर्मङ्गळ्, उरुवअमैप्पुगळ्, इवैगळैत्तऩिदऩिये सॆय्दाऩ् ऎऩ्ऱु मनुबरासरादिरिषिगळ् कूऱियुळ्ळार्गळ्। सुरुदिगळुम्गूऱुम्, संस्कृतच्चॊऱ्कळ् ईसुवरऩाल् सङ्गेदम् सॆय्यप्पट्टवैये ऎऩ्ऱुवैशेषिकर्मुदलियोर् सॊल्लुवदुम् (१८) । देशिकाशयप्रकाशसहिते द्वापरासाठी व्यासप्रवाहमुख क्रं। ६६० व्यासप्रवाहमुख क्रं। ६० शाखाभेदकरण(ob, GOT कालक्रम सङ्कुचितप्राण अधिकारिक ग्रहण सौक पथि [LDIT ६or विभजना दिविषय काठी " तपसा ब्रह्मचर्येण व्यस्य वेद सनातनम्” इत्यादिeaf प्रसिद्ध। @६४६० सारस्वतपाठसहितैकदेशबन्धसन्धानादि कळाले वरुम् ६० स्वल्पक्रमवैपम्पमात्र प्रामाण्यविरोधि m। अविच्छिन सम्प्रदायका G सर्वलोक कङ्क्रीट की वेदी- “अन्यथाकरणे चास्य वहुभ्यस्स्यानिवारणम् ।” का ढाङ्की pulgu ऎऩ्गिऱबडिये " यन्तरोत्पत्त्या न कदाचिदपि लोक इन्द्रादिशून्यः । ततश्च न वेदस्यानित्यार्थसंयोगविरोध इति हृदयम् । तथाच- ब्रह्मसूत्र – " शब्द इति चेन्नातः प्रभवात् प्रत्यक्षानुमानाभ्या” मिति । इयांस्तुविशेष:- शारीरके प्रथम- –मचेनसूत्रेणा नित्यार्थसंयोगविरोषं प्रशमय्य, तदनन्तरं - " अतएवच नित्यत्व " मितिसूत्रेण मन्त्रकाण्डकृत्त्वादीनां निर्वाहोऽभ्यधायि । अत्र तु — प्रथममाचार्यैः “ प्रतिमन्वन्तरचे " त्यादौ प्रवचनपदार्थनिष्कर्षणप्रसङ्गात् मन्त्रकृत्त्वादीनामपि प्रवचन विशेषत्वेन तदनन्तरमेव निर्वाहोऽकारि । ततः पश्चादनित्यार्थसंयोगस्येति क्रमो बोध्य- इति । ननु " तेन प्रोक्त” मित्यादिना विहिततद्धितप्रत्ययान्तकाठकादिसमाख्या सद्भावेन वेदस्य कठादिप्रोक्त- स्वावगत्या पौरुपेयत्वं पुनः प्राप्तमित्यत्राप्युक्तछायया समाधते — काठकादीति । तथाचात्रापि कठारव्यव्यक्ति- प्रवाहाङ्गीकारात् कल्पादीनां प्रथमप्रवचनमेव-तेनप्रोक्तत्वं, नान्यदिति मावः । इदमुपलक्षणम् - " विश्वामित्रस्य सूक्तं - काठक ” – मित्यादिनिर्देशनलात् पूर्वपक्षिभिरपि वेदस्येश्वरप्रणीतत्ववादिभिर्थथाश्रुतं वेदभागविशेषाणां ईश्वरभिन्नविश्वामित्रादिकर्तृकत्वं न कक्षीकार्यमिति इह प्रदर्शितैव दिक् सर्वेषां शरणमिति । नन्वस्तु तथैव स ईश्वरप्रणीत इति । " तस्मात्शनात् त्रयो वेदा अजायन्त - छन्दांसि जज्ञिरे तस्मादित्यादिश्रुतिभ्यः । तेपानात्- तपस्तप्यतः । आलोचयत इति यावत् । " तपआलोचन” इति धातुपाठात् । " यस्य ज्ञानमयं तप इति श्रुते- श्चेत्यत्र! ह— जगत्कारणेति । “जनी प्रादुर्भाव इति हि धातुपाठ इति भावः । " तस्य हवा एतस्य महतो भूतस्य निश्वसितमेतद्यदृग्वेद” इत्यादौ निश्वसितशब्देन वेदाना मनायासतः प्रादुर्भूतत्वं विवक्षितमित्यपि बोध्यम् । ननु—” पुत्रो जात " इत्यादाविवोत्पत्त्यर्थकत्वमेवास्तु ! अतआह-इदुइति । धातोः प्रादुर्भावार्थकत्वमित्यर्थः । " यो ब्रह्माण विदधाति पूर्व यौ वै वेदांश्व प्रहिणोति तस्मा " इति श्रुतौ प्रहिणोति प्राहिणोत् - ददौ इति हाथों- वाच्यः । ततश्च पूर्वमेववेदानां स्थित्यवगमः प्राप्त इति भावः । अत्रापि स्वयमपूर्वतया विरचय्य वितरणं विवक्षित स्यादित्यत्रेतोपि स्पष्टार्थकरमृतिवाक्यमुपादत्ते - इर्थमिति । स्वयम्भुवा परमात्मना । आदौ कल्पादौ । वेद- एऱ्पुडैयदु अऩ्ऱु- पलबलबिरमाणङ्गळ् मुरण्बडुम्। इव्वळवु सॊऩ्ऩवऱ्ऱाल् वेदङ्गळ् ऒरुवऩाल् इयऱ्ऱप्पट्टवैये ऎऩ्ऱवादमुम् अडिबट्टुप्पोगुम्। वाक्यमायिरुक्कैयाले, वेदमायिरुक्कैयाले वेदम् ऒरुवऩालियऱ्ऱप्पट्टदे ऎऩ्ऱु ऊहिप्पवर्गळुक्कु-अप्पडि इल्लाविट्टाल् ऎऩ्ऩ ? ऎऩ्ऱगेळ्वियुम्, वेदम् नित्तियम्ऎऩ्ऱ सुरुदिस्पृदिगळुक्कु ऎऩ्ऩ पदिल्? ऎऩ्ऱगेळ्वियुम्ऎऴुम्। “ऒव्वॊरु मन्वन्दरत्तिलुम् वेऱुवेदम्निर् मिक्कप्पडुगिऱदु” ऎऩ्ऱदऱ्कुम्, अव्वप्पोदुमऱैन्द परमतभने समुदायदोपाधिकारः (१९) । अल्पान्यथा- कालक्रम क्रं क्री उपप्लव शके १९६२६०, कलियुगं श्री पामरदेशाङ्कली। मी मूर्ख वर्णपदादिक करण प्रसक्तing निपुण ८०५६% निरस्त अनुवृत ६० ६०५१ Goo pluyi। अधिकारिक शक्तिवैकल्पीक ८० शाखोच्छे कां श्रीलं मलय-महेन्द्र विन्ध्य- हिमवत्प्रभृतिदेशविशेषवर्तिका अगस्त्य - परशुरामापस्तम्ब व्यासादिमहर्षिका अनुसन्धिक्रं तुक्कॊण्डिरुन्दु नाg म्बिऱन्दवाऱे ऎङ्गुम् अऩरम् ई प्पिप्पार्गळ्। आगैयाल् मयी स्वार्थे मयट् - वेद इत्येवार्थः । दिव्या दिन्युत्पन्नपदार्थवत् आश्चर्यरसावहा । यतो वेदात्-वेदशब्दात्- सर्वाः पृथिव्यादिप्रभृतयो भवन्ति । एपा चेदमयी वा गति पूर्वेणाभिसम्बन्धः । ’ स भूरितिग्याहरत् भुवमसृजते ‘ति श्रुतेः । अथ व्यासेन वेदशाखा करणश्रवणात् पौरुपेयत्वभ्रमप्राप्तिं कारणान्तरकथनेन वारयति द्वापरान्नेति - यद्यपि “एको वेदश्चतुष तु तैः कृतो द्वापरादिपु” । (तैः अष्टात्रिंशतिसङ्ख्या के सैः) इति द्वापरादावेव वेदविभजनं प्रतीयते । तथापि - " द्वापरे तु पुरा वृत्ते मनोस्वायम्भुवोन्तरे ।” इतिवायुपुराणोक्तेः, शन्तनुसमकालं द्वैपायनोत्पचिप्रसिद्धेश्च द्वापरं आदियेपाम्-तानि द्वापरादीनि तेषु द्वरान्तेवतियावदिति विष्णुचित्तव्याख्यात्र भाव्या । व्यासप्रवाहेति । " द्वापरे द्वापरे विष्णुर्व्यासरूपी महामुने । वेदमेकं सुबहुधा गुरुते जगतो हितम् ॥ - द्वापरे प्रथमे व्यस्तास्वयं वेदास्वयम्भुवा । द्वितीये द्वापरे चैव वेदव्यासः प्रजापतिः ॥ अष्टाविंशतिरित्येते वेदव्यासाः पुरातनाः ॥ " इत्यादिना विष्णुपुराणे प्रपञ्चितमिदन् । शाखाभेद करणञ्च स्कान्दे विलोक्यते - " चतुर्घा व्यमजत्तांश्च चतुर्विंशतिधा पुनः । शतधा चैकषाचैवं तथैवच सहस्रधा ॥ कृष्णो द्वादशधा चैवेति " । कालक्रमसङ्कुचित ज्ञेति । तदप्युक्तं स्कान्दे- ‘नारायगाद्विनिपन्नं ज्ञानं कृतयुगे स्थितम् । किञ्चित्तदन्यथाभूतं त्रेतायां द्वापरेऽखिलम् । गौतमस्य ऋपेश्शापात् ज्ञानेश्वज्ञानतां गते । सङ्कीर्णबुद्धयो देवा ब्रह्मरुद्रपुरस्सराः ॥ शरण्यं शरणं जग्मुर्नारायगननामयम् । तैर्विज्ञापित कार्यस्तु भगवान् पुरुषोत्तमः ॥ अवतीर्थो महायोगी सत्यवत्यां पराशरात् ॥” इत्य दिना । न्यायकुसुनाजली तु बहुवेतदुप वर्णितं - " जन्म संस्कारविद्या देश्शक्ते स्स्वाध्याय कर्मणोः । ह्रासदर्शनतो हासहसम्प्रदायस्य मीयत” इति । तदर्थश्च तत्रैव- ‘पूर्व हि मानस्स्यः प्रजास्सन भवन् । ततोऽपत्यैकप्रयोजनमैथुनसम्भवाः । ततः कामावर्जनीय- सन्निषिजन्मानः । इदान देश कालाथव्यवस्थया पशुवर्मादेव भूयिष्ठाः । पूर्व चरुप्रभृतिषु संस्कारास्समाधा- विपत । ततः क्षेत्रप्रभृतिषु ततो गर्भादितः । इदानीन्तु जातेषु केवललौकि व्यवहारमाश्रित्य । पूर्व सहस्रशाखो वेदोऽध्यगाय । ततो व्यस्तः । तवष्यङग एकः । इदानीन्तु क्वचिदेका शाखेति । पूर्व ऋतवृत्त- “१ ़ अनादिवेदङ्गळैप् पुदिदागदिट्टमिट्टबडि वॆळियिडुगिऱाऩ् ऎऩ्ऱे करुत्तु सिऱ्सिल रुषि कळ्, सिलवेदसूगीदङ्गळैयुम् काण्डङ्गळैयुम्, मन्दिरङ्गळैयुम् इयऱ्ऱिऩर् ऎऩ्ऱुम्, याक्ञवल्क्यर् शुक्लयजुर्वेदत्तैप्पण्णिऩार् ऎऩ्ऱु कूऱियुळ्ळदऱ्कुम्, विच्वा मित्रर् याक्ञवल्क्यर् ऎऩ्बदुबोऩ्ऱ पॆयरै उडैय मुऩ्बिरुन्द अन्दन्द रिषिगळ् कण्डवेदबागङ्गळै, पिऩ्ऩाडिवन्द अदेबॆयरुडैय रिषिगळ् यारिडमुम् कऱ्कामलेये (२०) । देशिकाशयप्रकाशसहिते ६ (६००) ५१। मागधाद्यपत्र शभाषेक वेदानं Quwri उत्पत्ति विनाश पिऱन्द ऎऩरसङ्गळुक्कु असङ्गळुक्कुप्पोले fifङ्गळ् तङ्गळुक्कुम् ईरमऩ्ऱु। @up नित्य I। म् सॊल्लविरगिल्लै। अव्वो Logó " १। Goami auGo igion अतीन्द्रियार्थबुद्धिजनका वेद कुलं स्वतः प्राप्तIण प्रामाण्य ं भ्रमविप्र- यो ब्राह्मणाः प्राद्येोतिपत । ततोऽनृतवृत्तयः । ततोमृतवृत्तयः । सम्प्रति प्रमृत-सध्यानृत- कुसीद-पाशुपाल्प त्रवृत्तिवृत्तयो भूयांसः । (ऋतमुञ्छसिलं प्रोक्तं अनृतंस्यादयाचितम् । मृतञ्च याचितम्भैक्ष्यं प्रमृतं कर्षणं स्मृतम् ॥ सध्यानृतन्तु वाणिज्यं कुसीदञ्च कुलान्तरम् (बृद्धिजीवनम् ) । गोरक्षादिः पाशुपाल्यं श्ववृत्तिर्नीचसेवनम् । ) पूर्वदु खेन ब्राह्मणैरतिथयोऽलभ्यन्त । ततः क्षत्रियातिथयोपि संवृत्ताः । ततः वैश्यावेशिनोपि । सम्प्रतिशुद्वान्न- भोजिनोषि । पूर्वममृतभुजः । ततो विघसभुजः । ततोन्नभुजः । सम्प्रत्यघभुजएव । (अमृतं यज्ञशेपस्यात् विघसोऽतिथिभक्षितम् । अन्नञ्चभृत्यशेपस्स्यात् अर्धस्वार्थाय कल्पितम् ) (तेत्वधं भुज्जते पापा ये पचन्त्यात्म- कारणात् । ) पूर्वचतुष्पाद्धर्म आसीत् । तनस्तनूयमाने तपसि त्रिपात् । ततो म्लायति ज्ञाने द्विपात् । सम्प्रति जीर्यति यज्ञे दाने कपात् । सोपि पादः दुरागतादिविप दिका शतदुंस्थः अश्रद्धामलकळङ्कितः कामक्रोधादिकण्टकशत- अर्झरितः प्रत्यहमपचीय गनवीर्येत इतस्ततस्खलन्निवोपलभ्यते " इति । तपसेति । " शिष्यानध्यापयामास भगवान् बादरायण” इतिपश्चार्धम् । ननु सर्वदा नियतानुपूर्वीकतयोच्चार्यमाणत्वरूपं पारिभाषिकं नित्यत्वमपि - वेदस्य न सेत्स्यति । सारस्वतादिपाठान्तरेषु आनुपूर्थ्यां अपि अन्यथाकरणादित्यत्राड – ओरळवु कळिले इति । सारस्वतथ्य नवमो स्त्रियामा दशमस्स्मृतः " इतिसारस्वताख्य- नवमव्यासेन वेदविभजनकाल इत्यर्थः । सार- स्वतपाठे क्वचिदानुपूर्व भदोपि वर्तत इति भट्टमास्करकृत काण्डानुक्रमणिकादिषु दृश्यते । संहितैकदेशच धनश्च संहिताया एकदेशे ब्रामणभागे मन्त्राणां निबन्धनमित्यत एव कृष्णयजुराख्या । कृष्णस्वं परस्परसङ्करकृतं शबलत्वम् । अन्यत्र मन्त्रत्राह्मणभागौ पृथक् पठयेते । ततश्चैतेनाप्यानुपूर्व मेदोऽवर्जनीय इति तदभि- मानः । स्वरूपक्रमवपम्येति । ततश्च पाठान्तरेण परस्परसम्मिश्रणेन वा महावाक्येषु सामान्यतो वैपरीत्ये जातेपि तवान्तरवाक्यानुपूर्व्या भेदाभावात् तदेवेदमितिप्रत्यभिज्ञाया अक्षतत्वेन तदैक्यकृतं चचेतनित्यत्वं जीवत्येवेति न तावता प्रामाण्यहानिरितिभावः । ननु बहुषु स्थलेषु बहुभिर्जनैरुच्चार्य गणाद्वेदस्य तत्रानुपूर्व भेदोपि स्यादिति- तङ्गळ् तववलिमैयिऩाल्गण्डु वॆळियिट्टऩर् ऎऩ्ऱेगरुत्तु। नित्यमाग इन्द्रादि कळैच् चॊल्लुम् वेदवाक्यङ्गळुक्कु अनित्यमाऩ इन्द्रऩ् मुदलिययॊरुळ्गळोडु तॊडर्बु कूडादेऎऩ्ऩिल् ? नॆल्मुदलिय ताऩ्यङ्गळैप्पोले इन्द्रादिगळुम् ऒरुवर् माऱियॊरुवर् तॊडर्न्दुवरुगैयाले एदुम् सङ्गडमिल्लै। सिलवेदबागङ्गळुक्कु- काडगम् -ऎऩ्ऩुमाप्पोल् पॆयर्वैत्तदुम् कडर् इयऱ्ऱिऩार् ऎऩ्बदऱ्कऩऱु। ऎप्पोदुम् परमतभङ्गे समुदायदोषाधिकारः लम्भादि वगतृदोषाभावनिश्चय क्रं क्रा६६० निरस्ता पवाद का G (२१) सुप्रतिष्ठित। कारणदोष ं २५ सङ्ग Lg। GOLD की बाघक प्रत्ययला Go अप्रामाण्य Garam प्रत्यक्षबाधप्रसङ्गकी ऐन्द्रियक विषयकं ६०० विरोधri gir की क्री
कायां नी ? अतीन्द्रिय विषयकं तोऩ्ऱिऩविडङ्गळुम् भवति शङ्कायास्थानम् । तैस्तैरन्यथाकरणाद्युपप्लवस्यापि सम्भा चत्वादित्राह - अविच्छिन्नेति । व्याकरण- शिक्षा निरुक्तप्रातिशाख्यादिभिर्बहुभिरङगैर झिनो वेदस्य सर्वदोषि रक्षा प्रवर्तितेति न कथञ्चिदप्यन्यथाकरणादिकं सुशकं कर्तुम् । यदि क्रियते- बहवः प्रामाणिका वेदविदः श्रुत्वा तत् शीघ्रमेव शिक्षयिष्यन्तोत्यर्थः । एवमेवात्म- तत्त्वविवेकेप्युक्तं — ‘सर्वाभ्युपेतप्रामाण्यरायुर्वेदादिभिस्स्वीकृतश्चैपामर्थः । प्रतिपदं तदीयशान्तिकपौष्टिकप्राय- श्चिततपोजपदान होमायु देशात् । नचैप भागस्तत्राप्रमाणमेव । तुल्ययोगक्षेमत्यात् । एतदेवासिद्धं प्रक्षेप- स्यापि सम्भवादिति चेन्न – अध्येत्रध्या मित्रादिसम्प्रदायाविच्छेदात् । " अन्यधाकरणे चास्य बहुभ्यस्स्या निवारण- मिति । अत्र - " बहुमिस्स्यान्निवारण” मिति निवारणकर्तरि तृतीयाप्राप्तावपि तस्यतदपादानत्य विक्षया पञ्चमी योग इति तु भाति । नन्वधापि सर्वदोषाणां निधौ कलौ वेदान्यथाकरणपरीहारः कथमित्यत्राह - कलीति । भागरदेशः - पामरभूयिष्ठोत्तरदेशादिः । युगान्तरे हि स देश आर्यावर्तनाम्ना महर्पिभूयिष्ठः प्रशस्तश्च वेदतदर्थ- यज्ञादिकर्मणि । मूर्खः तत्त्वं ज्ञात्वापि दृढ पूर्वश्रुताः । निपुणेत्यादि । “नियुक्तो वाऽनियुक्तो वा धर्मं वक्तुमिहाईसी” ति शास्त्रवश्यतया स्वयमप्रार्थिता अपि छन्दरिशक्षावेदिनः केचिदागत्य शीघ्रं तत् स्खालित्यं शमयिष्यन्तीत्यर्थः । ननु मूर्खाणां ह्येषस्वभावः । यत् शिक्षितमप्यनादरेण न गृहीप्यन्ति । ततश्चाप्रेप्यन्यथाकरणानुवृत्ती का चिकित्सेत्यत्राह अनुवृतेति । तथाच अनुपदं वक्ष्यमाणरीत्या कृतादौ भूयश्शुद्ध पाठप्रवृत्तिर्भविष्यतीत्यर्थः । अथ " जन्मसंस्कारेति पूर्वोपात्तोदय नोक्तत्य नुरोधेन क्वचित्कस्याश्चिच्छाखाया अत्यन्तमुच्छेदसम्भवा चथैवे दान दर्शनाच्च कथं वेदानुवृत्ति- रिति चेदाह — अधिकारीति । अध्यापकादीत्यर्थः । शक्तीत्यन्येषामाप्युपलक्षणम् । जीविकामत्रश्रद्धालु गपिष्ठ जन- भूयिष्ठे देशे युगस्वभावेनात्यन्तं शाखोच्छेद एव भवति । आर्यावर्तादिविव दक्षिगादिदेशेव्वपि शनैर्षमै लोप- दर्शनात् । अत्रेदं वक्तव्यम् । अस्ति हि प्रकृते पक्षद्वयम् - एहो मीनांसकानाम् । ते हि - " इदानीमित्र सर्वत्र दृष्टान्नाधिक मिप्यते । " इतिरीत्याऽधुना यावन्तो वेदभागा श्रूयन्ते तावन्त एव पुराप्यासन् । नतु पूर्वमधिकतया स्थितानामिदानीमुच्छेदो जात इति । तत्रप्रमाणाभावादनाश्वासप्रसङ्गाच्च । अप्रत्यक्षश्रुतिमूलकानां स्मृतीनान्तु प्रामाण्यान्यथानुपपत्या निध्यानुमेयश्रुतिमूलकत्वमेव, नतूच्छिन्नशाखा मूलकत्वमिति । अपरस्तु ‘अस्माकं नया- यिकादीनञ्च । पूर्वं सहस्रशाखतया प्रसृतस्य वेदवृक्षस्येदानीं वयचिच्छाखच्छेद एव वक्तव्यः । दर्शनानु- अस्मदीये’ पुनरीश्वरेण यथापुर सारिण्यामेवंविधकल्पनायां अनाश्वादेरप्रसक्तेः । सेखरमीमांसा पक्ष वेदप्रवर्तनानीकाराच्च । इयांस्तु विशेषः - नैयायिकादिमते वेदस्य कर्ता ईश्वरः । अस्माकन्तु प्रबक्ता । । कलेरन्ते पुनर्वेदसम्प्रदायश्वर्तकपुण्यपुरुषाणां अप्रत्यक्षश्रुतिमूरक स्मृतीनामुच्छिन्नशा खामूलकत्वमेवेति " मऱैन्द अन्द भागत्तै कडरे वॆळियिडुगिऱार् ऎऩ्ऱुदाऩ् करुत्तु। ऐगत्कारण पुरुष ऩिडम् इरुन्दु वेदङ्गळ् पिऱन्दऩ ऎऩ्बदऱ्कुम्, वॆळि वन्दऩ ऎऩ्ऱुदाऩ् पॊरुळ्। अदऩाले ताऩ् नाऩ्मुगऩुक्कु नारणऩ् वेदङ्गळैग कॊडुत्ताऩ् ऎऩ्बदुम् पॊरुन्दु (२२) देशिकाशय प्रकाशसहिते आप्तवाश्यक GurGo उपचार निर्वाहि सम्भवद्दोष देहात्नममा दिपत्यक्ष प्रत्ययी १९। निर्दोषशास्त्रजन्यपरोक्षज्ञान का प्रबलor। अन्यथासिद्धि सम्भावन २६०LIU अपरोक्षप्रत्ययी p g।६० अनन्यथासिद्धपरोक्षज्ञान प्रबल gin ज्वालाभेदानुमानादिनी आसवारपाळं नामानि ’ स्थानानिचाह- मलयेति । मलयम हेन्द्रपर्वतयोः मस्त्य - परशुरामवासः ‘पुराणादिप्रसिद्धः । एवमेव विन्ध्य हिमाचलयोरपि’ अन्ययोर्वासः स्यात् । अत्र चतुर्दिशं चत्वारः प्रवर्तकाः इत्यपिगम्यते । क्रमेण मलय- महेन्द्रगियोः दक्षिणपश्चिमत्वात् । आचार्याणां दक्षिणदिग्भवत्वात् तदादितया निर्देशो भिमानात् । अगस्त्यादी- नामाघिकारिक पुरुपत्वा चिरञ्जीवित्वाच स्वयङ्कृत्स्नवेदतदर्थवेदितयां तेः परमपुरुपप्रेरणया पुनः कृतयुगाकुरे वेदसम्प्रदायः प्रवर्तयिष्यत इति भावः । एवं विस्तरेणोक्तं वचेतनित्यत्वं निगमयति- आकैया लिति । कथमपि - वर्णपदाद्यनित्यत्वानित्यार्थसंयोगसाङ्केतित्व पौरुषेयत्वादिभिः । तर्हि वेदवदेव बाह्या अपि सन्तु नित्याः- तत्राह मागधादीति । आदिना ‘गोडशौरसेनादि प्राकृतभाषा सप्तकग्रहणम् । अपभ्रंशत्वोक्तया तासामसंस्कृतत्वं ’ केनचित्स्वसङ्केत पूर्वमुत्पादितत्वं च प्रतिपाद्यते । बाह्यत्वं वेदविरुद्धत्वात् । तथा च तेषां नित्यत्वं ’ दुर्वचमितिभावः । नन्वथापि विश्वामित्रतत्सूक्तादीनामिव ‘बुद्ध तदागमानामपि प्रतिकल्पं प्रवाहानादितास्वी- कारातेषां नित्यत्वे वेदस्येव न विरोध इत्यत्राह - अत्र इति । तत्तत्तीर्थ र रोल्पादितत्वमेव वेदद्वेषेण ’ तद्वैलक्षण्याय ‘स्वागमेपु’ इप्यते परमतस्यैः, न तु नित्यत्वं । वचेतनिर्विशेषता पतेरिति तेषामभिमानः इति भावः । । " " एवं पूर्व - अनादिनिधना विच्छिन्नसम्प्रदायतया निर्दोषत्वेपि वाक्योक्तयोरर्थयो विच्छिन्न सम्प्रदायत्वं प्रसा- ध्याथ निर्दोषत्वं प्रपञ्चयति - इप्पडि इति । नित्येत्यादिविशेषणद्वयमिहानन्तरवाक्यार्थे च हेतुकर्भम् । नित्यत्वेन वक्त्रभावात्तद्गतदोपः, अतीन्द्रियार्थबोधकत्वेन प्रमाणान्तरबाधश्च नास्तीत्यर्थः । बुद्धिजनकेति । प्रमाण्यस्य स्वतस्त्वे हेतु । अयं भावः यत्किञ्चिदर्थबोधक शब्द सामान्यस्य तत एव प्राप्तं प्रामाण्यम् । इदमेव च प्रामाण्यस्य स्वतस्त्वम् - यत् शब्द निष्ठार्थबोध करवा दिसामान्यधर्मत र विशेषधर्माप्रयुक्तत्वम् । तर्हि तत्र तत्र शब्दे वक्तृपुरुषगुण- दोषादिविमर्शोऽस्तु पृथेति चेन्न । बकरि गुणज्ञानेन तदुक्तशब्दे शब्दसामान्यन्यायतः प्राप्तप्रमाण्यस्य अन्वयतो दृढीकारात् । दोपाभावनिश्चयेनचोत्सर्गप्राप्तप्रामाण्यप्रतीतेरपवादतया मध्ये प्राप्तदोषाघीनामामा शङ्का विधूननेन व्यतिरे- कतो द्रढीकारात् । तथाच शब्दानामप्रानाभ्यं परं परत इत्युक्तं भवनि । परतः - वक्तृगतभ्रमादिदोपमूलकत्व- निश्चयेन । अत्र नेपषोक्तिः-” स्वत एव सतां परयिता ग्रहणानां हि यथा यथार्थतेति । परार्थता - परोकारिता ग्रहणानां ज्ञानानां । यथार्थता प्रामाण्यं । अत एव उत्स्वप्नायितवाक्यघुणक्षत लिप्यादीनां अर्थविशेपबोधकत्वरूप सामान्य- धर्मतः प्रथमं प्राप्तमपि प्रामाण्यं पश्चाद्वक्तृतात्पर्याभावादिरूप दोषमूलकत्वनिश्चयेना पोद्यते इति । नैवं वेदे प्रथम किऱदु। महरिषिगळुम्, सुयम्बुवाऩ भगवाऩाल् आदि अन्दमऱ्ऱ वेदम् वॆळियिडप् पट्टदु। आदि कालत्तिल् अदऩिऩ्ऱुदाऩ् उलगम् तोऩ्ऱि पॆयरिडप्पॆऱ्ऱु विळङ्गु किऱदु ऎऩ्ऱु कूऱिऩार्गळ्। परमतभने समुदायदोषाधिकारः (२३) कादाचित्कविसंवाद कर्मकर्तृसाचनवैगुण्य क्र ६६० मुकी। अति- प्रतिबन्धका यत्त ं • फलविलंव ं विरोधिक IT ६) वेदमन्त्र आगमान्तर कक्षा कर्तव्य क्रं क्री ६०० काणलाम्। कार्याधिकारी कलानुष्ठित काम्यज्योतिष्टोमादिकन अनुमान epi वेद धर्मिसाध्य निषेध्यवाह कागमवाचित। कारणदोषशङ्का कळत का ६ बाधादिका sror Lori १। स्वतः प्राप्तस्य प्रामाण्यस्यापवाद इत्याह अमेति । विप्रलम्भ इति । विप्रलिप्सेति तु युक्तम् । सर्वधातु स्वयमभ्रान्तत्वेपि परप्रतारणं तदिच्छावेत्यर्थः । तदानीमपि विपरीतशब्दप्रयोगसम्भवात् । आदिना तद्धेतुभूतप्रमाताशक्तयादिग्रहणम् । तादृशदोपाभावश्च वेदे - तस्य नित्यत्वेना पौरुषेयत्वात् बोध्यः । सुप्रतिष्ठितेति । अत्रेद बोध्यम्-शब्दस्य प्रामाण्यमप्रामाण्यचेत्युभयमपि । परत एव । तत्र वक्तृगतगुण- ज्ञानात् प्रामाण्यं गृखते । तद्दोपतो प्रामाण्यमिति नैयायिकादयोऽभिप्रयन्ति तथासति वेदे वक्त्रभावा- द्गुणदोषो मयाभावेन वेदाख्यशब्दस्योदभयतोभ्रष्टत्वात् तृतीयराशितापत्तिः । वेदस्येश्वरो तत्वमस्म दिष्टमिति - चेन्न । तथा सतीश्वरे सिद्धे तदुक्तत्वाद्वेदप्रामाण्यसिद्धिः । तत् सिद्धौ तत्प्रतिपाद्यतयेश्वरसिद्धिः इत्यन्योन्या- श्रयणात् । तस्यानुमानगम्यत्वन्तु शास्त्रयोनित्वाधिकरणविरुद्धमिति । अथ वेदस्य निर्दोषत्वमिव निर्बाध - त्वमपि वक्तुम् किमतीन्द्रियार्थं वेदबोधिते बाघः ! अथैन्द्रियकार्थे तथेति विकल्पं हृदिकृत्वा प्रथम आह— कारणेति । अतीन्द्रियेति । तथाच — यथा प्रभवस्त्वाज्ञा भङ्गभयभीताः क्षुद्रान् किमपि नादिशन्ति अपि तु स्ववशंवदान् भृध्यानेच, तथैव वेदोपि प्रमुसम्मितः लौकिकेऽर्थं तुल्यप्रत्यक्षादि प्रमाणापातात् कदाचित्स्वातन्त्र्यावलम्बने प्रत्यक्षादिना बाघप्रतिरोधादिकमपि प्रसजेदिति तदसहमान: प्रत्यक्षाद्यविपयमेवार्थ स्वप्रतिपाद्यमिच्छति । तत्र कदाचिदपि स्वस्वातन्त्र्यस्या कुण्ठनादिति सोयम्- " न हि भवति मशकः कण्ठीरस्य परिपन्थी " इति न्याय एवेतिभावः । तदुक्तम्– ‘असन्निकृष्टवाचा च द्वयमत्र जिहासितम्। ताद्रूप्येण परिच्छित्तिस्तद्विपर्यय तोपिवेति " " प्रत्यक्षेणानुमित्या वा यस्तूपायो न बुध्यते । एतं विदन्ति वेदेन तस्माद्वेदस्य वेदतेति च " । अथ द्वितीय मह ऐन्द्रियकेति । अयं भावः - यद्यप्युक्तरीत्या प्रत्यक्षार्थ पक्षपातित्वमेव श्रुत्यक्षराणां युक्तम् । तदानीमेवाप्रासार्थप्रापकत्वान्मुख्यं प्रामाण्यच । अथापि यदि कदाचित् विधिशेषतया प्रत्यक्षयोग्यमप्यर्थं स्पृशति श्रुतिः । अनुपदं तत्र कश्चन प्रत्यक्षादिप्रमाणान्तरविरोधश्चाऽऽपिपतिपति । यथाऽऽदित्यो यूप इत्यादी । यूपादित्ययोः प्रत्यक्षतो- मेदादिति । तदानीं वयमपि एवं निर्वदामः तत्र हि तद्वाक्यं केवलं पूर्वतनयूपाखन विधिशेषमूर्त सदर्थवादो भवति । तस्मादुपचारवृत्त्या अनिर्माणवक इत्याद्यासवाक्य इव - आदित्यः – आदित्यसदृश इत्यार्थान्तरमवलम्बते । ततश्च न बाधः प्रत्यक्षेण । अर्थवादानां हि विध्येकवाक्यता पन्नानां न मुख्यवत् परीक्षणार्हस्वमिमि । नन्वेवं प्रत्यक्षविरुद्ध श्रुत्यर्थस्योपचारतो निर्वाद्यत्वे - " नायन्देव " इत्याद्याग- मगम्यस्य देहात्म मेदस्यापि " स्थूलोह “मित्यादि प्रत्यक्षविप्रतीपतया तत्रापि शास्त्रमुपचर्यतामिति प्रहृतमेव ५ ।” त्वाबर युगत्तिऩ् कोडियिल् तॊडर्न्दुवरुम् वियासर्गळिऩ् वरिसैयैक् कॊण्डु नाना वेद सागैळैप् पण्णियदुम् कालक्किरमत्तिल् अऱिवु कुऱैन्दुवरुम् मान्दर्गळिऩ् सौकर्यत्तै ऎण्णि पिरित्तदुवे ऎऩ्ऱु सॊल्लवेणुम्। व्यासर् (२४) यादल् सर्वलौकिक देशिकाशयप्रकाशसहिते त्तिलेयादल् ङ्गळ् परीक्षक सम्मतवाक्यत के सिद्ध प्रशमन (poor_mic। अपच्छेदकङ्क्री विकल्प अन्योन्यकं विरोधि कङ्का यथासम्भव विपयव्यवस्थादि ६६०० तोऩ्ऱुमळविल् विरोध- प्रयोगान्तरप्रामाण्य-
७७ प्रयोगक्री बाधाएं १
शास्त्रस्य मूर्धनीत्यत्राह सम्भवद्दोषेति । अयःपिण्डौष्ण्यबुद्धिवत् निरन्तरसम्बन्धात् जायमानं स्थूलोह- मित्या हितेहात्मामेद प्रत्यक्ष भ्रमः । ततश्चान्यथासिद्धं दुर्बलञ्च । शास्त्रजन्य तयोर्भेदज्ञानन्तु निर्दुष्ट- मनन्यथासिद्धं । तत एव स्वयं परोक्षत्वेपि प्रत्यक्षात् प्रचलञ्च भवति । परोक्षज्ञानमेव दुर्बलत्वेन प्रतिवादि प्रतिपन्नमेव । " अनर्थक्यप्रतिहतानां विपरीत बलाबल " मितिन्यायादिति भावः । ननु शास्त्रस्य शब्दार्थव्युत्पत्ति- ग्रहणादौ प्रत्यक्षापेक्षितया तद्वाघे स्वमूरुधात एवस्यात् कृत इत्यत्राह — मन्यथेति । प्रत्यक्षत्वेन परोक्षत्वेन नगन- योर्बाध्यवाचकभावः । प्रत्यक्ष वा परोक्षं वाऽन्यथासिद्धं यत् तत् बाध्यम् । अनन्यथासिद्धमितरत् बाधकमित्येव तन्निर्णयः । यतः " सेयं दीपज्याला " इति पूर्वापरज्वालयोरभेदप्रत्यक्षं प्रत्यक्ष जातीयमपि इयं दीपज्जाला पूर्वतो भिन्ना; तत्प्रमावसामग्री भिन्नसामग्रीप्रसूतस्थात्” इत्यनुमानेन परोक्षेणापि बाध्यते । तत्र च कारणम् – अनुमानस्यानन्यथासिद्धिः प्रत्यक्षस्यान्यथासिद्धिश्च । तथा हि- तैलवस्यैव यत्रामिसंयोगादीनां दीपज्वाला जनकत्वम्, तन्नाशस्य तन्नाशजनकत्वञ्च प्रथमचरमयोर्ज्यालयादृष्टमिति मध्यगतज्वालास्वपि प्रतिक्षणमा विनोस्तयोस्तथात्वावश्य- म्भावात् ; ज्वालापि प्रतिक्षण मुत्पत्तिविनाशवतीति कल्प्यत इति अस्यानुनानप्रमेयस्य कथञ्चिदप्यन्यथा नेतुमशक्य- त्वेन – पूर्वोक्तप्रत्यभिज्ञाप्रमेयस्य ज्वालैक्यस्य सादृश्य शीघ्रसमनन्तरभावित्वा दिना प्यन्यथासिद्धत्वेन च तयोर्वाध्य- बाषकभाव इति परोक्षज्ञानजनकं प्रत्ययिततरपुरुपवाक्यम् । ननु - " प्रत्ययार्थञ्चमोक्षस्य सिद्धयः सन्नकीर्तिता " इति रीत्या वेदप्रमाण्य विश्वासार्थप्रत्यक्षफल कारीरीष्ट्यादिषु कदाचित् ‘सद्योवृष्ट्यादिफलव्यभिचारेण ’ तद्बोधक वेदभागाप्रामाण्यं दुर्वारमिति चेदाह - कारीरीति । " कारीर्या दृष्टिकामो यजेत " इति विधिः । करीर : - वेण्यबुरा । तद्द्द्रव्यकस्वादिष्टेरपि कारीरीनामकत्वम् विसंवादः – फलादर्शनं । कर्मवैगुण्यम् अङ्गाङ्गिनोर्न यथावदनुष्ठानम् । कर्तुस्तु — यथोक्ताधिकारशून्यस्वन् । साघनस्य च द्रव्योप करणादेरशुद्धिः तथाच यत्रेष्टयादेरुक्तफलादर्शनम्, तत्रैतेषु एकस्य द्वर्योस्त्रयाणां वा वैकल्यमवश्यम्भावीति ’ तत एव हेतोः ’ फलानुदय इति, नैतावता ‘साकल्येनानुष्ठिनेष्ट्यादीनां सफलतावोध कवेदस्याप्रामाण्यनिति भावः । अथ यत्र सकलतयाऽनुष्ठानेपि फलविळम्बो दृष्टः । तत्र तद्बोधकवेदप्रामाण्यं परिपाति अविकलेति । फलविलम्बः - समनन्तरमेव शरीरनाशपूर्वकं स्वार्गाद्यप्राप्तिः । नात्र ज्योतिष्टोमादौ कारर्यादाविव फलाभावनिश्चयः । ज्योतिष्टोमादीनां स्वर्गार्थचोदितत्वेन स्वर्गस्य च देहादूर्ध्वमनुमान्य तयातीन्द्रियत्वात् योग्यानुपलब्ध्यभावतो व्यतिरेक निश्चयायोगात् - अतः फलविलम्बोक्तिरत्र । प्रतिबन्ध- केति । अयमभिसन्धिः – स्वर्गस्यानेन मानुपशरीरेणाननुभाव्यतया यागादूर्ध्वं मध्ये तन्नाशस्याप्यावश्यकत्वेन
- ।
- । (Suri) Tor wrb। ऒरु समयत्तिल् सारस्वद पाडबेदम् वन्ददुम्, स्म्हितैयिऩ् नडुनडुवे मन्द्रङ्गळ् कलन्ददुम् उण्डु। अदऩाल् वेदवाक् यङ्गळिऩ् वरिसै कॊञ्जम् माऱिऩालुम् वेदत्तिऩ् पिरमाणत् तऩ्मैक्कु इऴुक्कु blo। वेदवाक्य विशेषाङ्क या परमतभने समुदायदोपाधिकारः । • (२५) विरोधी, बहुस्मृतिका मूल दर्शन सम्भवा सम्भवuri ॐ । यथासम्भव ं विकल्प स्मृतिबायान्यपर्यादि G६० निर्वाहा ं। उपमानार्थापत्त्यभावसम्भवै सिद्धा काङ्कशिक्षा वा । ० प्रमाण क आप्ततम स्मृत्येकदेशविरोध ppp आप्ततम पिरियक् ज्योतिष्टोमादेश्व केवलं स्वर्गादिकं प्रति साधनमात्रत्वात् शरीरनाशकत्वायोगतः स्वफलस्वर्गदानाय तद्विनाशक- कर्मापेक्षायाम्, तस्य च प्रचलकर्मान्तरेण प्रतिबन्धे सति ज्योतिष्टोम साध्यस्वर्गफलमपि किञ्चिद्विलम्बत इति ॥
- एवं विरोधे सति वेदस्यानुमानादपि प्राबल्यं साधयति - अनुमानेति । तत्रानुमानस्य धर्मिग्राहकाग्रम- बाघो यथा - ईश्वरः केवलं जगन्निमित्तमेव कर्तृत्वात कुलालवदित्युक्ते धर्मिणः पक्षभूतेश्वरस्य वेदैकवेद्यतया वेदोपजीवने सति तत्रेश्वरस्योपादानतापि जगत्प्रति गीयत इति अनुमानस्य तेन बाधः । साध्यमाहव तद्वाघो यथा-तत्रैव क्षित्यङ्कुरादिकं उपादानव्यतिरिक्तकर्तृकं, कार्यस्वात् घटवदितिप्रयं गे साध्य कोटिप्रविष्टः कर्ता ईश्वर इति वेदादेवावगन्तव्यमिति तद्वाधः । निषेध्यविषये यथा - आकाशो नोत्पद्यते निश्ययवत्वादात्मवदित्यनुमाने- निपेधप्रतियोगिन्या आकाशोत्पत्तेलोङ्कतोऽप्रतिपत्त्या तदर्थं श्रुतौ शरणीकरणीयायां तत्रात्मन आकाशः स मूत इति श्रवणात् तया बाधः । अथेदानीं शव्देष्वेव प्रावल्यदीर्घस्ये वयतुं आगमान्त राहेदस्य वीर्यमाह - आगमेति । बौद्धाद्यागमेत्यर्थः । तेषां पौरुषेयत्वस्य तैरेवाङ्गीकारात् अनीश्वराणां तत्वर्तॄणां भ्रमादिदो पशङ्कासम्भवादिति- भावः । वेदस्य
- नित्य निर्दोषतया स्थापितस्य वेदस्य । अथ वेदशब्देष्वेव परस्परविरोधपरिहारेण प्रामाण्यं प्रतिष्ठापयति कर्तव्येति । साध्यक्रियेत्यर्थः । सिद्धेतिवक्ष्यमाणानुरोधात् । वेदार्थों हि सिद्धसाध्यरूपेण द्विविधः । तथा च– उदिते जुहोति - अनुदिते जुहोति इति होमादिक्रिया विपये - सदेवसोम्येदमग्र आसीत् - असद्वा इदमग्र आसीदिति सिद्धब्रह्मविपये चेत्यर्थः । लौकिका - लोकन्याय कुशलाः । परीक्षकाः वचेतन्यायनिपुणा मीमांसकाः । वाक्यतर्कः- वाक्य तदर्थ विषयक ऊहः । सामान्यतस्तर्काणां सर्वप्रणणानुग्रादकत्वेऽपि प्रकृते शब्दप्रमाणविचारात् तदनुगुणतया वाक्यतर्केत्युक्तम् । पदार्थस्य व्याकरणादिनैव निर्णयात् न तत्र तर्कापेक्षेति शब्द तर्फेत्यनुक्तिः । अत एव पदवाक्येति व्याकरणमीमांसयोरन्यत्र व्यवहारोपपतिः । तद्विषयकत्वञ्चार्थस्व- भावप्रमाणगत्यादिविमर्शाद्भवति । विकल्पेन विरोधप्रशमनं साध्य क्रियाविषये । न तु सिद्धे । वस्तुनि विकल्पायो- गात् । विषयव्यवस्थया तु तत्प्रशमनं सर्वत्र स्यात् । यथा उदितानुदित होमयोः फुरपभेदेन विकल्पः । सद- सत्कारणवाक्ययोश्च विषयग्यवस्था । सत्त्वं च प्रमाणिकत्वम् । तद्वत्त्वात् अग्रे = सृष्टेः प्राक् ब्रह्म सदपि भवति । सत्त्वञ्च नामरूपभाक्त्वम् । तदभावात् सृष्टेः प्रागसच नया गीयत इति सत्वासत्वयोर्विषयन्यवस्थार्थभेदेन । एकस्मिन्नेव ब्रह्मण्युपपादनाद्विरोधशान्तिः । आदिना - सामान्यविशेषन्यायतस्तत् प्रशमनं विवक्ष्यते ! यथा आत्मा वा इदमग्र आसीत् — ब्रह्म वा इदमग्र आसीदित्यत्रात्मशब्दस्य वृहद्वृतसाधारणस्य ब्रह्म विशेषे पर्य-
- इडैवीडिऩ्ऱि ऎल्ला इडङ्गळिलुम् ऒदप्पडुगिऱ वेदत्तिल् यारेऩुम् एदेऩुम् माऱुदल् सॆय्दालुम्, वेदमऱिन्द पॆरियोर्गळ् उडऩे अदैत् तिरुत्तुवार्गळ्। कलियुगत्तिल् पामर तेसत्तिल् सिल मूर्क्कर्गळ् वेदत्तै माऱ्ऱिऩालुम् अदुवुम् उडऩेयो कालक्र
- ७
- (२१)
- देशिकाशयप्रकाशसहिते
- कॊळ्ळुवार्क्कुम् अवऱ्ऱाले असत्तुक्कु ळळम् ऎऩिरक्क वऴियिल्लै। ऎरि सालिङ्गळा
- वाकमात्र
- शुद्रोपद्रवां आगमान्तरका cor corrib।
- “वेदम् विळङ्गानिऱ्क मदान्दरङ्गळ् वन्दवगै”
- Duuy नित्यनिर्दोष निर्वाध वेदलं परमकारुणिक ६०६० सर्वेश्वरी, ब्रह्मा (५०० देवी पकं महर्षिका
- प्रवर्त्तिCurrr ps, लोकलङ्की अनर्थहेतुकं काढण
- ।
- १
- • प्रसानम् । अन्यथा तत्रापि द्वयोरेकत्र स्थाने कीर्तन विरोधस्स्यात् । यथासम्भवमिति । प्रामाण्योपपादन- प्रकारमेदेपि प्रामाण्यं सामान्यतः सर्वत्र वेदे निराबाधमितिभावः । ननु मीमांसकैरपच्छेदाधिकरणे पौर्वापर्ये पूर्वदौर्बल्यं प्रकृतिवदिस्यत्र पूर्वाबाधेन नोत्पत्तिरुत्तरस्य हि सिध्यतीति पूर्वशास्त्रस्योत्तरशास्त्रेण बाधाङ्गीकारात् तत्प्रयुक्तं वेदाप्रमाण्यं दुर्वारमित्यत्राह - अपच्छेदेति । पञ्चर्विजः समन्वारव्याः प्रतर्पन्ति, अध्वर्युं प्रस्तोता- न्वारभते, प्रस्तोतारं प्रतिहर्ता, प्रतिहर्तारमुद्गाता उद्गातारं ब्रह्मा, ब्रह्माणं यजमान इति यागविशेषे बहिष्पवमानं प्रसर्पतां योयमन्वारम्भः एकस्य पृष्ठेऽन्येन कच्छस्पर्शरूप उक्तः तस्य विच्छेदेत्यर्थः । सत्रस्थं तदधिकरणप्रमेयम् — बहिष्पवमानं प्रसर्पतां मध्ये यद्युद्गाताऽपच्छिद्येत अदक्षिणः स यज्ञः समाप्यः, तेन पुनर्यजेत तत्र तद्दद्यात् यत् पुत्रस्मिन् दास्यान्स्यात् । अथ प्रतिहर्ताऽपच्छिचेत, सर्ववेदसं सर्वस्वदक्षिणां दद्यात् इति प्रायश्चितमपच्छेदे श्रूयते । तत्रोद्गातृप्रतिद्दत्रः प्रयोगमेदेनापच्छेदे ततत् प्रायश्चित्तमात्र क्रियत इति न तत्र किश्चिदस्नाभिश्चिन्तनीयम् । एकस्मिन्नेव प्रयोगे युगपत्तयोरपच्छेदे चोदुगातुर्वर्गप्रधान - स्वात् तदपच्छेद्दप्रयुक्तप्रायश्चित्तमेव कर्तच्यं । विकल्पेनान्यतरापच्छेद प्रयुक्तप्रायश्वितं वेतिचाधिकरणान्तरे सिद्धान्तितम् अतस्तत्रापि न विचारणीयं किश्चित् । यत्र तु तयोः पौर्वापर्येणापच्छेदोऽभूत् तत्र कर्तव्यं परमिह विचार्यते । न चापच्छोदोत्पतिक्रमेण तस्मयश्चित्तद्वयमपि क्रमात् क्रियतामिति न तत्रापि किञ्चिद्विचार्य निर्धार्यमिति वाच्यम् । उद्गात्रपच्छेद निमित्तक प्रायश्चित्त नूतादक्षिणयज्ञसांस्थापन पुनरनुष्ठान तत्रत्यदक्षिणा- दानादीनां प्रति त्रपच्छेदप्रायश्चित्तेन सर्ववेदसदानेन विरोधात् क्रमेणोभयःनुष्ठानानुपपत्तेः । तस्मादेवास्मिन्नषि- करणे - पूर्वापच्छे : निमित्तप्रायश्चित्तशास्त्रेणोत्पन्नापि तत् कर्तव्यता बुद्धिः – उत्तरापच्छेद निमित्त प्रायश्चित्तशास्त्रेणो- स्पन्नया तथा बाध्यत इति परशास्त्रमेव पूर्वस्म दुबलवत् कर्तव्यञ्चेति निर्णीयते इति तदिदमाह-ओरुप्रयोग चिले इति । उक्तमभ्युग्गम्यत्र वेदानामाण्यं परिहरति प्रयोगान्तरेति । अयमाशयः यत्रो भयोरपच्छेदयोः क्रमेणो- त्पत्तिः तत्रैवरीच्या परेण पूर्वत्र धेपि सर्वत्र प्रयोगेजियमेव रीतिरिति न निर्बन्धः । यत्रै केकापच्छेदः यत्रवोमया- पच्छेदो युगपत् तत्र यथः सङ्ख्य प्रकारान्तराभावेन तन्त्रतोनुष्ठानेनान्यतरानुष्ठनेन च न कस्यापि बाधः शास्त्रस्य प्रसज्यते । तस्माच दृशप्रयोगान्तरेषु शास्त्रस्य सर्वस्य प्रामाण्यं निरपवादमिति तदुक्तम् " पौर्वापर्य विरोधश्च
मत्तिलेयो कऴियुम्। ओदुबवर्गळिऩ् तिऱमैयिऩ्मैयिऩाल् सिल इडङ्गळिले सिल वेद सागैगळ् मऱैन्दॊऴिन्दालुम्, मलयम्, महेन्दिरम्, विन्दियम्, हिमासलम्, मुदलिय तेसङ्गळिल् जीवित्तिरुक्किऱ अगस्तियर्, परसुरामऩ्, आबस्तम्बर्, वियासर् मुदलियशास्त्रान्तरागकश्री उदियङ्का सर्वसम क्षेत्रां क्रीं क्री जासुर प्रकृतिका अ विषयाला २६ परमतभङ्गे समुदायदोषाधिकारः ़ (२७) काढावी? सर्वेश्वरला अनादिरुर्मप्रवाहविषमकी p कर्मानुरूप फलप्रद सात्त्विक विषय की प्रतिकूल ॥ r दुष्कर्म फलक मोहिनी कङ्कं । उपकरणDI वैश्वाक्य मी क्षुद्रोपायाका बलिद्यामिपन्याय♚Go Cur पूर्वाप्रमाण्यमेव च । नियमान्नास्ति तत्रासाक्पच्छचेतनयो भवेदिति " ॥ नियतपौर्वापर्यविषयविरोधे तु विरोधे- त्वनपेक्षं स्यादसतिचनुमानमिति विरोधाधिकरणन्यायेन परस्य सर्वधा बाघ एव । अयञ्चन्यायः श्रुतिस्मृत्यो- विरोध एव वक्तव्यः । न श्रुस्योरुभयोः । परस्पर निरपेक्ष योउयोः पौर्श पर्यायोगात् । श्रुतिस्मृतित्योश्च परया पूर्वोपजीवनेन तद्योगात् । एतेन - सगुण निर्गुग वाक्ययोरपच्छे इन्यायमवतारयन्तोऽद्वैतिनः प्रत्युक्ता इति । अतो न क्वचिदपि वेदवाक्यस्याप्रामाण्यमिति । ननु केषाञ्चिद्वेदवाक्यानां तदर्थविशदीकरणाय प्रवृतासतम प्रणीत स्मृति विरोघदर्शनेनाप्रामाण्यं प्राप्तमेवेत्यत्राप्याद - वेदवाक्यविशेषेति । सर्व पाप्यानं तरति तरति ब्रह्महत्यां योश्वमेघेन यजते । त्रिराचामेत् शिरश्चक्षुपी नासिके श्रोत्रे हृदयमालभेत । औदुम्बरी स्पृष्ट्रोद्- गायेत् । वीरहा वा एष देवानां योमिमुद्वासयते - इत्यादिवेदवाक्यविशेपेत्यर्थः । आप्ततमाः- मनुवर शरादयः । स्मृत्येकदेशेति । न हि बौद्धाद्यागमानामिव कृत्स्नशः स्मृतिविरोधो भवति वेदवाक्यविशेषाणाम् । अपित्वेकदेशमात्रे प्रथमं प्रतिभायात् । पश्चातु वक्ष्यमाणरीत्या परिहर्तव्यमितिभावः । विरोधेति । तथा- चोक्ताश्वमेव श्रुतिविप्रतीपतया स्मृतिषु द्वादशवार्षिकात विशेषस्य ब्रह्म हत्याप्रायश्चित्तत्वविधानात् श्रुत्युक्त श्रौता- चमनविलक्षणतया समन्त्र कजलप्राशनपूर्वक दक्षिण कपोला दिद्वादशानस्पर्शरूपाचमनान्तरस्य स्मृतिषु कथनात्, श्रुत्युक्तौदुम्बरीसाक्षात् स्पर्श बिरोधिनः वाससा तदीयसर्वाङ्गवेष्टनस्य औदुम्बरी सर्वा वेष्टयितव्येति स्मृत्या परिचोद - नात् । वेदविनिन्दित्ताभिविच्छेदपूर्वकं सन्न्यासाश्रम स्वीकारस्य स्मृतिषु प्रतिपादनाच श्रुतिस्मृत्योर्विरोधः प्राप्त इत्याशयः । एवमाशङ्कायां वर्तमानायां विकल्पेन, तदसम्भवे स्मृतिवाधान्यपर्याभ्यां च तां परिहरिष्यन् तदुपद्धात तया ततः सर्व पर्यालोचनीयांशमाह - आप्ततन बहुस्मृतीति । कस्य चित् स्मृतेः श्रुतिविरोधे प्राप्ते अन्या अपि बह्वयः स्मृतयो निरीक्षणीया । यदि ता अप्येतत्स्मृत्युक्तमेव द्रढयेयुः, तदा अस्याः स्मृते- सहसा श्रुत्या बाघे तत्पक्षपातनीनामपि होनां स्मृतीनां मुषा बाघनं भवेदिति श्रुतिस्मृत्योर्विकरूपाद्याश्रयणमेवः न्याय्यमिति । ननु बहूनां स्मर्तॄणां हठारकारेण क्वचिद्वेदार्थान्यथाकरणेपि प्रवृत्तिसम्भवात् तत्र स्मृतीनां भूयस्त्वम किश्चित्करम् । न हि शतमप्यन्धाः पश्यन्तीति न्यायादित्यत्राह - मूलदर्शनेति । बहूनां प्रमाणिकानां । महर्षिगळ् मऱवामल् ओदिक्कॊण्डिरुन्दु कृतयुगम् पिऱन्दवाऱे ऎङ्गुम् मुऩ्बोल् वॆळियिडुवार्गळ्। आगैयाल् वेदत्तिऱ्कु ऒरुबडियालुम् आदि अन्दङ्गळिल्लै। मागनी मुदलिय अबप्रंस पाषैयाले पिऱन्द पौत्तादि आगमङ्गळुक्कु वेदङ्गळुक्कुप् पोल नित्तियत्वम् सॊल्ल वऴियिल्लै। पौत्तादिगळुक्कुम् अदु इष्टमऩ्ऱु। (२८) आगमा निवेशिका ० अन्य प्रवृत्त का room देशिकाशयप्रकाशसहिते कटङ्गा मोहियानीकं की शुGo Coin काला @upop शुद्धोदन सुतो भूत्वा मोहविष्यामि मानवान् । ढा go त्वं हि स्व! महाबाहो । मोहशास्त्राणि कारय । दर्शयित्वाऽल्पमायासं फलं शीघ्रं प्रदर्शय ।
। तथा पवचिद्वेदविरुद्धार्थ सहसा हठात्काराद्ययोगात् तेषां तथोक्तेः किं किञ्चिदस्तिमूलमिति विम्रष्टव्यम् । तत्र यदि तेपामुक्ति - ऊपवृक्षण निरपेक्षमेव सुनिर्णयार्थ प्रत्यक्षश्रुतिविरुद्धा भवति, तदा तत्र स्मर्तयां स्वातन्त्त्रयमेव तथा-कथने मूलमिति निश्चीयते । न तु काचिदप्रत्यक्षा श्रुतिः मूलमिति । तदुक्तम् असतिद्यनुमानमिति । असति हि प्रत्यक्षश्रुतिविरोधे स्मृत्या मूलभूतश्रुत्यनुमानमिति तदर्थः । तथाचोक्तरीत्या तत्र भूयस्त्वस्याकिञ्चि- स्करतया स्मृतेर्वाध एव । यदि च सा स्मृतिः प्रत्यक्षश्रुत्यविरुद्धाऽपरिदृश्यमानमूला च भवति, तदा - असति- ानुमानमितिरीत्या मूलभूनां श्रुतिं कल्पयित्वा तदा श्रुतिस्मृतित्योर्विकल्पादिना निर्वाह इति । तथाचाप- स्तम्बगृह्यसूत्रम् - " अथ कर्माण्याचाराद्या निगृह्यन्ते " इति । तद्द्याख्यानश्चेत्थ दृश्यते - यत् सर्वेषु कालेषु देशेषु च सर्वे स्त्रविद्यवृद्वैः शिष्टैः लौकिकप्रयोजनाभावेपि अविच्छिन्नम विगाने ना द्रियमाणम्, अत एव मूलान्तरासम्भवेन स्वम्नवेदानुमाने लिङ्गभूतं कर्म प्रवर्तनम् स आचारः । तस्मादाचारादनुमितैवें। देर्यान्योपासन होमादीनि पाकयज्ञशब्दवाच्यानि पाणिग्रहणादीनि च यज्ञेवधिक्रियमाण देह संस्कारार्थानि य नि- कर्माणि गृह्यन्ते - ज्ञायन्ते तानि व्याख्यास्याम इति । एवं पर्यालोचयन् फलितं निर्वाहप्रकारमाह- यथासम्भवमिति । स्पष्टश्रुर्तिविरोधाभावे विकल्पः । न हि श्रुत्यनुक्तिमात्रं विरोधहेतुः । तथाञ्च श्रुति- स्मृत्युदितयोरुभयोर्त्रा हत्याप्रायश्चित्तयोरधिकारिभेदेन विकल्पः समाश्रीयते । अत एव मनुरपि ब्रमहा द्वादशसमाः कुटों कृत्वा वने वसेत् । इत्युपक्रम्य तद्मतं प्रपञ्चय-यजेत वाऽश्वमेचेनेति विकल्पमेव कल्पयामास । एवं श्रौतस्मार्तयोराचमनयोरपि यथाक्रमं ब्रह्मयज्ञादौ श्रोतकर्मणि ओगमनादौ स्माते कर्मणि च विनियोगेन विकलः । औदुम्बरो सर्ववेष्टन स्मृतिस्तु प्रत्यक्षश्रुतिविशेषाद्वाध्यत व आन्यपण निर्वा: स्तु - वीरहावेत्यादौ क्रियते । तथा हि ती सन्न्यासाश्रमानिषेधात् प्रत्युन त्रयो धर्मस्कन्धाः ये चेमेऽरण्ये श्रद्धां तप इत्युपासते - प्रवाजिनो लोकमिच्छन्तः प्रत्रजन्ति - इत्यादिना तद्विधानाच्च वीरहावा- यावज्जीवममित्र जुहोति प्रजातन्तुं मान्यवच्छेत्सीः इत्यादिकमविरक्ताधिकारिविषयकतयाऽन्न्य पर मिति । एवं प्रत्यक्षानुमानशब्दैः स्वाभ्युपगते त्रिभिः प्रमाणैर्वेदस्य अविरोधेन निर्वाह दर्शयित्वा अथ पराभ्युपगत- रुपमानादिभिरपि प्रमाणैरवाधमाह - उपनानेत्यादि । अयमसी गवयपदवाच्य इति सञ्ज्ञासञ्ज्ञिनम्बन्ध- ज्ञानारन को पमितिकरणीमूनम् गोसदृशो गयय इत्यतिदेशवाक्यार्थज्ञानमुपमानम्, अन्यथाऽनुपपद्यमान ।
इप्पडि नित्तियमायुम्, नमक्कु ऎट्टा विषयङ्गळैक् कूऱुवदायुमुळ्ळ वेदत्तिऱ्कु इयऱ्कैयागवे इन्द पिरमाणत् तऩ्मैक्कु विलक्केदुमिल्लै, वेदमियऱ्ऱिऩवऩ् ऎऩ्ऱु ऒरुवरुमिल्लामैयाल् अवऩुडैय मूळैक् कोळाऱु एदुमिदऱ्कु मूलमऩ्ऱु। परमतभङ्गे समुदायदोषाधिकारः ़ (२९) अहं मोह कुहकानीन्द्रजालानि विरुवा चरणानि च । दर्शयित्वा जनं सर्वं मोहपाशु महेश्वर ! ॥ करिष्यामि यो जनं मोहविष्यति ना mi, “Loirw cori yoray क्रीयय माट्टाद पल समय मदि तन्दाय्” ऎऩ्ऱुम्, “कळ्ळ वेडत्तैक् कॊण्डुबोय्प् पुऱम्बुक्क १ । के क दिवाऽभुञ्जानस्य देवदत्तस्य पीनस्वं दृष्ट्वा तदुपपादकं यद्रात्रिभोजनं कल्प्यते साऽर्थापत्तिः । प्रातश्चर- मात्र दृष्टवतः सायं गजसहिततद्दर्शने सति - प्रातश्चत्वरे गजो नासीदिति यत् ज्ञानं जायते तत्करणमभावाख्यं प्रमाणम् । अनुपलब्धिरित्यप्यस्ति प्रसिद्धिः । शतरूप्य सद् भावज्ञानात् तत्र पञ्चाशतां सम्भवात् प्रमाणा- निश्चयः । अज्ञातमूलवक्तृकः इ६ वटे यक्षस्तिष्ठतीति हस्मोचुः इति- प्रवादपरम्परैरिम् । अत्र - एतदभ्यु गन्तु गा मिस्यनावरोक्तया स्वमते तदनङ्गीकारः सूच्यते । तदनीकर्तारः वैशेषिका र । मीमांसकाः व्यवहारे भाट्टनय इति तदनुसारिणोऽद्वैतिनश्चेति बहवः । तेषां प्रत्यक्षादित्रिकेन्तर्भावः इति वस्मन्मतम् । प्रत्यक्षमनुमानश्च शास्त्रञ्च विविधागमम् । श्रयं सुविधितं कार्यं धर्मसिद्धिमभीप्सता ॥ इति मनुवचनात् । त्यक्षादि- विषये वेदस्य तात्पर्याभावात् वेदतात्पर्यविषये च प्रत्यक्षादेरिवोपमानार्थापत्यादीनामप्यप्रवृत्तेः न तैर्वदबाध इत्याशयः । अथ चार्वाक्रप्रभृतिभिः कृतस्य वेददुषणस्यात्यन्तफल्गुतां प्रतिबन्धा प्रदर्शयति-चालिशेति । परोकार्थमहणाद्यक्षमा अथापि आत्मानं पण्डितम्मन्या मूर्खाः । तेषां कुतर्काः । कपिलो यदि सर्वज्ञः सुगतो नेति का प्रथा ॥ यद्युभावपि सर्वज्ञौ, मतभेदः कथं तयोरीति रीत्या प्रत्रत्मानो विपरीतवादः । बालिशाश्वते कुतश्चेति वा । तदातु-तर्कस्य कुत्सिनले विपरीत साधनत्वम् वालिशत्वम् - विपरीत साधनेप्य- सामर्थ्यमिति तदर्थं बोध्यः । वाख्यात्रेति । युक्ति कामप्यप्रदश्ये त्रयो वेदस्य कर्तारः भण्डपूर्ननिशाचरा इति रीत्या घोपणनात्रेत्यर्थः । मण्डः निर्लज्जः। आगमान्तरेष्वपि कर्तुनन्यैः शक्या इति एतावन्मात्र कथनात् न वयं तथा शक्यत्वेति युष्मान् उपद्रवामः, यथा युवनस्यानुद्रवथेति स्वसात्त्विकता नकटने परस्य परमदुर्जन- ताकथनश्च पर्यवस्यः । तथाच अपौरुषेयास्मद्वागनस्य प्राचल्यमनुक्तिसिद्धम् स्वयमेत्र व्यक्तोभविष्यतीति भावः । १ अथैवं जनताहिततमप्रमाण सार्वभौमे वेदे विद्योतमानेपि कथं कन्यासहदाक्षु दमवान्तराण:- मुस्थितिः ! कथं कथञ्चिदुत्थितौ वा “स्रोतोवहां पथि निकामजामतीत्य जातः सखे प्रणयवान् मृगतृष्गि- कायामितिवत् जनानां तत्र व्यामोह : ? इत्यत्र प्रथमं मतान्तराणां प्रादुर्भाव रहस्यमुद्घाटयति - इप्पति इति । वचेतनित्यत्वनिर्दोषस्व निर्वाचत्वपरपूर्वप्रकरणत्रयपरामर्शः । ममानुद्धरते लोकान् कारुण्या- च्छास्त्रपाणिनामानं प्रदीपमिव कारुणिको ददातीत्याद्यनुनृत्योच्यते परमकारुणिकेति । एतेन करुगापूर्व- मूलमाऩ ऒरु कुऱ्ऱत्तैयुम् काणाविडिऩुम्, मऱ्ऱ पिरमाणङ्गळोडु मुरणुगैयाल् वेदम् अप्पिरमाणमागादोवॆऩिल् आगादु। ऎप्पडि ऎऩिल्? पिरत्तियक्षत्तोडु मुरण् पडादु। वेदम् नमक्कॆट्टादैये कूऱुगिऱदु नाम् काणुम् विषयत्तिलेयुम् वेदम् मुरण्बडक्कूऱिय सिल इडङ्गळ् उण्डागिलुम् कुऱ्ऱमिल्लै इरण्डान्दरमाऩ पॊरुळैक् (३०) देशिकाशयप्रकाशसहिते वाऱुम् कलन्दसुररै उळ्ळम् पेदञ् जॆय्दिट्टु उयिरुण्ड उपायङ्गळुम् " ऎऩ्ऱुम्, “वॆळ्ळियार्, पिण्डियार्, पोदियार् ऎऩऱिवरोदुगिऩ्ऱ कळ्ळ नूल्” ऎऩ्ऱुम् मऱ्ऱुम् १६० इतिहास पुराण प्रकरणान्नी GG कु। कास्मन्मतस्य मुमोह विपापूर्वकमतान्तराव्यावृत्तिः । यो ब्रह्माणं विदधाति पूर्व यो वै वेदांश्च प्रहिणोति तस्मा इति श्रुतेश्वतुर्मुखपूर्वकप्रवचनोक्तिः । प्रवर्तयति सतीत्यन्तं शङ्कहेतुकथनम् । अथ शङ्कामेवाह - लोकेति । तादृशवेदवै दिकसम्प्रदाय सञ्चारशा लिलोकेत्यर्थः । चार्वाकादयः अनर्थहेतुशास्त्राणि । मुक्तावपर्यवसानात् विपरीतप्रवर्तनाच्च । तथाच शास्त्रान्तराणां शास्त्रान्तराणां कथमुदय इतीमामाशङ्कां - सात्त्विक जन बाघकासुरप्रकृतीन् विमोहयितुं सर्वेश्वर एव स्वयमन्यैश्वा सच्छास्त्रवृन्दं प्रवर्तयामासेति प्रतिबन्धा परिहरिष्यन् - मध्ये तावता - भगवतो वैपम्याद्यापतिशङ्कावारणमवश्य कर्तव्यमिति मत्वा तदेवाह सर्वेश्वरेति । सर्वेश्वरत्वेन सर्वनिर्वाहकत्वात् साधूनामनुमान्यतया सच्छास्त्रप्रवर्तनवत् तत्परिपन्धिनां निबर्हणाय बाह्यागमा अपि तेनैव प्रवर्तनीया आसन्निति- भावः । सर्वसमेनापि सर्वेश्वरेण विषमफलविशेषप्रधाने कारणम्। अनादिकर्मत्यादि । ततत्कर्मानुरूपं विपमफल- प्रधानादेवेश्वरस्य सर्वसमत्वं सिद्धम् । अन्यथा तत्प्रवृत्तेस्स्वस्वातन्त्र्यमात्रनिदानत्वे वैपम्यनैर्धृण्याद्यापत्तेरिति भावः । सात्त्विकेति । द्वौ मूतसर्गी लोकेऽस्मिन् देव आमुर एव चेत्युक्तेः द्विविधे लोके - सात्त्रिकः स तु विज्ञेयः स वै मोक्षार्थचिन्तकः । इति दैवप्रकृतयो मोक्षार्थचिन्तका भवन्ति । आसुर प्रकृतयस्तु तामसाः – अघोगच्छन्ति तामसा इत्युत्तरोत्तरा घोगतिसाधनकर्मानुष्ठानतत्परा वर्तन्ते । एषाञ्ञ्च परस्परं तेजस्ति मिरयोगिरिव शाश्वतिको विरोधोपि विश्वप्रसिद्धः । ततश्च क्षिपाम्यजस्त्र - शुभानापुरीप्वेत्र योनिपु - इति प्रतिकूलविषये स्वकृतप्रतिज्ञाप- वजनाय भगवता तेषां मोहनीयत्वे प्राप्ते पापं प्रज्ञां नाशयति बुद्धिनाशात् प्रणश्यतीति च विपरीउज्ञानसाधनाग- मान्तराणि तेन प्रणीयन्त इत्याशयः । अथ तेषां जनमनोमोहनद्वार माह- उपकरणेति । प्रत्ययार्थञ्च मोक्षस्य सिद्धयः सम्प्रकीर्तिताः । इति प्रधानपुरुषार्थभून मोक्षप्रतिपादकवेदभागे श्रद्धासवर्धनायाऽवधानतया प्रवृत्तत्यर्थः । वेदवाक्य- विशेषा: = माथर्वणिकाः शान्तिकपौष्टिकाभिचारिकादिमन्त्रमेदाः । तथाचासच्छास्त्राणि अनार्थाथ कर्मबोधकानि विधाय तत्र मन्दुमतीनां झटिति प्रवृत्तिं प्ररोचयितुं वेदोक्तान् शीघ्रं दृष्टफलप्रधान् क्षुद्रमन्त्रानपि मध्ये मध्ये विनिवेश्य एवमेव सर्व सर्वथा फलिप्यतीत्यतिविश्वः साधानेन तान् विमोहयतीत्यर्थः । विमोहन विमोचनं इत्यादिकं सर्वे साध्वसाधु वा वेदमन्त्रमात्राधीनमिति - अहो । वेदस्य महिमेतिभावः । बळिशं = मत्स्यबन्धनम् । आमिम्प = प्रायस्य मत्स्यस्य मनोग्रहणाय तत्राग्रे निषीयमानो मांसखण्डः । तथा च- भक्ष्यों तमप्रतिच्छन्नं मत्स्यो बलिशमायसम् । अन्नाभिलापी ग्रसते नानुबन्धमवेशने इति न्यायेन प्रतिकूरानां कॊण्डु ऎप्पडियावदु पॆरियोर् पेच्चिल् सॆय्वदुबोल् पॊरुन्दच् चॆय्यलाम्। उडले आत्मा ऎऩ्ऱु काणुम् पिरत्तियक्षत्तैविड उडल् वेऱु आत्मा वेऱु ऎऩ्ऱु वेदम् काट्टुम् काणाद अऱिवे वलम् पॆऱुम्। एऩॆऩिल् नम् काट्चियिल् एदागिलुम् कुऱ्ऱमिरुन् दाल् अदु वलमुळ्ळदऩ्ऱु। परमतमने समुदायदोषाधिकारः वैदिग मदम् निलैत्तिरुक्कक् कारणम्।”
" ।
। (३१) इप्पडियाऩाल् कळैयै वळर्क्कप् पयिर् अऴियुमाप्पोलवुम् रत्तालुम् वैदिक दर्शन was unaCr की?” काणादशाम्यपापण्डे स्वयी धर्मों दिलो- पितः । त्रिदण्डधारिणा पूर्व विष्णुना रक्षिता त्रयी ॥ धर्मस्य परिरक्षिता । त्वमव्ययः शाश्वतधर्मगोप्ता । भाव्यनर्थजातमन वेस्क्ष्य प्रवर्तनाय तथेश्वरेण क्रियत इत्यर्थः कालः = कल्यादिः । अस्मिन्नर्थे प्रमाण- सम्प्रदायावाह - इव्वर्थेति । शुद्धोदनसुतः = बुद्धः । इदश्च भगवत एवं वचनं महाभारताश्वमेधिकपर्वस्थम् । एवं स्वयम्मोहनमुक्त्वाऽन्यद्वराप्याह-त्वं हि रुद्रेति । मोहशास्त्राणि - पाशुपताद्यागमान् । कुहकानि - वृक्षकानि इन्द्रजालानि — अघटित घटनयाऽऽश्धर्यावहाणि । अहे मोहमिति । वराहपुराणे तु अहं मोहं करिष्यामि ( सृजाम्याशु ) ॥॥ । त्वं हि रुद्र॥॥ इध्यानुपूर्व्या श्लोका दृश्यन्ते । अत्र कृष्णताताचार्या आहुः - अत्र मोहो नाम मायामोहाख्यः कश्चन भगवदवतारः । इममेव च बौद्धावतारमाचक्षते सम्प्रदायविदः । तथाच विष्णुपुराणम् - इत्युक्तो भगवान् तेभ्यः मायामोहं शरीरतः । समुत्पाद्य ददौ विष्णुः प्राहचेन्दं सुरोत्तमान् । मयामोहोयमखिलान् दैत्यांस्तान् मोहयिप्यति ततो बध्या भविष्यन्ति वेदमार्गविदूषकाः” इतीति । तथा- सति–भगवतः शरीगद् बुद्धावतारस्येहा वगनतः -पूर्व-शुद्धोदनसुतो मूत्वेत्यादिकमुक्तं कल्पमेदेन निर्वाणं भवति । माडु - कुलधनभूतम् । इतिहासेति । कथा च पाद्मे पार्वतीं प्रति रुद्रवचनम् - " प्रथमं हि मयैवोक्तं शिवपाशु- पता दिकम् । ॥॥ बौद्धशास्त्रमसत्प्रोक्तं नमनीलपटादिकम् । मायावादमसच्छास्त्रं प्रच्छन्नं बौद्धमुच्यते । कर्म- स्वरूपत्याज्यत्वमत्र च प्रतिपाद्यते । ब्रह्मणोस्य परं रूपं निर्गुणं दर्शितम्मयेत्यादि मान्यम् ॥ । ननु तर्हि वैदिकः सिद्धान्तः सर्वथाविलुप्येव । रक्षक एव चेदीधरो भक्षको भवतीत्या- शङ्कयाह— इप्पडियौनाल, इति । विरुद्धसम्प्रदायप्रवर्तन इत्यर्थः । कळे - कृषिक्षेत्रेषु उत्पथ सस्यवदेवभासित्वा सद्योऽसमुद्धरणे कलमादिसस्यनाशकः यवसाख्यस्तृण विशेषः । श्येनेति । " श्येनाः कपोतान् खादन्ति स्थितिरेषा सनातनीति” प्रसिद्धेः । पापण्डोपहतकलिकाले तत्प्रचुरदेशे तदागमानामेव भूयान् प्रचारां भवेदिति वेदमार्गोऽगळित एव सर्वथा स्यादिति भावः नैव शङ्कनीयमित्याह- काणादेति । वैशेषिकेत्यर्थः । शाक्याः = बौद्धाः । ये तु सामान्यमाचेन मन्यन्ते पुरुषोत्तमम् । ते वै पापण्डिनो ज्ञेयास्सर्वधर्म बहिष्कृत ! इत्युक्तरक्षणाः पापण्डिनः । विष्णुना तदवतारभूतेन । त्रिदण्डधारिणा सन्न्यास रूपिणा दत्तात्रेयेण । एतेनातिपुरातनकाले त्रिदण्डादिकीर्तनात् एकदण्डसन्न्यासः नवीनैः कल्पित इति भाति । किश- काणददागिलुम् कुऱ्ऱमिल्लैयेल् अन्द परोक्ष अऱिवे सिऱन्ददागुम्, तीबत्तिल् ऎरियुम् कॊऴुन्दु मुऩ पिऩ् कालङ्गळिल ऒऩ्ऱेयर्गक् कण्णाल् कण्डालुम् तिरियुम् ऎण्णॆय् युम् मुऱैये करुगियुम्, कुऱैन्दुम् पोवदाल् तीबक्कॊऴुन्दुगळ् मुऩ्ऩुम् पिऩ्ऩुम् वेऱाऩवैगळे ऎऩ्ऱ काणाद ऊह उणर्वुदाऩ् मुऩ् सॊऩ्ऩ पिरत्तियक्षत्तैविड (३२)
देशिकाशयप्रकाशसहिते । नारायणः सात्वत धर्मसङ्गोप्ता । धर्मस्थापनार्थाय सम्भवामि युगे युगे । धर्मत्राणाय केवलम् । इत्यादिकजी p सॊल्लुगिऱबडिये ऩ्दाऩे सिगे सारत्तुक्कु वेण्डुम् पण्णिक्कॊण्डु पोरुगैयाले Hऩर् पक्कलिले इदु रामाय् पोरानिऱ्कुम्। तस्याकल्पितत्वेपि त्रिदण्डंसन्न्यास श्रेष्ठयं विलोकयते । तथाच परमतस्थः मल्लिनाथ एवमाह - " स किलाश्रममन्त्य- माथित” इति रघुवंशश्लोके - " मुखजानामयं धर्मः यद्विष्णोर्लिङ्गधारणमिति यद्यपि क्षत्रियस्य सन्न्यासनिषे- घोऽस्ति, तथापि बाहु पादोरुजातानां त्रिदण्डं न विधीयते ॥ इति निषेधस्य त्रिदण्डविपयखदर्शनात् रघुणा क्षत्रियेण एकदण्ड सन्न्यासरस्वीकृत इति । परिरक्षिता प्रतिपक्ष निरसनपूर्वकं रक्षकः । शाश्वतधर्मः- वैदिकधर्मः । सारवत धर्मः पाञ्चरात्रोक्तपर मैकान्तिधर्मः । धर्मस्य संस्थापन- आराध्यमात्मानं प्रकाश्य सम्यक् स्थापनम् । सम्भवामि देवमनुप्यादिरूपेणावतरामि युगे युगे त्रेतादियुग विशेष नियमो नास्ति मदवतारस्येति भावः । सर्व- श्वरन् ताने इति । स एवेत्यर्थः । तथाच य एव विरुद्धधर्मस्य प्रवर्तकः, स एव सनातन धर्मस्यापि, अधिकारि- मेदादिति भावः । अथवा-ताने = स्वयम् । एवच्च यथा पाशुपतादीनां रुद्रादिद्वारा प्रवर्तकः, न तथा वैदिकस्य ; अपितु स्वयमेव । नहि महिपीस्वेदार्थ भृत्यो नियुज्यत इति न्यायादिति तात्पर्यम् । रक्षेति । परमतानां भगवता प्रवर्तनमात्र क्रियते नतु वैदिकस्यैव रक्षणमपीति भावः । तर्हि भगवता रक्षितस्स समयः कुतस्सर्वत्र नोपलभ्यत इत्यत आह सत्योत्तरोति । विष्णोस्सात्त्विक जनप्रियत्वादिति भावः । एवं मतान्तराणां प्रादुर्भावप्रकारं, अथापि वैदिकसम्प्रदायस्य क्वचित्परिरक्षितत्वञ्च प्रतिपाद्याथ मतान्तराणां बहुजन प्ररिग्रहोन्त्पत्तिप्रकारं प्रश्न पूर्वकं विशदयति- इप्पडि इति । असङ्ख्यात जनपरिमहः- वेदपरिगृहीतृजनसङ्ख्या चिकसङ्ख्या कजनपरिग्रहः । एवमेव हि सम्प्रति लोके विलोकयामः । एकस्य तु वैदिकस्य ‘स्थाने’ चतुरधिकाश्चार्वाकप्रायजना गण्यन्ते गणतन्त्रयुगे राष्ट्रकृत्याय । अनादेः कालादनुवर्तमाने वेदसम्प्रदाये हि न तथा भाव्यमिति भावः । अत्रा- सङ्ख्यात जनपरिग्रहशब्देन तत्सत्वेपि वेदस्येव महाजनपरिग्रहो मतान्तराणां नास्तीतिद्योत्यते । तयोर्भेदात् । मेदश्य पूर्वमुपवर्णितोत्रैव । एवमेव प्रेक्षावन्तो महान्तः परिजगृहुरिमम् " इतिश्लोक सर्वार्थसिद्धौच द्रष्टव्यः - " बहुजनपरिगृहीतत्वं न महाजनपरिग्रहः । ॥॥ द्विविधो हि परिग्रहः । वास्तिक्यनिबन्धनः कश्चित् । अल्पाल्पप्रयोजनाभिलापादपरः । तत्र वेदपरिग्रहः पूर्वकोटौ निविशते । वाह्यागमपरिप्रहरसोपाधिक इति । अत्र बहुमुखं समाधते वैदिकेति । “आविद्यः प्राकृतः प्रोक्तः, वैद्यो वैष्णव उच्यते । अविद्येन न केनापि वैद्यः किञ्चित्समाचरेदिति वैदिकैः परित्यक्ता अपि भ्रष्टा अपि सङ्ख्याभूयस्त्वाय अन्यस्स्वमतेऽनु- प्रवेश्यन्ते । परैः पूजिता अपि नात्स्मन्मते ऽनुमन्यन्ते । अस्मत्सम्प्रदास्य कुलकमा गतत्वात् । तस्मादेव कारणात् मतान्तरे जनसङ्ख्या बाहुळयं, अस्मन्मते तदभावश्चेति भावः । अथानां स्थानाकाङ्क्षा, पिरबलमाऩदु। कुऱिप्पिट्ट यागम् सॆय्दाल् मऴै मॊऴियुम्। ऎऩ्ऱुम् वेदवागगियङ् गूड सिल इडङ्गळिले पॊय्त्तुप्पोगलाम्। आऩालुम् अदु वेदत्तिऩ् कुऱ्ऱमऩ्ऱु। पिऩ्ऩै- सॆय्युम् मुऱै उपकरणङ्गळ् इवैगळिऩ् कुऱ्ऱमेयागुम्। इवैगळिऩ्
६६ परमतभङ्गे समुदायदोषाधिकारः “प्रील फाङ्कन शुद्धां श्री नाकं खाए or in " मतान्तर • (३३) @iuy। नित्य निर्दोष वेद असङ्ख्यात जनपरिग्रहणं सगत्तिल् वन्दबडि ऎऩ् ? ऎऩ्ऩिल् अत्करियगराय्क्कॊण्डु पोक्कऱ्ऱवर्गळै आळ् क्रीए हुक कसं कसं i।surrgji, ओषधिमणिमन्त्र यन्त्रभावन भाषित दृष्टिमुष्टिचेष्टावि मतान्तरस्थानां स्वजनसङ्ख्या वृद्ध्यर्थं नूतनव्यक्तयाकाङ्क्षेति सोऽयं नष्टाश्वदग्धरथन्याय इति बोध्यम् । इदं वक्ष्यमाणञ्च सर्वं कुसुमाञ्जस्युदाहरणेन प्रसङ्गवशादनुपदमेव न्यरूपि । मतान्तरेषु नानाविधदन्धनादिदर्शनादपि क्षुदकौकिनां प्रवृत्तिरित्याह-ओपधीति । मृतसञ्जीविन्यादीत्यर्थः । मणिः - अयस्कान्तादिः । मन्त्रः- सौदर्शन- नारसिंहादिवत् उच्छिष्टगणपति चिन्तामण्यादिमन्त्रः । यन्त्र-त्रिकोणपट्कोणाद्याकारं तत्र तत्र विलिखित बीजाक्षरं पूजितं ताम्रराजतादिपहम् । भावनं निरन्तर चिन्तनम् । कृशोदरीनीडनिहितक यादीनामिच आत्मनोऽपि निरन्तर- गरुडाद्यमेदभावनया विपादिनिर्हरणाय तद्रूपतापत्तिः । भाषितं श्रोतृहृदयग्राहि भाषण चातुर्यम् । १। । अनया चित्रया वाचा त्रिस्थान व्यञ्जनस्थया । कस्य नाराध्यते चित्तमुद्यता सेरेरपि " इति हनूमादादीनामिव भवति । अत एव चार्वाकादिसञ्ज्ञाप्रसिद्धिः - चारुर्वाको यस्येति । दृष्टि :- मण्डूकवसात हष्ट्या निध्यादिगुप्तपदार्थदर्शनम् । मुष्टि:- मुखस्य पुरतः रहस्यमन्त्रोच्चारणपूर्वकं हस्तमुष्टिप्रदर्शनम् । चेष्टा- अन्यविधाः परव्यामोहजनक- व्यापाराः । प्रतिमाजरूपनं- मन्त्रशक्तया प्रतिमान्तः प्रविश्य तन्मुखेन स्वमतोपन्यासः । पापाणस्फोटनं- गुरुतर शिलादेः मन्त्रौषधादिना विभिद्य प्रदर्शनम् । आदित्यस्तम्भनं -नळायन्यादीनामिव दृरमुदितस्याप्यादित्यस्य तत्रैवाका शदेशेऽवस्थापनम् । मायेन्द्रजाले पूर्वोक्ते । वश्यं - स्त्रीबालादेश्खवशे करणम् । आकर्षण - दक्षिणदेश- स्कूप विशेषे ‘गङ्गाकर्षणवत’ एकत्र स्थितस्यापरत्राकर्पणम् । मोहन मूच्छत्पादनम् । क्षुद्रसिद्धीति । अणिमाद्यष्टसिद्धिवत् परम्परयाप्यात्मदर्शनेऽपर्यवसानात् केवलपर प्रतारणमात्रत्वात् क्षुद्रत्वं बोध्यम् । मन्दबुद्धीति । बुद्धिमान्द्यात् अर्थलोमेन च प्रचोदिता अत्र मतान्तरे पतन्ति पामरा इत्यर्थः । अन्तःकरणेति । स्वरसतोऽनाग- तानपि तद्बुद्धिभचेतनेन बलादावपन्तीति भावः । कारणान्तरं सप्तघटिका मोजनादि । पूर्वाहभोजनेत्यर्थः । वैदिकानां तु प्रायः अष्टकाः पितृदैवस्थ’ ‘अमा’ इत्यादिना ‘व्रतेन’ मध्याहात् परमेव भोजनलाभो भवति । पुराहि वराकाः केचन राजानः बौद्धपक्षपक्षपातिनः मठालयादीन् निर्माय तत्र बहून् बौद्ध भिक्षुनानीय पूर्वाह्न एव भोजयन्ति स्मेति श्रूयते । तदुक्तं - " कृतिः कमण्डलुमण्डये स्नानं पूर्वाद्दमेोजनम् । सङ्घो रक्तंवरत्वञ्च शिश्रिये बौद्धभिक्षुभिः” इति । भगवद्गुणदर्पणेच ‘वाजसनि’ नामव्याख्याने क्षपणक ‘हीदम्-यत्-प्रातः प्रातर्दध्योदनकवळान् गृहन्त इति” इति । जीविका - जीवनोपायः । आदिना परदारपरि-
कुऱैयिऩ्ऱि यागम् सॆय्दुम् सिल इडङ्गळिल् पयऩ् उडऩे किडैक्कविल्लैये? ऎऩ्ऱाल् अदुवुम् सॆय्बवऩुक्कुळ्ळ पिरबल पाबबलम् ऎऩ्ऱऱियवेणुम्। सिलर् वेदत्तिऱ्कु विरुत्तमाय् अनुमानम् सॆय्वर्। अप्पोदुम् अवर्गळ् सॊल् लुम् अऩुमानङ्गळिल्-सादिक्कुम् इडम्, सादिक्कप्पडुम् पॊरुळ्, तविर्क्कप्पडुम् पॊरुळ् ९ (३४) देशिकाशयप्रकाशसहिते विशेषसामध्ये यङ्ग प्रतिमाजल्पन पापाणस्फोटन आदित्यस्तम्भन omi मायेन्द्रजाल वशकर्पण - मोहनादिकाला क्षुद्रसिद्धि ॥ मन्दबुद्धिsarri क्षुद्रको तुकिक @giiunurag अशी करा, अन्तःकरणसङ्क्षोम क्रङ्क क्रकङ्गण्णी अनुप्रवेशिका कं ग्रहादिकमपि विवक्षितम् । तदुक्तं प्रबोधचन्द्रोदये - " सस्क्रियन्ते क्षणिकास्सर्वे संस्काराः । नास्त्यात्मा स्थायी । तस्माद् भिक्षुषु दारानाक्रमत्सु नेर्पितव्यम् । चित्तमलं हि तत् यदीयां नाम " इति । वशीकार कारणान्तरं कर्मलाघवमाह - वारक्रमेति । तिथिनक्षत्रयोस्सूर्यचन्द्रगत्यादिकं यथा नियामकं न तथा वारक्रमे किञ्चिन्नियामकं पश्यामः । तथा सति -” उदयादुदयं वारम्” इति वारस्य कृत्स्न दिनाभिध्यापित्वानुपपत्तिः । एवं भानुवारानन्तरं सोमवार एवेत्यत्रापि क्रमे न नियायकं दृश्यते, तथैव न कस्यचित् सङ्केतोऽपि मूलम् । सार्वत्रिकध्यानुपपतेः । तथा चेपां क्रमे यथाऽवाचितानादिपरिग्रहपरम्परैव मूलम्, तथैव ब्राह्मणत्वादिजाति तद्धर्माणामपि यथासन्तति अनादिप्रसिद्धिरेवासङ्केतिता मूलमिति अन्ये सर्वे जातितद्धर्मानश्रीचक्रुः । वौद्धादयस्तु प्रत्यक्षदृष्टस्त्रीपुञ्जातिद्वयव्यतिरेकेण न जात्यन्तराणि स्वीचक्रुः । तथा च वर्णाश्रमजातिकुलाद्यभावेन - “न स्वर्गो नापवर्गो वा न च वर्णाश्रमादयः” इति रीत्या महत्तत्र कर्मलाघवमिति भक्ष्याभक्ष्य पेयापेयस्वपरदाराद्य- द्वैतरागिणां तत्र प्रवृत्तिरिति भावः । तत्र प्रविष्टानां पुनरशक्यनिष्कमणत्वमाह-इन्द्रजालेति । अतिप्रज्ञावन्तस्तु यदि वीतराग स्तदा-वादे एपामनधिकारित्वं बुद्ध्वा दूरमपसरेयुः । यदि विजिगीपवः ? तदा जल्पवितण्डा- भ्यामप्येनान् वशे कुर्युः । मन्दप्रज्ञा अपि कर्मश्रद्धया खकुलोचितमाचारं न मुञ्चेयुः । ये तु पुनरनतिप्रज्ञाः पण्डितम्मन्याः शुष्कतार्किकास्त एव तु कुतुकादेषां वादेषु प्रसक्तास्तत्रैव सक्ताश्च भवन्तीति भावः । तव - योक्तमर्थमुपसंहरति प्रकारेति । अस्तु आदौ यथा तथा वा, इदानीमपि तथैव स्थिती किङ्कारणमित्या- शाह– इति । आदौ मतान्वराणां बहुजनपरिग्रहे जाते इत्यर्थः । तथाचादौ कैश्चित् तेषां परिग्रहे जाते, ततः पश्चात्तना अपि मूढपरम्परया साध्वसाधुविवेचनं विना तेष्वेवानुप्रविष्टा अभूवन्निति भावः । गतानु- गतिक इति । गतस्य = पूर्व प्रस्थितस्य बिना विवेचनं अनुगतियेन्न क्रियते स गतानुगतिकः । “सेतौ सैकत- लिहून नएं मे ताम्रभाजनम् ।” इति, “पश्य लोकस्य मूर्खत्वं नाशितं ताम्रभाजनम्” इति चोत्तरार्धे पाठ- मेदो भास्करभाप्यदृष्टः । सेतो स्नातुकामः कश्चित् स्वकीय ताम्रभाजनं तीरे प्रकटं निधाने अन्यैरपहृतं स्यादिति भीत्या - सेतुबद्धीकारसैकेतचिह्नं कृत्वा तदन्तस्तत् भाजनं प्रच्छाद्य जगाम । एतद्दृष्टवन्तः केचन- छाविवेकिनः एवं करणं सेतुस्नानाङ्गमिति घिया स्वयमपि तत्र तत्र स्नानात् पूर्वं सैकस चिह्नं कृत्वा जग्मुः । प्रथमं गतस्तु स्नानादनन्तरमागत्य, एपु लिङ्गपु कतमं स्वकीयमिति ज्ञातुमक्षमः - " नष्टं मे ताम्रभाजनम्” इति चुक्रो- शेति कथा “सिंयः कामितकामिन्यो मूर्खाः पूजितपूजकाः” इति यथा कयाचित् कामितमेव पुरुपं स्त्रियः १ इवैगळैयऱियवेण्डि वेदत्तैये अणुग नेरुम्। अदु नऩ्ऱि कॆट्टच् चॆयलागुम्। (उब जीव्यविरुत्तमागुम्) वेऱु मदङ्गळिऩ् आगम नूऱ्कळालेयुम् वेदत्तिऱ्कु विरोदम् सॆय्यवियलादु। अवै तुर्बलङ्गळागैयाले, वेदङ्गळिडैये सिल वाक्कियङ्गळ् परमतभने समुदायदोपाधिकारः • (३५) वारकमादिकां Curro अवाधि- अफ्रीकानां कील इन्द्रजाल फल्पा क Griramgri, सप्तघटिका भोजनादि जीविका सोधकं तानादिपरम्पराप्रसिद्धिwn Goo असङ्केत सम्भावनाएं ला॥ जातिविशेष नियम लाघव क्रं दृष्टादृष्टसी कार्य का वशीकरिgaib, कल दोप ं न साधन दूपणाभास की अनविज्ञ तार्किक आकर्षिला कामयन्ते, मूर्खा अपि तथा अन्यैः पूजितमेव पूजयन्ति । न तु स्वयं विचिन्त्य किञ्चिदपूर्व करिष्यन्तीति तदर्थः । एवं मतान्तरपरिग्रहस्योपाधिकत्वं प्रदर्श्य वेदमार्गाश्रयणे तदभावमाह - वेदेति । अत्र बहुविध- नियमक्लेशोचरत्वात् पित्रादिक्रमेणैव प्रवृत्तेः परैः पूज्यमानानामप्यत्रेदम्प्रथमतया प्रवेशानङ्गीकारः चेत्येवपरिग्रहे न कोऽपि पूर्वोक्त उपाधिरिति भावः । नन्वथापि यदि कस्यचित् वैदिकस्य परमतेषु कदाचित् कटाक्षो भवति तदा ततः किं भविष्यतीत्यत्र - सर्वथा तदसम्भवमेवाह शु इति । तथाच यद्यादित्यः कदाचिदन्धकारवृक्षिकुहरं प्रविशेत् ; तर्हि किं भविष्यतीति विचारतुल्योऽसावपि विचार इति भावः ॥
ननु तत्तत्समयनिष्ठानां तत्तत्न तिपालनं महर्षिभिरेवादिष्टमिति कथमद्य भवदुभिर्वेदमात्रा वलम्बनेनेतरेपा- माक्षेपः क्रियत इत्याशक्य समाधते Qug इति । उक्तप्रकारेणेत्यर्थः । तथाच स्मृतिचन्द्रिकायां नारदवचनं " पापण्डनैगमश्रेणिपूगत्रातगणादिपु संरक्षेत् समयं राजा दुर्गे जनपथे तथा " इति । मनुरपि दण्डनाह- " निगृह्य दापयेच्चैनं समयव्यभिचारिणम् । चतुस्तुवर्णान् पण्निष्कान् शतमानञ्च राजतम्” इति ॥ एतत् समाधत्ते - महति । उक्तवचनेषु सर्वे: परिपालनीयत्वेनोक्तोऽंशः न पापण्ड दिपु विद्यमानः पापण्डादि समयः । अपितु तेष्वपि विद्यमान सर्वसम्मतोऽन्यो धर्मविशेष एव । कस्सः इत्यत्राह – प्रभूनेति । सामान्येत्यर्थः । सत्यवचनादिसामान्यधर्मो हि विशेषधर्मापेक्षयाधिकः । तथाचायमभिप्रायः सर्वेष्वपि समयिषु वैदिका धर्म- विशेषास्सहस्रशस्सन्ति यथा— सत्यमस्नेयमहिंसेत्यादि । घटिकाव्यवस्थाच रक्रमादिवत् । नच ते सर्वऽपि धर्मा अन्यैः कृताः । अपितु वैदिकैर्महर्षिभिरेव । नचेतरसन यिनो न ताननुसरन्ति । न च तेषामन्या घण्टादि- व्यवस्था । तथाचावैदिकैरपीयमेव प्रक्रियाऽऽदर्तव्येति कदाचित् केनचित् पापण्ड्या दिनैतव्यतिक्रमे कृते राजा तदवगत्य तं दण्डयेदिति । ननु तर्हि बौद्धादिभिस्स्वधर्मातिक्रमे वैदिको राजा तद्देशाधिपतिः किं कुर्यात् ! इति चेत्- सर्वोदासीत । तत्तत्सम्प्रदाय गुरूणां द्ययं भर इति । प्रसिद्धमिति । तथा चोक्तप्रकरणे स्मृतिचन्द्रिका – " पापण्डाः वेदोक्तलिङ्गधारिव्यतिरिक्तास्सर्वं लिग्निनः । तेषु मठादिहिताचरणाद्या चहव- स्वन्ति धर्माः । रक्षणशास्त्रं तन्मात्रविषयम्” इति । एवमुक्तनिर्णयानङ्गीकारेऽनर्थमाह- इति । पापण्डिनः-” येतु सामान्यभावेन मन्यन्ते पुरुषोत्तमम् । ते वै पापण्डिनो ज्ञेयात्सवै कर्मवहिष्कृताः ॥” इत्युक्त- लक्षणाः । विकर्मस्था :- " अपार्थ श्रुतिवाक्यानां दर्शयन् लोकगर्हितम् । सर्वकर्मपरिभ्रष्टो विकर्मस्थस्स उच्यते ॥ मुरणित् तोऩ्ऱलाम्। अप्पोदु-उलग वऴक्कु, सास्तिर वल्लुनर्गळिऩ् मुडिवु, ऊहित् तल् मुदलियवऱ्ऱाले - इप्पडियुम् अल्लदु अप्पडियुमागलाम् ऎऩ्ऱुम्, इप्पडिच् चिलविडङ् गळ् - अप्पडिच् चिल इडङ्गळ् ऎऩ्ऱुम्, विळक्किक् कूऱि विरोदम् वरामऱ्काक्कलाम्। ऒरु यागत्तिल् ओरिडत्तिल् रुत्तुविक्कुगळ् ऒरुवर्क्कॊरुवर् उडुत्त वेष्टियिऩ् पिऩ् (३६) देशिकाशय प्रकाशसहिते कॊळ्ळुगैयालुम् इप्पणङ्गळाले मुण्डाम्। आऩबिऩ्बु इदुदाऩे वऴि ‘गतानुगन्तिको लोकः न लोक्स्तत्वचिन्तक: । ’ s mii-“मूर्खाः पूजितपूजका: " ५७६m Gamro की uig। Gu परिग्रहपरम्परे BL Bp। वेदां कण्डा (६००) का - दाएं सवां कंल ॐ विनीत समयाकी अन्यकार कल्पक । परिग्रह की Apuri। शुक ६६ ऎऩ्ऱुञ् जॊल् उपाधिक वेदादित्यसन्निधि इत्युक्ताः । बैडालव्रतिकाः - " धर्मध्वजी सदा लुब्धः छाद्मिको लोकडाम्भिकः । वैडालव्रतिको ज्ञेयो हिंसकस्स- चैनिन्दकः ॥ " इति वर्णिताः । शठाः " गूढविप्रियकृच्छठः " इति " प्रियं वक्ति पुरोऽन्यत्र विप्रियं गुरुन्दे भृशम् । त्यक्तापराधचेष्टश्च शठोऽयं कथितो बुधैः” इति च निरूपिताः । हैतुकाः देवगुह्येपु चान्येषु हेतुदंवि । निरर्थकः । बधिरान्धवदेवात्र वर्तितव्यं हितैषिणा” इत्युक्तिवैपरीत्येन - " सन्देव कृद्धेतु- भिर्यः सत्कर्मसु सहेतुकः ।" इत्युक्तरीतिकाः । वकवृत्तयः- “ अघोदृष्टिर्नकृतिकः स्वार्थसाधनतत्परः । शठो मिथ्याविनीतथ्य चकवृचिरुदाहृतः" इति वर्णिताः । सम्भाषणादपीति । “पुंसां जडाभरण मौब्जिभृतां वृथैव मोघाशिनामखिरुकर्मबहिष्कृतानाम् । तोयवदान पितृपिण्ड विवर्जितानां " इति पूर्वभागो विष्णुपुराणे । QLTD इत्यादि । अन्तर्यानिणं द्विपन्तो जैना:- मुण्डित शिरसश्शैवा: - विधिभ्रष्टाः शाक्या ( भाग्यहीन इति वा ) इत्यादयस्त्वां यदि श्रवणकटु निन्दन्ति तदा सात्त्विकारसहसा म्रियेरन् तदसहमाना इत्यवशिष्टगाधाभागार्थे तात्पर्यमवधेयम् । तथाच राजभिः पापण्डा दिसमयस्यापि रक्षकीयत्वे तत्सम्भ, पणादिकमपि कर्तव्यमेव स्यादित्यु- क्तवचननिचयविरोध इति भावः ।
।
नन्वथापि श्रीपराङ्कुशमूरि सूक्तिविरोधस्तदवस्थ एव । तत्र सर्वसमय पमादर्तव्यताया एव कीर्तनादि- स्यन्नाह इति । उक्तवचनानामुक्तरीत्या निर्वाहेऽपीत्यर्थः । एतेनात्र गाधासु - सर्वनतानामपि भगवतेय प्रवर्तितत्वस्य वचदुपः स्यदेवतारूपेण भगवत एव स्थितत्वस्य तेषु कस्तिश्चिदप्यर्थ मिथ्यात्वाभावस्य च कथनात्, न कस्यापि मतस्य त्याज्यतेति पूर्वपक्षगो निगर्वः । खण्डयति इति । तासु गाधा स्वत्यर्थः । य-लैमशाक्यादयः पक्षाः । परस्परविरुद्धेति । अयमंशः तत्तन्मत निरूपणावसरे प्रकाशयिष्यते । ननु परस्परविरोधः आपस्तम्बाइ पलायनादिगृह्मपुत्रेष्वपि दृश्यत इति नैनावतैव त्याज्यते- त्यत्र ह - वेदविरुद्वेति । तथाच कथमेतादृशानि सर्वाणि मतानि युगपदेव प्रमाणानि घोषयेत् सुक्तिः पूर्वोक्तेति - भावः । अत्र सर्वमतानामपि भगवतैव प्रवर्तनं यवाकर्म फलदायित्वात् तस्य प्राणिनां दुष्कर्मानुस रेण भवति । तेनैव च स्वाश्रितानां मतान्तरव्यमोहाद्यभावाय वेदसम्प्रदायोऽपि प्रकाश्यते । मतान्तररीत्या देवतान्तरोपासनेषु कृतेष्वपि न तत्र किञ्चिदू मिथ्या भविष्यति । भगवतैव तत्र तत्रान्तर्यामितया स्थित्वा फलवितरणात् । “लभते
कच्चत्तै पिडित्तुविडामऱ् सॊल्ल वेण्डुम्, विट्टाल् पिरायच् चित्तम् उण्डु ऎऩ्ऱ पोदु - अव्वो इडङ्गळिल् अवरवर् विट्टबोदु अन्दन्द पिरयाच्चित्तम् तऩिदऩि नडै पॆऱुमागैयाल् ऒरु वाक्कियमुम् वीणागादु। सिल वेद वाक्कियङ्गळुक्कु आप् तर्गळ् पण्णिय सिल स्मृति वाक्कियङ्गळोडु मुरण्बाडु वरुमेबागिल् अप् पोदुम्- आप्तागळ् पण्णिय पल पल स्मृतिगळैप् पार्त्तु -ऎदऱ्कु आदारम् उण्डु परमतभने समुदायदोषाधिकारः ऎल्लोरुम् तन्दम्मद परिबालनम् सॆय्यच् चॊऩ्ऩदिऩ् करुत्तु। Gur Gon? वैदिक अतिक्रमिकुं (३७) वैदिक समय pro अवलम्बिकानन समय sir ari महर्षिकाङ्क ना समयधमा अनुपालिकं मानंी राजा दण्डिकम्प porn ? प्रमाणसिद्धि का ६६२१६०LICIT ? ग ॥” mp aur सर्वसमय का महर्षि कशां समयानुपालनादिक देना ठाण च ततः कामान् मयैव विहितान् डि तान्” इति । व्यथोपात्तवचनानामेतत्तात्पर्य हरवे प्रमाणान्तराण्याह- इति । तथाचैषु वचनेषु परिप्यन्यैर्दर्शने मङ्गवपस्य दुर्विज्ञानलमुक्तमनुपन्नं स्यात् यदि सर्वनत- साम्यं पूर्वाचार्यसम्मतं स्यादिति भावः । एवमाचार्यसूक्तिमावमुक्त्वा भारतेऽपि मतान्त प्रशेषां निर्वहति महाभार- तेति । शान्तिपर्वणि नारायणीये - “साङ्ख्यं योगः पाञ्चरात्रं वेदाः पाशुपतं तथा । ज्ञानान्येतानि राजपं विद्धि नाना मतानि वै ॥ " इत्यादिनेत्यर्थः । " आत्मप्रमाणान्येतानि " इत्यपि पाठोऽस्ति । हननम् निराकरणम् । प्रशंसा च नास्ति साङ्ख्यसमं शास्त्रं नास्ति योगसमं चरम् । ॥॥ उक्तवानिदमव्यं ज्ञानं पाशुपतं शिवः ॥ इत्यादाववगन्तव्या । तत्र हेत्वहन्तव्य तोकेर्भावमाह-श्रव्य इति । अत्यन्तान्तीन्द्रियार्थबोधकानामेषां तन्त्राणां हेतुना केवलं कुतर्कहेतुवादेन साधनवत् बाधनमपि न कार्यमिति तदुक्तितात्पर्यमिति भावः । किं तर्हि तेषां न केनापि बाध: : तथा सति वेदवत् तेषामपि प्रामाण्यापत्तेरित्यत्राह-दोपेति । तथाच पुरुषाशयदोष- मूलकानामेपामागमानां वेदविरोधे प्राप्ते तदंशे वेदेनैव बाघो वर्णनीय इति हृदयम् । तथाच पूर्वोक्तपाङ्ख्य दि प्रशंसाऽपि वेदानुकूल भागमात्रविषयेत्यध्युक्तं भवति । ननु कथं वेदबाध्यत्वमागमानां साङ्ख्यादीनां भवति । तेपामपि वेदवेद्यपरमपुरुष एव तात्पर्यमिति भारतादिषु धनादिति प्रश्नपूर्वकमुत्तरमाह -@gar इति । साङ्ख्यादीनां वेदविरोधे सतीत्यर्थः “वेदारण्यकमेव चेत्यपि " पाठान्तरम् । भाप्यानुपारात् - “वेदाः पाशुपतं तथा” इत्यत्र पठितम् । पाशुपतं तथेति - " किमे नान्ये कनिष्ठानि " इत्यनयोर्मध्ये -” ज्ञाना- न्येतानि राजपं ’ इत्यादिश्लोकशेपसद्भावात् तद्ज्ञापनायारभ्येत्युकम् । एतेन पञ्चगनाधिकरणे भाष्ये- अनयोरविरळक्रमेणोदाहरणं भर्थवशात् कृतम् । न त्वानुपूर्यै तथेत्यभिप्राय दिति मन्तव्यम् । एत्र निष्ठा = तात्पर्यपर्यवसानं येषां तानि - एकनिष्ठानि । एत्रमेत्र व निष्ठानीत्यत्रापि । प्रब्रूहि वै मया पृष्ट’ इति मूले। दर्शनात् अत्रापि - पृष्ठेत्युक्तम् । ज्ञानेपु-ज्ञानसाधनेषु एषु दर्शनेषु । यथागमं यथान्यायं = श्रुतीः, मीमांसा- द्वयन्यायांश्चानतिक्रम्य । सम्यङ्न्यायानुगृहीतश्रुतितासर्यानतिक्रमेणेति यावत् । अत्र यथाशब्दस्येवार्थकत्वं मत्वा, “आगमेष्विव न्यायेविव” इति यत् केपा चिद्वयः ख्यानम् तचिन्तयन्। तथागममित्याद्यन्ययीभावाद्य- ।
ऎदऱ्कु इल्लै - ऎऩ्ऱु आराय्न्दु अदऱ्कुत् तक्कवाऱु। इप्पडि (अल्लदु) अप्पडि ऎऩ्ऱो तवऱुदाऩ् ऎऩ्ऱे- करुत्तु वेऱु ऎऩ्ऱो-एदो ऒरु विदमाग निर्वाहम् सॆय्दु ६। D, बी २, बी सिल पिरमाणङ्गळैच् चिलर् कॊण्डालुम्, अवऱ्ऱाल् वेदत्तिऱ्कु इडैयूऱिल्लै। सिऱु पिळ्ळैत्तऩमाऩ आक्षेपङ्गळ्, पेच्चळवे सॆय्युम् सिल षयङ्गळ् मुदलियवै, पिऱर् मद नूऱ्कळिऩ् मेलुम् सॆय्य मुडियुम्। (३८)
देशिकाशयप्रकाशसहिते १ पापण्डिसमय विषय६। प्रभूत धर्मरक्षणाय घटिका व्यवस्था दिGurG धर्मानुगुणक वैदिकां । कां नियमितं समय विशेष विषय की अन्य धर्मशास्त्राङ्कन प्रसिद्ध। Diu पापण्डिनो विकर्मस्थान बैडालव्रतिकान् शठान । हेतुकान् वक्त्तीच वाङ्मात्रेणापि नार्चयेत्”- “डम्महेतुक पापण्डिक वृत्तीथ वर्जयेत् । " " सम्भापणादपि न नरकं प्रयान्ति” “Goagium For वॆऱुप्पोडु समणर् गां ग्रीडीपी आाऊङ्की।” इत्यादिक CGL विरोधिकं । सम्भवापातात् । यथागमे यथान्याये - इत्येव प्रयोक्तव्यं भवेत् । निष्ठा नारायण - तात्पर्य पर्यवसान भूमिर्नारायणः । महाकव्युक्तिमप्याह संवादाय - बहुघेति । रघुवंशे क्षीराब्धिशायिनम्प्रति देवानां स्तुतिर्दशमस्था । त्वय्येव निपपन्ति - त्वय्येव पर्यवस्यन्ति त्वन्मुखोल्लासकरा एव सर्वे इति यावत् । ओघाः - प्रवाहाः । निपतन्ति - प्रविशन्ति । महाकवय इति बहुवचनात् – " महेश्वरे वा जगतामधीश्वरे जनार्दने वा जगदन्तरालनि । न वस्तुभेदप्रतिपत्तिरस्ति मे " इत्यादिवादिनां भर्तृहरिप्रभृतीनां प्रणम् । सुप्रसिद्धेति । तथा च तश्वेदम्पर- पण्डितमण्डल एवेति नियमं विना लोकप्रसिद्धार्थ काव्यरचनाकुशलेषु कविष्वपि सर्वमत सामरस्यदृष्टि सद्भावावगमे- नेदमा पामर पण्डित प्रसिद्धं खल्विति भावः । अस्मिन्नाक्षेपे अग्रे “aur यथागमं " इत्यादिना साक्षात् “शु समाधानं वक्ष्यन्, इदानीं महाभारनं तत्रैव महर्षिणा कथञ्चित् प्ररिहारोऽपि सूचित इत्याह– भी ॐ इति । अत्रैव शान्तिपर्वप्रकरण इत्यर्थः । तथाचात्रैव प्रकरणे - " साङ्ख्यं योगः पाञ्चरात्र वेदाः पाशुपतम् " इति पौरुपेयसह पाठसन्देश न्यायादिकृत वेदतुल्यत्वभ्रमं मतान्तरेषु प्राप्तं व्यपोहितुमेव कपिलादीनां साङ्ख्यादिमत कर्तृत्वम्, अवान्तरतपसः प्राचीनगर्भादिसञ्ज्ञकस्य भगवतो वेदाचार्यत्वमात्रकथनेन तत्प्रवर्तकत्वञ्च प्रदर्शितमिति पौरुपेयत्वा पौरुपेयत्वाभ्यामुभयेषां वैषम्यसूचनात् स्मृत्यधिकरणन्यायेन वेदविरुद्धभागेषु मतान्तरा- णामप्रामाण्यमेव सिध्यतीति भावः । तथा च यथागम’ इत्यादिकमविरुद्ध मागविशेपपरमित्युक्तं भवति । ़ ॥॥। ननु यथा वेदभागेष्वेव मियो विरुध्यत्सु कथञ्चिन्निर्वाहेग सामरस्य सम्पाद्यते, तथैतेषु मतेष्वपि किं न क्रियते प्रामाण्यसिद्धय इत्यत्रोभयोरपि वैषम्यमाह – तर्क इति । नैको मुनिर्यस्य मतं प्रमाणम् । धर्मस्य तत्त्वं निहितं गुहायां महाजनो येन गतः स पन्थाः ॥” इति भारतस्थं वचनम् । श्रुतिर्विभिन्ना स्मृतयोऽपि भिन्नः नचानृपर्दर्शनमस्ति किञ्चित् । " इत्यादिरादिशब्दार्थः । एतेन वेदभागा एव परस्परविरुद्धार्थास्सन्तीति सिद्धमिति तद्दृष्टान्तोकरणम् । यथा- ‘उदिते जुहोति अनुदिते जुहोति’ । " सदेव सोम्येदमग्न आसीत् असद्वा इदमग्र आसीत् । " इत्यादौ । विपयश्यवस्था - वक्ष्यमाणा विकल्पतासभेदादयः । उदितानुदित- । । इप्पडि नित्यमायुम्, कुऱैवऱ्ऱदायुम्, निराक्षेपमुमाऩ वेदङ्गळै, परम करुणै युडऩ् सर्वेच्वरऩ् -नाऩ्मुगऩ् मुदलिय तेवर्गळैक् कॊण्डुम्, महर्षि मुदलिय मऩि तर्गळैक् कॊण्डुम् निगिललोकङ्गळिलुम् प्रचुरमाम्बडि सॆय्दुगॊण्डु इरुक्कुम्बोदु विपरीत वादङ्गळैक् कूऱुम् पिऱर् मदनूऱ्कळ् ऎव्वाऱु तोऩ्ऱिऩ? ऎऩ्ऩिल् केळुङ्गळ्, कूऱुगिऱोम्। अनादि कालमागत् तांसॆय्द काममडियागत् ताऩे पलऩै अऩुबविक्क C
परमतभङ्गे समुदायदोषाधिकारः ऒऩ्ऱुम् पॊय्यिल्लै पोऱ्ऱुमिऩे ’’ ऎऩ्ऱ आऴ्वार् पासुरक् करुत्तु। " । (३९) आऩालुम् “पिणक्कऱ अऱुवगैच् चमयमुम् नऩ्ऩॆऱियुळ्ळि उरैत्त कणक्कऱा नलत् तऩऩ्’ ऎऩ्ऱुम्, “इलिङ्गत्तिट्ट पुराणत्तीरुम् समणरुम् साक्कियरुम् मलिन्दु वादु सॆय्वीर्गळुम् मऱ्ऱुम् नुम् तॆय्वमुमागि निऩ्ऱाऩ्” ऎऩ्ऱुम् तॊडङ्गि “ऒऩ्ऱुम् पॊय् यिल्लै पोऱ्ऱुमिऩो” ऎऩ्ऱुम् आऴ्वार् अरुळिच्चॆय्दिलरो? ऎऩ्ऩिल्- अव्विडत्तिलुम् वाक्ययोर्विकल्पेन सदसद्वाक्ययोस्तात्पर्यभेदेन च प्रामाण्यनिर्वाह: । अत्र किम्मतान्तरणां सिद्धार्थे निर्वाहोऽभिमत: अथ कार्यार्थे ? सिद्धार्थऽपि किं विकल्पेन निर्वाह: ? तात्पर्यगत्या वा ? इति विकरूप्य, प्रथमस्याद्यकल्पे आह- सिद्धेति । तत्तन्मतोक्त सिद्धतत्व विषय इत्यर्थः । वस्तुनो द्वैरूप्यासम्भवादिति भावः । ननु कथं त्रीहियवयोस्सिद्ध- वस्तुरूपयोर्विकल्प इति चेन्न । तत्रापि त्रीहियवानुष्ठानयोरेव विकल्पात् । अथ प्रथमस्य द्वितीयकल्पं निराकरोति - वेदेति । तर्का:- केवलं लौकिक्यो युक्तयः । तथा चैकैकस्मिन्नपि विषये परस्पर विरुद्धयुक्तिवादानां तैः पुरस्कर- णात् परस्परं तत्त्वविषये तेषामेककण्ठ्यं दुस्साधं भवति । यथा - " बद्धमुक्तयोरभावानेश्वरसिद्धिः " इति साङ्ख्यसूत्रे - मायावतारिका - " ननु श्रुतिस्मृतिभ्यां कथमीश्वरो न सिध्यतीत्याशङ्कायां तर्कविरोधं लौकिक- मेव बाधकमाह " - इति । तद्विपरीततया तु योगे युक्तिवादेन - “क्लेशकर्म विपाकाशयैरपरामृष्टः पुरुषविशेष ईश्वरः " इत्युच्यते । एतदुक्तप्रतिफलन तुल्यैश्वर्यविरुद्धतया शैवैरन्यथा प्रतिपाद्यते - " पशुपतिः परा देवता । स च जगन्निमित्तम् । सर्वज्ञस्सर्वशक्तिः इत्यादि । अथ द्वितीयं शिरो निराह – अनुष्ठानेति । अयमर्थः — वेदे नानाशाखोक्तानां परस्परमनुष्ठानविरोधे प्राप्ते सति, सर्वत्र शाखासु अदोपमूलकत्वनिश्चयाधीन- प्रामाण्यप्रत्यय-महाजनपरिग्रहादिदर्शनेन कस्याश्चिदपि प्रत्याख्यानायोगात् कथञ्चिद्विकल्पादिनाऽविरोधस्सम्पाद्यते । न तथेह नानामतेषु सम्भविष्यति । तेपामद्ययावत् पूर्वोक्तरीत्या प्रामाण्यनिश्चयाद्यधीनमहाजनपरिग्रहाद्यभावा- दिति । अथ मतान्वराणां सर्वेषां श खाभेदतुल्यत्वे बाघकान्तरमाह–rris इति । सर्वेषां सर्वांशप्रामाण्य इत्यर्थः । वैदिकानां तैस्सइ - प्रामाण्याप्रामाण्य विवादः अन्ते तद्वहिष्कारः प्रमाणेन खण्डितत्वात् तन्तस्थानां पापण्डित्वप्रसिद्धिरित्यादिकं तदा न स्यादित्यर्थं । नहि शाखाभेदादिपु इदं सर्व दृश्यत इति भावः । यदि वेदविरोधेऽपि प्रामाण्यं जीवतीत्युक्ता एवं समाह्यमिति वैदिकान् प्रत्यन्ये वदन्ति तदाऽप्याह-वेदेति । अयभावः – यदि वेदविरुद्धमपि साङ्ख्यादिकं वैदिकैर्मासं तर्हि तथैव चार्वाकण साङ्ख्यं, साङ्ख्येन चार्वाकमित्या- द्यपि परिगृह्येत । न च तथा तैरपि क्रियते । स्वस्वमतप्रक्रियाविरोधी मतान्तरपरिग्रहे हेतुरिति चेत्, अहो । अव्यवस्थित पुरुषबुद्ध्यधीनस्वस्वमततत्वविरोधापेक्षया व्यवस्थित पौरुपेय वेदविरोधस्यैव त्यागप्रयो जकतौचित्येन तयैवैकल्या सर्वमतान्तराणामप्रामाण्येनापरिग्रह एवेति । ननु मा सन्तु वेदविरुद्धानि सर्वाणि मतान्तराणि प्रमाणानि । किन्तु-तेष्वेकं तथा स्यादित्यत्राप्यनियममेवाह अतीन्द्रियेति । एवं निर्देशात् क्षणभनाथैन्द्रियक-
वेण्डियुळ्ळ संसारिगळ् विषयत्तिलुम् नडुनिलै निऩ्ऱु पलप्रदाऩम् सॆय्य ईच्वरऩ् कडमैप्पट्टुळ्ळाऩ्। अदऩाल् सादु जऩङ्गळै असत् पिरगिरुदिगळाऩवर्गळ् नलियत् तुवङ्गुम्बोदु अवर्गळ् मुऩ् कर्मविऩैप्पडि अवर्गळै पुत्ति पेदम् सॆय्दु ऒदुक्कित् तळ्ळवेण्डियुळ्ळदु। अदऱ्काग परमात्मा-वेदङ्गळिलेये कूऱप्पट्ट - मऱुमैयिल् (४०) देशिकाशयप्रकाशसहिते @m प्रमाण Guig । परस्पर विरुद्धा वेदविरुद्धा समय ऎल्लाम् ऎङ्गळुडैय सार्ङ्गळुक्कीडाग ऎळिरिप्पित्तु ळरिऩार्क्कु अवऱ्ऱाल् सलक्कम् वरा तबडि ऎङ्गळैक्कॊण्डु नल्वऴिगाट्टि नडत्तिप्पोरुगिऱाऩ् ाऩ् ऒरुवऩुमे। aur यथाशास्त्र यथाधिकारणं क Goo वशीकरिलं । उज्जीविक्षा काठा तात्पर्य। शुक्रं “LL विषये तेषां प्रामाण्यमाप्तत्वञ्च दूरापास्तमिति द्योत्यते । अर्हत्सुगता दिध्वेक इति तदभिमानानुवादात् परेषां परस्परं परश्शतवैमत्यसद्भावेपि वेदबाघने परमैकमस्य श्वावराहकलहक्रमादस्तीति व्यज्यते । यथादृष्टार्थवादी च देवोऽईन् परमेश्वरः” इत्यादितदुक्तौ विशिष्य विश्वासहेतुर्नास्ति । बौद्धादिभिरपि बुद्धादिपु तथैव व्यवहा रादिति भावः । ननु यस्य मतं बुद्धिमन्तो वजनाः बहवः परिगृह्य प्रचरन्ति तन्मतवक्ताऽऽत इति सुसुखं कर्तुं शक्यमनुमानम् । नहि द्वित्रा जना अर्थकामाद्युपाधिभिः परिगृहन्तीति बहवोऽपि तथा कुर्युः । बहुजन- वादस्य यथार्थत्वावश्यम्भावादित्याशङ्क्याह- बुद्धिमदिति । देशकालादीनां मेदेन बुद्धिमन्तोऽपि जना परम्परया गृहीतं मतं मुञ्चन्ति, मुक्तं परिगृह्णन्ति । एकस्यात्युच्छ्रितस्य मतस्य विनिपातो निपतितस्योच्छ्रायश्चापि भवत इति, नेदमव्यवस्थित व्यवस्थापकं भवतीत्यर्थः । तर्हि मतान्तरवत् वैदिकमार्गस्यापि कदाचित् त्यागे आपतद- निष्टमाइ- दुर्वासनेति । जन्मान्तरोपार्जिता शास्त्रीय कर्मज्ञानसंस्कार इत्यर्थः । दुराभिमानः इदानीमेव हैतुकसंस- र्गादिना जातो दुरभिनिवेशः एवंरीत्या के चिन्मतान्तरमनुप्रविशन्ति । अन्ये तुक्तरीत्यभावेऽपि कर्मलाघवा- काङ्क्षायां जातायां वैदिककर्मणां कालदैर्ध्यर्थव्ययायासादिसाध्यत्वेन तत्रोत्पन्नप्रभूतद्वेपारसन्तः — विना वेदमस्तु यत्किञ्चिन्मतमिति स्वीकुर्वन्तीति बहुविधो हि वेदवैदिकद्रोह: तेपामेतादृशानां चञ्चलचित्ततयोत्तरोत्तरलाघव- लोमेन चान्ते चार्वाक एव पर्यवसानं यथेष्टसञ्चरणकुतूह लिखानुगुणं भविष्यतीति भावः । चार्वाकशेष इति । चार्वाकमतमेत्र!स्मिन् शिष्यते-अवशिष्यते । ततोऽपि गन्तव्यनीचभागभावादित्यर्थः । यद्वा-शेपः- शेषत्वं । चार्वाकपदभक्तत्वमेव स्यादित्यर्थः । ननु–” मन्त्रायुर्वेदप्रामाण्यवच्च तत्प्रामाण्यं " इति वेदे प्रामाण्यसाधनवत् मतान्तरेऽपि के पाञ्चित् काम्यकर्मणां सफलतादर्शनेन तन्निदर्शनतः कृत्स्नमपि तच्छास्त्रं प्रमाणं तच्छास्त्रत्वादि- त्यनुमास्यामस्तत्प्रामाण्यमिति शङ्कापूर्वकं तत्रानिष्ट समाह — काम्येति । केन चिन्मुखेन ततद्रीत्या । तत्रानिष्टपसङ्गमाह । तथाच तत्तदुक्तप्रकारेण कर्मकर्तृसाधनवैगुण्यादिकं विना काम्यानामनुष्ठानं सर्वत्रैव मतान्तरेषु वेदेषु च तुल्यं फलतीति, एवमनुमाने वेदप्रामाण्यमपि दुस्त्यजमित्यर्थः । अथैवमनुमाने वेदस्यैव प्रामाण्यं दुग्त्यजतया भवती- त्याह- पापण्डेति । तथाच मतान्तरस्यैर्वेदादेव कानिचन काग्यकर्माणि क्षुद्रमन्त्रांश्च बडिशामिपन्यायेन स्वम् तेषु निवेश्य प्रलोभनं बहुधा कृतमित्यत्रवोक्तपूर्वमित्यर्थः । तथाच तेषां सफलता वेदप्रमाण्यस्यैव प्रतिष्ठापि- केति भावः ।
नम्बिक्कै वरुवदऱ्काग इम्मैयिलुम् सीक्किरम् पलम्दरवल्ल सिल सिल्लरै उपायङ् गळैक् कैयाण्डु अव्वो मद नूऱ्कळिऱ् कलन्दु अवर्गळै, तूण्डिल् मुळ्ळाले मीऩ् कळै कवरुवदुबोल्, अन्नूऱ्कळाल् कवर्न्दिऴुक्किऱाऩ्। इदुदाऩ् मऱ्ऱ मदङगळ् तोऩ्ऱिय वरलाऱु। इव्वुण्मैयै इतिहास पुराणङ्गळिले काणलाम्। “नाऩ्, शुद्धोदऩऩुक्कु पुत्तऩ् ऎऩ्ऱ पिळ्ळैयागप् पिऱन्दु जऩङ्गळै मोहङ् गॊळ्ळच् परमतभङ्गे समुदायदोषाधिकारः (४१) शुमीम” नका की uiggi, “Ami Fouoi अलीयडीपीम” इत्यादिकशीनु कण्डुगॊळ्वदु। “महाबारदत्तिल् साङ्गियम् मुदलियवऱ्ऱिऩ् निलै” महाभारत श्री साङ्ख्ययोग पावर रात्र वेदपाशुपताकां पयसिद्धान्तका सं " एधान्यपि प्रमाणानि न हन्तव्यानि हेतुभिः " कळलं, साङ्ख्यादिकळया प्रशंसिष्ककं तात्पर्य GuDsir? Groor caf - हेतुकङ्कॐ बधाधिकंश की। अतीन्द्रियशास्त्रार्थ
कङ्कं ननु महाविद्यानुमानेन मतान्तराणामपि विषयसद्भावसाधनात, तेपामपि प्रामाण्यं दुर्वारमित्यत्राह - मार्जा- रेति । मकारोपक्रमत्वादिना मार्जारोऽपि मतङ्गज एवेति साधनेऽपि " काकः कृष्णः पिकः कृष्णः को भेदः पिककाकयोः । वचन्तकाले सम्प्राप्ते काकः काकः, पिकः पिकः ॥” इतिवत् तयोनीञ्चोच्च स्वरूप मेदस्तथैवा विचाल्यः प्रत्यक्षादिना स्थास्यतीति, एतद्रीत्यैव वक्ष्यमाणानुमानमपि सर्वथाऽप्रयोजकम् । वर्णनाशब्दप्रयोगेण – साध्य- मानविपयस्यापरिनिष्ठितत्वं ज्ञाप्यते । निरङ्कुशाः खलु कवयो वर्णने । मकारोपक्रमत्वादेव मतनजो मार्जार एवे- त्यपि साधयितु शक्यम् । एवमेव महाविद्यानुमानमपि । इयञ्चानुमा बौद्धैर्माविभिश्वादरेण तत्र तत्र स्वामितभाव- रूपा ज्ञानादिसाधनाय कक्षोकृता विलोक्यते । विद्यावत् स्वाभिलपितसर्वसाधकत्वादियमप्यनुमितिस्तन्नाम्नी, महती च सा विद्येति “दर्शयन्तो महाविद्यां विद्याधरमहर्षयः । सहितास्तस्थुराकाशे " इत्यादाविव । अथवा, अविद्येति- पदच्छेदः । व्यावहारिकार्थप्रपञ्चोपादानभूता हि अविद्या । तद्वदियमपीति । तथाहि अज्ञानं भावत्वातिरिक्ताज्ञान- घर्मातिरिक्तधर्मवत्, प्रमेयत्वात् । घटवत् । सिपाधयिपितभावत्वातिरिक्तो योऽज्ञानघमे अज्ञानतादिः तदतिरिक्तधर्मः सिषाधयिपितं भावत्वम् । तद्वत्त्वमादाय पक्षे साध्यपर्यवसानम् । तादृशो धर्मों घटत्वादिः, तमादाय घटादेर्दृष्टान्त- ‘तोपपत्तिः । अत्र अज्ञानं भावत्ववदिति न साक्षात् प्रयोज्यम् । घटादिनिदर्शनेनाज्ञाने तत्साधकसाधारण हेत्वमा- वात् । नापि भावत्वातिरिक्तधर्मातिरिक्त धर्मवदिति । तदानीमपि तादृशव्यतिरेकोक्त्या भावत्वस्यैव साध्यार्थत्वेन प्राद्यतया पूर्वोक्तदोषादेव । तस्मादेव भावस्वातिरिक्तधर्मेऽज्ञानीयत्वविशेषण - भावत्वातिरिक्ताज्ञानधर्मेति । तथाच सति पक्षे – भावत्वातिरिक्तात अज्ञानवृत्तिधर्मात अज्ञानत्वादेर्मिनो धर्मः भावत्वं दृष्टान्ते घटत्वादिश्चेति, घटादेः सर्वस्योदाहर्तुं शकयतया भावत्वसाधनाय प्रमेयत्वादिकं केवलान्वयिधर्म जातमेवात्र साधारणहेतुर्भविष्यति । एवं अज्ञानधर्म भिन्न धर्मवत्त्वसाधनेऽपि अज्ञाने तदसम्भव: अभिमतभावरूपत्वासिद्धिश्चेत्यत उक्तं- सिपाघयिषत- भावस्वभिनेति अज्ञानधर्मविशेषणम् । एवञ्च भावत्वभिन्नस्य कस्यापि अज्ञानवृत्तिधर्मस्य भावत्वातिरिकाज्ञान- घर्मातिरिक्तधर्मत्वायोगात् भावत्वमेवादायोक्तदृपणद्वयपरिहारः । एवम् - अयं घटः एतदूघटाज्ञानान्यान्यभावभिन्नः प्रमेयत्वात् पटवत इत्यपि भावरूपाज्ञानसाधनाय प्रयोक्तव्यं भवति । तथाहि - एतदूषटाज्ञानाभ्यामन्यस्मात् पटादेश्सर्वस्मात् अन्ये एतदूघटाज्ञाने द्वे एव । तयोर्मध्ये यद्यज्ञानं न भावरूपं स्यात् तदा तादृशान्यभावः Glasur।” or mui, “@!! Buy माक्री कक्षाएं । अलीं- कुऱैन्द उऴैप्पुक्कु अदिग पलऩ् तरुवदागक् कूऱु। वञ्जऩै, इन्दिरजालम्, उलगुक्कु मुरण्बट्ट वेषासारङ्गळ् इवैगळैक् काट्टि मोहमडैयच् चॆय्वाय्।” ऎऩ्ऱुम्, ११ (४२) देशिकाशयप्रकाशसहिते विषय क्री हुन्छ विधिनिषेधसामर्थ्य ६९६० केन। दोषसम्भावने२४६० पोरुपे- राङ्गळुक्कु जूरिaedaमुळ्ळविडत्तिले किरियोले मुण्डागक् कुऱैयिल्लै। इप्पडि wri " साङ्ख्यं योगः पाचरात्रं वेदाः पाशुपतं तथा । " की “किमेधान्येक निष्ठानि पृथ निष्ठानि वा मुने ? " ६ठा प्रश्न ६६०ळा – “सर्वेषु च नृपश्रेष्ठ ! ज्ञानेष्वेतेषु दृश्यते । यथागमं यथान्यायं ऱु निष्ठा नारायणः परः” पद्मसिद्धान्ताएं नारायण प्रतिपाद्य aGGIT? “बहुचा ६- ६६वा घट एवेति तद्भिनत्थं घटे बाधितं स्यात् । पटादिपु एतत्साध्यव्याप्तया दृष्टन मेयत्वादिमत्तयातु घटेऽपि एतत्सा- ध्यसत्त्वमावश्यकमिति तदन्यथानुपपत्त्या तादृशान्यभावः अज्ञानमपीति वक्तव्यम्, तद्भिन्नत्वस्य तदानीं घटे सम्भवादिति । एवञ्चानया प्रक्रियया-घटादिः क्षणिकत्वातिरिक्तघटादिधर्मातिरिक्तधर्मवान्, प्रमेयत्वात्; पटवत् । जलधरपटल : – जलघर पटलघटान्यान्यक्षणिकभिन्नः, प्रमेयत्वात् ; पटवदित्यादिना बौद्धाभिमतक्षणिकत्वादेरपि सर्वत्र साधनात् तत्रापि विषयसद्भावेन प्रामाण्यं भविष्यतीत्याशङ्कार्थः । अप्रतिष्ठितानुमानेति । अव्यवस्थितानु- मानेत्यर्थः । तथाहि — इदमेवविधमनुमान परपक्षसाधकतयाऽप्युदाहर्तुं शक्यम् । घटादिः स्थिरत्वातिरिक्तघटा- दिधर्मभिन्नधर्मवान् प्रमेयत्वात् पटादिवदिति । तथाच नानुनानेनानेन स्वाभीष्टसिद्धिरिति सन्दोष्टव्यम् । पराभीष्टस्यापि साधनेनोद्वे जकत्वात् इति भावः । महाविद्यानुमानस्य अपरिनिष्ठितत्वे हेतुमाह – अनपञ्चक्रेति । अन्नपञ्चकस्वरूपं यन्त्रव पूर्व उक्तं न विस्मर्तव्यम् । महाविद्यानुमाने च प्रतितर्कापराहति परपक्षासाधकत्वाद्यङ्ग- बैङ्कल्येन न स्वसाध्यसाधकत्वमिति भावः । तदुक्तं न्यायपरिशुद्धौ अनुमानाध्याये " तस्माद् व्याहत- साध्यविपर्ययं केवलान्वयि प्रमाणम् इति सङ्क्षेपः । अत एव महाविद्यादिरूपकेवलान्वयिनामप्यनवकाशः । अव्याहृतसाध्यविपर्यत्वादिति । व्याहतसाध्यविपर्ययमिति बहुव्रीहिः । तथाच विपक्षे बाधकप्रमाणवदित्यर्थः । तादृशन्तु केवलान्वयि प्रमाणमेव । यथा - ब्रह्म शब्दवाच्यं वस्तुत्वात् घटवदिति । अनुभूतिरनुभाव्या वस्तुस्वात् घटवदिति । अनुभूतिरनुभाव्या वस्तुत्वात् पूर्ववदिति च । नद्यशब्दवाच्यमननुभाव्यं वा किश्चिस्त्वस्ति लोके । अन्यथा तस्य सचाविरोधात् इति भवति विपक्षे दण्डः । स एव हि साध्यहेत्वोः प्रतिबन्धरहस्यम् । उक्तमहा- विधासु — अस्तु घटे प्रमेयत्वं माऽस्तु क्षणिकत्वातिरिक्तघटादिधर्मातिरिक्तधर्मवत्त्वमित्यत्र नैवास्तिविपक्षे बाघकमिति । ननु चार्वाकादिभिस्स्वनते नीतिस्तेय कामशास्त्रद्यानुगुण्यकृतोत्कर्षस्य, जैनादिभिः EL
१ अन्योन्यपक्षप्रतिपक्षभावात् परस्परं मत्सरिणः प्रवादाः ।” इत्यन्यमतनिन्दायाश्च कथनात्, तदनुसृत्य तेषामेव प्राशस्त्यम् अन्येषां तदभावश्च स्यातामित्यत्राह - स्वमतेति । इदमपि वेदप्रभृति सर्वमतेष्वपि स्तुत्यर्थवाद निन्दादिवाक्यविशेषैस्साधारणतया दृष्टमिति नैतावताऽपि किञ्चिन्निर्णतव्यं भवतीत्यर्थः । अथ प्रन्यतरकर्तृभूय- इत्यादिना चतुर्विधबौद्धमतादेरेव श्रौष्ठवमस्त्वित्यत्राह - प्रन्येति । इदमपि वेदस्यात्यन्तच मस्कृति जनकत्व एव नाऩ् महामोहऩै सृष्टि सॆय्गिऱेऩ्। अवऩ् ऎल्लोरैयुम् मोहमडैयच् चॆय्वाऩ्।” ऎऩ्ऱुम् अवै कूऱुगिऩ्ऱऩ। “निऩ् माट्टाय मलर् पुरैयुम् तिरुवुरुवम् मऩम् वैक्कमाट्टाद पल समय मदि नी तन्दाय्” ऎऩ्ऱुम्, ‘कळ्ळ वेडत्तैक् कॊण्डु पोय्प् पुऱम्बुक्कवाऱुम् कलन्दु असुररै उळ्ळम् पेदम् सॆय्दिट्टु उयिरुण्ड उपायङ्गळुम्।” ऎऩ्ऱुम्, “वॆळ्ळियार् पिण्डियार् पोदियार् ऎऩ्ऱिवर् ऒदुगिऩ्ऱ कळ्ळ नूल्” ऎऩ्ऱुम् आऴ्वार्गळुमिदैये अरुळिच्चॆय्दार्गळ्, परमत समुदायदोपाधिकारः (४३) ह्यागमैर्भिन्नाः पन्थानः सिद्धिहेतवः । त्वय्येव निपतन्त्योघा जालवीया इवार्णवे " ॐ महाकविक सॊल्लुम्बडि इवै ऎल्लावऱ्ऱिऱ्कुम् ऎारयुम् ऎऩ्ऱे इरुप्पदु? ऎऩ्ऩिल् शान्ती कङ्क्रीG " साङ्गयस्य वक्ता कपिल” rm Gggg पौस्पेयाङ्क श्री इव्विडत्तिले ऎऩ्ऱु तॊडङ्गि मऱ्ऱुळ्ळवै ऩङ्गळ् ऎऩ्गैयालुम्, Tugji “अवान्तरतना नाम वेदाचार्यः स उच्यते वेद पीस्पत्यप्रतिप का ढढा हा स्क ू, वेदविरोध भागग्री Goo आगमान्तर प्रामाण्य सूचितम् । " पर्यवस्यति । “अनन्ता वै वेदाः " " अविज्ञातान् श्रीन् गिरिरूपान् प्रदर्शयाञ्चकार ।” " ऋग्वेदं भगवी - ध्येमि, यजुर्वेद, सामवेदमाथर्वेणं चतुर्थ, वेदानां वेदं, पित्र्यं देवं राशि वाकवाक्यमितिहासपुराणं पञ्चमं " इत्यादिनात्र वाङ्गाङ्गिनोरसख्यातत्वश्रवणादिति भावः । किम्बहुना ? न युक्त्याऽत्र किञ्चिन्निर्णयमस्ति । साङ्ख्ययोगादिप्रशांसापर एवं महाभारते तेषां निकर्षस्य कण्ठोके रित्याह- महाभारतेति । " महत्त्वात् भारवत्वाच्च महाभारतमुच्यते " इति शब्दविस्तरकृतमस्वार्थ- विस्तारकृतसारवत्त्वाभ्यामन्वर्थतत्सञ्ज्ञकेत्यर्थः । महर्षिः - " महर्षेः कीर्तनात् तस्य भीमः प्राञ्जलिरब्रवीत् । " इति ज्ञानाधिकादिभिरपि अनुभावतः स्वनामकीर्तनसनका लाञ्जलिकरणयोग्यो भगवदवतारभूतो बादरायणः । साङ्ख्यादीनां प्रशंसा च शान्तिपर्वणि श्रूयते यथा - " प्रत्यक्षहेतवो योगाः साङ्ख्याः शास्त्रविनिश्चयाः । उमे चैते मते तत्त्वे गम तात युधिष्ठिर । उमे चैते मते ज्ञाने नृपते । शिष्टसम्मते । अनुष्ठिते यथाशास्त्र नयेतां परमां गतिम् ॥ इति । बहवः पुरुषा इति । अत्रेयं लोकानुपूर्वी " बहवः पुरुषाः॥॥ पके गुरुकुलोद्वह । बहूनां पुरुषाणां हि यथैा योनिरुच्यते । तथा तं पुरुषं विश्वं व्याख्यास्यानि गुणातिगम् । नमस्कृत्वा च गुश्वे व्यासाय विधितात्मने । तपोयुक्ताय दान्ताय बन्धाय परमर्पये । इदं पुरुषसूक्तं हि सर्ववेदेषु पार्थिव ! ऋ सत्यं च विख्यातं ऋपिसिोन चिन्तितम् ॥ उत्सर्गेणापवादेन ऋषिभिः कपिलादिभिः । अध्यात्मचिन्तामा- श्रित्य शास्त्राण्युक्तानि भारत ॥ समासतस्तु यद्व्यासः " इत्यादि । अत्र श्रुतप्रकाशिका - इच्छन्तीति “नैव साङ्ख्यानां योगानाञ्च परमात्मन उपादानत्वानभ्युपगममुक्त्वा - “बहूनां पुरुषाणां हि यथैका योनिरुच्यते । तथा तं पुरुष विश्वमाख्यास्यामि गुणातिगम् " इत्यारभ्य – “समासतस्तु यद् व्यासः पुरुषैकात्म्यमुक्तवान् । " इति स्वमतेन सिद्धान्त उक्तः, नतु कपिलहिरण्यगर्भादिमतेन । पुरुषाणामैकारम्यम् - एकात्मना युक्तत्व । जनेन जगच्छरीरकः परमात्मा हि सर्वोपादानमित्युक्तं भवति । तवान्तरात्मा मम च ये चान्ये देहिसञ्ज्ञिताः । सर्वेषां साक्षिभूतोऽसौ न ग्राद्यः केनचित् कचित् । " इति पुरुषङ्कात्म्य शब्दविवक्षितस्य स्वेनैव व्याख्यात्तत्वात् । " बहूनां पुरुषाणाश्च यथैका योनिरुच्यते " इति पूर्वमुकत्वाच्च " इति । विशिष्य पाशुपतविपयेऽप्याह- । । इव्विदमायिऩ् - कळैयै वळर्क्कप् पयिर् अऴियुमाप् पोलेयुम, कऴुगुक् कूट्टत् तिडैप्पट्ट मणिप्पुऱाक्कळ् पोलेयुम् वैदिग सम्बिरदायम् मुऴुवदुम् ऒऴिन्दु पोयि रुक्क वेण्डावो? ऎऩ्ऩिल् -ऒऴियादबडि ईच्वरऩ् वैदिग तासऩत्तुक्कु वेलि यिट्टु वैक्किऱाऩ्। ‘वैशेषिग पौत्त पाषण्डिगळाले वैदिग धर्मम् अऴियप्पुग, अप्पोदु श्रीविष्णु, त्रिदण्डमेन्दिय कैयराय् श्रीदत्तात्रेयराय् वन्दु मुऩ्ऩाळिल् वेदत्तै रक्षित्तार्” ऎऩ्ऱुम्, “धर्मत्तै नऩ्गु नाऱ्पुऱमुम् काप्पवऩ् नारायणऩ्।” (४४) देशिकाशयप्रकाशसहिते " तर्कोऽप्रतिष्ठः श्रुतयो विभिन्नाः” इत्यादिक jug।u परस्परविरुद्ववेद Gur G TO सनया का ¬ विषयव्यवस्थेur Go प्रमाणाकी काका? ६ ६ ६णी) सिद्धार्थ विषय की विकल्प LIT। वेदी तात्पर्यमेद६० निर्वाहिकङ्क Gur ६६०० तक LG विपरीतार्थं LDING अन्य वक्तानां क्राका उपपादिका कङ्क्राळी। अनुष्ठानविषयकी विकल्प Gargri Gurा कारणदोषाद्यभावनिश्चय ६६० प्रामाण्य सिद्धिकं निरुपाधिक महाजनपरिग्रह (Doors । G। पाशुपतेति । बहुपुराणानि - वाराहलैङ्गादीनि । अत्रैव श्रुतप्रकाशिका - तथा गौतमशापोपहतत्रयी बाह्य- जनाधिकारत्वञ्च पौशुपतस्य तन्त्रान्तराणामध्यविशेषेण श्रूयते । यथा बाराहे - त्रिसप्ततितमे - मोहनार्थे तु लोकानां त्वया शास्त्र पृथक्कृतम् । तत् कदा हेतुना केन कृतं देव ! वदस्व नः ॥” इति पृष्टेन दुर्भिक्षाद् गौतमेन रक्षितरननुमतैजिङ्गमिपुमि गौतमातिसन्धानमुक्त्वाऽभिहितं " एवमुक्तस्तदातैस्तु गौतमः किमिदं त्विति । गोवध्याकरण मुख्यन् तावत् पश्यति योगवित् । ऋषीणां मा यथा सर्वमिदं जातं विचिन्त्य वै । शशाप तान् तथा भस्म मिथ्याभूतपरान् तथा । भविष्यथ त्रयीवाला वेदकर्मवहिष्कृताः । तच्छ्रुत्वा क्रूरवचनं गौतमस्य महामुनेः । ऊचुः सप्तर्पयों मैनं सर्वकालं द्विजोत्तम ॥ भवन्तु किन्तु ते वाक्यममोघं नात्र संशयः ! त्वद्वाक्यवह्नि- निर्दग्धाः तदा कलियुगे द्विजाः । भविष्यन्ति कियाहीनाः सर्ववेदबहिष्कृताः । " इति गौतमशापं, तल्लघूकरणाय फलो जन्म, तदनुप्रहाय तद्गोत्रप्रवर्तकः सप्तर्पिभिर्महेश्वरस्याच न चोक्त्वा ़ एवमभ्यर्थितस्तैस्तु पुराऽहं द्विजसत्तमाः । वेद क्रियासमायुक्तां कृतवानस्मि संहिताम् । निश्वासाख्यां ततस्तस्मिन् लीना बाम्रव्यश- ण्डिलाः । व्यरूपापराधा इत्येवं शेपा बैलालिका भवन् । मयैव मोहितास्ते तु भविष्यज्जानता द्विजाः । निःश्वाससंहिता या हि लक्षमात्रप्रमाणतः । सैवपाशुपती दीक्षा योगः पाशुपतश्च यः । एतस्माद्वैमार्गाद्धि यदन्यदित्यादि, ’ तेषां गौतमशापाद्धि’ इत्यादिचोक्तम् । अपराधतारतम्येऽपि शापोपहतत्रयोवाह्याधिकारत्वं पाशुपतस्य तन्त्रान्तराणाश्च विशिष्टम् । " इति । " अथ पाशुपतादेर्मोहनार्थत्वे तत्सहपठितपाञ्चरात्रस्यापि तत्व दुर्वारमित्यत्राह - श्री पञ्चरात्रेति । वेदविरोधः — जीवोत्पत्तिप्रतिपादनादिप्रयुक्त वेद विरोधप्रतीतिः नास्ति इति शारीरके सम्यक् निर्वाहा- दिति भावः । ततश्च मतान्वरात सिद्धं चैलक्षण्यमाह - भविष्यतीति । " इदं महोपनिपदं सम्यक् समन्वितम् । साङ्ख्ययोगकृतान्तेन पाञ्चरात्रानुशब्दितम् ॥ इदं श्रेय इदं त्रम इन्दं हितमनुत्तमम् । ऎऩ्ऱुम्, ‘‘पाञ्जरात्तिरत्तैप् पादुगात्ताऩ्।’’ ऎऩ्ऱुम्, धर्मप्पबिर् वाडिक्काट्टिऩा GOOGL-२२ Geor ओडि वरुवेऩ् नाऩ् (कण्णऩ्) ; अदै नऩ्गु स्ताबनम् सॆय्य युगङ्गळ् तोऱुम्।’’ ऎऩ्ऱुम् पऴैय नूऱ्कळिल् पेसप्पट्टबडि सिल सात्विग पुरुषर्गळ् वाऴुमिडत्तिले वेदङ्गळुम् वाऴ्न्दु वरुगिऩ्ऱऩ। इप्पडियागिल्, नित्तिय निर्दोष वेद सम्बिरदायम् उलगिल् ऒरुबुऱत्ते नडक्कुम् पोदु - मऱुबुऱत्तिल् पिऱमदङ्गळुक्कु आदरवाळर्गळ् आयिरमागप् पॆरुगुवदेऩ्? ऎऩ्ऩिल्-कवऩित्तुक् केळुङ्गळ्। वैदिग मदत्तिल् तवऱु सॆय्दवऩ् ऎऩ्ऱु तळ्ळप् पट्ट अऩैवरैयुम्, तङ्गळुक्कु आळ्दिरळुगैक्काग पिऱमदत्तिल् कूट्टिक्कॊळ्ळु किऱार्गळ्। (पिऱ मदत्तवरिडैये मदिक्कप्पट्टवऩ् ऒरुवऩ् वन्दु मऩ्ऱाडिऩालुम् नमदु परमतभङ्गे समुदायदोपाधिकारः (४५) वेणुम्। ऎल्लाम् प्रमाण शाखासु प्रभेदा पापण्डत्वप्रसिद्धि की॥ वेदविरुद्ध श्री तङ्गळुक्कुम् पुयमऩ्ऱु। GG GurG६० वैदिक विवादतद्वदिष्कार or socomrin ऎल्लाम् प्रमाण ६०क वेदवा “लान्नी gop guy Coumii, यान्न।’ अतीन्द्रियविषयी अहन्त्सुगताविळी न आप्ती यां @२। बुद्धिमद्बहुजन परिग्रह ६० हेतु ६- देशकालभेद ६० विशेषहेतु विश्वसिकं प्रज्ञातिदाय वाढछा खाएक ऋग्यजुस्सामभिर्जुष्टमथर्वाङ्गिरसैस्तथा । ॥॥ भविष्यति प्रमाण॥॥वै " इत्यादिनेत्यर्थः । अनेकत्रेति । तथाहि- । उत्तरथीमद्रामायणे - पुराणैश्चैव वैदेश्व पञ्चरात्रैस्तथैव च । ध्यायन्ति योगिनो नित्यं क्रतुभिश्च यजन्ति तन् ॥ " इति । भागवतेऽपि प्रथमस्कन्धे - तृतीयमृपिसगं वै देवर्षिस्वमुपेत्य सः । तन्त्रं सात्वतमाचष्ट नैष्कम्यं कर्मणां यतः ॥” इति । ब्रह्माण्डे च - " ऋगाद्या भारतश्चैव पाञ्चरात्रमथाखिलम् । मूलरामायणं चैव पुराणं चैत- दात्मकम् ॥ ये चानुयायिनस्तेषां सर्वे चैव सदागमाः । दुरागमास्तदन्ये ये न तैर्येयो जनार्दनः ॥” इति । याज्ञवल्क्योऽपि - " पञ्चरात्रे तथाोष भगवद्वाचकस्स्मृतः । चलं वीर्य तथा तेजः त्रिमात्रेति च सञ्ज्ञितः ॥ ज्ञानेश्वयें तथा शक्तिः त्रिस्वभाव इति स्मृतम् । सङ्कर्षणोऽथ प्रद्युम्नो पनिरुद्धस्तथैव च। त्रिव्यूह इति निर्दिष्टः ओङ्कारो विष्णुरव्ययः " इति । शारीरकेऽपि पञ्चरात्रप्रामाण्यप्रस्तावमाह - शारीरकेति । शारीरः परमात्मा । सर्वजगच्छरीरकत्वात् । स कायते अभिधीयतेऽत्रेति वेदान्तशास्त्रं शारीरकम् । ‘कै गै शब्दे’ इति हि धातुः । तत्र द्वितीयद्वितीये रचनानुपपत्त्यधिकरणमारभ्य सप्तभिस्साङ्ख्यादिपाशुपतान्तानां मतानां वेदविरोधादिना निराकरणमभूत् । प्रसङ्गात् स पञ्चरात्रे नास्तीत्यपि निर्णीतमुत्पत्त्यसम्भवाधिकरणे । प्रतिरोधेति । सत्प्रतिपक्षते- त्यर्थः । ’ प्राबल्ये सति तेन दुर्बलस्य बाधः । उभयोरसमबलतायां तु प्रतिरोध:’ इति व्यवस्थापनात् । तथाच वेदपाञ्चरात्रयोस्तुल्यं प्रामाण्यमिति तयोर्मिथो विरोधाभावात् न वेदेन तस्य प्रतिरोध इत्यर्थः । यद्यपि वैदिकमेव तत्त्वजात पाञ्चरात्रेऽपि प्रतीयते । आचारभेदस्तु वर्तते । व्यधापि तत्त्वानुसारात् सिद्धे प्रामाण्ये मनागाचार- मेदोऽपि गृह्यसूत्रादिविधाविरोधेन नेय इति भावः । तथाचाधिकरणसारावली - " साइया वैशेषिकाच श्रुतिपरिपठितं धर्ममैच्छन् न तत्त्वम्, तस्वाचारौ तु बुद्धक्षपणक पशुपत्युक्तिषु श्रुत्यपेती । वेदोपस्कारिविष्णु- स्मृतिवदवितथे पाञ्चरात्राख्यतन्त्रे तत्त्वं श्रय्यन्तसिद्धं चरणमपि समं गृह्यभेदादिनीत्या” इति ॥ ननु परमत- वैदिग समयम् अवऩै एऱ्ऱुक्कॊळ्ळादु।} मेलुम् - मूलिगैगळ्, अयक्कान्दम् मुदलिय मणिगळ्, पलविद क्षुत्तिर मन्दिरङ्गळ्, यन्दिरत् तगडुगळ्, तियाऩङ्गळ्, नय वञ्जगप् पेच्चुक्कळ्, मयक्कुम् पार्वैगळ् मुगत्तिऱ्कॆदिरिल् मुष्टि पिडित्तुक् काट्टुदल्, मऱ्ऱुम् पलविद अबिनयङ्गळ् इवऱ्ऱिऩ् मूलमाग तम् तिऱमैयैक्काट्टि, पॊम्मैगळै पेसुवित्तल्, कऱ्ऱूण्गळैप् पिळन्दिडुदल्, सूर्यऩै आगायत्तिल् मेले सॆल्ल वॊट्टामल् ऒरेयिडत्तिल् कट्टुवित्तल्, पल पल मायैगळ् इन्दिर जालङ्गळ्, वसीगरित्तल्, ऒऩ्ऱै वेऱिडत्तिऱ्कु इऴुत्तल्, मोहिप्पित्तल् मुदलिय सॆय्दु तङ्गळिऩ् चित्ति विळैयाट्टुगळैक् काट्टि, अऱियाद सबल स्वबावर्गळै तङ्गळ् पक्कम् इऴुत्तुक् कॊळ्ळुगिऱार्गळ्। चित्तम् कलङ्गुम्बडि सॆय्दु अवर्गळुळ् पुगुन्दुगॊण्डु तङ्गळ् कारियत्तै सादित्तुक्कॊळ्ळुगिऱार्गळ्। कालैयिलॆऴुन्ददुम् एऴु नाऴिगैक्कुळ्ळेये (४६) देशिकाशयप्रकाशसहिते छानुप्रवेशपरित्यागा @orm कीनाएं Guru mलणं तुल्य ं दुर्वास- नामूलDIT रुचिमाल, दुरभिमानमात्र क्रं क्रG६०६६०९६ प्रमाण पऱ्ऱुवार्क्कुम्। ईर्ऩात्तुक्कु अलैन्दु पसामॊऴिय एदेऩुमॊऩ्ऱु MHणमाग अमैयुम् Luigir अनुष्ठानादिव्यवस्थेीाी कङ्क चार्वाकशेषribug।trib। मी काम्यक फलिक काण्गैयाले अवऱ्ऱोडे सेर्न्द वऩङ्गळै मुऴुक्क मुमॆऩ्ऱु कॊळ्ळिल् - इदुवुम् पत्तुक्कुम् पाळङ्गळ् ऎल्लावऱ्ऱुक्कुम् ओरॊरु त्ताले समायिरा निराकरणपरेऽस्मिन् पादे स्वमतस्य पाञ्चरात्रस्य कथं विचारः क्रियते ? इत्यत्राह - परपक्षेति । सत्यं तन्न परपक्ष एव दूपणीयः । उत्पत्त्यसम्भवाधिकरणेपि पञ्चरात्रमप्रमाणमिति परगतमेव दूषित मिति न पादार्था- ननुगतिरित्यर्थः । तथाच पूर्वं साङ्ख्यादीनाम् परमतानां खण्डनं इह तु पाञ्चरात्रे परमतत्वस्य खण्डनमिति भावः । एवमेतावता साङ्ख्पादीनामप्रामाण्यं पाञ्चरात्रस्य प्रामाण्यञ्च प्रसाध्य’ सर्वाग- मानां नारायण कनिष्ठत्वकथनमप्येतद विरोधेन तात्पर्यतो निर्वहति शुॐ इति । एतदुक्तं भवति- पूर्वोक्तरीत्या शान्तिपर्वणि “किमेधान्येकनिष्ठानि ? पृथङ्निष्ठानि वाऽमुने " इति जनमेजयप्रश्नमुपक्षिप्य - किं वस्तुस्थितिं परिपृच्छसि ? अथवा वक्तृपुरुषाभिप्रायम् ? इति विकल्यं मन्वानो वैशम्पायन आह— “ज्ञाना- न्येतानि राजपें । विद्धि नाना मलानि वै " इति । द्वितीये एवं वक्त्रभिप्रायेण समाधानमुक्त्वा कस्य को वक्तेत्यत्राप्याह - " साङ्ख्यस्य वक्ता कपिलः” इत्यादिना । प्रथमे वस्तुस्थितिप्रश्नेत्वाह” यथागमं यथान्यायं निष्ठा नारायणः पर” इति । अत्रसात्मकतया तद्वाद्युक्तानामपि प्रकृत्यादितत्त्वानां " सर्वस्य खलु " इत्यादिना श्रसात्मकत्वमनुसन्दधानैरस्माभिर्वस्तुगत्या नारायण एवं निष्ठेत्यपि वक्तुं शक्यमिति । तदिदमुच्यते- सर्ववेदान्तानुगुणेति । अयं यथागमशब्दार्थः । समीचीनन्यायेति यथान्यायशब्दार्थः । अनुग्राहककथनं - उपनवा- णेति । तत्त्वविषयेति । न त्वाचारविषय इति भावः । तद्भागस्य सर्वथा त्याज्यत्वस्यानुपदं वक्ष्यमाणत्वात् । कानि तानि तत्त्वानीत्यत्राह प्रकृतीति । अथाचारांशे एवं निर्वाहासम्भवं दर्शयति - १ इति । साङ्ख्यादिभिर कसर्व कर्म सन्न्यासाम्नी पोमीयपशुहिंसामिश्रत्वादेः पाशुपतो कत्रा दाण्या पादक का पात्र भोजनशवभस्म- स्नानादेश्चात्यन्तवेद विरुद्धतयाऽविरोधोपपादनं दुष्करमिति भावः ।
यथास्तु वस्तुतः समयान्तराणि सर्वाणि सदोपाणि इति । अथापि तेषु तान् दोषान् अज्ञात्वा वैदिके पथि प्रतिष्ठितिर्दुःशका । न च केपाञ्चिदेव तेपां ज्ञानं पर्याप्तम् ! पुनर्मतान्तरेषु कतिपयगुणज्ञानेन तदियोदन अन्नम् वऴङ्गुवदालुम्, पिऴैक्क वऴियिल्लादवर्गळ् वन्दु सेर्न्दुक् कॊळ्ळुगिऱार्गळ्। मेलुम् - पिऱर् मदङ्गळिल् प्राम्हण क्षत्तिरियादि जादि पेदङ्गळ् किडैया। आण्, पॆण्, मऩिदऩ्, मिरुगम् ऎऩ्ऱ जादि मुऱैगळ्दाऩुण्डु। कुडित्तल् तिऩ्ऩुदलिल् कट्टुप्पाडुमिल्लै। नमदु मदत्तिल् अनादिगालमाग परम्बरैयिल् वन्द पिराह्मणादि जादि पेदङ्गळ्-ञायिऱु-तिङ्गळ्—ऎऩ्ऱ वारमुऱैबोल निरम्ब उण्डु। अम्मदङ्गळिलुम् वित्तुवाऩ्गळायिरुप्पवर् कोणल् कुदर्गङ्गळ् कॊण्डु मन्दमदिगळै वसीगरित्तुक् कॊळ्ळुगिऱार्गळ्। आगैयाल् अवर्गळिऩ् मदङ्गळ् पामर जऩङ्गळिडैये अदिगमागप् प्रकाशम् अडैगिऩ्ऱऩ। इप्पडियाऩ पिऩ्बु, इदुदाऩ् नल्लवऴि ऎऩ्ऱु तोऩ्ऱ आरम्बित्तुविडवे " इन्द मूड उलगम्, सॆऩ्ऱारैक्परमतभने समुदायदोपाधिकारः क। पापण्डागमा की क्षुद्रां विप्रलम्भार्या निवेद्मिपञ्जीकृत की सॊऩ्ऩोम्। मार्जार मतनज ६ ण समय अङ्गपकन । uriåळी ६०-६६०६०jjmpus प्रमाण - तुल्यन्यायg अप्रतिष्ठितां का कक्षा ़ (४७) महाविद्या दिका की अप्रतिष्ठितानुमान जी का कं pompujia प्रमाण तर्क LGLoop अ इट्टॊऩ्ऱै अऴिक्कप् samb। स्वमवस्तुतिकं परमत निन्दे ना o sorroor ‘चापलोदयसम्भवात् अतः सर्वेषु मतान्तरेषु सतां सर्वेषामपि दोषाणां कदाचिदप्यसर्वज्ञदुर्ज्ञेयतया वैदिकपक्ष परिग्रहस्ते आशामोदकायत इत्याशङ्क्याह – इति । आयुःशेषेति । “नरस्य वाल्ये कौमारे क्रीडतो याति विंशतिः " इति रीत्याऽव्युत्पन्न दशोपरि गुरुगुरुक्लेशादिला लसतयाऽपि किञ्चित्कालातिवाहने वदतिरिक्तायुः शेपे किमय स्वमतपरिश्रमं कुर्यात् ? अथ परमतपरिशीलनम् इति वक्तुमशक्यतया, वैदिकमतश्रद्धासंवर्धनं दुष्करमेवेति तदभिमानः । कश्चिदिति । " कश्चिद्विपश्चितमः” इतिवत् अयमेता दृशाधिकारी सुतरां मृग्य एवेति भावः । अतिसूक्ष्मदोपेति । यद्यपि तत्तन्मतेऽतिसूक्ष्मान् दोषांशानस्मद्देशिक- सदृशा मेधया एधमानाः केचिदेव कृत्स्नशो जानीयुः । न सर्वे । तथाऽपि - " वाचा युद्धे प्रवृत्तानाम् वाचैव प्रतिबोधनम् " इति वादस्यापि युद्धविशेषतयाऽवगमात् प्रसिद्धे युद्धे यथा शत्रुशरीरेषु सूक्ष्मसिरायनभिज्ञानेऽपि विजिगीपुणः प्रहरणादिकमादाय शत्रुशरीराणि विनिपात्यन्ते तथैव परमतेषु सामान्यतो दूपणीयांशमवगम्य तद्दृदुपणप्रतिक्रियां चाचार्यैसकाशे यथावच्छ्रुत्वा तां प्रयुञ्जीत पुमान् विवेकीति न किञ्चिदपट्टीनं स्वमतप्रतिष्ठित- बुद्धितां प्रतीत्यर्थः । । नन्वेवं सति सर्वेऽपि परमताद्विरमेरन् — रमेरंश्च वैदिकमार्ग इत्यत्र केषाञ्ञ्चिद्भाग्यद्दान्या न तथा से वृत्तमिति दर्शयन् परमतानां चल्नजतुल्यताञ्चाहाघिकारान्तिमगाघया इति । सुसमाधेयान् - अथवा- अप्रतिष्ठितान् दुस्तर्कान् अश्रित्य यथामनीषितं स्वाभिमतार्थान् प्रति जिहाजपनं कुर्वन्ति । प्रत्यक्षतोऽधिगतार्थ- वैपरीत्येन स्वमतमुद्धोपयन्ति, अदृष्टचरं दृपणं वेदेष्वारोपयन्ति । प्रागहमेव सर्वज्ञः एतद्विज्ञायावोचमिति केनचिदुक्तम तिमात्रं विश्वस्य बहुधाऽर्थ कामाद्युपाधितस्तदुक्तमतेष्वनुप्रविशन्ति । तत्र हि कारणम्-ते श्रमदर- नीलमेघनिभनिजविप्रहस्य आश्चर्य नवनीतनाट्यस्य भगवतः कानूनुरपादपद्मपरिचर्या भाग्यविधुरा भवन्तीत्येतदेवेति कण्मूडिक्कॊण्डु पिऩ्बऱ्ऱुगिऱदु। उण्मैयै आराय्वदिल्लै," ऎऩ्ऱुम्, ‘मुदऩ् मुदलिल् ऒरुवऩै ऒरु मूडऩ् पूजिक्क आरम्बित्ताल्, मऱ्ऱ मूर्क्कर्गळुम् अवऩैये पूजिप्पार्गळ्।" ऎऩ्ऱुम् सॊल्लुगिऱप्टि ऒरु गुरुट्टुवऴि (अन्द परम्बरै) तोऩ्ऱि विडुगिऱदु। नमदु वेद सम्बिरदायत्तिल् इव्विदमाऩ ऒरु तन्दऩप् पोक्कुक् काट्ट मुडियादु। इदु ऎल्लोरुमऱिन्द पहिरङ्ग रहस्यम्। आगैयाल् नमदु वेद सूर्य वॆळिच्चत्तिल्, विपरीतमाऩ पिऱर् मदङ्गळ् इरुट्टॆऩ वॆरुट्टॆऩ्ऱु ओडिविडुम् इप्पडि वैदिग मदम् ऒऩ्ऱैमट्टुम् पऱ्ऱिक्कॊण्डु, मऱ्ऱुळ्ळ समयङ्गळै ऎल्लाम् तळ्ळप्पोमो? वैदिगर्गळाऩ महर्षिगळे, सम्य निष्टा नियमङ्गळै अनुसरिक्कवेणुमॆऩ्ऱुम्, अनुसरियादारै राजा तण्डिक्क वेण्डुम् ऎऩ्ऱुम् सॊल्लियिरुक्कविल्लैयो? आगैयाले ऎल्ला मदङ्गळुम् पिरमाणङ्गळ् ऎऩ्ऱे कूऱ वेण्डुम् ऎऩ्ऩिल् -अऩ्ऱु। ऎल्ला मदङ्गळैयुम् काक्क वेणुम् ऎऩ्ऱु महर्षिगळ् (४८) देशिकाशयप्रकाशसहिते पडियाले इत्तालुम् ऒऩ्ऱुक्कु सवुम् सॊल्लवॊण्णादु। पन्थमूयस्त्वादिक Goo ऒऩ्ऱिले Hकाम् पण्णप् पार्क्किल् - अप्पोदुम् असरङ्गळाय् कलङ्गळैयुम् २६०१६ वेदा की चमत्कारहेतुत्य (L६_Trib। महाभारत क्री६० साङ्ख्ययोगा महर्षि usvirgin प्रशंसिक Grip - " बहवः पुरुषा राजन् ! साज्ययोगविचारिणः । नेत इच्छन्ति पुरुषमेक गुरुकुलोद्वह! ॥ समासतस्तु यव्द्यासः पुरुषेकात्म्यमुक्तवान् । तत्तेऽहं सम्प्रवक्ष्यामि प्रसाददमितौजसः ॥ " इत्यादि- विरुद्धांश (गङ्ग । का॥ पाशुपत तामसमोहनार्थLDIT प्रवृत गीतमशापादिविषय बहुपुराण प्रसिद्ध, १ तदर्थः । अथवा – Cau@r इत्यादेः कस्यचित् साधनावसरे साघनीयार्थमेव तत्र हेतू कुर्वन्तीत्यर्थः । अनेनं हेतोः साध्याविशिष्टतयाऽसिद्धिदोपः सूच्यते । अत्र कार्ण्यगुणेन लक्ष्मीविद्युदुल्लसिततया कारुण्या ‘मय- त्वेन च मेघसाम्यं भगवद्विग्रहस्य । साम्येऽपि वैषम्यश्च वर्तते । मेघो वृष्ट्वा रिक्तः श्वेतश्च भवति क्षणलक्ष्य- विद्युत् । कृष्णमेघस्तु तद्विपरीतः ॥ एतादृशविग्रहशोभां प्रदर्शय नवनीतकुम्भान् शिरसि कृत्वा आश्चर्यमयनटनेन बल्लवीचक्रमनोहारिचक्रवर्तित्वं भगवतोऽभिप्रेतमिह । भगवत्पादपद्म योर्न पुरक्वणनमसकृच्छ्रोतुमेव महान्तः भगव- न्मन्दिरपरिसरेषु निवचन्ति । तदुक्तं पादुकासहस्रे - " आर्तध्वनेरुचितमुत्तरमन्तकाले कर्णेषु मज्जुनिनदेन करिष्यसीति । वासं भजन्ति कृतिनो मणिपादरक्षे ! पुण्येषु देवि । पुळिनेपु मरुवृधायाः" इति ॥ अथवा तेन शब्देनात्राधिकार उक्तरीत्या मतान्तराण्यनुप्रविशतो “दुर्भगान् मामैवम् त्यजत दुराग्रह” मिति वारयतीव पादुका । तदप्युक्तं - " तत्रैव दानव रिपोर्मणिपादरक्षे । स्वामाश्रितेषु निगमेप्यवधीरितेषु । मञ्जुस्वनैर्वदसि मैवमितीय मातः ! वेलां लिलङ्घयिपतो मनुजा निरोद्धुम् " इति । वेदाः प्रमाणं तदनु स्मृतीनां ततिश्च मानं तदनुग्रहाय । बुद्धाईदादेः समयास्तु सर्वे तद्द्व्याहतेनैव पदं प्रमायाः ॥ १ ॥ " इति वेदविधि प्रतीपगत्या विविधोत्प्रेक्षितवादिपक्षवर्गे १ निशितं समुदायदोपशकुं निचखानाद्य गुरुतमो विमृश्य ॥ २ ॥ • इति श्रीवत्सवशायनस्य देशिकचरणपरायणस्य नारायणस्य कृतिषु परमतभङ्गव्याख्ययां देशिकाशयप्रकाशाख्यायां पञ्चमः समुदायदोपाधिकारः समाप्तः ॥ ५ ॥ ५ सॊऩ्ऩदु - पाषण्डिगळिऩ् वेषबाषादि विषयमऩ्ऱु। पॊदुविल् धर्माऩुष्टाऩत् तिऱ्काग वारम् नाऴिगैगळिऩ् कणक्कु मुदलियऩबोल पॊदुविल् महर्षिगळे एऱ्पडुत्तिय सिल धर्मङ्गळ् पाषण्डिगळिडैयेयुमुण्डु। मडम्गट्टि वऴिबडुदल, शिष्यर्गळ् पोदऩै, अऩ्ऩदाऩम् मुदलियऩ। अवैगळैत् तप्पामल् राजा काक्क वेणुम् ऎऩ्ऱुदाऩ् अदऱ्कुक् करुत्तु धर्म सास्तिरङ्गळिल् कूऱप्पट्टुळ्ळदु। इङ्ङऩल्लादबोदु -“पाषण्डिगळैयुम्, कर्मप्रष्टर्गळैयुम् नयवञ्जगर्गळैयुम्, मुरडर्गळैयुम्, कुयुक्ति केट्पवर्गळैयुम्, कॊक्कुबोल् समयम् पार्त्तिरुप्पवरैयुम् पेच्चिलुम् मरियादै काट्टि आदरिक्कलागादु। कर्मप्रष्टर्गळोडु पेसवुम् कूडादु” ऎऩ्ऱुम्, “कडवुळै वॆऱुक्कुम् समणर्, तलैमऴित्त सैवर्, धर्मानुष्टाऩमिल्लाद पौत्तर् इवर्गळ् पेच्चु सात्तुविगर्गळुक्कु पॊऱुक्कवरियऩवाग इरुक्कुम्” ऎऩ्ऱुम् महर्षिगळुम् आऴ्वारुम् अरुळियुळ्ळदु पॊरुन्दादु। प्रमाणं वै एतदेवानुशासनम् काऩ् परमतभने समुदायदोपाधिकारः ‘‘पाञ्जरात्रम् मुऴुप्रमाणम्" @ तुक्कु मिल्लै ऎऩ्ऱुम् इदु ईमुम् एईमॆऩ्ऱुम् “रिऩ् करा"केळाले पल इडङ्गळिलुम् ताऩ्।नत्तिलुम् कळिल् ऎङ्गळै ऎल्लाम् ऎडुत्तु ऎऴुत्तुत्तुक्कु अवऱ्ऱुक् कुप्पोले ऎबवुमिल्लामैयाले इत्ताल् पुत्तुक्कु ऎऩ्ऩ्बुमिल्लै ऎऩ्ऱु सरित्ताऩ्। तिम्मॆऩ्ऱु सॊल्लुम् पुरत्तैये कऴित्ताऩा यिऱ्ऱु। आगैयाल् ऎऩ्ऱदऱ्कु åaraiga " यथागमं यथान्यायं निष्ठा नारायणः परः " पङ्गळैक्कॊण्डु अव्वो कासरङ्गळै ऎऩरयत्तिले Page । ङ्गळाग ईडुक्क ईरमॆऩ्ऱुयुम्। अल्लदु समॆल्लाम् ऎरळामागिऩ्ऱऩ। “पिऱमदङ्गळ् पल पलवायिऩुम् अवऱ्ऱैप् पॊदुवागक् कण्डिक्कुम् विदम् " इप्पडि कासङ्गळ् सऩिसङ्गळाऩालुम् अवऱ्ऱुक्कुळ्ळ ऎङ्गळै ऎल्लाम् अरिक्कप् पार्त्ताल् अवऱ्ऱिल् ओरॊऩ्ऱैत् तॆळियक् कऱ्कुमळविले अजुऩ्सम् कऴियुम् पडियायिरुक्क ऒरुवऩिन्द नारत्तिले aagagजयाम्बडि ऎऩ् ? ऎऩ्ऩिल्- ऎरङ्गळिल् ऎङ्गळै अऱिन्दिलऩागिलुम् राविऩ् पत्तिले सऩि ऎङ्गळै अऱियादिरुक्क ऎऴुऎर्गळाले अत्तै ईक्कुमाप्पोले पारत्तैत् तॆळियक् कऱ्ऱुदैयुम् तॆळिन्दु विलक्कडिगळै विट्टु वु ऩासुक् कुऱैयिल्लै। मीण्डुरैक्क विरगुदरुम् तरुक्कम् कॊण्डे वेण्डुङ्गाल् वेण्डुवदे विळम्बुगिऩ्ऱार् कण्डदऱ्कु विपरीतम् कत्तुगिऩ्ऱार् काणादगुऱै मऱैयिल्गाट्ट निऱ्पार् पण्डॊरुत्तऩ् कण्डुरैत्तेऩ् नाऩे ऎऩ्ऩप् पलवगैयिलुबादिगळाल् पडिन्दु वीऴ्वार् कॊण्डलॊक्कुम् तिरुमेऩि मायक्कूत्तऩ् कुरैगऴल् सेर्विधिवगैयिल् कूडादारे इति श्री कवितार्किक सिंहस्थ सर्वतन्त्रस्यनन्त्रस्य श्रीमतेइटनाथस्य वैशन्ताचार्यस्य कृतिपु परमतभङ्गे समुदायदोषाधिकार पन्वमः समाप्तः ॥ ५ ॥ १३ (x०) देशिकाशयप्रकाशसहिते आऩालुम्, आऴ्वार्गळ्, “पिणक्किऩ्ऱि आऱुवगै चित्तान्दङ्गळैयुम् “वऴिगण्डु उरैत्ताऩ् कणक्कऱ्ऱ कुणनलमुडैय ऎम्बॆरुमाऩ्” ऎऩ्ऱुम्, “सैवर्गळ्, समणर्गळ् साक्किय पौत्तर्गळ् मऱ्ऱुम् मदत्तवर् सॊल्लुम् ऎल्लात् तॆय्वमुमागि निऩ्ऱाऩ् ऎङ्गळ् पॆरुमाऩ् " ऎऩ्ऱुम्, “एदुम् ऎङ्गुम् पॊय्यिल्लै, पोऱ्ऱुमिऩ्गळ्” ऎऩ्ऱुम् अरुळिच् चॆय्यविल्लैयो? ऎऩ्ऱाल् - अदऱ्कुम् मऱुमॊऴि केळुङ्गळ्। इवै ऎल्लाम् ऒरे समयत्तिल् पिरमाणङ्गळ् ऎऩ्ऩुदल् पॊरुन्दादु। ऒऩ्ऱोडॊऩ्ऱु मुरणुदलाल् वेदत्तोडुम् विरोदिप्पदाल्, आगैयाल् पाक्कियहीन पिरजैगळिऩ् कर्मङ्गळुक् कीडाग अव्वो समयङ्गळैप् परप्पि, अवऱ्ऱाल् वैदिगर्गळुक्कुक् कलक्कम् वाराद पडियुम् पार्त्तु, वेदङ्गळैक्कॊण्डु नल्वऴि काट्टि नडत्तिप् पोरुगिऱाऩ् सर्वेर्च् वरऩ्। अवऩै अवरवर् सास्तिरप्पडि मुडिन्दवरै एत्तित् तॊऴुदु अवऩ् मूलमाग कोरिऩ पलऩ्गळैप् पॆऱुङ्गळ्—ऎऩ्ऱुदाऩ् अवऱ्ऱुक्कुक् करुत्तु। अदऩाल् ताऩ् आऴ्वार्गळ्-‘मऱ्ऱ समयङ्गळाल् उऩ्ऩै अडैयमाट्टार्गळ्’ ऎऩ्ऱुम्, अवै कळाल् उऩ्ऩै अऱिय मुडियादु ऎऩ्ऱुम्, मऱ्ऱ विडङ्गळिल् कूऱिप्पोन्दार्गळ्। " आयिऩुम् महाबारदादिगळिल्-साङ्गिय योगादि सास्तिरङ्गळै प्रस्ताबित्तु इवैगळुम् पिरमाणङ्गळे, हेतुवादङ्गळाल् अऴिक्कक्कूडादवै’ ऎऩ्ऱु पुगऴ्न् दुरैक्कक् कारणमॆऩ्ऩऎऩ्ऱाल्? आम् युक्ति वादङ्गळ् सॆय्दु इवैगळैत् तगर्क्कक् कूडादॆऩ्ऱु अङ्गु कूऱियुळ्ळदु पॊरुत्तमे। काणाद परलोकादि विषयत्तिल् युक्तिक्कु मऱुक्कवो, स्ताबिक्कवो सक्ति किडैयादल्लवर? इदिल् एदुम् तवऱिल्लै। ‘आयिऩुम् कुऱ्ऱम् अऱऱ् वेदङ्गळोडु मुऩ् सॊऩ्ऩ पुरुषर्गळ् कट्टिय सास्तिरङ्गळ् मुरणिल्, वेदङ्गळाले इवै मुडक्कप्पडुम् ऎऩ्बदैयुम् ऒत्तुक् कॊळ्ळवे वेण्डुम्। इप्पडियायिऩ् मुऩ्सॊऩ्ऩ साङ्गिय योगादि सास्तिरङ्गळैक् कुऱिप्पिट्टु, इवैगळ् ऒरे करुत्तुडैयऩवा? वेऱु वेऱु करुत्तुडैयऩवा?’ ऎऩ्ऱु अङ्गेये केळ्वि केट्टु, ‘अऱिवुक्कु सादऩमागिय इन्द सास्तिरङ्गळिल् वेदम् नीदि इवैगळै ऒट्टि परम कारणमागिय नारायणऩे इवऱ्ऱुक्कुक् करुत्तावाऩ्’ ऎऩ्ऱु अवै कळैयुम् पिरमाणङ्गळागक् कूऱविल्लैयो ? अदु कूडुमो? “जऩङ्गळुक्कु अव्वो पलचित्तिक्काग पल आगमङ्गळाल् पल वऴिगळ् कूऱप्पट्टुळ्ळऩ। आयिऩुम्, ‘कङ्गै पिऩ् अऩैत्तुप् पिरवाहङ्गळुम् कडलिल् कलप्पदुबोल् अवैगळ् ऎल्लाम् उऩ्ऩिल्दाऩ् वन्दु मुडिवडैगिऩ्ऱऩ ’ ऎऩ्ऱु महागवियुम् ऎल्लाम् पिरमाणङ्गळे ऎऩ्ऱु मुडिवु कट्टविल्लैयो? ऎऩ्ऩिल्-कवऩित्तुक्केळ्। अव्विडत्तिलेये साङ्गियादि आग मङ्गळ् कबिलर् मुदलिय सिल महर्षिगळाल् सॆय्यप्पट्टवै’ ऎऩ्ऱु कूऱि, अदे इडत्तिल् ‘अवान्दरदबस् ऎऩ्ऩुम् भगवाऩुडैय ओर् अवतारम् वेदङ्गळुक्कु पिरवसऩ आचारियर् आवर् ऎऩ्ऱुम् कूऱियुळ्ळबडियाल्, वेदङ्गळ् अबौरु षेयङ्गळाऩवै, मऱ्ऱवै अप्पडिप्पट्टवै अल्ल ऎऩ्ऱु कुऱिप्पाल् उणर्त्तुगै याले, वेदङ्गळोडु विरोदिक्कुम् मऱ्ऱ आगम पिरदेशङ्गळ् पिरमाणङ्गळ् आग माट्टा ऎऩ्ऱु तेऱुम्। आऩालुम्—‘युक्तिगळुक्कु ऎल्लै। इल्लै सुरुदि वाक्कियङ्गळो पलवाऱु कूऱु किऩ्ऱऩ’ ऎऩ्ऱु पाराददिगळिल् वेदङ्गळुक्कुळ्ळेये मुरणुण्डु ऎऩ्ऱु कूऱियुळ्ळबडिये -मऱ्ऱै आगमङ्गळुम् वेदङ्गळोडु मुरणुम्बोदु एदावदु परिहारम् सॊल्लि ऎल्लाम् पिरमाणङ्गळे ऎऩ्ऱु सिलर् केट्पर्। अदुवुम् सरियऩ्ऱु। तत्तुव विषयङ्गळै परमतभने समुदायदोषाधिकारः (kg) इरुविदमागप् पेसक्कूडादु। अन्दन्द मदक्कारर्गळे वेदङ्गळिऱ्पोल करुत्तु वेऱु पाट्टाले परिहारम् सॊल्ल मुडियादबडि युक्तिगळै उऱुदियागक्कूऱि मुरण्बाट्टै वळर्त्तुप् पोयिरुक्किऱार्गळ्। वेदङ्गळिऱ्पोले सॆय्मुऱैयिल् वेऱुबाडु कूऱ वेणुमाऩाल् - मदङ्गळुक्कुक् कारणक् कुऱ्ऱम् एदुमिल्लै ऎऩ्ऱागि, पिरमाणङ्गळे ऎऩ्ऱुम् निच्चयमागि, उळ्नोक्कु एदुमिल्लाद पॊदु जऩङ्गळिऩ् अबिमाऩम् चित्तिक्क वेणुम्। ऎल्ला समयङ्गळुम् - वेदङ्गळुळ् सागैगळिऩ्—सूत्तिरङ्गळिऩ् वेऱु पाडुबोल् वेऱुबट्टऩवेयऩ्ऱि, पिरिदॊऩ्ऱुमिल्लै ऎऩ्ऱाल् - अप्पोदु - अवैगळै ऒत्तुक्कॊळ्ळ वैदिगर्गळ् विवादिप्पदुम्, पहिष्करिप्पदुम्, पाषण्डिगळ् ऎऩ्ऱु वॆऱुप्पदुम् कूडादबडियाम्। वेदम् तविर ऎल्ला मदङ्गळुम् पिरमाणङ्गळ् ऎऩ्ऱु पिऱर् ऎल्लोरुम् ऒप्पुक्कॊळ्ळवुमिल्लै। परलोक विषयत्तिल् जैऩर् पौत्तर् मुदलियवर्गळुळ् ऒरुवरै-नल्लवर् ऎऩ्ऱु नम्बुवदऱ्कु विशेष कारणमुम् इल्लै।
पुत्ति कूर्मैयुळ्ळवर् पलर्गूडि एऱ्ऱुक्कॊण्डदे पिरमाणम् ऎऩ्ऱु नम्बुवो मॆऩिल् - अप्पोदुम् - तेसङ्गळ्- कालङ्गळ् तोऱुम्-पुत्तियिऩ् वऴि माऱिप्पो वदाल् - अवरवर् ऒऩ्ऱै विडुवदुम्, ऒऩ्ऱैप् पऱ्ऱुवदुम् इडैयऱादु नडप्पदाल् ऎल्लाम् अप्पिरमाणङ्गळेयागुम्। मुऩ्जऩ्मत्तिऩ् तुष्कर्म वासऩैयालो, इप् पोदु तुष्ट सहवासत्तालो रुचियुम् अबिमाऩमुम् माऱिप्पोय् मदान्दरङ्गळिल् ऒऩ्ऱै पिरमाणम् ऎऩ्ऱु पऱ्ऱिक्कॊळ्वर् सिलर्। वैदिग कर्मानुष्टाऩङ्गळुक्कु अलैन्दु पयन्दु वेदम् तविर एदेऩुम् ऒरु मदमे अमैयुम् ऎऩ्बर् सिलर्। अवर्ग ळॆल्लाम् वरवर कर्मानुष्टाऩम् कुऱैन्दु सोम्बरागि मुडिविल् सार्वागप्रायरागि मडिवर्। पिऱर् सॊऩ्ऩ सिल कार्यङ्गळ् पलिक्कक् काण्गैयाले अवऱ्ऱोडु सेर्न्दु अवर्गळ् सॊऩ्ऩदत्तऩैयुम् पिरमाणम् ऎऩ्ऱु कॊळ्ळुवदाऩाल् इव्विदमे वेदङ्गळिलिरुन्दु सिल सिल्लरै मन्दिरङ्गळैयुम् कर्माक्कळैयुम् ऎडुत्तुक् कूट्टियुळ् ळार्गळ् ऎऩ्ऱु मुऩ्बे इङ्गु कूऱियुळ्ळोम्। पूऩैयै याऩैयाक् वर्णिप्पदुबोल- सिल कुयुक्तिगळाले ऒरु मदत्तै पिरमाणमाक्किऩाल्-अप्पोदु-ऎल्ला मदङ्गळैयुम् अप्पडियाक्कलाम्। वऴिमुऱैगळ् अऱ्ऱ कुयुक्तिगळाले ऒरु मदत्तै अऴिक्कप् पार्त्ताल् ऎल्लावऱ्ऱैयुम् अऴिक्कलाम्। तन्दाम् मदङ्गळैप् पुगऴ्वदुम्, पिऱ मदङ्गळैत् तूऱ्ऱुवदुम् ऎङ्गुम् उण्डु; आगैयाले इदै ओर् सिऱप्पळवाय्च् चॊल्लवॊण्णादु। नूऱ्कळिऩ् परप्पळवैक् कॊण्डु पिऱमदङ्गळिल् सॆव्वै सॊल्लप् पार्त्ताल्-अप्पोदुम्-तामुम् अऩन्दङ्गळाय् अऩन्द अङ्गगङ्ळैयुम् उडैयदाय् इरुक्कुम् वेदमार्गङ्गळिल् मिगवुम् सॆव्वै सॊऩ्ऩदागुम्, महाबारदत्तिल्– साङ्गिय योगादि मदङ्गळिल् परमात्मावै मूलगारणमाग ऒप्प विल्लै।ऎऩ्ऱुम्, वियासर् वेदाऩुसारियाऩ तमदु सूत्तिरङ्गळिल् पुरुषोत्तमऩिऩ् अन्तर्यामित्तुवत्तैक् कूऱियुळ्ळार् ऎऩ्ऱुम् सॊल्लि पिऱमदङ्गळिल् वेद विरोदम् उण्डु ऎऩ्ऱु काट्टप्पट्टुळ्ळदु। पाशुपत मदम् तामसस्पावर्गळैक् कलक्कुवदऱ्कागवे उण्डाक्कप्पट्टदु ऎऩ्ऱु गौतम रिषियिऩ् साब पलत्तै विवरिक्कुम् पल पुराणङ् गळिल् कूऱप्पडुगिऱदु। (KR) देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते श्रीबाञ्जरात्रम् अव्विदमल्लादु-मुऴुमैयुम् पिरमाणमागुम् ऎऩ्ऱुम्, अदिल् वेद विरादम् किडैयादु ऎऩ्ऱुम् पारदत्तिलेये ‘पल इडङ्गळिल् कूऱप्पट्टुळ्ळदु। वेदान्दसूत्तिरत्तिल्-साङ्गियादि समयङ्गळिऩ् वेद विरोदत्तै ऎडुत्तुक् काट्टि श्रीबाञ्जरात्रदुक्कु अव्वाऱिल्लै ऎऩ्ऱु काट्टप्पट्टदु। अङ्गु पिरमदङ्गळैक् कण्डिक्कुमिडत्तिल्-पाञ्जरात्रम् वेद विरोदि ऎऩ्ऱ परमदत्तैयुम् कऴित्तदायिऱ्ऱु। आगैयाल् अव्वो आगमङ्गळिल् तत्तुव प्रस्तावमुळ्ळविडङ्गळिल्, वेदम् अदु सॊऩ्ऩ् नीदि, अदऩ् वियाक्कियाऩम् इवैगळैयॊट्टि अङ्गु कूऱप्पट्ट पिरकृति पुरुष पशुपति मुदलियवऱ्ऱुक्कु अन्तर्यामि नारायणऩे ऎऩ्ऱु निर्वाहम् कॊळ्ळवेणुम् ऎऩ्ऱे पारदत्तिऩ् करुत्तागुम्। अङ्ङऩल्लादु ऎल्ला समयङ्गळिलुम् कूऱप्पट्ट वेदविरुत्तमाऩ अनुष्टाऩङ्गळॆल्लाम् एऱ्कत्तक्कऩ ऎऩ्ऱु करुत्तल्ल। १ इप्पडि वैदिग समयम् तविर मऱ्ऱ विरुत्त मदङ्गळ् अऩैत्तुम् अनादरिक्कत् तक्कऩ पऩ्ऱालुम्-अवऱ्ऱुक्कुळ्ळ दोषङ्गळ् अत्तऩैयुम् नम्माल् ऎण्णप्पोमो? अवऱ्ऱुळ् ओरॊऩ्ऱैत् तॆळियक् कऱ्कवे नमदु आयुळ् अळवु पोदादे? आगैयाल् ऒरुवऩ् इन्द वैदिग पक्षत्तिल् ऎप्पडि ऊऩ्ऱि निऱ्पाऩ्? ऎऩ्ऩिल्-आम् ! अदु मुडियाददेयायिऩुम् युत्तत्तिल् विरोदियिऩ् शरीरत्तिऩ् उळ् नरम्बु मुदलियवैगळै अऱियाविडिऩुम् ओर् वीरऩ् ऎप्पडि मॊत्तमाग ऒरु आयुदत्तै वीसि विरोदियै ऒऴिप्पाऩो - अप्पडिये- इङ्गुम् पिऱ मदङ्गळुडैय मुक्कियमाऩ कुऱ्ऱङ्गळैत् तॆळियक्कऱ्ऱु, अवैगळैक् कळैन्दॆऱियुम् विदत्तैयुम् तत्तुववित्ताऩ आचार्योब तेसत्ताले पुरिन्दुगॊण्डु, विलक्कडिगळैविट्टु नल्वऴिये नडक्कक् कुऱैयिल्लै। (पासुरत्तिऩ् करुत्तु) मेऩ्मेलुम् सॊल्ल इडम् तन्दु, वळर्न्दुबोगुम् वीण् वादङ्गळ् पेसि,वेण्डिऩबोदु वेण्डिऩबडियॆल्लाम् सॊल्लि, उलगिल् कण्ड पडिक्कु विरुत्तमागक् कत्तिक् कुऴप्पुगिऱार्गळ् पिऱर्। आदिगाळिल् नाऩ् कण्डु इम् मदत्तै उण्डाक्किऩेऩ् ऎऩ्ऱु ऒरुवऩ् सॊऩ्ऩदै नम्बि, पणम् मुदलिय इहलोक सुगत्तिऱ्काग अदिल् पडिन्दु विऴुगिऱार्गळ्। अवर्गळुक्कु ऒरुक्कालुम्-नीलमेग सया मऩागारऩाय् वॆण्णॆय्क्कुडक् कूत्ताडिऩवऩाय् उळ्ळ ऎम्बॆरुमाऩिऩ् तण्डै यार्न्द तिरुवडि निऴल्सेरुम् विधिवगै कैगूडादबडियाम्। इङ्ङऩम् समुदाय दोषादिगारत्तिऩ् तमिऴ् पॊऴिप्पुरै मुऱ्ऱुम्। :*: रत्ऩम् पिरस्, ४१, पत्तिरैय्यऩ् तॆरु, सॆऩ्ऩै - ६००००१।
०६ लोकायतिकभङ्गाधिकारः
श्रीः WWW ॥ श्रीमते लक्ष्मीनृसिंहपरब्रह्मणे नमः ॥ श्रीमते रामानुजाय नमः ’ ॥ ‘श्रीमते वेदान्तगुरवे नमः श्रीमान्बेङ्कटनाथार्थः कवितार्किककेसरी । वेदान्ताचार्यवयों मे सन्निधत्तां सदा हृदि ॥ परमतभङ्गे लोकायतिकभङ्गाधिकारः - ६ कण्डदु मॆय्यॆऩिल् काणुम् मऱैयिल् अऱिवु कण्डोम्, कण्डदलाददिलदॆऩिल् कण्डिलम् कुऱ्ऱमिदिल्, कण्डदुबोल् मऱैगाट्टुवदुम् कण्डदॊत्तदऩाल् उण्डदु केट्कुम् उलोकायदर् इ(ऎ)ऩ्ऱु मीऱुवदे, (१२) श्रीः श्रीमते लक्ष्मीनृसिंहपरत्रक्षणे नमः ॥ * ॥ देशिकाशयप्रकाशः परमतभङ्गव्याख्या ॥ *॥ विशुद्धज्ञानवैराग्यमूर्तयेऽनन्तकीर्तये । तस्मै नमोऽस्तु कस्मैचिन्निगमान्तार्यग्ये ॥ चार्वाकतन्त्रदमनोचितचारुवाकान् मह्यं दिशन्तु विशदाशयदेशिकेन्द्राः । यत्सूक्तिसेवनसुधां हि बुधा निपीय नाकाधिरोहणदशामपि नाद्रियन्ते ॥ लोकायत पतभङ्गं कृत्खतदुक्तीर्विमृश्य तन्वानः । पद्मायताक्षचित्तो वित्तो वेदान्तदेशिको जयतु ॥ अथ “इष्टं हि विदुषां लोके समासव्यासधारण” मिति रीत्या पूर्व समुदायतः परेषां प्रक्रियासु प्रतिक्षिप्तास्वपि प्रत्येकं ता अत्र निराक्रियन्ते । सङ्कुलयुद्धानन्तरं द्वन्द्वयुद्धप्रारम्भवत् । यद्यपि पूर्वाधिकारान्ते मितायुपा मनुजेन एकैकशः परेषां दूपणकथनमशक्यमिति शत्रुशरीरे सूक्ष्म सिराद्यनभिज्ञत्वेऽपि मुद्गराद्यभिघातवत् समुदायतः प्रधानांश विमर्दनेन परमतानि परास्तानि भवन्तीति दर्शितम्, तथापि शक्तेनात्यन्तमभिनिवि- नाधिकारिणा प्रत्येक दृपणान्यपि प्रकाश्यानीति पुनरार म्भः । “ततो दुर्योधनं हला भीमसेनः प्रतापवान् । शिरथ राजसिंहस्य पादेन सम पोढयत्” इति पिष्टमेत्र विपन् शत्रौ प्रज्वलितहृदयो भीमोऽत्र निदर्शनम् । भाषितं हिं” “अलमनेन दिष्टहतमुद्गराभिघातेने”ति । अथवा निःशेषकौरवनाशानन्तरमप्यश्वत्थामोत्थानवत् शत्रुपक्षपातिनां २ देशिकाशयप्रकाशव्याख्या सहिते परमतभ केपाञ्चित् प्रत्युत्थानशङ्कया पुनरारम्भः । तथाच तच्चटीका :- “बाधितं त्विह निर्बाधं साधितन्त्व प्रतिक्रियम् । तथापि पुनरारम्भश्शत्रु शेपविमर्दवत्” इति ॥ ननु पूर्वाधिकारान्ते मतान्तरेषु वेदविरोधः प्रधानतयोद्भापितः । सोऽसान संस्पृशति । प्रत्यक्षमात्रप्रामाण्यवादिनां अप्रमाणभूततद्विरोधस्याकिञ्चित्करत्वात् इत्याक्षिपन्तञ्चार्वाकं तन्मतरीत्यैव वेदप्रामाण्यं स्वीकारयति LG G६। एतेन पूर्वोत्तरयोः प्रकरणयोस्सङ्गतिरप्या क्षेपरूपा सन्दर्शिताभूत् । प्रत्यक्षितं यत् तदेव प्रामाणिकमिति हि तब स्थितिः, तथाचेद्वेदस्य श्रोत्रेण तदर्थधियश्च मनसा स्वयम्प्रकाशप्रत्यक्षेण वा प्रमितत्वात्प्रामाणिकत्वमवर्जनीयमिति प्रथम पादार्थः । ननु दुष्टश्शब्दो न प्रमाणम्, वेदश्च तथा । चक्तृदोषादिभ्य इत्यत्र तं विनयति वेद प्रामाण्यं कृष्णाला नीली एवमेव पाठः पदच्छेदश्च भाव्यौ । प्रकारान्तरा णामसामञ्जस्यस्य सहत्वात् । यदनुपलब्धं तन्नास्तीति खलु तब प्रतिपत्तिः, तथैव स्थित्वा पश्यसि चेत् अस्मदागमेषु न कमपि दोपं पश्यामः । ततस्ते न सन्त्यवेति सिद्धं नस्समीहितमिति द्वितीय पादस्य । ततश्च फलितं प्रदर्शयति की अस्मदध्यक्षितमिव वेदोधितमपि, कचि त्प्रत्यक्षार्थतुल्यत्वात् परमार्थ एवेति तृतीयपादस । अथ प्रत्यक्षमेव प्रमाणमिति शवमुष्टिवत् गृहीत ग्राहिता शनैर्मुचत्वा पचित्क्वचिदनुमानशद्वयोरपि तत्वमङ्गीकुर्वनयं केन नाम कारणेन श्रुतेरसुभगा भिक्षुकनयात्तत्वं प्रतिषेधति । न वियो वयमिति चित्रीयन्त आचार्याः Ga अस्य च खण्डस्य भोजनेन क्षुन्निवृत्तिस्तया च मुखप्रसाद इति हेतुहेतुमद्भावमृलां च्याप्तिमवधार्य, मित्रस्य मुखविकासेन भोजनाद्यनुमाय, तत्संवादाय “किं त्वमभुञ्ज्या” इति तत् पृच्छन्नित्यर्थः । एवं ‘डाला २। ब्रङ्ग) (GT ढङ्ग) Gaib” इतिपदच्छेदान्वयौ कृत्वा “तदस्तीति वाक्यादाशोक्तात् श्रुताग्निःशङ्कं प्रवर्तमान इत्यप्यर्थी बोध्यः । केचिषु स्वयुक्तान्नस्य रसचिपाकादिकं स्वययजानन् श्रीमते लक्ष्मिक्कुसिंहबाप्रह्मणे नम: श्रीमते रामानुजाय नम: १ श्रीमते वेदान्दञरवे नम: परमदबङ्गत्तिल् लोकायदिगबङ्गादिगारम् - ६ (पाट्टिऩ् करुत्तु) प्रत्यक्षत्तिऩाल् अऱिन्ददॊऩ्ऱे उण्मै ऎऩ्ऱालुम् वेदङ् गरैयुम् अदऩाल् उण्डाऩ ज्ञाऩत्तैयुम् प्रत्यक्षमागक् काण्गिऱोम्। काणाद पॊरुळिल्लैयाम् ऎऩ्ऱऱुम् वेदङ्गळिल् कुऱ्ऱमॊऩ्ऱुम् काण्गिऱिलोम्। नेरिल् कण् डदुबोल् मऱै विळक्कुम् पॊरुळुाम् कण्डदोडु ऒत्तिरुक्किऱदु। आगैयाल् अदु उण्डु ऎऩ्ऱु आप्त वसात्तैक् केट्टु ईम्बिक्कै कॊळ्ळुम् उलगायदर् इऩ्ऱु वेद प्रामाण्यत्तै मीऱुवदे। लोकायतिकभङ्गाधिकारः लोकायदमदत्तिल् प्रमाणव्यवस्तै उक्तप्रकार के ३G निस्सारennis मन्दमसिमोहन ॥ थाहा फुष्टिमताक so dopul लोकायतिकसिद्धान्त jong अनुवदि दूषितङ्की m। gaiaar Ganvarang। पार्श्वस्थानयं पृच्छतीत्यत्यन्तमौढ्यं द्योत्यते तस्येति व्याकुर्वन्ति । तन्न । आरम्भगाथायां वक्ष्यमा णार्थविचक्षाया एचोचितत्वात् । अस्याग्रेऽनुक्तेः । अस्मदीयार्थद्वयस्योक्तेश्च । “२६rLr GmQb” “आप्तवाक्य विश्वसि” इत्यादी । ननु पूर्वनिरूपित दिशैय सिद्धान्तान्तराणां निस्सारत्वनिर्णयात् किमन्यदन करणीयमव शिष्यते । अथापि वा क्रियतां भगवद्भादरायणवत् बौद्धादीनामेव निराकरणम् । न हि स चार्वाकं निराचकारेत्यत्राह उक्तप्रकारॐ। Go इति । जीवतत्याधिकारा धुक्तरीत्येत्यर्थः । निस्सारisarai maha] इति । निस्सारत्वनिर्णयोपीत्यर्थः । मन्दमतीति । तथा च प्रौढा यद्यपि दर्शितदिशेष चार्वाकादिवञ्चनानि विना पृथग्वचनं जानीयुः, तथापि मितम्पयाथापलायप्रचोदिताचार्वाका द्याश्रित्य विध्वंसेरन्निति, युक्तस्तदर्थं प्रकरणप्रक्रम इत्याशयः । वाह्येति । वेदप्रामाण्यप्रतिपेद्धारो बाह्याः । वैदिकं पन्थानमनुरुन्धाना अपि तचदर्थेषु कुत्सितां दृष्टिं कुर्वन्तः कुदृष्टय इति द्विविधा हि चादिन इत्यर्थः । “या वेदवाद्यास्स्मृतयो याथ काथ कुदृष्टयः । सर्वारता निष्फलाः प्रेत्य तमो निष्ठा हि तास्स्मृताः” इति वचनात् । @iuL- प्रथमं । तथाच मतान्तरेभ्योऽयातिस्थूलतया सूचीकटाहन्यायेन सुनिरसत्वात् प्रथमप्रमाणभूतप्रत्यक्षमात्तोपजीवनाच प्राथम्यं प्राप्तमित्याशयः । अत एव हि सर्वदर्शनसङ्ग्रहादिषु चार्याचानुवादखण्डनादिकं प्रथमं दृश्यते । श्रीरङ्गराजस्तवादि ध्वपि चार्वाकोपक्रमत्वं परमतनिराकरणस्य वोध्यम् । वेदान्तभूत्रकारास्तु प्रधानगलनिवईण न्यायात् चौद्धभङ्गेनैव चार्वाकादिसचूर्णनस्य कृतकरत्वमगंसत । तथाच अधिकरणसारावली:- “योगात्साङ्ख्य व्युदासात् कणचरदमनादक्षपादानुयाताः चौद्धोन्माथेन लोकायत मुपितधियो जैनमङ्गात्तदुत्थाः । पत्युस्तन्ले पशूनां प्रकटितविहतौ वादृशापटुनिष्ठा ध्वत्तारत पुन्यतर्कागमशरणतया साकमसिन् कुग्भिः” इति । एवमुक्तप्राथम्ये हेतुकर्भविशेषणमाह लोकायतिकेति । लोकेप्वायतं लोकायतम् । विस्तृतमित्यर्थः । “स्वर्गानुभूतिर्मृष्टाष्टिष्टवर्पवधूगमः । सूक्ष्मवखसुगन्धस्रक्चन्दनादिनिपेषणम्” छति तन्मतानुमतभोगस्याद्ययावत् प्रायरस वै राद्रियमाणत्वात् तन्मत्तस्य प्राथम्यमिति भावः । ट वर्षवधूः - पोडशवयस्का वालेत्यर्थः । वाला स्यात् षोड़शाब्दा तदुपरि तरुणीत्युक्तेः । “सततं सेव्यमानापि वाला वर्धयते वल मित्यतो वालाग्रहणम् । तदस्यास्तीति लोकायतिकः । ठन् प्रत्य यः । केचिषु वदधीतेवेति वेत्यर्थे ठकू प्रत्ययमाहुः । तन्न । तथासति लौकायतिकॅत्यादिवृद्धि प्रसङ्गात् । अथवा मूल एव तथा पाठोऽस्तु ! तदा ठक्प्रत्ययोप्युपपद्यते । लोकायतेत्यनुक्त्वा १ ४ देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभने QuGgcorpio, प्रत्यक्ष GuamGun प्रमाण। भाक्रा करणदोपादिकां नान्ना प्रमाणा १६ सर्वसम्प्रतिपन्नम् । अनुमानादि poop यारच्छिक संवाद Goo लोकायतिकेत्यधिकोपादानात् । “अध लोकायतं” इत्यादिसूत्रोक्तार्थैस्सहाधिकतया तद्भाष्यकर्तृ चार्वाकाद्युत्प्रेक्षितसकलार्थदूषणमत्र दृश्यमिति आचार्या अभिप्रयन्ती भाति अनुवदि । इति । ननु वादस्य कथाङ्गत्त्वात् श्रोतृभ्यस्स्वस्य यथावत् परमतप्रतिपत्तिस चकत्वादिति भावः । अथ विस्त रेण तन्मदमनुवदति । तत्र प्रथमं तेषां प्रमाणव्यवस्त्रां दर्शयति alii Garbgnitun इति । प्रत्यक्षमिति । प्रत्यक्षमेकं चार्वाक इति प्रसिद्धेरित्यर्थः । इन्द्रियाणामतीन्द्रियत्वेनैतन्मतेऽतीन्द्रिय वस्त्वभावात् चार्वाकस्य कथं प्रत्यक्षाभ्युपगमसम्भव इति चेत् । श्रुणु । एतन्मते प्रत्यक्षप्रतिपन्न गोलकाद्यधिष्ठानानामेवेन्द्रियत्वेन तञ्जन्यज्ञानसम्भवात् । तथाच साङ्ख्यसूत्रम् :- अतीन्द्रियमिन्द्रि यम् । भ्रान्तानामधिष्ठानमिति । गोलकमेवेन्द्रियमिति नास्तिकमतमपाकरोति आन्तानामितीति तद्भाष्यम् । ननु तर्हि शुक्तिरजतादिप्रत्यक्षमपि प्रमा स्यात् प्रत्यक्षत्वाविशेपादित्यवाह श्राक्री Dighi इति । करणदोषः - इन्द्रियोपघातादिः । आदिना विपयदोपश्चाकचक्यादिर्गृह्यते । तथाच शुक्तिरजतादिप्रत्यक्षस्य दोपमृलत्वेनाप्रमाणत्वेऽपि निर्दोषप्रत्यक्षस्य प्रामाण्यमव्याहतमिति भावः । सर्वसम्प्रतिपन्नेत्यनेनास्य चोद्यस्य परिहारः न ममैच भरः । अपितु सर्वेशमिति बोध्यते ॥ । । ननु स्यादेप मनोरथस्तदा, यद्यनुमानस्य प्रामाण्यं सर्वथा न भवेत् । अस्ति तु तस्य तत् । कथमन्यथा धूमोपलम्भादनन्तरं। धूमध्वजेप्रवृत्तिरित्यत्राह अनुमानादिsaiGo इति । अय माशयः । अनुमानं न प्रमाणम्, व्याप्तेर्दुग्रहत्वात् । तदुक्तं चार्वाकैः । “विशेपेऽनुगमाभावात् सामान्ये सिद्धसाधनान्त् । तद्वतोऽनुपपन्नत्वात् अनुमानकथा कुन” इति । अन्यत्र “विशेपेऽनुगमा भावस्सामान्ये सिद्धसाधनं । अनुमाभङ्गपङ्केऽस्मिन्निमग्ना चादिदन्तिन” इति च । तदर्थश्च महानसीय चह्निधूमयोर्वा व्याप्तिः ? किंवा तत्सामान्ययोः? । आधे विशेषव्याप्तेः पर्वतस्थसाध्यसाधकत्वायोगः । अनुगमस्सम्बन्धः । स च विशेषस्य विशेषान्तरेण नास्तीत्यर्थः । द्वितीये धूमवान् वह्निमानिति सामान्यतः साधनीयं न तु तादृशः पर्वतो वह्निमानिति विशेषतः । तथा च सिद्धसाधनम् । कीऴे समुदायदोषादिगारत्तिल् सॊऩ्ऩबडियिल् सारमऱ्ऱु, इळनॆञ्जरै एमाऱ्ऱक्कूडिय अवैदिग मदङ्गळ्, वैदिगमायिऩुम् कुदर्क्कम् पेसुम् मदङ्गळ्। इवैग ळिल् मुदलिल् उलगायदर्गळिऩ् चित्तान्दत्तै ऎडुत्तुक्काट्टि कऴिक्किऱोम्। अवर्गळ् सॊल्लुम् विदम् ऎदु ऎऩ्ऱाल्:- प्रत्यक्षम् ऒऩ्ऱुदाऩ् प्रमाणम्। अदिलुम् इन्द्रियङ् गळिऩ् दोषत्तिऩाल् उण्डावदु सरियऩ्ऱु ऎऩ्बदु ऎल्लोरुम् ऒप्पिऩदु। अऩुमागङ् गळिल् सिलवऱ्ऱिल् तऱ्सॆयलाय् प्रत्यक्षत्तोडु पॊरुन्दियिरुक्कैयाल् प्रमाणम् ऎऩ्ऱुलोकायतिकभङ्गाधिकारः ऊळयुम् ऎऩ्ऱु परिरक्किऱर्गळत्तऩै। इवऱ्ऱिले सिलवऱ्ऱक्कु ळाऩ्गॊळ्ळुम् ईसन्दि प्रत्यक्ष Goo अन्तर्भविon विपहरणादिमन्वयं त्रचे शरिफल सम्पाद ww • ननु यादृशधूमस्य यादृशवह्निविशेषेण सह व्याप्तिर्दृष्टा तादृशमान् पर्वत इत्येवास्तु अनुमितिः । नयेतत्पूर्वमेव सिद्धमित्यत्राह - ततोऽनुपपन्नत्वादिति । भावप्रधाननिर्देशः । महा नसीयवह्निव्याप्तैरेव तदीयृधृष्टत्वात् तामिचस्य च पर्वतेऽनुपपन्नवान् साप्यनुमितिर्ग सम्भवतीति । द्विसीयकारिकाना अप्येवमेवाथ वोध्य इति । धूमदर्शनानन्तरं तु बहिसंशय एवोदेति । तन्निर्णयाय प्रवृत्तः यदृच्छया पर्वते वह्निमासादयति । तेन च धूमज्ञानेऽनुमानाख्यातिरिक्तप्रमाणत्व भ्रमः केपाञ्चित इति भावः । jvargon इति । केपाञ्चिद्विषयेषु यादृच्छिकसंवादायभावे अनुमा नन्वशङ्कापि नाङ्कुरेदिति हृदयम् । अथ विशेषेऽनुगमाभावादिनाऽनुमानप्रामाण्यनिग करणेऽस्याप्यनु- मानरूपत्वात्वसाध्यसाधकत्वमति नवा । अस्ति चेत्कथं व्याप्तिग्रहः । नोचेत्कथं तत्प्रामाण्यप्रतिषेध- सिद्धिः । किञ्चनलाईन्धनप्रभवचन्नपरा मलीमसधूमस्तौपददर्शनेपि चन्हे: पर्वते सन्दाय विपर्ययो वा सम्भविष्यति । तस्मादनुमानं प्रमाणमेष्टव्यमित्यत्राह @apAG इति । ajinky इति पूर्व बदर्थः । प्रामाण्यं त्यादि । एतदुक्तं भवति यत्र धूमस्तत्राग्निरिति महाननादी सामा- न्यतोटे व्याप्तिः धूमवान् पर्वत इति पक्षधर्मताज्ञानबलात्पर्वते वन्द्यनुमितिं जनयति । कथं तर्हि विशेषच्यातिशून्येन पक्षधर्मेणापि हेतुना विशेषसिद्धिरिति चेन्न । विशेषन्यातेरनुमानानङ्गत्वात् । - विस्तृतं चैतत्सर्वार्थसिद्धौ । न च यत्र वहितत्र धूम इति महानसादौ सामान्यतो दृष्टा व्याप्तिः पर्वतो हिमानिति पक्षधर्माज्ञानबलात्पर्वते धूमपनुमापयेदिति वाच्यम् । व्यभिचारविरहसहकृत- सहस्वारस्यैव व्याप्तिपदार्थत्वेन वन्हेरयोगोळका धूपव्यभिचारात्तदापादनायोगात् इति । अन्त अवि॥१८३६०११८- तथा च पूर्वोक्तयुक्तिभिरनुयान प्रामाभ्यस्वावश्याम्पेक्षितत्वेपि तस्य पृथ प्रमाणत्वं किमर्थमित्यभिप्रायः । तथाहि चक्षु रेवानुमानावान्तरख्यापारवदनुमितिं जनयति । तदुक्तं सर्वार्थि- सिद्धौ कथिदह धूमादिसंयुक्तमेवेन्द्रियं वन्द्यादिकं गृह्णातु । किमनेनानुमानेन । सहकारि- ‘सामध्ये सर्व सम्पत्स्यते । चक्षुर्ध्वमादिसंयोगः प्रथमं सहकारि । दत्सहकारि च व्याशिपक्षधर्मता- ज्ञानादिः । किमितरप्रमाणपरिकल्पनेनेति । यद्वां व्याशिग्रहार्थमनुमानेन प्रत्यक्षोपीचनात् तच्छुद्धा- वेशस्य शुद्धिरिति शूलभृतप्रत्यक्षप्रामाण्य एवैतत्प्रामाण्यं पर्यवस्यति । यथाऽनुभवमूलत्वात् के चिन्मते। न संश्थकामाभ्यमिति व्याख्येयम् । नस्यनुनाऽननुमनेपि शब्दप्रामाण्यं प्राणित्येव । मन्त्रमन्त्रादीनां फलाविनाभावदर्शनेन नहोत्रकशास्त्रप्रामाण्यस्याप्रतिदशेष्यत्वादित्याशङ्क्याह विपहरणेति । मन्त्रयन्त्रेति । मन्त्रेण प्रयुक्तेन १ ६ देशिकाशयप्रकाशव्याप्यासा परमतन औषधाय सूर्यचन्द्रकान्तादिन्याय : Go यथादर्शनं व्यवस्थित प्रत्यक्ष विशेष अन्यवच्यतिरेकदर्शन in G आढळा प्रसुता शास्त्र ं लोकायत॥ लोकसिद्धानु मानकं पृथक्प्रमाण अतीन्द्रिय। विषव्याध्यादिकं शाम्यति । सुदर्शनाद्याकाररेखाभिः चेतन्तचजर्वर्णादिभिश्व विलिख्य पूजितं ताम्रा- दिपतं यन्त्रम् । तदपि पूर्ववत्फलं दिशति । चेष्टा शङ्खचक्राद्याकारहस्तमुद्राप्रदर्शन, श्रीपाञ्चरायादि- प्रसिद्धम् । नदपि तथा । औषधेत्यादि । औषधेन रोगनिवृत्तिः । अयस्कान्तेन लोहाकर्षणम् । सूर्य- चन्द्रकान्ताभ्यां आतपचन्द्रिकास्पर्श तेजस्सलिलो ङ्गिरणं च भवन्ति । यथा दर्शनमिति तथा ‘येषु यज्ञादिमचे, यद्रोगनिवृत्यादिकार्यदर्शनं, तस्य तत् कारणमिति यथा प्रत्यक्षेणैव व्यव स्थाप्यतेः पिनोपि हि प्रत्यक्षेणोपधिवीय निर्णीयैव भिषज्यन्ति, तथैव मन्त्रादिष्वपि यथादर्शन
कार्यवयवस्था । मन्त्रादिरपि दृष्टस्तत्कार्यं येति क शास्त्रं । क्व वाऽनुमानमिति भावः । नद:- अनिरुष्णो जलं शीतं समस्पर्शस्तथानिलः । केनेदं चिवितं तस्मात्स्वभावात्तद्वयवस्थितिः ॥ शिखिनचित्रों को वा कोकिलान्कः प्रकूजयेत् । स्वभावव्यतिरेकेण विद्यते नास्य कारणम् । इति । एवं प्रत्यक्षमात्रस्व ग्रामाण्यं प्रतिष्ठाप्य तन्मूलकतया प्रवृत्तत्वादिदमेच मतमुत्तममित्याह प्रत्य मिति । ननु तर्हि अमति किं मेधया साधनीयमस्ति । दृष्टं तर्काद्यनपेक्षणात् । अरष्टस्य चानङ्गीकारात् । तथाचोहापोहादिविज्ञानाय दत्तो जलाञ्जलिस्स्यादित्यनुशयान - ८५६१ विशेष NIGI] इति । तथाचान्वयव्यतिरेकदर्शनस्य प्रत्यक्षविशेषत्वात् दृष्टसजातीचे प्रष्टेपृहापोहौ तन्मूलक नयाभ्यनुजानीमः इत्यर्थः । न तावताप्यत्यन्तातीन्द्रियसिद्धिरिति मावः । प्रवृत्त प्रवृत्तत्वादिति भागः । शास्त्रं-इदमेन शास्त्रम् । लोकायतम्-अन्वर्थं नाग । उत्तममिति भावः । नन्वनुमानं पृथगेव प्रमाणम्, इन्द्रियव्यापारोपरतावपि व्याप्यस्सरणेन व्यापकप्रतीतेरिष्टत्वाद्दृष्टत्वाच्च प्रत्यक्षत्वायोगात् । पर्वत मोष्ट इतिवत् तत्र पन्हिर्दृष्ट इति व्यवहाराभावात् । न च संस्कारप्रत्यासत्त्या मानस- प्रमम् सिलऱ्कु एऱ्पडुगिऱदु। नाम् अऱुमागम् ऎऩ्ऱु निऩैत्तिरुक्कुम् सिल ज्ञराऩ्गळ् उण्मैयिल् प्रमाणङ्गळागवे इरुप्पिऩुम् अवैयुम् कडैसियिल् पात्यक्षत्तैच् चार्न्द ेैय ऎऩ्ऱु वादिक्कवुम् इडम् इरुक्किऱदु। विषक्कडि मन्द्सम्। नारसिम्मादियक्त्रम् मुदलियऩ पलिक्कक् काण्गैयाले कण्णुक्कप्पाऱ्पट्टदुम् उण्डु ऎऩ्ऩप्पोगाऱु कळ्, कान्द वासि, सूरियसान्दक्कल् मुदलियऩ तम्दमक्कुळ्ळ इयऱ्कै सक्तियिऩ्बडि सॆयल्बुरिवदु पोल् मत्त्सङ्गळिल् ऎऴुत्तुक्कळिऩ् सेर्क्कै, कुऱिप्पिट्ट उलोकत्तगट्टिल् कोडुळ्ळादल् मुदलियवऱ्ऱिऩ् सक्ति वेलैसॆय्वदाल् अङ्गुम् ऒऩ्ऱुम् काळुददुम् इल्लै। इव्विदम् पात्यक्षा अबलत्तै ऒट्टि कट्टिय मदम् उलोकायदम्। अदुमागमुम् ऒरु प् मऩम् ऎऩ्ऱे वैत्तुक्कॊण्डालुम्, प्रत्यक्षचित्तयत्तिल् अदु प्रमाणमामे यॊऴिय उलगत्तिऱ्कप्पाऱ्पट्टवऩ्दु विषबत्तिल् प्रमाणमागादु। इम्मदत्तै आदि तालील् प्कुमऩ्बदि उलगुक्कु सिऩैबिट्टार्। लोकायतिकमङ्गाधिकारः लोकायदमदत्तिल् प्रमेय व्यवस्तै प्रमाणaanvir fuCoco Co अper ‘अथ लोकायन में पृथिव्यापस्तेजो वासु रिति सस्यानि । तेभ्यश्चैतन्यं किण्वादिभ्यो मदशक्तियत् । Conc। Dupmp यार्वाकादिमु आकाश तायक सङ्ग्रहिquo। ७ सूत्रsana बृहस्पति भाप्यादिपूर्वक प्रथर्ति Sugi Ga " प्रत्यक्षं तदिति वाच्यम् । बाह्यप्रत्यक्षेऽपि तत्प्रत्यासच्या तथात्वप्रसङ्गात् इत्याक्षेषे तेप्ये केचित् समाधानं दर्शयति- लोकप्रिति । प्रत्यक्षयोग्यार्थचिपयकत्यर्थः । पृथक प्रत्यक्षान्तर्भावं विना । अयं चार्थस्सर्वार्थसिद्ध(वनुगृहीतः - ‘ये तु लोकायतमित्यत्वा यतशब्दचित्रश्चिनमनुमानमपि प्रत्यक्षा न्तर्भावेण, बस्फलतया वा गृहन्तीत्यादि । अतीन्द्रियं जीवेश्वरादिकं । २०२० तत्र व्याप्तेश्वर्वथा दुर्महतयानुमानेन न तत्सिद्धिरित्यर्थः ।
- इत्थं स्वाभिमतयोः प्रमाणप्रमेययोर्मध्ये प्रमाणं निरूप्याथ प्रमेयं निरूपयितुं तयोर्ग्राय ग्राहकभावलक्षणां सङ्गतिमाह प्रमाणं इति । प्रेक्षावतां प्रवृत्तये आचार्यनाम सङ्कीर्द- यन् सत्प्रणीतसूत्राणि सूचयति- अथ लोकायतमिति । अर्थत्यारम्भार्थं । पृथिव्यादीनि चत्वार्यव प्रमेयानि । नातोन्पत् । तहिं चैतन्यं कस्य भवेद्धर्मः । पृथिव्यादीनां तदसम्भवात् इत्यवाह- तेभ्यश्चैतन्यमिति । पृथिव्यादिभ्यस्सङ्घानात्मको देह उत्पद्यते । प्रत्येकं चैतन्यरहितस्यापि तेभ्यस्तव तदुत्पद्यते । प्रत्येकं तद्रहितानामपि संहतौ तदुत्पादनं निदर्शयति । किण्वादिभ्य इति । किन् सुरागनियम् । आदिना क्रमुकताम्बूलग्रहणम् । परस्पर सङ्घर्षरांश्लेपादिना प्रागविद्यमानयोरपि सुरारागयो रिदानीपुन्पतिदर्शनादिति भावः । गृहस्पतीति प्राज्ञानां प्रथमो हि सुरगुरुरिमानि सूत्राणि प्रणिनायेति भावः । एतेषां सूत्राणां भाष्यकृतं दर्शयइति । आषातरम- णीयतया चारुवाको चाक्यं यस्येति चार्याकः । वर्णनाशात् पृषोदरादिवत्याधु । ननु ‘नीलं नमः’ ‘अत्र श्येनः पतन’ त्यादिना नभसभाशुपत्वात् न तस्याग उचित इत्यवैकदेशिना तत्सम्पति की यशि- आकाशं । । ग्रमाण BILD अन्धे सौम्यत्रराधिपदेशिकेन तत्त्वयववरणे चायं पक्ष उदाहृतः । यादवाकाशेन तच्चविचारणायान्तु पृथिव्यापस्तेजो वायुराकाश इनि तचानीति सले पारमन्द प्रादर्शि । सङ्ग्रहित अस्मिन्पक्षे अनादरोक्त्या आकाशख निराकरणमेव तम्प्वेच बहुवादिसम्पतमिति द्योत्यते । आत्मसिद्विसर्वार्थसिद्धयादिष्वनुदाहरणाच ।
- प्रीतिळी,जलम्,तेऱुस्,वायु ऎऩ्ऱु नाऩ्गु तत्वङ्गळ् इम्मदत्तिल् वऴङ्गुम्, तॆऩ्ऩै मुदलियवैगळुडैय पायर्गळिऩ् सेर्क्कैयिऩाल् पदऩीर् इरुक्कुयदुबोल् तत्वऩ्गळिऩ् कूट्ऱॆळिल् रत्तिऱ्कु अऱिवु पिऱक्किऱदु। तऩित्तॊरु जीवऩ् किडैयादु।
- ८
- देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहितै परमतभङ्गे
- लोकायद मदच्चिऱप्पु।
- सर्वसम्प्रतिपन्न i zennis प्रत्यक्षोपाय साध्य का अर्थक्रामक पुरुषार्थकं काकं युकं। नीतिस्तच कामशास्त्र के कुछं। Gun गुलकन्द॥। लोकसि@amhanung, लोकोत्ती Ganananda
- प्रयोजन
- F
- अथ पूर्वमेव बृहस्पतिसम्बन्धलोकायतशब्दखारस्याभ्यां स्वमृतस्थ व्यञ्जितं वैशिष्टयं विविधहेतुभिस्तृणाति सर्वसम्प्रतिपन्नत्यादि महावाक्वेन । सर्वसम्प्रतिपन्नत्वं धर्ममोक्षकाङ्क्षिभि रप्यनुमतत्यम् । ननु शास्त्रीयोपायभूतेन प्रतिग्रहादिनार्थलाभं यागादिना स्वर्गीयरम्भासम्भोगसुख च किर्मङ्गीगुरु । नेत्याह - प्रत्यक्षोपायेति । तेचोपाया वक्ष्यमाणनीतिकामादिशास्त्रसिद्धा एव । धर्ममोक्षयोस्तु दुःखसाध्यत्वादिनाऽपुरुषार्थत्वमेव तन्मते । ननु कामार्थयोरपि तथात्वात्कथं पुमर्थ- त्वमिति चेन्न । नान्तरीयकतया प्राप्तस्य दुःखस्य कथञ्चिन्परिहारेण तदसम्भवे मर्पणेन वा सुखमान- स्यैव भोक्तव्यत्वात् । नहि दुःखामिश्रितं सुखं नाम कचित् किञ्चिद्दृष्टम् । न वा दुःखस्य द्वेष्यत्वा तदनुबद्धं सुखमपि त्यक्तव्यम् । नहि मृगास्सन्तीति शालको नोप्यन्ते । नहि भिक्षुकास्सन्तीति स्थान्यो नाधिश्रीयन्ते । तदुक्तं प्रबोधचन्द्रोदये । “त्याज्यं मुखं विषयसङ्गमजन्म पुंसां दुःखोपसृष्ट मिति मूर्खविचारणैपा । श्रीहीन् जिहासति सितोच मण्डलाडयान् कोनामभोस्तुपकरणोपहितान्हिता- श्रीं” ति । न च तत्रमेव धर्ममोक्षयोरपि नान्तरीयकदुःख परिहारादिना ग्राह्यत्वमस्त्विति वाच्यम् । तयोः स्वरूपत एवासिद्धचार्थकामतुल्यताविरहात् । हेत्वन्तरमाह रति । नीतिशास्त्रस्व शुक्रकौटिल्यकामन्दकादयः कर्तारः । स्तेयशास्त्रस्यं तु कर्णीसुतादिः । ‘न तदपलपति स्वर्गकर्णी सुतोपीति श्लोक सर्वार्थसिद्धावेवमुक्तः । ‘वर्णसङ्करावित्रपटे, स्तेयप्रस्तावः कर्णसुतकधास्थिति नगर वर्णने कविप्रयोगाच । स्कन्द इत्येके वदन्तिं । अन्त एवं चौराणां स्कन्दपुत्रस्वव्यवहारः । दृष्टव्यं चैतन्मृच्छकटिकादौ । कामशास्त्रं वात्स्यायनीयं । नीतिशास्त्रस्यापि प्रायः परवञ्चनोपायोपदेश परन्थान् । ’ पशतिसन्धानमधीयते देविद्योतते सन्तु किलाप्तवाच :’ इत्याद्यनुरोधेनार्थप्रामाण्य मादाय स्तेयशास्त्ररूपको टितया निर्देशः । प्रत्यक्षसिद्धत्वात्यमनप्रमेयस्यावन्दिग्धवं अतीन्द्रियानङ्गी- करणेनावादित्वं च प्राशस्त्यहेतुमाह - लोक सिद्ध अङ्की । how : सन्देहः । स्वमतोपदे-
- सार्वागऩ् ऎऩ्बाऩ् प्रहस्पदिसु टुत्रङ्गळुक्कु पाष्यमिट्टाऩ्। इवर्गळिऱ्सिलर् तुरै सत्तैयुम् तरुवमागक्कॊळ्वर्।
- ।
- प्यागयाल् ऎल्लॊगुमॊप्पिय पॊरुळॆयुम् इऩ्बत्तैयुङ् गोगागक्कॊण्डु नीदि नूल्गळ्, कामसास्तरम्, ‘तिरुडुवदु ऎप्पडि” ऎऩ्बदै विळक्कुम्,पम्मऩ्यऩ्, कर्जूऩ तऩ् मुदलियवर् ऎऴुदिय सॆयसाळ्त्रम्। इवैगळुक्कु इसैवायिरुप्पदु इम् पदम् ऒऩ्ऱे। अदुबयत्तिल् कण्डदै यारुम् ‘सक्तेदऱ्क्समाट्टार्गळ्। काणाददै
लोकायतिकभङ्गाधिकारः unCena वाघळं GandvovGour counaria, “यावजीवं सुखं जीवेत्” नग GunGov Ganvaro गुरूपदेश ं पशुमृगादि Genn GL सर्वसामयिक हृदय ६०० लGCunt @ang प्रचलत्तमाळा शास्त्र७० परमहित ं। कार्य (थ्य) asin CunGova जातिविशेपकर्तव्यविशेषादि at maday धन
शस्य पण्डितपामरसर्वहृदयङ्गमत्वं च हेतूकरोति- यावज्जीवमिति । ‘यावज्जीवं सुखं जीवेत् नास्ति मृत्योरगोचरः । भसीभूतस्य देहस्य पुनरागमनं कुतः ॥ इति पूर्ण श्लोकः । अब ‘ऋणं कृत्वा घृतं पिवेति द्वितीयपादस्य पाठभेदथ दृश्यते । पशुमृगादीति । सुखजीवनेच्छाया जन्तुमात्रसाधा- रण्यादिति भावः । ननु “ब्राह्मणस च देहोयं नोपभोगाय कल्पत” इत्यादिना वैदिकतन्त्र निष्ठैः बहुतरकायक्लेशेषु प्रवृत्या न सुखजीवनेच्छा तेषु दृश्यत इतिचेदुक्तं “हृदयmbi GailGi uri१ळ । तथा च तेषां सङ्केतभीत्याऽहृदयं तथानुष्ठाने पे, वस्तुतो हृदयाकोश यत एव तेपामन्तरङ्गैरित्यभिमानः । हितं हितबोधकत्वाद्वितम् । “शखGun” इत्यत व्यञ्जितं परमता- नामनुपादेयत्वं हेतुतो वितृणोति काव्य की GLITA । अस्स " &Lin” इत्यत्र कल्पनेऽन्वयः । aar हि विविधमुत्प्रेक्षादिना कल्पयन्ति । यद्वा “कार्यinnar Guna इत्येव पाठः । तदायं व्यति रेकदृष्टान्तः । यथा गोमहिपादिकार्य भेदजातिभेदादिकं दृश्यते, तथा ब्राह्मणक्षत्रियादिजातिभेदो Teen इत्यर्थः । वक्ष्यति दोपरि सिद्धान्ते " ब्राह्मणत्वक्षवियत्वादिजाति विशेष गोमहिपादि जातिकां GunG १ Galiya” इति । ततञ्जात्यनुगुणकर्तव्य क्रियाकलापथ " त्राण क्षत्रियविशां शूद्राणां च परन्तप । कर्माणि प्रविभक्तानि स्वभावप्रभवैर्गुणैरित्याद्युक्तः । क्षुत्पिपासादिवदेतेषां प्रत्यक्षतोऽवर्जनीयत्वाभावात् तदर्थप्रवृत्तिर्व्य थैवेत्यर्थः । न केवलं व्यर्थतय, अपित्नथपि भवतीत्याह - muuigबान्नाबीजी अर्थस्य हि श्रष्टनं श्रीमद्रामायणे “यस्या- र्थास्तस्य मित्राणि यखार्थाजखबान्धवाः । यस्यार्थास्सपुमान् लोफे, यस्यार्थास्स च पण्डित इत्या ऒत्तुक्कॊण्डु इम्मदम् तिण्डाडुवदुमिल्लै। इम्मदाचार्यर्गळ् ‘‘उडलैक्कात्तु पोषि युङ्गळ्। नऩ्गु वाऴवगैदेडुङ्गळ्’’ ऎऩ्ऱप्पोल् उपदेशिक्कुम् तोरऩै ऎवरैयुम् कवर्न्दिऴुक्कुम् तऩ्मैवाय्न्ददु ऎऩ्बदै अवरवर् नॆञ्जैत् तॊट्टुप्पार्त्तु अऱिय । मऱ्ऱ मदङ्गळ्, असट्टुप्पिसट्टॆऩ्ऱु, कविगळ् कऱ्पऩै उलगिल् सञ्जरिप्पदुबोल् एदो सिल जादिगळ् ऎऩ्ऱुम्। अर्थमिल्लाद वैदिगच्चडङ्गुगळ् ऎऩ्ऱुम्, सिलवऱ्ऱै कत् पित्तु,कैयिलुळ्ळ कासैक् करियाक्कि, उडलैयुम् वरुन्दि “इसन्दुण्णल्, तलै मॊट्टै, अल्लदु सडैक्कट्टु” इन्यादि वेदऩैगळै इऩ्बम्बोलक् काट्टि मयक्कुवदाल्, अवै इम्मदत्तिऱ्कु उऱैबोडवुम् काऩादु। पिऴैक्कत्तॆरियादवर्गळ् ताम् वयिऱु वळप्पदऱ् काग, पाजऩङ्गळै ऎमाऱ्ऱि वैदिगमदम् ऎऩ्ऱ ऒऩ्ऱै उलगिल् पाट्पि इरुप्पदाल्, सिल मैयङ्गळिल् ईाऴुम् असेऩ् तुव्ञैक्कुक् कीऴ्बडिवदुबोल् अन्दमद सम्ंसदायङ्गळुक्कु १०° देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभ अऴिक्कैयुम् प्ैबडुगैयुम्, इरन्दुण्गैयुम्,तलैऱियुम् सडैक्कट्टुम् पोले Ganvnyap दुःखसाधन । कक्षा सुखसाधनाकाळी मिथ्या मूलमतान्तरका की बुद्धिमाळा क उपादेय बुद्धिपौरुपदीनां जीविकेni नतानुगतिकलोकचञ्च नार्थLD ६०।३ क Eun Eco राजादिसङ्केत सिद्धसमय GunGo GajipEL प्राप्त। दिना विस्तरेणोक्तम् । श्रा । तदपि तत्रैव “अष्टकाः पितृदैनत्यमित्ययं प्रसृतो जनः । अन्नस्योपद्रवं पश्य मृतो हि किमशिप्यतीत्याद्युक्तम् । “कॐ ॐ ॐ ॐ aal Gaija” इति कल्पसूत्र व्याख्यात्रा श्रीविष्णुचित्तेन च । न केवलमेतदेवेत्याह- कायक्लेशेति । “एकादशीस्कन्दपष्टी चातुर्मास्यत्रतं तथेत्याद्युक्तानि । निश्शेपमर्थ सव्य चितत्वादशनाच्छादनार्थं I
गाऊ । भिक्षणं, भक्षणं च । guluji मण्डचं केशोल्लुकनं वा । शेवानां पूर्व, जैनाना मुत्तरम् । क्षौरं परित्यज्य शिरसिजानुल्लुम्पन्ति हि जैनाः । तदुक्तं- देवैरेयां निगपपदवीदूपणो दीर्णरोपदत्तो नूनं स्थिरशिरसिजोल्लुञ्छनेनैवदण्ड’ इति वैदिकैरुपहारेन । L&LQ- जटाधारणम् “रुद्राक्षकङ्कणं हस्ते जटा चैका च मस्तके” “पुंसां जटाभरणमण्वतां वृथैवेत्यादि च भाव्यम् । GurGo Garbgiip इत्यनेन तप्त शिलारोह भसशयनादिकं ग्राधन् । तहिं कथं तत्र प्रवृत्तिरित्य- वाह- दुःखसाधनेति । बहवो हि मतान्तराण्यप्युपाददते, कथं तदित्यत्राह “बुद्धिमान्ॐॐॐ इति । तथाच मन्दमतयस्तदुपाददीरभिति भावः । नन्चेत्रं स्पष्टविशिष्टासन्पते जाति कथं तानि जातानि । तत्तन्मतप्रचुरभृमिषु निवसद्भिर्वास्माभिः कथं वर्तितव्यमित्यत्राह बुद्धिपौरुषेति । “अग्निहोतं त्रयो चेदाः त्रिदण्डं भस्मकुण्ठनम् । बुद्धिपौरुषहीनानां जीविकेति बृहस्पतिरिति वचनमिह भाव्यम् । एकस्य जीवनमिति कथमन्ये तत्प्रपद्यन्त इति चेदाह - गतानुगतिकेति । तदुक्तं “गतानुगतिको लोको न लोकः पारमार्थिकः । सेती सैकतलिङ्गेन नष्टं मे ताम्रभाजननिति । वचनेति । तथा च रामायणे जात्रालिः । दानसंवनना होते ग्रन्था मेधाविभिः कृताः । यजख देहि दीक्षख नपस्तप्यस्व सन्त्यजेति । चञ्चनार्थमितरेणुं मतगिति शेषः । राजादिसङ्केतेति ! यथा प्रजाः, बलवन्तरराजशासना धीनाः तदा तदा अवर्जनीयं अन्यान्यं निर्धन्धं देशकालादिशेदेन अनुभवन्ति, नेदमेवानुकूलं, परम्परया कुलधर्म इत्यागृहन्ति च तथासाभिरपि तचदेशकालानुगुणमवर्जलीयतयाऽऽपतितयहन्य हन्यनुष्ठेयमिति तात्पर्यम् । तदुक्तं चात्राङ्कपतसङ्ग्रहे भूमिपालादिसकेतसं सिद्धान्समयानिव । तत्त द्देशीयमाचारं युक्तमेवानुवर्तितुम् इति । - प्रत्यहं । २।९०३ आपतितमादाय । Aba प्राप्तम् - स्थातुं युक्तम् ॥ उट्पडवेण्डिवरुवदै, निलैमैगळुक्कु एऱ्प अऩ्ऱऩ्ऱु नडन्दु मैाळिक्कवेण्डुम् ऎऩ्ऱु अम्मदस्तर् कूऱुवर्। लोकायतिकभङ्गाधिकारः षे मदत्तिल् शरीरमे आत्मावॆऩ्गिऱदु। ११। शरीरप्राणवैश्वानरेन्द्रियावयव विशेषधातुविशेपादिका @hu GaGg आत्मा २६ अवऩ्गम् पण्णुम् ऎऩ्ऩुम् ऎऩ्म् मॆय्यागिलऩ्ऱो सरिङ्गळुक्कु अञ्जि परहिंसादिकनां galr CouGo॥ तरुणी ताम्बूलशयनासनादिप्रत्यक्ष स्वर्गकाङ्ग LC परोक्षवर्ग anirung vigofaujiifauji copanai LLLGa Gagi शरीर आत्मा Gori स्थूलोहं’ ‘कृशोह’मिरादि सर्वसम्प्रतिपन्न प्रत्यक्षप्रत्ययसिद्ध। याधिकं Land ‘अशिरुष्ण:’ इत्यादि प्रत्यक्ष याधिanirgaunti। ‘मम शरीर’ Guessing शिला ननु भोरोयं यथेच्छराञ्चरणकुतूहलिनां प्रलापस्सर्वथा नशोभते । तथासति कदाचिदर्थ कामार्थं परहिंसाद्यपि कर्तव्यं प्रसजेत् । ततच निरये नियतः पातः । किञ्च क्षुद्रसुखलोभेन निषिद्धा नुष्ठाने पापासया नित्यसुखात्मक परलोकहानिर्भवेत् । न सा बुद्धिमत्ता । “पाल्स देतो ह हातुमिच्छन्निति निन्दना दित्याशङ्कायामाह - शरीरप्राणेति । वैश्वानरः- जाठराग्निः । इन्द्रियविशे पचक्षुरादिः । अवयवविशेषः- हृत्प्रदेशः । धातुविशेषः- ज्ञानसाधनत्वेनायुर्वेदादिसिद्ध: पित्तधातुः । एतेप्यन्यतमआत्मा नातिरिक्तइत्यर्थः । यद्यपि चार्वाकानां देहात्मवादित्वमेव प्रसिद्धम् । “तेभ्य चैतन्य” मित्यादितद्वन्यान्यानुवादादिसिद्धं च । तथापि, देहस्व मृतस्य मरणानन्तरमपि तदवस्थस्यैव किञ्चित्कालमनुवृत्या तदानीमात्मसद्भाक्स विद्विष्टत्वात् तदानीमेवोद्गतप्राणादीनामात्मत्वमुचित भिति तेष्वेव केचिद्यवीना एवमङ्गीच कुरिति बोध्यम् । अनेन्द्रियविशेषस्थात्मत्ववादे पूर्वोक्तरीत्या ऽधिष्ठानस्यैवेन्द्रियत्वं सर्तव्यम् । अन्यथा तसा हङ्कारिकस्याप्रलयस्थायित्वेन देहसमकालमुत्पत्ति विनाशायोगात् । GuruGg इति । वेदएव “नप्रेत्यसञ्ज्ञास्ति’; एतेभ्यो भूतेभ्यस्समुत्थाय धान्येवानुविनश्यतीत्यादिदर्शनादिति भावः । तरुणीताम्बूलेत्यादि । तथा च सर्वसिद्धान्तसँग शङ्क राचार्य:- “इहलोकात्परो नान्यस्वर्गोऽस्ति नरकोपि वा । शिवलोकादयो मूढैः कल्प्यन्तेऽन्यैः प्रता रकैः । स्वर्गानुभृतिर्मृष्टष्टिः व्यष्टवर्षवधूगमः । सूक्ष्मवत्र सुगन्धक् चन्दनादिनिपेत्रणम् । नरकानु भवो वैरिशस्रव्याध्याद्युपद्रवः । मोक्षस्तु मरणं श्राणसञ्ज्ञवायुनिवर्तनम् । अनस्तदर्थं नायासं कर्तु गर्हति पण्डित इति । Ii। - अनशनं । २।iiti - लवणवर्जनम् । व्रतविशेषेषु शाकविशेपलव णादिवर्जनं विहितम् । UL ११११२० - अननुभाव्यानुभवः । उक्तेषु पक्षेषु शरीरस आत्मत्व पक्षं प्रतिष्ठापयति । नत्र देहात्मतेचादिभिरियाहङ्काराभ्यां घटात्मनोवि देहात्मनोरपि भेदस साभ्यमानाया, कखग्धनाय देहत्यापि प्रत्ययगोचरत्वं दर्शयति । शरीरमिति । स्थूलत्वादीनां देहधगत्यादिति भावः । ननु यम शरीरमिति व्यतिरेकप्रतीत्या स्थूलोहमिति स्थूलदारीर कोहमित्य श्री तुलादिधर्मधानमिति, याचादित्याह । D। वाधि । अग्निम्न इत्यत्रापि नोष्णत्ववानग्निरित्यर्थः, अपितृष्णाधिष्ठानक इति बाधप्रसङ्गइत्यर्थः । मम शरीरमिति व्यतिरेक १२ • देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभ पुत्रकशरीरादिव्यपदेशन्याय C६० ‘ममात्मा’ pannaah। अचेतनपरिणाम चैतन्य कूडुमो ऎऩ्ऩिल् एरिऩ्रिर्गळ् नालुमॊऴिय वेऱॊरु ऎवुयिल्लामैयालुम्, इवऱ्ऱिऩु निर्देशं निर्वहति - मम शरीरमिति । शिलापुत्रकेति । दृपत्पुत्रकस्य निरात्मकत्वेन शिलापुत्रकस्य शरीरमिति पष्ठचारसम्बन्धार्थकत्वे सम्बन्धस द्विनिष्टत्वेन तत्र व्यक्तिद्वयासम्भवाद्यद्यप्यनुपपत्तिर्भवति । तथापि मुख्यतयाऽन्यस्य तत्सम्बन्धित्ववत् गौणतयात्र तस्यैव तत्सम्बन्धित्वं परिकल्प्य शिलापुत्र कस्य शरीरमिति व्यवहियत इति यथा निर्वाहः, तथा मम शरीरमित्यत्रापि व्यक्तिद्वयाभावेपि तस्यैव तत्सम्बन्धित्यपरिकल्पनेन निर्वाह इति भावः । अयं च न्यायः पाणिनीये “व्यपदेशिव देकस्मिन्निति व्युत्पादितः । तत्र हि एकाक्षरस्याशब्दस्य कथनकारान्तत्वमिति परिचोद्योच्यते व्यपदेशिवदेकस्मिन्निति । एकस्मिन्- अमहायएकाक्षरात्मकेऽकारे, व्यपदेशिवत्- मुख्यतया राम शब्दादावकारान्तत्वव्यवहाररत् कथञ्चित्काल्पनिकं भेदमादाय तस्यच तदन्तस्त्वं व्यपदिश्यत इत्यर्थ इति । केचित्तु पष्ठचास्सम्बन्धसामान्यार्थकत्वेनाभेदस्यापि तदर्थत्वात् सम्बन्धद्विनिष्ठत्वनियमस्यचा भेदातिरिक्तविषयकतया “मम शरीरमिति मदभिन्नं शरीरमित्यर्थ इति वदन्ति । आदिना “राहो विशरइति व्यपदेशग्रहणम् । ननु मम शरीरमित्यत्र मुख्यतया निर्वाहे सम्भवति गौणत्वाश्रयणं जघन्यमित्यत्र सिद्धान्तिनापि गौणतयैव निर्वाहां व्यवहारान्तरं दृष्टान्तयति - ममात्मेति । अन्यथा तत्त्रापि अस्सच्छच्दार्थव्यतिरिक्तआत्मा व्यतिरेकनिर्देशबलात्प्राप्नुयादिति भावः । ननु शरीरस्यैवात्मत्वे चैतन्याश्रयत्वमपि तस्य वक्तव्यम् । तन्नयुज्यते । कार्यगतगुणस्स कारणगुणपूर्वकत्वनियमेन कारणभृतपृथिव्यादिष्वपि तत्प्राप्तिप्रसङ्गात् तस्य च प्रत्यक्षविरोधादित्यत्र नाना, निदर्शयति- अचेतनेति । अत्र शरीरमचेतनमचेतनपरिणामत्वात् यद्यादृशय परिणामः तदपि तादृगेव, मृन्मयघटादिवदिचानुमानमभिमतम् । अणिमनुमाने विविधस्थलेषु व्यभिचारं प्रदर्शयिप्यन् पूर्व निबन्धतो देहस्यैव स्वगते चैतन्यस्वीकारे कारणं दर्शयति पृथिव्यादिक इति । @min
नरगत्तिऱ्कु नडुङ्गि नाम् ऎदैयुम् सॆय्यामल् इरुक्कवेण्डाम्। ऎरिन्दु साम्ब लागुम् इन्द सरिसत्तुक्कु अप्पाऱ्पट्ट आत्मा ऎऩ्ऱॊरु वस्तु इरुन्दु अदु लोकान्द नम् सॆल्लुम् ऎऩ्बदे किडैयादे। साप्पाडु, सयगम्, वॆऱ्ऱिलै, वऩिदै मुदलिय प्रत् यक्ष स्वर्गत्तैविट्टु,काणाद ओर् कऩवुषलगत्तिऱ्कॆऩ्ऱु पट्टिणि, उप्पिल्लाद उणवु पोऩ्ऱ नियमङ्गळै ऎऩ् अऩुष्टिक्कवेणुम्? “नाऩ् करुत्तवऩ् इळैत्तवऩ्” ऎऩ्ऱ वाऱु उलगिल् पेच्चु काणप्पडुवदाल् नाऩ् ऎऩ्गिऱ आत्मवस्तु करुन्द इळैत्त सरिमे यल्लदु वेऱल्ल ऎऩ्बदु कल्वॆट्टाय् तेऱुगिऱदु। नॆरुप्पुच्चुडुम् ऎऩ्ऱ पेच्चुबोल् इदुवुम् ओर् उण्मैयाऩ वार्त्तैये।‘पॊम्मैयिल् उडल्” ऎऩ्ऱु ऒऩ्ऱाऩ पॊरुळै वेऱुबडुत्तिक् कूऱुवदुबोल् नामे उडलायिरुन्दुम् पनमदु उडल्” ऎऩ्ऱु वेऱुबाडु तोऩ्ऱ प्योगिक्कवुम् कूडुम्। लोकायतिकभङ्गाधिकारः a १३। मदशक्तिGunaab Log यादृच्छिक संसर्गविशेपदशै SGOO किण्यादिनुध्यविशेषसंसर्गावस्थै mi, चिचित्रद्रव्यसंयोगविशेष ३००० विपरसायनादिशक्ति, चूर्णहरिद्रादि राग। करका- wing अन्यथानुपपतिर्हि सर्वतो बलवतीति भावः । संसर्गविशेषः- शरीराकारेण परिणामः । तेना न्यदा पृथिव्यादिसंसर्गेऽपदादिकृते चैतन्यचोद्यस्य नावकाशः । यादृच्छिकेति तस्याहेतुकत्वगुक्तम् । कार्यकारणभावभङ्गस्य वक्ष्यमाणत्वात् । किण्वादीति । संसर्गावस्था तत्परिणामभृतसुरादिमदकर द्रव्यावस्था । अयं च दृष्टान्तः पूर्वमेव वार्हस्पत्ययत्ननिर्दिष्टः । नोदाहरणविशेषादर्तव्य इति मत्वा सूत्रानुक्धान्यपि दृष्टान्तयति - १०। विचित्रति । मुराहि किण्वादीनां स्थलांशवियोजनेन गुक्ष्मां- शसंयोजनमात्रेण परिणतो द्रव्यविशेषः । ततस्तत्र तत्प्रत्यभिज्ञापि नास्तीति सुरायां द्रव्यान्त- रत्नभ्रमो भवति केषाञ्चित् । अतो न सा प्रकृतानुगुणं निदर्शनमिति दृष्टान्तान्तरानुसरणम् । विपेति । “मधुसर्पिर्व सातैलपानीयानि द्विशस्त्रिशः । एकत्र वा समद्यानि विपायन्ते परस्परम् ॥” इति वाग्भटः । “दशरालोपितं कांस्ये क्षीरं चापि विपायते " इति च कुसुमाञ्जली । रसायनेति । अत्र रस शब्देन, रसासृांसमेदोरिथम आशुक्लानां सप्तधातूनां ग्रहणम् । तेषां वर्धक रसायनं “लाभोपायो हि शस्तानां रसादीनां रसायनम्” इति तलक्षणात् । तदुत्पत्तिप्रकारस्तु चरके- “मधुकेन तुगा क्षीर्या, पिप्पल्या क्षौद्रसर्पिषा । दिफला सितया चापि युक्ता सिद्धं रसायनम् ॥” इति । मधुकादिना युक्ता विफला रसायनं सिद्धमित्यन्वयः । मधुकं थी । तुगाक्षीरी fightin । पिप्पली hua । क्षौद्रं Gir । सर्पिः- Guti । विफला- ५G का बीऊ काऊ । सिता - GQयजीया में व। केक । तथा चैषां द्रव्याणां वैद्यकोक्तपरिमाणादिक्रमेण संयोग एवं विपरसा- यनाद्युत्पच्या तत्र प्रकृतिद्रव्यप्रत्यभिज्ञाया अक्षतत्वेन प्रत्येकमविद्यमानस्यापि गुणस्य समुदायोत्पत्ता- चरैव दृष्टान्तत्वोपपत्तिरिति भावः । अत एव पूर्वोत्तरयो ईष्टान्तयोः " द्रव्यंविशेषसंसर्गावस्थ॥ ३६” “विचित्रद्रव्यसंयोगविशेष॥” इति परस्परसम्बन्धभेदबोधनाय निर्देशभेद आहत आचार्येरिति विभाव्यम् । पूर्वमविद्यमानगुणोत्पत्तेरुक्तस्थलद्वयेप्यनुमेयत्वेन, प्रत्यक्षतस्तदुत्पत्तिं निदर्शयति- चूर्ण- हरिद्रेति । तत्र सुधाचूर्णहरिद्रादिगतशुक्कुपीतरूपविपर्यासेन रक्तगुणोत्पत्तिः प्रत्यक्षसिद्धेति भावः । " नडप्पॊरुळागिय शरीरत्तिऱ्कु ज्ञााम् कूडादागैयाल् अदऱ्कु आदारमाग वेऱु ऒरु आत्मा वेण्डावो ऎऩ्ऩिल् वेण्डाम्। पिरुदिवी मुदलिय नाऩ्गु जडप्पॊरुळ् कळिऩ् सेर्क्कैयाऩ शरीरत्तिल् तऩित्तऩिये अवैगळिलिल्लाद ज्ञागगुणम् पिऱक्कलाम्। पाळैगळैक् किऱि।पदऩीर् मुदलियऩ इऱक्कुगिरुर्गळ्। सिलगडैच्चरक्कुगळ् कूट्टुऱविल् विलु मरुत्तु सक्तिगळ् उण्डागुम्। तऩित्तऩिये अवैगळिल् इच्चक्तियिल्लैयल्लवा? सुण्ण मुम् मञ्जळुम् कूडिऩाल् सॆम्मै पिऱक्किऱदु। नीरिलिल्लाद कडिऩत्तऩ्मै; मेगत्तिऩ् वयिऱ्ऱिल् अवै कूडि आलाङ्गट्टियागुम् पोदु नेरिडुगिऱदु। पदऩप्पडुत्तिऩदाल् पऴम् १४ देशिकाशमप्रकाशव्यस्यासहिये परमभ काटिन्यादिक। Guruji, कालपाकादिanco गन्धरसरूपस्पर्शादिपरिणामविशेषाङ्क। Gunocoi चित्ररूपóturopaji, कण्टकतैक्ष्ण्यचक्रतादिai Gunvaji, स्वभावविशेषवैभव चैतन्यसुखादि ननु तत्र रामः यदनोप्पपाकादिनाऽवयवक्रमेणैव समुदायेऽवयविनि वोत्पद्यते अवयवेष्वपि रागदर्श नात् इति नैनदवयवेऽविद्यमानचैतन्योत्पत्तौ निदर्शनमित्यतोन्यदुदाहरति - करकाकाठिन्येति । करककाठिन्येति हस्वान्तपाठमादाय चिचरणन्तु चिन्त्यम् । करकाया विभिद्यदर्शनेप्यवयवेषु विलीने पु काठिन्याद्यनुपलब्धेरिति भावः । अथ पूर्वमविद्यमानचैतन्यगुणोत्पत्तौ प्रतिपुरुषं तत्तारतम्ये च समुचितमुदाहरति- कालपाकादीति । कालेन पाकेन चेत्यर्थः । पाकस्तेजस्संयोगः । आम्रपनसादि फलेषु कालपाकादिना पूर्वमविद्यमानं गन्धरसादि तत्तारतम्यं च दृश्यत इत्यर्थः । “चैतन्यसुखादि परिणाम, अयन तारतम्यसि वक्ष्यमाणतया तदनुगुणमिदं व्याख्यातम् । केचित्तु एकस्मिन् पूर्वमविद्यमानानेकगुणोपचाचिदं निदर्शनम् । कालपाक:- कालमात्र कृतः पाकः । आदिना आमपाकादीनां ग्रहणमित्याहुः । अन्न “गन्धरसरूपस्पर्शति निर्देशेन नँया यिकानां “रूपरसगन्धस्पर्शति लेखनक्रमो निर्मूल इति दर्शितम् । “पृथिव्यप्तेजोनःस्थिति हि द्रव्य क्रमः । तत्तद्गुणाधारद्रव्यभूयस्त्वापीयस्त्वाभ्यां तथा निर्देश इति चेत्तदापि “स्पर्शरूपरसगन्धेति निर्देष्टव्यम् । नापि ग्राहवेन्द्रियक्रमात्क्रमः । चक्षुःप्राथम्बे मानाभावादिति भाव्यम् । अथोक्तं सर्वेप्यपि स्थलेष्ववयवक्रमेणैव नूतनगुणोत्पत्तिरिति यदि हठाढ़ागृह्यते, तपि तथावक्तुमशक्यं स्थलमुदाहरति- चित्ररूपं १० मिति । अतिरिक्ता त्रयविवीकारपक्षे तस्य चाक्षुपत्वाय सितासि- तादितत्त्वारख्थ पटेपि कस्यचिद्रूपस्यावश्यकतया चलायो विनिगमनाविरहेऽवलप्तमन्यसिध्यतीति न्यायैन चित्ररूपस्यापूर्वस्य सिद्धिः । अवयवसद्धानस्यैवावयवत्वे तु नानातन्तुरूपाणामेव चित्ररूप तया, प्रतीतिः । नातिरिक्तं चित्ररूपम् । अतए । “चित्र” गिति सञ्ज्ञोपपत्तिः । एकल चित्रता- नुपपत्तेः । तदुक्तं- “एक चेच्चित्रता न साच्चिव चेदेकता कथम् । एकं च तच्च चितं च तन्तु चित्रान्तरं भवेदिति । अत उदाहरणान्तरमाह- कष्टकरौक्ष्म्येति । कण्टकानां तैक्ष्ण्यं कचितादि मुदलियवैगळिल् मुऩ्बिल्लाद मणम् कुणम् मुदलियऩ उण्डागिऩ्ऱऩ। तऩित्तऩिये वॆव्वेऱु वर्णनूल्गण् वैत्तु नॆय्दु विचित्तिरवर्णच्चेलै सॆय्दिञर्गळ्। एऩेऩ्ऱु यारुम् केट्कमुडियाद इयऱ्कैयिऩ् नियदियिऩ्बडि। मुट्कळिल् कूर्मै कोलाक्पोल् आङ् गाङ्गु अदऩदऩ् स्वबावत्तिऩाल् ऎल्ला कण्डबडिये नडप्पदाल् शरीरत्तिले सैयम् surai, १ वेण्डाम्। ऎऩ्ऱुम् कूऱलाम् पोदु ज्ञान कार्यङ्गळ् ऎऩ्ऱु नाम् निऩैक् कुम् व्यापारङ्गळॆल्लाम् ञाऩग पऩङ्गळाग ऎल्लोरुम् ऒप्पुक्कॊण्ड इत्त्रिय विषय सम्बन्दङ्गऩालेये वरुम् ऎऩ्ऩलाम् सरिय ऩबडि इयक्कप्पट्ट पॊम्मै पेसुलोकायतिकभङ्गाधिकारू परिणाम तारतम्याञ्चं इष्टानि एप्राप्तिपरिहारार्थप्रवृत्तिनिवृत्ति is Spear। ़ चैतन्य नाG गुण godi चैतन्योत्पत्तिसामग्री सहकारि pagunic। विशेषमूलप्रतिमा जलानादिन्याय pani, “पासम्मीलनविकासवन्तद्विकारः” उच्चासनिभ्यासोन्मीलन निमीलनादि Eun Eco Lopaagin व्यापार २paraaj च भवति । न हि कस्यापि मते तदवयवेषु अणुषु तैक्ष्ण्यादि दृष्टभिष्टं वेति भावः । प्रत्येकं भूते- प्वविद्यमानचैतन्यस्य शरीरे उत्पत्ती किं कारयमिति ततः स्वभावविशेपेत्युक्तम् । यत्र यत्कार्य दृष्टं तत् तत्करणशक्तमिति दृष्टखभावादेव भूतानामतत्स्वभावत्वं शरीरस्य तत्खभावत्वं च कन्प्यत इति किमनुपपन्नमिति भावः । शरीरेष्वेव चैतन्यतत्परिणामसुखादितारतम्ये किन्निबन्धनमित्यत उक्त विशेषेति । स्वभावविशेष एव चैतन्यादितारतम्यविशेपेप्यपि कारणमित्यर्थः । इष्टानिष्टेति । इष्ट प्रात्यर्थप्रवृत्तीत्येवं विभज्यान्वयो योध्यः । १ इत्थं चैतन्याख्यं गुणमङ्गीकृत्य शरीरे तदुत्पत्तिप्रकाराः प्रदर्शिताः । इदानीं तमनङ्गी- कृत्यैव व्याहारव्यवहारादिकं निर्वहति चैतन्य Gir इति । तर्हि प्रवृत्यादेः किं कारणमिति वेदाह - चैतन्योत्पत्तीति । यैव सामग्री आन्तरी अवधानेन्द्रियसम्बन्धादिरूपा तब ज्ञानसाधनतया अभिमता, सैच साक्षात् प्रवृत्यादिकमुपजनयतु । किमन्तर्गडुना चैतन्येनाप्रत्यक्षेण । तद्धेतोरेव तद्धेतुत्वे मध्ये किं तेनेति न्यायादिति भावः । एतेन चैतन्यानङ्गीकारे लाघवं दर्शितं भवति । चैतन्यं विनैव भापणादिव्यापारनिष्पत्ती दृष्टान्तं दर्शयति - सहकारिविशेषेति । मन्त्रकुशलप्रतिमा प्रेरयितृ पुरुषसान्निध्यादिदृष्टकारणकलापः सहकारी । मन्त्रापि दृष्टकारणरूपत्वं पूर्वमुक्तं न चिरस्मर्तव्यम् । ननु “तेभ्यश्चैतन्य मिति वृहस्पत्युक्तिविरुद्धं कथमिदं शोभेतेत्यवेदमपि तदुक्तमेवे त्याह - पश्चसम्मीलनेति । तद्विकार:- देहस्य मनुच्यादिरूपविकारः । तथा च प्रवृत्यादीनां चैतन्यो- त्पादकत्वाभिमतसामग्रीभूलत्वमपि परित्यज्य स्वाभाविकत्वमेव स्वीकुर्म इति पक्षान्तरमपि तदुक्तं इत्यर्थः । देहे स्वाभाविकत्येनोभयवादिसम्प्रतिपद्यान् काञ्चन विकारान् दर्शयति- उच्ामनिश्वासेति । एते हि न चैतन्यप्रयोज्या व्यापाराः । यावत्प्राणा धरन्ति तावत् विपरीत प्रयत्नेपि निर्बन्न्धतो आयते । अतस्वाभाविका एवेति भावः । २। १३p । असेनास्मिन्पक्षेऽस्वरसः सूचितः । जानामीत्यनुभवस्य प्रत्यक्षत्वात् ज्ञानसामग्रया न तदपलाश्वशक्यः । नापि तदनु वदुबोलवुम्, तामरै ताऩे मलर्न्दु कुविवदु पोलवुम्, नमदु उडलिलेये इमैत्तल् उयिर्त्तल् मुदलिय निगऴ्च्चिगळ्बोलवुम् इयऱ्कैये ऎल्लरगार्यङ्गळैयुम् नडत्तुगिऱदु ऎऩ्ऱुम् सिर्वहिक्कलाम्। १६ देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परम्मतभ माम्। वॆट्टि नाट्टिऩ कॊम्बुगळ् सिल उय्यक्काण्गैयालुम् वेऱॊरु १।पुण्यपापकान्ना शरीरपरिग्रह ७ मनुष्यतिर्थ स्थावर उत्तरोत्तरा मानम् । अतीन्द्रिये त्त्रया तस्यानङ्गीकारादिति । ननुक्तस्थले सर्वत्र तच्द्देवतानां परमपुरुषस्य चा सन्निधानेन तत्तद्व्यापारोपपत्ते र्न चैतन्यस्य चेतनस्यवानपेक्षत्वे तानि निदर्शनानीति ततोन्यदुदाहरति- Gally piliyoral महतो वृक्षाच्छित्वाऽन्यत्र समारोपितानां शाखानां कासाञ्चित्प्ररोहणदर्शना- दित्यर्थः । Gangचेतनाधिष्ठानम् - तत्तच्छाखातिरिक्तजीवाधिष्ठानमित्यर्थः । JaLI इति । एतदुक्तं भवति - विछिन्नशाखाधिष्ठाता जीवः किम्महावृक्षाधिष्ठातच आहो तद्भिन्नः ? आधे एकदैकस्य जीवस्य भिन्नदेशस्य विभिन्नवस्तुद्वयाधिष्ठानानुपपतिः । स्थावरावस्थायां सङ्कुचितज्ञानस्य तय सौभ यादिवत् धर्मभूनज्ञानद्वारापि नानाविष्टानासम्भवात् । द्वितीये, महावृक्षस्य छित्रग्ररूढशाखायाच सर्वथा सारूप्यानुभवेन विभिन्नचेतनाधिष्ठाने तदयोगः । युज्यतां वा तद्, अथापि सोयमन्यो जीवः कुत्र पूर्वमासीत् कुत एतदागात् ? कथं चात्रानुप्राविशत् । इत्यादीनां दुर्निरूपत्वम् । सर्वत्रा- णुभृतजीववर्गों व्याप्त इति चेत् न कासाञ्चिच्छाखानां शोषणानुपपतः । अत एव मूले “८००” Go इत्युक्तम् । ततोपि शाखा, ततश्शास्त्रान्तरमिति क्रमेण विच्छिन्नसंरोहणे पूर्वविकल्पान विष्वृत्तिश्च । भिन्नभिन्नजीवागमन कल्पनेऽतिगौरवम् । तथा च तत्र तत्र शाखोज्जीवना नुज्जीवनयोस्तत्तच्छाखा स्वभावायत्तत्वस्य वाच्यतयाऽतिरिक्तो जीवो नास्तीति तद्वत्प्रकृतेपि न देहा- तिरिक्त आत्मास्तीत्यभिप्रायः । यद्वा “Goog चेतनाधिष्ठान nLT” इति ग्रन्थ एव प्रकृत विपयोस्तु । बढ़ा “GalGB चेतन:- देहातिरिक्तो जीव इत्यथों भाव्यः । केचित्तु कण्ठच्छेदे देहे जीवचन्निधाने देहस्य प्ररोहणापच्या तदभावे महावृक्षादिषु शाखादिच्छेदेपि प्ररोहणानुपपत्या चो- ज्जीवनानुज्जीवनयोस्तत्तत्स्वभावप्रयुक्तत्वं वाच्यमिति व्याकुर्वन्ति । तन्नसाधु । कैण्ठच्छेदस्य वृक्ष मूलच्छेदतुल्यतया तद्वत् प्ररोहणानापत्तेः । शाखाच्छेदेपि झासाञ्चित् झोपणेनारोहणात् प्ररोहणा नुपपतैरयोगाच्च । तसाच्छाख । खेबोज्जीवन तदभावप्रदर्शन परोयं ग्रन्थ इसि अप्रकृतकण्ठच्छेदग्रद- र्शनं ग्रन्थकष्टच्छेद एव । एवं शरीरख्यातिरिक्तजीवाचिष्ठितत्वं नास्तीत्युक्त्वा तत्परिग्रहस्य पुण्यपाप मूलत्वमपि नास्तीत्याह - पुण्यपापेति । मनुष्येभ्यस्तिर्यञ्चोऽधिकाः । ततोपि स्थावराणीति उत्तरो त्तराधिक्यं दुर्यचमित्यर्थः । तथा हि प्रथमं स्थावगणां शरीरपरिग्रहविषये तत्र तत्र शाखा: प्रतिक्षणमवभज्यन्त आरोप्यन्ते च । तत्र सर्वत्र झटित्यनुप्रवेशाय जी स्वर्भाव्यम् । पूर्व मुक्ता उडले उयिर् ऎऩ्ऱिरुन्दाल्दाऩ् ऒरु मात्तिलिरुन्दु वॆट्टि नट्ट कॊम्बुगळ् तुळिर्त्तु मेऩ्मेलॆऩ तावरवर्क्कम् पॆरुग वऴियुण्डु। कर्मम् अडियागवेऱु ऒरु जीवऩ् पिऱक्किऱऩ् ऎऩ्बार्क्कु। मऩिदर्गळैविड म्रुगङ्गळुम् अवैगळैविड मरङ्गळुम् धिक्य कारण मोक्ष Losinin टोकायतिकभङ्गाधिकारः विशेषहेतु Ganvav Council दुःख १७ पापफलounG दुःख अत्यन्तनिवृत्ति मोक्ष GLorning शरीरनिवृत्ति मोक्ष। महानन्दलक्षण सहस्रादिवाक्योक्त GLD मोtami। विकल्पप्रामाण्ययाधादिकanc गुणगुणिभेद नां निध्यानां च नात्रानुप्रवेशः । अपित्वन्यत्र चद्धस्यच । अन्यत्र च तस्माच्छरीराज्जीवस्याचिरादु- त्क्रान्तिनियमो न सुवचः कदाचित्तच्छरीरपरिग्रहहेतुपुण्यपापानां भुक्तशिष्टानामपि सम्भवात्। अनियत- देशकालफलभोगत्वात्कर्मणाम् । एवं मनुष्यतिरश्चामपि शरीरपरिग्रहेऽनुपपत्तिर्भाव्या । अस्साकन्तु शरीरोत्पत्तेस्तत्तद्द्रव्यस्वभावायत्तत्वे भवत्युत्तरोत्तराधिक्यम् । वत्सरादिव्यवधानेन कैकशः प्रवतेभ्यो मनुजेभ्यः मासदिनादिव्यवधानेन सङ्घशः प्रभूतास्तिर्यञ्चोऽधिकसङ्ख्याका भवन्तीति युक्तमेव । तथा तेभ्योपि विच्छिन्नप्ररूढानन्ततरशाखानां विविधवीजानां चाचिरप्रभूत्या स्थावरजन्मानोऽधिकतर - सङ्ख्याका इति च । इति । ननु देहपरिग्रहस्य पुण्यपापफलत्वाभावेऽपि देहे दृश्यमानसुखदुःखयोस्तत्फलत्वात् पुण्य- पापादिकर्तृतयातिरिक्तचेतनसिद्धिरनिवार्या । अत एव हि दुःखकारणात्यन्तनिवृत्तिर्मोक्ष इत्युक्त- मिति चेत्तत्राह - @iun दुःखpul । अपिना सुखस्यापि पुण्यफलत्वं नास्तीत्युच्यते । @iuy- शरीरपरिग्रहस्य पुण्यपापमूलत्वप्रत्याख्यानेन स्वाभाविकत्वस्थापननीत्या । दुःखकारणेति । शरीर- स्यैव दुःखकारणत्वात्तन्निवृत्तिरेव मोक्ष इति भावः । नन्वेवं कस्य मोक्ष उक्तो भवति । शरीरस्यैव आत्मत्वेन तन्निवृत्तेस्स्वरूपोच्छित्तिरूपतयाऽनुभवितुरभावात् । तस्या अपुरूपार्थरूपत्वाच्चेत्यनुशयेन आह - महानन्दलक्षणेति । तथा च प्रथमं " देहविच्छेदो मोक्ष” इत्युक्त्वा तदनन्तरं “सहस्र- युवतिसम्भोगो वे ‘ति कन्पान्तरारम्भात् बृहस्पतेरत्रैव निर्भर इति देहावस्थानकाल एवास्य मोक्षस लाभान्न पूर्वोक्तानुपपत्तिरिति हृदयम् । तदुक्तं सङ्कल्पसूर्योदयेपि “शरीरप्रलयो मुक्तिर्भोगस्तु रति रुत्तमा । देवतास्तत्प्रदायिन्यः स्त्रियस्तारुण्यभूपिता” इति । त्रह्मानन्दानुभवो मोक्ष इत्यत्रापि म स्त्रिय एवेत्युक्तं तत्रैच । “परमानन्ददायिन्यः प्रजानां सृष्टिहेतवः । ब्रह्मलक्षणशालिन्यो न कथं ब्रह्म योपित” इति । “सहस्रस्थूणे विमिते दृढ उग्र " इति वेदान्तिनामिवास्माकमपि सहस्रादिवाक्यमेक मस्तीति चार्वाकस्स्पर्धमान इवैतदाह- सहस्रादिवाक्योक्त GID इति । यद्यपि बौद्धसाङ्ख्यादिमते शरीरा- तिरिक्तात्माङ्गीकृत इव भाति । तथापि ज्ञातृत्वकर्तृत्वभोक्तृत्वादिविशिष्टनित्यात्मा तेपामपि न सम्मत इति तर्दशे स्वेन तेषां साम्यमेवेत्याह- विकल्पप्रामाण्येति । विकल्प:- सविकल्पर्क, गुण अदिग ऎण्णिक्कै पॆऱ्ऱिरुप्पदु ऎऩ् ऎऩ्ऱु केट्टाल् पदिल् सॊल्ल वऴियिल्लै। आगै याल् इम्मदत्तिल् पाबत्तिऩाल् तुक्कम् उण्डागिऱदु ऎऩ्ऱिल्लै। उडल् अऴिन्दाल् तुक्कम् तॊलैयुम्। अदुवे मोक्षम्। अल्लदु कट्टिळंवयदिऩराय् इरुन्दु, अत्तगैय आयिरम् १८ C देशिका शयप्रकाशव्याच्यासहिते परमभङ्गे भङ्गion pov, अहेतुकविनाश के १६० क्षणभङ्ग ५६०, निर्वचनायोग्यता दिन Co फार्यकारणस्वरूप भट्ट Loप, ग्राह्यलक्षणायोगादिson बाह्यार्थभङ्गong, सर्वानुपपत्ति सर्वशून्यत्व ci Ganी पक्षाञ्चा कण्ठ प्रातृत्वकर्तृत्वभोक्तृत्वादिविशिष्टण नित्यात्माsa।no। गुणिनोर्भेदावगाहिविशिष्टज्ञानम् । तत्प्रामाण्यवाचे गुणगुणिनोर्भेदस्य भङ्गो भवति । इदं च द्विती- यादिबौद्धानां शाङ्करादीनां च मतम् । विकल्पोऽवस्तुनिर्भासादसंवादादुपाय इत्युक्तेः । एतेन “विकल्पप्रामाण्यवाधादीत्यत्र” विकल्पः- वृत्तिविकल्पः, एतद्वान्यद्वेति विकल्पश्च । प्रामाण्यं प्रमा, बाधः - प्रवलेन बाध इत्यादिरीत्या द्वन्द्वसमासेन केपाञ्चियाख्यानं शब्दशक्तिसम्प्रदायादिविरोधा- प्रकृतत्वादिद्भिर्निरस्तम् । अहेतुकविनाशेति । इयमपि माध्यभिकातिरिवौद्धानां कक्ष्या । मुद्धरा- द्यभिघातमन्तरा प्रतिक्षणभावी विनाशोऽहेतुकः । निर्वचनायोग्यतेति । " न चेदुत्पत्तिरुत्पत्तेर्नित्यत्व मनवस्थितिः । उत्पत्तावित्यतः कार्यं कारणं चानिरूपित “मित्यादिना निर्वक्तुम योग्यत्वं कार्यकारण- भावस्य वक्ष्यते साङ्ख्यभङ्गे । इदं च साङ्ख्यचार्वाकयोरसङ्गतम् । इयांस्तु विशेषः- साङ्ख्यस्तत्कार्य- चादप्रतिष्ठापनश्रद्धया कार्यकारणभावं बभा । चार्वाकस्तु कण्टकतैक्ष्ण्यपरिवेषादि दृष्टान्तदर्शन मात्रेणेति । ग्राह्यलक्षणेति - ग्राह्यं नानाज्ञानसन्ततिग्रहणयोग्यं वाह्यं वस्तु । लक्षणं तस्य स्वरूपम् । तदयोगश्च “अविभागोपि बुद्धधात्मा विपर्यासितदर्शनैः । ग्राह्यग्राहकसंविचिभेदवानिच लक्ष्यते” इति योगाचारोक्तः । सर्वानुपपत्तीति - “इदमहं जानामी " ति प्रतिपन्नज्ञा वृक्षेयज्ञानरूपसर्वार्थाना - मपि “युद्धथा विचिच्यमानानां स्वभावो नावधार्यते । अतो निरभिलप्यात निस्स्वभावाच देशि ताः” इति माध्यमिकेनोक्तं शून्यत्वमित्यर्थः । एतेषां च विशदगुपपादनं तचत्प्रकरणेषु भविष्यति । ज्ञातृत्वकर्तृत्वेति - गुणगुणिभेदभङ्गे ज्ञातृत्त्वादिवैशिष्ट्यासिद्धणा, क्षणभङ्गे नित्यत्वासिद्धघा कार्य- कारणभावाभाषै कर्तृत्वस्य हानेः बाह्यार्थाभावे तद्वीपवत्त्वस्य चानुपपत्ते सर्वशून्यत्वे धर्मिणा- भावात्, तन्मते भान्मते च ज्ञातृत्वकर्तृत्वभोक्तृत्वादिविशिष्ट निध्यान्मासिद्धिरित्यर्थः । ननु नित्यस्यात्मनोऽभावे देहानन्तरं किं भविष्यति । देहस्थितिकाले च किं कर्तव्यम् । कामचारे च युवदिगळै अणैदल् मोक्षा नन्दम् ऎऩ्बारुम् उण्डु। अऱियुम् तिऱमैयुम्,क्ळिय सक्तियुम् अनुबविक्कुम् आऱ्ऱलुम्, उडैय नित्यमाऩ आत्मवस्तु किडैयादॆऩ्ऱु नाङ्गळ् मट्टुम् कूऱविल्लै। पिऩ्ऩे ‘सर्वमुम् सूऩ्यम् ऎऩ् म्,ज्ञारम् मट्टिल् उण्डु ऎऩ्ऱुम्, वॆळिप् पॊरुळुम् उण्डु। आऩाल् अदु ज्ञानत्तिऩाल् ऊक्क वेण्डियदाय् उळ्ळदु; ऎऩ्ऱुम् ऎप्पॊरुळुम् कणन्दोऱुम् कीऴियुम् तऩ्मैयदु ऎऩ्ऱुम् इप्पडिप् पलवाऱागच् चॊल्ऱुम् पौत्तर् मिल्वरुम्’ इप्पडिये ऒप्पुगिऩ्ऱार्गळ्। आगैयाल् पुण्यम्, पाबम् ऎऩ्ऱु पारा मल् तऱ्सॆयलागवेर्,तऩ् मुयऱ्सियिऩालो ऎन्द पोगम् किडैत्तालुम् अदै अदुब वित्तु उडल् उळ्ळवरै वाऴ्न्दु, इऱन्दु मऱैन्दु पोगवे उळ्ळदु ऎऩ्बार्गळ्। इम् मदम् मुऩ् सॊऩ्ऩदु पोल् मेदैक्कुप् पेर् पोऩ प्कुहस्पदि वॆळियिट्टदु ऎऩ्ब तुडऩ्, उपनिषत्तु, (सात्तोक्यम्) इदै अडियिल् प्ऱु। पदि विोसळऩॆऩ्ऩुम् अऩुमरर् तलैवलुक्कुच्चॊऩ्ऩासॆऩवुम्, अवऩ् तऩ् पत्तुक्कळुक्कॆल्लाम् उपदेशित्ताऩॆऩवुम्, लोफ्तयतिकभङ्गाधिकारः १९ शुक्रखापनं धर्माधर्ममन्यवक LG स्थावर तिर्यक्कुनां GLIGGO अयासिद्ध स्वयलसिद्ध मायुम् वरुगिऱ पुरङ्गळै पूरित्तु पऩाय्प् पोगवेयुळ्ळदॆऩ्बार्गळ्। इम्मदत्तिऱ्कु प्रवर्त्तगर्गळ् ॐपक्ष प्रजापति विरोचन उपदेशिकं
धुकं GF, असुरां उपनिषद Goor Ganiopm। @ युद्धिमाळी प्रत्यवायश्रवणादित्याशङ्कायामाह । धर्माधर्मेति । तदुक्तं “न खर्गे नापवर्गों वा नैवात्मा पारलौकिकः । नैव वर्णाश्रमादीनां क्रियाश्च फलदायिकाः” इति । तथा च परलोकाद्य- भावेन न धर्माधर्मभयम् । तथापि दृष्टभोगाय प्रयतनीयम् । तत्र च प्रचलविरोधे भेतव्यमेव । चञ्च- नादिना वा परिहर्तव्यमित्युक्तं भवति । तथाचोक्तं वात्स्यायनमाप्ये- “तृणानामिव हि व्यर्थ नृणां जन्म सुखद्विपाम् । दोपास्तु परिहर्तच्या इत्याचार्यस्थिरीकृत” मिति । धर्माधर्मभयं विना भोक्तरि दृष्टान्तः स्थावरतिर्ययौ । स्थावराणामपि ग्लान्यादिदर्शनादस्ति भोगः । स्थावराणामयत्न सिद्धो भोगः । तिरथां तूभयथापि । दृष्टभोग इति । अत एव वात्स्यायनमूत्रं- “न धर्मान् चरे- देप्यत्फलत्वात् । सांशयिकत्याच्च । को हावालिशो हस्तगतं परगतं कुर्यात् । चरमद्य कपोतस्वी मयूरात् । वरं मांशयिका निष्कादिसांशयिकः कार्षापण इति लोकायतिका इति । कार्पार्पण:-ताम्रि • कः पणः । निष्कः खर्णमुद्रा । नष्टeti GuraGor इति । देहस्यैवात्मत्वेन तस्यानित्यत्वात् खरूपो- च्छित्तावपि नासाकमनिष्टमिति भावः । अथ स्वमतस्य चौद्धादिव्यावृत्तये वेदान्तपरिग्रहं दर्शयति- @ivimui । देहात्यवादिपक्ष- मित्यर्थः । छान्दोग्याष्टमाध्यायखण्डे “इन्द्रो ह वै देवानामभि प्रवत्राज, विरोचनोऽसुराणां ती हासंविदानावेव प्रजापतिसका शमाजग्मतुरित्यादि द्रष्टव्यम् । उपदेशिॐ श्री । “व आत्माप हतपाप्मेति निष्कुष्टात्मखरूपविपय प्रजापतिवचनं सामान्यतश्श्रुत्वा तदर्थजिज्ञासयोपगताभ्या- - मिन्द्रविरोचनाभ्यामुदशराव आत्मावलोकनस ग्रजापतिना विधाने, तत्र शरीरं प्रतिफलितं तस्यैवात्मत्वनिथयेन विरोचनश्शान्ताकाङ्क्षी जगाम । “स ह शान्तहृदय एव विरोचनोऽसुरान् जगाव । तेभ्यो तापनिपदं प्रोवाचेति” श्रुतेः । इन्द्रस्तु तत्राप्यपरितुप्यन् पुनः प्रजापतिमा - गत्य देहातिरिकमात्मानमधिगम्य प्रतिनिवृत्त इति च भाव्यम् । Day असुराङ्गु । “तखादप्यद्येहाददानमश्रद्दधानमयजमानमाहुरसुरो वतेत्यसुराणां षोपनिषत् प्रेतस्य शरीरं मिक्ष- या असनेनालङ्कारेणेति संस्कुर्वन्ति एतेन मुं लोकं जेप्यन्तो मन्यन्त इति श्रुतेः । तर्हि देवाना मन्योपनिपदिति देवप्रकृतीनामिदं मतं त्याज्यमेव भवेदित्यत्राह २१ बुद्धि। इति । २०
- देशिकाशयप्रकाशम्याख्यासहिते परमतभने
- निदर्शन देवगुरु ६० ५५। ॐ वैदिकांही का। महाभारत
- मलGLom
- Gulgunj ६ अन्य कृतां जायालि & लोकाय समत jo ghar Gov कण्याद्याश्रमवर्णन BC६० “लोकायतिकमुख्यैश्च” mor
- “बृहस्पतिस्रमो बुद्धथेति वचनादिति भावः ! देवगुरु इति । तथा च स्वशिष्येभ्यो देवे। भ्योऽपि स इदमेबोवाचेति देवानामपीय मे चोपनिपदिति तात्पर्यम् । एवमेतन्मतस्योत्कपों वैदिकैरप्य- भ्युगत इत्याह–GLurgi । प्रजापतिबृहस्पतिभ्यामित्यर्थः । सुरासुरगुरुभ्यामिति वा । असुरगुरु विरोचनः । अन्वयस्सम्बन्धः । वैदिकां । चार्वाकमतस्यासुरोप निपच्चे नोप- निषदि कीर्तनात्, उपनिषत्प्रामाण्यसमर्थनेन तत्प्रामाण्यमपि समर्थित प्रायमिति भावः । तथा च सङ्कल्पसूर्योदये- " तदिह त्रय्यन्तवादिभिरुपनिपत्प्रामाण्यसमर्थनमप्यस्माकमरा तिकरलिखित विजय पत्त्रायत” इति ।
- नन्वथापि वेदान्तेषु पूर्वपक्षतयोपन्यासस्स्यात् । असत्कार्यवादादिप्रस्ताववत् । " त्वं हि रुद्रमहाबाहो मोहशास्त्राणि कारयेति, रीत्या बृहस्पतिनोपदेशसम्भवात् । प्रजापतिपक्षत्वेऽपि योग- सिद्धान्ततुल्यतोपपत्तेश्चेति शङ्कायामाह - जाबालि । “वसिष्ठो वामदेवश्च जावालिरथ काश्यप " इत्युक्तप्रभाव इत्यर्थः । अत एव चार्वाकसमयमुपन्यस्यन्नपि " जाबालि श्रीह्मणोत्तम” इति प्रशं सित इति भाव्यम् । aai - स्वान्तस्स्थम् । एतेनैतदीयस्य वैदिकधर्मानुष्ठानस्याहृदयत्वं चार्वाक समय प्रकाशनायाचसर प्रतीक्षत्वं च द्योतितम् । “भवेय काले पुनरेव नास्तिक” इतिहि उक्तम् । DaraiGo- श्रीचित्रकूटे रामभरतसमागमसमये । २।ा-उद्भिरतिस्म । उवाचेत्यर्थः । तदुक्तं साधु राघव माभूते बुद्धिरेवं निरर्थिका । प्राकृतस्य नरस्येव ह्यार्ययुद्धेर्मनखिनः । स नास्ति परमित्येव गुरु बुद्धिं महामते । प्रत्यक्षं यत्तदातिष्ठ परोक्षं पृष्ठतः गुरु ॥ इत्यादि । वीरराघवाचार्य- कृते सदस्य मुखवास नाकाव्ये - जग्यो नायुधिभिर्मृधे न च वचञ्चातुर्यहार्यक्रमो नोत्कोचप्रचणश्च कोपि बलवान् आकर्षति प्राणिनम् । प्रस्थाने कवितेपि गम्यविपयं न स्वस्य जानात्ययं नायाति प्रहिणोति नैव च पुनर्मिलं च पत्तं च वा ॥ इत्यादि च परलोकप्रतिक्षपकं वचनमन्यत्र भाव्यम् । एवमितिहासयोः श्रीमद्रामायणं प्रदर्श्य पञ्चमवेदं महाभारतमपि प्रमाणयति- महाभारत २०० इति । आदिपर्वणि शकुन्तलोपाख्याने “नानाशास्त्रार्थमुख्यैश्च शुश्राव स्वनर्म रितम् । लोकायतिकमुख्यैश्च समन्तादभिनादितम् । इत्युक्तम् । topyaar सिद्धान्तिक GarrGLT की । “न्यायतत्त्वार्थ आग असुरर्गळ् विरुम्बि वरवेऱ्कुम् उपनिषत्तु इन्द मदम् ऎऩवुम् कूऱुगिऱदु। जाबालि ऎऩ्ऩुम् प्राम्मणोत्तमऩ् श्री सक्रवर्त्तित्तिरुमगऩुक्कु हितम्गूऱुम् कणक्किल्, तम्मुळ् अडक्कि वैत्तिरुन्द इन्द मदसारत्तै तऩ् पोक्किल् वॆळियिट्टाऩ्। महाबारदत्तिल्
- लोकायतिकभङ्गामिकारः
- सिद्धान्तिक CannGLra Gautamraja। धर्मविरुद्धार्थकामा प्रवृत्त जनानुरागमानप्रधानlia Canvas @सिद्धान्त
- २१
- अनुताप निरन्तर-
- समयिक। लोकव्यवहार-
- सिद्धा ईश्वरां यथालोक ं आराध्यळा। GaGgo चेपाचारादि लक्षण Garn। un ३० सिद्धान्त प्रमाण, तर्क, परपक्षाभ्युपगम है। Gov प्रलतम GLO
- Goa।
- विज्ञानसम्पन्नैर्वेदपारगैः । ऋचो वर्षेच मुख्यैश्च प्रेर्यमाणाः पदक्रम " रित्युक्तमित्यर्थः । तथाचाय- मप्यपरो मुख्य सिद्धान्त इति व्यासाभिप्राय इति भावः । ननु वैदिकानामपि त्वत्सिद्धान्ताभिमानित्वे तेऽपि लोकायतिकास्स्यु रित्यत्रेष्टापत्तिं दर्शयति- धर्मविरुद्धेति । परद्रव्यदाराद्यपहरणादीत्यर्थः । “धर्म विरुद्धो भूतेषु कामोस्मि भरतर्षभ” इत्युक्तव्यावृत्तये धमन्त्रिरुद्धेति । कदाचिद्धर्गविरुद्वेषु प्रसक्ता अपि येऽनुतसहृदयाः क्षणं भवन्ति “ अनुतापादुपरमात्प्रायचिचोन्मुखत्वतः । तत्पूरणाच्चापराधास्सर्वे नश्यन्ति पादश” इति स्मृतेः न तेऽरमत्समयिन इत्याह- अनुताप ॥ इति । परद्रव्याद्यपहारेऽहमे- तद्देहानन्तरं कथं भविष्यामीति स्वविषयः परः कथं वा क्लिश्वेतेति परविश्यचानुतापो बोध्यः । “जनेनावमतो योगी योगसिद्धिं च विन्दति” “सम्मानना परां हानिं योगः गुरुतेतराम्” “न शब्दशास्त्राभिरतस्य मोक्षो न भोजनाच्छादनतः परस्य । न चैव रम्याक्स प्रियस्य न लोकचित्त- ग्रहणे रतस्येत्यादिसिद्धविरक्ताधिकारिव्यावृत्तय उक्तं जनानुरागमात्र प्रधानेति । “जनानुराग- प्रभवा हि सम्पद” इति जनानुरागस्य सम्पद्धेतुत्वादिति हृदयम् । ॐ सिद्धान्त ॐ केतु समयिक इति । पाकं पचतीतिवन्निर्देशः । “समयाश्शपथाचारकालसिद्धान्त संविद इति सिद्धान्तसमययोरविशे- पात् । तथाचान्यसिद्धान्तनिष्ठानामपि हार्दोऽयमेव भाव इति सर्वेपि तेऽस्म सगयिन एवेत्याशयः । अतेश्वरानभ्युपगमदोपं परिजिहीर्पति - लोकव्यवहारेति । तदुक्तं लोकसिद्धो भवेद्राजा परेशो नापरस्स्मृत इति । यथालोकमिति । ईश्वरस्य लोकसिद्धत्वा तदाराधनमपि तदिच्छानुसारेण यथा- दर्शनमेवेत्यर्थः । तथा च “वर्णाश्रमाचारवता पुरुषेण परः पुमान् । विष्णुराराध्यते पन्था नान्यस्तत्तोप कारक” इत्याद्युक्त नियमव्यावृत्तिमाह- Garg वेपाचारेति । एवं “सर्वसम्प्रतिपन्नेत्यारभ्य स्वमतस्य प्रपञ्चितं प्रवलतमत्वं निगमयति- शुभा । प्रमाणं प्रत्यक्षं तदनुसार्यनुमानं च । तर्कः Gan४।ply।Q&ribui इत्याद्युक्ता युक्तयः । परपक्षाभ्युपगमः- वेदवैदिकादिपरिग्रहः ।
- कण्वरुडैय पर्णसालैयिल् पिऱ मदस्तरोडु इन्द मदस्तरुम् इरुन्ददाग वर्णिक्कप्- पट्टदु।पॊरुळुम्, इऩ्बमुम् पॆरुम्बयऩ् ऎऩक् करुदि, जरुङ्गळैक् कवर्त्तिऴुक्क विऴै पवर् ऎल्लोरुम् इन्द चित्तान्दत्तै विरु पि वऱ्पर्। इवर्गळ् कडवुळ् ऎऩ्बदु कण्णाल् काणक् कूडिय अरसऩैये। अवऩै पूसिक्कुम् वगै नामॆल्लोरुम् अऱिन्ददे। आग काणाक् कडवुळुक्कु ऎऩ्ऱु वेऱु पाषै वेषम् ऎऩ्ऱु ऒऩ्ऱुम् वेण्डाम्। अदऩाल् ऎन्द विदत्तिल् नोक्किऩालुम् इन्द मदमे च्रेष्टमाऩदु ऎऩ्बार्गळ्।
- २२
- @मत
- देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभने
- अनुमा नसप्तङ्गळुम् प्रमाणङ्गळे
- निरसिà give GanvayaGgi। Gaair प्रत्यक्ष Guon corm GLo प्रमाण-
- Guosirp अनुपपन्न। अनुमानागम ज्ञान का ग क ज्ञान संशय- रूप, ९५ ९६ वाधक ६, “विशेपेऽनुगमाभाचादि त्यादि-
- एवं तन्मतमुपन्यस्य विस्तरेण तत्खण्डयिष्यन् श्रोतॄणामवधानाय तत्प्रतिजानीते- २ मत।jhuka । GangAGguli । “स्वशिष्यान् प्रतीति शेषः । चार्वाकस्य मते कार्यकारण- भावाभावाञ्जयपराजयाद्यर्थवादप्रवृत्त्याद्यसम्भवेन कथानर्हत्वा” दिति केचिन्याचः । तत्तु न मन्या- महे । दर्शनानुसारेण निरुत्तरत्वोत्तरोत्तरययवृत्यादीनामेव जयपराजयादिरूपतया तत्तत्कथास्वभाव सिद्धत्वस्य कण्टकतैक्षण्यादिवत् तेनापि स्वीकारोपपत्तेश्शून्यवादिनामिव कथानधिकाराभावात् । अस्तु वा तेपामपि कथानधिकारः । तथापि तत्र कारणमनुमानादीनामप्रमाणत्वकथनेना सदुपायत्वमेव । न तु कार्यकारणभावानङ्गीकार इति । मेयसिद्धेर्मानाधीनतया प्रथमं तदीयप्रमाणव्यवस्थां खण्डयति- प्रत्यक्ष GID TI । Guइति । प्रत्यक्ष प्रमाण” मित्येतायति पर्याप्तेपि “प्रत्यक्ष Gunär Guo,, इत्य- विकोक्त्येदमप्यनुसंहितम् । तेपाम्मते “प्रत्यक्षं द्विविधं निर्विकल्पकं सविकल्पकं चेति । तत्र प्रथम- मनवधारणात्मकतयाऽप्रमाणं । द्वितीयन्तु प्रमाणमिति । तथाचोक्तरीत्या प्रत्यक्षेपीदमेकमेव प्रमाण- मिति तत्पक्षोपि न सम्भवतीति । तथाहि किमिदं निर्विकल्पकस्यानवधारणात्मकत्वं - संशय- रूपत्वमितिचेत्, सविकल्पकस्यापि कदाचित्संशयरूपत्वं भवति । वैशिष्टयानवगाहित्वमित्यपि न । असिद्धैः। यतो निर्विकल्पकमपि विशिष्टविपयकमेव । संशयोत्पादकत्वमित्यपि सविकल्पकसाधारण- मिति न निर्विकल्पकस्यानवधारणतयाऽप्रामाण्यमिति । अनुमानादीनामप्रामाण्यं किं तेषां प्रतीत्य- जनकत्वात् किं वा संशयजनकत्वात्, उत बाधितबुद्धिजनकत्वात्, अथ तञ्जनकन्याप्तिज्ञानाद्यसम्भ- चात्, इति चिकल्प्य प्रथमं परिहरति- अनुमानागमेति । द्वितीयं निरस्यति- २ ज्ञानमिति । प्रत्युत पक्षे साध्यसंशयनिवर्तकमेवेति च बोध्यम् । तृतीयं दूषयति- २३४१ इति । शुक्तिरजत ज्ञानस्येवेत्यर्थः । चतुर्धमपि निराकरोति- विशेषेऽनुगमेति । एतत्कारिकार्थश्च पूर्वमेव विद्युतः । स्ववचनविरोधेति । अयं भावः- विशेषेऽनुगमाभावादिनाऽनुमानप्रामाण्य निराकरण वाक्यमिदं त्वदीयं किन्निर्मूलम्, उत समूलम् । तत्राप्यनुमानमूलमथवा तर्कमूलम् । निर्मूलत्वे प्रलाप एवायम् । प्रलापो
- १ इऩि इम्मदत्तैक् कण्डिक्किऱोम्। प्त्यक्षत्ताल् अऱिवदु ऒऩ्ऱे उण्मै ऎऩ्बदु मुदलिल् तवऱु, सिलवऱ्ऱै अनुमानम् सॆय्गिऱोम्। सॊल्लक् केट्टऱिगिऱोम्। अवैगूड उण्मैयागवे इरुक्किऩ्ऱऩ। निच्चयमाऩ अन्द अऱिवु ऎदऩालुम् पादिक्कप्- पडुवदिल्लै। आग अऩुमाऩम् सप्तम् इवैगळुम् प्रमाणमे। अऱुमागम् कूडादु ऎऩ्ब- तऱ्कु नीङ्गळ् सॊऩ्ऩ हेतुक्कळे अनुमाऩत्तिऩ् उरुविल् इरुप्पदाल् उङ्गळ् पेच्चु
- •
- लोकायतिकभङ्गाधिकारः
- ऊना, स्ववचनविरोधादिदूषित noun m। प्रत्यक्ष GunGo Gajmi प्रामाद- @mranGf प्रत्यक्ष का प्रमाण केळं। अनुमाना-
- ।
- .
- ।
- गमाङ्कन Go o बाधित ॐ ॐ ॐ Ew, Lopmen।mith यादृच्छिक संवा- दनान्ना
- प्रत्यक्ष qui Ganawooni प्रमाणान्तरानं ढ ं- &pouri airmaGon, २६ GBCGLormi GunGav अनुमि भोजनादिऊf Goo प्रति- ऽनर्थकं वच इति । उत्तरत्तोभयमूलत्वेपि व्यात्यपेक्षा दुर्वारा। व्याप्तिरेव हि तर्कानुमान योजना- तुः । तथा च व्याप्तिसद्भावासद्भावाभ्यामनुमानमामाप्यनिराकरणायोग इति । स्ववचनविरोधादीत्य- त्रादिना लोकोपलम्भविरोधोपि क्रोडीकार्यः । तथा च फलितमाह - प्रत्यक्ष GG इति । ननु सर्वत्रानुमानेऽतीन्द्रियोपाधिशङ्कायां हेतुनिष्ठनिरुपाधिकसाध्यसम्बन्धरूपव्याप्तेर्दुग्रहत्वादनुमान मप्रमाणमेवेत्यत्राह - २msurpruti । अयमर्थ:- प्रत्यक्षं कथं प्रमाणमिति प्रश्ने हेतू पन्यारो, तदप्रामाण्यात्प्रत्यक्षप्रामाण्यमपि तत्साध्यं न सिद्ध्यति । अनुपन्यासे च सुतराम् । निर्बीजशङ्का- याच सर्वत्र सुलभत्वादतीन्द्रियोपाधिशङ्कायां हेतुः कथन वाच्यः ! तथाचायातमनुमानेन । कार- णाभावे च शङ्काभावात्तदाप्यनुमानं जीवत्येव । तदुक्तं " शङ्काचचेतनुमास्त्येव, न चेच्छङ्का ततस्त- राम् । व्याघातावधिराशङ्का तर्कश्शङ्कावधिर्मतः” इति । तदेव ह्याशङ्क्यते, यणिन्नाशक्यमाने स्वक्रियां व्याघातादयो न भवन्ति । तर्कश्चानन्यथासिद्धइशङ्कां वारयतीति । ननु प्रत्यक्षस्यप्रामाण्यप्रतिष्टाप- नायानुमानादीनां प्रामाण्यमङ्गीकरणीयमिति न सम्भवति । हृदो वह्निमानित्यादीनां तेषां प्रत्यक्ष वाधितत्वात् । पर्वतो वह्निमानित्यादीनां च यादृच्छिक प्रत्यक्षसंवादमात्रेण प्रामाण्यभ्रमादित्यत्र प्रति- बन्दिमाह - अनुमानागमेति । २५ प्रत्यक्षेति । तथा च शुक्ताविदं रजतमित्यादिप्रत्यचय नेदं रजतमित्यादिश्र्चलप्रत्यक्षेण बाधितत्वात्, अन्येषु च प्रत्यक्षेषु यादृच्छिक फलसंवादेन ग्रामाण्याभि मानात्, न प्रत्यक्षं प्रमाणमिति प्रसङ्गस्य तुल्यत्वादित्यर्थः । अतः प्रत्यक्षमनुमानादिकं च न सर्व प्रमाणम्, अप्रमाणं वा भवति । विपयानुगुण्येन प्रमाण्याप्रामाभ्ययोर्व्यवस्थापनादिति हृदयम् ।
- विश्वचैतण्डिकान् प्रति प्रतिवन्देरनुत्तरत्वादिष्टापत्तिसम्भवादाह- प्रमाणान्तरा इति । ahanixir priñaGar इति । तथा च खोक्तिविरोध इत्यर्थः । अनुमिॐ इति । मदीया क्षुद्यधा मुऩ्ऩुक्कुप् पिऩ् मुरण्बट्टुळ्ळदु। उळ्ळदै नीङ्गळ् अऴिक्कप्पार्त्ताल्, नाङ्गळुम् प्रत्यक्षङ्गूड सरियऩ्ऱु ऎऩ्ऱु अदैयुम् अऴिप्पोम्। अदुमाग सप्तङ्गळिल् सिलवै आबासङ्गळायुळ्ळऩ ऎऩ्ऱ वादम् प्रत्यक्षत्तिलुम् वरुम्। अदुमागम् तवऱु ऎऩ्ऱाल् नीङ्गळ् ऎप्पडि, उण्ण उट्तारुगिऱीर्गळ्। उण्डाल् पूदि पोम् ऎऩ्बदुम्।तुर् अदुमागमे यल्लवा? पसिबेर्वदैक् कण्णाल् कण्डीर्गळा? उमदु उडलिल् ओर् व्यादि इरुप्पदै निर् काणवुम् अनुमानिक्कवुम् मुडियाद निलैमैयिल् ओर् पडित्त वैत्यमेदावि अदु इरुप्प। तागच् चॊल्ल, अदै नम्बि नीर् एराळमागप् पणच्चॆलवु सॆय्गिऱिये? आप्तऩ् वाक्यम्
- २४
- ॐ निशङ्क
- देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभ कण्ठ प्रत्यक्षानुमानविपय
- धनव्ययादि ग
- आप्तवाक्य कुङ्कु विश्वसि
- ां आतां
- ६। GEাGorm GLC२० विश्वसिल निमित्तादिशास्त्रका अन्वयव्यतिरेक nila CaravapaGonor
- L सिद्धान्त
- की। दृष्टार्थमन्त्रौषध शिल्पज्योतिप विपया ८। f Co० निपुष्प ५०१ ५
- सञ्चदिकं यकं Coor Gumti Baकार &G६० पारलौकिकशास्त्र fori अतिशङ्के ६६००
- ८
- पूर्वं भोजनेन शान्ता तथैवाद्यापीति व्याप्तिं भूयोदर्शनेन गृहीत्वा मदीयेयं क्षुत् भोजनेन शमयितव्या क्षुभ्चात् प्राक्तनवदित्यनुमिन्बन्तीत्यर्थः । न चेदं प्रत्यक्षेण चरितार्थम्, एतद्भोजननिवृत्योः कार्य कारणभावस्य भोजनात्पूर्वमदृष्टेः, दृष्टसम्बन्धयोः प्राक्तनयोश्चाद्याविद्यमानत्वाद्वयक्त्यन्तरत्वाच्च ।
- Gu१Go भोजनादीत्यादिना च पिपासानिवर्तकअलपानग्रहणम् । एवमनुमानप्रामाण्यमव- श्याम्युपगमनीयमित्युक्त्वा शब्दप्रामाप्यस्यापि तथात्वमाह- इति । JoviaafGo वस्तुषु । देशान्तरे निधिरस्तीत्याप्तमुखेन श्रुत्वा तदधिगमाय निश्शकं धनं व्ययीकुर्वन्ति । तदिदं तद्व्याक्यप्रामाण्यनिश्चयं विना न घटत इत्यभिसन्धिः । ननु आप्तवाक्यं विश्वभ्येत्येतदसिद्धम् । तत्र प्रामाण्या निश्चयेपि तत्सम्भावनामात्रेणैच प्रवृत्तिसिद्धरित्याशङ्क्याह - Di आप्ता इति । प्रत्यक्ष मेवमेव प्रमाणमिति वृहस्पतिवाक्यप्रामाण्यादेव हि प्रमाणान्तराणां प्रामाण्य निराकरणप्रयास इति भावः । नन्वेवमपि शब्दस्यातीन्द्रियार्थेषु प्रामाण्यं नास्ति । न च मन्त्रायुर्वेदादीनां कथं प्रामाण मिति वाच्यम् । तेपामपि दृष्टार्थत्वस्यैव पूर्वमुक्तत्वादित्यत्राह दृष्टार्थेति । एतत् सर्वत्रान्देति । शास्त्र शब्दस्यापि प्रत्येकमभिम्बन्धः । औषधशास्त्रमायुर्वेदः । निमित्तशास्त्र - शकुनज्ञानम् । आदिना यन्त्रशास्त्रादीनां ग्रहणम् । यद्यप्येतानि अयस्मयचन्द्रकान्तादिन्यायेन क्वचिद्वद्याधिविपहरणादि- दृष्टार्थानि भवन्ति, तवापि निपुणैः प्रयुक्तानीमानि तत्रतत्नान्वयव्यतिरेकाभ्यां गुरधिगमात्यन्ता- तीन्द्रियभूतावेशादिपरिहारेणापि फलेन संवदन्त इति तन्नीत्या पारलौकिकशास्त्रप्रामाण्यमपि सेत्स्यति । अन्यथार्धजरतीयापतेरिति भावः । तदिदमाह- Q४ प्रकार २।३G०० इति । गा
- प्रमाणमॆऩ्बदुदाऩे अदऩ् अर्थम्? उङ्गळ् चित्तान्दत्तै अन्द नाळिल् प्रुहस्- पदि सॊऩ्ऩार् ऎऩ्बदु उङ्गळुक्कु आप्तवाक्यमूलमागत्ताऩे किडैत्तिरुक्किऱदु। मन्- द्रशास्त्रम्। आयुर्वेदः, सिल्बम्, क्योदिषम् इवैगळ् ओरॊरु समयम् कण्णुक्कुप्- पुलप्पडाद अंसङ्गळै वलियुऱुत्तुवदैयुम्, अवैगळ् उलगानुबवत्तुक्कु ऒत्तिरुप्पदै युम् पार्क्किऱोम्। अन्द शास्त्रङ्गळिल् पोल् पलोकत्तैप्पऱ्ऱि पेसुम् शास्त्रङ्गळि- लुम् नाम् नम्बिक्कैगॊळ्ळवेणुम्। परलोकम् उण्डु ऎऩ्बदिल् सन्देगम् उदित्तालुम् अदु इरुप्पदागवे निऩैत्तु मुऩ्जाक्सदैयाग नाम् नडन्दुगॊळ्ळवेणुम् मुडिविल् परलोकम् इल्लादुबोयिऩम् काक्रदैयुडऩ् इरुन्दवऩुक्कु ऒरु कॆडुदियुमिल्लै। अजाक् सदैयाग नडन्दवऩ् पादिक्कप्पडुवाऩ्। प्रत्यक्ष श्रुति” ऎऩ्ऱ श्री पासबट्टर् च्लोकम् इङ्गे कुऱिप्पिडत्तक्कदु। (इदऩ् करुत्तु ऒरुवाऱु इन्द अदिगारत्तिऩ् मुदऱ् पाट्टिल् काणलाम्)लोकायतिकभङ्गाधिकारः
- ़
- २५।
- वॊण् Ghun ६७ ६०० १५१। शञ्चमान “अस्ति चेन्नास्तिकोहतः " ना न्याय कुंgnGav शास्त्रातिलङ्गन उचित
- ।
- प्रत्यक्षाश्रुतिरर्थधीश्च” लर्क श्लोक
- पटि
- इति । “प्रत्ययार्थ च मोक्षस सिद्धयम्प्रकीर्तिता इति वचनादिति भावः । अति- शङ्कायां बाधकमुपन्यस्यति शङ्कमान इति । " नास्ति चेन्नास्ति नोहानि” रिति पूर्वः पादः । अत्रेदयुक्तं भवति - परलोकादीनामत्यन्तातीन्द्रियत्वेन तत्र योग्यानुपलब्धेरभावात्तव्यतिरेक- स्तावन्ननिश्चतुमर्हः । शङ्का परम्भवेतन्निर्णायकाभावात् । सा तु न युक्ता । यथा झाटाद्यन्तरिते गजादौ सन्दिग्धेप्यसाचस्तीत्येव कृत्वा जागरूकै भूयते, तथा सर्वैरपि परलोकादी अस्तित्वं कृत्वैव यत्तैस्तदनुगुणमनुष्ठेयम् । नोन्मत्तकेलिर्युक्ता । अन्ततः परलोकाभावेपि “यले कृते यदि न सिद्धयति कोत्र दोष” इति व्यायेन नाखाकं किञ्चिदनिष्टम् । यथेच्छसञ्चरणकुतूहलिनो नास्तिका- स्तु परलोकसच्चे हता एवः नरकाद्यनुभवादिति । ननु शङ्कमानस्यापि शास्त्रातिलङ्घनमयुक्तमित्यनेन न शास्त्रप्रामाण्यं प्रतिष्ठापितं भविष्यति शङ्कायामपि तदनुष्ठानमालस्यैव साधनादिति मत्वा शास्त्र- प्रामाण्यं प्रत्यक्षप्रामाण्येनैव सिद्धयतीति प्रतिपादयन्तीं भट्टपराशरपादीयां सूक्तिमुदाहरति- प्रत्यक्षा- श्रुतिरिति । ॥। न तथा दोपस्तदर्थः पुनर्धर्माधर्मपरावरे खरमुखः प्रत्यक्षवाथ्यो न च । तच्चार्वाक मतेपि रङ्गरमण प्रत्यक्षवत्सा ग्रमा, योगोन्मीलितधीरतदर्थमथवा प्रत्यक्षमीक्षेत स इति श्लोकशेपः श्रीरङ्गराजस्तवोत्तरशतके द्रष्टव्यः । तदर्थश्व - वेदाख्यशब्दरा रोश्श्रावणप्रत्यक्ष गोचरत्वात्प्रत्यक्षमात्र- प्रामाण्यवादिनापि चायकिण न नत्प्रामाण्यगपलपनीयमित्याह - प्रत्यक्षाश्रुतिरिति । ननु वेदस्वरू- पस्याध्यक्षसिद्धत्वेपि तस्य यत्किञ्चिदर्थवोधकत्वाद्भेर्यादिशब्दवन प्रामाप्यं भविष्यतीत्यत्राह - अर्थ - धीश्चेति । प्रत्यक्षेत्यनुवर्तते । तथा च व्युत्पन्नपदार्थस्य साङ्गाध्यायिनस्वात्मनि वेदश्रवणानन्तरं तदर्थयुत्पत्तेर्मानुसेन स्वयम्प्रकाशेन वा प्रत्यक्षेण सिद्धत्वान्न तदपि तिरस्करणीयमित्यर्थः । ननु वेदार्थधियः प्रत्यक्षत्वेपि तस्याः भ्रमप्रमातादिवक्तृदोषमूलकत्वेन न ग्रामाण्यसिद्धिरित्याशङ्क्याह- न तथा दोष इति । तथा प्रत्यक्षः । वेदस्यापीरुपेयत्वादिति शेषः । तथा च यन्नोपलब्धं तन्ना- स्तीति तव सिद्धान्तात् चें द।पाणां चानुपलब्धेस्ते न सन्त्येवेत्यर्थः । नन्वथापि वेदा न प्रमाणं बाधितार्थकत्वादित्यत्राह तदर्थः पुनरिति । तदर्थः- वेदार्थः । परः- प्रकृतितः परो जीवः । अवरः- प्रकृतिप्राकृतादिः । मुखशब्देन नित्यविभूत्यादिग्रहणम् । एषु केषाञ्चित्प्रत्यक्षप्रमितत्वेन, अन्येषां धर्मादीनामत्यन्तातीन्द्रियत्वेन च सर्वथा कस्यापि वेदार्थस प्रत्यक्षेण बाधाभावादवाचितार्थकत्वेन ग्रामाप्यं वेदस्वाप्रकम्प्यमेवेत्यर्थः । नदः तस्मात् । सा-तिः । यदि परेषामनुभचे चार्वाको विप्रतिपद्यते, तर्हि स्वयमेव योगमभ्यख पक्ककपायो विकसितज्ञानथ भूत्वा वेदार्थ धर्मादिकं साक्षात्पश्यत्वि- त्याह- योगोन्मीलितेति । पूर्वमदृष्टमपि हि तच्चजातं योगमहिना साक्षात्कर्तुं शक्यते । तदुक्तं-
- १
- २६
- देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभङ्गे
- अनुमानागमाङ्क प्रत्यक्ष Gou अन्तर्भवि
- । याह्येन्द्रियanrg- Goo स्मृता लिङ्गादिकnGo प्रमिति pis आग ६००, सर्वसाधारणमनो- व्यापार सहकारिम anuragi, परम्परया प्रत्यक्षमूलते Go Gaire @ma) प्रत्यक्षान्तर्गत- a। Georani।ma।or अर्थकां @manus Genuine, अनुपपन्न ं विपहरण- मन्त्रादिक अन्वयव्यतिरेकानर्हविषय (०६ Gani Gogo।
- मोक्षथर्मे- यथा च कश्चित्परशुं गृहीत्वा धूमं न पश्येज्ज्वलनं च काष्ठे । तद्वच्छरीरोदरपाणिपादं छित्वा न पश्यन्ति ततो यदन्यत् । धान्येव काष्ठानि यथा विमध्य धूमं च पश्येज्ज्वलनं च योगात् । तद्वत्सुबुद्धिस्सममिन्द्रियार्थैर्बुद्धेः परं पश्यति तत्स्वभावम् ॥ अग्निर्दारुगतो यद्वद्भिन्नो दारौ न दृश्यते । तथैवात्मा शरीरस्थो ऋते योगान्नदृश्यते । इति ॥
- यदुक्तं “प्रत्यक्षमूलत्वादनुमानागमयोः प्रत्यक्षान्तर्भाव इति, तदन्द्य खण्डयति- अनु- मानेति । तत्र किं साक्षात्प्रत्यक्षमूलतया तदन्तर्भावः, उत परम्परया । प्रथमेपि किं बहिरिन्द्रिय- जन्यप्रत्यक्षमूलतया, अथवा मनइन्द्रियजन्यप्रत्यक्षमूलतयेति विकल्प्य प्रथमे न प्रथमः पक्ष इत्याह- बाह्येन्द्रिय इति चक्षुर्धूमादिसन्निकर्षविरहकालइत्यर्थः । प्रथमे न द्वितीयइत्याह- सर्व- साधारणेति । तदा चह्निज्ञानकाले मनसो मनस्त्वेन व्यापृतेस्तादृशमनोव्यापारस्य च स्मृत्यादिसर्व- ज्ञानसाधारण्यात् तन्मूलतामात्रेण न वह्निज्ञानस्य प्रत्यक्षत्वमापादयितुं शक्यत इत्यर्थः । न च पह्नचादिज्ञानकाले मनस इन्द्रियत्वेनैव व्यापारापेक्षणात् तादृशमनोव्यापारस्य च प्रत्यक्षा साधारण- तया तन्मूलकतया भवत्येव तस्य प्रत्यक्षतेति वाच्यम् । आत्मसुखाद्यन्तर्विपयप्रत्यक्षएव मनस इन्द्रि - यत्येन कारणत्वात् । ग्रहणादिवाद्यविपयप्रत्यक्षे मनस्त्येनैव कारणत्वात् । अन्यथा सर्वज्ञानानामपि मानसप्रत्यक्षत्वापातात् । चरमोपि पक्षो न क्षोदक्षम इत्याह- परम्परयेति । २२- अनुमाना- गौ । तथा चानधिगतावाधितार्थचिपयकत्वलक्षणप्रामाण्यस्य प्रत्यक्षवदनुमानागमयोरपि तुल्यतया, तयोर्न प्रत्यक्षान्तर्भाव इति भावः । एवमनुमानस्येव शास्त्रस्यापि पृथक्प्रामाण्यमावश्यकमिति पृथक प्रदर्शयितुं पूर्वोक्तं स्मारयति - विपहरणेति । यद्यप्ययमंशः पूर्वं तन्मतानुवादक्रमेणेदानीमेव दृष्य- तया प्राप्तः, तथापि सिद्धान्ते तैरप्यगत्या पारलौकिक शास्त्रप्रामाण्यमङ्गीकार्यमिति प्रदर्शनावसरे “दृष्टार्थमन्त्र” त्यादिनाऽयं विषयः पूर्वमेवोक्त इति नेह पुनः प्रपञ्च्यत इति भावः ।
- अऱुमागमुम् कडैसियिल् प्रत्यक्षत्तिल्दाऩ् सेरुम् ऎऩ्ऱु नीङ्गळ् ऎऩ्ऩ करुत्तिल् सॊऩ्ऩीर्गळ्। कण् कादु मुदलिय वॆळिप्पुऱत्तु इन्द्रियङ्गळ् ऎदुम् वेलै सॆय्याद पोदुम् पऴैय निऩैविल् तोऩ्ऱिय ऒरु अडैयाळत्तिऩाल् ऒऩ्ऱै ऊारिक्किऱोमे।अङ्- गुम् मऩम् ऎऩ्ऩुम् उट्पुऱत्तु इन्द्रियम् वेलै सॆय्गिऱदे ऎऩ्ऩिल्। मऩदु ऎप्पोदु ऎन्द ज्ञाऩम् उण्डागवेण्डुमाऩालुम् वेलै सॆय्यवेण्डिय ऒरु पॊदुक्करुवि। आग
- लोकसभाधिकारः
- नीदिस्तेयगामशास्त्रङ्गळुम् धर्मत्तै ओट्टिऩवैये
- २७
- अर्थकामं प्रयोजनon & Gaदा ६ प्रवृत्तः नीतिशास्त्र अनाप धर्मविरुद्ध-
- ६
- अथ “लोकायत’ मित्यादिना कृतस्य तदीयस्य तच्चसङ्ग्रहस्य पश्चाद्विस्तरेण दूपयिष्य- माणतयेदानीं “अय प्रयोजनmaiupon” इत्यादिना तैः पूर्वोक्तं नीतिरतेय कामशास्त्राणां स्वमतानुगुण्यं प्रथमतः खण्डयति - तत्रापि पूर्वं नीतिशास्त्रस्य धर्मविरुद्धार्थ कामपरत्वं नास्तीत्याह- अर्थकामः ॐ इति । तत्र वात्स्यायनीये - “नाथश्वरे” दिति पूर्वपक्षयित्वा “अवयं भाविनोप्यर्थ- स्वाप्युपायपूर्वकत्वादेव । न निष्कर्मणो भद्रमस्तीति वात्स्यायन इति सिद्धान्तितम् । अवश्यापेक्ष- तस्यार्थस्योपेक्षणीयत्वासम्भवात्केनाप्युपायेन सम्पादनं कार्यम् । अन्यथा निर्व्यापारस्य क्षेमप्राप्तिरेव न स्यादिति सामान्यतस्स्थापितम् । तथैव कामविषयेपि “न कामांश्वरे” दिति पूर्वपक्षे “शरीरस्थिति- हेतुत्वादाहारसधर्माणो हि कामाः । फलभूताच धर्मार्थयोः । बोद्धव्यं तु दोषेध्विच, नहि भिक्षुकाः- सन्तीति स्थाल्यो नाधिश्रीयन्त इति वात्स्यायन इति सिद्धान्तो दृश्यते । आहारसधर्माण इति । यथाहारोऽजीर्णादिदोषं जनयन्नपि प्रतिदिनं शरीरस्थितये सेव्यते, तथा कामोपि । अन्यथा रागो- द्रेकादुन्मादादिदोषेण न शरीरस्थितिरिति । बोद्धव्यन्तु दोषेष्विति । प्रतिविधानमिति शेषः । एवं सामान्यतोर्थकामयोस्सम्पाद्यत्वे स्थिते नीतिशास्त्रे परहिंसयापि परहिंसयैव वार्थस्सम्पाद्य इत्युक्तम् । तथाहि - “नान्यानपीडयित्वेह कोशश्शक्यः कुतो वलम् । तदर्थम्पीडयित्वा च न दोपं प्राप्तुमर्हति ॥ उपमामत्र वक्ष्यामि धर्मतत्त्वप्रदर्शिनीम् । यूपं छिन्दन्ति यज्ञार्थं तत्र ये परिपन्थिनः ॥ द्रुमाः केचन सामन्ता ध्रुवं छिन्दन्ति तानपि । ते चापि निपतन्तोन्यान्निघ्नन्त्यपि वनस्पतीन् ॥ एवं कोशस्य महतो ये नराः परिपन्थिनः । तानहत्वा न पश्यामि सिद्धिं तत्र परन्तपे” ति । एतत्सर्वं सिद्धान्ति- भिरपि कक्षीकृत्तमिति द्योत्यते “अर्थकाम ॐ ॐ ॐal प्रयोजन १०१३३ ९४१६१० ‘प्रवृत्त]] नीतिशास्त्र इत्यनेन । तथापि तत्त्र विपयव्यवस्था द्रष्टव्येत्याह। अनाप । अर्थकामयो रागप्राप्तत्वादवि- धेयत्वेन “अभ्यनुज्ञेत्युक्तम् । “अर्थार्थी राजकुलं गच्छेत्” ऋतावुपेयादित्यादिकन्तु रागप्राप्तस्य- नियमं विधत्ते । “परित्यजेदर्थकामौ यौ स्यातां धर्मवर्जिता " विति सामान्यतो धर्मविरुद्धार्थकामयो- निषेधेपि “यस्माद्धर्मस्योपचितिरेकान्तेन न विद्यते । तसादाद्यधमपि श्रयते धर्मलक्षण” इति, अदऩ् वेलै ऎऩ्ऱुगॊण्डु, वन्द ज्ञागत्तै प्पत्यक्षलुमॆऩ्ऩवॊण्णादु। ऎल्ला ज्ञानङ्गळुम् मुदलिल् प्रत्यक्षत्तिल् तुवङ्गुगिऩ्ऱऩवागैयाल् प्रत्यक्षत्तिल् सेरुम् ऎऩ्ऱ वादत्तिल् पसैयिल्लै। अप्पोदुम् अवै काट्टिऩ पॊरुळ्गळ् इसैयवेण्डि- यऩवागवे इरुक्किऩ्ऱऩवल्लवा?
- नीदिशास्त्रम् उङ्गळुक्कु अऩुगूलम् ऎऩ्बदुम् वॆऱुम् प्रमम्। नॆरुक्कडियल्लाद सादारणसन्दर्बङ्गळिल् पणत्तिऱ्काग पाबम् सॆय्य अदिदुम् अनुमतिगिडैयादु। सोर
- २८।
- देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभ
- विषय क्रं। तु अभ्यनुतै का। स्तेयशास्त्र “यो साधुभ्योऽर्थमादाय साधुभ्यस्सम्प्रयच्छति " “प्रसह्यवित्ताहरणं न कल्कः” १६&pulp Cw क्षत्रियादिकं परकालादिन्याय anGov धर्मोपयुक्त- तथा “क्षत्रिये वृत्तिसंरोधे क्रस्य नादातुमर्हति।” इति पृथा “अन्यत्र तापसखाच्च श्रोत्रियखाच भारत । यथा वै ब्राह्मणस्सीदन्नयाज्यमपि याजयेत् । अभोज्यमपि चाश्नीयात्तथेदं नात्र संशय इति प्रतिवचनात्, एवं “आपद्गतो न धर्माणामन्यायेनोपजीवनम् । अपि तद्राह्मणेषु दृष्टं वृत्तिपरिक्षय इति च कथनादापद्येव धर्मविरुद्धार्थकामयोरभ्यनुज्ञेति भावः । “धर्मविरुद्धो भृतेषु कामोस्मि भर- तर्पभेति च गीयते । श्री पराशरब्रह्मर्षिरपि सत्यवत्यामापद्येप कामप्रवृत्त इति पौराणिकी कथा श्रोतव्या । उपस्तिः किल चाक्रायण इभ्यग्रामे वचन् अमवृष्टिहतेषु गुरुषु अनशनकुशः प्राणसं- शयमापन इभ्यहस्तात्तदुच्छिष्टान्कुल्माषान् जग्राह जग्रास चेति औपनिषदो वृत्तान्तः । नीतिशास्त्रस्य धर्माविरुद्धत्वेपि स्तेयशास्त्रस्य तथात्वं कथं? " धर्माधम फले जातु न ददशह कश्चन । चुभूपेत् चल- मेवैतत् सर्वं बलवतो वशे ॥” इति कामन्दवचनादित्याशङ्कायां स्तेयशास्त्रमपि धर्म विरुद्धं निर्वहति- स्तेयशारूui इति । " स कृत्वा सवमात्मानं सन्तारयति तावुभौ " इति मनुवचने उत्तरार्धम् । तत्र पूर्वार्ध तु " योऽसाधुभ्य इत्युपक्रमे यच्छन्दश्यते, उत्तरत्र तच्छन्दानुरोधेन । य एवं सङ्घ- यच्छति, स आत्गानं एवं कृत्वाऽसाधोः पापं साधोदरिद्रथं चापनुद्य तावुभौ निस्तारयति इत्यर्थः । गूढपापिनां गूढं दण्डनीयत्वेनासाघोर्धनहरणं तद्रिक्षार्थमिति स्तेयशास्त्रस्यापि धर्मार्थत्वं बोध्यम् । ततश्च मूलेपि “थो साधुभ्योर्थमादायें “ति पाठो योध्यः । प्रसह्येति । तपो न कल्कोऽध्य- यनं न कल्कः स्वाभाविको ज्ञानविधिर्न कल्कः । प्रग्रहा विचारणं न कल्वखान्येव भावोपहतानि कल्क इति पूणश्लोकः भारतादिपर्वस्थः । कथं परद्रव्यापहरणं न दोपायेत्यनेदमुच्यत । सर्वं साध्य- र्थमेवेदमसाध्यर्थं न किञ्चनेति भीष्मवचनानुसारेण खार्थं किञ्चिदप्यनादायाऽस्राधुभ्योपहृतस्य सर्वस्य धनस्य साधुभ्यो निवचेतनीयतया चौर्यस्य केवलसाधूपचिकीर्षामूलकत्वेन भावशुद्धिमत्तया धर्माविरुद्धत्वमिति भावः । तपोध्ययनादीनामत्र ग्रहणं दृष्टान्ततया प्रतिबन्दीप्रदर्शनाय । यथा नप आदीनां न कल्कता न निस्सारता अदुष्टता तथा प्रसह्यविचाहन्नन्यापि । यदि तपआदयः “परस्योत्सादनार्थं यत् तत्तामसमुदाहृतमिति रीत्या भावापहतारसन्तो धर्म्या अपि दुष्टा भवन्ति । शास्त्रत्तिऩ् करुत्तुम् नऩ्गु परामर्सिक्कत्तक्कदु। अयोक्यर्गळ् पदुक्किवैत्तिरुक्कुम् पॊरुळ्गळै कॊळ्ळैगॊण्डावदु कैप्पऱ्ऱि नल्लवर्क्कुक् कॊडुत्तु ईरव ऎऩ्ऱु कत्- रियादिगळुक्कु उपदेशिक्कवन्ददु अदु। एऩॆऩिल् अव्ळिदम् कॊळ्ळैयडित्तालुम् अदऩ् नोक्कम् नल्लदाग इरुप्पदाल् अदुवुम् ऒरु पुण्यमेयल्लवा? तिरुमङ्सैमऩ्ऩऩ् सरित्- सम् इङ्गु तक्क साऩ्ऱु। कामशास्त्रम् मुऴुक्क मुऴुक्क वैदिगमार्गत्तैत् तऴुविऩदु ऎऩ्ऱु नामिङ्गु सॊल्लवेण्डादबडि मुऩ्ऩोर्गळे निर्णयित्तु वैत्तार्गळ्। मुदलिल्
- लोकायतिकभङ्गाधिकारः
- •
- २९
- Lolळ प्रवृत्तस्त्रम् । कामशाळं स्वतारसन्तोपार्थ “धर्माविरुद्धो भूतेषु कामोस्मि भरतर्षभ” काठीp तदा विद्याहरणमपि भावदुष्टमेव कल्को भवति । पूर्वोक्तरीत्या साधूपचिकीर्षया चेत्क्रियेत, तदा तदपि न कल्क एवेति । क्षत्रियादिक इति । आदिना चत्रवृत्तीनां जात्यन्तराणां ग्रहणम् । असाधुभ्योर्थानादाय साधुभ्यो दानस्य राजधर्मप्रकरण एव महाभारते शान्तिपर्वणि श्रवणात् । तत्र हीदमेव “यो साधुभ्योर्थमादायेति पूर्वार्धमुपादाय “आत्मानं सङ्क्रमं कृत्वा कृच्छ्रधर्मकृदेव स” इति पठ्यते । सङ्क्रम:- द्रव्यागमनमागः । ततः पूर्वं युधिष्ठिरेण “हीने परमके धर्म सर्वलोकाति- लङ्घने । सर्वस्मिन्दस्युसाङ्कृते पृथिव्यामुपजीवने । केन स्वित् ब्राह्मणो जीवेत्” इति, कथं वा ब्राह्मणाः क्षत्रियेण रक्षितच्या इति तात्पर्येण पृष्टे “योसाधुभ्य इत्यादिना समाधीयते । एवं शास्त्र प्रदर्श्य शिष्टाचारमपि कथयति - परकालादिन्यायला Go इति । पराशर इतिवदिदं नाम प्रतिपक्ष- निरसनशक्तिमत्तां द्योतयति । आन्तरबाह्यविरोधिनिरसनपाटवमस्य प्रबन्धेषु चरित्रेषु च वेदितव्यम् पट् सहस्रग्रन्थ पुराणरत्नप्रणेत् पराशरवदयमपि पद्मबन्धप्रबन्धा । सामन्तराजश्च भवति । अभिनय- दशावतारेष्वयमन्त्यः । कल्कीव शत्रुन सङ्काय कार्तयुगं धर्मं यू। लाववर्धयत् । अयं कदाचित् क्वचिदृढतया यन्त्रयन्त्रिता जिनादिमणिप्रतिमाः केनाप्युपायेनापहृत्य श्रीरङ्गे भगवतो मण्डपादीन निर्मम इति वृद्धसम्प्रदायः । तदुक्तं श्रीरङ्गराजस्तवे - “जितवाह्यजिनादिमणिप्रतिमा अपि वैदिक- यन्निव रङ्गपुरे । मणिमण्डपवप्रगणान् विदधे परकालमुनिः प्रणमेम हि तानिति । तान्- मणिमण्डप- चप्रगणान् इत्यर्थः । प्रकरणस्य तद्वन्दनपरत्वात् । परकालादीत्यवादिना कापच्यादिग्रहणम् । महाभारते शान्तिपर्वणि श्रीभीष्मेण युधिष्ठिराय- “यथादस्युस्समर्यादो दस्युत्वासिद्धिमाप्तवान् इति तत्प्रभावमुक्त्वा “ये पुनर्धर्मशास्त्रेण वर्तरन्निह दस्यवः । अपि ते दस्यवो भृत्वा क्षिप्रं सिद्धि- मवाप्नुयु” रिति तदुपदेशं गृहीत्वाऽऽचरितवतां तद्गोष्ठीनिष्ठानां “ते सर्वमेवानुचकः कापच्यस्यानु- शासनम् । वृद्धिं च लेभिरे सर्वे पापेभ्यश्चाप्युपारमन् । कापच्यः कर्मणा तेन महतीं सिद्धिमाप्तवान् " इति फलप्राप्तिं चाभिधायोपसंहृतम् । दस्युधमाञ्च केचन तत्रैव कीर्तिताः- “अयुध्यमानस्यादानं दारामर्शः कृतघ्नता । ब्रह्मवित्तस्य चादानं निश्शेषकरणं तथा । स्त्रिया मोपः पथि स्थानं साधुष्वेव चिगर्हितम् । स दोप एच भवति दस्यु रेतानि वर्जयेत् । तस्मात्सशेषं कर्तव्यं स्वाधीनमपि दस्युभिः । न चलस्थोहमस्मीति नृशंसानि समाचरेत् । इति ।
- अथ कामशास्त्रस्यापि धर्माविरुद्धमेव प्रमेयमित्याह- कामशास्त्र इति । इदं च शास्त्र चात्स्यायनमुनिश्रवर्तितम् । ततोपि पूर्व नन्दिश्चेतकेतुप्रभृतयः प्रवर्तकाः । तन्त्रमाचाप इति द्वि- प्रकारकं पत्त्रिंशदध्यायात्मकं च । तन्यते जन्यतं रतियं न तत्तन्त्रमा लिङ्गनादि । तदधिकृत्य कृतं
- ३०
- देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभ
- पापरहितकामोपयुक्तor mauni अहएपञ्चपुरुषपरस्त्रीचिपयनिपेधादिनां Ganvayonar
- शास्त्रमपि तन्त्रम् । समन्तादुष्यन्ते अवाप्यन्ते वा स्त्रियः पुरुषाश्च येन स आवापः समागमोपायः । तत्प्रतिपादकमपि शास्त्रमाचापः । खदारसन्दोषेति । “आवास्यां कर्माणि कर्तव्यानि प्रजाश्चोत्पादयि- तव्या” इति परिगृहीतायां पत्न्यां क्रीडारतिरसज्ञानायैवात्र ‘सर्वं विवृतं, न तु पतिपत्नीभावमति- लङ्घ्य कामचारायेत्यर्थः । ननु कर्मत्रानिष्टानां जितेन्द्रियाणां कामपुरुषार्थस्य निषिद्धत्वात् पत्न्या- मप्यनुरागो नोचित इति शङ्कायामाह धर्मविरुद्धेति । “भूतेषु देवमनुष्यादिषु धर्माविरुद्धः कामः स्वतार श्रीत्यादी त्यर्थ इति तात्पर्यचन्द्रिकायां विवरणात् खदाररतिरभ्यनुज्ञातेति निपेधरतद्व्यतिरिक्त- विषय इत्यर्थः । अत एव हि श्यते “दशास्यां पुत्रानाधेहि पतिमेकादशं कृधि” “प्रजया हि मनुष्यः पूर्णः " “प्रजातन्तुं मा व्यवच्छेत्सी” रित्यादि । एतेन प्रपन्नकं विहितविषयनिवृत्ति Gorp pih इति वचनभूषणवाक्यस्य यद्वरवरमुनिव्याख्यानं “प्रपन्नस्य धर्मयुद्धया वतारेषु प्रवृत्तिरपि स्वाधिकारभञ्जिकेति, विहितविषये निवृत्तिरस्यातिशय, इति, तदपि निरस्तम् । आकिश्चन्यानन्य- गतित्यादिव्यतिरेकेण खदारत्यागरूपाधिकारस्याप्रामाणिकत्वात् प्रपश्नसन्तान सन्तानतरुभिर्नाथ- सुन्यादिभिस्तथाऽकरणात् तेषां सन्ततिदर्शनेन तथाकल्पनायोगाचेति । वस्तुतस्तु स्वताररत्यादे- विधिविहितत्वाभावस्य पूर्वमुक्तत्वेन केवलाभ्यनुज्ञाविपयत्वात् अन्यैरत्यन्तरागतः क्रियमाणस्य कामपुरूपार्थस्य प्रपन्नैर्विरक्तर्दृतो वर्जनं तेषां यशसे वैलक्षण्याय च भवतीत्येतदेव वक्तव्यम् । ये तु नितरां खदारापत्यादिनिरताः प्रपन्नास्तेषां वैराग्यस्य मात्रया निकर्ष एवेति भाव्यम् । ननु " एक एव तु सार्वलौकिको नायक” इति वात्स्यायनादिभिः कथनात् “सर्वलोकान्- सर्वास्त्रियो गच्छ- ती” ति तदर्थात् कामेषु धर्मविरुद्धत्वं कथमिति शङ्कामपाकरोति- अदृष्टेति । अयं भाव:- “दृष्ट- पञ्च पुरुषा नागम्याकाचिदस्तीति चाभ्रवीया” इति वात्स्यायनेनैव कथनात् परदारप्रवृत्तस्य विटस्य सार्वलौकिकशब्दः दृष्टपञ्च पुरुषपरस्त्रीगमनमात्र विषय इति “सर्वत्वमाधिकारिक” मिति न्यायेन सर्वस्वस्य तादृशीमात्र पर्यवसितत्वेनादृष्टपञ्च पुरुषपरस्त्रीगमननिषेधसिद्धिरिति । अवेदं व्याख्यानं भवति - स्वपतिव्यतिरेकेण दृष्टाः पञ्चपुरुषाः पतित्वेन यया, सा स्वैरिणी कारणवशात्सवैरेव गभ्या । तथा च “पञ्चातीता बन्धकी " ति पराशरः । एकद्वयादिदर्शने तु सत्यपि कारणेषु नैवेत्यर्थः । द्रौपदी तु युधिष्ठिरादीनां स्वप्नतित्वादन्येभागम्येति । इदन्तु बोध्यम् । “परदाराज गच्छेत मन- कामशास्त्रम् कळवॊऴुक्कत्तिऱ्काग एऱ्पट्टदल्ल ऎऩ्बदै कवऩिक्कवेणुम् ऩुम् मऩैसियुम् कूडि कळिक्कवेण्डुमॆऩ्ऱे इयऱ्ऱप्पट्टदु। कण्णऩ् किदैविल् ‘धर्म- विरोदमिऩ् तऩ् धर्मबत्तिडम् तऩ्ै नुगरुम् इऩ्बमुम् याऩे” ऎऩ्ऱाऩल्लवा? इऩ्ऩमुमओर् कामशास्त्रङ्गळिल्, पल पुरुषर्गळुडऩ् सम्बन्दम्गॊण्ड पात्-
- लोकायतिकभक्त धिकारः
- निर्णय
- पारदारिकdoib स्वताररक्षणाद्युपयुक्त an eo sunoyi धर्मविरुद्ध
- ३१
- लोकसिद्ध-
- सापि कदाचन । किमुवाचास्ति बन्धोपि नास्ति तेषु व्यवायिनाम् । मृतो नरकमभ्येति हीयतेऽ- त्रापि चायुपः । परदाररतिः पुंसामिहामुत्र च भीतिदा । इति मत्वा स्वतारेषु ऋतुमत्सु बुधो व्रजेत् ॥ यथोक्तदोषहीनेषु सकामेध्वनृतावपि " इति परस्त्रीगमनमात्रस्य निषिद्धत्वेपि अष्टष्टपञ्च- पुरूपपरदारपरिग्रहेणाधिकं प्रत्यवेयात् । दृष्टपञ्चपुरुपपरस्त्रीगमनेन तु न तावान् प्रत्यवायः, खल्पेन तेन यातनापि स्वल्पायसी भवतीति । “परस्त्रीविषयनिषेधादी” त्यत्रादिना “सम्बन्धिसखिश्रोत्रिय- राजदार वर्जमिति गोणिकापुल” इत्युक्तनिषेधग्रहणम् । दृष्टपञ्चपुरुपत्वेपि श्रोत्रियराजदारादिगमने प्रत्यवायाधिक्यं बोध्यम् । नन्वथापि वात्स्यायनीये " यदा तु स्थानात् स्थानान्तरं कामं प्रतिपद्य- मानः पश्येचदा शरीरोपघातत्त्राणार्थपरपरिग्रहानभ्युपगच्छेत्” इति “यं केनदुज्ज्वलं पुरुषं डी स्त्री नित्यं कामयते, तथा पुरुषोऽपि यो पितमिति च सविस्तरं खैरनारस्य प्रतिपादनात्पारदारित्रय- सामान्यं तदिष्टमिति शङ्कायां समाधत्ते पारदारिकapi इति । परदारान गच्छतीति पारदारिकः । भावप्रधानो निर्देशः । एतदुक्तं भवति अत्रैवाधिकरणान्ते “एवं परस्त्रियः प्रकुर्वीत “ति परदार- गगनोपायान् विस्तरेणोपदिश्य “एभ्य एव च कारणेभ्यस्स्वतारान् ग्क्षेदित्युपसंहृतम् । तथा च परस्त्रियं कामयमानः, तदर्थ बहु प्रयतमानः स्वयं विधितसकलजारवृत्तान्ततया स्वपत्न्यां तथा अयस्य कागुकस्य प्रवृत्तिं नित्यं शङ्कमानः जागरूक एव तां सर्वतो रक्षेदिति लोकखभावोऽत्र बोध्य इति । एतावोक्तं निगमयति- धर्माविरुद्धमिति । अतएवोकापवैवोपसंहारे- “सन्ध्य शास्त्रो योगान् पारदारिकलक्षितान । न याति चलनां कश्चित् खदारान्प्रति शास्त्रवित् । पाक्षि-
- मोगाणां अपायानां च दर्शनात् । धर्मार्थयोथ बैलोम्यानाचरेत्पारदारिकम् । तदेत् द्वार गुत्यर्थमारब्धं श्रेयसे नृणाम् । प्रजानां दूपणायैव न विज्ञेयोग्य संविधिः” इति । तथा च धर्माधर्मविभागमनभ्युपगच्छतचार्वाकस्य धर्माविरुद्ध कामशास्त्रं नानुकूलम् अपि तु प्रतिकूलमेवेति
- हृदयम् ॥
- पूर्वी रूपन्यदप्यनृद्य दूपयति- लोकसिद्ध biaal इति । “पृथिवी न कठिना” “अपो न द्रवाः " " अग्रिश्शीत” इत्येवं प्रत्यक्षविरुद्धप्रक्रियानङ्गीकाराद्धोक सिद्धस्यैवानुरारणात्सर्वयतेष्वपि तैगरैत्तविऱ, कुटुम्बप्पॆण्गळै कण्णॆडुत्तुम् पारादे ऎऩ्ऱु इळैञर्गळुक्कु ऎच्। सरिक्कै विडुक्कप्पट्टुळ्ळदु। इङ्गॊरु रहस्यम्। अदावदु पास्त्रियैच् चुऱ्ऱि अलै- पवऩ् तऩ् मऩैवियै यारुम् नॆरुङ्गविडाऩ्। कामशास्त्रत्तिऩाल् इडुदारु नऩ्मै एऱ्- पडुगिऱदु। आगैयाल् कामशास्त्रमुम् धर्मत्तैत् तऴुविये इयत्तप्पट्टदु। ईदु पवत्तै ऒट्टि अमैक्कप्पट्टदु ऎङ्गळ् मदम् ऎऩ्ऩुम् सिऱप्पु ऎल्लामदङ्गळिलुम् अव-
- ३२
- देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभङ्गे
- SecuriCup। पक्षान्तरां मुकं तुल्यम् । लोकोत्तीर्ण
- Gani-
- IT IT LOUINE? Annu बाघp GaLG Ganv सर्वपरित्यागा माध्यमिक-
- विजयani। सर्वहृदय सङ्गतार्थकथन नाऊ। निपुणवुद्धिसङ्गति
- CG असिद्धम् । लोकायतिका, अहर
- GaunGarm बांई gagi।
- ०
- तुल्यमिदमिति भावः । अथ लोकोत्तीर्णपदार्थानामपि मतान्तरस्थैस्स्वीकारात्, अस्माभिश्च तदनभ्यु- पगमात् महतेभ्योऽस्माकं लाघवमित्यत्राह- लोकोचीणति । जीवधर्माधर्मादीत्यर्थः । GaLG- लाघवम् । सर्वपरित्यागीति । त्वया प्रमाणप्रतिपन्नानां लोकोत्तीर्ण पदार्थानां कूटयुक्तिभिरपलपने त्वत्तोपि कुतर्ककुशल बद्धिः प्रात्यक्षिकपदार्थानामप्यपहरणाल्लोको त्तीर्ण पदार्थपरित्यागिन स्त्वत्तस्सर्व परित्यागिनो माध्यमिकस्यैव लाघवमिति स एव विजयेतेति भावः । एतेनात्मतच्च विवेके “न ग्राह्य भेदमवधूय घियोस्ति वृत्तिस्तद्वाधके बलिनि वचेतनये जयश्रीः । नोचचेतनित्यमिदमीदृशमेव विश्वं तथ्यं तथागतमतस्य तु कोऽवकाशः इत्युदयनोक्तिरप्यपास्ता । यतः- “सर्व हि सत्यमिति सम्प्रतिपन्न- बुद्धेर्वाधा तु नैव, यदि सा सुगते जयश्रीः । एकं परं सदितरच मृपेति योर्घवृद्धानयाद्वदति तस्य तु कोवकाश इति । अधिकमत्रा स्मदीयाद्वैतरत्न तत्त्वपरीक्षायामधिगन्तव्यम् । अपरमपि पूर्वोतम नृद्य परिहरति- सर्वहृदयेति । अनिपुणहृदयसङ्गतार्थकथनं नोत्कर्ष हेतुः । कतिपयनिपुणहृदय सङ्गतिश्च सर्व मतसाधारणी । सर्वनिपुणहृदयसंवादश्वात्रासिद्ध इति भावः । किम्बहुना त्वदुक्तिं त्वद्धृदयमपि न श्रद्धत्त इत्याह- लोकायतिक इति । अदृष्ट इति । “नास्तिचेन्नास्ति नो हानिः अस्ति चेन्नास्तिको हतः ।” इत्युक्तन्यायादिति भावः । २ अनुं इति । तथा च त्वया सह स्वच्छध्या अपि बहवः अन्तश्शङ्काकाङ्गिता वहिस्स्फुटामतृप्तिं त्वद्भयादा विष्कर्तुमपारयन्तः कालं कष्टं क्षिपन्तीत्यर्थः ।
- एवमेतावताऽनुमानागमयोः पृथक्प्रामायं, नीतिस्तेयादिशास्त्राणां धर्मादिरुद्धत्वेन तन्मतप्रातिकूल्यं, अविसंवादादिकृततन्तोत्कर्षाभाव इत्यादि प्रतिपादनेन चादर्शकारि मनप्रमाण- व्यवस्था निराकारि । अथ परस्तात् " शरीर GID आत्मा” इत्यारभ्य तदभिमतप्रमेयप्रक्रियामपि रवर् ऎण्णप्पडियुण्डु। काणाद पॊरुळ्गळै नाक्कळ् कॊळ्ळविल्लै ऎऩ्ऱ सॆट्टु सॊऩ्ऩाल् ‘‘ऎप्पॊरुळ्गळैयुम् नाङ्गळ् कॊळ्ळविल्लै।लर्वम् सूऩ्यम्’ ऎऩ्ऱ उऩ्ऩै विड मिगच्चॆट्टु सॊल्लुम् मात्यमिगऩ् ऎऩ्ऩुम् पौत्तऩे ईडैसियिल् वॆऱ्ऱदु वाऩ्। ऎल्लारुडैय नॆञ्जैयुम तॊट्टुप्पार्त्ताल् ऒत्तिरुप्पदु क्कळ् पऩ्ऱदु, महाऩ्गळऩ तीर्क्कदर्सिगळिऩ् मऩगिल् ऒप्पुदल् इल्लाबैयाल् पुट्टुप्पेच्चु। मलोकम् उण्डामागिल् पाबिगळाऩ नाम् सॆय्वदु ऎऩ्” ऎऩ्ऱु। नीङ्गळ् उळ्ळञ्जियिरुप्पदुम् ऎमक्कुत् तॆरियुम्।
- लोकायतिकभङ्गाधिकारः
- ३३
- ब्राह्मण्यादिजादिगळिऩ् सम्बवमुम्, व्यवस्तैयुम्। ब्राह्मणक्षत्रियादिजातिविशेष ं गोमहिपा दिजातिभ्नां GunGau a Gill C००) कङ्क। gapomp up विधिनां प्रमाणbulgi अनुपपन्न अवाधितानादि- परिग्रहपरस्परे Go आगोपाल प्रसिद्ध जातिविभाग अपह्नचिकं & Counci
- दूपयिन्यन् प्रथमं ब्राह्मण्यादिजातिविषये तदुक्तं निराकृत्य जातिं व्यवस्थापयति- ब्राह्मणेति । जाति &ir Gur३o इति । अत्रयवसंस्थानवत्सु संस्थानस्यैव जातित्वे, तयञ्जकत्वे वाभ्युपगम्यमानेपि, गोमहिपादिषु यथा विलक्षणावयवचन्निवेशेन गोत्वमहिपत्वा दिजातिभेदसिद्धिः, न तथा त्राह्मण- क्षत्रियादिषु ब्राह्मणत्यादिजातिविशेषसिद्धिः । तत्र मनुष्यत्वानुगुणसंस्थानातिरिक्तस्य कस्याप्यदर्श- नेन मनुष्यत्वमात्रस्यैव सिद्धरित्याशयः । gajm।pi goria त्राह्मणत्वादिजातीनिमित्तीकृत्य । चिधिक ं- विधिनिपेधी । निषेध थाप्यत्यन्तमप्राप्तार्थकत्वेन विधित्वम् । “अष्टवर्षं ब्राह्मणमुपन- यीत” । " नवमे राजन्यं” “तस्माच्छूद्रस्य समीपे नाध्येतव्य” मित्याद्याः । ततञ्जात्यभावे तत्त- नियतत्रर्णाश्रमधर्मानुष्ठानासिद्धेर्विधीनामननुष्ठापकत्वलक्षणमप्रामाण्यं स्यादित्याह- प्रमाणbuy। व्र ं इति । तथा च प्रामाण्यं दुर्वचमित्यर्थः । तदुक्तेरनुपपन्नत्वे हेतुमाह- अबाधितेति । ब्राह्मणत्वा- दिकं नोपलभ्यत इति, किं तेपायभावादुच्यते । किं वा तेषां पूर्वस्थितानामपि सम्प्रत्युपप्लुतत्वात् । उपप्लवे च किं तेषां क्वचिदुपप्लवः, अथ सर्वत्रेति विकल्पाः । तत्र प्रथमं निराकरोति- अबाधि - तेति । अयं भावः- ब्राह्मणत्वादिजातिर दृष्टसम्बन्धविशेषरूपेति देवताधिकरणे श्रुतप्रकाशिकाचार्याः। सेश्वरमीमांसायां " शास्त्रदृष्ट विरोधाचे” तिम्रत्रे, तच्चटी कार्यांाञ्चोद्रिक संस्यादिरूपेति श्रीमदाचार्या आहुः । एतयोर्भवतु कामं या कापि वा ब्राह्मण्यादिजातिः । ब्राह्मण्यादीनामवयवसंस्थान रूपता तु नाभ्युपगम्यते । ततश्चानुपलं मोपपत्तिः । आगमप्रामाण्ये तु “सन्ततिविशेषप्रभवत्वमेव ब्राह्मण्यम् । तचान्वयव्यतिरेकाभ्यां यथालोकं कार्यान्तरवदुपगन्तव्यमि " त्यन्वग्राहि । तथाचागोपालमवाधित- गोत्रादिसारणेनाध्ययनशिखायज्ञोपवीतपालाशदण्डमज्यजिनधारिणो वा “यं ब्राह्मण” इत्यादि प्रतीत्या ब्राह्मण्यादिकं दुरपह्नवम् । अन्यथा कस्यचि देवदत्तपुत्रत्वादिकमपि नसिद्धयेदप्रत्यक्षत्वा- दिति । अनादिपरिग्रहपरम्परा- अनादेः कालाच्छिष्टाना “मयं ब्राह्मण” इत्यादिपरिग्रहपरम्परा । द्वितीयं ध्वंसयति- अनादौ खल्चिति । “अनादौ खलु संसारे दुर्वारे मकरध्वजे । कुले च कामिनीमूले का जाति परिकल्पने” ति पूर्णश्लोकः । “स्त्रीषु दुष्टासु वाप्य जायते वर्णसङ्कर”
- ़
- प्राम्मणक्षत्रिया तिजादिगळ्, आडु माडु ऎऩ्ऩुम् जादिगळ्बोल कण्णुक्कु इलक्क कागादु निऱ्क इवऱ्ऱै वैत्तु विधिगिषेदशास्त्रङ्गळ् सॊल्वदॆल्लाम् निर्मूलमे यऩ्ऩो ऎऩ्ऱु नीङ्गळ् केट्पीर्गळ्। इदऱ्कुप् पलविदमाग विडै तालाम्। मुदलिल् निसा-
- ३४
- देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभ
- “अनादी खलु संसारे” इत्यादि fuipGaov चिपयका विप्लव
- अनुपप्लुत- वर्ग अनन्तrono, संसार सर्वोपवचन्ति pi’ Gunaji चातुवर्ण्यादि व्यवस्थितसृष्टि upsarg, वर्णादिव्यवस्थः कं gopuS। “कस्य दोषः कुले नास्ति व्याधिना को न
- १
- ।
- इति गीतायामर्जुनवचनं च । “विषयsimail।i विप्लव २gb” इति । अन्वारुह्य चादोयम् । वस्तुतस्तु क्वचिदपि विप्लवो नास्त्येवेति भावः । अतएव च सेश्वरमीमांसायां “या च कामिनीमूलत्वादिरुपप्लवशङ्का, सा सर्वप्रवृत्तिविघातिनी । अतिशङ्कायास्सर्वत्र सुलभत्वात् । न च स्त्रथपराधमात्रेण पुरुपस्यान्यप्रसूतत्वमनुमातुं शक्यते । अपराधिनीनामपि भर्तृनिमित्त प्रसवस्थापि दर्शनेनानैकान्त्वात् । सवर्णेनान्येन संयोगे च सङ्कशभावात् । सङ्करजातानामपि उत्कर्षादिना सप्तमे, पञ्चमे वा वर्णान्तरापत्तिस्मरणा” च्चेति । अस्यान्यार हावादस्योत्तरमाह- अनुपप्लुतेति । " चातुवये च लोकेस्मिन् स्वे स्वे धर्मे नियोक्ष्यतीत्युक्तरीत्या धार्मिकेराजभिः “नारीणां व्यभिचाराच्चापन्यायाच्च महीक्षिताम् । विप्राणां कर्मदोषाच्च प्रजानां जायते भय” मित्युक्त भयस्थानान्यभिलक्ष्य " तस्माद्राज्ञा विशेषेण विकर्मस्था द्विजातयः । नियम्यास्संविभज्याश्च प्रजानुग्रहकारणात् ॥ इति रीत्या निय- न्त्रणाद्विप्लुतांशस्वल्पोनुपप्लुतांशस्त्वधिक इति न जात्यव्यवस्थेति भावः । ननु सर्वकालेष्वपि सर्वत्र दुष्टानां राज्ञां सम्भवात्प्रजासु सार्वत्रिको जातिसङ्करस्स्यादेवेति तृतीयं पक्ष प्रतिक्षिपति- संसारॐ$Go इति । तथा हि श्रीविष्णुपुराणे - ( गद्यं) " श्रौतस्मार्ते तु धर्मे विप्लवमुभागते क्षीण- प्राये च कलौ” इत्यारभ्य सर्वेश्वरः कल्किरूपेणावतीर्य दुष्टराजशिक्षया “स्वधर्मेषु चाखिलमेव स्थापयिप्यती"त्युपसंहृतम् । सेश्वरमीमांसायामप्ययमेवार्थ:- " किञ्चेदमुपप्लव चोद्यमर्धलोकायतिय- मतमित्र सेश्वरमत्यन्ताय नास्कन्दति । तथा हि- परम पुरुषस्स्थावरजङ्गमात्मकं सर्वं जगदुपसं हन्ये”- त्यादिना प्रत्यपादि । तथा च निगमयति- वर्णादिव्यमस्थेति । तर्हि कस्य दोषः कुले नास्तीत्या- दिना सर्वत्र सङ्करादिकुलदोपसद्भाववचनस्य का गतिरित्यत्र नत्तात्पर्यमाह- कस्य देप इति । क्षेपमाग इदुवरै तॊऩ्ऱुदॊट्टुवन्द जादिविबागत्तै ऒरे वार्त्तैयिल् इल्लै ऎऩ्ऩप्पोगादु ऎऩ्ऱु सॊल्लुवोम्। इङ्गु सिलच् चॊल्वदुबोल् “रादियावदु।व्या वस्तैयावदु, अनादियाऩ संसारत्तिल् इऩवरुत्तिबॆण्गळालेयाय् अण्गळ् पॆण्ग ळुक्कु अडिमैयाय् इरुक्कुम्बोदु यार् यारुक्कुप्पिऱन्दवऩ्? ऎवऩ् ऎन्दजादि? ऎल्लाम् ऒरे कुऴप्पम्’’ ऎऩ्ऱ निलैयिरुन्दालुम्, पल पतिव्रतास्त्रीसुऩ्मूलमाय् कलप्पऱ्ऱ जादि वर्क्कम् अगन्दमाग उलगिल् इऩ्ऱळवुम् इरुक्किऱदु। मेलुम् इप्पडि जादिव्यवस्तै कुलैन्दुबोऩालुम् मऱुबडि धर्मस्ताबऩार्त्तमाग सर्वेसवाऩ् इङ्गु वन्दु पिऱन्दु नाऩ्गु वर्णङ्गळैयुम् निलैनाट्टिच्चॆल्वाऩागैयालुम् ब्राह्मणक्षत्रियादि जादिमर्या तैक्कुक् कुऱैविल्लै। यारुडैय कुलम् कुऱ्ऱमऱ्ऱिरुक्किऱ व्यादियुऱादवऩ् ऎवऩ्? अनादियाऩ संसारत्तिल् तुक्कप्पडादवर् ऎवर्? सुगम् ऎङ्गुदाऩ् निलैत्तुरिऱ्किऱदु,लोकायतिकमङ्गाधिकारः
- पीड्यते । केन दुःखं न सम्प्राप्तं सुखं कस्य निरन्तर” मित्यादि
- ।
- ।
- परपरिवादादिनिवृत्तिमात्र
- ५५
- तात्पर्य। गन्धविशेषपयः प्रतरणादिलिङ्गसहकृतप्रत्यक्ष कृn Gov घृतरत्नविशेषादिजाति के ६०० स्व वेम्पामेव वर्णानां स्वधर्माच्च्यवते नर इत्यादिवचनमादिशब्दार्थः । परपरिवादादीति । " पररन्ध्रेषु जात्यन्धाः परदारेष्वपुंसकाः । परीवादेषु ये मृकास्तेतीवदयिता ममे” ति भगवता कथनात् ना- न्यान् परिवदेत् । अन्यथाऽस्मत्कुलेष्वपि तत्तुल्यदोपसम्भवात् तेऽस्मान् परिवदेयुरिति, परस्परपरि- चादपरम्पराया अविश्रमापत्तेरिति पूर्वोक्त श्लोकतात्यं बोध्यम् । परिवादादीत्यादिनोपहासप्रहारादयो विवक्षिताः । एवं खमते अदृष्टविशेपादिरूपायाः ब्राह्मण्यादिजातेरतीन्द्रियत्वेपि तत्सिद्धिप्रकार- मुक्त्वाऽतिरिक्तजातिवादिनैयायिकादिमतेन तस्याः प्रत्यक्षत्वमपि सदृष्टान्तं साधयति - गन्धविशे- पेति । गोघृतादेर्द्रवत्वादिना माहिपादितुल्यत्वेपि गन्धरूपविशेपादिज्ञानसहितेन चक्षुषा वैजात्य- प्रत्यक्षं भवति । पयः प्रतरणेति । उदशरावादाचाप्लवनमित्यर्थः । तदुक्तं बृहत्संहितायां “सर्व- द्रव्याभेद्यं लध्वम्भसि तरति रश्मिवनिग्धम् । तटिदनल शक्रचापोपमं च वज्रं हितायोक्तम् । इति । तथा च पयः प्रतरणादिना लिङ्गेन रत्नविशेषवचत्वजातिप्रत्यक्षं भवति । प्रतरणादीत्यादिनाऽभ्यास- पाटवादिकं गृप्यते । तथैव प्रकृतेपि " तथा च सन्ततिस्मृत्याऽनुगृहीतेन चक्षुषा । विज्ञायमानं त्राह्मण्यं प्रत्यक्षत्वं न मुञ्चती” त्यागमप्रामाण्योक्तदिशा त्राह्मण्यादीनां प्रत्यक्षत्वमेवेति भावः । न चात्रग्रहणमनुमितिरेव, लिङ्गज्ञानजन्यत्वादिति वाच्यम् । लिङ्गज्ञानस्येन्द्रिय सहकारिमात्रत्वेने - न्द्रियाणामेव प्राधान्यात् । अन्यथा संस्कारसचिवेन्द्रियजन्यायाः प्रत्यभिज्ञाया अपि प्रत्यक्षत्वं न स्यात् । तत्र तत्र करणखभावानुरोधेन चिचित्रसहकारिवर्गापेक्षणात् । सहकारिणं विना कार्यों- त्पत्त्ययोगाच्च । • तदुक्तं वार्तिके “न हि तत्करणं लोके वेदे वा किञ्चिदीदृशम् । इतिकर्तव्यता- साध्ये यस्य नानुग्रहेऽर्थितेति । ननु ब्राह्मण्यादीनां संस्थानरूपत्वे संस्थानव्यङ्ग्यत्वे वा प्रत्यक्षत्वमुप- पद्यते । तत्तु न सम्भवति, मनुष्येषु सर्वत्र संस्थानसाधारण्यात् । नापि ब्राह्मणादिमातापितृ जन्यत्वं ब्राह्मणत्वादि, कुम्भोद्भवादिषु अयोनिजेषु व्यभिचारात् । किन्तु " तमश्शूद्रं रजः क्षले ब्राह्मणे सत्व- मुत्तमम् । इत्येवं त्रिषु वर्णेषु विवर्तन्ते गुणास्त्रयः । इत्याथमेधिकपर्वोक्तक्रमेण " रजस्तमोभिभवे- नोद्रिक्तमत्ववत्वं ब्राह्मणत्वं, तमस्सत्वाभिभवेनोद्रिक्तरजोगुणवत्वं क्षत्रियत्वं रजस्सत्वाभिभवेनो- द्विक्ततमस्कत्वं वैश्यत्वं, रजस्सत्याभिभवेनाधिकोद्रिक्ततमस्कत्वं शूद्रत्वमितीत्थमेव वाच्यतया तेषु न प्रत्यक्षं प्रमाणं भवितुमर्हतीत्यत्र पूर्व “अबाधितानादिपरिग्रहेत्यादिनोक्तमपि समाधानं सह- ऎऩ्ऱु पॆरियोर्गळ् पेसियिरुप्पदु उण्डागिलुम्, अदऱ्कु “नाम् पिऱरिडम् कुऱ्ऱम् काण् पदु तवऱु, नम्मिडम् ऎव्वळवु कुऱैगळिरुक्किऩ्ऱऩवो? कुऱ्ऱमऱ्ऱवर् यार्?” ऎऩ्ऱु उब तेसिप्पदिल् नोक्कु। ‘‘पसुविऩ् नॆय् इदु ““इदु इऩ्ऩजादिसत्रम्” ऎऩ्ऱु अन्दन्द जादि
- ३६
- देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभङ्गे
- I
- Goma निर्वाहि
- Lenin ह्मणत्यादिजाति
- तमश्शूद्रे रजःक्षत्र” इत्यादिक app Gur शारीरगुणत्रयतारतम्यलक्षणजातिपक्ष के ही चार क्रमादिव of GunGov अयाधित- परिग्रहादिकक्षा प्रमाण।amb। मनुष्यत्वजातिGunf अयान्तरजातिठा & अनुलोमप्रतिलोम- ष्टान्तमत्र विशदयति- तमक्शूद्र इति । शारीरगुणत्रयेति । " न तदस्ति पृथिव्यां वा दिवि देवेषु वा पुनः । सत्त्वं प्रकृतिजैर्मुक्तं यदेभिस्यात्त्रिभिर्गुणैः” इत्युक्तया एकैकस्य मनसि चैवंविधत्रिगुण- परिणामकृतत्राह्मण्यादिकं वर्तते । तथापि तदागमापायि सवं सर्वत्र भवेच्च । तस्य वर्णाश्रमाद्यनि- यामकत्वेन प्रकृतेऽचिचक्षणात् शारीरेति । शरीरगतमामरणस्थायि तदधिकृत्य हि विधिनिषेधादि- प्रवृत्तिः । तत्रैव च परेषां विवादः । वारक्रमादीति । सूर्यगत्या प्रथमादितिथीनां मेपादिराशीनां चन्द्रसञ्चारेण कृत्तिका दिनक्षत्राणां च क्रमस्वीकारेपि, भान्यादिवारक्रमे नानन्यथासिद्धं लिङ्ग स्ति । अथाप्यनादिशिष्ट परम्परापरिग्रहेणैच तत्क्रमसिद्धिरिति यथा, तथा “यं ब्राह्मण” इत्यादि पूर्व। पूर्वपरिग्रहपरम्परयैव ब्राह्मण्यादिसिद्धिरिति भाव्यम् । ब्राह्मण्यादीनामदृष्टविशेपशक्ति विशेपादिरूप- त्वेपि पूर्वपूर्वपरिग्रहपरम्परैव प्रमाणमिति पुरस्तादुक्तम् । नन्वथापि चातुर्वण्यं मयासृष्टमित्युक्त- ब्राह्मण्यादिमनुष्यत्वावान्तरजातिसद्भावेपि ततोप्यधिकसूतमागधादिजातिसच्चे किं प्रमाणम् ? । तथा च सर्वा अपि जातयस्साङ्केतिक्य एवेति न जातिव्यवस्था सिद्धयतीत्यत्राह - मनुष्यत्वादीति । अनुलोथेति । पूर्वपूर्वजातीयपुंसो चरोत्तर जातीय स्त्रियामुत्पादिता अनुलोमारसचणः प्रादयः । एतद्वि- परीतक्रमेणोत्पादिताः प्रतिलोमास्यूतमागधादयः । अनुलोमप्रतिलोम परस्परसम्बन्धेन जातास्सङ्की- र्णाः । तथा च श्रीपाद्मसंहिताचचनं चर्यापादे प्रथमाध्याये “सत्वं रजस्तमश्चेति त्रैगुण्यं कमला- सन । तन्मयीं तनुमास्थाय ससर्जाहं पुरा प्रजा” इत्यारस्य त्रिगुणात्मकशरीरसंवन्धपूर्वकं सत्यादि- गुणोन्मेषकाले भगवता स्वमुखबाहूरुपादतो व्यवस्थितवर्ण सृष्टिमभिधाय तत्तद्गुणकर्तव्य विशेषाञ्चो- पदिश्यानन्तरं “शूद्राशूद्रस्य भार्यैका, सा च स्वा च विशस्स्मृता । ते च स्वा च क्षितीशस्य ताथ स्वाचाग्रजन्मन” इति वर्णानां विवाहयोग्य स्त्री नियमं प्रदर्श्य, “खासु प्रजास्सजातीयाश्चातुर्वर्ण्य- क मणम्, नीर्मेल् मिदन्दुवरुवदु मुदलिय अडैयाळङ्गळाल् काण्बदुबोल्, प्राह् मणादि जादिगळैयुम् अदऩ् अदऩ् विळैवाऩ सिल कार्यङ्गळैक्कॊण्डु काणलाम् ऎऩ्ऱुम् सिलवारायर्गळ् सॊल्लुवर्। इव्विदम् ब्राह्मण्यादिजादिगळ् अवयवङ्गळिऩ् अमैप्पु मुऱैदाऩ् ऎऩ्बदै ऒत्तुक्कॊळ्ळादु, सत्वम् रजस् मुदलिय कुणङ्गळिऩ् तूक्कल् ताऴ्त्तलाल् जादिल्यत्याणम् एऱ्पडुगिऱदु ऎऩ्बोर्क्कुम् नाम् सॊल्लुम् समादानम् इदुदऩ्, इऩ्ऱ ञायिऱु नाळै तिङ्गळ् ऎऩ्ऱ वासमुऱैगळै ऎप्पडि तॊऩ्ऱुदॊट्टु वरुवदाल् आसेबियामल् ऒत्तुक्कॊळ्ळुगिऱोमो? अव्विदम् इदिलुम् आक्षेपम् इरुक्कलागादु ऎऩ्ऱुदाऩ्। मऩिदऩ् लाम् ओर् इऩम् ऎऩ्बदु तविऱ मऩिदऩुक्कुळ् प्ाह्मण्यादि जादिबेदम् इरुक्कुमागिल् ‘अनुलोमम्, प्सदिलोमम्” मुदलिय सङ्गा
- ।
- Inf
- लोकायतिकभङ्गाधिकारः
- ३७
- सङ्कीर्णोत्पत्ति घटिना नवां २। चिजातीय संसर्ग विरोध।
- अभ्यत्वगर्दभत्वगोमायुत्वसारमेयत्वादिजातिभेद वेसराद्युत्पत्तिsanonin Go सङ्कीर्णोत्पत्ति ठ
- वैदिगमार्गम् वॆऱुम् जीवऩोबायम् मट्टुमऩ्ऱु। वैदिकमार्ग बहुविध नियमहेशोत्तर पित्रादिक्रमेण प्रवृत्तni Gunda Go बुद्धि- मितीरितम् । अपरेतरजाती च गुण्डगोळकसञ्ज्ञिते । जारै रुत्पादिता वर्णास्वर्णास्वेव भीरुपु । सभर्तृकासु गुण्डोसौ गोळको विधवासुतः ।” इत्यादिना, “प्रतिलोमानुलोमाभ्यां प्रतिलोमानु- लोमतः । बहवस्सङ्करा जाता यथाभीरादिजातयः " इत्यन्तेन सङ्करजात्युत्पत्तिप्रकारा बहवो दर्शि- ताः । पराशरमाधवीये चाचारकाण्डे द्वितीयाध्यायेऽस्य विस्तरो बोध्यः । घटिgion] ना इति । किमनुलोमादिषु ब्राह्मणत्वक्ष वियत्वाद्योरेकैकमस्ति ? उतोभयम् । अथवोभयातिरिक्तम् । आद्ये एतद्वा तद्वेति नियामकाभावः । द्वितीये विरुद्धजातिद्वयसमावेशप्रसङ्गः । तृतीये तथा क्वचिदप्यदर्शनेन प्रमाणाभाव इति कथमनुलोमादिजात्युत्पत्तिर्घटेतेति भावः । क्वचित्पितृगतजातिद्वयातिरेकेण जात्यन्तरोत्पत्तिं निदश्यैतत्समाधत्ते - अश्वत्यगर्दभत्वेति । इमा जातयः ब्राह्मण्यादिस्थानापन्नाः ! विजातीयसंसर्गेति । अश्वगर्दमींसंयोगेनेत्यर्थः । अत्र वेसरेत्येव पाठः । कल्पद्रुकोशे- “अथ वेसरः । सकृद्रभोऽश्वावरजस्सन्तुष्टो मिश्रजः क्षमी” ति पाठात् । वेसर:- Gar Ganga इति भाषायां प्रसिद्धः । तथा चात्र यथाऽश्वत्व गर्दभत्वा दिव्यतिरेकेण वेसरत्वादिरन्या जातिरङ्गीक्रियते, तथा प्रकृते- प्यनुलोमादौ ब्राह्मणत्वक्षत्रियत्वादिव्यतिरेकेण सूतमागधत्वा दिजाति स्वीकार इति तृतीय एव पक्षः प्रमाणवानित्याशयः । उत्पत्ति TiGun- उत्पचेस्सम्भववत् । सम्भवश्चात्त्राविरोधः । यदपि पूर्वमुक्तं “वैदिकमार्गस्य बुद्धिपौरुषहीन पुरुषजीविकार्थत्वमिति, तदपि निराकरोति- वैदिक- मार्ग इति । क्लेशोत्तरेति । स्नानोपवासतपः वलेशबहुळत्वादित्यर्थः । पित्रादिक्रमेणेति । प्रिय- हितपरमातृपितृगुरुप्रभृतिभिः प्रवर्तनादित्यर्थः । एतदुक्तं भवति - “ब्राह्मणस्य च देहोयं नोप- भोगाय कल्पते । इह क्लेशाय महते प्रेध्यानन्तसुखाय चेति” रीत्या सर्वस्वदक्षिणया सर्वत्रन्धुपरि- त्यागेन सर्वसुखविमुखो ब्रह्मचर्येण तपसा श्रद्धया यावज्जीवं गुरुकुल आत्मानमवसादयेदित्यादि- (कलप्पु) जादिगळ् उण्डागिऩ्ऱऩ ऎऩ्बदु ऎप्पडि पॊरुन्दुम्। मेल् जादिक्कारऩुक्कुक् कीऴ्जादिक्कारियिडम् पिऱन्दवऩ् अदुलोमऩ्। इदऱ्कु माऱिप्पिऱन्दवऩ् पादिलोमऩ्। जादियायुळ्ळदु कलवादु, कलन्दाल् जादियऩ्ऱु ऎऩ्ऱु चित्तान्दमल्लवा ऎऩ्ऱु इङ्गु सिलर् केट्पर्। कुदिरै कऴुदै मुदलिय जादिगळ् उण्डागियिरुक्क। कुदिरैक्कुम् कऴुदैक् कुम् उण्डागुम् कोवेऱुक्कऴुदै ऎऩ्ऱुम् ऒरु कलप्पु जादियिरुप्पदुबोल् कण्णाल् काण्बऩवऱ्ऱिल् कुऱ्ऱम् ऒऩ्ऱुम् सॊल्लमुडियादागैयाल् इङ्गुम् ऒरुविद तोलुम् इरुप्पदाय् तॆरियविल्लै।
- ३८
- पौरुपही नजीवि
- देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभ गतानुगतिकलोकवचनार्थ
- मूल DIऊ अविच्छिन्न सम्प्रदायका Lou
- याक्कि,उऱ्ऱदुबऱ्ऱु ऎऩ्ऩवुम् ऒण्णादु,
- शङ्कितं ३। Gun का ६०० का। अनादिवेद-
- ४६rgina oculijana Gun
- शरीरत्तै आत्मा ऎऩ्ऱदु तवऱु
- शरीर आत्मा नळीmoji अनुपपन्न। “अवयवितयेदं कुर्वाणः " ६६ श्लोक -
- प्रसिद्धबहुविधनियमक्लेशोत्तरत्वात् बुद्धिपौरुपहीन जीविकार्थत्वं न सम्भवति । नह्येवंविधविविध- दुःखसन्ततिभागिनी काचिज्जीविका भवितुमर्हति । पित्रादिक्रमेण प्रवृत्तत्वाद्गतानुगतिकलोक- चञ्चनार्थत्वमपि न सम्भवति । न हि पितरस्वं पुत्रं विग्रलभन्ते । ते पि स्वपितृभिर्विप्रलब्धाः, तेपि च तथेति चेत् । न तर्हि विप्रलिप्सुः कश्विदत्त भवति । यस्मात्प्रतारणशङ्का स्यात् । इदम्प्रथमत एव कश्चिदनुष्ठायापि धूर्तचकः पराननुष्ठापयतीति चेत् । किमसौ सर्वलोकविलक्षण एव । यस्स्वयं सुख- लवविधुर आत्मानं यावज्जीवमवसादयति । नह्येतावतो दुःखराशेः प्रतारणसुखं गरीयः । कथं चैनमन्ये प्रेक्षापूर्वकारिणोऽनुविदध्युः । केन वा चिह्नेनायमीदृशस्त्वया लोकोत्तरप्रज्ञेन प्रतारक इति निर्णीत इति । अधिकमुदयनग्रन्थादौ द्रष्टव्यम् । पूर्वोक्तं वैदिकमार्गस्य राजादि सङ्केत सिद्धसमय- तुल्यत्वमपि प्रतिक्षिपति - अनादिवेदमूलेति । Lii- मार्गः । & इत्येव पाटः । केनचित् कल्पितेत्यर्थः । Lima ima- सव्यदक्षिणहस्तविभागः । तत्र हि पूर्वपुरुपसङ्केतं विना नान्यन्मूलम् । न तथा वैदिकाचार इत्यर्थः । appp- अवर्जनीयतयाऽऽपतितं किञ्चि दातिष्ठ ।
- पूर्वं " शरीरप्राणवैश्वानरे” त्यादिनोक्तेषु शरीरात्मवादं निराकर्तुं प्रतिजानीते शरीरGw आत्मेति । स्थूलोहमित्यादीनाम् अयो दहतीति प्रतीतिवत्पृथक्प्रतिपच्यनर्ह संसर्गमूलकत्वेन भ्रान्तित्वस्यानन्तरमेव वक्ष्यमाणतया शरीरात्मवादस्य निष्प्रमाणकत्वादित्यर्थः । उक्तामेवानुपपत्तिं विवरीतुं देहात्मनो वैधम्र्म्य, वैधर्म्येपि स्थूलोहमित्यैक्याध्यासोपपत्तिं च सदृष्टान्तमाह- अवयव - तयेत्यादि महावाक्येन । ॥। बहिष्करणैर्वषु निरवयव को हङ्कारार्हः पुमान् करणातिगः । स्फुरति हि जनाः प्रत्यासरिमौ न विधिञ्चते तदधिगुरुतां शास्त्र रमेश ते पग्लोकिनि । इति श्रीरङ्गराजस्त वे
- वैदिगसम्ब्रदायम् पलविदगायक्लेसङ्गळ्, कडुम् नियमङ्गळ्, निऱैन्ददाय् इरुक्- कैयाल्, सिल सोम्बेऱिगळ् ताङ्गळ् वयिऱु वळर्क्क इव्विदम् कट्टिविट्टऩर् ऎऩ्ऱु सॊल्लमुडियादु। पाट्टऩार् तगप्पऩार् मुदलाग वन्द परम्बरैसम्बिरदायमाग इरुक्किऱ पडियाल्, इदिल् वञ्जऩैक्कु एदुम् इडमिल्ल । अनादिगालमाग वेदमूलमाय् इडैयऱादु ऒऴुगिळरुम् इन्द सम्ब्रदायत्तै इऩ्ऱु नेऱ्ऱु ऒरुवऩ् कट्टिऩ इडदुगै, वलदुगै, नडैमुऱैबोल् अलक्ष्यमाग ऒदुक्कित्तळ्ळवुम् मुडियादु।
- लोकायतिकभङ्गाधिकारः
- ३९
- Luig। शरीरा पाञ्चभौतिकपाणिपादादिसङ्घात “२५६०/६ शरीर” १६ mms cofou GumLG G♚mouni चक्षुरादिकरणकं विषय, चक्षुरादिकरणसंयोग ं ९won - Gunay, ज्ञाता आत्मा एकरूप सर्वावयवप्रदेश ॐ ॐ ॐ सुखादि- भट्टपराशरपादाः । एतदर्थश्च मूल एव स्फुटीभविष्यति । पाणिपादादिसङ्घातेति । अवयवितयेत्यस्येदं चिचरणम् । सिद्धान्ते सङ्घातातिरिक्तावयव्यभावात् । एतदुक्तं भवति । आत्मानोऽवयवसङ्घातात्म- कत्वे, आत्मप्रणिधानेऽवयवप्रणिधानस्यापि प्रसङ्गः । तथाचात्मसिद्धिः - “नियमित वहिरिन्द्रिय- वृत्तेरवहितमनसोऽहमिति स्वात्मानमवयतः करचरणाद्यवयवा न भासन्ते । स्थवीयसि चावयविनि शरीरेऽहमिति गोचरेऽभ्युपगम्यमानेऽवश्यमवयवप्रतिभा सेनाप्यन्वविना भाय्यम् । नास्ति सम्भवः, अवयवी स्थवीयान् प्रचकास्ति अवयवास्तु न केचन प्रथन्त इति । न चावयविनि वहिरिन्द्रिय- ग्राह्य एवायन्नियम इत्युत्प्रेक्ष्यम् । प्रमाणाभावात् । अन्तःकरणस्य केवलस्यावयविनि वृत्यसम्भवाच्च । बायोस्तु रूपाद्यभावात् केवलस्पर्शाधारतयोपलम्भः । तत्रापि तादृशानेकावयवप्रतिभासोरस्येव । स्पृश्यमान इव घटादाविति न तेन व्यभिचार” इति । इति । पाञ्चभौतिक्रेति । एतेन कार्यद्रव्य- गतानां आगन्तुकविशेषगुणानां कारणगुणपूर्वकत्वनियमेन कथमतत्पूर्वकश्शरीरे चैतन्यगुणरसम्भवे- दिति सूचितम् । “पञ्चभूतसङ्घाते” त्यनुक्त्वा “पाञ्चभौतिकपाणिपादसङ्घाते” त्युक्तथाऽधिकया, शरीरे चैतन्याङ्गीकारे, शरीरस्य पाणिपादादिसङ्घातरूपत्वेन पाणिपादादिषु प्रत्येकं तदङ्गीकार- प्रसङ्गेन शरीरस्यानेकचेतनाधिष्ठितत्वप्रसङ्ग इति दोपोपि दर्शितो भवति । “सङ्घातपरार्थत्वा” दित्यु- क्तरीत्या शयनासनादेखि शरीरस्यापि सङ्घातात्मकस्य परार्थत्वेनात्मनश्चापरार्थत्वेन कथमुभयो- रैं क्यमिति कथनाय सङ्घातशब्दप्रयोगः । एवं युक्तिमात्रेण तयोर्भेदं निरूप्यं प्रत्यक्षतोपि निरूप- यति- शुक्र शरीर इति । “इदङ्कुर्वाण” रित्यस्य विवरणमिदम् । अहमिति प्रत्यगर्थ- तया भासमानस्यात्मन इदमिति परागर्थतया भासमान देहा भेदो नोपपद्यत इत्याशगः । “चहिष्कर- " रित्यस्यार्थ विवृणोति - चक्षुरादिकरणेति । “स्फुरती” त्युचरार्घादाकृष्यते । शरीरं नात्मा बहिरिन्द्रियग्राह्यत्वात् घटवदित्यनुमानमिहाभिप्रेतम् । “बहिष्करण रेवेत्यवधारण गर्भत्वमभिप्रेत्याह- चक्षुरादिकरणसंयोगi D♚Gurj। इति । अत्र GTBAimurgi इत्यस्य पश्चात्तनेन
- इऩि शरीरमे आत्मा ऎऩ्ऱ विषयम् ऎडुत्तुक् कऴिक्कप्पडुगिऱदु। शरीरम् इरुक्कुम् पडियैप् पार्प्पोम्। आत्माविऩ् तऩ्मैगळैयुम् आराय्वोम्। इदु इरण्डुम् ऒसे वस्तु ऎऩ्ऩलामा कूडादा ऎऩ्बदु अप्पोदु विळङ्गुमल्लवा? शरीरम् पञ्जबूदङ्गळा- लाऩ कै काल् मुदलिय पऱ्पल अङ्गङ्गळिऩ् कूट्टु, ‘इन्द उडल् ऎऩ्ऩुडैयदु” ऎऩ्ऱु नाळ् ऎऩ्ऱ आत्मावैविड वेऱुबट्टुत् तोऩ्ऱुगिऱदु। कण् मुदलिय ज्ञाऩक्करुविगळाल् तोऩ्ऱि, अक्करुविगळ् वेलैसॆय्यादबोदु तोऩ्ऱुवदिल्लै। आत्मावो, ऒरुमित्त
- ४०
- देशिका शयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभङ्गे
- कण्ठ प्रतिसन्धाता Quini अहम्बुद्धिविषयon बाह्येन्द्रिय Ganga, समाहित कर- पाऊल प्रत्याहरणदशे का @ung देहpani।
- १०१३ zimburghii इत्यनेन अन्वयः । तथा चानेन वाययद्वयेन देहात्मनोरस्वभावद्वयस्य समुच्चयः उक्तो भवति । बाह्येन्द्रियप्रत्याहरणदशायामप्यात्मभानस्याग्रेऽवैच वक्ष्यमाणतया तद्विरद्ध- स्वभावो देहो नात्मेत्यर्थः । एतावता देहधर्मानुक्त्वा अथात्मस्वरूपमाह - ज्ञाताना इति आत्मनो ज्ञातृत्वमेव देव्यावृत्तौ पर्याप्तं लिङ्गमित्याशयेन ज्ञातेत्युक्तिः । तदुक्तमात्मसिद्धी- दृढ एव शरीरे विरोधिगुणापातमन्तरेण कुसुमविलेपनगन्ध इव निवर्तमान चैतन्यसुखादिर्न तद्गुणो भवितुमर्हति । न खलु तद्विशेषगुणा रूपादयस्तथा निवर्तन्ते” इति । “निरवयवक” इत्येतत् विशदयति- एक रूप इति । अनेन फलितमाह - सर्वावयवेति । अवयवसङ्घातस्य जीवत्वे समुदायस्य प्रत्येका- नतिरेकादात्मनोऽनेकरूपत्वप्रसङ्ग: । एकस्यैवावयव विशेषस्य तच्चे तु सर्वशरीरव्यापि सुखादिप्रति- सन्धानं न स्यात् । अतिरिक्तजीवाङ्गीकारे च हृदयादिप्रदेशविशेषस्थितस्य तस्य धर्मभूतज्ञानव्यात्या सर्वात्रयवप्रत्यासत्तेरविशिष्टत्वात्सर्वशरीरव्यापि तदनुसन्धानं युज्यत इति भावः । अहङ्कारार्ह इत्य- स्यार्थ दर्शयति- अहम्बुद्धिविपय इति । “करणातिग” इत्युक्तं विवृणोति - बाह्येन्द्रिय क ar]Go इति । करणातिगस्यैव स्फुरणोक्त्या फलितमाह- समाहितं इति । अवहितस्येत्यर्थः । प्रत्याहरणदशेति । अत्र “स्वविपयासम्प्रयोगे चित्तस्वरूपानुकार इवेन्द्रियाणां प्रत्याहार” इति पातञ्जलमूत्रम् । “यथा मधुकरराजं मक्षिका उत्पतन्तमनृत्पतन्ति, निविशमानमनुनिर्विशन्ते, तथे- न्द्रियाणि चित्तनिरोधे निरुद्धानीत्येष प्रत्याहार” इति व्यासभाष्यम् । वाचस्पतिरपि - चित्तमपि मोहनीयरञ्जनीय कोपनीयैश्शब्दादिभिर्विपयै र्न सम्प्रयुज्यते । तदसम्प्रयोगात् चक्षुरादीन्यपि न संयुज्यन्त इति सोयमिन्द्रियाणां चित्तस्वरूपानुकार” इत्याह ! श्री विष्णुपुराणेपि- शब्दादिष्वनु- रक्तानि निगृह्याक्षाणि योजयेत् । कुर्याच्चित्तानुकारीणि प्रत्याहारपरायण इति प्रोक्तम् । प्रत्याहरण- दई।nigi इत्यपिना धारणध्यानादिदशा ग्रहणम् । उत्तरोत्तरदशासु वैशधं भाव्यम् । तथा च न्याय- परिशुद्धिः - अपि च समाहितधियामस्मदादीनामपि निरुद्धबाह्यकरणवृत्तीनां मात्रया मनःप्रणिधा- नेपि, गृहालोकयोरिव देहदेहिनोभेदोपि स्फुरत्येव । निप्पन्नसमाधीनान्तु विशदतम इति विशेष इति । “एनमात्मा स्वतस्सियन् आगमेनानुमानतः । योगाभ्यास वास्पष्टं प्रत्यक्षेण प्रकाशत इति च यामुनाचार्याः । स्पुरतीत्यस्यार्थान्तरमभिप्रयन्नाह - देह इति । अनयोर्यद्यपि भेदस्स्फुरति, अथापीत्युत्तरत्रान्वयः Gaung- वैधम्यं । तदुक्तं यामुनाचायें- “उत्पत्तिमधात् वस्तुवाय् तोऩ्ऱुगिऱदु। शरीरत्तिऩ् ऎल्ला इडङ्गळुक्कुम् पॊदुवाय् स सदुक्कादि- कळै उणरुगिऱदु।शरीरत्तैप्पोल् इदु ऎऩ्ऱु तोऩ्ऱामल् नाऩ् ऎऩ्ऱु तोऩ्ऱुगिऱदु।
- लोकायतिकभङ्गाधिकारः
- ।
- ४१
- वेऱुबाडु तोऱ्ऱागिऱ्क, काय्न्द इरुम्बिल् ऎऎसऎक् काण्गिऱऩ्, इलम्बु सिवन्ददु सऩमा- @p१&mGunGoo संसर्गविशेष Go ‘स्थूलोह” मित्यादिप्रत्ययव्यवहारा Girn- पारार्थ्यात्सन्निवेशविशेषतः । रूपादिमुच्चाद्भुतत्वाद्देहो नात्मा घटादिवत् । सछिद्रत्याददेहित्वाद्देहत्वा-। न्मतदेहवत् । इत्यादि साधनैर्न्यायै निषेध्य वर्ष्मणश्चिति” रिति । अथ " जनाः प्रत्यासत्तेरिमौ न विविचत” इत्यस्य समुचित दृष्टान्तप्रदर्शन पूर्वक वाक्यार्थमाह- rip-Qgii ड्रवि । “तप्त- रक्तमयो दहती” त्यादौ कृष्णेऽनुष्णे यायःपिण्डे वह्निधर्माणां रक्तत्वदाहकत्वादीनां पृथक, प्रति- पश्यनर्ह संसर्गविशेषवशाद्यथाऽऽरोपः, व्यवहारथ भवति, तथैच शरीरस्यात्मा पृथक्सिद्धत्वेन तद्धर्माणां स्थूलत्वादीनामात्मन्यारोपपूर्वकं " स्थूलोहं कृशोह” मित्यादयो व्यवहारा भवन्तीत्यर्थः । “तदेवं चैतन्यस्वभावः परिस्फुरन्नपि अयमात्मा गम्मीरजलाशयचर मीनवत् जलसंसृष्टक्षीरवच्च न विचिच्य स्फुटं चकास्ती ‘ति यामुनमुक्तिरिह भाव्या । इयांस्तु विशेषः- पूर्वत्राधेयाग्निधर्माणा- माधारेऽयस्यध्यारोपः । इह त्याधारदेहधर्माणामाधेये आत्मनीति । एतच्च तत्र तत्र प्रवृत्तेनेन्द्रियेण तत्तद्धर्माणामेव ग्राह्यत्वेन, देहविशेष्यकं चाक्षु ज्ञानेन देहधर्माणामेवावगाहन सम्भवादुक्तम् । आत्म- नश्च चक्षुराद्ययोग्यत्वात् । न चैवमपि दृष्टान्ते अप्रेरयसश्च चक्षुरादिग्रहणयोग्यत्वात्कदाचिदयोधर्मा अपि बहावारोप्यन्ताभिति वाच्यम् । आरोपे सति निमित्तानुसरणात् । न हि निमित्तमस्तीत्यारो- पोवश्यम्भावी । बुद्धेरपुरुपतन्त्रत्वात् । वस्तुतस्तु प्रकृतम्पि आधेयधर्माणामेवाधारे आरोपः । शरीरस्य आत्मानं प्रत्याधेयत्वाद्विधेयत्वादेति । प्रत्ययो ज्ञानम् । व्यवहारशब्दप्रयोगः । " तदधिगुरुतां शास्त्र” मित्यादेश्त्वयमर्थः । हे जश! ते शास्त्रं त्वदाज्ञारूपं शास्त्रं, परलोकौस्तित्ववादिनि आस्तिके अधिकारिणि, अधिगुरुतां प्रवर्ततां चरितार्थमस्त्विति ।
- १
- यदप्युक्तं " वाघिusi॥।” इत्यादिना स्थजादिप्रत्यक्षस्या “ग्निरुष्ण”” इत्यादि प्रत्यक्ष तुल्यत्वं, तदपि दूषयति- दीपवयति । अयं भावः- “सेयं दीपज्वालेति प्रत्यभिज्ञा- प्रत्यक्षस्य नैक्यं पूर्वापरज्वालयोविन्दयः । चर्तितैलाद्यवयवसंयोगरूपकारणभेदेन प्रतिक्षण ज्याला-
- कण् मुसुळिय इन्द्रियङ्गळाल् काणमुडियामल्, मऩम् कुवित्तु तियाऩिप्पवऩुक्कु समा श्री- निलैयिल् काणप्पडुगिऱदु। आग इन्द वेऱ्ऱुमैगळाल् इरण्डुम् वेऱु ऎऩ्ऱु अऱियलाम्। ani Agin p। ३६०p - हरिक्किऱोम् इरुम्बु वेऱु कॆरुप्पु वेऱु। इरुम्बु सिलप्पऩ्ऱु। करुप्पु। अदु सुडादु आऩालुम् पेऱ्क ऱियबडि पेच्चु वऴक्कुगिऱदु अदुबोलवे काऩ् करुप्पऩ् इर कवऩ् ऎऩ्ऱाप्पोलुळ्ळ वऴक्कॆल्लाम्। इरण्डु पॊरुळ्गळ् पिरिविऩ्ऱि ऒऩ्ऱिगिऩ्ऱाळ्’ ऒऩ्ऱिऩुडैय तऩ्मैगळ् मऱ्ऱॊऩ्ऱिल् एऱिट्टु पाऩ्बसम् मारुडिच् चॊल्लुगिऱोम्। अदुदाऩ इसण्डिडत्तिलुम् मेऱ्कूऱिय व्यवहारत्तुक्कुक् कारणम्। मेलुम् नेऱ्ऱि
- १
- ४२
- I
- देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभने
- ।
- Bor poor। दी पेचयप्रत्यभिज्ञादिकii GunGoo अन्यथासिद्धिसम्भावण नान्ना प्रत्यक्ष “अग्निरुष्ण” इत्यादि प्रत्यक्ष &Gornnaai GandvocounGv। अनन्यथासिद्धव्यतिरेकप्रत्यय - मेदावश्यम्भावात् । ऐक्यप्रतीतिस्तु साजात्यालम्बनाप्युपपद्यते, अचिरनिर्वापितारोपितदीपज्वाला- वत् । ततश्च तत्प्रत्यक्षं सम्भाव्यमानान्यथासिद्धि । एवं " स्थूलोह” मित्यादिप्रत्यक्षमपि " रक्त- स्स्फटिक” इतिवत् संसर्गविशेषमूल भ्रमरूपत्वादन्यथासिद्धमिति । एतेन “प्रत्यक्षं कथमन्येन वाधाई भवति ? सर्वेभ्यस्तस्य मलीयस्त्वात्” इति चोद्यं परिहृतं भवति । असम्भाव्यमानान्यथासिद्धेरेव तस्य प्राचल्यव्यवस्थापनात् । इदं चाग्रे भविष्यति । अग्निरुष्ण इति । नह्यस्य पूर्वस्येव कथञ्चिदपि अन्यथा- सिद्धिस्सुवचा । यद्यपि कस्यचिद्धातुवैपम्यादिना “अग्निरनुष्ण” इति विपरीतप्रत्ययो भवति, तथापि तस्य दोपमृलतायास्सर्वसम्प्रतिपन्नत्वेन, न तेन, उष्णत्वप्रत्यक्षस्य बाधादिकमिति बोध्यम् । ननु दीपैक्यप्रत्यभिज्ञाया ज्वाला भेदानुमानेनास्तु वाधः । इयं दीपज्वाला पूर्वतो भिन्ना, तत्सा- मग्रीभिन्नसामग्रीप्रसृतत्वादिति । स्थूलोहमित्यादीनान्तु न तथा बाधो ददृश इत्यत्राह- अनन्यथा- सिद्धव्यतिरेकेति । मम शरीरमिति व्यतिरेकप्रत्ययात्, अहं शरीरमिति कदाप्यप्रत्ययात् तेन तदन्यथासिद्धेर्दुर्धचत्वात्, तस्य भेदसाधकत्वेन, देहात्मनोर्भेदस्सिद्ध इति स्थूलोऽहमित्य भेदबुद्धि- र्चाधितेत्यर्थः । ननु विवेकिनां " मम शरीर” मिति शरीरात्मनोर्भेदे प्रतिपन्ने कथं स्थूलोह मित्य- भेदारोपोदयः । “इमौ जपास्फटिकी” इति भेदे प्रतिपन्ने कथं वा “रक्तस्स्फटिक इत्यभेदभ्रमः । जपात्वस्फटिकत्वाभ्यां भेदग्रहेपि, रक्तत्वस्फटिकत्वाभ्यां भेदाग्रहाद्भवति तादृशोऽभेदभ्रम इति चेत्, इहापि अहन्त्वशरीरत्वाभ्यां भेदेऽवगतेपि, अहन्त्वस्थूलत्वाभ्यां भेदानवगमात् स्थूलोहमिति अभेदबुद्धिर्जायत एव । अहन्त्वस्य स्थूलत्वाविरोधित्वात् इति गृहाण । तदुक्तं चण्डमारुते- “स्थौन्यं नाहमर्थभेदः । न चाहन्त्वं स्थूलत्वावच्छिन्नप्रतियोगिताकभेदः । शरिरे च शरीरत्वमेवा- हमर्थभेदः । अतस्तद्ब्रह्नेपि भ्रमोपपत्ति” रिति । इयांस्तु विशेषः स्फटिके उपाधर्मलौहित्यमात्त्रारोपः, न तु जपायाः, प्रकृते तु स्थौल्यस्य तद्धर्मिणश्वोभयस्याहमर्थ आरोप इति ।
- ननूक्तमेव " मम शरीर” मित्यादेश्शिला पुत्रकशरीरव्यपदेश तुल्यत्वमित्यत्राह- यम शरीरमिति । शिलापुत्रकातिरिक्तशरीरसद्भावस्य सर्वप्रमाणवाधितत्वेन शिलापुत्रकस्य शरीरमित्यादौ लिरुन्दु तूङ्गाविळक्कु ऒरेगॊऴुन्दाय् ऎरिगिऱदु” ऎऩ्गिऱोम्। ज्वालैयै ऒऩ्ऱॆऩ्- ऱालुम् अदु ऒऩ्ऱऩ्ऱु। अव्वप्पोदु ऎण्णॆय्यैक् कुडित्तु, तिरियैत् तिऩ्ऱु वॆव् वेऱु ज्वालैगळ् अङ्गु किळम्बुगिऩ्ऱऩ। अवै ऒऩ्ऱुबोलिरुप्पदाल् ऒऩ्ऱॆऩ्गिऱोम्। आगैयाल् ’ नाऩ् इळैत्तवऩ्” इत्यादि व्यवहारङ्गळ्, नॆरुप्पुच् चुडुगिऱदु” ऎऩ्बदु पोल् उण्मैयाऩ पेच्चल्ल। “ऎऩ्ऩुडैय इळैत्त उडल्” ऎऩ्बदुदाऩ् सरियाऩ
- लोकायत्तिकभङ्गाधिकारः
- ४३
- Goo देहात्मभ्रम याधितomis।
- मम शरीरम्” नां पुलकशरीरादिदृष्टान्त अनुपपन्न। “ममात्मा” ना
- UnGo, “मम गृहम् "
- Lorra )। प्रत्यक्षविरुद्ध
- corriGunGoo अर्थान्तर
- प्रत्यय ॐ ॐ ॐ ॐ याघिधान्यार्थ १०।or शिला- आत्मशब्द स्वरूपपर्याय Lorn ऊ-
- LGBp शरीरशब्द का दृष्टान्त-
- अनुमानागमप्रवृत्ति ११६ ६०० दोपशङ्कानर्हप्रत्यक्षविषय।
- पष्टया औपचारिक्कत्वेनारोपितभेदविपयकत्वस्वीकारान्न तत्तुल्यत्वमिति भावः । यत्तु “मम शरीर- मिति निर्देशो “ममात्मे “तिवद्गौणो भविष्यति’ इत्युक्तं, तत्राप्याह- ममात्मेति । “आत्मा जीवे धृतौ देहे स्वभावे परमात्मनी " त्यादिकोशानुसारेणात्मशब्दस्य स्वरूपवाचितया, “मम स्वरूप " मित्यादाविव तादृशव्यवहारस्य भेदसाधकत्वं न युज्यते । अस्मच्छन्दस्यात्र देहादिविशिष्ट परतया आत्मस्वरूपशब्दयोश्च स्वरूपमात्र निष्कर्षकत्वात् पष्ठयुपपत्तिः । शरीरशब्दस्तु न क्वापि स्वरूपपरः प्रयुक्तः, प्रत्युत “मम गृह” मित्यादौ गृहादिशब्दवत् अर्थान्तरवाची दृष्ट इति न स आत्मशब्द- स्थानीय इत्याशयः । ननु शरीरस्यैवात्मत्वं प्रत्यक्षाधिगतम् । न च प्रत्यक्ष प्रतीपतया पराक्रमितुं अनुमानागमौ प्रभवतः । व्याप्तिव्युत्प च्यादिग्रहणे ताभ्यां तदपेक्षणात्, अन्यथा प्रपञ्चसत्यत्वप्रत्यक्षं तन्मिथ्यात्वानुमानानि बाधन्तां, विजयन्तां च ग्रावप्लवनवाक्यादीनि प्रत्यक्षविरुद्धानि । तथा च “अवयवितयेदङ्कुर्वाणै” रित्युक्तानुमानानि आगमाश्च कथं प्रत्यक्षविरुद्धं देहातिरिक्तात्मानं साध- यिष्यन्तीति शङ्कायामाह - प्रत्यक्षविरुद्ध इति । अवेदं बोध्यं सत्यं दोपशङ्का नई प्रत्यक्षे अनुमानागमौ न प्रतिप्रवर्तेते । नदर्हेतु कामं प्रतिबन्धं कुर्वत एव । दोपाथ क्वचिद्विपयगताश्चाक- चक्यादयः क्वचिच्च करणगता अङ्ग्न्यवष्टम्भतिमिरादयः । तेषु उत्तरेपामपसरणमेव तत्र तन्मूलक- प्रत्यक्षस्य बाधकमिति यद्यपि न तेषु अनुमानागमादीनां वाधार्थमपेक्षा विद्यते, तथापि यत्र विषय - गता दोपा विपरीतदर्शनं विदधति, तत्र विपरीतवासनावशादुत्तरोत्तरतादृक्प्रत्ययप्रवाहनिरोधायानु- मानागमादीनामवश्यमपेक्षितत्वं सर्वसम्प्रतिपन्नम् । यथा ज्वालैक्य प्रत्यक्षवाधाय तद्भेदानुमानं, सॊल्। पॊम्मै ऎऩ्बदु उयिरऱ्ऱ वॆऱुम् उडल्मात्तिरम् ऎऩ्बदु ऎल्लोरुम् ऒप्पिऩ तागैयाल् ‘‘पॊम्मैयिऩ् उडल्” ऎऩ्बदु नेर्मैयाऩ पेच्चागादु। आगैयाल् अदु इङ्गु उदाहरणमागादु। आऩाल् ऎऩ्ऩुडैय आत्मा ऎऩ्ऱुम् उलगिल् पेच्चु वऴङ्गु- वदाल्, ‘नाऩ् वेऱु आत्मा वेऱु” ऎऩ्ऱु प्राप्तमागादा ऎऩ्ऱु सिलर् केट्कलाम्। अदु अव्वाऱु अऩ्ऱु। अङ्गु आत्मा ऎऩ्बदऱ्कु स्वरूपम् ऎऩ्ऱु अर्थमागैयाल्, यारु टैय स्वरूपम् ऎऩ्ऱु केट्पवरुक्कु ऎऩ्ऩुडैय स्वरु म् ऎऩ्ऱु विडैदरुवदुबोल “ऎऩ्ऩुडैय आत्मा” ऎऩ्ऱुम् पदिलळिक्किऱोम्। ऎऩ्ऩुडैय वीडु ऎऩ्बदुबोल् ऎऩ् ऩुडैय शरीरम् ऎऩ्ऱ सॊल्। आगैयाल् अदु इङ्गु तिरुष्टान्दमागादु। प्रत्यक्षत्- तुक्कु ऎदिराग ऊहित्तल् सॊल्लल् मुदलियऩ सॆल्लुबडियागादे। इङ्गु “नाऩ् इळैत् तवऩ्” ऎऩ्बदु प्रत्यक्षमायिऱ्ऱे ऎऩ्ऱवादमुम् सरियल्ल। उण्मैयाऩ प्रत्यषत्तिऱ् कल्लवो अत्तगैय मदिप्पु, मेलॆडुत्त प्रत्यक्षम् सममायिऱ्ऱे।
- ऎ
- ५-
- ४४
- तत्त्वान्तर
- देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभ
- “का पृथिव्यादिक Confu Car
- ४GurG Div” नसान्ना Garফ(क)।
- तार्क यथासम्भव प्रमाणan Gov सिद्धि ॐ sunario, अतीन्द्रियविषयक योग्यानुपलभबाधा LLC
- शास्त्रप्रवृत्ति Goolgaum pulis gms।६।२oorpio -
- आत्मधर्मभूनज्ञानादीनामुत्पत्तिविनाशप्रत्यक्षोपमर्दनाय तन्नित्यता वेदका ग्रमश्चापेक्ष्येते । प्रपश्च सत्यत्व, ग्रावनिमज्जनादिप्रत्यक्षस्य तु मात्रयापि दोषशङ्काकळङ्कितत्वाभावात्, न तद्विप्रतीपतया अनुमाना- गमोदयः । एवं च प्रकृते देहात्मप्रत्यक्षस्य प्रत्यासत्यादिदोपमूलकत्वात् पूर्वोक्तानुमानागमयो- स्तद्वाधकत्वं युज्यत एवेति । एतचच्चं चास्मदीयाद्वैतरत्नतच्चपरीक्षायां चरमप्रकरणे
- द्रष्टव्यम् ।
- ननु पृथिव्यादिद्रव्यश्चतुष्टयातिरेकेणासाभिस्तत्त्वान्तरानङ्गीकारादर्थतस्तत्सङ्घातभूत- शरीरस्यैवात्मत्वमापतितमिति यदुक्तं पूर्वं तदपि दण्डयति - पृथिव्यादिकां इति । “न ंptaji” इत्यस्योपरिष्टात्, “अनुपपन्न” मित्यनेनान्वयः । यथासम्भवमिति । “अत्र पक्षी पततीत्यादि - प्रत्यक्षेण, “आत्मन आकाशस्सम्भूत” इत्याद्यागमेन चाकाशस्य, आगमेनैव आत्मनः, एवं काला- दीनां च तथातथा सिद्धिरिति भावः । " प्रमाणarG” इति बहुवचनं, प्रत्यक्षवदनुमानागम- योरपि स्वमते प्रामाण्यसमर्थनादुपपद्यते । ननु आत्मादीनामनुपलम्भबाधितत्वात् “असन्निकृष्ट- याचा च द्वयमत्र जिहासितम् । ताद्रूप्येण परिच्छित्तिस्तद्विपर्ययतो पिवे” ति वचनेन, बाधिते शास्त्र- प्रवृत्ययोगावगमात् कथमात्मादीनामागमात्सिद्धि रित्यत्राह - अतीन्द्रियविषयेति । न केवलमनुप। लब्धिरभावसाधिका, अपि तु योग्यस्य सत अनुपलब्धिः । योग्याचाऽनुपलब्धिः । योग्यस्य- इन्द्रियसन्निकर्पादिप्रत्यक्ष सामग्री प्राप्तस्य । योग्याप्रतियोगिसच्चप्रसञ्जनप्रसञ्जिनप्रतियोगि कत्व- रूपयोभ्यतावती । यदि स्यादुपलभ्येतेत्येचं प्रसञ्जनार्हेत्यर्थः । अन्यथा अनुपलब्धिमात्त्रेणाभाव- साधने तया पिशाचादीनामप्यभावनिश्चयापातः । तथा चातीन्द्रियात्मादिविषये योग्यानुपलब्धि- कृतबाधाभावेन शास्त्रप्रवृत्तिर्निरर्गलेति भावः । उक्तानङ्गीकारे उपनिपतदनिष्टं उपदिशति -
- p
- इति । प्रमाणसिद्धाकाशात्मादीनामनङ्गीकारे तथात्वेन भवदभिमतपृथिव्यादिपदार्थवर्गोपि निगी- र्यन्त माध्यमिकादिभिः, घटादिभ्यवहारा अर्थशून्या व्यवहारत्वात्स्यानव्यवहारवदिति । अतश्शून्य- चाद एव शरणं तव भवेदिति भावः । ननु “यन्नोपलभ्यते, नघ्नास्त्येव, विपरीतन्त्वस्ति” इत्येष एव निर्णयः । किमनुपलब्धौ। यो यताविशेषाग्रहेोति बदतश्चक्राव्यति उदयनोपालम्भ उदाहरति-
- प्रुदिवि मुदलिय नाऩ्गु पॊरुळ्गळ् तविऱ वेऱॆदुवुम् इल्लैयॆऩ्गिऱीर्गळ्। आङ्गाङ्गु आगासम् मु।तलियऩवुम् वेऱु प्रमाणङ्गळाल् किडैक्किऩ्ऱऩवे। पुलऩ्गळुक्- कुप् पुलप्पड मुडियाद धर्मादिगळै पुलप्पडविल्लै ऎऩ्ऱमात्रत्तिऩाल् तळ्ळक्कूडादु।लोकायतिकभहाधिकारः
- onious, अनुपपन्नः योग्यायोग्यविभाग अनुपलम्भमात्र BIG वस्तु ६७ & “गृहाद्वहिर्गतश्चार्वाकस्सोरस्ताडं शोकविकलो विक्रोशत्” न
- ४९
- उपालम्भितां भूतचतुष्टयसंयोग विशेष? Gou किण्वादिसंयोग मदशक्तयादिक CnGo चैतन्यगुण Opi&pGpoorp प्रत्येकसमुदायादिविकल्प Goo दूषितः । शरीरावयव
- Guvoomi
- Gu चेतन Gaming ग्रामसमाधि परस्परगृहीतप्रतिसन्धानdoio JaLG परस्प रोपकारनियमpucumis। Sajna अचयवि ६GB द्रव्यान्तरणं Sp ५ Glasi १० वैशेषि-
- योग्यायोग्येति । तदुक्तं कुसुमाञ्जली तृतीयस्तत्रके- गृहाद्रहिर्निगतथार्थाको चराको न निवर्तेत । प्रत्युत पुत्रदारधनाद्यभावावधारणेन सोरस्ताडं शोकविकलो विक्रोशेत्” इति । अत आचार्यैरन तदेकदेशोऽनूदित इति भाव्यम् । लेखकानां वा इदमर्धजरतीयमाचरितम् । अयं तदर्थः- चार्वाके गृहाद्रहिर्निर्गते सति गृहे स्थितानां तदनुपलब्ध्या तदभावावधारणे न स पुनर्निवर्तेत । बहिर्गत च तस्य पुत्रदाराद्यनुपलब्ध्या तदभावावगतौ सोरस्तार्ड शोकविलापादिप्रसङ्ग इति ।
- NOW
- “तेभ्यः चैतन्यं किण्वादिभ्यो मदशक्तिवदिति पूर्वोक्तमपि दृपयति भूतचतुष्टयेति । प्रत्येक समुदायेति । प्रत्येकं चे चैतन्यं, शरीरे नानाचेतनोपलब्धिप्रसङ्गः । समुदाये यदि, सङ्घाता- नात्मकात्मोपलब्धिविरोधप्रसङ्ग इति दूषितप्रायमेवेत्यर्थः । प्रत्यवयवं पृथवचैतन्याङ्गीकारे दुरुद्वरं दूपणान्तरमाह- शरीरावयवेति । ग्रामसमाधीति । अनेकग्रामण्यधिष्ठितग्रामवदित्यर्थः । ततश्च फलितमाह- परस्परगृहीतेति । नानापुरुषेविचैकदेहस्यचेतनेष्वपि स्मृत्यनुभवयोस्सामानाधिकरण्य- विरहेण “दृष्टमेव स्पृशामीत्यादि परस्पर गृहीतार्थप्रतिसन्धानं न स्यादित्यर्थः । उपकारनियनेति- न केवलं उपकारानियम एव, अपि तु ऐकमध्यानिय मेनोपकारानियगचत् कदाचित्पाणिपादादिकं परस्परं कलहायेतेत्यपि भावः । ननु न पृथिव्यादिभूतचतुष्टयसमुदायस्य देहत्वं किन्तु तनो जातस्थातिरिक्तावयविन एवेति नोक्तदोष इत्याह- DarjigGa इति । पृथिव्यादिनेत्यर्थः ।
- अवै उण्डॆऩ्ऱु शास्त्रम् सॊल्लुम्, उण्मैयै मऱैक्कमुयऩ्ऱालुळ्ळदुम् पोगुम्। काणक्कूडियवै कूडादवै ऎऩ्ऱ वरम्बिऩ्ऱि, काणादमट्टिलेये इल्लै ऎऩ्ऱु तुणिन्दु
- वोरै मुऩ्ऩोर्गळ् पऴित्तुळ्ळार्गळ्। ‘वीट्टैविट्टु वॆळियिल् सॆल्ल पुऱप्- पट्ट सार्वागऩ्, नडुवऴियिल् मऩैवि मक्कळैक् काणादु ‘इल्लैयवर्गळ्’’ ऎऩ्ऱु तीर्मा- ळित्तु मार्बिलडित्तुक्कॊण्डु तुयाम् ताङ्गादु अऴट्टुमे ऎऩ्ऱु। मण् जलम् मुदलिय पॊरुळ्गळिऩ् कूट्टुऱळिल् देहत्तिल् पुत्ति ऎऩ्ऱ कुणम् पिऱक्किऱदु। पाळयैक्कीऱिऩ पोदु वडियुम् मदुविऩ् मयक्कुम् सक्तिबोल ऎऩ्बर्। इङ्गु नाम् केट्किऱोम्।उडलिऩ् ऒव्वॊरु उऱुप्पैयुम् तऩित्तऩिये पुत्तियुळ्ळदु ऎऩ्गिऱाया? अप्पोदु ऎऩ्ऩवागुम् तॆरियुमा? ओरुरुक्कुप् पलवदिगारिगळ् इरुन्दाल् आवदुबोल ऒऩ्ऱु सॊऩ्ऩदै मऱ्ऱ ऱॊऩ्ऱु केळादु ऒऩ्ऱुक्कॊऩ्ऱु उदवमऱुत्तु कलहम् पिऱक्कुम्। पल उऱुप्पुक्कळ्
- ।
- ४६
- देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभ
- कादिकां Ganovonin अर्थ सम्प्रतिपत्नोपादानावस्थाविशेषळं @ अपूर्व
- द्रव्य- विशेष प्रत्यक्षादि सिद्धिLOngii, अनन्यथासिद्धप्रत्यभिज्ञावलयं निरस्त अवयविकता के लणं श्रवयवगतविशेषगुणां Bong Gun अचयवि विशेषगुणó
- p प्राप्ति। मदशक्तिविषशतयादि चूर्णहरिद्रादियोगजराग करकाकाटिप रूपरसादिधिचित्त्रपरिणाम पाकादिनिमित्तविशेष Gov प्रत्यवयव
- वैशेषिकादिश्र इत्युक्त्या चार्वाकस्याप्यतिरिक्तावयविशद्भावेऽनिच्छा द्योत्यते । तदुक्तं न्यायसिद्धा- ञ्जन जीवपरिच्छेदे अवयविनथ दृपितत्वादिति पङ्क्तिव्याख्यानरत्नपेटिकायां त्वयापीत्यादिः । चार्वाकमतेपि अवयवी नास्त्येव । त्रसरेणुपुञ्जस्यैव तन्मते घटादिरूपत्वाभ्युपगमात् इति । तथा चेयं मध्यस्थशङ्केति बोध्यम् । Ganguli अर्थ इति - अस्याग्रे, निरस्तमित्यनेनान्वयः । सम्प्रतिपन्नेति । उपादानस्य योऽवस्थाविशेषः, असमवायिकारणतया तदभ्युपगततन्तु संयोगात्मकः तस्यैव पटशब्द- चाच्यत्वादित्यर्थः । प्रत्यक्षादीत्यादिनाऽनुमानपरिग्रहः, पटस्तन्तुभिन्नः तदविपयकप्रतीतिविषय- त्वात्, घटवदिति । सिद्धिurmurgi इति । नहि सुसूक्ष्ममपि निरीक्षमाणैरवयवातिरिक्ता- बयव्युपलभ्यते । अनुमानं च व्यतिपङ्गविशेषभाजां तन्तूनामेव पटात्मकत्व स्वीकारात् पटविषयक प्रतीतेस्तन्त्वविषयकत्वाभावेनासिद्धहेतुकं भवतीति भावः । न केवलमतिरिक्तावयविनि साधकं नास्तीत्येतावदेव बाधकमप्यस्तीत्याह- अनन्यथासिद्धेति । मृदयं घट इत्यादिप्रत्यभिज्ञया प्रत्युत तयोरैक्यमेव सिद्धयतीति भावः । अस्यास्ताजात्याद्यालङ्घनत्वा सम्भवः अनन्यथासिद्धपदेन ज्ञाप्यते । अतिरिक्तावयव्यङ्गीकारमन्यारूया प्याह- अवयवीति । अवयवगुणपूर्वकत्वादवयविगुणा- नाभित्याकृतम् । तथा च प्रत्यवयवं चैतन्याश्रयणे उक्त एव दोष इति बोध्यम् ।
- प्रत्येकमवयवेष्वविद्यमानगुणोत्पची पूर्व, यान्युदाहृतानि न धान्यपि तवानुकूलानी- त्याह- मदशक्तीत्यादि । प्रत्यवयव इति । अवयविगुणानामवयवगुणपूर्वकत्व नियमासिद्धावपि अतिरिक्तावयव्यस्वीकारेपि यथोपलम्भ प्रत्येकमपि ते गुणा अङ्गीकार्याः । नहि करका कठिना, तदवयवास्त्वकठिनाः, पाकेन घटो रक्तस्तदवयवाः पुनशुक्ला इति भवति प्रतीतिः । युक्ति- किण्वादिपरिणामसुराद्रव्ये प्रत्यवययमपूर्वरोपलब्धिवत् मदशक्तिरप्यावश्यकी । यदशक्तिव्यति- Caina singonjan। अक्राणी अशी अपps- किऱदु ऎऩ्ऱु वैशेषिगर् सॊल्लुवदुबोल् नीङ्गळ् सॊल्लुवदाऩाल्, अवर्गळ् मदमे किलैक्कादे। अवयवङ्गळिऩ् कूट्टुऱवु तविर अवयळि ऎऩ्ऱु तऩित्तबॊरुळ् ऒऩ्ऱु काणामैयालुम्,मुऩ्ऩिरुन्ददुवेयिदु ऎऩ्ऱु पार्त्तवर् निऩैप्पदाऱुम् अदु सरियऩ्ऱे। अप्पडि नी कॊण्डालुम् अमैवत्तिलिल्लादगुणम् अवयवियिल्बट्टुम् तोऩ्ऱक्कूडुमा? मयक्कुम् सगदि, विषसत्तु, वॆऱ्ऱियच्चिवप्पु, पऩिक्कट्टियिऩ् कडिऩत्तुवम्, वर्णम् सुवै
- लोकायतिकभङ्गाधिकारः
- ४७
- उपल-भयुक्त प्रादिसिद्ध। व्यवस्थित रूपकं अवयव fevang चित्ररूप अचयचि cut३-
- ़
- Lips of यथादर्शन ं अवयवगतरूपविशेष : Gov अवयव रूपविशेष Spaap Go GairanGagaib, अवयवसङ्गात Goru अचयचि ा क पक्ष ॐ ॐ ॐ अवयवगतसितरक्तादिसमुदाय Guony Go।m चित्ररूप Gopian Signeo पाणि- रिक्तशक्तिथ नोपलभ्यत इत्यादिका बोध्या । ननु नायं नियमः, चित्रपटे व्यभिचारात् । न हि तन्तुपु प्रत्येकं चित्रमस्तीत्याशङ्क्य अतिरिक्तावयव्यनङ्गीकारपक्षे व्यभिचारं साक्षात् परिहरिष्यन् इदानीं अपयस्विीकारते यथादर्शनं तस्य नियमस्यात्तापचादेनागवृत्त्या व्यभिचारः कथञ्चित्पर- हरणीय इत्याशयवानाह- व्यवस्थितरूप aara] इति ! अयं बहुव्रीहिः । हेतुकर्भमिदं विशेषणम् । तत्र तत्र व्यवस्थित सिता सिता दिरूपचच्चात् तन्तूनां तेषु चित्रं न वर्तत इत्यर्थः । व ंा बनान इत्ये- तत्पर्यन्तं शङ्काग्रन्थः । Aaj Gar Galti इति । यथान्यत्र नीलपटादी अवयवगुणा- देवावयविनि तथ्यगुणोत्पत्तिरिति कार्यकारणनियमो दर्शनबलादास्थिीयते, तथा चित्रपटस्थले तेनैव दर्शनयलेनावयवेषु विद्यमानैर्नानारूपैरवयविनि पटेऽतिरिक्तं चित्ररूपमारभ्यत इत्यमेका नाप्य- ङ्गीकार्यमिति पूर्वोक्तनियमस्यैतत्र्यतिरिक्तविपयकतया नावव्यभिचार इति भावः । नचैप न्यायरश- रीरावयवेषु चैतन्याभावेपि शरीरे चैतन्योत्पत्ती प्रवर्ततामिति वाच्यम् । तन्तुपु चित्रत्वरूपजाति- विशेपात्रच्छिन्नरूपाभावेपि रूपत्वसामान्यावच्छिन्नरूपसच्चादुपपचेरसम्भवेपि देहावयवेषु ज्ञानत्य- सामान्यावच्छिन्नस्य कथाप्यभावेनापादनायोगात् । अथ सिद्धान्तरीत्यावयवसञ्चातातिरिक्तावय- च्यनङ्गीकारे न पूर्वोक्तनियमव्यभिचार इत्याह- अवयवसङ्घातेति । यथा पटोनाम तन्तुसमुदाय एव नान्यः कश्चित्, तथा चित्रमपि तन्तुगतनानारूपसमुदाय एव न तनायकं रूपान्तरं, “एकं चेथिलता न स्वचित चेदेकता कथमित्युक्तेः । तथा च चित्ररूपमपि प्रत्येकवृत्येवेति न समु- दाये चैतन्योत्पत्ती इदं निदर्शनमित्याशयः ।
- अथातिरिक्तचेतनानङ्गीकारे, पूर्वं “भृतचतुष्टयसंसर्गविशेषे” त्यादिना भृतचतुष्टयसञ्चा- तस्य चेतनत्वपक्षे प्रोक्तं दोपं, पाणिपादादिसङ्घातश्शरीरमिति पक्षेपि सञ्जयति- DGo इत्या- दिना । भूतचतुष्टयसङ्घातस्य चेतनत्वपश्मोक्तदोपप्रक्रिययेत्यर्थः । अस्य “सिद्धम्” इत्युपरितनेना- मुदलियऩ माऱुबडुम्बोदु, ऒव्वॊरु अवयवत्तिलुम् पिऱप्पदागवे काण्गिऱोम्। तऩित्तऩिये इल्लाद सित्रवर्णम् अवयवियिल् वन्ददॆप्पडि ऎऩ्ऱाल्, कण्डवऱ्ऱुक्कु व्याक्याऩम् कूदवेण्डामागैयाल्, अङ्गु अप्पडिये ऎल्लॊरुम् पार्प्पदाल्, अदुवे अव्विडत्तिऱ्कु नियायम् ऎऩ्ऱु ऒत्तुक्कॊळ्ळवेण्डियदुदाऩ्। अवयवङ्गळुडैय कूट्टुऱवे अवयवि ऎऩ्बदुबोल्, अवैगळिलुळ्ळ वॆण्मै करुमै मुदलिय वर्णङ्- गळिऩ् सेर्क्कैये सित्सवर्णम् ऎऩ्बदुदाऩ् उण्मैयिल् चित्तान्दम् काकुड़नी-
- ४८
- पादादिसङ्गात GLD शरीर
- देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभङ्गे
- पक्ष प्रत्येक समुदायादिविकल्पदोपणं तुल्यः नळी सिद्ध। तर्क “पिण्डः पृथग्यतः पुंसदिदारः पाण्यादिलक्षणः” इत्यादिमहर्षिचायकान्नी अभि- प्रेत। देहात्मबाद : छठ “नान्यद्दर स्मत्यन्यः नैकम्भूतमपक्रमात् । वासनासङ्क्रमो नास्ति न च गत्य- न्तरं स्थिरे” इत्यादि न्यायाचार्याङ्कडूपण गGGou।
- न्वयः । दोष तुल्य इतेि । पादपाण्यादिषु प्रत्येकं चैतन्यपक्षे अनेक चेतनाधिष्ठानप्रसङ्गः । तत्समु- दाये तत्पक्षे आत्मनोऽसङ्घातात्मकत्वेन प्रतीतिविरोधः, तदानीमपि प्रत्येकं तदपेक्षया उक्तप्रसङ्गस्य दुर्वारता चेत्यादिकमूहनीयम् । एवं “अत्रयवितयेदङ्कुर्वाणै” रित्युक्तरीत्या, तर्केणातिरिक्तात्मसिद्धिं प्रपञ्चयं, तत्रोक्तस्य तर्कस्य महर्षिपरिगृहीतत्वमाह- ॐ तर्फ इति । " ततोहमिति कुलैतां सञ्ज्ञां राजन् करोम्यह"मित्युत्तरार्धम् । श्रीविष्णुपुराणे द्वितीयांशे जडभरतवचनम् । यतः पिण्डः- शरीरं शिरः पाण्यादिलक्षणोऽनेकात्मकः ( आत्माचैक इति तस्मात् ) पृथक्, ततः हे राजन्! अहमिति सञ्ज्ञां (शिरःपाण्यादिषु मध्ये) कुत्र करोमीत्यर्थः । प्रत्येकसमुदाय चैतन्यपक्षयोरुभयोरपि दुष्टत्वा- दिति तदाशयः । अत्र " इत्यादी” त्यादिना " शिविकादारसङ्घातः रचनास्थितिसंस्थितिः । अन्विष्यतां नृपश्रेष्ठ! तदेव शिविका त्वया । एवं छत्रशलाकानां पृथग्भावो विमृश्यताम् । क जातं छत्रमित्येष न्यायस्त्वयि तथा मवीत्यादि तत्रत्यवचनपरिग्रहः । अतैव तार्किकेरुक्तानि दूपणा- न्तराण्यप्याह- देहात्मबादेति । कुसुमाञ्जली प्रथमस्तव के अयं श्लोको दृश्यते । तदर्थश्च यद्यवयव समुदाय पर्यवसितं चैतन्यं तदा तथाभूतस्य देहस्य प्रतिक्षणमुपचयापचयाम्यागन्यान्यत्वेन पूर्वानु- भूतस्सरणं न जाघटीति । नान्यदृष्टमन्यस्मरति । नाप्येकावयवपर्यवसितं तत् । अपक्रमात् । कर- चरणाथपगमे चेतननाशेन पूर्वोक्तमरणानुपपत्तिरेव । नापि मृगमदवासना वासितवचन इव संसर्ग- चशादन्यवासनाऽन्यत्र सङ्क्रामति । मात्रानुभूतस्य गर्भस्थेन भ्रूणेन स्मरणप्रसङ्गात् । तयोरपि संसर्ग- सद्भावात् । नचोपादानोपादेयभावो गतिः- नियामकः तयोस्तदभावात् नातिप्रसङ्ग इति वक्तुं युक्तम् । स्थिरे वस्तुस्थिरत्ववादिनां पक्षे तदसम्भवात् । तथाहि किं परमाणुपुञ्ज एव शरीरम्, उधान्यः कश्चि- दवयवी । नाद्यः, क्षणभङ्गपक्षे पूर्वोत्तरयोः परमाणुपुञ्जयोरुपादानोपादेयभाव सम्भवेपि स्थिरपक्षे तदसम्भावात् ! नान्त्यः, विच्छिन्नकरचरणादीनां प्राक्तनशरीरं प्रत्येवोपादानतया इदानीन्तन- खण्डशरीरं प्रति अतथात्वेन पूर्वानुभूतस्येदानीं सारणानुपपत्तेरिति ।
- यऩ सेर्न्दु शरीरम्,अदुदाऩ् सॆदरुम् ऎऩ्बदुम् कीऴ् कूऱिय पक्षम्बोल् पिऴैप्पट्टदे यागुम्। जडबरदरुम् इव्वुडले आत्मावाऩाल् नाऩॆऩ्बदु कैयैयार् कालैया? अवै- कळिऩ् कूट्टुऱवेयंवा शरीरम्। आगैयाल् नाऩ् ऎऩ्बदु उडलैविड वेऱुबट्टदु ऎऩ्ऱार्। “अवयवळमुदायम् सेदामॆऩ्ऱाल् नेऱ्ऱु कण्डदै इऩ्ऱु निऩैक्कमुडियादु। क्षणन्दोऱुम् उडल् माऱुवदाल्, कुऱिप्पिट्ट ऒरु अवयवम् आत्मावॆऩ्ऱाल्, अदु
- लोकायतिकभङ्गाधिकारः
- कारणम् इल्लै कार्यमुम् इल्लै ऎऩ्बदु तवऱु।
- ४९
- हेतुफलभावbov ६१६ DONLOD & “तेभ्यश्चैतन्य"Gosirpaji अनुपपन्न, कण्टक- तेक्ष्ण्यवक्रतादिदृष्टान्त Jio सन्निवेशवे चित्तीमान का केल उदाहरण अहेतुकोत्पत्त्यादि का केल निदर्शनoscom। ॐ कार्यविशेषानुगुणकारणविशेषाङ्का C। भावाभावरूपसर्व-
- ।
- ननु शरीरे चैतन्यस्य तदवयवेषु चैतन्यापेक्षा तदा स्यात्, यदि क्वचित्कार्यकारणभावः पारमार्थिकस्स्यात् । स एच तु न सम्भवति । विकल्पासहत्वात् । यदा कार्य कारणव्यापारात्पूर्वमेव स्यात्, तदा तद्वैयर्थ्यम् । यदि च कार्यं तदा न स्यात्, तर्हि पश्चादपि न स्यादेव । असतस्सच्चा- पादनायोगात्, नहि नीलं शिल्पसहस्रेणापि सितीकतुं शक्यमित्यत्राह - हेतुफलेति । स्वमतप्रवर्त– केन “तेभ्य” इति, पश्चम्या, भूतचतुष्टस्य हेतुवन्निगद्यमानत्वात्स्वोक्तिव्याघात इति भावः । वस्तु- तस्तु प्रागसच्चविशेषितसच्चस्यैव कार्यत्वरूपत्वेन, पूर्वकालासच्चय विशिष्टसत्त्वात्मककार्यस्वभाव- विरोधित्वाभावेन प्रत्युत तत्परिपोषकतया न किञ्चिदपहीयत इति च द्रष्टव्यम् । ननु " नित्य- सच्चाभवन्त्येके नित्यासत्याश्च केचन । विचित्राः केचिदित्यत्र तत्स्वभावो नियामकः ॥ वह्निरुष्णो जलं शीतं समस्पर्शस्तथानिलः । केनेदं चित्रितं तस्मात्खभावात्तद्व्यवस्थिति” रित्याद्युक्तदिशा कण्टक- तैक्ष्ण्यादिवत् सर्वमहेतुकमेचोत्पद्यत इति वदन्तं प्रत्याह- कण्टकेति । “केनेदं चित्रितम्” इत्याद्यनु– रोधेन, “स्वभावात्तद्व्यवस्थिति” रित्यस्यापि वैचित्र्यमात्रे स्वाभाविकत्वस्थापनपरत्वमेव युज्यते । न तु कार्यमात्रस्याहेतुकत्वपरत्वम् । सर्वस्य सामग्रयधीनोत्पत्तिमच्येपि, सा सामग्री न सर्वत्रैकरूपा, अपि तु तत्तत्कार्यस्वभावभेदेन विचित्रा यथा कण्टकतैक्ष्ण्यादाविति हि तद्दृष्टान्ततात्पर्यमिति भावः । तर्हि तत्त्र कण्टकतैक्ष्ण्यादौ किं कारणमित्यत्राह- अल इति । यथा सूच्यादिनिर्माणे प्रवृत्तः पुरुषः सतैक्ष्ण्यादिकं निघर्पणादिहेतुना सम्पादयति, तथैव कण्टकतैक्ष्ण्यवक्रिमाद्यपि कुतश्चित्कारणादेवोत्पद्यते । यदि दृष्टं कारणं नोपलभ्यते, तर्हि अदृष्टा सामग्रथेवास्तु निर्वाहिका । अदृष्टं च तत्कण्टकवेभ्रभाविवचेतनानुभवितृपुरुषीयं, आमूलात् कण्टकनिचितस्थाचरभावप्राप्तिहेतु- वॆट्टुण्डुबोऩाल् ऎऩ्सॆय्वाय्? अदऩुडैय सक्ति, अदऩ्स्ताऩत्तिल्वरुम् मऱ्ऱॊऩ्। ऩुक्कुत् तॊत्तुम् ऎऩ्ऱाल् तायिऩ् ज्ञाबगसक्तिबिळ्ळैक्कु ऒट्टुवदिल्लैये? परिणमिक्किऱ कार्बगारणङ्गळुक्किडैयेदाऩ् इन्नियमम् ऎऩ्ऩिल्, वस्तुक्कळ् स्तिरङ्गळ् ऎऩ्ऩुम् उऩ् पक्षत्तिल् मुऩ्बिऩ् वस्तुक्कळिडैये अत्तगैय उऱवुमुऱै इल्लैये? ऎऩ्ऱु न्यायाचार्यर् सॊऩ्ऩ तूषणङ्गळुम् इङ्गु निऩैक्कत्तक्कऩ।
- •
- कारणम् कार्यम् ऎऩ्ऱ मुऱैये किडैयादु ऎऩ्ऩुम् नी प्रुदिव्यादिगळुडैय कूट्टुऱविऩाल् ज्ञागम् पिऱक्किऱदु ऎऩ्ऱु सॊल्ललामा? मुळ्ळिऩ् कोणल्
- मुदलियऩ कारणगार्यमुऱैये किडैयादॆऩ्बदऱ्कु उदाहरणमागमाट्टादु। अमैप्पु पलवि तप्पट्टदॆऩ्बदऱ्कु उदाहरणमाम्। अङ्गुम् अदऱ्कुत् तक्क कारणम्
- वस्तुक्कळिऩ्
- ⚫५०
- देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभङ्गे
- कार्यक] काकं ठ कादाचित्कखमाचमात्र अवलंवि वस्तुव्यकं कारणत्वं परमार्थॐॐ नीलादिani GunGov सर्व प्रत्यपि स्यात् न, फ्रक स्वाभाविकor ८६० सर्वदा सर्वकार्ये कुर्यात् Grimo, औपाधिक उपाधि
- स्वाभाविकत्योपाधिकत्वविकल्पG अतिप्रसङ्गा- नवस्थैकतां article mai, कार्यकारणभाव के तर्क कलां मूलशैथिल्यादिदूषित-
- भृतातिघोराघौघरूपमेतज्जीयानुबन्धि च । सर्वस्रष्टाचेश्वर एवंविधं तैक्ष्ण्यचक्रतादिरूपं वैचित्र्यं तत्कर्मानुसृत्य तत्र विधत्त इति किमनुपपन्नमिति हृदयम् । ननु कार्यकारणभाव एव न विद्यते । कारणत्वस्य सर्वथा दुर्निरूपत्वादिति पुनरपि कुतर्कचगलम्यनेन चार्वाके प्रत्यवतिष्ठमाने समाधत्ते - भावाम्भावेति । भावो घटादिः । अभावः ध्वंसादिः । कादाचित्केति । कार्यवर्गस्य पूर्वापरदशासु अनुपलम्भादिति भावः । अत्र “अवलंवि।” इत्यस्स “कार्यकारणभाव ॐ ॐ ॐg” इत्युपरितनेनान्वयः । कारणत्वं कस्यचित्परमार्थोऽपरमार्थो वा, स्वाभाविकमौपाधिकं वेति विकल्प्य दूपयति वस्तुगत इति । यदि दण्डादेः कारणत्वं पारमार्थिकं स्यात् तर्पि तस्य कारणत्वं पटादिकं प्रत्यपि स्यात् । न हि नीलं कञ्चित्प्रत्यनीलं भविष्यति । कारणत्वस भ्रान्तिसिद्धत्वेना- परमार्थत्वे तु, शुक्तिकारजतादिकं यदीय आन्तिसिद्धं तस्यैव तत् विपयीभवतीति यथा व्यवस्था- प्यते, तथैव प्रकृतेपि क्रियेत । ततश्च तदेव स्माकमिष्टमिति अत्र हादों भावः । स्वाभाविकत्वे दोप- माह - २१ स्वाभाविकेति । २- कारणत्वं । कारणस्य तचं स्वाभाविकं चेत्, खोत्पत्तेरारभ्य कार्यं कुर्यात् । स्वभावय्यौत्पत्तिकत्वात् इत्यर्थः । नन्वोपाधिकं तदस्तु । तथा च तादृशोपाधिप्रती- क्षणान सर्वदा कार्यकरणप्रसङ्ग इत्याह औपाधिकेति । कारणत्वोपाधेस्वाभाविकत्वे कारणत्वस्य खाभाविकत्व एवं पर्यवसानमिति पूर्वोक्तदोषातिप्रसङ्गापातः । उपाधेरौपाधिकत्वे तस्यापि तथात्वं, तस्थापि तथात्वमित्यनवस्था स्यादिति भावः । मूलशैथिल्येति । नीलादीनां पारमार्थिकस्यगभ्युपगम्य द्वैधम्र्येण कारणत्वय काल्पनिकत्वं मुक्ता स्वया लमेव शिथिलीकृतं भवति । नीलादीनां किश्चित्कारणकार्य तयैव सिद्धत्वा पारमार्थिकत्वे कारण त्वमपि पारमार्थिकं भविष्यति, तस्या- परमार्थत्वे तेपि तथैवेति भावः । मूलशैथिल्यादीत्यादिनेदमप्यत्र विवक्षितं कखचित्कारणत्वं परमार्थ एव । तथापि तस्य नियतः तियोगिकत्वाङ्गीकारात्पितृत्वपुत्रत्वादिचन्न सर्वान्प्रति प्रराङ्ग उचितः। एवं तचत्सहकारियाचिव्ये सति तत्तत्कार्यकरणशक्तत्वमेव कारणत्वं तच कारणस
- I
- I
- P। Big Gai” कुछ जी- तुम् अलैगट्कुक् कारणम् किडैयादु। ऒऩ्ऱु ऒऩ्ऱुक्कुक् कारणमावदु उण्मैयाऩाल् ऒऩ्ऱुक्कॆऩ्बदेऩ्? ऎल्लावऱ्ऱुक्कुम् कारणमागट्टुम्; उण्मैयाऩ निलवस्तु, ऎव्- सोर्बॊरुट्टुम् निलमेयल्लवा? कारणमावदु इयऱ्कै ऎऩ्ऩिल्। इयऱ्कै कुणम् ऒरु ताळुम् माऐबडादागैयाल् ऎप्पोदुम् कार्यसृष्टि नडन्दबडिये इरुक्कवेऩुम्। एदो
- तर्काभास
- लोकायतिकभङ्गाधिकारः
- ५१
- उभयान्तच ॐ ॐ ॐarni Ganjmp पदार्थ लुकं अवधि - तुच्छ ऊ कृष्णana Camzunar, व्यक्ति- अतिप्रसङ्गादिदोष agro, विशिष्टव्याप्ति-
- नियामक von Gun)। अन्नना नित्यकान्ना मात्र BG०० कार्यकारणभावनियम Gar
- स्वाभाविकमेव । न च सहकारिप्रतीक्षणेन तस्य स्वाभाविकत्वहानिरुपजायते । प्रत्युत तत्प्रतीक्ष- णस्य कारणत्वस्वभावं प्रत्यनुकूलत्वमेव । आलोकादिसन्निधापनेपि नान्धः पदार्थान् पश्यतीति । तर्काभासेति । तर्काङ्गपञ्चके प्रतितर्कापराहतत्वप्रसञ्जनीयानिष्टत्वादेरिहा भावेनायं तर्काभास इति भावः । तर्कतदाभासादिविवेचनं न्यायपरिशुद्ध चतुर्थाध्यायादधिगन्तव्यम् । एवं कार्यकारणभावे चार्चाकोक्तप्रसङ्गान् परिहृत्य, तदभावे स्वयमनिष्टं प्रसञ्जयति उभयान्तेति । ध्वंसप्रागभावेत्यर्थः । प्रागभावस्य ध्वंसस्य च क्रमेण पूर्वापरांवधित्वात् । तद्वत्त्वं च तत्प्रतियोगित्वं । अवधिनियामकेति । नियामकत्वेति पाठस्त्वनन्वितः । पूर्वावधिनियामकं कारणम् । उत्तरतनियामकन्तु नाशकम् । अल नाशकग्रहणं दृष्टान्तार्थम् । यथा घटो विनाशकसामग्रीमासाद्य विध्वंसत इति दर्शनानुगुण्या- दङ्गीकार्य, तथैवोत्पादकसामग्रीसमवधाने उत्पद्यत इत्यपीति भावः । नित्या १५ इति । उत्पादक विनाशकयोरुभयोरप्यभावे घटादिकं वस्तु गगनादिवत् एकतो नित्यं वा स्यात्, अपरत- इशशचिपाणादिवत् तुच्छं वा स्यात् । न तु कदाचित्वा न भवतीति । कदा भावः कदाऽभाव इत्यत्न नियामकाभावादित्यर्थः । ननु भवतु व्यक्तिमाले कार्यकारणभावः, नत्येतज्जातीयं तञ्जातीयं प्रति कारणमिति जातिविशिष्टव्यक्तिद्वये । तथा च ययक्तिसमनन्तरं यद्रयक्तिसम्भवोध्यक्ष्यते, तयोर्व्यतथोः परस्परं कार्यकारणभाव इत्यङ्गीकृत्य, भिक्षुपादप्रसरणन्यायेनान्ततस्तत्रापि कार्य- कारणभावो नास्ति, यथादर्शनं तत्तद्व्यक्तिस्वभावादेव सर्वमुपपद्यते यत इति कार्यकारणभावापला- पस्य सुलभत्वादिति गूढाभिसन्धिकतयाऽऽशङ्कायामाह व्यक्तिमात्रेति । ‘कार्यकारणभावस्यान्यय- व्यतिरेकाभ्यां निश्चेतभ्यत्वेन, तस्यचानेकत्र दर्शनावृत्तिसम्पाद्यत्वात् व्यक्तिगाले च दर्शनावृत्यसम्भ- वात्, क्वचित् गर्दभव्यक्त्यनन्तरं घटोत्पत्चिदर्शने, सापि घटकारणं स्यात्, एवमत्योप्यन्यस्येत्यग्य- पर यादिति हृदयम् । ननु वचातीययोः कार्यकारणभावे यद्वयवतेर्यद्व्यक्तिसम्भवः ग्रामा- किः, तदन्यव्यक्तरपि तद्व्यक्तिकारणत्वं स्यात् । तस्या अपि कारणतावच्छेदकजात्याक्रान्तत्वा- दित्यतिप्रसङ्ग एवेत्यत्राह - विशिष्टव्याप्तीति । विशिष्टस- जात्युपाधिक्रोडीकृतस्य । व्याप्तिः- ऒऩ्ऱिऩ् सॆयऱ्कै ऎऩ्ऩिऱुम्, अन्द ऒऩ्ऱु इदऱ्कु इयऱ्कैयाऩदा सॆयऱ्कैयाऩदा ऎऩ्ऱु केट्पोम्। अप्पोदु मुऩ् सॊऩ्ऩदोषमॆल्लाम् इदिलुम् वरुम्। आऩैयाल् कार्यगासणमुऱै उलगिल् किडैयादॆऩ्बर्। इवर्गळुडैय इन्द युक्तिगळ् ऎल्लाम् अडिप्- पडैयिलेये तवऱाऩवैगळ् आगैयाल् कुयुन्दिगळ् ऎऩ्ऩत्तक्कऩैयाम्। मुऩ्ऩुम् पिऩ्ऩुम् इल्लामल् नडुप्पट्टदागत् तोऩ्ऱुम् वस्तुक्कळुक्कु, मुऩ्निलैयै वरैयऱुक्-
- ।
- ५२
- देशिकाशयप्रकाशव्याख्या सहित परमवभङ्गे
- ॐ व्यक्तिविशेषनियम यथादर्शनं व्यवस्थितLIungi, Biof६ FIGLI “तेभ्यश्चैतन्य- मित्यादिस्वसिद्धान्त, स्वाभ्युपगम, स्ववचन, स्वप्रवृत्तिविरोधक कां यह कrey, Poo उपपत्ति- सिद्धान्त साधिनंunro, निरस्त ं यथालोक-
- लोकविरुद्ध कार्यकारणभाव
- BernE६० परपक्षßकल
- मिनिष्टप्राप्तिपरिहारार्थप्रवृत्ति
- प्रवृत्तधादिक घटिun BCp।
- वाद-
- कार्यकारणभावनियमः । सर्वासां व्यक्तीनां कारणतावच्छेदकधर्मविशिष्टत्वेपि व्यक्तिविशेषनियमः प्रत्यक्षमनुसृत्य प्रवर्तिप्यते । प्रत्यक्षस्यैव सर्वातिप्रसङ्गघस्मरत्वादिति बोध्यम् । उक्तानङ्गीकारे बाधकमावेदयति- ा इति । अन्ते श्रुतस्य विरोधशब्दस्य प्रत्येकं सम्बन्धः । तेभ्यश्चैतन्य- मित्युक्त्यैव कार्यकारणभावाङ्गीकारसूचनात् स्वसिद्धान्तविरोधः । अनेन बृहस्पत्यादीनां पूर्वेपा- मभ्युपगमविरोधो दर्शितः । अथ च स्वाभ्युपगमविरोधः । एवं स्ववचनस्यापि । मनोवाक्कायप्रवृ- निपु पूर्व स्वाभ्युपगमशब्देन स्वमनः प्रवृत्तिरुक्ता । इदानीं वाक्प्रवृत्तिः । अनन्तरं स्वप्रवृत्तिः । अत्र प्रवृत्तिः कायिकी ग्राह्या । क्षुन्निवृत्तेर्भोजनस्य च कार्यकारणभावं बुद्ध्वा भोजने प्रवर्तते हि । नन्धियं सर्वापि प्रवृत्तिर्गतानुगतिकन्यायेन समुत्पन्ना न निरूपणमर्हति । अतो न तद्विरोधोसाक- मनिष्ट इत्यत्राह- Jo उपपत्तीति । तथा च निरूपकाणां शास्त्रप्रवर्तकानामपि ईदृश्येव प्रवृत्तिरिति तद्विरोधो नोपेक्ष्य इत्याशयः । निरस्तमिति । पूर्वं “अवधिनियामक TGT JI” इत्युपक्रमात्, ततो यथोचितं विपरिणतस्य “अवधि नियमकmo” इत्यस्य “निरस्त” मित्यनेनान्वयः । तथा चावधिनियामक। ०३।३G २ ० दोपi सम्भiugni अवघिनियामच
- Giji निरस्तमित्यखण्डवाक्यार्थः पर्यवचन्नः । किं बहुनोक्तेन, कार्यकारणभावानङ्गीकारे, येय-
- । मिदानीं आवयोर्वादप्रवृत्तिः, सापि तबू न घुटते । तच्वनिर्धारणाद्यहेतुत्वादित्याह-यथालोकमिति । प्रवृत्तिका इति । अनेन “प्रीयसे दूयसेचत्वं विभेषि च ततस्ततः । इष्टं प्राप्तुमनिष्टं च निवर्तयितुमुद्यत” इत्यादिरीत्या स्वक्रियाव्याघातादिकं ज्ञापितम् । ।
- कुम् कारणत्तैयुम्, पिऩ्निलैयै वगुत्तिडुम् नासगत्तैयुम् कॊळ्ळामऱ्पोऩाल्, अवै ऎक्कालत्तुमुळ्ळवैगळागवो, अल्लदु ऎक्कालत्तुम् इल्लादवैगळागवो अमैयुम्। इऩम् इऩमागवऩ्ऱि, तऩित्तऩियाग कार्यगारणक्रमम् सॊऩ्ऩाल् पॊरुळिल् माऱाट्टम् नेरिडुम्। इऩम् इऩमागच् चॊल्लुम्बोदु पॊरुळिल् माऱाट्टत्तै प्रत्- यानिलैमैयैक् कॊण्डु तडुक्कलाम्। आगैयाल् कार्यगारण उऱवुमुऱैयै नीङ्गळ् कै विडुवदु, उमदु मुऩ्ऩोर्गळुडैयवुम् उमदुडैयवुम् करुत्तुक्कुम्, उमदु पेच्चुक्कुम् उमदु सॆयलुक्कुम् मुरण्बट्टदागुम्। नीङ्गळे सिल हेतुक्कळैयिट्टु पाबक्षगण्ड- ऩत्तुडऩ् स्वबक्षस्ताबगम् ऎऩ्ऱगार्यत्तै नडत्तुगिऱीर्गळे? अदॆप्पडि? निरिप्पोदु ऎऩ्ऩोडु पेसुवदुम् ऒरु पयलुक्कुम् हेतुवल्लवागैयाल् वीणेयऩ्ऱो?।
- लोकातिकमाधिकाः
- ५३
- अऱिवु तरुम् सूऴ्निलैयै ऒत्तुक्कॊण्डु, अऱिवै ऒदुक्कुवदु उसिदमल्ल चैतन्यसामग्रीमात्र चैतन्य पक्ष उभलम्भविरुद्ध ं। चैतन्य सामग्रि प्रकाशक कङ्क, चैतन्य प्रकाश नळी, खाजागर:-
- आदिमप्रत्यय अनिरूपितहेतुवत्स्मृत्यादि anrooms प्रतिमाजलपन
- एवमियता प्रबन्धेन परेषां शरीरे चैतन्यग्वीकारपक्ष, प्रसङ्गात् कार्यकारणभावनिराकरणं च निरस्य, इदानीं चैतन्यसामग्रया चैतन्यान्यथासिद्धिवादयाञ्चे पूर्वोक्त प्रतिक्षिपति- चैतन्यसामग्रीति । उपलम्भेति । इदमहं बेचीति कर्मकर्तृघटितक्रियावभासस सर्वसम्प्रतिपन्नत्वात् तत्र कर्मणो घटादेरिन कर्तृविशेषणवचेतन क्रियाया अपि प्रत्यक्षत्वमवर्जनीयमिति, न तत्याग उचितः । न च तद्धेतोरेवेति लाघवन्यायाचतारस्तम्भवति । अनुमितिविषय एव लाववस्यानुसर्तव्यत्वात् । न चार्य प्रत्ययः प्रवृत्यादिलिङ्गकानुमितिरेवेति वाच्यम् । अत्यन्तातीन्द्रिये वस्तुनि त्वया तखा अनी- कारात् इति भाव्यम् । ननु इदमहं बेचीत्यादी बुद्धिसामर्थेच बोद्धविशेषणतया भासत इति न चैतन्यसद्भावापेक्षा तावतापि सिध्यतीति चेदाह - चैतन्यसामग्रि इति । वेनीति चापरोक्षाच- भासः । तत्र यदि ज्ञानसामग्री विदधात्वर्थः, तहिं तस्याः प्रत्यक्षाप्रत्यक्षसमुदायरूपत्वेन न प्रत्यक्षता सम्भवति । वचेतनं च प्रकाशत इति, तदभ्युपगतज्ञानसामग्रथा अप्रकाशमानत्वात्, प्रकाशमानज्ञानस्य च तेनानभ्युपगमात्तन्गतमसमञ्जरामेवेति हृदयम् । एतच्च क्वचिदुदाहरति- खमजागरेति । स्वनदशायां तत उत्थानदशायां च या घटादीनां ज्ञानधारा, तत्राद्यस्य “अयं घट” इति ज्ञानांशस्यैव प्रकाशमानत्वं, न तद्धेतुभृतसामग्रथाः । तथासति धाराघटकस्य तस्याद्यत्वं न स्यात् । ततः पूर्वमपि घटविषयप्रकाश- सच्चात् । एवगनिरूपितहेतुकस्मृत्यादिस्थलेपि । अत्र एवमेव पाठो भाव्यः । न तु निरूपितस्मृतीति । “सदृशादृष्टचिन्ाद्याः स्मृतिथीजस्य बोधका” इत्युक्तरीत्या यत्नोढोधकेन ज्ञातेन उबुद्धसंस्कारात् स्मृतिरुदयते, सा निरूपितहेतुका । यत्रादृष्टमेवोपगुरुते संस्कारोद्वोघाय, न हेत्यन्तरमध्यक्षसिद्धं, सा स्मृतिरनिरूपितहेतुका । एवं च चरमोतायां तस्यां तत्सामग्रथा अनिरूपितत्वेनाप्रत्यक्षत्वात् स्मृतिरेव प्रकाशन इति वक्तव्यम् । अतो न ज्ञानसामग्रया ज्ञानस्य चरितार्थतासम्भव इति भावः । नतु सर्वथा चान्यगनपेक्ष्यैव अनुच्यादिकमुपपद्यत इत्यत दृष्टान्तो दर्शित एवेति चेत्तत्रापि कस्यचित् चैतन्यमपेक्षणीयमित्याह- प्रतिमेति । देवासुरादीत्यादिना गनुष्येष्वेव परकायाप्रवेशानुगुणसिद्धि-
- ञागत्तै उण्डाक्कवल्ल कारणक् कुवियलै मट्टुम् ऒप्पुक्कॊण्डु अळवगळा- नडुविल् ज्ञागमेऩुक्कु ऎऩ्बर्।
- लेये ज्ञऩगार्यङ्गळै ऎल्लाम् नडत्तुगिऱोम्।
- ज्ञानमॆऩ्बदु प्पत्यसुमागत् तॆरिवदु, ज्ञरगारणक्कुवियलिल् सिल अप्प नय माऩ- लैयुम् उण्डु। इव्विषयम् स्वप्रत्तिलो विऴिप्पीळो मुदऩ्मुऱैयाग क्ज्ञानम् उळ् टागित् तोऩ्ऱुम्बोदुम् कारणमिऩ्ऩदॆऩ्ऱु तॆरियादु तिडीरॆऩ निऩैवु तोऩ्ऱुम्
- ५४
- •
- ।
- देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभ
- Goog, सर्वकर्माराध्यसर्वेश्वरसङ्कल्प विशेष
- Gown, &-
- देवासुरादिजीवादेशविशेष
- , चैतन्यमूलत्व (p। spnco पद्मसम्भीलननिश्वासादिष्टान्त Joió निर- b। Gouty smiler Gambly eius क्षेत्रानन्त्य anGoo कर्मानुरूप& GoG बेतनाधिष्ठान घटिकं गुणं। स्थावरादियL शाधिपय पापकर्मा के आधिक्य n Goo मन्तो विवक्षिताः । जीवावेशेति । जीवस्य हि द्विधा आवेशस्सम्भवति खरूपावेशश्शक्तचावेशश्चेति । अणुखरूपस्य जीवस्य परत्नावेशे प्रथमशरीरं तदा निर्जीवं तिष्ठति । तत एव तस्य तदा कथञ्चित् सर्वतोभिरक्षणीयत्वमुच्यते । शक्तथावेशो धर्मभूतज्ञानव्याप्तिः । तदा प्रथमशरीरमपि सजीवोच । । । ज्ञानसं तु विश्वद्रव्यत्वाम्यात्युपपत्तिः । सर्वत्र देवताद्यावेशकन्पनस्यानुचितत्वात्सर्वान्तर्यामिण- एव वा चेष्टितमस्त्वित्याह- सर्वकर्माराध्येति । अन्तर्याम्यावेशस्य सार्वत्रिकत्वात्कासाञ्चिदेव प्रति- धानां जल्पनमिति कथं नियमः स्यादित्यत उक्त सर्वकर्माराध्येति । ततथ तत्तत्फलविशेपार्थमनु- ठितस्तचत्कर्मभिराराधितस्वेश्वरस्य सङ्कल्पविशेषात्कचित्कार्य, कचिन्नेति नियमस्सिध्यतीति भावः । तदुक्तं कुसुमाञ्जली तुलारोहण विपये- देवतासन्निधानेन प्रत्यभिज्ञानतोपि येति । देवतासन्निधानं तुलाप्रतिमादिषु सर्वेश्वरस्य " प्रमेद” मित्यभिमानः विशिष्टप्रतिष्ठादिजन्यः । प्रत्यभिज्ञानं- तुलामधिरूढस्य “सोहं सपापः निष्पापो " चेति प्रत्यवमर्शः । अत्र सिद्धं चैतन्यमूलत्वं तदुक्तदृष्टा- न्वान्तरेप्यतिदिशति- २१३० इति । सर्वेश्वरसङ्कल्पमूलत्वस्थापनेनेत्यर्थः । पद्मसम्मीलनविका- सादीनां देहे उच्चासनिश्वासादीनां च तत्सङ्कल्पायत्तत्वादिति भावः । “सर्वन्तन्मद्विचेष्टित” मिति शुच्यते । याः पुनर्देहात्मवादसाधकतया काचन युक्तयः पूर्वं प्रदर्शिताः, तासामन्यथासिद्धया तद- साधकत्वं दर्शयति Ganpati इति । जीवानामानन्त्यात्सर्वत्र तस्स निहितैर्भग्ननिवात- शाखासंरोहन्ति । अष्टवैकल्येन कचिचेतननुप्रवेशात् शुप्यन्ति च तेनैव तदाउन्स्त्थेन, विच्छिद्य विच्छिद्य संरोपणेपि अन्यान्यशाखोज्जीवनं चोपपद्यते । विभिन्न चेतनाधिष्ठानेपि माता पुत्रयोरिव शौचादृश्यं च निर्वहतीति नैतद्देहात्मभावोदाहरणमित्याशयः । यत्तु देहपरिग्रहस्व पुण्यपापमूलन्ते पूर्व दूषणमुक्तं, तदप्युदरति- स्थावरादीति वाक्यद्वयेन । एतदुक्तं भवति- “मनुष्येभ्यस्तु तिर्यश्व- सङ्ख्या शतशोधिकाः । तिर्यग्भ्योपि स्थावस्तु कोटिकोय्वधिका मता” हत्यारूचा मनुष्य-
- १
- ।
- पोदुम् अऱियलाम्। उणर्विऩ्ऱि पॊम्मै पेसुगिऱदु ऎऩ्ऱु निऩैत्तिरुक्कुमिडत्तिलु:म तेवासुरादिगळ् आवेचित्तु निऱ्पदालुम्। सर्वेसवासङ्कल्पम् इरुप्पदालुम् उणर्चि पूर्वकमागले पेच्चु नडैबॆऱुगिऱदु। इदुबोलवेदाऩ् तामरै मलर्वदुम् कुविवदुम्, मऩिदऩिऩ् उयिर्प्पुम् कॊळ्ळप्पडुम्। वॆट्टि नाट्टिऩ कॊम्बुगळ् उय्व- तुम्, कोडिक्कणक्काऩ जीवरासिगळिल् ऒरुवऩ् कर्मागुणमाग वन्दु पुगुवदाल् एऱ्पडुम्। मऩिदऩ्, प्रणिगळ्, तावरङ्गळ् इवैगळिल् मेऩ्मेलॆऩ ऒऩ्ऱै ऒऩ्ऱु ऎण्णिक्कैलोकायतिकभङ्गाधिकारः
- $५
- शरीरासिरिक पुण्यपापमूल-
- E-GL। देहात्मभावादिकं उपपादक। सुखदुःखभोक्ता आत्मा सिद्धिकं Jun Goo शरीरनिवृत्तिमात्रDIA, शारीरानन्दविशेष। मोक्ष Gunirajis निरस्त प्रतिनियतरसामग्रीमवाह हूं ३G सर्व निर्वाहिकं मं क सुखदुःखासाधारणकारणान्ना धर्माधर्म Gancarno फैल्पनागौरव Gup ari, नित्यागमसिद्ध यापnance निरस्तम् । अब- तिर्यक्स्थावराणामुत्तरोत्तराधिक्यं सम्प्रतिपन्नम्। तिर्थस्थावरादिभावश्च “वाचिकैः पक्षिममतां मानसैरन्त्यजातिताम् । शरीरजैः कर्मदोर्याति स्थावरतां नर” इति वचनात्पापफलं भवति । सामा- न्यतः अधर्मश्च धर्ममपेक्ष्य बहुविधो भवति । एकैकखिन्नपि विहितपुण्यकर्मणि फरणत्रयेण द्रव्य देशकालादिना च बहुधा प्रेपसम्भवात् । एवंविधं व बहुलं पापं संसारिभिः " मस्कल्पकोटि- नियुतानुभवेप्यनात्र्यं तत्किन्विपं सृजति जन्तुरिह क्षणार्थे । एवं सदा सकलजन्मसु सापराध " मित्युक्तरीत्या सर्वदा सम्पाद्यते । ततथ किमु वक्तव्यं मनुष्यजन्मभ्यः तिर्यकस्थावरजन्मनामाधि- क्यस्य । कर्मणामनियत विपाकसमयत्वात्, अन्यान्यशाखाप्ररोहणस्थले जीवानां पूर्वशरीरादचिरनिर्ग- मनं, झटित्यन्यत्रानुप्रवेशथ सम्भवत इति । अथैवं देहातिरिक्तात्मसद्भाव निरूपणस्य देहोत्तीर्ण- योक्षान्त पुरुषार्थसम्पादनप्रवृत्यर्थत्वेन देहातिरिक्ते जीवे साधिते, पूर्वोक्तं तत्सम्पतमोक्षस्वरूपं च निराकरोति - Diu इति । शरीगतिरिक्तेत्यादिविशेषणद्वयं पक्ष्यमाणार्थद्वयस्य क्रमेण हेतुद्वय- समर्पणपरम् । तथा हि- आत्मनश्शरीरातिरिक्तत्वात् शरीरनिवृतिन मुक्तिः । एकदेहध्वंसेपि देहा- न्वरप्रातिहिं तदा सम्भाव्यते । तथा च सशरीरस्य कथं नोचः । एवं पुण्यपापमूलगुखदुःखभोक्तृ- त्वात् न शारीरानन्दविशेषोपि मोक्षः । सहस्रयुवतिसम्भोगादिरूपस्य तस्व पुण्यपापफलत्वेन परिमितत्वात् “असभ्य परिपाटिकामधिकरोति शृङ्गारितेत्युक्तरीत्याऽनुचितत्वात् दुःखमूलत्व- मिश्रत्वादिना च हेत्वात् । अतो नैवं मुक्तिस्वरूपं फम्पनीयमिति भावः । ननु न पुण्यं नापुष्यं या किञ्चिद्दृष्टम् । तत्तत्कार्यान्यथानुपपत्त्या तत्कल्पने तु कल्पनमेव दोषोऽवशिष्यते । तत्तत्कार्या- णां सामग्रीप्रवाहेणैव निर्वाहादित्यवाह - प्रतिनियतेति । नित्यस्यागमस्य स्वतः प्रमाणत्वेन प्रमाण सार्वभौमत्वात् रात्सिद्धार्थे प्रमाणान्तरबाधस्येव कल्पनागौरवस्याप्यभावेन प्रत्यक्षस्येव स्व- यिल् विञ्जि निऱ्पदुम् अव्ळिदबिऱप्पुक्कु तोदुवाऩ पाबङ्गळ् विञ्जियिरुप्पदाले कूडुम्, तॆहमे पूक्मा ऎऩ्ऱु वादिक्क इदु पोदुमाऩ कारणमागादु। इप्पडि देहत्तै विड॥ वेऱुबट्टवऩाय् कर्मादुगुणमाग सुगदुक्कङ्गळै अदुबविप्पवऩाऩ आत्मा सिलैत्तदिऩाल्, शरीरम् तॊलैदलो, शरीरम्गॊण्डु अऩुविक्कुम् आनन्दमो, मोक्ष- मॆऩ्यऩुम् तगादु। ऎल्लागार्यमुम् अददऱ्कॆऩ्ऱु एऱ्पट्ट प्रत्यक्षगरणङ्गळा- लेये नडवागिऱ्क, सुग तुक्कङ्गळुक्कॆऩ्ऱु तऩियाग धर्माधर्ममॆऩ्ऱ अप्रत्यसूर्- कारणल्गलैक् कट्टवेणुमो, इदु मम् ऎऩ्बऩेयऩ्ऩे ऎऩ्ऱु सिलर् केट्पर्। पदि-
- ५६
- .
- देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभ
- मॆऩ्ऱॊऩ्ऱु कॊळ्ळप्पार्त्ताल् ēēयुण्डायिरुक्कच्चॆय्दे ऎऩ्म् पिऱवादे Gamfuctor_nanu of BB शास्त्रसिद्ध महा दहनुमदादिवृत्तान्तमा, शपथविशे- पादिक, काwnGoo इष्टप्रसङ्ग प्रत्यक्षानुमानलौकिकातागम में संलÐG प्रकार:- विपयसाधकत्वात् “स एवैनं प्रीतः प्रीणातीत्यादिश्रुतिप्रतिपन्नेश्वरश्री तिकोपात्मक धर्माधर्मसिद्धिरिति थावः । अष्टाङ्गीकारे दोषमाशङ्क्येष्टापच्या परिहरति- अदृष्ट इति । कार्य pmG इति । अदृटस्थ कारणत्वे कचिदुद्दष्टसामग्रयां सत्यामपि अदृष्टविलम्बात् कार्यविलम्बापातः । स्वेतरसामत्री- समवधानकालीन कार्यानुत्पत्तिप्रयोजका भावप्रतियोगित्वस्यैव कारणताग्राहकत्वात् । तदुक्तं- कुला- लेन दृढदण्डनुन्नमपि चक्रगदृष्टाभावान्न भ्राम्येत् । वृषितजनसमावर्जितादपि कुम्भादम्भ आस्ये न परिसंसेतेति । प्रतादेति - हिरण्यासुरेण विपजलाग्न्यादिभिरुपदुतस्तत्तनयो महाभागवतः प्रह्लादः भगवत्सङ्कल्पाददृष्टवैकल्येनापद्वर्गान्मुक्तोऽभूदिति कथा श्रीविष्णुपुराणादितोवगन्तव्या । तदुक्तं- “दैत्येन्द्रमूदोपहृतं यथ हालाहलं विषम् । जरयामास गतिमान विकारममत्सरी” ति । “नदी हाला- हला नाम राज्जे हालाहलं चिप” मित्यायुर्वेदविद इति श्रीविष्णुचित्तव्याख्या । हनुमतिति लङ्कायां हनुमद्वालधौ अतिसृष्टस्य ज्वालामालाकुलस्याप्यग्नेर्न हनूमति दाहकत्वं पूर्वत्रदेषेति कथा श्रीमदामा- यणेऽनुसन्धेया । सदुक्तं- “दृश्यते च महाज्वालः करोति न च मे रुजम् । शिशिरस्येव सम्पातो लाङ्गूलाग्रे प्रतिष्ठित” इति । शपधविशेषो महर्षीणां बोध्यः । तत्र दृष्टकारणे सत्यपि शापादष्ट- प्रतिवन्धन कार्यानुत्पत्तिदर्शनादिति भावः । इदन्तु बोध्यम् कचिचादृष्टस ष्ष्टकारणोपहारेणैव “कार्यकरत्वम् । ततावन्मात्रार्थत्वात् । तथा च न चक्रभ्रमणकुम्भस्रावादावदृष्टविलन्देन कार्य-
- विलंव इति ।
- प॥
- ननु नित्यस्यागमस्य सति प्रामाण्य एवं वक्तुं शक्येत । तदेव तु न सम्भवति । नित्यस्य वेदस्य “अर्थ बुडी शब्दरचनेत्यादिरीत्या विरचितत्वाभावेन, वक्तृतात्पर्यमूलकत्वाभावादर्थ- सम्बन्धस्यैव सामान्यतोऽसिद्धेः । तथा सति का कथा यथार्थार्थसम्बन्धरूपप्रामाण्यस्येत्याशङ्कय समाधने- प्रत्यक्षेत्यादिना उapiñ त्यन्तेन प्रकरणेन । अभानुमानागमग्रहणं गन्तृत्वेपि चावकियान्यारुावादः । वैदिकानागवयोवस्थाय “लौकिकाता गये” स्युक्तिः । मऱैगळ् सॊऩ्ऩवऱ्ऱिल् ऎदैयुम् पादिक्कमुडियाददुबोल्कल्पऩै ऎऩ्ऱु पळुसुमत्तवुम्- मुडियादु। अप्रत्यषधर्मा धर्मङ्गळैक्कॊण्डाल्, प्पत्यगामणङ्गळ् इरुन्दालुम् ऒरु वमयम् अकृष्टक्कुऱैयिऩाल् कार्यम् पिऱवादॊऴियवेण्डावो ऎऩ्ऩिल्, इदु ऎऴुक्कु इष्टमाऩ केळ्विये। प्रह्लादलुक्कुम् ऊऱुमारुक्कुम् तीयिट्टबोदुम् सूडु उऱैक्कविल्लैयल्लवा? सिषिसाबङ्गळिऩालुम् कण्ड पॊरुळ्गळ् पयऩऱ्ऱुप्पोगिऩ्ऱऩ। प्सत्यक्, सिऱुमागम्, उलगददारुरैत्तसॊऱ्कळिवैगळुक्कुप्पॊरुळुम् करुत्तुमुण्डु।
- शयदोष
- LING
- लोकायतिकभङ्गाधिकारः
- ७
- ३।
- •
- ५७
- आG६० अर्थसंवन्ध (कं मुकं। नित्यागम ॐ ॐ ॐ ॐ उत्स्स्वमायित्तवाक्य के SLCLING पुरुषा- Gawn अवसम्बन्ध Jn Ghug का पदकं स्वभावशक्ति- व्युत्पत्तिसिद्धपदार्थसम्बन्ध ं प्रतिष्ठित ं। पदाधकक्षा आकाक्षा सच्यो ग्यतेकान्ना GLIB DG प्रकार३।०१G०- तत्तत्प्रकारेण ! प्रत्यक्षस्येन्द्रियार्थसन्निकर्षवशात्, अनुमानस्य साध्यहेतु- सम्बन्धरूपन्याप्तिपक्षधर्मतादिज्ञानमूलकतया, लौकिकाप्तागमस्य शब्दरचनाहेतुभृतपुरुपतात्पर्य- बुद्धिद्वारा चार्थसम्बन्धोस्तीति भावः । ननु नित्यागमे पुरुषयुद्धिपूर्वकत्वाभावेपि न किश्चिदषहीयते प्रत्युत पुरुपाशयदूपितत्वरूपदोपाभावेन वेदगिरां प्रामाण्यमेव प्रतितिष्ठतीतिचे चत्रा - नित्या- गमलाॐ इति । अयं भावः- शब्दप्रामाण्ये न केवलं पुरुपाशयदूषितस्याभावपातं कारणम् । तथा सति उत्स्वमायितवाक्यस्यापि प्रामाण्यप्रसङ्गः । तत्रार्थविशेपविवक्षया शब्दप्रयोगाभावेन केवलजिहाजल्पनमात्ररूपत्वात् न पुरुषतात्पर्यमूलकत्वमिति तस्यापि प्रामाण्यकारणत्वेन न तत्र प्रामण्यप्रसङ्ग इति चेत्, नित्यागमेप्येवमेवेति निध्यायतु भवानिति । समाधानवाक्यं पद जाऊँ तु स्वभावशक्तीति - अयमाशय:- " औत्पत्तिकस्तु शब्दस्यार्थेनाभिसम्बन्ध” इति लोकन्यायेन जलाग्न्यादेश्शैत्यौष्ण्यादिशक्तियोगस्वेव शब्दानां व्युत्पत्तिसिद्धपदार्थबोधकत्वस्यापि खभावसिद्ध- स्वात् तस्य चात्रापवादाभावेन वैदिकगिरामपि बोधकत्वमस्त्येवेति । ननृत्खमायितवाक्येपि प्रत्येकम्पदानामर्थबोधकत्वगस्त्येव ततथ को विशेषो वेदवाक्यानामितिचेदाह पदां इति । यत्पदस्य यत्पदव्यतिरेकप्रयुक्तान्चयाननुभावकत्वं दृश्यते तस्य तेनाकाङ्क्षन्त्युच्यते । पदानामवि- लम्बेनोच्चारणमासत्तिः । अर्थावाधो योग्यता । तथा च एतत्त्रितयसच्चेन नित्यागमधाक्यानां विशिष्टैकवाक्यार्थबोधकत्वसम्भवात् उत्समायितवाक्येषु पदार्थावगमेपि योग्यताद्यभावेन वाक्या- र्थांवगत्यभावात्-अस्त्येव मिथो विशेष इति भावः । ननु वैदिकगिरामाकाङ्क्षादियुक्तत्वेपि नित्यखेन वक्तृतात्पर्याभावात् कथं तदनवगमेपि वाक्यार्थप्रत्यायकत्वमिति चेत् । शृणु अबाधितार्थवोध- कत्वस्यैव नित्यागमे तात्पर्यपर्यवसितत्वेन तद्रहणादेव शाब्दबोधोपपत्तेः । वस्तुतस्तु नित्यागुगपक्षेपि “श्रुतिस्मृतिर्ममै बाज्ञे” त्याद्यनुसारेण वेदस्वेश्वराज्ञारूपत्वाङ्गीकारात्तदीयतात्पर्यस्य ग्रहणादेव धोधो - दयः । तदुक्तं न्यायपरिशुद्धी- “लोकचे घुणक्षताक्षरवत् बोधकत्वेपि अभिप्रायविरहादर्ध- परत्वं न स्यादिति चेत् । न । प्रतिपणे निर्वाधे चार्थे प्रधाने घोधकत्वस्यैव तात्पर्यरूपत्वात । यारुम् उरैत्तदल्लाद कित्यवेदम् ऎऩ्ऩुम् उङ्गळ् मुदनूलुक्कु अवैगळ् ऎङ्ङऩम् कूडुम्। कऩविल् पितऱ्ऱिऩ सॊऱ्कळ्बोल अदु करुत्तऱ्ऱ तऱ्सॆयलाऩ सॊऱ्कळे- यल्लवा? अदऱ्कु मऩिदऩिऩ् अऱिवुत्तवऱुगळोडु सम्बन्दमिल्लै ऎऩ्बदु वास्तवमे- यागिलुम् अदुमट्टुम् पोदुमा अदैयादरित्तुमिऱ्क ऎऩ्ऱु सिलर् सङ्गिक्किऩ्ऱऩर्। अदऱ् कुच् चमादाऩम्:- लॊरुबदमुम् ऒव्वॊरु पॊरुळै स्वबालमागवे पोदिक्कुम्
- ५८
- देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभने
- विशिष्टोधक Lonia। guuy सम्बन्धG @mawty। LUIS विशिष्टज्ञान par Gpwc।
- शाकं कारणदोपबाधकप्रत्ययL Loun प्रत्यक्षधान के कंgGunGoo प्रामाण्य Ganनान्ना केलं। एकदेशवर्तिपुष्पफलादि Co असदीचे रोश्चरमीमांसापक्षे नित्वेश्वराभिप्रायसम्भवादिति । न च वस्तुनिष्ठेच्छाया एव तात्पर्य- त्यस्य स्वीकरणीयतया ईश्वरस्य च वेदवक्तृत्वाभावात्कथं तदभिप्रायो वेदतात्पर्यं स्यादिति वाच्यम् । स्वाम्यभिप्रायस्य दूतवाक्ये तात्पर्यत्वदर्शनवदत्राप्युपपत्तेः । न हि तत्र दृतस्य खाभिसन्धिस्तात्पर्यम् । तथासति विगर्हितदूतवध्यादिप्रसङ्गात् । एतेन वैदिकलिङादीनां “आप्तस्स हितकामस्य नियोगं केचिदूचिरे । भाग्यकारोपि भगवानेतमेवान्वमन्यत” इति रीत्या ईश्वराभिप्रायवाचित्व कथं तथा सति वेदस्य तत्कृतत्वापस्याऽनित्यत्वं स्यादिति शङ्कापि परास्ता । दूतवाक्ये विधिप्रत्ययचदुपपत्तेः । एवं वैदिकशब्देभ्यो विशिष्टज्ञानानिष्टौ बाधकं प्रदर्शयति- Qion इति । आकाङ्क्षादिमत्तयेत्यर्थः । सम्बन्धः- वाचकत्वलक्षणः स्वार्थसम्बन्धः ।manI१८- वैदिक वाक्यमूलकतया । galr GarfuGarmi इति । वस्तुतस्तु स जायते । ततः तद्विरोध इति भावः । अथ वेदोत्थज्ञानस्य कथं नाम प्रामाण्यं भविष्यति । ग्रमायास्तवं हि गुणापेक्षम् । शब्दप्रमायां चाशोकत्वादिकं गुणः । प्रकृते च तदभाव इति शङ्कायामाह Qiun Doha इति । सिद्धान्ते प्रामाण्यय खतस्त्वाङ्गीका- रात् वेदोत्यज्ञानेऽप्रामाण्यहेतुभूत कारणदो पचावकात्ययाद्यपवादाभावेनात्सर्गिकं स्वतः प्रामाण्यं तिष्ठत्येवेति भावः । नचैवं सति कापि प्रामाण्याय गुणापेचैव न स्यात्, तस्य स्वतस्त्वेन तस्या निष्प्रयोजनत्वादिति वाच्यम् । कचिद्यामाण्यशङ्कायां तन्निराकरणार्थत्वेन गुणापेक्षणात् । सर्व- मिदमघरतात् समुदायदोपाधिकार एव मन्दितं द्रष्टव्यम् । प्रत्यक्षज्ञान GunGo इति ! ईश्वरीयप्रत्यक्षस्वेवेत्यर्थः । नित्यतत्प्रामाण्यथ वेदपौरुपेयत्ववादिनाप्यङ्गीकारात्ता गुणापेक्षाया वक्तुमशक्यत्वादोपाशावमात्रादेव स्वतः प्राप्तं ग्रामाप्यं जीवतीत्यङ्गीकार्यम् । तद्वदेव वेदप्रामाण्ययपि भविष्यतीति भाव्यमित्याशयः । अथवाऽयं ग्रन्थः प्रत्यक्षसामान्यविपय एव । तदात्वे च प्रत्यक्ष- प्रमात्वं प्रति न गुणो हेतुः । तत्र वेन्द्रियार्थसनिर्वादरूपस नथाननुगत कारणत्वे गौर- चात् । अपि तु कारण दोपचाधकप्रत्ययाथान एवानुमतः । तथा च वेदार्थज्ञानेपि स एव न्याय्य- इति भावः ।
- १
- तिऱमैयुडैयदु। अवै ऒऩ्ऱुसेस प्कोगिक्कप्पट्टबोदु ऒऩ्ऱुक्कॊऩ्ऱु सरियाऩ उऱवु, सॆर्त्ति पॊरुत्तम् उडैयऩवाय्क्कॊण्डु तिरण्ड पॊरुळैत्तावल्लवै। वेद- पदङ्गळुम् इदऱ्कु विलक्कल्ल। इल्लाविडिल् वेदत्तै उच्चरित्त उडऩ् वित्वाऩागिय तऩक्कु अऱिवु पिऱवादॊऴियवेणुम्। पिऱन्द अऱिविल् ऎदुम् कुऱ्ऱम् कण्डिलोम्।आसै याल् प्रत्यक्षम्बोल् वेदमुम् प्रमाणमे। मरम् ऒरुबुऱम् पूत्तालुम् “मरम् पूत्तदु’’
- लोकायतिकभङ्गाधिकारः
- ५९
- वृक्षादिऊन Co पुष्पितत्या दिव्यपदेशé GunGo, शरीरैकदेशवर्तिज्ञान ३gn Co शरीर क्रं ई ज्ञातृत्व-
- guup। Gang प्रत्यक्ष
- व्यपदेश Gloom) चार्वाक अभिमतसाधन
- के
- प्रमाणनिरपेक्ष
- पिण्ड LG सूक्ष्मैकदेश & Go चैतन्य Gunior
- दृष्टान्तमाल कुंan Co
- सर्वांॐ ॐ। खपक्षसिद्धि।orno। स्थूल- आनं, शरीरैकदेश GGun, शरी-
- एवं प्रासङ्गिकं परिसमापितम् । शरीरचैतन्यनिराकरणं परमप्रकृतम् । तत्र वहवः पूर्व- पक्षप्रकाराः । तेषु पृथिव्यादिभूतचतुष्टयसमुदाये पाण्यादिसमुदाये वा चैतन्यम्, अथवातिरिक्ता- वयविनि प्रत्यवयवं चेति चत्वारः कल्पा निरस्ताः । अथेदानीम् एकस्मिन्नेव शरीरावरावे नियतं चैतन्यमिति वादोविधूयते - एकदेशेति । चार्वाक Grॐ ॐ इति । अत्र चार्वाकनामग्रहणेन “चार्वाकस्येयमुक्तिनों चिते” ति विरोधोपि व्यज्यते । वे मदशक्तिवदिति दृष्टान्तप्रदर्शनेन कार्यय सर्वावयवव्याप्तत्वद्योतनादेकावयववर्तित्ववादस्य तद्विरुद्धत्वात् । gun - ज्ञानस्य शरीरैकदेश- चर्तितायाः । साधकमिति शेषः । प्रत्यक्ष २३० इति । प्रत्यक्षमा प्रमाणमिति नुवन् कथं तद्विना कञ्चिदर्थं साधयितुं शक्नुयादिति भावः । न हि जानामीति प्रत्यक्ष ज्ञानगुणं शरीरैकदेशे निय- च्छति । नापि तद्विनाऽन्यत् प्रत्यक्षं स्वमवसाधकमनुभूयत इति च बोध्यम् । ननूक्तमेवोदाहरणं एकदेशवर्तिपुष्पफलादीत्यादिना । ततश्र तदृष्टान्तलादर्धस्सिध्यतु इत्याशङ्कायामाह - दृष्टान्त- माहेति । प्रतिज्ञाहेतूदाहरणादीनामनुमानाङ्गवयाऽङ्गिभृतानुमानादिकं प्रमाणमनुपन्यस्य दृष्टान्त- प्रदर्शनमात्रात्रसाध्यसिद्धिर्भविष्यति । तथा सति स्वमष्टष्टान्तमात्रात्सर्वमिध्यालं माध्यमिकस्य, कार्पासरक्ततापात निदर्शनेनैकस्मिन् क्षणिकज्ञानसन्ताने कर्मज्ञानवासनादिकं योगाचारस्य च निरा- बाधं सिध्येदिति भावः । हन्त ! यधेनं स्थूले शरीरे चैतन्यमिति पक्ष परित्यज्य, सूक्ष्मे कसिंश्रि- च्छरीरैकदेदो तद्युपगममवरूढोसि, तदा प्रायः आगतोसि मदीयं पन्थानमिति ग्रप्यन्नाह - स्थूलेति । प्रथमं स्थूलपिण्डे चैतन्यं नास्तीति यदुक्तं सम्प्रतिपत्वात्सर्वथाऽङ्गीकुर्मः । अथ च सूक्ष्मैकदेशे चैतन्यमिति त्वदुक्तिस्तु सावधानं विश्रष्टव्या । तत्र चान्ततः यथागममतिरिक्तात्मन्येव चैतन्यं सेत्स्वतीति भावः । विमर्शप्रकारमेवाह- अ शरीरेनि । प्रत्यक्ष इति । अहं वेशी- त्येव हि प्रत्यदम् । तच न ज्ञानाश्रयदेशविशेषावगमकं सामान्यरूपत्यादिति भावः । अनुमानेति । ऎऩ्बदुबोल् सरियत्तिऩ् ऒरु मूलैयिल् अऱिवुबिऱन्दु, सरिरत्तैच् चेदाऩॆऩ्ऱु व्यहरिक् किऱदु ऎऩ्बदुम् वॆऱुम् वादमे। प्रमाणमिल्लै। उदाहाणम् काट्टिऩमात्सत्तिऩालेये तऩ्बाम् चित्तित्तुविडादु। अप्पोदु ऎल्लावादिगळुम् वॆऱ्ऱिबॆऱ्ऱवरे आवर्। स्तुल देहत्तिल् ऎऩ्बदैविट्टु सुमशरीरत्तिऩ् मूलैयिल् अऱिवु ऎऩ्ऩ वन्दाल् अदु अङ्गे ताऩो। अल्लदु शरीरत्तैविड वेऱुबट्ट आत्माविल्दाऩो ऎऩ्बदऱ्कु तिट्टमाऩ प्रत्यषाऱुमारङ्गळ् इल्लामैयाले। अवैगळाले सादिक्कवो, पादिक्- वो मुडिया
- तऩिषयत्तिल् स्वतन्त्रमाऩ शास्त्रमे सरणम्।
- ००
- देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभ
- रातिरिकद्रव्य A GovGunGourm निश्चित SC
- तु प्रत्यक्ष अनुमान - साधकबाधकप्रमाणान्तररहितविषय स्वतन्त्र Lonor शास्त्र Go शरण । इदुबोलवे प्राणऩ् इन्द्रियम् मुदलियऩ आत्मा ऎऩ्बदुम् पिसगु
- @up प्रत्यक्षोपपत्तिशास्त्रवल BG अनेकसमुदायात्मक शरीर आत्मा नाकLoni- न्याय Co प्राणवैश्वानराद्यात्मवाद दत्तोत्तर ६० क्षुद्रयोगिक प्राणाधीन- तथाविधप्रत्यक्षाभावे तन्मूलव्याप्तिग्रहाद्यसम्भवेनानुमानकथापि कथमिति भावः । तर्हि शरीराति- रिक्तात्मसिद्धिः परं न प्रमाणेनेत्यवाह - साधकबाधकेति । तथा च “असन्निकृष्टवाचा च द्वयमत्र- जिहासितम् । ताद्रूप्येण परिच्छित्तिस्तद्विपर्ययतो पिचेत्युकरीत्याऽत्यन्ताप्रतिपन्नावाधितार्थे शास्त्र। स्यैवानुसर्तव्यतया “नित्यो वारेयमात्माऽनुच्छित्तिधमें” त्यादिप्रमाणवशादतिरिक्तनित्यात्मसिद्धि- रिति हृदयम् १
- एवं शरीरात्मवादं शातयित्वा प्राणाद्यात्मवादमपि प्रणुदति- २४ इति । उक्तप्रका- रेणेत्यर्थः । अत्रोपपत्तिरनुमानम् । अनेकसमुदायात्मकेति । इदं हेतुकर्भविशेषणम् । देहस्य सङ्घात - रूपत्वादात्मनश्चातथाभूतत्वान्न देह आत्मेति अनुमानं सूचितम् । न्यायॐ Go इति । ॥। शास्त्र - चलÄ१G०॥। आत्माQITILLI इति यो न्यायः तेनेत्यन्वयः । अनेन तृतीयाद्वयस्यानन्वय- शङ्का परास्ता । दत्तोत्तरमिति । प्राणस्स प्राणापानादिसमुदायरूपत्वेन वैश्वानरस्य जाठराग्नेरपि सावयवत्वेन शरीरतुल्यत्वात्चन्न्यायेनैवात्मत्वं न सम्भवतीति भावः । यद्यप्यात्मसिद्धयादी शरीरात्म- वादनिराकरणानन्तरमिन्द्रयात्मवादनिराकरणमेवानुक्रान्तम्, अथापि शरीरप्राणादीनां सङ्घातरूपत्वेन दूपणतौन्यात् अतिदेशस्य सुलभत्वं मत्वा प्रतिपत्तृसौकर्यायानैवं कम आहत इति भाव्यम् । इन्द्रियात्मवादश्चोपरि भविष्यति । तदुक्तमाचार्यैरेवान्यव निरस्ते देहचैतन्यवतिषेधप्रकारतः । प्राणात्मवादे न पृथक्प्रयोजयति दूपण” मिति । एवं सामान्यतः प्राणात्मत्वे निरस्तेपि अधिका- शङ्कवा पुनः प्राणात्मवादे प्राप्ते तं प्रतिक्षिपति शुद्रेत्यादिना प्रसङ्ग इत्यन्तेन वाक्य- कलापेन । “स योगी परमो मत” इत्युक्तोथा कव्यावृत्तये “तुद्रयोगी” ति । विचित्रकार्येति । केचित्प्राणायामपरायणाः प्राणजयेन विचित्राणि अलारितम्भनादीनि कार्याणि कुर्वन्ति । तदुक्तं- तस्मिन् सति श्वासप्रश्वासयोर्गतिविच्छेदः प्राणायामः । उदानजया जलपङ्ककण्टकादिष्वमङ्ग उत्क्रा- न्तिथ । समानजयाज्ज्वलनमित्यादीति । ततश्चैतादृश कार्यकर्तुः प्राणस्यैवात्मत्वमृन्चितम् ।
- इप्पडि कीऴ्च्चॊऩ्ऩ कणक्किले प्राणऩ्, वयिऱ्ऱिऩुळ् इरुक्कुम् जाडराक्कि, मुदलियऩ आत्मावऩ्ऱु ऎऩ्बदुम् तीर्न्दमादिरियेदाऩ्, सिलर् अल्पयोगसक्तिबॆऱ्ऱु प्राणजबत्ताल् निगऴुम् विसित्रगार्यङ्गळैक्कण्डु, प्राणऩेयात्मावॆऩ्ऱु प्रमिप्पर्। आदमावै प्राणऩ् ऎऩ्ऱु उपनिषत्तु कूऱियदु प्पाणऩैप्पॆऱ्ऱिरुत्तल्बऱ्ऱि। ऎऩ्
- लोकायतिकभङ्गाधिकारः
- J
- G १
- LDIT] विचित्त्रकार्य कॐ के कच्छा G प्राणवायु Go] आत्मा नळी ! भ्रमिपं । आत्मविषय प्राण- शब्दकं प्राणभृत्यादिनिबन्धन: प्राण नgGunvan प्राण इत्यादि- प्रतीतिप्रसङ्ग vv। ३० इन्द्रियात्मवाद निरस्त ं। इन्द्रियां कलां नियतविष- या ऊना कंऊ Spoof अनुभूतसर्वविषयक mi @ प्रतिसन्धान पण्णुगैयालुम्, पलवाय् कणङ्गळाय् नोऱ्ऱुगिऱविवऱ्ऱै यॆऩ्ऩुडैय ईरङ्ग Gerrom @ करणि बुद्धिungi, इन्द्रिय a Commi अनुभविता LL॥
- “वायुर्भत्वा ततो गच्छेत्प्राणायामपरायण” इति श्रुतं च ! तस्नात्प्राणवायुरेवात्मेति भावः । भ्रमिiniait इति । " एतसाज्जायते प्राणो गनस्सर्वेन्द्रियाणिचे ‘ति प्राणस्योत्पत्तिश्रवणादात्मनश्च नित्यत्वेन वायुविशेपस तस्य प्रत्यक्त्वासम्भवाच्च न प्राणात्मत्वं युक्तमिति तेपां सिद्धान्तो भ्रम एवेति वोध्यम् । ननु " प्राणोमि प्रज्ञात्मा, प्राणोद्द पिता प्राणो माता” इत्यादी जीवे प्राणशब्दश्रवणात् प्राणस्यात्मत्वं सिद्धमेवेत्यत्राह - आत्मqui इति । प्राणभृत्च्त्वादिति । आदिना तत्सहचरि- तत्वापर्यवसान वृत्त्या दिग्रहणम् । किञ्चायं पक्षश्शरीरात्मत्यपक्षादप्यत्यन्तस्थल इत्याह-arm इति । प्रसङ्ग puli इति । तथा चास्मिन्पक्षे “अहं प्राण” इति शङ्कितप्रतीतिरपि साधिका न कचिद्दश्यते । प्रत्युत “मम प्राण” इति प्राणव्यतिरेकप्रतीतिरेव सर्वत्र भवति । शरीरात्मत्व- विपये तु स्थूलोहमिति प्रतीतिश्शक्योदाहरणेति तदपेक्षयाऽखरसोयं पक्ष इति भावः ।
- अथेन्द्रियाण्येवात्मा । तेपां ज्ञानकारणत्वेन, तव्यापारजन्यफलस्य च तद्गामिताया उचिनत्वेन ज्ञानाश्रयत्वसिद्धेः । सूक्ष्मतया शरीरस्येव स्थूलताविरहेणेदङ्कारागोचरतया प्रत्यवत्वस्यापि सिद्धेश्चेति शङ्कायामाह - DainiGoo इति । उक्तेन वक्ष्यमाणेन च प्रकारेणेत्यर्थः । अत्र इन्द्रियशब्दः कर्म न्द्रियमनोव्यतिरिक्तपरः, तेपां शङ्किप्यमाणत्वात् । निरस्तमिति । प्राणात्मबाद इवा “हं चक्षु” रि- त्याद्यनुभवविरहादिति भावः । एतन्निरासाय युक्त्यन्तराण्यप्याह- इन्द्रिय इति । अयमन्त्रसारार्थ:- चक्षुरादीनां व्यवस्थितविषयत्वेन ‘दृष्टमेवस्पृशामी’ ति चक्षुपा त्वचा चानुभूतार्थस्यैकेन प्रत्यभिज्ञानात् चक्षुरादिष्यन्यतमस्यात्मत्वे अनुभवितृ भेदेन तादृशप्रतिसन्धानासिद्धिः । “इमानि मम करणानि " इति प्रत्ययान्नानात्वेन करणत्वेन च भातानामिन्द्रियाणां करणित्वेनैकत्वेन च भासमानासच्छ- ब्दार्थाभेदायोगश्चेति । अत्र ९० करणि बुद्धि Dungrib इत्येव युक्तः पाठः । न तु " ७ करणबुद्धी” ति पाठपाश्रित्य भावप्रधानतया करणत्वबुद्धीति व्याख्यानं युज्यते । “करणक- Garai” इत्यस्स प्रतिनिर्देशरूपत्वात् । यथा "” इत्यस्य " " इति प्रतिनिर्देशः ।
- ऩुडैय प्पर्णऩ् ऎऩ्ऱु वेऱुबडुत्तिक्कूऱुगिऱोमेयल्लदु नाऩ् प्राणऩ् ऎऩ्ऱु कूऱु- वारुम् इल्लैये। इप्पडिये इन्दिरियङ्गळ् आत्मा वॆऩ्ऱदुम् पिसगु। इन्द्रियङ्गळुक्कु पुलप्पडुम् पॊरुळ्गळ् वरैयऱुक्कप्पट्टुळ्ळऩ।आत्मावो पॊदुवाग कण्गण्डदै
- ६२
- देशिकाशय प्रकाशव्या स्यासहिते परमतभ
- भव्य आत्मा अनुभवि चक्षुरादीन्द्रियां sir नष्ट
- इन्द्रिय ॐ ॐ अनुभूत स्मरिकङ्कpal प्रसङ्गिकं उ। अन्यगुण अन्य ॐ ॐ ॐ GLI COLOUR Gov वासना-
- सङ्क्रमक। मृगमदपुप्पा दिवास GLC अवयवसङ्क्रान्ति
- वासाळा अति-
- प्रसङ्ग मातापिता ॐ ॥ अवयवसङ्क्रान्ति पुत्र २०५ स्मृति SCp। Cop चक्षुरादि
- करण
- व्यतिरिक्त
- आत्मा
- " नान्यदृष्टं सरत्यन्य” इति शरीरात्मवादोक्तन्पायमभिप्रेत्येन्द्रियात्मवादोधस्ताद्विक्कृतः । अथेदानीं “नैकम्भूतमपक्रमी “दित्युक्तच्छायया तं दूषयति- अल इति । इन्द्रिय ऊ श्री नष्ट इत्युक्तिः तेपामधिष्ठानेन्द्रियत्यवादमनुरुध्य । अन्यथाऽऽहङ्कारिकाणां तेपामिदानीं नाशायोगात् । यथा नान्यदृष्टमन्यस्मरति, तथा न नष्टदृष्टमप्यन्यस्मरति अतिप्रसङ्गादिति भावः । एवं " वासनासङ्क्रमो नास्ती “त्युक्तिमनुविधांयाह- अन्यगुण इति । गुणमात्रस्य स्वाधारपरित्यागा- योगाद्वासनायाश्च गुणत्वादनुपपन्नमिदमिति बोध्यम् । ननु नायं नियमः । गुणानामपि सतां केपाञ्चिदन्यत्र सङ्क्रान्तिदर्शनात् । तदुक्तमात्मसिद्धी - शब्दगन्धसूर्यालोकरत्नप्रभादयो धर्म्यतिवर्तिनो गतिमन्तश्चेति । अत्र यद्यप्यालोकप्रभादयो द्रव्यत्वेन परिगणिताः, तथापि गन्धादीनां सिद्धान्तेपि गुणत्वमेवेति प्रकृतसिद्धियोन्ध्या । न च तत्रत्यगन्धशब्दः “गन्धमोपक” इत्यादाविव गन्ध- चद्दन्यावयवपर इति वाच्यम् । तर्हि प्रकृतेपि वासनावदिन्द्रियावयवसङ्क्रान्तिरेवास्तु इति शङ्कायां “न च गत्यन्तरं स्थिरे” इत्याद्यभिप्रेत्याह- मृगमदेति । कस्तूरिकेत्यर्थः । वासनाशब्दस्य प्रत्येक- मन्त्रयः । अतिप्रसङ्गः azii इत्युक्तमेव व्यतिरेकमुखेन विशदयति इष्टप्रसङ्गपरिहाराय - माता- पिता इति । अवयवेत्यादि । “अङ्गादङ्गात्सम्भवसि हृदयादधिजायस” इत्यादिना मातृ- शरीराद्यवयवसङ्क्रान्तेः पुत्रेपि श्रवणादिति भावः । ततः फलितमंशमाह- शुक्र का इति । प्रत्य- क्षु ं इति । चक्षुरादिना प्रत्यक्षयामीति व्यतिरेकमतीतेरित्यर्थः । ननु “चक्षुः पश्यति, ‘श्रीलं शृणोति” इत्यादिप्रत्ययोपि प्रसिद्धः । अत्र चक्षुरादीनामीक्षितृत्वादिकं गौणभिति चेत्, मुख्यत्वे तोलिऩाल् तॊट्टुप्पार्त्तु अदुवे इदु ऎऩ्ऱु निऩैवुबडुत्तिक्कॊळ्ळुगिऱदु।इन्द्रि यङ्गळै “इवैगळ् ऎऩ्ऩुडैय उबगाणङ्गळॆऩ्ऱु ऎण्णुम् आत्मा ऒरु प्पदाऩमाऩ उबनाणि ऎऩ्ऱु एऱ्पडुगिऱदु। उदाहरणमाग कण्णैयो, कादैयो आत्मा वॆऩ्ऱाल्, अदुबोयिऩ्, अदऩाल् अऱिन्ददै निऩैवुबडुत्तिक्कॊळ्ळ वऴियिल्लै। ऒऩ्- ऱिऩ् अऱिवुप् पदिवु पत्ऱॊऩ्ऱिल् एऱ्पडादु। कस्तूरि,मलर्, मुदलियवैगळिऩ् नुण्- णियबॊडिगळोडु कलन्द वासऩै मऱ्ऱॊऩ्ऱिल् एऱिडप्पॆऱुवदुबोल् इङ्गु सॊल्लिल्। मादाबिदाक्कळिऩ् मावयवङ्गळुडैय ऒट्टुदलाल् मगलुक्कुम् अवर्गळ् अऩुबवित्त वरलाऱुगळैप्पऱ्ऱिय निऩैवु वरवेण्डियिरुक्कुम्। आगैयाल् पलवाय् उबगणङ्गळाय् तोऱ्ऱुगिऱ इन्द्रियङ्गळैविडत् ताऩ् वेऱुबट्टवऩ् ऎऩ्बदु स्वानुबवप्रत्यक्षत्ताल्
- प्रत्यक्षळा। " ऊष्ण ऊ कलां उपचार
- Go
- लोकायतिकभङ्गाधिकारः " “G Gen”
- is " कलङ्ग
- ६५
- gieuro Ganoo व्यपदेशक-
- "
- renun Cou सिद्ध सत्य-
- काज
- इत्यादि ।
- नीम- पश्यति । एतदुक्तं
- किं वाधकमित्याद्याशङ्कायामाह -
- भवति - एवंविधः प्रत्ययः “आत्मा पश्यती” तिवन्मुख्यो वा स्यात्, अथाऽयो दहतीतिवत्सम्पर्क- कृतो गौणो वा भवेत्” इति विचारे “मय चक्षुः पश्यती” त्याद्यनन्यथासिद्धव्यतिरेकप्रत्ययचलात् बाधितत्वेन “चक्षुः पश्यती” त्यादिकं गौणमेवेति ।
- ननु श्रीमति वाराहे पुराणे खपरीक्षणाय वराहरूपिणं विष्णुं अनुत्यागताय व्याघ- वेपाय वज्रिणे सत्यतपसा " द्रष्टुं चक्षुर्निहितं जङ्गमेषु जिहा वक्तुं मृगयो तद्विसृष्टम् । द्रष्टु-
- । अक्षुपो नास्ति जिह्वेह वक्तुं जिह्वायायास्तच्चतो नास्ति चक्षु” रित्युक्तेः, चक्षुरादीनामेव चेतनत्वं तदभिमतं प्रतीयते । तत्र हि - हे मृगयो ! जङ्गमेषु द्रष्टुं चक्षुर्निहितम् । तद्विसृष्टं तेन चक्षुषा प्रहितं विपयं वक्तुं जिहा निहितेति लिङ्गविपरिणामेनान्वयः । इति यद्यपि लोकस्थितिरेवं भवति, तथापि, इह मयि द्रष्टुचक्षुपोचवतुं जिहा नास्ति, अस्या जिहायास्तच्चतो द्रष्टुं चक्षुरपि नास्ति । अतोत्र “मृगः किं दृष्ट” इति त्वदीयं प्रश्नं कथं समाधास्वे इत्युक्त्वा स म्याश्रमे शरणागतमृग- रिरक्षिपया तृणीं बभूवेति कथांशो बोध्यः । अल “जिह्वायास्था” इति सन्धिरार्पः । द्रष्टुरिति चक्षुः कीर्तनात् तस्य दर्शनाश्रयताप्रतीतेः इन्द्रियाणामेवात्मत्वं सिद्ध्यतीति पूर्वपक्षिण आशयः । " तद्विसृष्ट” मित्यत्र " त्वद्विपृष्ट” मिति पाठयेत् त्वया विशेषेण पृष्टं मृगं वक्तुमित्यन्वयःशोभनो भवेत् । अत्र मातृकासु नानाविधपाठोपलव्धावपि आत्मसिद्धिमनुरुध्य " द्रष्टुअक्षुप” इतिपाठ एव युक्त इति प्रकृतानुगुणं भाग्यम् । इत्येवं शङ्कायामाह - सत्यतपाळा इति । " स हि सत्यतपाः पूर्व भृगुवंशोद्धवो द्विजैः । बभौ दुर्वाससा सम्यग्बोधितश्च विशेषत” इत्युक्तः हिगाई तरपार्श्वे पुष्प- भद्रातडे चित्रशिलायां भद्रवटाख्याश्वत्थमूलस्थः कथमर्पिः । अन्यपरमिति । नेन्द्रियात्मत्वस्थापन- मिह महर्षिनृत्यम् । तत्कालोपस्थितं यत्किचिदुक्त्वा कालं व्याक्षिप्य शरणागतमृगनाणतत्परत्या- दिति हृदयस् । तदुक्तनात्मसिद्धौ- अन्यथा च प्रष्टुर्मृत्युपपत्तिं शरणागतपरित्यागस्य नृशंसतां च पर्यालोच्य सत्यतपसस्तथावचनमिति । " इह मृगो नास्तीत्युक्तौ निराशो व्याधो मृगालाभेन अऱियलाम्। ‘‘कण्’ काण्गिऱदु’’ ‘‘कादु केट्किऱदु” ऎऩ्बऩ पोऩ्ऱ व्यवहारङ्गळ् मुक्यप् पॊरुळ् कॊण्डऩवल्ल। “ऎऩ् सुण्णाल् काण्गिऱेऩ्” इत्यादि व्यवहा रङ्गळ्दाऩ् सरियाऩवै। “काणुम् कण्णिऱ्कु नावु इल्लै। पेसुम् नाविऱ्कुक् कण् इल्लै।“आगैयाल् “इङ्गु माऩ् वन्ददा” ऎऩ्ऱ केळ्विक्कु विडै तरुवदु यार्” ऎऩ्ऱु इन्द्रऩ् वेडुवऩ् वेडत्तिल् केट्ट्तऱ्कु, सन्यदबस् ऎऩ्ऩुम् रिषि पदिल् अळित्तदागक् कूऱुम् वराह पुराणवाक्यमुम् सरणमडैन्द मारिऩैक् काक्कुम् करुत्तिल् कूऱप्पट्टदागै-
- १
- ६४
- देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभने
- तपाळी वाक्यं शरणागतरक्षणाभिसन्धिLDGO अन्यपर। सर्वशरीरख्यापि
- इन्द्रिय Gio प्रदेशभेद is annEco शब्दादिक ग्रहिक पक्ष ७ शरीर अनु- ऎदो ऒरुवऩाऩमैयुम् अवऩुक्कु कऩैच्चङ्गळ् ऎङ्गळाऩमैयुम् कॊळ्ळ ूकं कल्प Shani प्रमाणानुसरण उचित प्रतिनियतव्यापारक
- "
- Causory Cancer यागादि snooni Gaur व्यापरिiosure आत्मा कर्मेन्द्रिय for Grum ULL१६। सर्वविपयसाधारणळा मनsvco सर्वेन्द्रियार्थप्रतिसन्धान ६ mo सकुटुम्बः चिरावुभुक्षितो म्रियेत । अस्तीति प्रतिवचने च शरणागतमृगपरित्यागेन महत्पापमिति धर्मसंशयमापन्नस्स एवमवादीदिति तद्व्रन्थार्थः । ततश्च तत्र " ग्रष्टु” रिति कर्तरिपष्ठी । पञ्चमीति केर्पाचिद्व्याख्यानं चिन्त्यम् । तत्रेदं पुराणवचनं “यदि तं दर्शयाम्यस्मै वराहो हन्यते तदा । नोचेत् कुटुम्बः क्षुधया सीदत्यस्य न संशयः ॥” इति ।
- १
- इन्द्रियाणि प्रतिपुरुपं नानेति कश्चित्पक्षः । तदनुसारेण तेषामात्मत्वमाशङ्क्य परिहृतम् । अथ सर्वशरीरव्यापि त्वगाद्येकमेवेन्द्रियम् । तदेव प्रदेशभेदेन चक्षुरादिशब्दवाच्यं सत् रूपादिकं व्यवस्थया गृह्णाति । दृष्टं हि तस्य करतलप्रकोष्ठास्यनेत्रादिषु स्पर्शग्रहणशक्तिवैषम्यम् । तद्वत् । सोयं पक्षो बौद्धानां प्रसिद्धः । चावदेिण तु वावराहकलहक्रमाद्वेदान्त्युपरोधायान्त्रारूढः । तदुक्त बौद्धविलासे- एकैकदेहेषु एकमेवेन्द्रियम् । प्रदेशभेदेश्तु रूपादिप्रकाशनशक्तिनियमः । पडायतना- गमोपि तथैव व्यवस्थाप्यः । खरूपभेदे प्रयोजनाभावादिति । पडायतनसञ्ज्ञापि तत्रैव विवृत्ता- चक्षुः श्रोत्रं तथा घ्राणं रसनं स्पर्शनं मनः । रूपादिबोधहेतुत्वादेधान्यायतनि पडिति । अतस्तदेवे- न्द्रियमात्मास्यादित्याशङ्क्य निराकरोति- सर्वशरीरेति । इममपि पक्षं कल्पनागौरवेण दूषयितुं कल्पनीयांशमाह - ०७शरीर इति । शरीरातिरिक्तयैकस्यात्मत्वं तदुपकरणानां नानात्वं च कल्पनीयम् । ततोपि वरं क्लृप्ताच्छास्त्रादतिरिकात्मेन्द्रियादिस्वीकरणमिति भावः । अथ कर्मेन्द्रि- येभ्योप्यात्मा मिन्न इत्याह- प्रतिनियतन्ति । उच्चारणकरणं वाकू, शिल्पकरणं हरत इत्यादिरीत्या प्रतिनियतेत्यर्थः । च्यापरिzuG इति । अनेनात्रापि पक्षे “योहं वाचाऽनुवं। सोहं हस्तेन करोमी” त्यादिप्रतिसन्धानानुपपतिनिं क्षिता । अथ मन एवास्त्वात्मा । तस्य सर्वविषय- याल्मेले पॊदुवागत्तोऩ्ऱुम् पॊरुळिल् नोक्कमुडैयदऩ्ऱु। शरीरम् मुऴुवदुम् ऒरु, इन्द्रियमे पडान्दुळ्ळदु अदऩ् ऒव्वॊरु इडमुम् सिऱ्सिल विषयङ्गळै ईसहिक्कुम् कण् मुदलियऩवाग वऴङ्गप्पॆऱुम्। आग अन्द अगण्डव्यापियाऩ इन्द्रियमे आत्मावॆऩ्ऱु सिल: लॆगुवाग योचित्तबिऱगु सॊल्लत्तुवङ्गुवर्। इवर्गळुम् ‘‘आक्मावॊऩ्ऱु। अवऩुक्कु कण् मुदलिय पलविडङ्गळ् उयङ्णङ्गळा? विषयङ्गळैप् पुलप्पडुत्तुगिऩ्ऱऩ’’ ऎऩ्ऱु कॊळ्ळ वेण्डियिरुप्पदाल्। इव्ळिदम् ऊऒहित्तु कल्पऩै सॆय्वदैविड शास्त्रम् सॊऩ्ऩ कट्टळैयिले आत्माऩै अङ्गिगरिप्पदु नऩ्मैयाम्। इव्विदमे कै काल् मु।त- लिय तॊऴिल् पुरियुम् इन्द्रियङ्गळुम् सागमाट्टा। आत्मा ऎल्लात्तॊऴिलुक्कुम्पक्ष निर्मूल। प्रतिसन्धाता सिद्ध, कल्पितpoon वॆऩ्गै कूडादिऱे:
- लोकायतिकभङ्गाधिकारः
- G५
- आत्मा सिद्धि सङ्कल्पादिकरण शास्त्र- of मन०६६० का कण्ठ कं करणिuri Gajmp आत्मा-
- ञाऩम् आत्मा ऎऩ्बदुम् कूडादु
- मन६६१६Grg करण के करणिungi आत्मा २६EL। बुद्धिविशेष Gun।org मनsiv sun sun। i बुद्धिविशेष CommunGoo @H NE आत्माच्या♚♚or Gurm ज्ञानात्मयादिकनागा चार्याकादिनां Ganv - ॐ पक्ष ॐ साधारण्येन न प्रतिसन्धानानुपपत्तिः । नापि तदपक्रमप्रयुक्तशका तस्य नित्यत्वात् । नापि प्रत्येकसमुदायविकल्पः, एकत्वादित्याशङ्कां निराकरोति - सर्वविपयेति । सर्वविपयेत्यादिकं पूर्वोक्ता- भिप्रायं विशेषणम् । निर्मूलत्वमेवाह - प्रतिसन्धातेति । सिद्धि इति । आत्मनः करणतयैव मन- स्सिद्धेस्तत्सिद्ध्यधीन सिद्धिकतया मनसा नात्मनोऽन्यथासिद्धिर्युक्तेति भावः । ‘करणे’ ति ‘करणी’ ति पदाभ्यां न तयोरभेद उचित इत्यभिप्रेतम् । करणत्वस्य पराधिष्ठानाधीनव्यापाराश्रयत्वरूपतया पारतन्त्र्यपर्यवसितत्वेन कर्तृत्वरूपकरणित्वस्य स्वातन्त्र्यलक्षणत्वात् । तच स्वच्छन्दानुरोधेन
- । साध्यसिद्धचनुगुणोपकरणसम्पादनसामर्थ्यम् । किञ्च मनसा आत्मनोन्यथासिद्धिं त्रवाणः किं मनश्शास्त्र सिद्धमिति मन्यते, अथानुमानसिद्धमिति आद्ये आह- Day सङ्कल्पादीति । “मनोस्य देवं चक्षुः, मनसैतान्कामान्पश्यन्न मते " इत्यादिकं शास्त्रम् । ततश्च तेनात्मोपकरणतयैव तत्सिद्ध्या तस्यैवात्मत्वं धर्मिग्राहकप्रमाणविरुद्धमिति भावः । अत एव द्वितीयमपि नेत्याह- कन्पित०१५ इति । सुखादिसंवचेतनान्यपि करणवन्ति क्रियात्वात् संवचेतनत्वाद्वा रूपादिसंवचेतन- वदिति हानुमानं तत्कल्पकम् ।
- ।
- अथ जीनामीत्यनुभवसिद्धबुद्धिमात्राङ्गीकारेण तदतिरिक्तमनआत्माद्यपलप्य तस्या एवा- त्मत्वं मनस्त्वं च मन्यमानाश्चार्वाकादयः एवम् आहुः । प्रसङ्गात्तदप्यनुवदति - मनvar इति । Q।३१।५१GQ आत्मेति । जानामीत्यादौ सर्वसम्प्रतिपन्नत्वात् ज्ञानस्य, तदभानकाले आत्मनो- पॊदुवाऩ कर्त्तावागैयाल्। आऩाल् ऎल्लाप्पॊरुळ,ऱिवुक्कुम् तॊऴिलुक्कुम् पॊदुक्- कारणमाऩ मऩदु आत्मावागत् तगुदियुडैयदऩ्ऱो वॆऩ्ऩिल् अऩ्ऱु, मऩदु उऩक्कु उण्डॆऩ्ऱु ऎव्विदम् किडैत्तदु। आत्मावुक्कु निऩैवु तरुम् ऒर् उपकरणमॆऩ्ऱ मुऱैयि लल्लवा अदु पॆऱप्पडुगिऱदु, आग अदैक्कॊण्डु आत्मावैत् तळ्ळलागादु। मऩदु उण्डॆऩ्ऱु शास्त्रङ्गळ् मुऱैयिडुगिऩ्ऱऩवॆऩ्ऩिल्, अवैगळे वेऱु आत्मावुम् उण्डॆऩ्गिऩ्ऱऩ।
- आऩालुम्, मऩस् आक्मा ऎऩ्बदॆल्लाम् वेऱु वेऱु अऩ्ऱु। ज्ञामेदाऩ् तुवे नाऩॆऩ्ऱु तोऩ्ऱुगिऱदु ऎऩ्ऱु सिल सार्वागर् सॊल्लुवर्। अदुवुम् सरियऩ्ऱु, कणन्दोऱुम् वेऱुवेऱागियो, अल्लदु ऎक्कालत्तुम् ऒऩ्ऱागियो
- लामा Tarth।
- ६६
- क्षणिक
- देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभ
- अनुवृत्ता Ganनीकी ज्ञानमात्र के कण्ठ ज्ञातृत्व
- पूर्वज्ञान Co अनुभूत विषयॐॐॐ प्रत्यभि स्मृति Gaungu प्रसङ्गिकं ॥ सन्तानेपयादिकं दूषण बौद्धभङ्गfeo GanvavaLGomb। पौडविशेषपक्ष Gir @ पक्ष सुषुप्तिदशै ज्ञान ooun सन्तानपत्य Garनान्ना प्रसङ्ग
- प्यननुभवेन ज्ञानमेवात्मेत्यर्थः । चार्वाकादिकक्ष इति अत्र चार्वाकशव्दस्तदेकदेशिपरः । देह्यञ्चं चेतन्ति- न देहेन्द्रियादिकं भोक्त् । न च नित्यः कचिदन्यः । सुपुत्यादौ तेषां भोक्तृत्वादृष्टेः । सति ज्ञाने भोक्तृत्वमिति चेत्, तर्हि तस्यैव तदस्तु किमन्तर्गडुभिरन्यैः । तस्य च भोक्तृत्वमनु- कूलप्रतिकूलविपयावगाहित्वम् । तच यच्च्छायचित्रघादिति नादृष्टाद्यपेक्षेति । आदिना बौद्धानां मायिनां च ग्रहणम् । पक्षमिमं प्रतिक्षिपति पक्षॐॐॐ इति । क्षणिकका कशा इति योगा- चारादिगतम्। अनुवृत्चेति- सामान्यतश्चार्वाकमाचिनोः । प्रबोधकाले ज्ञानानुवृत्तिः सुपृप्तौ तद्विलयश्चेति यथादर्शनं चार्वाको मनुते । मायावादिनस्तु श्रुक्तिः ज्ञाननित्यत्वं वदन्ति । प्रकृते तुल्यतया एतत्पक्षद्वयस्यानुवादात् तचत्पक्षपण इदानीं स्वस्योपेक्षा द्योत्यते । नहिं ज्ञानात्मवादे किमिदानीं दूपणमभिमतमिति चेदाह ज्ञानपात्रॐकिङ्क ज्ञातृत्व इति । जानामीत्यादि - सिद्धचिपयावगाहिज्ञानाश्रयत्वस्य तस्मिन्नेव ज्ञानेऽसम्भवात् पूर्वानुभूतचिपये “स एवाय” मित्यादि- प्रत्यभिज्ञानुपपत्तिरिति भावः । ननु स्मृतिं प्रत्यक्षं च विना न प्रत्यभिज्ञातिरिच्यत इति न तद- नुपपत्तिर्दोषाय । तदुक्तं- “स्मृतिः पूर्वानुभूतेथे दर्शन वार्तमानिके । तयोरत्यन्तभेदे च केनाभेदः प्रसाध्यत” इति । तत आह- स्मृति इति । तथा च तादृशस्मृतिमात्रमपि नोपपद्यते । ज्ञानस्य पूर्वानुभवजनितवासनानाधारतया स्मृत्याश्रयत्वायोगादिति भावः । अथेदानीं पूर्वमुपेक्षितं ज्ञान- क्षणिकत्वपक्षदूषणं वक्ष्यमाणतया प्रतिजानाति - सन्तानैक्येति । आदिना क्षणिकस्स्वलक्षणयोः कार्यकारणभावादिकं विचक्षितम् । चौद्धभङ्गेति । योगाचारादिमतभङ्ग इत्यर्थः । GOL Gauria इति- अतिप्रसङ्गादिनेति शेषः । ततश्च ज्ञानात्मत्वपक्षे चैत्रादिशरीरे ज्ञानस्य क्षणिकत्वेन ज्ञानसन्तान भेदादात्मभेदप्रसङ्ग इत्याशयः । ननु चार्वाकस्य ज्ञानात्मवादे तुल्येपि क्षणिकत्वं विहाय स्थिरत्वाभ्युपगमात् न चैत्रादिशरीरे धीयत इव ज्ञानभेदेनात्मभेदः प्रसज्यत इत्यत्राह - बौद्ध- विशेषेति । योगाचारादीत्यर्थः । @arai - पार्वाकाः । सुपुप्तीति । तथा च चार्वाकमते क्षण- भङ्गानङ्गीकारेपि मुसा ज्ञानसन्तानविच्छेदस्य प्रत्यक्षसिद्धतया तदैक्यं दुर्भणमेवेति भावः । अत्रे- वरुम् ज्ञादत्तै आर्मा ऎऩ्ऱाल् अऱिवुक्कु अऱिवुडैमै ऎऩ्बदु ऎलादागैयाल् आत्मावै अऱिबवऩ्” ऎऩ्ऱु सॊल्लमुडियामऱ्पोगुम्। मुऩ्ऩाडि अऩुबवित्तदैयुम् तिऩैक्कवॊण्णादु। क्षणम् कणम् माऱिवरुम् ज्ञानबरम्बरैयै ऒऩ्ऱु ऎऩ्ऱु स्ताबिक्कवियलादु ऎऩ्ऱु मेले पौत्तगण्डऩत्तिल् सॊल्लप्पोगिऱोम्। अवर्गळ्
- लोकायतिकभङ्गाधिकारः
- ६७
- पूर्वजागर: ॐ संस्कार Go उत्तरजागरारम्भ ज्ञान के कष्ED सन्तानेच्यादिकां निर्वहि soon ६७६ळा GLOC। संस्कार के आश्रयangiunCOG स्थिर आत्मा
- Biups Gandacona। स्थिर हृदयादिप्रदेशविशेष संस्कार- कळुक्कॆल्लाम् माय् निऩमॆऩ्ऱु पेर्बॆऱ्ऱिरुक्किऱदॆऩ्ऩिल्, अदुदाऩे झाता आत्माच्या प्राप्त। aupi Ganara ज्ञानात्मवाद Ganna, हृदयाद्यच-
- त्थं महान्त उपहसन्ति शरीग़तिरिक्तात्मतत्वस्थापनं हि कालान्तरभाविपुरुषार्थान्वययोग्यतायै । नो चेत् नश्वरं शरीरमेव काममस्त्वात्मा । तथा च तदिदमुद्देश्यं विपरीतमेव ज्ञानात्मवादिनो बौद्ध- चार्वाकयोः । तन्मते शरीरे स्थितेपि ज्ञानसन्तान भेदेनात्मा स्थिरत्वाङ्गीकारादिति । तदुक्तं सर्वार्थ- सिद्धौ - आत्मानित्यत्यवादिनचतुर्विधाः । तेषु ज्ञानात्मवादिनश्शरीरस्थितावपि आत्मनोभिदुरत्व। माहुरिति । नन्वेकज्ञानसन्ततिर्नाम प्रयोज्यप्रयोजकभावापन्न पूर्वापरीभूतज्ञानप्रवाहविशेषः । तत्र पूर्व नागरस्यापोत्तरकालीनज्ञानधारयोः पौर्वापर्येपि न प्रयोज्यप्रयोजकभावः, मध्ये सुपुप्तौ धारा- विच्छेदात् सम्बन्धानुपपत्तेरिति यद्यपि भवति दोपः । तथापि पूर्वज्ञानजनितसंस्कारसम्बन्धेनोत्तर- ज्ञानारम्भाङ्गीकारान्न दोप इति शङ्कानिराकरोति - पूर्वजागरेति । आदिना प्रत्यभिज्ञादिपरिग्रहः । अनिर्वाहमेव दर्शयति- संस्कार इति । ज्ञानात्मवादिना त्वया स्थिरात्मनः कस्यचिदनङ्गी- कारण, आत्मत्वाभिमतज्ञानस्य चेदानीं नष्टत्वेन कुत्र स्थित्वा संस्कार उभयोर्ज्ञानधारयोस्संवन्धं सम्पादयेदिति क्षणं विचारयेत्यर्थः । ननु " सर्ववोधैश्च हृत्कोशे संस्काराधान’ गित्युक्त्या स्थिरस्य हृत्प्रदेशस्यैव संस्कारकोशाख्यस्य तदाधारत्वात्सन्तानैक्यं स्वयं निर्वहत्येवेति चेदाह - स्थिरेति । इदमपि पराभ्युपगममालं, " स च संस्कारकोशस्ते सङ्घातात्मा प्रतिक्षणम् । प्रचयापचयाभ्यां स्यात् भिन्न” इत्यादिदूषणसज्ञावादिति बोध्यम् । अभुकाना ज्ञाता इति । ज्ञानंसंस्कारयोस्सामानाधि- करण्यनियमादिति भावः । आत्माशाक इति - ज्ञातुरेवाहमर्थत्वेनात्मत्वादिति हृदयम् । ननु
- । चार्वाकस्य मम, शरीरमेवात्मेति सिद्धान्तात् हृत्प्रदेशस्य च शरीरावयवत्वेन नेदमनिष्टं भविष्यतीति चेदाह - अun Qarबाङ्गु इति । हृदयस्यात्मत्वाभ्युपगम इत्यर्थः । ज्ञानात्मवादेति । शरीरा- मदत्तिऱ्पोले इवर्गळुक्कुम् नल्लऱैक्कत्तिल् ज्ञागम् तडैबडुगैयाल् अदऩ् पसम्- परैक्कु ऐक्यम् कॊळ्ळमुडियादु। मुऩ् विऴिप्पिऩ् कोडियिऱ्पिऱन्द ज्ञानवासऩै, कण्विऴिक्कुम्बोदु मुदऱ् ञागत्तै विळैविक्कैयाले पाम्बरै ऒऩ्ऱे ऎऩ्बदुम् तवऱु। अव्वासऩैक्कु आगासमाऩ स्तिरात्मावै नीङ्गळ् अङ्गीगरिक्कादवरैयिल् इप्- पडिच्चॊल्लमुडियादल्लवा? वासऩै निरादारमागविरादे? वाचकादिऩंस्कारङ्गळॆल्ला वऱ्ऱिऱ्कुम् आदारमाग स्तिरमाऩ स्रुदय तेसत्तै ऒप्पुक्कॊळ्गिऱोम्। असऩाऱ् ऱाऩ् अदऱ्कु संस्कारगोसम् ऎऩ्ऱुम् पॆयर् वऴङ्गलायिऱ्ऱु ऎऩ्ऱाल्, अप्पोदु अदुवे आत्मावाग केरिडुम् अप्पडिये आयिडुग ऎऩ्गै अडियिऱ्तुवङ्गिय ज्ञानात्म-
- पिऩ्
- ६८
- यवविशेषशातृत्व
- देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभङ्गे
- संस्कारादियोग
- चिचिलार्थ [ong & Co, कारणदोपादिक
- in guuly शास्त्र Gan GaGar प्राप्त। आत्मा ज्ञाता Gm, ६७६६० ज्ञान Gum pag शान Swanp, Gang बाधकं COLOU ज्ञानमात्रGLD आत्मा- Cousinension प्रत्यक्षप्रमाणविरुद्ध मरणकाल ई ज्ञानविच्छेद ७० आत्मविनाश त्यचादे दोपसन्दोहं दृष्ट्वा हि ज्ञानात्मवादेऽवतीर्णोसि । अत्र दत्ते तु दोषे तं परिहर्तुमक्षमः पुन- स्तत्त्रैच जिगमिपसि । अहो महानयं तव गतागतखेद इति तात्पर्यम् । ननु हृत्प्रदेशात्मत्ववादस्य ज्ञानात्मत्ववाद्य सम्मतत्वेपि शरीरात्मवादानुगुण्यात्तैरिष्टापत्तौ क्रियमाणायां किं करिष्यसीत्यत्राह - हृदयाद्यवयवेति । &LQu।co- कल्पनापेक्षया । कारणदोपादीत्यादिना बाधकप्रत्ययग्रहणम् । &LG Gaar प्राप्तम्- प्रकार एव परिग्रहीतुं योग्यः । तथा च जडस्य हृत्प्रदेशस्य ज्ञातृ- त्वादिकल्पनमपेक्ष्याचाधितार्थबोधक वेदोक्तरीत्या “देहेन्द्रियमनः प्राणधीभ्योन्योऽनन्यसाधनः । नित्यो व्यापी प्रतिक्षेत्रमात्मा भिन्नस्स्वतस्सुखी ॥” इतिवदात्मतत्त्वस्वीकरणमेव समुचितमिति चार्वाकान्प्रति वक्तव्यमिति भावः । अनन्यसाधनत्वं- स्वयम्प्रकाशत्वं । व्यापित्वमपि, अणुस्वरूप- स्यापि सर्वदेहप्रवेशयोग्यत्वरूपम् । ज्ञानव्याप्तिर्वा विवक्षिता । एवमियता ग्रन्थेन ज्ञानात्मवादे प्रस्तुते, तत्प्रसङ्गात्प्राप्तपक्षान् क्षपयित्वा सम्प्रति ज्ञानात्मत्वे प्रत्यक्षविरोधं प्रथयति - आत्मेति पूर्व शास्त्रोपपत्तिविरोधी वृत्तौ । अहं जानामीति ज्ञानाश्रयतया आत्मनि ज्ञानभेदप्रतीतेरित्यर्थः । ननु जानामीत्यस्य विपयीकरणार्थकत्वात् अहं शब्दार्थज्ञानस्य तदाश्रयत्वोपपत्तेः न तावता ज्ञाना- त्मत्वनिराकरणसिद्धिरित्यत्राह - IDLI इति । मम ज्ञानमिति पठया भेदप्रतीतेरित्यर्थः । न चात्रापि ज्ञानशब्दस्यार्थावगाहनार्थकत्वाश्रयणात् पष्ठयुपपत्तिरिति वाच्यम् । अर्थविपयकरणस्य ज्ञाननिष्ठस्य ज्ञानस्वरूपादनतिरिक्ततया तदनुपपत्तेः । एतदेवाभिप्रेत्योक्तं “ज्ञान BilußGarji- Dagi इति । नन्वथापि " राहोश्शिर” इतिबद्भवतु गौणी सेत्यवाह- अनुकं इति । पष्ट्यर्थभेदस्येत्यर्थः । तत्र हि राहोशिरोमात्रत्वं प्रमाणप्रतिपन्नमिति तेन बाधः । न तथेह ज्ञानाभेद आत्मनि प्रमाणान्तरप्रतिपन्नः येन बाधो भवेत् इति । ततश्च फलितमाह- ज्ञानमालेति । क्रमाङ्क- afa इति । अबाधितार्थप्रत्यक्षप्रामाण्यं स्वस्यापीष्टं हीत्यर्थः । एवं ज्ञानात्मवादिनस्स्वाभ्युप- गमविरोधमुक्त्वा खप्रवृत्तिविशेधमप्याह- मरणकालेति वाक्यद्वयेन । सुषुप्तितचार्वाकस्य भयमापाद-
- वादत्तिऱ्कुच् चेबादु ह्रुदयमॆऩ्ऩुम् उऱुप्पै आत्मावॆऩ्ऱु अपूर्वमाग नीङ्गळ् कल्पऩै सॆय्वदैविड, कुऱ्ऱमऱ्ऱ शास्त्रम् सॊऩ्ऩ वऴियिऱ् सॆल्वदु अऱिवुडैमै यागुम् आत्मा अऱिवुडैयवऩाय्, ऎऩ्ऩुडैय अऱिवु ऎऩ्ऱु तऩ्ऩिल् पिरियत्तोऩ्ऱुम् ज्ञानगुणत्तै आत्मावॆऩ्गै स्वानुबवप्रत्यक्षत्तुक्कुम् विरुत्तम्। प्रत्यक्षम्-
- लोकायतिकभङ्गाधिकारः
- ६९
- Gunsi &paणं, मरणकाल ॐ ॐ आत्मनाशॐॐॐ
- भय प्रबुद्ध
- aniGunGev सुपुप्ति&pgcx m प्राप्त। @PG सुपुसिun Goo कृष्ण विश्रमादिकां pi, Dairy सुखGp लोकायतिक सुपुतिounmaiup।
- आत्माविऩ् निलै देहत्तळवे ऎऩ्बदुम् सरियऩ्ऱु
- Quganv आत्मान कण्ठ स्थिरत्वकं प्रत्यक्ष कुंआ, शरीरान्तरानुवृत्तिप्पा GL Gör ६०):- यितुम् आपादकप्रसिद्धिः “आत्मविनाश नळी” इत्यन्तेन प्रदर्शिता । & DIGG इत्यन्तं दृष्टान्तः । भयÚUL प्राप्त इति । तत्रापि ज्ञानधाराविच्छेदात् इत्याशयः ।
- Ga इति । उक्तरीत्या स्वप्रतिकूलत्वबुद्धिकृतभयानुभवं विनेत्यर्थः । अस्य “सुख Gio Agiura गई।” इत्यग्रिमेणान्वयः । प्रत्युत स्वानुकूलत्वबुद्धिरेव तेपां तत्रेत्यर्थः । “स्वापे सुखत्वविज्ञानात्तद्विच्छेदे च रोपतः । तदर्थमन्यत्यागाच्चे” त्यादिकमिह भाव्यम् । जाग्रदवस्थायां आयस्तकरणग्रामास्सन्तः “सुषुप्तौ सुखं विश्रम्य समनन्तरं प्रयुध्ये” इति मत्वैव हि सुखापाय लोकायतिकमुख्या अपि प्रवर्तन्त इति तद्विरुद्धोयं ज्ञानात्मवाद इत्याकृतम् । एवमात्मनि निराकर्त - व्यांशानुक्त्वा ज्ञातव्यांशान् सप्रमाणमाह Duyur इति । उक्तेनोपपादनेनेत्यर्थः । प्रत्यक्ष- “य एवायं सुप्तस्स एव प्रयुद्ध” इत्यनुसन्धानम् । ननु तादृशप्रत्यभिज्ञाया आत्मनो देहान्तत्वे-
- १ प्युपपत्तिरिति न तावतेष्टसिद्धिरित्यत्नाह - शरीरान्तरानुष्वृत्तीति । " वीतरागजन्मादर्शना” दिति न्याय- सूत्रम् । सरागस्यैव जन्मदर्शनादिति तदर्थः । व्यतिरेकोक्तिर्द्र डिम्ने भवति । जातमावस्य स्तन - - पानादी प्रथमप्रवृत्ती रागादेव भवति । स च तनेष्टसाधनतावोधन । स चैतच्छरीरावच्छेदेनन सं- भवतीति भवान्तरीय तत्स्मृतिरेव हेतुराश्रयणीयेति, सिद्धा आत्मनो देहान्तरानुवृत्तिरिति तात्पर्यम् । तथा च “आत्मा” शरीरान्तरादनुवर्तते, तच्छरीरावच्छेदेनानुभूतार्थ सर्तुत्वात्, एकस्मिन्नेव काले कायव्यूहे प्रतिसन्धात् पुरुषचत्’ इत्यनुमानमिद्दाभिप्रेतम् । यद्यप्येवंशरीरात् शरीरान्तरमनुवर्ततामात्मा, तथाप्याकल्पस्थायी, आमोक्षस्थायी वा भवतु । तदुत्तरमपि तस्यानुवृत्तौ प्रमाणदुर्भिक्षादित्यत्राह- ताऩ् प्रमाणम् ऎऩ्ऱु नीङ्गळ् ऒप्पिऩीर्गळ्। इदऱ्कु ऒरु दोषमुम् काणमुडियादु। मरणम् नेर्न्दबोदु ज्ञागम् मुडिवडैदले आत्मनासमॆऩ्ऩुमिवऩ्,माणत्तिल् आत्म- नासत्तिऱ्कु अञ्जुवदेबोल नल्ल उऱक्कम् वरुम्बोदुम् ज्ञाननासम् पिऱप्पदाल् अदऱ् कुम् अञ्जवेण्डिवरुम्। उण्मैयव्वि तमिल्लैये? नऩ्गु उऱङ्गिक् कळै नीङ्गिक् कण्- विऴित्तु वागमेयिरुप्पदागवऩ्ऱे निऩैत्तुच् चार्वागऩुम् नल्ल नित्सैयै आसैप्पडु
- श्री।ग।
- आग इव्विदम् आत्मा निलैत्तिरुप्पवऩ् ऎऩ्बदु, नडन्ददै कालान्दरत्तिल् निऩैप्- पदाल् प्रत्यक्षत्तालुम्, वेऱु शरीरत्तिलुम् तॊडर्न्दु वरुबवऩ् ऎऩ्बदु, मुऩ्बिऱप्पिल् मुलैयुण्ड पऴक्कत्तिऩाल् इप्पिऱप्पिल् मुलैयुण्णत् तुवङ्गुवदाल् ऊहत्तालुम्, नित्-
- *७०
- वीतरागजन्मादर्शन देहादिविलक्षण
- देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभ
- auto, नित्या
- शास्त्र apwons।
- i युक्तिनिरपेक्ष
- दुस्त्यजप्रामाण्यश्रुति तदर्थापत्तिका
- Jb। व्यतिरेकप्रत्यया दिवल ६० Sai
- वात्मा
- सिद्धि-
- आत्मा देहावधि, प्रळयावधि, मोक्षावधि ६१६ DN
- नित्य ंा इति । कालविशेषानवच्छिन्नवृत्तिक इत्यर्थः । " न जायते म्रियते वा विपश्चित् ’ ’ “निन्यो- निध्यानाम्” “अविनाशी वारेयमात्मे” त्यादिशास्त्रमिह विवक्षितम् । सिद्धान्ते “प्रत्यक्षमनुमानं च शास्त्रं च विविधागम’ मित्यादिना प्रमाणत्वयाङ्गीकारादेवमुक्तम् । यद्यपि वीतरागजन्मादर्शन- न्यायेनैव प्रतिजन्म निरूप्यमाणेन तत्र तत्र ततोपि पूर्वजन्मसम्बन्धप्रतीत्या अर्थसमाजाधीनं सार्व- कालिकत्वरूपं नित्यत्वमात्मनो निर्वहतिः तथापि अशरीरत्वरूपायामुक्तेरपि प्रमाण सिद्धत्वेन तत्रात्मसद्भावनिरूपणाय नैप न्यायः पर्याप्त इति तत्राप्यात्मसद्भावः शास्त्रैकवेद्य इत्येवमुक्तमिति ।
- ननु श्रुत्या जीवनित्यत्वसाधने, श्रुतेस्तकपेक्षितया, तस्य चापरिनिष्ठितत्वात् सर्व व्याकुलमिवेति शङ्कायां पुनश्च सिंहावलोकितकेन युक्तिनिरपेक्ष स्पष्टश्रुत्या जीवनित्यत्वसिद्धि दर्शयति - Dainत्मेति । युक्तिनिरपेक्ष०१५ इति । अनेन पूर्वपक्षवीजगृह्यं भवति । अस्य “सिद्ध” मित्यत्रान्ययः । अत्र युक्तिशब्देन “मम शरीर” मित्यादिसिद्धलौकिकव्यति रेकप्रतीतिर्विवक्षिता । तेन श्रुत्यर्थापत्तेः प्रमाणताया वक्ष्यमाणत्वेपि न विरोधः । तस्या वैदिकत्वात् । युक्तिशब्दस्योक्तार्थ- परत्यमुत्तरवाक्यारम्भेपि स्पष्टीभविष्यति । दुस्त्यजग्रामाध्येति बहुव्रीहिः । इदं च विशेषणं युक्ति- निरपेक्षं स्वार्थसाधनसामर्थ्यं द्योतयति । युक्तिनिरपेक्षत्वं च स्पष्टार्थलात् । अस्पष्टार्थक हिं तर्कापेक्षा । श्रुति:- “अशरीरं वाच सन्तं” “न हन्यते हन्यमाने शरीरे” इत्यादिका । “पिण्डः पृथग्यतः पुंसः, वासांसि जीर्णानि यथा विहाये” त्यादि स्मृतयोप्यत्र विवक्षिताः । तदर्थापत्तिः- श्रुत्यर्थापत्तिः । श्रुतार्थापत्तिरिति यावत् । देहान्तरानुभाव्यस्य स्वर्गस्वाराज्यादेर्यागादिफलत्वेन श्रवणादर्थादापद्यते, “अस्ति देहान्तरातिक्षमः फलभोक्ता कथिद्यागादे” रितीति भावः । ननु “युक्तिनिरपेक्षura” इति सम्भवन्तीमपि व्यतिरेकप्रतीतिमुपेक्ष्य, किमर्थं श्रुतिरेव प्रमाणतया - श्रितेत्यत्र स्वयं समाधत्ते व्यतिरेकेति । बलja - बलमात्रमाश्रित्य । अस्स♚- gitb,, इत्यत्रान्वयः । मात्रपदेन श्रुतिस्वीकरणव्यवच्छेदः । देहावधीति । एकदेहाचधीत्यर्थः । “अयं पक्षः प्राणेन्द्रियाद्यात्मवादिनां चार्वाकविशेषाणां” “प्राणेन्द्रियमनांस्येव चेतयन्ते पृथकु यऩ् ऎऩ्बदु शास्त्रत्तालुम् उणरप्पडुगिऱदु। अवऩ् देहत्तैविड वेऱुबट्टवऩ् ऎऩ्बदुम् मऱ्ऱॊऩ्ऱिऩ् उदवि वेण्डाद मऱुक्कवॊण्णाद वेदमूलप्रमाणत्तालुम्, अदडियागप्पिऱन्द युक्तियालुम् चित्तिक्कुम्। आऩालुम् इदै मट्टिल् ऒत्तुक्कॊण्डु आत्मा इन्द देहत्तोडु अऴिन्दुबोवाऩ्, प्ाळयत्तोडु अऴिन्दुबोवाऩ्। मोक्षत्तोडु अऴिन्दुबोवाऩ् ऎऩ्ऱु पलवाऱाग सिऱ्सिलर् सॊल्लुवर्। अवैयुम्
- लोकायतिकभङ्गाधिकारः
- ७१
- Gang पक्ष
- I
- श्रुत्यादिबाधित। एकदेहाचधि Guळा & पक्ष शङ्कि upmCon Gousroof स एव तु कर्मानुस्मृतिशब्द विधिभ्यः” टाङ्क अधिकरण ४G सुप्तोत्थित nausi- LL आत्मान्तरGLoor mm) शक्ॐि परिहरिकङ्क के कLaugh@ देहावसान आत्मनाशGang- Guni पक्ष कुङ्कु शङ्कितं परिहरिकं श्रुति परलोक ३ GavGun - पृथक् । आशरीरमवस्थानाम्नातिरिक्तात्मकल्पने” ति तदुक्तेरिध्यानन्ददायिन्याम् । प्रलयावधीति । पौराणिकैकदेशिनामयं पक्षः । “प्रकृतिर्या मयाख्याता व्यक्ताव्यक्तस्वरूपिणी । पुरुपचाप्युभा- वेतौ लीयेते परमात्मनी”त्यादिविष्णुपुराणादिवचनार्थापातबुद्धया प्रवृत्तत्वात् । तृतीयो मोक्षा- बघित्वपक्षश्चाद्वैतिनाम् । उपाधिपरिकल्पितजीवभावस्य मोक्षे उपाध्यपगमेनापगमस्वीकारात् । श्रुत्यादिबाधित इति । “नित्यो निध्यानाम्” “अविनाशीवारेयमात्मे” त्यादिश्रुतिबाधित- मित्यर्थः । तथा च " मम शरीर” मित्यादिव्यतिरेकप्रतीतिमात्रमाश्रित्य देहाद्विलक्षणात्मस्थापन- संरम्भे देहावधित्वप्रलयाबधित्वादि पक्षान्तराणामपि तदनुपरोधेनोत्थानात् तत्पक्षशिक्षणायान्तत- इश्रुतेरेवाश्रयणीयतया, देहविलक्षणत्वसाधनायापि संवाद्रियतां किमन्यैरसमथैरपूर्णच प्रमाण- रित्याकृतम् । नन्वाद्यश्शरीरावधित्यपक्षरशङ्कामपि नार्हति अतिमन्दत्वात् । प्रायस्सर्वेजना जन्मा- न्तरं विश्वस्यैवहि तत्तत्कर्मणि प्रवर्तन्ते, द्वितीयादिपक्ष इव श्रुत्याद्याभासमूलकत्वमपि हि इह नास्तीत्याशङ्कायां कैसुतिकन्यायेन प्रत्युत्तरयति - एकदेहावधीति । एकस्थूल देहावधीत्यर्थः । एतेन कल्पादावुत्पन्नस्सूक्ष्मो देह आत्मन आकल्पमनुवर्तत इति साङ्ख्यपक्षव्यावृत्तिसिद्धिः । शङ्कि ain।jpg Gur - शङ्कायाः पर्याप्तं किं । शङ्कितुपहों वेति यावत् । स एव तु कर्मेति । इत्थं हि तदधिकरणम् - सुप्तोत्थितः पुरुषः प्राक्तनः अथवान्य इति विशवे, सुपुप्तेस्सत्सम्पत्तिरूपताश्रवणा- न्मुक्तितुल्यतयाऽन्य एव तच्छरीरं परिगृह्योतिष्ठतीति पूर्वपक्षे, सिद्धान्तयत्सूत्रमिदं स एवत्विति । तु शब्दो राद्धान्तप्रवृत्तिं द्योतयति । स एवोचिष्ठति, तेनैवानुभाव्यबहुकर्म सद्भावात् “स एवाह” मिति प्रत्यभिज्ञानात् " त इह व्याघ्रो वे” त्यारभ्य “यद्यद्भवन्ति तथा भवन्ती” ति वेदशब्दात् गुरुतरमोक्षोपायविधीनां वैयर्थ्याच्चेति सूत्रार्थः इति । तथा चात्मनस्सुपृश्यन्तत्वशङ्काया अत्यति - मन्दाया अपि सूत्रकृता निराकरणदर्शने किमु वक्तव्यमेकदेहावधित्वशङ्कापाकरणं प्रतीति भावः । सुप्तोत्थित सुप्तोत्थितमप्यन्तर्भाव्य । ily- आक्षेपो न भवति ।
- वेदविरुत्तङ्गळे। अऩालुम् इत्देहत्तोडु आत्मा मुडिवडैयुम् ऎऩ्ऱ पक्षम् मिगवुम् मेलॆऴुन्दवारियाय् आदारमऱ्ऱदाय् इरुक्क, इत्तैयुम् पॊरुट्पडुत्ति नीर् कण्- डिक्कवेणुमो ऎऩ्ऱु इडैये सिलर् केट्पर्। वेदान्दत्तगारर् ऒरु इडत्तिल् “तुङ्गिळऴुन्दवऩै वेऱुमऩिदऩॆऩक्कूऱवेण्डुम्” ऎऩ्ऱ मन्दशङ्कैयै मेऱ्कॊण्डु “तूङ्गिऩवऩेदाऩ् ऎऴुगिऱाऩ्” पल कारणङ्गळाल् अप्पडित्ताऩ् सॊल्लवेण्डु- मॆऩ्ऱु चित्तान्दम् सॆय्दिरुक्किऱार्। अव्वळवु अऩ्बविषयत्तिऱ्के समादागुम् कूऱि
- ७२
- women
- देशिकाशयत्रकाशव्याख्यासहिते परमतभने
- mimi, प्रेत अर्थसञ्ज्ञे ९६०० ६६rmiti, विज्ञानमय- इप्पुङ्गळोडॊक्कवॆऴुन्दु इवै सरिवुक्कुम्बोदु ताऩुमॊक्क नशिकं Gau, pipar Bp लोकव्यवहारस्वारस्य /-
- ऩाऩ इव्[वै
- नन्वात्मन एकदेहावधित्वं श्रुतिवाधितमिति यत्मपूर्ववाक्य उक्तं यच्च “शङ्कि क LpmGor” इति पूर्ववाक्य उपहसितं, तत्सवं न युक्तम् । श्रुतौ बहुशः प्रतिशरीरमात्मनाशश्रव- णादित्याशङ्कते - श्रुति Go इति । परलोक Go इत्यादि । तैत्तिरीयके पष्टकाण्डप्रथमप्रश्ने “को हि तद्वेद यद्यमुष्मिन्लोकेऽस्ति वा, नवेति श्रूयते । ततश्च परलोके जीवसद्भावे संशयोद्भावनात्तस्य देहावधित्वमवगम्यत इति भावः । नन्वस्य वाक्यस्य “दिवतीकाशान्करोतीति विहितदिग्द्वार- कल्पनाशेषभूतार्थवादरूपत्वेन न स्वार्थे तात्पर्यम् । तत्र हि स्वर्गस्य काशैराच्छादनीयत्वमुक्त्वा तदर्थ तल्लोकस्य दुरधिगमत्वाय " को हि तद्वेदेत्याद्युच्यते इति चेत्तत्राप्याह- प्रेत इति । “न
- प्रेत्य सञ्ज्ञास्ति” इतीदं वाक्यं विवचितम् । प्रेत्य देहादूर्ध्व इत्यर्थ इति तदभिमानः । अर्थसञ्ज्ञा- घटादिज्ञानम् । अथात्रापि शरीरनाशानन्तरमात्मनो न निस्सम्बोधत्वमुच्यते, येन देहावधित्वं स्यात् । किन्तु प्रेत्य चरमदेहानन्तरं मुक्तौ जीवस्य देहादिभिरेकीकृत्य या बुद्धिस्सा निवर्त्यते । समित्य- स्यैकीकारार्थकत्वात् । अथवा सञ्ज्ञायाः- देहसम्बन्धनिबन्धनायाः चैत्रमैत्राद्याख्याया निवृत्तिरभिप्रेता । अत आह- चिज्ञानमय इति । “विज्ञानघन एवैतेभ्यो भृतेभ्यस्समुत्थाय धान्येवानुचिनश्य- तीति श्रुतिः । विज्ञानघनो जीवः । भूत॥GaraGgॐऊ ब- भूतैस्सह समुत्थाय ! ततश्च भूतेभ्य इति तृतीयास्थाने सहार्थ पञ्चमीति दर्शितं भवति । केचित्तु भृतेभ्यश्शरीररूपेण स्वय- मुत्थायेति हेतुपञ्चमीमेबाहुः । नशि- अनुविनश्यति । अत्र शरीरनाशपमकालमात्म- नाशस्स्पष्टं ह्यभिधीयत इति भावः । ननु नश्यतिधातोरदर्शनार्थकतयाप्युपपच्या स्वरूपपरिशेष निवारकाभाव इति शङ्कायामनन्यथासिद्धं लोकव्यवहारं प्रमाणयति - api इत्यादि । अस्य देहोत्पत्यादिविपयकत्वे “pi” इत्येव वक्तव्यतया “pihir” इति पुंस्त्वसूचकभापापद- प्रयोगो न स्यादित्यभिप्रायः । इमामाशङ्कां परिहरिष्यन् किमियं श्रुतिप्रामाण्याभ्युपगममूला, युळ्ळबोदु नामिदऱ्कुप् पदिल्गूऱत्तट्टुडऩ्, अदैयिड कॊञ्जम् पॊरुळुळ्ळ केळ्वि- यायिऱ्ऱे इदु। तैत्तिरीयम् ६-वदु काण्डत्तिल् ‘परलोकत्तिल् ऒऩ्ऱिरुप्पदुम् इल्ला- तदुम् पारुक्कुत् तॆरियुम्” ऎऩ्ऱु कूऱियिरुप्पदालुम् इऱन्द पिऱगु ज्ञाऩमिल्लै ऎऩ्- ऱुम्, ज्ञाऩमयऩाऩ इव्वात्मा इन्द प्रुदिव्यादिबूदउडलोडु तोऩ्ऱि अदोडु अऴि- किऱाऩ् ऎऩ्ऱुम्, सान्दोक्य उपनिषत्तु काट्टियिरुप्पदालुम्, “पिऱन्दाऩ्, इऱन्दाऩ्” ऎऩ्गिऱ उलग वार्त्तैयालुम्, आत्मा उडलुळ्ळवळवे इरुन्दु अऴिगिऱाऩ् ऎऩ्ऩ- वेण्डामो ऎऩ्ऱु सिलर् केट्पर्। इदऱ्कु नाम् कूऱुवदावदु। शरीरम् अऴियुम्बोदु अऴिगिऱाऩ् ऎऩ्ऱदु, आक्मावुक्कु अप्पोदु ऒरु पॆरिय माऱुदल् उण्डावदैक् काट्टु-
- लोकायतिकभङ्गा विकारः
- प्रमाण
- ७३
- a। आत्माकं रू प्रतिशरी उत्पत्तिविनाशक कं Ganनान्ना Goni, श्रुति- मूलक giपक्ष Ganni ॐ श्रुतिठा नित्यगुण आत्माध्यकण्ठ शरीरपरम्परा योग- Ganv Suney, “वासांसि जीर्णानीत्यादिनाळा उपवृहाण, प्रमाण- आकण्ठ अनुगुणक प्रेक्षावालां कक्षा ६६००ठी निर्वाधनिरुपाधिकपारलौकिकप्रवृत्तिमा ठ निष्प्रयोजनत्वदृष्टप्रयोजनध्यान्ना nicourage, शरीरावसान आत्मनाश Cancela- उत केवलव्यवहारमूलेति विकल्प्य प्रथमं शिरो दूपयति- श्रुतिमूलेति । “एतेभ्यो भूतेभ्यस्समुत्थाये- त्यादिश्रुतिमूलेत्यर्थः । श्रुति Gor इति । तदभ्युपगतप्रामाण्यकश्रुतिसजातीया श्रुतिरेवेत्यर्थः । " नित्यो निध्याना” मित्यादौ नित्यत्वं, “रमणीयचरणा रमणीयां योनिमापद्येरन्” कपूयचरणाः कपूयां योनिमापद्येरन्नित्यादौ नित्यस्यैवैकस्यात्मनोनेकशरीरपरम्परायेोगश्च दृष्टव्ये । " इतिहास - पुराणाभ्यां वेदं समुपवृह्मये” दित्याद्यनुसृत्याह- वासांसि जीर्णानीति । “॥। यथा विहाय नवानि गृह्णाति नरोऽपराणि । तथा शरीराणि विहाय जीर्णानि अन्यानि संयाति नवानि देही " ति गीता- वचनम् । अत्रादिना " देहिनोस्मिन् यथा देहे कौमारं यौवनं जरा । तथा देहान्तरप्राप्तिधीरस्तत्र न मुह्यती” त्यदिकं विवक्षितम् । उपवृक्षगं- श्रुतवेदार्थानां महतां सन्दिग्धवेदार्थव्यक्तीकारकं वचनम् । न चैतत् आतिथ्ये गवालम्भादिवत् शिष्टापरिगृहीतमित्याह-
- इति । प्रेक्षा- वन्तः - निपुणा निरूपकाः । निर्वाधत्वं समान्यतो विशेषतानिषिद्धम् । इदं निष्प्रयोजनत्वा- सम्भवे हेतुः । निष्प्रयोजनत्वं विपरीतप्रयोजनत्वमपि सङ्गृह्णाति । " न कुर्यान्निष्फलं कर्म” त्यादिना सामान्यतो निषिद्धं हि जलताडनादिकं विफलम् । परदारगमनादि च “न परदारान् गच्छे” दिति विशेषतो निषिद्धं विपरीतफलम् । निरुपाधिकत्वं अर्थ कामाद्यर्थत्वाभावः । तर्हि किमर्थं कर्म- करोतीति चेत आह- पारलौकिकेति । परलोकः परलोकसुखं प्रयोजनमस्य इत्यर्थः । इदमुभयं च कर्मणो यागादः दृष्टप्रयोजनत्वासम्भवे हेतुः । इदमुपलक्षणम्- परम्परया प्रवृत्तेर्वचनार्थत्वाभावश्च बोध्यः । तदुक्तमुदयनाचार्यैः- विफला विश्ववृत्तिनों न दुःखैकफलापि वा । दृष्टलाभफ़ला नापि विप्रलम्भोषि नेदृश इति । तथाचेदृशवृत्तीनां देहोचीर्णमेव फलं वाच्यमिति न देहावधित्वशङ्को- दय इति भावः । तर्ह्यि उपात्तश्रुतीनां को निर्वाह इत्यवाह - शरीरावसानेति । अवस्थाविशेषेति । अदर्शनरूपावस्थेत्यर्थः । “अदर्शनादिहायातः पुनश्चादर्शनं गतः” इति युक्तमिति भावः । मोक्ष- धर्मेचेदं सदृष्टान्तमभिहितं- “यथा हिमवतः पार्थ, पृष्टं चन्द्रमसो यथा । न दृष्टपूर्व मनुजैर्न च तन्नास्ति तावता ॥ तद्वद्भतेषु भूतात्मा सूक्ष्मज्ञानात्मवानसौ । अदृष्टपूर्वश्चक्षुभ्यां न चासौ नास्ति किऱदु। इवर्गळ् श्रुतियैक्कॊण्डे केट्पदाल् नामुम् श्रुतियैक्कॊण्डे पदि- अरैप्पोम्। आत्मा पल शरीरम् पॆऱुगिऱाऩ् ऎऩ्गिऱदु वेदम्। किऴिन्द उडैयै उदरित् तऩ्ऩावदुबोल् जीवऩ्। इक्किऴ उडलै विडुगिऱाऩ् ऎऩ्गिऱदु कीदै। पॆरियोर्गळुम्
- ७४
- देशिकाशयप्रकाशव्याच्या सहिते परमतभने
- a Ganpmsp श्रुतिक अवस्थाविशेष तात्पर्य Canनान्ना प्राप्त hain Cani- ळादबोदु ऎऩवुम् सॊल्लुगिऱ तिङ्गळ् पोले इच् िसुगळ्दाऩुम् ररमऩ्ऱिक्के- Gunyon sunov मूलक यान्ना स्वपक्षाः उदिऊ। लोकवेदा आत्मार्थ- ६०/६० उत्पत्तिनाशव्यवहार ं शरीरोत्पत्तिविनाशादि & SLC विशिष्टवेष &Co प्रवृत्तिकं &p।
- आत्मा प्रळयपर्यन्तमे निलै निऱ्पऩ् ऎऩ्बदुम् पिसगु
- “प्रकुतियां मयाऽऽख्याता व्यक्ताव्यक्तस्वरूपिणी । पुरुषश्चाप्युभावेतौ लीयेते पर- मात्मनी “त्यादि en Go आत्माच्या आळयस्थायिsor। Gu तावते” ति ॥ अथ द्वितीयं शिरो दूपयति- @ni Ghar Gurat इति वाक्यद्वयेन । आत्मनः शरीरनाशोत्पत्तिसमकालनाशोत्पत्तिमत्वस्य श्रुतिप्रामाण्यमूलकत्वानङ्गीकारे, लोकव्यवहार मूलत्वे इत्यर्थः । श्रुतिaa Curoइति । “अविनाशीवारे” “नित्यो निध्याना” मित्यादेर्यथा प्रत्यक्षविरोधाद- प्रामाण्यं, तथा “भूतेभ्यस्समुत्थाय धान्येवानुविनश्यती” त्यादि श्रुतेरपि देहात्माभेदप्रत्यक्ष विरोधात् अप्रामाण्यापच्या देहातिरिक्तज्ञानाद्यात्मवादस्तत्सम्मतो न सिद्धयेत् । अविशेषात् । प्रत्यक्षविरोधे- प्युत्तरस्याः प्रामाण्येतु पूर्वस्या अपि तथेति, आत्मनो देहातिरेकवन्नित्यत्वमपि निष्प्रकम्प्यं सिद्धयेदिति हृदयम् । पूर्व शरीरोत्पत्तिविनाशसमकालमात्मनोपि तथात्वपरतया शङ्कितानां श्रुतीनां निर्वाहमुक्त्वाथ •“Upjpur” “@p♚$ाळी” इत्यादिना यदाशङ्कितं व्यवहार मूलत्वं तस्याप्यन्यथासिद्धिमाह- लोक वेदेति । अत्र वेदग्रहणं दृष्टान्तार्थम् । पूर्वं लोकप्रयोगस्यैव शङ्कितत्वात् । विशिष्ट Go इति । शरीरविशिष्टवेपेणेत्यर्थः । “यतो वा इमानि भृतानि जायन्ते” “चेतो जात” इत्यादी उत्पत्तिश्शरीर- सम्बन्धः, विनाशश्शरीर वियोग इति तात्पर्यम् । एवमियता प्रकरणेन, पूर्व प्रस्तुतेषु त्रिषु देह- प्रळयमोक्षाचधित्वपक्षेषु सामान्यतः प्रतिक्षिप्तेषु, अथ च विस्तरेण देहावधित्वपक्षे आशङ्क्य परि- हृते, इदानीं क्रमप्राप्त प्रळयावधित्वपक्षं प्रतिक्षेप्तुं विस्तरेणाशङ्कते - @gi इति । प्रकृति- रित्यादि । श्रीविष्णुपुराणे प्रळयवर्णनं षष्ठांशे क्रियते । महदहङ्कारादिरूपेणाव्यक्तस्वरूपिणी वाय्वादि- रूपेण व्यक्तस्वरूपिणी च या, मयाऽऽख्याता प्रकृतिः, पुरुषो जीवश्च तावुभौ परमात्मनि स्वोपादान- कारणे लीयेते इति, कल्पादौ जीवः परमात्मसकाशादुत्पद्य कल्पान्ते तत्र लीयत इति कथनात्तस्या- प्रळय स्थायित्वमिति भावः ! आदिना “परमात्मा च सर्वेपामाधारः परमेश्वर इत्यादिकं विवक्षितम् । आधारः लयस्थानम् । तमिमं पक्ष प्रतिक्षिपति- Gurइति । आत्मन आप्रळयस्थायित्वे । इवऱ्ऱुक्कुच्चो पालोक सुगार्त्तमाग किष्कारणमाग निर्दोषमाग मुयऱ्सि सॆय् किऱार्गळ्। अवर्गळ् प्पयत्तम् विण् ऎऩ्ऱो, इव्वुलगिल् कण्ड पयऩ्गळुक्काग ऎऩ्ऱो सॊल्लमुडियादु। आत्मा नित्यऩ् ऎऩ्ऱुम् कूऱुगिऱदु वेदम्। इदैप् पॊय् ऎऩ्ऱाल् उङ्गळ् केळ्विक्कु मूलमाऩ वेदामट्टुम् मॆय्यामा? पिऱन्दाऩ् इऱन्दाऩ् ऎऩ्बदॆल्- लाम्, उडलूडऩ् कूडिऩाऩ् उडलैप्पिरिक् तऩ्ऎऩ्ऱ करुत्तुडैयऩ।” लोकापतिकभक्तविकारः “प्रकृतिं पुरुषञ्चैव विद्धयनादी उभावपि । इत्यादिप्रमाणकां विरोधिक क्कु ७५ प्रवादामा- दित्व ं विवक्षित १६ Gusar Goup। ५९६ प्रवलबाधकLLIT, क्षेत्र उत्पत्ति- विनाशनां Garॐ ईश्वर चैपम्यनेघृण्यप्रसङ्गः परिहरिकं क Gour का ६००) court कर्मभिर्भाषिताः पूर्वे : " “नाभुक्तं क्षीयते कर्म कल्पकोटिशतैरपि " इत्यादि कGo आत्माकं कल्पा- प्रमाणक का विरोधिकं &urgyi इति । अनादिभावस्य नाशायोगात् जीवस्य प्रळयावधित्व - चादिना तस्य सादित्यमप्यास्थेयमिति अनादिताबोधक निर्दिष्ट गीतावचनविरोधस्स्यादिति हृदयम् । आदिना “न जायते म्रियते वा विपश्चित् नायं भूत्वा भविता वा न भूय” इत्यादिकं विवक्षितम् । ननु “अव्युच्छिन्नास्ततश्चैते सर्गस्थित्यन्तसंयमा” इत्याद्यनुसृत्य “विद्धथनादी उभावपि " इत्यत्रो- क्तं पुरुपानादित्यमपि जीवप्रवाहनित्यतापरं स्यात्, न तु तत्स्वरूपनित्यतापरम् । प्रवाहनित्यता च कालत्वाधिकरणवृश्यत्यन्ताभावप्रतियोगित्वे सति तादृशात्यन्ताभावप्रतियोगितानवच्छेदकजाति- मत्वमित्यत्राह- Dig प्रचाहेति । तत्र घटादेः प्रतिसर्गादिकं भिन्नत्वस्याध्यक्षसिद्धत्वेन तद्वाधात् घटादौ तस्यानादित्वस्य प्रवाहपरतया गौणत्वाश्रयणेपि आत्मविषये तस्य मुख्यत्वाङ्गीकारे न किमपि प्रबलं बाधकं दृश्यत इत्यभिप्रायः । जातमृतादिव्यवहारोत्रापि बाधक इति चेत् न । तस्य विशिष्ट- विपयतयाऽन्यथासिद्धेरनुपदमेव प्रदर्शितत्वात् । तथा च वाधकस्य प्राबल्यमनन्यथासिद्धत्वरूपं बोध्यम् । जीवोत्पच्याद्यङ्गीकोरे बाधकमप्याह- क्षेत्रज्ञां इति । “इदं शरीरं कौन्तेय क्षेत्रमित्य- भिधीयते । एतद्यो वेत्ति तं प्राहुः क्षेत्रज्ञ इति तद्विद” इत्युक्तस्य जीवस्येत्यर्थः । ईश्वर इति । चैपम्यनर्घृण्ये न सापेक्षत्वात्तथा हि दर्शयतीत्यत्र देवतिर्यमनुष्यस्थावराद्यात्मनोत्कृष्टमध्यमनिकृष्ट- ‘सृष्टिकरणात्, अतिघोरदुःखयोगकरणाच्चेश्वरस्य वैषम्यं पक्षपातो जीवेषु- नैर्घृण्यं निर्दयत्वं च स्यादिति पूर्वपक्षपित्वा, नैतद्युक्तम् जीवकर्मसापेक्षत्वादुक्तस्य सर्वस्येति सिद्धान्तितम् । भूयोपि “न कर्म विद्यते सृष्टिकाले, जीवस्य ब्रह्मण्यविभागेन प्रलया” दिति शङ्कायां जीवस्य तत्कर्मणां चानादि- त्वादिति समाधानं “न कर्माविभागादिति चेन्नानादित्वादुपपद्यते चाप्युपलभ्यते चेत्यत्र कृतं दृश्यते । ततश्च जीवस्योत्पत्त्याद्यङ्गीकारं तत्रोक्तरीत्येश्वरस्य वैपम्यादिप्रसङ्गो दुर्वार एवेति तात्पर्यम् । नन्वी- श्वरस्यास्तु वैपम्यादिक, ईश्वर एव वा मास्तु जगत्कर्तेत्याद्याशङ्कायामाह - कर्माभिरिति । आऩालुम् मीण्डुमॊरु केळ्वि। स्तूलमायुम् सूक्ष्ममायुमुळ्ळ प्पाक्कुदि जीवऩ् इरुवरुम् पामात्माविऩिडत्तिल् मऱैगिऩ्ऱऩर् ऎऩ्ऱु सामिरुप्पदाल् आत्मावुम् प्रळबगालपर्यन्तमेयुळ्ळवऩ् ऎऩ्ऩ वेण्डामा ऎऩ्ऱु। अप्पोदु प्रकृतियुम् जीव- ऩुम् अनादि ऎऩ्ऱु सॊल्लुम् वसाम् विरोदिक्कुम्, इङ्गु अनादि ऎऩ्ऱदु जीवबाम्बरै- यिऩ् अरादित्वत्तैप् पऱ्ऱियदु ऎऩ्ऱु कुऱैत्तुच् चॊल्लुम्बडिक्कु ऎऩ्ऩ प्रदिबन्दगम् नेर्न्दुळ्ळदु। मेलुम् जीवऩुक्कु -आदियुम् अन्दमुम् कॊण्डाल् ईच्वाऩुक्कु ऒरु सडीयम् पक्षबादमुम् इरक्कमिऩ्मैयुम् परिहरिक्कप्पोगादु। “पूर्वकर्मवाऩळैयाल् मऱुबिऱवि” ७६ देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभ न्तरस्थिति कण्ठो hui aurai, अकृताभ्यागमकृतविप्रणाशकान्नी “लीयेते परमात्मनि” पाळाpaL ४ EGG हुई पृथग्व्यपदेशानर्ह्रावस्थाविशेषापत्तिun Co कुशलाः कुशलैस्तुताः । ख्यात्यातयाऽविनिर्मुक्तास्संहारेप्युपसंहृता इति श्री विष्णुपुराणवचनम् । अत्र “प्रजा” इति प्रकृतम् । कुशलाः प्रजा जीवाः कर्मकरणसमर्थाः पूर्वैः कुशलैः अनेकजन्मानु- वर्तनसमर्थः कर्मभिर्भाविताः जनितवासनारसत्यः संहारे प्रलये उपसंहृता उपसंहृतकरणकलेवरा अपि तया ख्यात्या कर्मानुसारिण्या बुद्धया अविनिर्मुक्ता एव जज्ञिर इत्युत्तरश्लोकस्थक्रियया सम्बन्धः । नाशुक्तमिति । “अवश्यमनुभोक्तव्यं कृतं कर्म शुभाशुभ " मिति पूर्वाधम् । एवमादि- वचन सिद्धमाह - आत्माajiक इति । नन्वेवमादिवचनं “अवश्यं कृतं कर्म स्वेनानुभोक्तव्य” मित्या- दावेव तत्परं, न तु जीवस्य कल्पन्तर स्थितावित्यताह- अकृताभ्यागमेति । स्वेनाकृतस्य कर्मण- स्तत्फलभोगाय स्वीकरणमित्यर्थः । कृतविप्रणाशश्च स्वकृतस्य कर्मणस्स्वेन फलानुभवं विनैव नाशः । कल्पादी जीवोत्पच्यङ्गीकारे शरीरसम्बन्धसुखदुःखाद्यनुभचार्थं कर्मविशेषस्याय- श्यापेक्षायां स्वकृतपूर्वकर्माभावेनाकृताभ्यागमप्रसङ्गः । तथैव कल्पावसाने जीवनाशस्वीकारे “न हि कश्चित् क्षणमपि जातु तिष्ठत्यकर्मऋदित्युक्तरीत्या तदानीमपि केपाञ्चित्कर्मणामार्जितत्वेन, तत्फलानुभवं विनैव तेषां नाशापच्या कृतविप्रणाशप्रसङ्गश्चेति भावः । ननु प्रसज्यतामिदमुभयं का नोहानिरिति चेत् श्रुणु । स्वाकृतमपि कर्म यद्येनमनुगच्छेत्, तर्हि कथं तेन निरार्तकेन भूयेत । परेषां पापानि हि भूयांसि भवन्ति । तानि कदा कं प्रतिगच्छेयुरिति न नियन्तुं शक्यत इति । एवं स्वकृतस्यापि कर्मणः फलोपभोगं विनैव विनाशे, बहुवित्तच्ययायास निप्पाद्यपारलौकिक- कर्मणि सद्धं पुरुषो न प्रवर्तत । तत्फलानुभवोऽस्य नियतं भावीत्यस्यानिश्चयात् इति बोध्यम् । न च सिद्धान्तेपीयाँ प्रसङ्ग भविष्यत एव । उपासकस्योत्क्रान्तस्य पुण्यपापग्रहाणात् । अयं च कृतंविप्रणाश एव हि स्वतकर्मणस्स्वेनाननुभूतत्वात् । एवं सुहृदि दुर्हृदि चोपायनं तयोः श्रूयते । अयं चाकृताभ्यागम एव । ताभ्यामकृतस्य कर्मणस्तदुपगमात् इति वाच्यम् । प्रायश्चित्ता- दिनाऽदत्तफलस्य कर्मणो नाश इव विद्यामाहात्म्यादुपासकस्योत्क्रान्तिकाले विरोधिकर्मग्रहाणेपि कृत विप्रणाशाभावात् । तत्रच यागादाविव पूर्वोक्ता श्रद्धामलकळङ्कितत्वप्रसयिभावात् । एवं शत्रु मित्र यो- रुपासकविपये पूर्वमनुष्ठितापकारोपुकाराभ्यामन्त्र तत्फलतया पापपुण्योपायनवचनात् ते अपि स्वकृत- प्राये एवेति नाक्रताभ्यागम इति वक्तुं शवयत्यात् । तत्न च अहेतुको पनिपातकृतशङ्काकाभावात् । तर्हि लयवचमां कागतिरित्यवाह- लक्ति इति । By JiGuro इति । तप्तायः पतितजल - ऎऩ्ऱु विष्णुबुराणमुम्, कल्पगोडिगालम् कऴिन्दालुम् कर्माक्कळ् अनुबवियामल् तुलैया ऎऩ्ऱु महर्षिवसाङ्गळुम् आत्मावुक्कु, मऱुकल्पवाऴ्वु उण्डु ऎऩ्गिऩ्ऱऩ। निर्वाय शुरु सृष्टिप्रलय लोकायतिकमा धिकारः ७७ आत्मादिकं खरूपोत्पत्तिविनाश का अव्यवस्थित- भागঞSoul] कृ व्यवस्थित भाग ३ Gavo ब्रह्मदत्तादिमती बाह्यमततुल्याङ्कani। मोक्षम् वरैयिल्दाऩात्मावुण्डु ऎऩ्ऱ मदमुम् तवऱु, नित्यनैमित्तिकप्राकृतप्रळयान्नी नशिया, आत्यन्तिकप्रळय ब्रह्म Gov विन्दोरिवेत्यर्थः । तत्र हि जलस्य तप्तायसि स्थितस्य भेदेन व्यपदेशो दुर्घटः । तद्वत्प्रकृते देवादि- स्थूलावस्थाप्रहाणेण ब्रह्मणि सूक्ष्मदशापच्या जीवस्य पृथग्व्यपदेशो दुर्घट इति भावः । ननु “सर्वं खल्विदं ब्रह्म, ‘सर्व प्रोक्तं त्रिविधं ब्रह्ममेत” दित्यादिना सर्वस्य भोक्तृ - भोग्यनियन्तृवर्गस्य ब्रह्माभेदश्रवणेन ब्रह्मण्येव स्वरूपत उत्पत्तिप्रळयाचभ्युपगन्तव्याविति नदन्निरा- करणं युक्तमित्यत्राह शु इति । स्वरूपोत्पत्तीति । स्वरूपेणोत्पत्तीत्यर्थः । शरीर विशिष्ट- वेपेणोत्पत्तिविनाशयोरिष्टत्वात्स्वरूपेति । सृष्टिप्रळययोः स्वरूपोत्पत्तिनाशमात्र पणेनात्मदीनां त्रह्मणि स्वरूपेण स्थितिरभ्यनुज्ञायत इति सूचितम् । अत्रा “व्यवस्थित भाग १३ ॐ, व्यवस्थित भाग- LDIQIT & इत्येव युक्तः पाठः विकल्पनात् । अपि तु सर्वकोशेष्वपि “अव्यवस्थित भाग १०७ ११६० इति मात्त्रं पठ्यते । एतदुक्तं भवति- आदौ निस्तरङ्गसमुद्रस्थानीयं ब्रह्म ऐनतरङ्गयुदवत् सृष्टि- दशायां चिदचिदीश्वरविकारचद्भवतीति सामान्यतस्सिद्धे, प्रळये ब्रह्मणि लीना इमे विकाराः पुनरसृष्टौ व्यवस्थितभागतयोत्पद्यन्ते । यस्मिन् ब्रह्मांशे यो विकारः पूर्वं लीनः तस्मिन्नव ब्रह्मभागे। स। पुनः उत्पद्यत इति यावत् । इति भास्करपक्षः । अव्यवस्थितभागतयेति ब्रह्मदचपक्षः । अयं चात्म- सिद्धौ- “आचार्यटङ्कभर्तृप्रपञ्च, भर्तृमित्र, भर्तृहरि, ब्रह्मदत्त शङ्करे” त्यादिना, ब्रह्मसूत्रभाष्य- कृत्त्वेन परिगणितः । तथापि तस्य कृतिः कापि नाद्ययावदुपलभ्यते श्रूयतेपि वा । भास्करादि- सन्निः यस्तत्प्राचीनो वेति वदन्ति । सर्वार्थसिद्धावपि जीवसरे पोडश लोकव्याख्यायामस्मिन्नव विश्वऽयं नाम्ना कीर्तितः । बाह्यमततुल्येति । “अजामेकां” “गौरनाद्यन्नवती”। “नित्यो- निध्याना” मित्यादिना तत्रत्रयस्यापि स्वरूपेण नित्यतावगमात् अकृताभ्यागमकृतविप्रणाशादि- दोपप्रसङ्गाच चार्वाकादिसमानकक्ष्यत्वमेवेति भावः । ’ ताऩ् सॆय्ददु तऩक्कु उऱैक्- ताऩ् सॆय्याद कर्मम् तऩ्ऩनुबवत्तुक्कु वरादु कामऱ्पोगादु। आऩाल् परमात्माविल् जीवऩ् लयिप्पाऩ् ऎऩ्ऱदऱ्कु ऎऩ्ऩ करुत्तॆऩ्- ऱाल्, इरुम्बिल् सुवरिप्पोगुम् निर्बोल पिरिविऩ्ऱि अवऩिल् इवऩ् कलन्दिरुप्पाऩ् ऎऩ्- पदुदाऩ्। आगैयाल् सृष्टियिलुम् प्रळयत्तिलुम् अत्मादिगळुक्कु अडियोडु उत्पत्ति विनासङ्गळै प्रम्मप्रदेशत्तिल् कुऱिप्पिट्ट इडत्तिल् ऎऩ्ऱु कॊळ्ळामऩुम् कॊण्डुम् नडक्किऱ प्रम्मदत्तादिगळुडैय मदङ्गळ् पिऱमदङ्गळ्बोले तवऱाऩवैगळे। इदऱ्कुमेल् सिलर् “आत्मा नित्य, नैमित्तिग, प्राकृत प्रळयङ्गळिल् ईरियादे पोऩालुम्, आत्यन्दिगप्सळयम् ऎऩ्ऩप्पट्ट मोक्षत्तिल् प्रम्मत्तिल् मऱैवाऩ्” ऎऩ्ऱ ़ । देशिकाञ्चयप्रकाशव्याच्यासहिते परमतभने CGn? आत्मा आमोक्ष- । ॐ मोक्षदशै ६ ६f G६० जीचपरकण्ठ मेद लीन@Guorm Ganv आत्मा ७८ • स्थायि Gandvaudp श्रुतिस्मृतिनां विरोधिuggio साम्यसाधर्म्यता हफ्त्यादि निर्देश COLONT- , मुक्त स्वच्छन्द भोगविशेषाङ्क, व्यापार विशेषाjati Gangauri एवं जीवस्य प्रलयावधित्वपक्षे प्रतिक्षिप्तेः अनन्तरं मोक्षावधित्वं सप्रमाणं शङ्कते - नित्य- नैमित्तिकेति । प्रळयश्चतुर्विधो भवति । तथा हि- श्रीविष्णुपुराणे- “चतुर्युगसहस्रान्तं यदहर्ब्रह्मणो विदुः । रात्रिं जुगसहस्रान्तां तेऽहोरात्रविदो जनाः । रात्र्यागमे प्रलीयन्ते प्रभवन्त्यहरागम इत्युक्तरीत्या ब्रह्मणश्चतुर्मुखस्याहरवसाने नित्यः प्रव्यः । “ब्राह्मो नैमित्तिकस्तेषां कल्पान्ते प्रति सञ्चर” इति कल्पान्ते नैमित्तिकः । " प्राकृतो द्विपरार्धक " इति द्विपरार्धरूपचतुर्मुखायु समाप्तौ प्राकृतः । " आत्यन्तिकस्तु मोक्षाख्य” इत्यत्यन्तमन्ते प्रारब्धावचने आत्यन्तिकलयः मोक्षरूप इति । एवं चैषु नित्यनैमित्तिकप्राकृतलयेष्वनश्यन्नपि जीवः “आध्यात्मिकादि मैत्रेय ज्ञात्वा तापत्रयं बुधः । उत्पन्नज्ञानवैराग्यः प्राप्नोत्यात्यन्तिकं लयमिति वचनात्परमात्मनि मोक्षे प्रलीन इति ततः परं तस्य स्थित्यसम्भवेन तदवधित्वमेव तस्येति पूर्वपक्ष्याशयः । तदिमां शङ्कां शातयति - gi पक्षॐॐॐ इति । आत्मनो मोक्षावधित्वपक्षस्येत्यर्थः । अन्वयश्चास्य “श्रुतिस्मृतिका विरो घिosurgi” “निर्देशां& Cartoburgni” इत्यादिना बोध्यः । मोक्षदशायां जीव- भेदश्रुतिः सोनुते सर्वान्कामान्सह ब्रह्मणा विपश्चितेत्यादिका । साहित्यस्य भेदघटितत्वात् । स्मृतिश्च “वैकुण्ठे तु परे लोके॥॥॥ भक्तैर्भागवतैस्सहेत्यादिका । एवं श्रुत्यादिकमुक्त्वा तदर्थापत्तिं चाह- साम्यसाधर्म्येति । “परमं साम्यमुपैति " " मम साधर्म्यमागताः” “यथोदकं शुद्धे शुद्ध- मासिक्तं तादृगेव भवति” इत्यादिप्रमाणे स्साम्यादीनां प्रतिपन्नत्वेन तेपां च भेदघटितत्वेन मुक्तावपि ब्रह्मणः पृथक् जीवस्य स्थितिरास्थेयेत्यर्थः । गीतायास्साक्षात् भगवन्मुखोदितत्वेनोप- । निपन्चप्रसिद्धया तदुक्तसाधर्म्यस्य श्रुतिसिद्धसाम्यतादृक्त्वयोर्मध्ये ग्रहणम् । परमं साम्यमिति पारम्यविशेषणात् तदैक्ये पर्यवस्यतीति मायिनां मतम् । तन्न । साम्यस्य कतिपयधर्मविषयकत्वेन, तद्वारणाय भूयोधर्मविपयकतां वक्तुं परमेति पदप्रयोगात् । नहि “परममूर्ख " इति मौर्य पारम्यविशेषणात्तस्य पण्डितत्वं सेत्स्यति । नन्वेतायता मुक्तौ जीवस्वरूपसिद्धावपि, निर्विशेषं तदस्त्विति शङ्कायां तस्य व्यापारादिविशेषमाह- मुक्त इति । स्वच्छन्देति ईश्वरेच्छानुगुण- स्वच्छाधीनेत्यर्थः । “सोश्नुते सर्वान् कामान्” “स यदि पितृलोककामो भवति सङ्कल्पादेवास्य ताल् मोक्षत्तिऱ्कुप् पिऱगु अवऩ् इरुप्पऩा? ऎऩ्बर्गळ्। अप्पडियागिल् जीवऩुक्कुम् पाणुक्कुम् मोक्षत्तिल् पेदम् सॊल्लुम् श्रुतिगळ् विसोदिक्कुम्। इरुवरुम् समर् सत्रुसर् ऎऩ्ऱाप्पोल् सॊल्लुम् वसाङ्गळुम् विरोदिक्कुम्। मुक्तऩ् अप्पोदु पल-
लोकायतिकभङ्गाधिकारः ७,९ मोक्ष ॐ ॐ आत्यन्तिकल्यशब्द ं अविद्याकर्मादि अत्यन्तनिवृत्ति, पुनरावृत्ति- song। प्रतिष्ठितपरिपूर्णब्रह्मानुभवदशैo upp प्रयुक्तop। मुक्तकण्ठ सन्दे Gir GunGo Gana शब्दानां प्रतिकूलसञ्ज्ञादिनिवृत्ति Gou तत्पर। unev पितरस्समुत्तिष्ठन्ति इत्यादिभिर्भोगविशेषस्य “जक्षत्क्रीडन्रममाणः " “कामरूप्यनुसञ्चरन्” इत्या- दिना व्यापारविशेषस्य चावगमादिति । तर्हि मुक्तौ “आत्यन्तिकस्तु मोक्षाख्य” इत्यात्यन्तिकलय- पदप्रयोगः कथमिति चेदाह - मोक्षॐॐॐ इति । अत्राऽयमभिसन्धिः - लयस आत्यन्तिकत्वं नाम ‘लीयमानवस्त्वाधिक्यकृतमिति एकः पक्षः । प्रतियोग्याधिक्यकृतमिति यावत् । अत्राद्वैतिनो चेतन्ति- नित्यादिप्रलयेषु शरीरादीनां केपाञ्चिदेव लयः । मुक्तौ त्वात्मनोऽपीति इतरप्रलयात् अस्मिन् लीय - मानप्रतियोग्याधियमिति । चयन्तु नमः, आत्मनाशस्य अप्रामाणिकत्वात् पूर्वं शरीरादीनां नाशः, आत्यन्तिकप्रलयेत्व विद्याकर्मादीनामपीत्यन्यस्मात् प्रलयादसिन् तदाधिक्यं, जीवस्तु तदानीमपि तिष्ठत्येवेति । इदं सर्वं “अविद्याकर्मादि अत्यन्तनिवृत्तिwwwb” इत्यन्तेनानुसंहितम् । “निवृत्तिunjib” इत्यस्याग्रे “upp” इत्यनेनान्वयः । एवं प्रलयस्यात्यन्तिकत्वं पुनरावृत्तिरहित- स्वरूपमित्यपरः पक्षः । तच्च स्वसमानाधिकरणदुःखप्रागभावासमानकालीनत्वम् । प्रतियोगिनिवृत्तिरूप स्वात् प्रलयस्यानुयोग्याधिक्यकृतं तदिति य वत् । तथा चैतादृशस्यात्यन्तिकत्वस्य पुनरावृत्तिरहि- तायां मुक्तावेव सम्भव इति तत्त्रात्यन्तिकलयशब्दप्रयोग उपपन्न इति तात्पर्यण्णोक्तं “पुनरा- वृत्ति २००१५४ प्रतिष्ठित परिपूर्णब्रह्मानुभवद muji upp” इति । अत्र ब्रह्मानुभवदशा- शब्देन पुनरावृत्तिरहितदुःखनिवृत्तेर्भागान्तराभावन्यायतः पापाणकल्पत्वादिपक्षव्यावृत्तये खाभा- विकानन्दाविर्भावरूपताऽप्यनुसंहिता भवति । ननु युक्तावपि यदि जीवः ज्ञातृत्वकर्तृत्वादिशक्ति- युक्तस्तिष्ठति तर्हि " न प्रेत्य सञ्ज्ञाऽस्तीति श्रुतिः कथमुपपद्यतान्नामेत्यत्राह - “मुक्तछं” इति । यद्यपि जीवस्य देहावधित्यपक्षसाधकतयैतद्वाक्यं पूर्वं पूर्वपक्षिणोदाहृतमिति तत्रैवेमौ शङ्कापरिहारी समुचितौ । तथाऽपि प्रेत्येत्यस्य देहादूर्ध्वमित्यर्थकतायास्तदभिमतत्वेन पूर्वमुदाहरणेऽपि वस्तुतः बृहदारण्यके मुक्तिदशा परतयैवै तद्वाक्यश्रवणात्, तदनुरोधेन प्रत्येत्यस्य चरमदेहनिवृत्यर्थकत्वं मन्यमानैराचार्यैः तच्छङ्कापरिहारायत्रैव कृताविति विभावनीयम् । " प्रतिकूल सञ्ज्ञे” ति । सञ्ज्ञेत्यन समित्येकीकारार्थकम् । ज्ञाधातुश्च ज्ञानार्थकः । तथा च भृतपरिणामशरीरेन्द्रियादिभिस्सहै की- कृत्यात्मनं या प्रतीतिर्भवति स्थूलोऽहमित्यादिः तादृशदेहात्मभ्रमादिर्मुक्तौ न विद्यत इत्युक्त- वाक्यवास्तवार्थ इति । सञ्ज्ञायाः प्रतिकूलत्वं वास्तवाकार विपरीतत्थं भ्रमत्वमिति यावत् । अथाय- मात्मनो मोक्षावधित्यपक्षः प्रच्छन्नवौद्धाहत इति तद्भङ्गाधिकार एवायमपि पक्षो निक्षेपमर्हतीतीदानीं वऱ्ऱै अनुबविप्पाऩ् पल सॆय्वाऩ् ऎऩ्बदुम् सेरादु। आगैयाल् मोक्षत्तिल् अत्- यर्दम् जीवऩुक्कु लयम् सॊऩ्ऩदु, सरिरादिगळ् मट्टुमिऩ्ऱि मूलगारणमाऩ अवित्या- ३० देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभने आत्मनाश मोक्ष काळा पक्ष चार्वाकादिपक्षतु ं गुणगुणिभेदभगक्षणभङ्गादिकं Garar G मुgi परिहार सौगतादिसमयभङ्गदशैSG६० ५६C- विशिष्टनित्मात्मापहः Gandir Gum। सार्वागमदम् सिऱिदुम् वेदवैदिग सम्मदियऱ्ऱदु। शुकsunॐ प्रत्यक्षोपपत्तिशास्त्रप्रसिद्धा नित्यात्मतत्त्व ६०० ९६। पारलौकिक- सुखदुःखप्राप्तिपरिहारानुगुणाऊ वर्तिकङ्क प्राप्त ं प्रजापति ं देवगुरु देहात्मवाद gi- तदूषणमनवसर ग्रस्त मित्यत्राह “wari” इति । " चार्वाकपक्ष तुल्यumb” इति तथा च तन्मत दवास्मिन् मतेऽपि अन्तत आत्मनाशाङ्गीकाराद्यथेच्छचारादिप्रसङ्ग इति तत्तुल्यत्वात्तत्प्रसङ्गे- नालैव एतत्पक्षपणमपि सङ्गतमेवेति भावः । यत्तु पूर्व चार्वाकैर्मिलित्वा बौद्धादय ऊचुः “विकल्पप्रामाण्यचाधादिका गुणगुणिभेदभङ्ग०१३ इत्यादि, तदपि तत्तन्मतभङ्गाधिकारे स्वावसरे निराकरिष्त इत्याह- गुणगुणिभेदेति । आदिना कार्यकारणभावभङ्गादिपरिग्रहः । विशिष्टेति । ज्ञातृत्वकर्तृत्वादिविशिष्टेत्यर्थः । यदपि चावादीत् पूर्वं “देहातिरिक्त आत्मा, अनळ देहान्तरपरिग्रहणं ॥ अर्थ QuiGg।, इत्यादि, तदपि एता- बता परिहृतमेवेत्याह- शु इत्यादिना । शरीरादीनामात्मत्वस्य युक्त्यसहत्वप्रतिपादनेने- त्यर्थः । प्रत्यक्ष- सोहमित्यादिप्रत्यभिज्ञा । उपपत्तिः- वीतरागजन्मादर्शनादिः । शाखं- “न जायते म्रियते वै”त्यादि । पारलौकिकेति । ऐहलौकिकसुग्ास्य हेयत्वात्परलोकसुख प्रतिबन्धकत्वा- चेति भावः । “सुखदुःखे”ति, " प्राप्तिपरिहारेति” च यथासङ्ख्यगन्वयः । वर्ति प्राप्तं - शास्त्रोक्त रीत्येति शेषः । तथा च “१०२ppupil प्राप्त” इति वं त्वदुक्तं न युक्त- मित्याशयः । पूत्रं “@पक्ष प्रजापति” “२ बुद्धिमान् निदर्शन] देवगुरु” इति वाक्यद्वयेन यच्चार्वाकमतस्य प्राशस्त्यमभ्यधायि, तदपि निराह - प्रजापतिuji इति । दुष्कृत- कारिणामसुराणां “क्षिपाम्यजस्रमशुभानासुरीप्वेव योनिषु” इत्युक्तभगवत्सङ्कल्पविषयाणां व्यामोहनाय " त्वं हि रुद्रमहाबाहो मोहशास्त्राणिकारये” तिवत्तन्मतप्रचतनं ताभ्यामक्रियतेति कर्मादिगळुम् कऴिदल् पऱ्ऱियुम्, पुनरावृत्तियिल्लादबडि परिपूर्णप्रम्मानुबवम् पिऱन्द- पडियैप्पऱ्ऱियुम् आगुम्। मुन्दऩुक्कुप् पिऱगु ज्ञाऩमिल्लै ऎऩ्ऱदऱ्कुम् देहात्म- प्रमादिगळ् इल्लै ऎऩ्ऱदिल् तात्पर्यम्। आगैयाल् मोक्षत्तिल् आत्मा नशिप्पाऩ् ऎऩ्- पदु सार्वागबक्षम्बोलागुम्। कुणम् कुणमुडैयदु ऎऩ्ऱ पिरिवु किडैयादु। क्षणक् तोऱुम् वस्तु नशिक्कुम् इत्यादि कुयुक्तिगळैक्कॊण्डु कुणमुळ्ळ नित्यात्मावै मऱैक्कप्पार्प्पदै पौत्तबङ्गादिगळिल् कण्डिक्कक् कडवोम् आगैयाल् कीऴ्सॊऩ्ऩबडि शास्त्रम् प्रत्यक्षम् इवैगळाल् आत्मदत्वत्तै अङ्गीगरित्तु पालोकसुगदूक्कादिगळै अडैयवुम् तविर्क्कवुम् पायत्रिक्कवुम्, प्रजाबदि- लोकायतिकभगाधिकारः आसुरव्यामोहनार्थ। रामभक्तिमूला जायालिवाक्य रामघाच्या ३१ Gau दत्तोत। आश्रमवर्णन नं ८०० लोकायतिकमुख्यां ली। लोकायतिकसिद्धान्त ६०० दूषिकङ्क- sunburg Gous sipar Game के ३ वेद वैदिकपरिग्रहलेश- प्रसङ्गovis। पशुप्रायगूढ । शयपापिष्ठजनपरिग्रह ं प्रेक्षावदुपादित्सा मूल on an ॐ॥ भाव्यम् । श्रीमद्रामायणे जावालिवाक्पनिर्वाहमाह- रामभक्तिमृला इति । " निवर्तनार्थं तव राम कारणात् प्रसादनार्थं च मयैतदीरित” मिति तद्वचनात् सहाय्यजातमन्यपरमित्याशयः । रामवाक्य piry GooG इति । तथा च यस्मै तन्मतं जावालिरुपदिदेश, स एच तन्मतं निरा- चकारेति, नास्माकं तत्र किञ्चिद्वक्तव्यमवशिष्यत इत्याकृतम् । तथा च श्रीराम:- " भवात्मेप्रिय- कामार्थं वचनं यदिहोक्तवान् । अकार्यं कार्यसङ्काशमपथ्यं पथ्यसम्मितमित्यादि बदति । वस्तुतस्तु “अभीष्टार्थव्ययेनापि जयति क्षेत्रहारिण” मिति न्यायेन वीजप्ररोहणार्थं कण्टकशाखावरणकरण- बद्रापप्रध्यानयनार्थं नास्तिकवागुदीरिता तेन, यद्यप्येवं, तथापि सः आस्तिकानामग्रणीरेवेति तस्मिन्नव प्रकरणे स्पष्टम् । तथा च वसिष्ठः " जावालिरपि जानीते लोकस्यास्य गतागतिमिति । स्वयं चाह - न नास्तिकानां वचनं त्रवीम्यहं, न नास्तिकोहं, न च नास्ति किञ्चन । समीक्ष्य कालं पुनरास्तिकोऽभवं भवेय काले पुनरेव नास्तिक इति । महाभारते कण्वाश्रमे लोकायतिकमुख्यानां निर्देशकृतां प्राशस्त्यशङ्कामप्यपाकरोति- आश्रमवर्णन : AG०० इति । आ-समन्तात् - तपआदिना श्राम्यन्त्यत्र मुनय इति तत्स्थानमाश्रमः । दूपिकं १००ring Gailu।ppart इति । यक्षानुरूप- बलिन्यायात्तन्मतेनैव तन्मतमुन्मूलयितुं ये तन्मत चिदस्तेऽत्र लोकायतिकशब्दनिर्दिष्टा इति तेषु मुख्या न तन्मतानुसारिणो भवन्तीति भावः । ततश्चैभिः कारणैरस्योत्कर्षाभिमानं भञ्जयति- शुळं इति । उक्तरीत्या प्रजापति बृहस्पतिपरिग्रहप्रभृतिकारणकलापस्यान्यथासिद्धत्वोपपाद- नेनेत्यर्थः । उपनिपदि छान्दोग्ये कीर्तनाद्वेदपरिग्रहशङ्का । सा च सततन्मतस्य निन्दितत्वात् दूरापेता । “तो हान्वीक्ष्य प्रजापतिरुवाचानुपलभ्यात्मानमननुविद्य व्रजतोर्यतर एतदुपनिषदो । भविष्यन्ति, देवावा असुरावा ते पराभविष्यन्ती” ति हि श्रूयते । मदुपदेशं श्रवणमननादिभिरनिर्धार्य येषामापातयुद्धयोपदेशसम्प्रदायो भविष्यति, ते नित्यसंसाराख्यं पराजयं प्राप्स्यन्तीति कथनात्, तत्रैव “स ह शान्तहृदय एव विरोचनोऽसुरान् नगामे “ति, विरोचनस्यैवापातयुद्ध्युत्पत्तिवर्णनाच तन्मतं निश्रेयसार्थिभिरनुपादेयमिति तत्रैव सिद्धमिति । न हि " नकलअं भक्षयेदिति श्रुती निषेधप्रतियोगितया प्रस्तावमात्रेण कलञ्जभक्षणस्य वेदपरिग्रहशङ्काऽङ्कुरतीति भावः । प्रजापत्यादि- सम्बन्धाद्वैदिकपरिग्रहशङ्का, साप्युक्तेन न्यायेन निरस्तेत्यर्थः । यदपि चोक्तं पूर्वं “यावज्जीवं सुखं जीवेत्” riGunGo Gang गुरूपदेश इत्यादिना तदपि प्रतिवक्ति- पशुप्रायेति । आहारनिद्राभयमैथुनादिमात्र यावेत्यर्थः । गूढाशयः- पञ्चकः । पापिष्ठः- ज्ञानहीनः । “नष्टः । ८२ ८। देशिकाशयप्रकाशव्याच्यासहिते परमतभने मऱै काट्टिऩ वऴियिल् इऱैयवळै मऱक्कादे। लोकव्यवहार सिद्धेश्वर ९० प्रकार आराधिकङ्क फलकं तु निश्वयि क्रं का पापमेव पुनरारभते” इत्युक्तेः । तथा च सर्वेषु सामयिकेपु पशुप्रायवृत्तीनां बहुलमुपलम्भात् तेभ्य एवेदं मतं वदेतेति’ महाजनपरिग्रहाभावान्न बुद्धिमन्तोऽत्र सज्जन्त इति भावः । प्रेक्षावन्तः- प्रकृष्टज्ञानाः । तदुक्तं कुसुमाञ्जली - “कः पुनरयं महाजनपरिग्रहो नाम । हेतुदर्शन शून्यैर्ब्रहण- धारणतदर्थानुष्ठानादिः । हेतु :- प्रयोजनमिति । पूर्वं ‘“लोकव्यवहारसिद्धेश्वर ं।” इत्याद्युक्तमपि निराकरोति - लोकव्यवहारेति । तत्सि- द्वेश्वरः- तत्तद्देशाधिपती राजादिः । ९० प्रकार १G६०- रत्नफलादिरूपतदभिमतार्पणेन । साक्षा- दन्यद्वारा वेति वा । लोकवेदव्यवहारेति । लोक्यते अस्पष्टो वेदार्थस्स्पष्टतयात्रेति लोकः स्मृतिः । श्रुतिस्मृतिभ्यामित्यर्थः । यद्वा लोक:- लोकसिद्धानुमानादिः । घटादिकर्तृवञ्जगत्कर्तृ तयापि - दीश्वरस्सिद्ध्यति । यद्यपि प्रमाणान्तरसिद्धस्यार्थस्य वेदो न बोधक इतेि नानुमानिक ईश्वरः, तथापि जगत्कर्तुरनुमानेनासिद्धावपि तेन न तद्भाध इति तात्पर्येण तस्य लोकसिद्धत्वोक्तिः । तथा च अनुमानेनानपोतव्यः वेदेन सिद्धश्चेति तदर्थ इति सिद्धम् । तदुक्तमाचार्यै:- सर्वकृन्नानुमातुं नापहेतुं च शक्यस्तदुभयनियमादर्शनादित्यमस्तेति । आराधिकं । “खकर्मणा तमभ्यर्च्य " “विष्णुराराध्यते” इत्याद्युक्तवर्णाश्रमधर्ममुखेनेति शेषः । पूर्वं प्रमाणतया " प्रत्यक्षाश्रुतिरर्थधी” श्येति भट्टपराशरपादोक्त्युपादानेऽपि तदर्थस्य स्वयं तत्राप्रदर्शितत्वात् प्राप्ते प्रसङ्गे तमाह- प्रत्यक्ष- मात्रन्ति वाक्यद्वयेन । “लोकवेदव्यवहारसिद्वेश्वरे” ति त्वदुक्तमयुक्तम् । वेदस्यासाभिः प्रत्यक्ष- तेवगुरु इवर्गळ् देहात्मवादत्तैच् चॊऩ्ऩदु असु ररै मयक्कुगैक्काग। राम- पक्तियाल् सॊऩ्ऩ जाबालि वाक्पत्तिऱ्कु रामऩे पदिल् सॊल्लियायिऱ्ऱु। कण्वाच्चम- वर्णऩत्तिल् ‘लोकायदिगमूक्यर्” ऎऩ्ऱदु अम्मदत्तै कण्डिक्कुमीळवु कसडऱक्कऱ्ऱ वैदिगळैत्ताऩ्। आगैयाल् तुळियुम् वेदाङ्गीगारम् अम्मदत्तिऱ्कुक् किडैयादु। माडु पोल् मन्दबुत्तियुळ्ळ वञ्जगजऩङ्गळ् अङ्गीगरित्तदु महाजऩङ्गळिऩ् अङ्गीगारमागादु। लोकरीदिप्पडि प्रसिद्ध ईच्वरऩागिय अरसऩै नीङ्गळ् पयऩ् पॆऱलामॆऩ्ऱु नम्बि उबसरिक्किऱीर्गळ् अल्लवा? अदुबोलवे लोकरीदियिलुम् वैदिग मुऱैप्पडियुम् मेलाऩ- ईच्वाऩ् ऒरुवऩ् उण्डु ऎऩ्ऱेऱ्पडुगिऱबडियाल् अवऩैयुम् नम्बि आसादिक्कवेण्डियदे। प्रत्यक्षमाय् कण्डदु ऒऩ्ऱे निजम् ऎऩ्गिऱ उङ्गळ् मदप्पडिये वेदम् ऎऩ्ऩुम् विल क्षण सप्त समूहम् केट्कप्पडुवदिऩालुम् अगऩाल् उण्डाऩ अर्थज्ञानम् उणाप् पडुवदिऩालुम् इल्लै ऎऩ्ऩवॊण्णादु। अन्द ज्ञाऩत्तिल् कारणत्तिऩ् कुऱ्ऱमो, वेऱु प्रबलमाऩ पादगमो काणादबडियाले अदु अप्रमाणम् ऎऩ्ऩवुमॊण्णादु। आगैयाल् मैयिऩ् तुणैगॊण्डु, कण्, मऱैन्दिरुक्कुम् पुदैयलैयुम् अऱियवऱ्ऱामाप् पोल् वेदमॆऩ्ऩुम् सरादरेत्रम्, योगसहायत्तिऩाल् धर्माधर्म स्वर्ग नाग- ईच्वरादिगळैयुम् अऱियवऱ्ऱाम्। इङ्ङऩम् श्री पामदबङ्गत्तिल् ६-वदु आगिय लोकायदमदबङ्गादिगारत्तिऩ् तमिऴ् पॊऴिप्पुरै मुऱ्ऱुम्। लोकायतिकभङ्गाधिकारः प्रवृत्ति & giGunGoo लोकवेदव्ययहारसिद्ध ०० ईश्वर केori आराधिक फल निश्वयि कङ्क के Topwww। प्रत्यक्षमानभक्त ॐ वेदस्वरूप वेदजन्यज्ञान ८३ aag local ऊँ हटा Luig अपक्षविकङ्क ६। ॐ कारणदोषjai याधकप्रत्ययdoio an (अप्रामाण्य ं) Ama। Burgun प्रत्यक्षàgiGunGov वेदा सनातनचक्षु- Guya Gan G] अञ्जनविशेपादि Goo निधिacomaniGunGoo भर्तीन्द्रियं Gucocon कण्डुगॊळ्ळलाम्। ६ पात्रभक्तैः प्रामाण्यानङ्गीकारादित्याक्षेपात्प्रसङ्गो बोध्यः । वेदस्वरूपं विलक्षणशब्दराशि: । वेद- जन्यज्ञानं - तदर्थकर्मब्रह्मादिविषयकम् । - यथासङ्ख्यं श्रावणप्रत्यक्षेण, मानस- प्रत्यक्षेण स्वयं प्रकाशतया वेति शेषः । एतावता " प्रत्यक्षाश्रुतिरर्थधीश्चेति भागो विद्युतः । २००५ - बेदार्थज्ञानस्य । कारणदोप- शक्तियोग्यताभ्रमादिः । &urGo इत्यन्वयः । ततश्च “न तथा दोप” इति श्लोकांशो विवृतः । वाधकप्रत्ययः- तदर्थस्य धर्मादेः प्रत्यक्षेण बाध- प्रतीतिः । अनेन " तदर्थः पुनर्धर्माधर्मपरावरेश्वरमुखः प्रत्यक्षवाध्यो न चेत्येतावव्याख्यातम् । एतच्छलोकतात्पर्यं च पूर्वमेवास्माभिर्निरूपितमिति तत्रैव भाव्यम् । अत्र “G शुmsGQl]]]” इत्येव सर्वकोशेषु पाठो दृश्यते । तथापि “GFGQIT” इत्यस्य। विशे।प्यसाकाङ्क्षत्वात् “अप्रामाण्य” मिति पदं पूरणीयम् । अथ " योगोन्मीलितथीरतदर्थमथवा प्रत्यक्षमीक्षेत स” इति चरमपादमभिप्रयन् प्रत्यक्षमालशरणानामपि वेदचक्षुपा धर्माद्यतीन्द्रिय- पदार्थसिद्धिरनिवार्येत्याह - giu। इति । वेदतदुत्थज्ञानयोः प्रत्यक्षतुल्यत्वस्थापनेनेत्यर्थः । प्रत्यक्ष♚mpiGunGo - चक्षुरादीन्द्रियवत् । वेदा इत्यादि । “पितृदेवमनुष्याणां वेदश्चक्षु- स्सनातनमित्युक्तेर्वेदस्यापि चक्षुष्ट्टुं प्राप्तमित्यर्थः । तस्याकृत्रिमत्वात्सनातनत्वम् । च्क्षुषा चिन- कृष्टार्थग्रहणं वेदचक्षुपाऽतीन्द्रियार्थग्रहणसिद्धये निदर्शयति- अञ्जनविशेषेति । अन्तर्निहित निध्यादे- श्चक्षुरसन्निकृष्टत्वषेि यथा सिद्धाञ्जनादिसहकारेण चक्षुषा ग्रहणं दृष्टं तथैवं वेदाख्येन सनातन- चक्षुपा धर्मादेरतीन्द्रियवर्गस्य ग्रहणमुपपद्यत इति भावः । अनाञ्जनस्थानीयो योगाभ्यासविधिः । “योगोन्मीलितधीरिति” ह्युक्तम् । निधिश्वात्र सर्वान्तर्यामी भगवान् । " तद्यथा हिरण्यनिधि निहितमक्षेत्रज्ञा उपर्युपरिसश्चरन्तो न विन्देयुः एवमेवेमाः प्रजास्सत आगत्य न विदुरसत आगच्छामह इति॥। अनृतेन हि प्रत्यूढा " इति श्रुतेः । तदुक्तमाचार्यै:- “नित्यं करीश, तिमिरा- विलदृष्टयोपि सिद्धाञ्जनेन भचतैव विभूपिताक्षाः । पश्यन्त्युपर्युपरि सश्चरतामदृश्यं मायानिगूढ- मनपायपहा निर्धित्वा” मिति । एवं क्वचित् भगवदर्शने भगवत एव सिद्धानत्वमुचतं “अन्तर्ज्योतिः किमपि यमिनामञ्जनं योगदृष्टे” रित्यादिवदिति विशेषः । एवमधिकारोऽवसितः । तत्रान्ते प्रतिपादितस्यातीन्द्रियार्थाभ्युपगन्तव्यत्वस्य शब्दानु- मानप्रामाण्यावानी यतायाश्च चार्वाकपक्षोपि सद्भावं गाधया दर्शयति LED इत्यादि । ८४ देशिकाशयप्रकाशज्याख्यासहिते परमतभने कण्डदऩाल् काणाद तऩुमिक्किऩ्डूर् पण्डॊरुत्तऩुरैत्तदऩैक् कवरुगिऩ्डूर् उण्डुबसिगॆडुमॆऩ्ऱेयुणर्न्दुण्गिऩ्ऱर् ऒऩ्ऱाले ऒऩ्ऱैत्ताऩ् सादिक्किऩ्डूर् पण्डुमुलैयुण्डदऩाल् मुलैयुण्गिऩ्ऱार् पार्क्किऩ्डूर् पलरल्लाद तम्मै मऱ्ऱुम् कण्डुमदिगॆट्टनिलै काणगिल्लार् काणादॊऩ्ऱिलदॆऩ्ऱु कलङ्गुवारे। इति श्री कवितार्किकसिंहस्य सर्वतन्नस्वतन्त्रस्य श्रीमद्वेङ्कटनाथस्य वेदान्ताचार्यस्य कृतिपु श्रीमत्परमतभङ्गे लोकायतिकभङ्गाधिकारापष्टस्सम्पूर्णः ॥ कचितार्किकसिंहाय कल्याणगुणशालिने । श्रीमते वेङ्कटेशाय वेदान्तगुरवे नमः ॥ एतदधिकारारम्भगाधायाश्चार्वाकमते वेदप्रामाण्यदुस्त्यजताप्रतिपादनमात्रै दम्पर्यात् न पुनरुक्ति- प्रसक्तिः । तत्र “२ अङ्गLJI Gali Gori” इति भागेन सङ्गृहीतस्यार्थस्यात्र विवरणं कृतमिति वा चोध्यम् । & ंङ्ग इति । अदृष्टं वस्तु किमपि नास्तीति वदन्त एचैते दृष्टेन धूमादिनाऽदृष्टं वचाद्यनुमिपते । ucbrGLI इति । पूर्व केनचिदुपदिष्टं स्वमततच्चं तद्वाक्य- प्रामाण्याद्विश्वचन्ति । एतेन शब्दानुमानयोरपि प्रामाण्यं तदिष्टमिति तन्नास्तीति कथा वृथा विहता चेतिकथितं भवति । ननु धूमदर्शनेन पर्वते वह्निसद्भावसंशये जाते पर्वतपार्थं गतस्तत्र वह्निमवलोक्य तत्सद्भावं प्रत्यक्षतो निश्चिनुते । एवमेव पूर्वपुरुपवाक्येनोत्पन्नतत्तदज्ञानस्स्वयमालोच्य शास्त्राणि निर्धारयति । ततश्च धृतदर्शनादीनां साध्यादिसंशयोत्पत्तौ क्षीणशक्तिकत्वान्न साध्यादिसाधकत्व- मित्यन्नाह - २ ग Gudl Gagi इति । भोजनानन्तरं क्षुनिवृत्ती पूर्व हेत्वन्तरादर्शन सहकृतै तद्दर्शनबलाद्भोजनजन्यत्वमनुमायैव हि भोजनादौ प्रवर्तते, न संशयान्नापि प्रत्यक्षादिति भावः । एवं संशयादिकमन्तरा शब्दस्य प्रामाण्यमपि दर्शयति- Go इति । यत्किचिदुक्त्वा स्वसिद्धान्तं साधयन्ति । एवमेतावताऽनुमानादिप्रामाण्यं तन्मतेनापि प्रतिष्ठाप्य देहातिरिक्तनित्यात्म- सद्भावमपि तेपमित्यैवाह– ur G इत्यादिवाक्यद्वयेन । भवान्तरीयं स्तन्यपानं स्मृत्वैव- Gayo तेपि इह जन्मनि तस्पिवन्ति । ततश्च नात्मा देहावधिरित्याशयः । untabirgi इति । Lwp - किञ्च । “अहमेक” इति पाणिपादादिसङ्घातातिरिक्ततया एकत्वेन स्वात्मानमवयन्ति । अतोप्यात्मा स्थिर इत्यर्थः । क एवं विपरीतमाचरन्तीत्यत्नोच्यते- काCwGail इति । एवं ज्ञात्वापि सर्वात्मना अन्धाः खमान्ध्यमपश्यन्त एते इत्यर्थः । इदमेव विशेष्यं सर्वत्र क्रोडीकार्य- मिति शम् ॥ नित्यस्य देद्दिनोन्ये श्रेयोहेतुं वदन्ति विज्ञानम् । चार्वाके विपरीतन्त्विदमिति विहसन्ति वेदचूडार्याः गहनविपिनकल्पं तं सुगचार्य पक्षं पशुपत्तिभिरुपात्तं पामरै वैश्चितैर्द्राक् । अहमिह हि यथार्थवाग्वितानैर्निरास्थं निगमनिकरचूड़ाचार्यवीक्षावशेन ॥ इति श्री चत्यवंशायनस्य, देवि कचरणपरायणस्य, नारायणस्य कृतिषु भी परमतभङ्गव्याख्यायां देशिकाश्यप्रकाशाख्यायां पठो लोकायतिक्रभङ्गाधिकारस्सम्पूर्णः ॥www
०७ माध्यमिकभङ्गाधिकारः
श्रीः श्रीमते लक्ष्मीनृसिंहपरब्रह्मणे नमः श्रीमते रामानुजाय नमः श्रीमते वेदान्तगुरवे नमः श्रीमान् वेङ्कटनाथायैः कवितार्किककेसरी । वेदान्ताचार्यवयों मे सन्निधत्तां सदा हृदि ॥ परमतभङ्गे माध्यमिकभङ्गाधिकारः - ७ काणदिलदॆऩुम् कल्वियिऩारैक् कडिन्ददऱ्पिऩ् कोणार्गुदर्क्कङ्गळ् कॊण्डे कुऴप्पुम् पवुत्तर्गळिल् नाणादऩैत्तुमिलदॆऩ्ऱु नाल्वगैयिदऩ्ऱॆऩ्ऱुम् वाणाळऱुक्किऩ्ऱ मत्तिमत्ताऩ् वऴि माऱ्ऱुवमे। श्रीः ॥ श्रीमते लक्ष्मीनृसिंहपरब्रह्मणे नमः ॥ ॥ * ॥ देशिकाशयप्रकाशः परमतभङ्गव्याख्या ॥ * ॥ दिश्या सुर्देशिकेन्द्रस्य दयागुणतरङ्गिताः । अपाङ्गा बुद्धिसम्पत्तिम् आद्ययौद्धप्रभञ्जने ॥ सदसद्द्द्वयमद्वयं च नेति प्रथितं सर्वमपास्य वस्तुजातम् । अपलापविलापिनं विलज्जं प्रणुदन्माध्यमिकं गुरुस्समिन्धे ॥ काष्ठायां तिष्ठन्तं माध्यमिकं हेयवौद्धतन्त्रस्य । काष्ठान्ते कलयन् द्राक् वादे वेदान्तदेशिको जयतु । अधस्तात्प्रत्यक्षमात्र प्रामाण्यवादी चार्चाको निर्वापितः । अथ तदपि न प्रमाणम्, शून्य- मेच प्रमेयम् इति अध्यवस्यन्तं माध्यमिकं निरोद्धुं गाधयैकया कर्तव्यं कीर्तयति का इति । तदिदमेकेन सर्वनिरसनं, धर्मपुत्र एकमबधीत् भीमोपरं, अर्जुनस्त्वन्यमिति भारतसमरमरणि विहाय “स्वयन्तु हन्तुमिच्छामि सर्वानेव च राक्षसानि “ति श्रीरामचन्द्रस्य खरवधविधामनुसरति । अदृष्टं वस्तु नारतीति वादिनो विद्यावतचार्वाकान् निरस्य, तदनन्तरम् इति प्रथमपादार्थः । अस- ददृष्टमपि वस्तु विद्यत इत्यभ्यूहनाय हि विद्या प्रदीयते । तत्प्रतीपानां चार्वाकाणां हीयं का नाम विद्येति विहसन्त्याचार्याः । आमूलाग्रं दुस्तरेव जडाशयान् क्षोभयतां यौद्धानां मध्य इति द्वितीयपादार्थः । सर्वं नास्तीति सर्वं वक्ष्यमाणचतुष्कोटिविनिमुक्तमिति च लआं विहाय विलप्य ८६ देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभङ्गे मात्यमिगऩ् मदम् इरुक्कुम्बडि कूऱल् परोक्ष Gm६० लांp लोकायतिका निराकरिopi। ३ाजी चौद्धाङ्क प्रत्यक्षप्रतिवन्दिGavG ALg प्रत्यक्षपरोक्ष
- जीवनकालं कृत्स्नं कदर्थीकुर्वतां माध्यमिकानां मार्गमर्गळयाम इति अवशिष्टभागस्यार्थः । “याव- ज्जीवं सुखं जीवेदि” ति चार्वाकोपदेशादपि सर्वशून्यवादिनां निष्प्रयोजनवादः अतिविरस इति ऐहिकामुष्मिको भयसुख भ्रष्टानामेपामत्यन्तनिराकार्यत्वं द्योत्यते ।
- ननु चार्वाकनिराकरणानन्तरं ब्रह्मसूत्रक्रमेण प्रथमं साङ्ख्यो व्युदस्यताम् । बौद्धमतमेच सङ्गतिविशेषेण बुद्धिस्थमिति चेत्, अस्तु, तथापि तत्र यथासूत्रं वैभाषिकसौत्रान्तिकद्वययोगाचार- माध्यमिकनिरासः क्रमात्क्रियताम्, माध्यमिकस्य प्राथम्ये किन्निदानमित्यत्र वृत्तकीर्तनपुरस्सरं बौद्धेषु माध्यमिकस्यैवेह सङ्गतिमाह- परोक्षमिति वाक्यद्वयेन । Ganga - समानस्कन्धाः सदृशा इति यावत् । अनयोस्सादृश्यश्च वेदवाद्यत्वानुमानादिप्रामाण्यानङ्गीकारातिरिक्तात्मनिषेधा- दिना बोध्यम् । चौद्धांsati इति सामान्यनिर्देशात् एतदाद्यधिकारचतुष्टयस्यैकपेटिकात्वमभि- संहितम् । अतएव पूर्वाधिकारे " सन्ताने क्यादिक दूपण बौद्धभङ्ग &Go Gruvw&- &LGauri। " इति समुदायतः प्रतिजज्ञे । एवं चार्वाकानन्तरं वौद्धस्येव साङ्ख्यादीनां सङ्गति- र्नास्तीति सूचयित्वा तत्रापि माध्यमिकस्यैव तामाह– प्रत्यक्षप्रतिवन्दीति । चार्वाकण प्रत्यक्ष- प्रामाण्याङ्गीकारात् “यदि अनुमानप्रामाण्यं नाङ्गीकरोपि, तर्हि त्वदभिमतप्रत्यक्षप्रामाण्यमपि न सिध्ये” दिति प्रत्यक्षप्रतिबन्द्या तं प्रति अनुमानादिप्रामाण्यापादनप्रयत्नो विधीयेत । उक्तं च
श्रीमते लक्ष्मीक्रुचिम्ह परप्रह्मणे नम f श्रीमते सामानुजाय नम: श्रीमते वेदान्दगुरवे नम: श्रीबरबदबङ्गत्तिल् मात्यमिगबङ्गादिगारम् - (पासुरत्तिऩ् करुत्तु।) काणाद पॊरुळ् किडैयादु ऎऩ्ऱ सार्वागऩैक् कडिन्द- पिऱगु कोणले निऱैन्द कुदर्क्का कॊण्डु कुऴप्पुगिऱ काल्वगै पॆळत्तर्गळिल्, सिऱि- तुम् काणमिऩ्ऱि उलगम् इल्लै ऎऩ्ऱुम्, अदु सत्तुम् असत्तुम् इरण्डुम् इरण्डुमल्- लाददुम् ऎऩ्गिऱ नल्वगैयिलुम् सेराददु ऎऩ्ऱुम् कूऱि वाणाट्कळै वीणाट्कळाक्कु किऩ्ऱ मत्तिमत्ता (मात्यमिगि)ऩुडैय वऴियै विलक्कुवोम् नाम् काणाद पॊरुट्कळ् किडैया ऎऩ्ऱ उलगायदमदम् विलक्कप्पट्टदु। इऩि इवर्- कळोडु पलवगैयिल् ऒत्तवर्गळागिय पौत्तर्गळिल् ऒरुवऩुम् “नी ऎप्पडि प्रत्यषत्तै मट्टुम् ऒप्पिऩाय्” ऎऩ्ऱु सार्वागऩिडत्तिऱ्पोल तऩ्ऩिडत्तिल् ओर् ऎदिर्क्केळ्वियुम् पोडमुडियादबडि,प्रत्यक्षम्,अदु अल्लाद परोषम्, इरण्डुमे किडैयादु, सर्वम् माध्यमिकभङ्गाधिकारः ८७ डार माध्यमिक निरसिcgi। Ganvani ६७६० ६१ ६०६०- सर्वज्ञ Coroma Gunbury परिगृहीता युद्धां ॥ प्रामाणिक॥ क्षणभङ्ग, प्रत्यक्षार्थभङ्ग, बाह्यार्थ- पूर्वाधिकारे- “अनुमानप्रामाण्य guruji प्रत्यक्ष प्रमाणwargaGa- Gurujib” इति । प्रत्यक्ष परोक्ष माङ्ग Guio hp इति । तथा च माध्यमि केन सर्वपरि- त्यागात् तस्य प्रत्यक्षाप्रामाण्यमपीष्टमिति “इष्टापति ब्रुवाणस्य न लोके किञ्चिदुत्तर” मिति न्यायेन न कापि तं प्रति प्रतियन्दि: प्रभवतीति भावः । तदुक्त खण्डनखण्डखाद्ये- एवं च सति सौगत- ब्रह्मवादिनोरयं विशेषः । यदादिमस्सर्वमेवानिर्वचनीयं वर्णयति । विज्ञानव्यतिरिक्तं पुनरिदं विश्वं सदसद्भयां विलक्षणं ब्रह्मवादिनस्सङ्गिरन्ते” इति । माध्यमिया इति । तथा च चार्वाकानन्तर- मेतादृशाक्षेपसङ्गत्या माध्यमिकमतमेव निराकरणीयतया प्राप्तमिति तदेव प्रथमं निराकुर्म इति हृदयम् । माध्यमिकनामनिर्वचनश्चानन्तरमेव भविष्यति । निरसि& iGgii इति । स्वशिष्याणां शिक्षायै इति शेषः । सर्वपरित्यागिनस्तस्य कथानधिकारस्यास्तेयं वक्ष्यमाणत्वादिति भावः । तदुक्तं श्लोकवार्तिके - “सर्वथा सदुपायानां चादमार्गः प्रवर्तते । अधिकारोऽनुपायत्वान्न वादे शून्य- वादिनः ॥” इति । ़ अथ तन्मतानुवादाय मध्यस्थाकाङ्क्षामुत्थापयति- अशा Guy a इति । अथ वक्तृवैलक्षण्यमाह - सर्वज्ञ ं इति। “सर्वज्ञस्सुगतो बुद्धः” इति हि नैखण्डकाः । GaraG प्रामाणिक - नत्वन्यो वेदादिप्रतिपादितः पदार्थः । ननु युद्धेन बहुभ्यः बहुधोपदिष्टम् । “सर्व क्षणिकं क्षणिकं दुःखं दुःखं, स्वलक्षणं स्वलक्षणं, शून्यं शून्य, मिति भावनाचतुष्टयमुपदिष्टं द्रष्टव्य” मिति सम्प्रदायात् । तथा च सर्वस्याप्यस्य बुद्धोक्तत्वात् तत्र किं प्रमाणम् ? तदुक्तत्वाविशेषात् सर्व प्रमाणमिति चेत्, तर्हि अपरोयमनेकान्तवादस्स्यात् इत्याद्याशङ्कायामाह - बा इति । क्षणभङ्गेति । क्षणिकत्वेत्यर्थः । इदं माध्यमिकव्यतिरिक्तानां सर्वेषां सम्मतम् । तैरहेतुकविनाशाङ्गीकारात् । प्रत्यक्षार्थभङ्गेति । इदं सौत्रान्तिकमतम् । तस्य मते बाह्यार्थानामनुमेयत्वात् । पूर्वोक्तयुद्धोपदेश- स्येतरोपलक्षणत्वमिति तदभिप्रायः । ग्राह्यलक्षणायोगेन वाह्यार्थभङ्गः योगाचारस्य । विकल्प- प्रामाण्यनिराकरणेन धर्मधर्मिभावभङ्गः वैभापिकसौत्रान्तिकपरोस्समानः । अयञ्च भङ्गः पूर्वोक्तो- पदेशे स्वलक्षणशब्दविवक्षितः । स्वलक्षणं स्वरूपमात्रं, निर्धर्मकमिति न्यावत् । तदुक्तं- “निराधार शून्यम् ऎऩ्गिऱवऩुमाऩ मात्यमिगमदस् तऩै मुऱियडिप्पोम्। अवऩ् सॊल्लुम्बडि ऎऩ्ऩ वॆऩ्ऱाल्-सर्वज्ञऩॆऩ्ऱे उलगोर् अऴैक्कनिऩ्ऱ पुत्तर् सॊऩ्ऩदु ऎमक्कु प्रमा णम्। अवर् वस्तुक्कळैप्पलवाऱाग वर्णित्तुळ्ळार्। ऎल्लाम् निमिडम्दोऱुम् माऱुबवै। प्रत्यक्षमऩ्ऱि अनुमाऩिक्कवेण्डियवैगळ्। पुऱप्पॊरुळ् एदुम् किडैयादु, पॊरु- ८८ । देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभने भङ्ग, धर्मधर्मिभावभङ्गादिकनां Gari भिक्षुपादप्रसरण ६६६९। सर्वशून्यत्व निर्धर्मकाश्च पृथिव्यादयश्चत्वारः पदार्थाः” इति । “भङ्गादिक” इति आदिशब्दार्थश्च निर्वचना- योग्यतया साङ्ख्यादिवत् माध्यमिकोक्तः कार्यकारणभावभङ्गः । भिक्षुपादप्रसरणेति । विरक्तभूमि- क्या गृहं प्रविष्टाय कसैचिद्भिक्षवे, पूर्वं पादमात्वप्रसरणाय परिमिते देशे दत्ते, शनैःशनैश्शयना- हारविहाराद्यर्थं कृत्स्नमपि तद्रहं तेन भिक्षुणा अन्ते जगदिव वामनेन व्याप्तमिति लौकिकी कथा बोध्या । तद्वदत्रापि शिष्ययुद्धघवतरणक्रमेणोत्तरोत्तरं शून्यतां वर्धयन् बुद्धः प्रथमं पदार्थानां नित्यत्वं निहत्य क्षणिकतामकथयत् । ततः वाह्यार्थानां प्रत्यक्षत्वं प्रमुष्णन् अनुमेयतामनुमेने । पश्चाद्वाह्यार्थानेचापललाप । अन्ते सर्वमेत्र शून्यमिति सिद्धान्तयामासेति भावः । तथा च तदु क्तिपु न सर्व सिद्धान्त इति न पूर्वोक्तो दोप इति बोध्यम् । तर्हि कस्सिद्धान्त इत्यवाह - सर्व- शून्यत्व Gu इति । तदुक्तं आर्यलङ्कावतारे - “अनुत्पत्तिं च धर्माणां क्षणिकार्थं वदाम्यहम् । उत्पत्त्य - नन्तरं भङ्गं नवे देशेमि चालिशान्” इति। धर्माणां पदार्थानां अनुत्पत्तिं उत्पन्यसम्भवेन शून्यत्वमेव क्षणिकार्थं क्षणिकशद्धार्थम् अहं वदामि । उत्पत्त्यनन्तरं कश्चित्कालं स्थितानां भङ्गं नाशं अनित्यत्वं क्षणिकार्थं चालिशान् प्रति न चै देशेमि नोपदिशामीति तदर्थः । वसुबन्धुना च- “रूपाद्यायतनास्ति- त्वं तत्त्वनेयजनान् प्रती ‘ति । आयतनं विषयः । नत् रूपादिविपयास्तित्वं व्युत्पिन्सुजनान् प्रति, उक्तमिति शेषः । तथाहि व्युत्पत्तितारतम्येन चतुर्विधा बुद्धशिष्याः । यद्यपि युद्ध एक एवोपदेष्टा, तथापि श्रोतृभिशिष्यैर्वासनावशाच्चतुर्धा तदुपदेशो गृहीतः । यथा अस्तङ्गतस्सवितेत्युक्ते जारचोरा नूचानानाम् अभिसरणस्तेयसन्ध्योपासनादिबुद्धिस्त तद्वासनावशेन भवति । तत्र बुद्धोक्तेषु सर्वशून्य- स्वमेव माध्यमिको जग्राह । तस्योत्तमाधमकक्ष्याप्रविष्टत्वान्माध्यमिकसञ्ज्ञालाभः । तन्मते हि योग आचारश्चेत्युभयं शिष्येण कार्यम् । अज्ञातस्यार्थस्य, ज्ञप्तये पर्यनुयोगो योगः । गुरुक्तस्याङ्गीकरण- माचारः । तत्र माध्यमिकेन गुरूक्तस्याङ्गीकरणात्, वक्ष्यमाणरीत्या कस्याप्यनुयोगस्याकरणाच्च उत्तमाधपत्त्रयोगान्माध्यमिकत्वम् । अनन्तरस्तुभयकरणाद्योगाचारो बभूव । ततोप्यपरः " भवत- स्वस्थ कियानन्त” इति बुद्धं पृष्ट्रा सौत्रान्तिकोऽभूत् । अन्तिमस्तु “केयं भवतो विरुद्धा भाषे” ति नम् अनुयुज्य वैभाषिक मञ्ज्ञां लेभे इति तेषां सम्प्रदायः । ळॆऩ्ऱुम् अदऩ् तऩ्मै ऎऩ्ऱुम् पिरित्तुक्कूऱ इयलादवै। इप्पडि पल पल। आऩाल् इवैयल्ल अवर् करुत्तु। इडम् कॊडुत्ताल् मडम् पिडुङ्गुम् आण्डिबोल कॊञ्जम् कॊञ्जमाग सर्वम् सूत्यम् ऎऩ्ऱु निर्माऩिक्क आवर् सॆय्युम यत्तङ्गळे इवै। आसै- याल् अऱिञऩ्, अऱिवु, पॊरुट्कळ् ऎऩ्ऱ मुप्पिरिविल् अडङ्गुम् इन्दउलगम्, सत् ऎऩ्ऱ वगैयिलो-असत्- अल्लदु इरण्डुम्- अल्लदु इरण्डुमऩ्ऱु ऎऩ्ऱ वगैगळिलो सो परबलमाऩ तडैगळ् इरुक्किऩ्ऱऩवागैयाल् नाऩ्गु वगैयिलुम् सॊल्लत् तगाददु। माध्यमिकभङ्गाधिकारः सुगतमतकाडे। शुद्ध महमिदं जानामि १ ज्ञातृज्ञेयदज्ञानस्वरूप on Gan♚msp अर्थ- जातñop सदसदुभयानुभयकोटियन GO BL Linin प्रलयुक्ति no Luq।ungipऋ। अर्थ- न सप्तासनसदसन्न चाप्यनुभयात्मकम् । चतुष्कोटिविनिर्मुक्तं तत्त्वं माध्यमिका चिदुः ॥ बुद्धवा विविच्यमानानां सभावो नावधार्यते । अतो निरभिलया (लापा)स्ते निस्स्व- भावाश्च दर्शिताः ॥ इत्यादि सर्वे गृहीत ं। Bugun रूमकल्पजागरप्रतीतिविषय is GL, गगनकुसुमादिनां GunG तुच्छाञ्च्या pppn सर्गमोक्षादिपारलौकिक फलार्थप्रवृत्तिजनां अथ सर्वशून्यत्त्रमुपपादयति- शुना इति । सर्वशून्यत्वस्यैव सिद्धान्तयितव्यत्वे सतीत्यर्थः । अहमिति ज्ञातुः इदमिति ज्ञेयस्त्र, जानामीति ज्ञानस्य च तत्र प्रतीत्या सर्व पदार्थ- जातं एतत्त्रितयान्यतममेवेति तत्र सर्वत्र चक्ष्यमाणकोटिचतुष्टयमपि न सम्भवतीति सर्वं शून्यं सेत्स्यतीति भावः । Liuni - अन्तर्भावयितुं यत्ने कृते । Diggibja Luty- इति । न कुत्राप्यन्तर्भावस्तम्भवतीत्यर्थः । तथा हि- घटादेः पदार्थजातस्य यदि सत्त्व- मेव स्वभावः, तर्हि कारकव्यापारवैयर्थ्यम् ! असत्त्वस्वभावत्वेपि स एय दोपः । तदुक्तं “न सतः कारणापेक्षा व्योमादेरिव युज्यते । कार्यस्यासम्भवी हेतुः खपुष्पादेरिवासतः” इति । असम्भवी- असम्भावितः । एवमुभयरूपत्वमनुभयरूपत्वं वा न सम्भवति । व्याघातात् । उक्तं च “परस्पर- विरोधे हि न प्रकारान्तरस्थितिः । नैकतापि विरुद्ध नामुक्तिपात विरोधतः ॥” इति । तस्मादेषु एषु क्वचिदपि निक्षेप्तुमशक्यत्वात् सर्वस्य शून्यत्वमक्का मेनाप्यङ्गीकार्यमिति । अथात्र सङ्ग्रहेण सम्पादं दर्शयति- अर्थ इति । न सदित्यादिका रिकार्थस्स्पष्टः । यादवप्रकाशाचार्यैस्तच विचार- णायामियङ्कारिकाऽन्यधापि व्याख्याता तत एवाधिगन्तव्या च । बुद्धथेति । इदमार्यलङ्कावतारस्थ- मित्याहुः । स्वभावः- सच्चासच्यादिः । निरभिलप्याः- अनिर्वचनीयाः । निरभिलापा इत्यपि पाठः । अन्यत्राप्युक्तं- “इदं वस्तुचलायातं यद्वदन्ति मनीषिणः । यथा यथार्थाश्चिन्त्यन्ते विशी- र्यन्ते तथा तथेति । एतावता फलितमाह QLIT इति । स्वमकल्पेति । जागरितप्रत्ययोऽर्थ- शून्यः प्रत्ययत्वात्स्वानप्रत्ययवदित्यनुगानमिहाभिप्रेतम् । गगनकुसुमादिकं विषयस्य तुच्छताया- मुदाहरणम् । अये इति । अनेन पाक्षिकनिर्देशेन अनादिभत्र प्रवाहवासना निरोधादियं तुच्छत्य- भावना महाभयकृतलाणा द्वित्राणामेव पुंसां भवतीति तथा दौर्लभ्यं द्योत्यते । स्वर्गमोक्षादीति । वेदप्रामाण्यानङ्गीकारात् स्वर्गस्य खरूपतएव तुच्छत्वात् तदर्थ वृचिर्न भविष्यति । मोक्षस्तु परमार्थी पि नित्यसिद्धत्वान्न प्रयत्नसाध्य इति न तदर्थप्रष्टचिरपीति भावः । अतएवानुपदं मोक्षस्वरूपं “नित्य- नऩ्गु योचित्तुप् पार्त्ताल् कुऱिप्पिट्ट तऩ्मै ऎदुम् काळुमैयाले तिट्टमाग कुऱिक्कवुम् मुडियादवै, ऎन्द तऩ्मैयुमऱ्ऱवै ऎऩ्ऱु पॆरियोर्गळ् सॊऩ्ऩबडिये यागवेणुम्। इप्पडियाल् कऩवुबोलिरुक्कुम् विऴिप्पुम् उण्मैप् पॊरुळऱ्ऱदागै- ़ ।०० देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभने GGG२०। रष्टथिव्यापार Gunsoon खमव्यापाराsir GunGov अविचारित- रमणीय in sp। मोक्ष सर्व नित्यसिद्ध निरुपाधिकशून्यतापत्ति Gujar ६। a। इम्मदत्तिऱ्कुत् तक्क आदारमिल्लै। स्वमत मूल सत्यताभ्रम सर्वेक्षण चन्ध्यासुततुल्य@mrms- wori, सर्वेशसमास्यामात्र ं महावृक्षादिशब्द & GLIGO अन्वर्थ Lonavis, top- सिद्धनिरुपाधिकशून्यतापGि” इति वर्णयिप्यति । ननु तर्हि ऐहलौकिकप्रवृत्तयः कथ- सुपपद्यन्ताम् ? न कथञ्चिदपीत्युक्तौ, प्रत्यक्षविरोधो दुष्परिहर इत्यत्राह दृष्टार्थव्यापारेति अविद्यापरपर्यायसंवृतिमत्यत्वात्सर्वमिदमातच्याचचोधात् उपपद्यत इति भावः । अविचारितरमणी- येति । “यथा यथार्थाश्चिन्त्यन्ते विशीर्यन्ते तथा तथेत्युक्तरीत्या विचारणायां सर्वमरमणीयमेवेत्या- शयः । ननु प्रपञ्चस्याविचारितरमणीयत्वं नाम दुःखखरूपत्वमेव । एतादृशं दुःखं कदा वा निवर्तिप्यते? मुक्तिकाल इति चेत्, न त्वयाऽनुपदमेव तदर्थप्रवृत्तेर्निवारितत्वादित्यत्राह - मोक्ष- Drag इति । अस्य शून्यतापत्ति Gurujalara इत्यनेनान्वयः । मोक्षः शून्यतापत्तिरूप एव भवती- त्यर्थः । सत्यताभ्रमb aifu इति । “सर्वं क्षणिकं क्षणिकं, दुःखं दुःखं, स्वलक्षणं स्वलक्षणं, शून्यं शून्यमिति भावनाचतुष्टयचलात् निखिलवासनानिवृत्तौ परिनिर्वाण शून्यरूपं सेत्स्यतीति तत्सम्प्र- दायादिति भावः । तथा च मोक्षस्य नित्यसिद्धत्वेन तदर्थप्रवृच्यनपेक्षणेपि प्रतिबन्धकनिवृत्तये सा अपेक्षितैवेति, न मुक्तथलाभः न वा मोक्षविधिवैयर्थ्यादिकमिति हृदयम् । abi इति । अत्र तदनुसारिण इति निपात्यम् । अतः पूर्वं “या Gangbuy ना बाळी” इत्यादौ उपक्रमे एकवचनदर्शनेपि न विरोधः । स एवं वदतीति तदीया आहुरित्यन्वयसम्भवात् । एवं तन्मतमनूद्याथ विस्तरेण दूपयिप्यन् प्रथमं तत्र मूलशैथिन्यं दर्शयति - Quisit इति महावाक्येन । बन्ध्यासुततुन्येति । सर्वस्थापि तद्वत्तुच्छत्वे बुद्धस्यापि तदन्तर्गतस्य तथात्वा- दित्यर्थः । gosaurgri- अकामेनाप्येष्टव्यत्वात् । अथ वचतृवैलक्षण्यं निराह । सर्वज्ञसमा- ख्येति । समाख्यामात्रेण न प्राशस्त्यसिद्धिरित्याशयः । महावृक्षादीति । अतिहस्वस्य भाषायां “&cial” इति प्रसिद्धस्य वृक्षविशेषस्य “शाखापत्त्रो महावृक्षरसेहुण्डो वज्रकण्टक” इति कल्प- कोशे तनामपाठादिति भावः । महावृक्षादीत्यादिना “अमङ्गळस्य वारस्य यथा मङ्गळवारतेत्युक्त- भौमवारग्रहणम् । तथा च मायकविः- “तव धर्मराज इति नाम कथमिदमपष्ठु पठ्यते । भौम- दिनमभिदधत्यथवा भृशमप्रशस्तमपि मङ्गळं जनाः” इति । अन्वर्थnna LIमिति । तथा च “व्या तु कामं पुरुषोत्तमोस्तु” इत्युक्तन्यायेन डित्थादिशब्दवत्तस्य सर्वज्ञसमाख्या माध्यमिकमज्ञाधिकारः ३१ marani GPL शपय &LI, Gaur परस्परविरुद्ध मानामतक कक्षा प्रर- इत्तविदील् ऒऩ्ऱिले ऎऩप्मॆऩ्गैक्कु रिजादमिल्लामैयालुम् इवऱ्ऱुक्कॆल्लाम् भ्रमादिना मूली के। केवलं रूढेति न यौगिकार्थस्य सर्वावगाहिज्ञानस्य प्रतीतिरिति भावः । उक्तसञ्ज्ञाया अन्वर्थत्वा- भावे हेत्वन्तरमाह - Dipair arni b इति । शिवाईदादेरित्यर्थः । तदुक्तं जैनेन हेमचन्द्रसूरिणा आप्तनिश्वयालङ्कारे- “सर्वज्ञो जितरागादिदो पस्स्त्रैलोक्य पूजितः । यथास्थितार्थवादी च देवोर्हःपर- मेश्वरः” इति । तथाचास्यास्सञ्ज्ञाया अन्वर्थत्वे एपां सर्वेषामपि तत्सञ्ज्ञत्वात्, सर्वे सर्वज्ञास्युः । न चेष्टापत्तिः, मिथो व्याहतभाषिष्वेषु कस्यापि भ्रान्तत्यावश्यम्भावात् । कस्य तदित्यत्र निया- मकादर्शनादित्याशयः । तथा च सर्वज्ञनिराकरणे भीमांसकाः- “सर्वज्ञो दृश्यते तावनेदानी- मरमदादिभिः । दृष्टो न चैकदेशो स्ति लिङ्गं या, यो नुमापयेत् ॥ अथ तद्वचनेनैव सर्वज्ञोन्यैः प्रतीयते । प्रकम्प्येत कथं सिद्धिरन्योन्याश्रययोस्तयोः ॥ सर्वोक्ततया वाचयं सत्यं तेन तदस्तिता । कथं तदुभयं सिद्धथेत्सिद्धमूलान्तरं विना (राहते ) ॥ सर्वज्ञसदृशं कञ्चिद्यदि पश्येम सम्प्रति । उपमानेन सर्वज्ञं जानीयाम ततो वयम् । एवमर्थापत्तिरपि प्रयाणं नात्र युज्यते । उपदेशस्य सत्यत्वं यतो नाध्यक्षमीक्ष्यते ॥ इति ॥ अथ युद्धस्यैव सर्वज्ञत्यसिद्धावपि दोपमाह- ९३०१३१ परस्परेति । तथा च चतुर्भ्यः चतुर्धा परस्परविरुद्धोपदेशः तेषां स्वस्व गृहीतार्थाभिमानेने तर निरसनमित्यादिकं नोप- पद्येतेति केवलं प्रलापएवेति भावः । ननूक्तं शून्यत्वमेव सुगतमतक टेति चेत्तवाप्याह- Go तात्पर्य॥ इति । तैस्तैस्स्वमत एव बुद्धस्य तात्पर्यमिति वर्णनादित्याशयः । तर्हि एकेन विरुद्ध- नानाप्रस्थानप्रवर्तनस्य किम्मूलमित्याकाङ्गायामाह - Banimisatori इति- ननु भगवदवतार- त्वेन सम्प्रतिपन्नो बुद्धो नैच मुह्येत् । ततश्च कथं तदुक्तं भ्रममूलं स्यादित्यत्राह - भ्रमादि& Gar इति । आदिना भगवन्मोहनेच्छा परिग्रहः । तथा च शान्तिपर्वणि मोक्षधमं नारायणीये दशावतार प्रस्ताचे नारदं प्रति भगवद्वचनं- “ततः कलियुगस्यादौ द्विजराजतरुं श्रितः । कापायवस्त्रसंवीतो मृण्डित- शुक्लदन्तवान् । शुद्धोदनसुतो भूत्वा मोहयिष्यामि मानवान् ॥” इति ॥ याल् ऎल्लाम् सूऩ्यम् ऎऩ्ऱऱिन्दवऩुक्कु स्वर्गम् मोक्षम् ऎऩ्ऱिवऱ्ऱुक्काग मुयल- वेण्डाम्। उलगनडैमुऱैयुम् ऎऩवुक्कदैगळ्बोल अञ्जारिदामणियमाय् ओडिक्- कॊण्डिरुक्किऱदु।मोक्षमावदु- ऎल्लाम् उण्डु ऎऩ्गिऱ विपरीतरिऩैप्पु ऒऴिन्दिडवे सहजचित्तमाऩ शून्यनिलै वन्दु वाय्प्पऩुदाऩ् ऎऩ्ऱु। इदु सरियऩ्ऱु। इवर्गळ् आदारमाग नम्बुगिऱ सर्वज्ञबुन्दरुम् मलडि मगऩैप् पोल सूऩ्यमॆऩ्ऱे सॊल्लवेणुम् सर्वज्ञऩ् ऎऩ्ऱु पॆयर्बॆऱ्ऱ मात्तिरत्तिऩाल् ऒरुवऩ् अऱिवाळियागिविडमाट्टाऩ्। सिऱिय कळ्ळिच्चॆडिक्कु वडमॊऴियिल् महाङ्गु म् ऎऩ्ऱु पॆयर् एऱ्पट्टदुबोल इडुगुऱिप्पॆयरागलामल्लवा? कारणप्पॆयर् ऎऩ्ऱॆ $२ देशिकाशयप्रकाशव्या व्यासहिते परमतभने सत्, असत् मुदलिय नाऩ्गु पिरिविलुम् नडत्तमुडियुम्। @ajiaoir चतुष्कोटिविनिर्मुक्त तत्व अनुपपन्न। ९६ देशादिवof Cov सशा, देशान्तरादिfGoo असता, gup उभयाकारयोग pG६० सदसत्ता, स्वव्यति - रिक्तसदसन्तु।कं।png Gumulyammar सदसद्विलक्षण प्रत्यक्षादिसिद्धा वस्तुभ प्रकारanoo कोटिचतुष्टयjaib a Guo। सर्वप्रकारसत्य, असत्व, देशादिभेद निरपेक्षसदसदात्मकत्यLogo। सत्त्वासत्त्वात्यन्ताभाव Gair पक्षका के- , इत्थं तन्मतस्य प्रमाणशून्यतां प्रदश्यान्थ प्रमेयदौस्थ्यमपि दर्शयितुं प्रतिजानाति - @alia इति । अथात्र पदार्थानां चतुष्कोटिविनिर्मुक्तत्वं किं सत्वासादीनां परस्परविरोधादङ्गी- क्रियते, उत, पदार्थानां स्वाभावग्रासेन / सच्चस्व दुस्साधत्वात्, यद्वा तेषां निस्स्वभावत्वा दिति विकल्पान् हृदि कृत्वा प्रथम निरस्यति - २० देशादिक a Goo इति । आदिना कल्पपरिग्रहः । तथा च देशतः कालतश्च परिच्छिन्नघटादेः कचिदेशे काले च सच्चं, अन्यत्रान्यदाऽसच्चं च प्रत्येकमप्यस्ति । गिळित्वोभयमपि । एवं उभयात्मकपटादिविलक्षणत्वमपीति सर्वस्य घटादेवतु- कोटवात्मकत्वमेवेति भावः । प्रत्यक्षादिसिद्ध॥ इति । एवं सच्चादिमत्तया परिच्छिन्नत्वेन प्रत्यक्षादिसिद्धेत्यर्थः । एतेन सर्वथा प्रमाणासिद्धस्य शशशृङ्गादेर परिच्छिन्नत्वेन प्रमाणसिद्धबुद्धे- श्वरादेश्च कोटिचतुष्टयासम्भवो दर्शितः । प्रथमस्य सर्वथाऽसत्वेन सत्ताकोव्यसम्भवात् । द्वितीयस्य च सर्वप्रकारसत्त्ववत्त्वेनासत्त्वकोट्यसम्भवाच्च । ननु सत्त्वासत्त्वयोर्भावाभावरूपयोः कथमविरोधे- नैकत्रावस्थानमित्यग्राह- सर्वप्रकार सत्य१३० इति । देशकालादिनिरपेक्षसच्चमित्यर्थः । देशादि- भेद निरपेक्ष सदसदात्मकत्वेत्युत्तरानुसारात् । अथ एतदनन्तरं “असत्त्व " इति पाठ आवश्य- कः क्रमानुसारात् । परन्तु सर्वकोशेष्वपि तद्रहिनएच पाठो दृश्यते । असत्त्वं च सत्त्वात्यन्ता- भावः । सत्त्वासत्त्वात्यन्ताभावेत्यादिवक्ष्यमाणानुसारात् । अयम्भावः- साङ्ख्यादिवत् यत्सत्, तत्सर्ववासत् यदसत्, तत्सर्वथाऽसत्- सत्त्वात्यन्ताभाववत् इति योङ्गीकुर्यात् तस्य हि मते अनयोरसत्त्वासत्त्वयोः परस्पराभावरूपतया विरोधो भवेत् । एवं सदसदात्मकत्व, तदनात्म- ऋत्वयोर्विषयेपि भाय्यम् । अस्माभिस्तु सत्त्वासत्त्वयोरवच्छेदकदेशकालादिभेदेन, सदसदात्मकत्व– कॊऩ्डालुम् जैनर् तङ्गळ् अरुगक्कडवुळै सर्वज्ञऩ् ऎऩ्ऱे अऴैक्किऱार्गळागै- याल् इदु ऒरु एऱ्ऱमागादु। पुत्तऩ् सॊऩ्ऩ नानामदङ्गळिल् उङ्गळ् मात्यमिग सित्- तान्दम्दाऩ् सरि ऎऩ्बदऱ्कु आदारमिल्लै। ऒरुवऩे पलबडि पेसुवदॆऩ्ऱाल् इदऱ्कु प्रममे कारणमागवेणुम्। इवर्गळ् वस्तुक्कळै मुऩ्सॊऩ्ऩ नाऩ्गु वगैयिलुम् सोद सूऩ्यम् ऎऩ्ऱु वर्णित्तदु विपरीतम्। ऒव्वॊरु पॊरुळुम् इन्नाऩ्गु वगैयिलुम् कूडलाम्। कुडम् माध्यमकाधिकारः ९३ sor G विरोधान्ना।gue आकारभेद कोटि Domaing nob जैनला Gani- सप्तभङ्गप्रसङ्गjab aurga । मुऩ् पिऩ् कालङ्गळिल्, ऎल्ला वस्तुक्कळुम् तम्मुडैय इऩ्मैयिऩाल् वियूङ्गप्पट्टिरुक्कुम् ऎऩ्बदुम् सरियऩ्ऱु। निरुपाख्य alloor अभाच ॐ ॐ ॐ हेतुकं की उत्पादक शक्र हेतुकं गु : Gavours विनाश GaurC निर्विपयत्व ं प्रसङ्गिकं aurai, ९ हेतु तदनात्मकत्वयोर्व्यक्तिभेदेन च विरोधप्रशमनात् ऐकाधिकरण्यं सम्भवतीति । एवमाकारभेदेना- विरोधनिर्वाहे सिद्धमानुकूल्यान्तरमपि दशयति- QUI आकारभेदेति । जननां Gargni इति । एतदुक्तं भवति - एकैकस्मिन्नपि वस्तुनि “स्यादस्ति, स्यान्नास्ती” त्यादिरीत्या अस्तित्व नास्तित्वादि - रूपाः सप्त भङ्गाः प्रकारा आकारा इति यावत् जैनैरङ्गीक्रियन्ते । उक्तरीत्यास्माभिरपि एकत्र अस्तित्वनास्तित्वादिनानाका राङ्गीकारान जैनानामेव सप्तभङ्गीवादोऽसाधारणतया प्रतितन्त्रं भवि- ष्यति । किञ्च “स्यादस्तीत्यादौ स्यादिति कथञ्चिदर्थकमव्ययमिति च त आहुः । तदपि न । अक्लेशेनै वैकत्र नानाकारान्वयस्य दर्शितत्वादिति । तथा च “सप्तभङ्गी प्रसङ्ग इत्यस्य, सप्तभङ्गीवादस्य तदसाधारण्यं कथञ्चिदिति कथनेन तस्यानैकान्त्यगर्भत्वप्रसङ्गन्थ न भवतीत्यल तात्पर्यमवसेयम् । अयं चार्थः जैनभङ्गाधिकारे- “देशकालाद्युपाधिभेद१० अस्तित्वनास्तित्व- सदसच्चाचक्तव्यत्वादि का Qantini। opaा सिद्धान्तिक शु&- wrGo। शशी कृनाकन्तु स्वमत १०१ अनेकान्तवाद ॥ ALLGAD” इत्यादिना स्फुटी भविष्यति । अथ सर्वेषां घटादिपदार्थानां सत्वं कल्पनामात्त्रसिद्धं न परमार्थः । ध्वंसप्रागभावयो- निन्त्यत्वेन ताभ्यां सर्वभावग्रसनात् । तथा च सर्वे पदार्था नित्यं न सन्त्येव । न तु ध्वंसप्रागभाव- मध्यकालवर्तिनः । अतो न तेषां स्वकालेपि सत्त्वमिति तस्य दुर्निरूपत्वाच्चतुष्कोटिविनिर्मुक्तत्वमिति द्वितीयं कल्पमनूद्य परिहरति- निरुपाख्येति महावाक्येन । तत्र प्रध्वंसाभावस्य नित्यत्वे युक्तिमाह- निरुपाख्य १६] " इत्यारभ्य” विनाशा Car Durgi इत्यन्तेन । निरुपाख्य १०१०ा अभा- । तरैयिल् सत्तागिऱदु। सुवरिऩ्मेल् असत्तागिऱदु। आगैयाल् अदु पत्तुमसत्तु- माऩ इरण्डुमागिऱदु। अदु सत्तुमसत्तुमाऩ वस्त्रादिगळैविड वेऱुबट्टदुमागि ऱदु। इन्निलै नाम् कण्गूडागक् कण्डदु। ऒरुवस्तु ऎत्तेसगालङ्गळिलुम् सत्तायुम्, अप्पडियेयसत्तायुम्, अप्पडिये इन्द उबयरूपमायुम्, अप्पडिये सदळत्तल्लामलुम् इरुक्कवेणुमल्लवा? अन्निलै इल्लै ऎऩ्गिऱोम् ऎऩ्ऩिल् - अप्पडि ऎङ्गुम् काणाम् इव्वाऱु नाम् सॊल्लुवदु याल् अदु इल्लै ऎऩ्ऱु सॊल्ल अवच्यमे किडैयादु पोलायिऩ् मेले जैऩ् सॊल्लप् पुगुगिऱ “वस्तु ऒरुविदम् इरुक्कम् सॆय्गिऱदु। इल्लैयुम् आगिऱदु” ऎऩ्बदुबोऩ्ऱ सप्तबङ्गिवादत्तिल् ऒरु पुदुमैयुमिल्लै ऎऩ्बदुम् Cam। Dial उपपत्ति २०० विनाशनिरपेक्ष स्वत एव निरुपाय ९४ देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभङ्गे विनाश GOLDLI Goto, प्रागभाव नित्यtone Sun Goo सर्वभावां न स्वाभावग्रस्त an Coom १ प्रध्वंसाभाव Gunsir mila विकल्पित अभाव अभाव सत्य चछा- तुच्छस्य ध्वंसस्य । अत्र, किञ्चिदनन्तरं च “निरुपाख्याना अभाव ग्राऊं” इति सामान्येन द्विनिर्देशेपि अलोत्पत्तिप्रस्तावेनोत्पत्तिमत्त्वेन पराभ्युपगतस्य ध्वंसस्य, अनन्तरं विनाश- प्रस्तावेन तद्वत्वेन प्रसिद्धप्रागभावस्य चौचित्याद्ग्रहणम् । प्रागभावप्रध्वंसाभावयोरेव प्रकृतत्वं मूल एव स्पष्टम् । अयं भावः प्रध्वंसाभावस्य यद्युत्पाद्यतयाऽनित्यत्वमभिमतं तदा तदुत्पादको हेतुः किमालम्ब्य प्रध्वंसं कुर्यात् । निरालम्बनस्याकार्यकरत्वात् । तुच्छस्य ध्वंसस्याविपयत्वात् । तस्य तथात्वेपि, “जातस्य हि भुवो मृत्यु” रिति न्यायेन प्रध्वंसस्योत्पत्त्यङ्गीकारे ध्वंसरूपविनाशोप्य- वर्जनीयस्स्यात् इत्यनवस्था भावोन्मज्जनं च स्याताम् । तथा च ध्वंसो नित्य एवेति । अथैवं प्राग- भावस्यापि नित्यत्वे उपपत्तिं दर्शयति- उपपत्तिpr@Go इत्यादिना विनाश m। LTD- munggi इत्यन्तेन । उपपत्ति:- अभावस्य निरुपाख्यत्वेन कारणस्य निर्विपयत्वप्रसङ्गरूपा । तथा च प्रागभावस्यापि केनचिद्विनाशकेन विनाशाङ्गीकारे तस्यापि तुच्छत्वात् पूर्ववत् विनाशकस्य निर्विपयत्वप्रसङ्ग इति, प्रागभावस्य नाशासम्भवेन नित्यत्वमेवेति भावः । विनाशनिरपेक्ष०१३- विनाशकवस्तुकृतविनाशनिरपेक्षं यथा तथा । स्वत एवेति । अभावस्य हि तुच्छत्वं स्वाभाविक- मिति अहेतुसाध्यत्वात् तस्य न विनाशकापेक्षेति न विनाशसम्भव इति भावः । अभावलाछ- प्रागभावस्य । तत उभयत्र उक्तयुक्तिभ्यां फलितमाह- प्रागभावेति । अत्र क्रमो न विवक्षितः । पूर्वोपपादनक्रमेण ध्वंसस्यैव प्रथमवक्तव्यत्यात् । विकल्पितेति । तथा च नित्यः अभावः एक एव । तस्य प्रागभावत्यादिकं कल्पितत्वान्मिथ्यैवेति भावः । तथा च पूर्वपक्षमुपसंहरति- सर्व- भावेति । प्रागभात्रप्रध्वंसयोः क्रमेण विनाशोत्पत्यङ्गीकारे, तयोरर्घशोऽनित्यघटादितुल्यतया, प्रागभावोत्तरं ध्वंसात्पूर्वं च तयोर्मध्यकाले घटाद्यनित्यपदार्थानां सत्ता सिद्धयेत् । इदानीं च तयानित्यत्वसमर्थनात् घटादिसर्व पदार्था अपि स्वप्रागभावध्वंसाभ्यां सर्वदा ग्रस्ताः- बाघिना इति न स्वकाले मध्येपि ते सन्तीति, तेपां सच्चं कल्पनामात्रेण संवृतिसत्यत्तया सिद्धमिति, सत्तादि चतुष्कोटिविनिर्मुक्तत्वोपपत्तिरिति भावः । तदुक्तं पण्पत रहस्यभचेतने विज्ञानभिक्षुणा वादिभिरपि प्रागभावप्रध्वंसाभावमध्यवर्तिनो भवस्य प्राग्भावध्वंसरूपत्वं ध्वंसप्रागभावरूपत्वं चाङ्गीकृतमिति सूऩ्यमाऩ अबावङ्गळुळ् त्वंसम् ऎऩ्ऩुबदु, ऒरु कारणत्ताल् उण्डागिऱदु ऎऩ्ऩुम्बोदु अक्कारणत्तिऱ्कु पऱ्ऱुगोळ् किडैयामऱ्पोमागैयालुम्, “पिऱन्ददु इऱन्देदीरुम्” ऎऩ्ऱ कणक्कुप्पडि पिऱन्द त्वंसम् इऱक्कवेण्डिवरुमया लुम्,माध्यमिकमवाधिकारः ९५ कल्पनामात्र सिद्ध? not afॐ:- भावान्तररूपown अतिरिक्त सिद्धिक अभा स्वेन रूपेण निरुपास्यत्व। वस्त्वन्तररूप Goo ढं निरुपाण्यत्व ं कार्य- कारणत्वादिठ विरोधिum। giugun / अभाव यथाप्रमाण निवर्त्यत्य ं, सिद्धं नस्समीहितम् । भावस्याप्यभावरूपत्येन पर्यवसानाभ्युपगमात् । ततश्च चिश्वं तुच्छमेष संवृतिसत्येन सत्यत्वेन भातीति ज्ञानसागरे शून्यतच्च विवेकप्रकरणे उक्तमिति । एवं पूर्वपक्षमुपवर्ण्य तत्राभावस्व निरुपाख्यत्वं तदुक्तं प्रथमतः प्रतिवक्ति- भावान्तरेति । अयं सिद्धान्तिपक्षः । " भावान्तरमभावो हि कयाचित्तु व्यपेक्षये” ति पटवति भूतले विद्य- मानस्य घटाभावस्य पटरूपत्वाङ्गीकारात् । अतिरिक्तेत्यादि नैयायिकानाम् । अतोभयपक्ष कीर्तनं प्रकृते तदंशे विवादाभावप्रदर्शनाय । स्वेन रूपेणेति । भावान्तररूपत्वेनातिरिक्ताभावत्वेन वेत्यर्थः । निरुपाख्यत्व] ६० २० इति । तत्तद्रूपेणोपाख्यायमानत्वादिति भावः । ननु भावान्तराभावपक्षे पटा- दीनां घटाभावरूपत्वेन इह पटोस्तीत्यदेह घटो नास्तीत्यपि प्रत्येतव्यम् । न च तथा प्रतीयते । ततश्चैकरूपेण प्रतीतस्यापि रूपान्तरेणाप्रतीत्या अभावस्य निरुपाख्यत्वमवर्जनीयमित्याकाङ्गायामाह - वस्त्वन्तरेति । कार्यकारणत्यादिक इति ! कार्यमभावं प्रति कारणत्वादीनामित्यर्थः । आदिना विनाश्यं प्रति विनाशकत्वपरिग्रहः । तथा चाभावस्यान्य रूपेणानुपाख्यायमानत्वेपि स्वेन रूपेणो- पाख्यायमानत्वात् न सर्वथा तुच्छत्वमिति उत्पादकविनाशकयोर्न निर्विषयकत्वप्रसङ्ग इति न कापि प्रकृतहानिरित्यर्थः । इदमत्त्र बोध्यम् । पटात्मना प्रतीतस्य घटाभावत्वेनाप्रतीत्यापि नाभावा तुच्छत्वापत्तिः । पटस्य घटाभावत्वेन सतोपि, तथा प्रतीतेः प्रतियोगिस्मरणादिसव्यपेक्षतया तद- भावेन तदभावोम्पपचेरिति । तथा च जिज्ञासाधिकरणश्रीभाष्यम् " ननु च जात्यादिरेव भेदयेत् तस्मिन् गृहीते तद्व्यवहारवत् भेदव्यवहारोपि स्यात् । सत्यम् । भेदश्च व्यवहियत एव । गोत्वादि- व्यवहारात् । गोत्वादिरेव हि सकलेतरव्यावृत्तिः । ॥। अयमसाद्भिन्न इति व्यवहारे तु प्रतियोगि- निर्देशस्य तदपेक्षत्वात् प्रतियोग्यपेक्षया भिन्न इति व्यवहार इत्युक्तम्” इति । एवमभावस्य सर्वथा तुच्छत्वं दूरीकृत्य घटादिभावानां स्वकालसच्चमुपपादयति Bur इति । सर्वथा तुच्छत्वाभा - वैनेत्यर्थः । अभावॐॐॐछ- प्राकप्रध्वंसाभावात्मकस्याभावस्य । यथा प्रमाणमिति । घटादीनामुत्पा- त्वंसम् पिऱक्कक्कूडादबडियाय् इदेर्दियिल् मुऩ्ऩिलबावमुम् (प्सागबावमुम्) इऱक्कक् कूडादबडियाय् इरण्डुम् नित्यमाय् मुडिगैयाले, मुऩ्ऩुम् पिऩ्ऩुम् इन्द प्रागबाव, वंसङ्गळाले विऴुङ्गप्पट्ट ऎल्लाप्पॊरुळ्गळुम् इडैक्कालत्तिऩुम् इल्लै ऎऩ्ऱ- तागि सर्वम सूक्तम् ऎऩ्ऱु तेऴुदो ऎऩ्ऩिल् - तेसादु। अबावङ्गळै तऩित्तबॊरुळ्। कळागवो अदुगळ् कूडवे तङ्गुम् वेऱु पाववस्तुक्कळागवो अवरवर् ऒत्तुक्कॊण्ड पोदिलुम् अवैग ैसुयरूपत्तालुम् सूऩ्बङ्गळ् ऎऩ्बारिल्लै। वेऱुबॊरुळिऩ् उरु ९६ देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभङ्गे उत्पाद्यत्य, उत्पन्न उत्तरावधिराहित्यjob, GmanGoo, प्रागभावप्रध्वंसाभावमध्यवर्ति- भावस्वकालसत्त्वविरोध ऎल्लाम् निरूपिक्क मुडियादऩ ऎऩ्बदुबोऩ्ऱवै मुरण्बट्ट पेच्चुक्कळ् विवेकदS स्वभावानवधारण GOOL मन्तिमान्यप्रयुक्त भावाभावरूप- @GGED GLI or copujio, निरुपास्य, निरभिलप्य ं, निस्स्वभाव GunGov Gan स्ववचनविरोधः प्रमाणविरोध । पूर्व असत्ताsun Goo G निस्स्वभाomi par सत्तायोगong स्वरूपेण विद्यमानत्वo go m Goulp ६- - स्वकाल$&Gov प्रमाणव्यवस्थितस्वभावका वस्तु कण्ठ पूर्वकाल Gensonu&p द्यत्वादिकं प्रत्यक्षादिप्रमाणप्रतिपन्नत्वादेव हि अङ्गीक्रियते, तथैव प्रामाणिकत्वाविशेषात् प्रागभावा। दीनामपि तदङ्गीकार्यमित्यर्थः । उत्पन्नॐॐg उत्तरावधिराहित्य pi & Gauri इति । उत्पन्न- ध्वंसस्य उत्तरावधिरूपध्वंसान्तराभावस्य प्रामाणिकत्वादनवस्थाद्यभावेनेत्याशयः । मध्यवर्ति भाव इति । तयोरभावयोरनित्यत्वस्थापनात् तदुभयमध्यकालवर्तिनो घटादेः पदार्थ वर्गस्य स्वकाल सच्चमव्याहतमेवेति भावः । तथा च न तत्काल्पनिकमिति व चतुष्कोटिविनिर्मुक्तत्व- मित्यभिप्रेतम् । अथ निस्स्वभावत्वात् चतुष्कोटिविनिर्मुक्तत्वमिति तृतीयमपि कल्पं निराकरोति- विवेकद३।१० इति । “युद्धद्या विचिच्यमानानां स्वभावो नावधार्यते” इति एकस्मिन्वस्तुनि गृहीत- परामृष्टे विरुद्ध नानाधर्मप्रतीत्या तत्र स्वाभाविकधर्मावधारणस्य दुष्करत्वं, न तस्य वस्तुनो निरख- भाचतया तुच्छत्वं कल्पयेत् । सति धर्मिणि धर्माश्चिन्त्यन्त इति न्यायात् । अपि तु तत्र स्वस्य तवनिर्णयानुगुणमक्ष्मविवेचनविधुरतामेव कन्पयेदिति भावः । एवं पूर्वाधं निराकृत्य " अतो निरभिलप्यास्त इत्युत्तरार्धमपि खण्डयति- भावाभावरूपेति । उपाख्यातुमभिलपितुं चाशक्यमिति वदन्ने यो पारव्यात्यमिलपति चेति अहो स्ववचनविरोधमपि न जानाति । तथा भावाभावरूपं वस्तु प्रमाणप्रतिपन्नम् इदमिति प्रदर्शयैव निरुपाख्यमित्यादिरीत्या साधनीयतया धर्मिग्राहकप्रमाण चिरो- ध इत्यर्थः । ननु कार्यस्य स्त्रोत्पत्तेः पूर्वमसत्त्वात् निस्वभावत्वं प्राप्तमेवेति कथं स्ववचनविरो- धादीत्याशङ्क्याह - पूर्वमसत् शुG इति । अयमाशयः- यत्कदाचिदसत् तत्सर्वदाऽसत्, यथा शशविपाणादिकम् । तथा च घटादिकार्यं स्वोत्पत्तेः पूर्वकालेऽसत्, ततः पश्चात् कथं सत्तया युज्येत, घटत्वादिरूपेण वा विद्येत ? तथासति एकस्य सत्त्वासत्त्वादिस्वभावद्वयविरोधादिति । स्वकाल$$Go इत्यादिस्समाधानग्रन्थः । घटादेः पूर्वकालासत्त्वं नाम तस्य तत्कालसम्बन्धाभावः वत्ताल् इवै सूऩ्यमाऩालुम् इवैगळ् ऒरुगारणत्ताल् पिऱक्कवो इऱक्कवो इडैञ्जल् एदुमिल्लै, पिऱन्ददु इऱक्कवुम् वेण्डाम्। आदलाल् प्रागबाव त्वंसङ् गळुक्कु इडैप्पट्ट पॊरुळ्गळ् तम्गालत्तिल् निलैबॆऱमुडियुम्, सर्वमुम् सूऩ्यमऩ्ऱु। माध्यमिकभङ्गाधिकारः यस्तु पूर्व० निस्वभाव ९७ अभाव असत्त्व ं अभावमात्रLDING, कार्य स्वरूपana goonmaGa स्वभावविरुद्धत्या। खरूपातिरिक्त कार्यकं न GAL ९०० अभाव मुळं नवां अर्थान्त- १ G, BLLS। उत्तर Ganvel - ॐकार्य पूर्व- मृद्द्रव्यस्य सर्वदा सतः पृधुवुध्नोदराद्याकारशून्यत्वं च न तु निस्वभावत्वेन सर्वात्मना सर्वदा तुच्छत्वम् । स्वकाले तस्य वस्तुनः प्रमाणप्रतिपन्नस्वभावविशेषवच्चात् इति न स्वभावयविरोध इति भावः । ननु कार्यस्य पूर्वकालसम्बन्धाभावः तादृशाकारशून्यत्वं च किं स्वरूपं तदतिरिक्तं चा? इति विकल्प्य पूर्वपक्षी प्रथमं परिहरति- २ Tभाव इति । स्वरूपस्यैव स्वभावत्वात् कार्यस्य पूर्व तादृशा भावस्वभावस्य पश्चातद्विरुद्वस्वभावत्वे स एव दोष इत्यर्थः । giri।Ga इति । न हि शाक् पश्चात्कालयोः कार्यद्वयमिति तद्भेदेनाविरोधशक्यशङ्कः इति भावः । स्वभाव- विरुद्धत्वं- चिरुद्धस्वभावत्वम् । तथैव वा पाठोऽन्वेपणीयः । द्वितीयमपि दूपयति- स्वरूपातिरिक्त १०१६६ इति । कार्यस्वरूपातिरिक्तं चेदित्यर्थः । एतदुक्तम्भवति - “कार्य घटादिकमुत्पत्तेः पूर्व कथ- मासीदिति कार्यनिष्ठकथं भावाकाङ्क्षायां “पूर्वं घटादिकार्यस्याभाव आसीदि"ति, कार्यस्वरूपाति- रिक्ताभाव निष्टसत्ताख्यधर्मविशेपोक्तिर्न प्रतिवचनं भविष्यति । अर्थान्तरारव्यछलापत्तेः । सोय- मात्रान् पृष्टः कोविदारानाचष्ट इति न्यायः । तथा च “घटादिकार्य, पूर्वमसदासीदि” त्येवोत्तर- यितव्यम् । तथासति घटादेः पूर्वकालासच्चं नाभावमात्रमिति सच्चासच्चस्वभावविरोध एवेति । न उत्तर Ganji इति । तथा च न किञ्चिदपि समुचितमुत्तरं दत्तमित्याशयः । ai@liï इत्यन्तं शङ्काग्रन्थः । तदिदं समाधत्ते - कार्य इति । अत्रेदं बोध्यम्- “ घटादिकं पूर्वकाले कथमासी “दिति प्रश्न “घटादिकं पूर्वमेवगासीदिति प्रतिवचनं तदा दीवेत, यदि घटादिकं पूर्वं स्यात् । यथेदानीं नीलं घटमभिनिर्दिश्य कथं पूर्वमासीदित्यत्रानील आसीदिति । न तथेह पूर्वं स विद्यते । तथा च तत्स्वरूये कथं कथम्भावाकाङ्क्षोदय इति तत्स्थलवैलक्षण्यं आलोच्य आराय्न्दाल् पॊरुट्कळिऩ् उण्मै, निलैबॆऱ्ऱु इरुक्कविल्लै ऎऩ्गिऱदुवुम् आराय्बवऩिऩ् तिऱमैक्कुऱैवे। पॊरुट्कळ् निऩैक्कवॊण्णादवै, कुऱिप्पिडमुडि- यादवै, तऩ्मैयऱ्ऱवै ऎऩ्बदॆल्लाम् मुरण्बट्ट पेच्चुक्कळ्। प्रमाणत्तिऱ्कुप् पुऱम्बाऩवै। ऒरु कुडम् ताऩ् पिऱक्कुम् मुऩ्बु असत्तायिरुन्ददु। आगैयाल् तऩ्मै- यऱ्ऱ अदऱ्कुप् पिऩ्बु सत्तै कूडुदलुम् अदु कुडमादलुम् ऎङ्गऩे ऎऩ्ऩिल्- पिऱ्- कालत्तिल् कुडम उण्डॆऩ प्रमाणङ्गळ् काट्टुमागैयाल् अदऱ्कु मुऱ्कालत्तिलुळ्ळ असत्त्वम् वॆऱुम् इऩ्मैयेयागैयाल् पिऱगु सत्तै ऎऩ्ऩुम् उण्मैत्तऩ्मैगूडुम्। कुडमुमागलाम् आऩालुम् तऩक्कु मुऱ्कालत्तिल् सॊल्ऱुम् इऩ्मै इक्कुडत्तिऩ् सुय उरुवैच् चेर्न्ददागिल्, पिऱगु अदऱ्कु उण्मै वरमुडियादु।वन्ददागिल् मुऩ्सॊऩ्ऩ ९८ फाल की देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभ Gau GoGo G। कार्य शाळा ० १६m उत्तरतात्पयं प्रश्न GanG सङ्गतtoris। स्वरूपी- देवदत्त- “स्वरूप @mah CG पति ॐ& Goorcorm देशविशेषसम्बन्ध कॐ Gallo- ऩुक्कु ऩुण्डागिलऩ्ऱो अवऩिरुक्किऱविडम् केट्कवेण्डुवदु, अवऩिल्लै ITED Gurjan Gun Go, पूर्वकाल घटस्वरूप on gum piut स्वभा- ऎत्तै उडैत्तायिरुक्किऱदॆऩ्ऱु केट्टवऩुक्कु, अक्कालत्तिले कऩ्ऩसरमिल्लामै- LINGGO स्वरूपविशेपप्रश्न ॐॐॐ अवकाश उत्तर GanvapuSm। “पूर्व घटादेरभाव आसीदित्येवोच्यत इति । उत्तरतात्पर्येति । तथा च प्रतिवचनस्य यद्यपि वचन- व्यक्तिरन्याशी, तथापि कार्यस्वरूपमेव पूर्वकाले नास्तीत्यत्रैव तात्पर्यात्, न प्रश्नप्रतिवचनयो-। भिन्नार्थत्वमिति छलादिदोपानवकाश इति हृदयम् । ननु यदि “पूर्वं कार्यस्याभाव आसीत् ’ ; “कार्य १ पूर्वमसदासीदि” त्यनयोः प्रतिवचनयोस्तात्पर्यगत्यैकार्थं तहिं प्रश्नेन शब्दतोचि समानं, “कार्य पूर्वम सदासीदित्येवोत्तरं भवतु । किं क्लिष्टनिर्वाहिणेत्याशङ्कां सदृष्टान्तं परिहरति देवदत्तस्वरूपा इति । एतदुक्तं भवति देवदत्तस्वरूपसच्यं भ्रान्त्या गृहीत्वा तदुपरि “स स्वगृहे किं तिष्ठती” ति पृष्टवन्तं प्रति, अनास्थया “स स्वगृहे नास्ती” त्यपि कदाचित् प्रतिवचनं दीयेत । ताचता, किं देवदत्तस्य स्वरूपत एवासच्त्यात्स्वगृहासच्चं किंवा स्वरूपतरसतोपि अन्यत्र विद्यमानतया गुहा -। सच्चभिति विशेषनिर्णयो न भविष्यति । यदा तु “देवदत्तस्वरूपे प्रसिद्धे हि तादृशश्नोदयः, वस्तुतस्तस्याभाव एवे ‘ति पर्यालोच्य प्रतिवचनं दीयेत, तदा भवति सन्देहनिर्णय इति यथा, तथा प्रकृनेपि घटादेः पूर्व सवं भ्रान्त्या गृहीत्वा “पूर्व कथं स आसीदि” ति प्रश्नस्य " पूर्वकाले त्यच्चे हि तद्विशेषप्रश्तः किन्तु तस्याभाव एवेति प्रतिवचनं समुचितमेवेति । । ननु घटादीनां पूर्वकालेऽभावमात्रमेच नत्वसत्वभावत्वमित्येतदसङ्गतम् । यथा घटो स्तीति तस्य सत्यभावत्वप्रतीतिः, तथा पूर्वं घटो नास्तीत्य सत्स्वभावत्वस्यापि प्रतीतेः । न च पूर्व सुयउरुवत्तोडु मुरण्बडुम्। इऩ्मै कुडत्तिऩ् सुयउ रुवमल्ल। अदैविड वेऱाऩ् - तॊरु तऩ्मैये ऎऩ्ऩिल्, “कुडम् मुऩ्बु ऎप्पडि इरुन्ददु” ऎऩ्ऱु केट्टदऱ्कु, अद- अडैय इऩ्मै (अबावम्) इरुन्ददु ऎऩ्ऱु ऒऩ्ऱैक् केट्टवऩुक्कु मऱ्ऱॊऩ्ऱैप् पऱ्ऱिया मऱुमॊऴि तरुवदु? अप्पोदु केट्टदऱ्कु ऎऩ्ऩ उत्ताम्? ऎऩ्ऩिल्- इदुवुम् सरियऩ्ऱु। रामऩैप् पॊदुवाग उण्डॆऩ्ऱु प्रमित्तु ‘‘अवऩ् ऎङ्गेयिरुक्किऱाऩ्’ ऎऩ्ऱु ओर् इडत्तैच् चुट्टिक्केट्क- “अवऩुण्डागिलऩ्ऱो अवऩिरुक्कुमिडम् अऱिविक्क मुडियुम्’ अवऩुडैय अबावमे ऎङ्गुमिरुन्ददु काण् ऎऩ्ऱु पदिल् सॊल्लुवदुबोल रुडम् तऩक्कु मुऩ्बु इरुन्ददागक्कॊण्डु, अदु पूर्वकालत्तिल् ऎप्पडि इरुन्ददु ऎऩ्ऱु केट्क, कुडत्तिऱ्कु मुऩ्बु अदु प्रसिद्धमायिऱ्ऱे। आग मुऩ्बु अदु किडैयादु। अदऩ् अबावम्दाऩिरुन्ददु ऎऩ्ऱु पदिलिऩ् करुत्तागैयाल् ऎव्विद मुरण्बाडुमिल्लै। । ़ माध्यमिकभङ्गाधिकारः वस्तुक्कळुडैय उण्मैयिऩ् वरलाऱु। " १ ९९ DanG “नहासन् घटादिर्न घटादिः " न खण्डनजलपणं निरस्त। अस्मिन् देशे घटादेश्स्वरूपत एवाविद्यमानत्वात् कथं तत्यासत्स्वभावत्वं सति धर्मिणि हि धर्मचिन्तेति वाच्यम् । यतः असतोपि घटादेश्स्वरूपं स्वरूपमेव भवति । “न सन् घटादिर्न घटादिरिति खण्डनखण्डखा- द्योक्तेः । तथा चान्यतरपरिशेषे कर्तव्ये प्रमाणवलात् असत्त्वमात्रमेवावशिष्यत इत्यत आह- २।५- Go इति । कार्यस्य पूर्वकाले अभावमात्र मेवेति निर्णयेनेत्यर्थः । तन्त्र हि ग्रन्थ एवं विचार्यते- अस- तोपि कारणत्वात् सत एव कारणत्वगिति नास्ति नियमः । धर्मभूता सत्ता किं खविशिष्टे वर्तते, उत खोपलक्षित इति तस्या वृत्तिविकल्पेन दृषितत्वात् । न च स्वरूपसत्त्वोपगमादुपपचिः । खरूपस्य वा सत्ता स्वरूपं वा सत्तेति विकल्पानतिवृत्तेः । प्रथमे पूर्वोक्तदोपः स्वरूपस्यासत्त्वं च स्यात् । तस्यास्स्वरूपादतिरेकात् । द्वितीयेत्वसतोपि कारणत्वमायातम् । असतोपि च स्वरूपं खरूपमेव । न हासन् घटादि र्न घटादिः । तथा सति घटादीत्यपि न स्यात् । असतोऽयादित्यात् इति । अत्र खण्डनग्रन्थसूले सर्वत्र - “॥। नासन् घटादिः । तथासति॥। इत्येव पाठो दृश्यते । अथापि आचार्याहृतपाठानुसारेणान्ते कचिच्छोधनिकायां शिक्षापि दृश्यत इति अयमेव पाठस्समीचीनः शून्यस्यानन्वयात् इति बोध्यम् । निरस्ता इति । अयमाशयः - सत एव कारणत्वम् । सत्ता च देशकालसंवन्धित्वरूप प्रामाणिकत्वम् । तस्या वृत्तिविकल्पे यत्र सा वर्तना तत्र तिष्ठतीत्येवो- चरम् । वर्तितव्यं हि वस्तुभूतया तया क्वचित् । स्वरूपं प्रत्यपृथसिद्ध विशेषणत्वात् स्वरूपमेव सेत्यपि वक्तुं युक्तम् । न च ताचताऽग्रतः शशविषाणादेः कारणत्वं प्रसज्यते । तस्याप्रामाणि- कत्वेन निस्स्वरूपत्वात् । अतोऽ” सतोपि स्वरूपं स्वरूपमेवे ‘ति, “न सन् घटादिर्न घटादिरिति वा वचनं वृथा जल्प एव । किञ्च “न सन् घटादिरित्यत्वासत्त्वं किमभिप्रेतम् ? यदि पूर्वकाल- वृत्त्यभावप्रतियोगित्वमात्रं तदा तस्योत्तरकालसत्तां प्रत्यविरोधितया असतः कारणत्वं प्रत्य- साधकत्वमेव । यदि तुच्छत्वं नहिं प्रतीतस्य घटादेश्तदसिद्धमेव विरोधादिति । तदुक्तं सर्वार्थ- सिद्धौ - “न सन् घटादिर्न घटादिरिति तु कस्यचिद्वचनं बालप्रतारणमात्त्रम् । अभावप्रति- योगिवचने विवक्षितविरुद्धोक्तेः । अभावमात्रविवक्षायां विरोधादिति । अभावमात्रत्वं च तुच्छत्वम् । अत्र " खण्डनजल्प” इति जन्पशब्दस्तदीयवितण्डादा अप्युपलक्षकः । सामान्यतो व्याहृतवचनपरत्वात् । ग्रन्थोयमापादचूडं तथाभूत एवं हि दृश्यते । तथा हि- उपक्रम एवं शथ- द्विश्वपदार्थखण्डनाय वितण्डया प्रवर्तमानो ग्रन्थकाररखकृतेर्व्याहतोक्तिमेदुरत्वं समोदं सूचयति । Bary २०१०-iCo” p vi " I क्रन्द वाक्यमुम् तळ्ळुण्डदु। “इङ्गु कार्यम् उण्डु” ऎऩ्ऱमिडत्तिल् उण्डु ऎऩ्ऩप् १०० देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभने अस्मिन् काले फार्यमस्ति ६६ pal अस्तिशब्दार्थ कार्यस्वरूप पुनरुकons। देश- कालकका विधिनिषेधसाधारणpionii। स्वरूपातिरिक्तuon & ॐ स्वरूप सत् guy नाढयां? “अर्विकल्पविषय एकस्स्थाणुः पुरुषश्रुतास्ति यश्श्रुतिषु । ईश्वरमुमया न परं वन्देऽनुमयापि तमधिगतम् ॥ इति तत्र प्रथमं पद्यम् । स्थाणुश्शिवः वृक्षमूलं च । पुरुषो विष्णुः मनुजश्च । तत्र स्थाणुत्वपुरुपत्वयोरेकत्रानुपसंहार्यत्वेन प्रसिद्धां व्याहतिं सूचयन् “स्थाणुः पुरुषश्नुतोस्ति यश्श्रुतिपु” इति तां अन्ततः निर्लजमभ्युपगच्छामीति वदतीव । तदिदमस्य साहसिकं मनोरथपदं श्रीमदा- चार्यास्तत्त्वमुक्ताकलापोपक्रम एव अपक्रामयन्ति । " आवापोद्वा पतस्स्युः कतिकति कविधीचित्र- चत तदर्थेष्वानन्त्यादस्तिनास्त्योरनवधिना तिकान्ताः कृतान्ताः । तत्त्या लोकस्तु लोप्तुं प्रभ- वति सहसा निस्समस्तान् समन्तान, पुंस्त्वे तत्त्वेन घण्टे पुनरपि न खलु प्राणिताम्याणुतादिः (धीः)॥ इति । अत्रायं चतुर्थः पादः, तत्र “स्थागुः पुरुपस्थतोस्ति” इति सामानाधिकरण्येन तयोरलौकिकं निर्देशं लोकरीतिं प्रदर्श्य स्फुटं प्रत्याख्याति । इयमर्थसम्बन्धिनी व्याहतिः । उमया परं न उम- यैवेति न, अनुमया, उमाभिनयापि, अनुमानेनापि च अधिगतमीश्वरमिति द्वितीया, विरोधा- भासालङ्कारात्मिका व्याहतिश्शब्दमात्रे स्थिता, नासाकमनिष्टेति न तत्त्र किञ्चिद्वक्तव्यमिति । एवं “वेदान्तेषु यमाहुरेकपुरुपं ॥।स स्थाणुस्थिरभक्तियोगसुलभ इति कालिदासपद्यमपि प्रत्युत । यत्त्वत्र विद्यासागरीयव्याख्याने असच्छन्दनाथावं विवक्षित्वा “भावो यथा तथाऽभावः कारणं कार्यवन्मतः ।” नाभावस्था कारणत्वे प्रमाणमस्ति । न हि विधिरूपेणासौ तुच्छ इति स्वरूपेणापि तथा । निषेधरूपाभावे विधेरपि तुच्छत्यप्रसङ्गात् इत्याद्युदयनमुक्तिः प्रमाणीकृता, तदेतत्परप्रता- रणमात्रं भ्रान्तियां भवति । अभावखापि देशकालसम्बन्धित्वेन प्रामाणिकत्वात् सत्ता भवत्येवेति तस्य कारणन्त्र इष्टापत्तेः । शशविषाणादिवत्सर्वथाऽसतः कारणत्वस्थापन एवं मूलकारसंरम्भात् । तदुक्तं - पूर्वसम्बन्धनियमे हेतुत्ये तुल्य एव नौ । हेतुतत्त्ववहिर्भूतसत्त्वासत्वकथा वृथा ॥” इति । नौ- वादिप्रतिवादिनोरावयोः, पूर्वकालसम्बन्धनियमरूपे हेतुत्वे तुल्ये सति हेत्वनुपयोगिनी सत्त्वासत्त्व विचारणा वृदैव । पूर्वकार नियतमन्यापेक्षया पूर्वकालनियमस्यैव लघुत्वात् इति कारि- कार्थः इति । ननु यदि कार्य पूर्वकालासत्त्वं न नस्य स्वरूप, अपि त्यतिरिक्ताभावमात्रं भवति, तर्हि “अस्मिन्देशे असिन्काले कार्यमस्तीति व्यवहियमाणं सत्त्वमपि किं भवति कार्यस्वरूपमुत तद- तिरिक्त मेति विद्यासागरीय विकल्प खण्डनान्यपि प्रापयितुमनुवदति- अस्मिन्देशे इत्यादिना पट्ट सत्तैयाऩदु कार्यमेदाऩा? अदैविड वेऱा? मुदल् पक्षत्तिल् ‘कार्यम् उण्डु’’ ऎऩ्ऱु ऒऩ्ऱैये इरण्डुदरम् सॊऩ्ऩदाल् (पुनरुक्ति) कूऱिऩदु कूऱल् ऎऩ्ऩुम् कुऱ्ऱ माम्। कार्बस्वरूपम्,ण्डु इल्लै’ ऎऩ्गिऱ इरण्डु पक्षङ्गळुक्कुम् पॊदुवावदु माध्यमिकभङ्गाधिकारः १०१ ६१६ळां ६-देशकालसंवन्धादिरूप] अस्तिशब्दार्थ वस्तु स्वभावसो विशेषणomsune ॐचस्तु सत् ा ा हा comb। सम्बन्धान्तरापेक्षादिकLL। Gao अनवस्थादिदोष Qu। अळीकाकार संवृति सत्यलोकव्यवहारसिद्धि ॐ ॐ ॥ यथादर्शन विशेष्य- arofं इत्यन्तेन । तत्त्र प्रथमविकल्पखण्डनं “साधारण” इत्यन्तेन भवति । अस्तिशब्दार्थ- सत्तायाः कार्यस्वरूपत्वे तच्छन्द, कार्यशब्दयोस्स्वरूपवाचित्वेन पर्यायतया सहप्रयोगानुपपत्तिः, प्रयोगे वा पुनरुक्तिश्च भवति । कार्यस्वरूपस्य " अत्र कार्यमस्ति” “अत्र कार्य नास्ती” त्यादौ देशकालादिविधिनिषेधसाधारणत्ववत्, तदभिन्नास्तिशब्दार्थसत्ताया अपि तथात्वावश्यम्भावात् “अत्र अस्ति अस्ति” “अत्र अस्ति नास्ती” त्यादिप्रयोगापत्तिः । न चेष्टापत्तिः, देशकालविधिमाल- रूपायास्तस्याः पुनर्देशकालविधाने, तन्निषेधे च यथाक्रमं पुनरुक्तेव्यहितेश्च प्रसङ्गादिति भावः । अथ द्वितीयविकल्पखण्डनं “स्वरूपातिरिक्ते” त्यादिना । सच्छब्दार्थसत्तायाः कार्यस्वरूपातिरिक्त- त्वेपि तद्विशेपणत्वाङ्गीकारे तेन सह सम्बन्धोस्ति नवा ? अन्त्ये विशेषणत्वायोगः । सर्वत विशेष्यसम्बद्धं हि विशेपणम् । आधे तस्य सम्बन्धस्य कार्यस्वरूपेण सह सम्बन्धान्तरापेक्षायामन- घस्थापातः । ततश्च कार्यस्वरूपं सदिति निर्देशासम्भवात् असदेव वक्तव्यमिति तद्धृदयम् । एवं तदुक्तं उपन्यस्यापास्यति - देशकालेति वाक्यद्वयेन । स्वरूपातिरिक्तत्वेपि सचायास्वरूपं प्रति अपृथक् सिद्धविशेपणत्वाङ्गीकारानीलस्य घटा पृथक्सिद्धविशेषणस्य नीलो घट इति व्यवहारविद - सत्कार्यमिति धीविषयता उपपद्यत एवेति द्वितीय विकल्प एव सिद्धान्त्यत इति भावः । यत्ववत् ननु तत्रापि सम्बन्धसदसच्यविकल्पः कृत एवेति चेत् अत्राह सम्बन्धान्तरेति । अपृथक्सिद्धि- सम्बन्धातिरिक्तेत्यर्थः । अस्तिशब्दार्थस्य सत्ताया इत्यनुवर्तनीयम् । IG इति । तस्यास्त्र परनिर्वाहकत्व स्वीकारादिति भावः । उक्तस्यार्थस्य परेणापि सम्मन्तव्यत्यमाह- अळीका- कार । aair siralguth इति । अत्र बहुवचनेन तदुक्तविध्यळीकनिपेधाळी कवैविध्यं द्योतितम् । प्रथमं घटादिकं, द्वितीयं शशशृङ्गादिकम् । संवृतिसत्येति । संवृत्या मायया सत्यवदवभासमानस्य लोक- व्यवहारस्य सिद्धयर्थमित्यर्थः । मिथ्याभृतलोक यात्रा निर्वाहायेति यावत् । परप्रतारणायैवमादिपूप- देशेषु मिथ्याशब्दस्य साक्षादप्रयोगः । तदुक्तं- “तुल्यार्थत्वेपि चैतेषां मिथ्यासंवृतिशब्दयोः । बञ्चनार्थमुपन्यासः लालावक्त्रासवादिवदिति । एतेषां इत्यत्र मत इति पदं पाननीयम् । यथादर्शन- मिति । दर्शनमनुसृत्य घटभृतलाद्योस्सम्बन्धान्तरसापेक्षसंयोगादिकं, घटरूपाद्योस्त निरपेक्षा पृथक्- पोल, ‘उण्डु’ ऎऩ्बदुम् मेऱ्पडि इरण्डुक्कुम् पॊदुवागवेण्डिवरुम्। इरण्डाम् पक्षत्तिल् कार्बम् वत्ताग ऎप्पडि आगुम्। ऎऩ्ऩिल् - उण्डु ऎऩ्ऩप्पट्ट सत्तैयाऩदु कार्बत्तुक्कु सुयमागवे (अडैमॊऴि) विशेषणमावदाल् कार्यत्तै सत् ऎऩ्ऩलाम्। १०२ देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभ विशेषणभावादिकां माध्यमिकादि - ६० तुच्छ, अनिर्वचनीय Svbv। वस्तु कृष्णकुण्ठ देशकाल Gareinenn Formir। Bhimooris Ganapa Cune Ganvar तुष्टुत्यादिविशेषणविधि गति- देशकालविशेषका अभाव सम्बन्धाभाव Ganvoy अभाव ऊं सम्बन्ध ?- अतिरिक्ताभाव- स्थित्यादिकं, “नीलो घट” इत्यत्र विध्यळीकयोः, “मृगतृष्णाम्भसि स्नातः स्त्रपुष्पकृतशेखरः । एप बन्ध्यासुतो याति शशशृङ्गधनुर्धरः” इत्यादौ निपेधाक्रीकयोश्च विशेष्यविशेषणभावादिकं च व्यवहारार्थं माध्यमिकादयोपि बौद्धास्सर्वेऽङ्गीचकुरित्यर्थः । विशेष्यविशेपणभावादीत्यादिनोक्त- संयोगादिसम्बन्धपरिग्रहः । विपर्यये बाधकं दर्शयति- बाबा GR इति । कस्य- चित्स्वभावतो विशेषणत्वानङ्गीकार इत्यर्थः । तुच्छत्वादीनां तत्तद्वस्तुस्वरूपत्वे, पर्यायत्वेन “सर्व तुच्छ " मिति सह प्रयोगे पौनरुक्त्यं, अतिरिक्तत्वे विशेष्य विशेषण भावनिर्वाहकसम्बन्धाभावानव- स्थान्यत्तरदोष इत्यादिना तद्वैशिष्टचभङ्गे युष्माकं तुच्छपदार्थासिद्धिरेवेत्याशयः । अत्र " तुच्छमिति बौद्धानां “अनिर्वचनीय”मित्यद्वैतिनां च पक्षः । ननु घटादेः पूर्वकालादावुच्यमानमसत्त्वं सम्बन्धाभावरूपमित्युक्तम् । तर्हि सम्बन्धस्य देशकालादावुच्यमानमसच्वं किं रूपं भविष्यति । न हि सम्बन्धस्य देशकालाभ्यां सम्बन्धान्तरमिच्छथ । येन तस्याप्यसच्चं सम्बन्धाभावरूपं स्यात् । तथासति अनवस्थापातात् । तथा च चस्तुन उच्यमानं असत्त्वं नाभावमानं किन्तु तुच्छप- मेवेति गूढाशयः पृच्छति वस्तु इति । द्वेधैतत्समाधत्ते - अतिरिक्ताभाववादीति । नैयायि- केत्यर्थः । “भूतले पूर्वं घटो नास्ती” त्यादौ घटे भूतलपूर्वकालमम्बन्धाभावः प्रतीयते । “तयो- घटसम्बन्धो नास्तीत्यादौ तु तयोः तत्सम्बन्धानुयोगित्वाभावः । न च “तयोस्तदनुयोगित्वं नास्तीत्यादिप्रतीतिपरम्परामादायानवस्था शक्यशङ्का, अनुयोगित्वस्यानुयोगिपदार्थस्वरूपत्वेन इरण्डुक्कुमिडैये सुयमाऩ उऱवु निलवुवदाल् वेऱु सम्बन्दमुम् वेण्डाम्। ळुम् सूऩ्यबदार्त्तङ्गळिल् व्यवहारत्तुक्कागवेलुम् सत्यम् ऎऩ्ऱु ऒरु पॆयरैच्- चूट्टि अवैगळिडैये विशेषणम् विसेष्यम् ऎऩ्ऱ उऱवुगळैक् कऱ्पित्तुळ्ळीर्गळ्। अप्पडियल्लादबोदु सूऩ्यम् ऎऩ्ऱ तऩ्मैयैयुम् कूट्टिप् पॊरुळैच् चॊल्लमुडियादु- पोय्विडुम्। ऒरु वस्तु ऒरु इडत्तिल् इल्लै ऎऩ्बदऱ्कु अदऩ् सम्बन्दम् इल्लै ऎऩ्ऱु पॊरुगाऩाल्, अदऩ् सम्बन्दम् इल्लै ऎऩ्बदऱ्कु ऎऩ्ऩ पॊरुळ् कूऱुवीर्? सम्बन्द सम्बन्दम् इल्लै ऎऩ्ऱा? अप्पोदु इव्वाऱु कूऱिक्कॊण्डेबोय् ऎङ्गे निऱुत्तुवदु? ऎऩ्ऩिल् आम्। अन्द सम्बन्दत्तिऱ्कु इत्तुडऩ् सम्बन्दम् इल्लै ऎऩ्ऱुदाऩ् कूऱुवोम्। मेले मुडिविऩ्ऱि इव्विदम् कूऱिक्कॊण्डेबोगवुम् अनुमतियोम्। अवैगळ् मुऩ्- ऩिऱ्काट्टिल् वेऱुबडादॆऩ्बोम्। इदु सिलर् कक्षि। मऱ्ऱुम् सिलमे- अदऩ् सम्बन्द मिल्लै ऎऩ्ऱाल्, अदऩ् अबावसम्बन्दम् इरुक्किऱदु ऎऩ्ऱु पॊरुळागैयाल् मुडिविऩ्ऱि कूऱल् मीण्डु सॆल्लादु ऎऩ्ऱु अबिप्रायप्पडुगिऩ्ऱऩर्। माध्यमिकभङ्गाधिकारः । १०३ वादिका कण्ठ अभाव आgi hp। भावान्तराभाववादि ॐ ॐ ॐ तद्विरुद्धस्वभावा भावान्सर - यथादर्शन CG नाव्या। कं युकं @C इत्यादिजल्पक कार्य कारणबावमिल्लै ऎऩ्बदुम् पिसगु। अन्तर्भावितसत्तं चेत् कारणन्तदसप्ततः। नान्तर्भावितसन्त्तं चेत् कारणन्तदसत्ततः॥ निरस्ता। ३० अन्तर्भावितसत्तं चेत् कारणं सदिदं ततः । नान्तर्भावित- स्वरूपसम्बन्धविशेपात्मकत्वात् । अतः उत्तरोत्तरप्रसीति चैलक्षण्येप्यर्थवैलक्षण्यकृतानवस्थाभाव इति भावः । अभाव भूतलपूर्वकालादिसम्बन्धाभावातिरिक्ततदनुयोगित्वाभावरूपं एव । सिद्धान्तिनां निर्वाहप्रकारं प्रदर्शयति- भावान्तरेति । " देशकालयोर्घटसंवन्धो नास्ती " दित्यादौ तत्सम्बन्धसम्बन्धाभावो न प्रतीयते येनानवस्थास्यात्, अपि तु घटसम्बन्धविरुद्धखभावः यो घटा- भावसंवन्धः, तादृशभावान्तरात्मक एव । तथा च “भूतले घटसम्बन्धो नास्ती “त्यस्य, “भृतले तदभावसम्बन्धोस्ती” त्यतैव पर्यवसानमिति नानवस्थापातादिरित्यर्थः । एवं प्रसङ्गात् खण्डनकदुक्तमन्यदपि निरस्यति - २०७१G इति । घटादी सस्प स्वभावतो विशेषणत्वेनेत्यर्थः । एतत्कारिकार्थस्तु- वीजमित्येव नाङ्कुरस्य कारणम्, किन्तु सदीज- मिति सत्तया विशेष्यते । तत्र वक्तव्यं सत्ताविशिष्टं कारणं, किंवा सत्तोपलक्षितम् ? विशिष्टं जाह- अन्तर्भावितेति । अन्तर्भाविता, विशेषणतयाऽन्तः प्रवेशिता सत्ता यस्मिन् तत् कारणं चेत्, तर्हि सत्ताविशिष्टे सत्ताया असम्भवात् असदेव कारणं भविष्यति । तथा हि- विशिष्टवृत्ते- विशेषणेपि नृत्यवश्यम्भावात् सत्ताविशिष्टे सत्तावृत्तावात्माश्रयापातः । स च न सम्भवति । न हि पटुतरोपि नटवदुः स्वस्कन्धमधिरुह्य नरीनर्ति । द्वितीयकल्पेप्याह- नान्तर्भावितेति । अन्तर्भावित- सत्तं न चेत् सत्तोपलक्षितं चेदित्यर्थः । “सुप्सुपे” त्यादिना नान्तर्भावितेति नसमासो वा । उपलक्षणीभृतायास्सत्तायाः कारणकुक्षिनिक्षेपाभावादेवासतः कारणत्वमनायासेनागतमित्यर्थः । निरासप्रकारं दर्शयति- २।५३ इति । उक्तां कारिकामित्यर्थः । पठि इति । तथा च त्यदुक्तैव कारिका " तदसत्तन” इत्यस्य स्थाने “सदिदन्तत” इति कतिपयपद विनिमयमात्रेण पठिता, तब दूषणं भवतीति दूपणसौकर्यं दर्शितं भवति । तदर्थश्च सत्ताविशिष्टे सत्तावृत्तावपि न सत्तायां सत्तावृत्याऽऽत्माश्रय द्यापतिः । तस्या एव परनिर्वाहकत्वेन तदोपपरिहारात् । ततथ इदऩाल् “कारणम् सत्तैयै उडैयदु ऎऩ्ऱाऱुम्, सत्तै वेऱाऩ विसे- षणमेयागैयाले कारणम् अळत्तागुम्। कारणम् सत्तैयै विशेषऩमाक्कामल् विट्टदु (उपलक्षणमाक्कियदु) ऎऩ्ऱालुम् कारणम् असन्दागुम्’” ऎऩ्ऱ विणाऩ वाद मुम् कण्डिक्कप्पट्टदु इङ्गु इदेवादत्तै- कारणम् सत्तैयै उडैयदु ऎऩ्ऱ- लुम् सत्तै कारणत्तुक्कु स्वबावमागवे विशेषणमागैयाल्, कारणम् सत्तॆऩ्ऱे १०४ देशिका शयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभ ॥ सन्तञ्चेत् कारण सदिदं ततः ॥ कुल पठि। कार्यoni Gang उत्पत्तिकण्ठ Geor प्रयोजन उत्पत्तिकं उत्पादक असत्- मृण्मयघटः मृत्ताaniGunGoo Spisprouts dosar Guroo असत् शुकं & Cur Cown कारणवैयर्थ्यादिदोष समान - द्रव्य नित्यसत्ता अवस्थाविशेषाङ्क आगन्तुक / GST ६० ZwIG६० कारणादिसाफल्या C। अवस्थै कक्षा ६१६ पूर्व- सदसत्त्वविकल्प ॐ ॐ गति ६७६६० ६:- पूर्व असत्तु कण्ठ हेतुवश Go सत्त्व तदापि सदेव कारणं भवति । सतोपलक्षितस्य कारणत्वेपि उपलक्षणीभूतया तया, सत्तात्यन्त- व्यवच्छेदरूपस्य सर्वथाऽसत्त्वस्य व्यावर्तनात् तदानीमपि सदेव कारणमिति । इदमुपलक्षणं- “स्रचं च सदसद्वेति विकल्प्यानिष्टकल्पने । असत्त्वं सदसद्वेति विकल्प्योत्तरमृह्यता” मिति सर्वार्थसिद्धि- रिह भाव्या । एवमसतः कारणत्वस्थापनपरखण्डनोक्तिनिरासेन सत एव कारणत्वं समर्थितम् । तथैव तदुक्तासत्कार्यवादनिरसन मुखेन सत्कार्यवादं प्रतिष्ठापयितुं पूर्वपक्षमाह- कार्यosi Gaja इति । कार्य यदि स्वोत्पत्तेः पूर्वमेव सत्, तदा तदुत्पत्त्या नापूर्वं किञ्चित्प्रयोजनं भविष्यति तदुत्पत्तिप्रयोजनोदकाहरणादेरपि पूर्वमेव सत्त्वावश्यम्भावात् । एवं तदुत्पादकेनापि । तत्प्रयोजन- कार्यस्यापि पूर्वम्मेव सत्त्वात् इति भावः । अथ कार्यस्य स्वोत्पत्तेः पूर्वमसत्वे दोपमाह- piry असत् ॥ इति । कार्यमिति शेषः । अयमाशयः- यथा पूर्व मृद्भूत्वा पश्चाज्जातो घटो मृण्मयो भवति, नान्यथा, एवमिहापि पूर्वमसन् भूत्वा पश्चादुत्पन्नो घटः पूर्ववदसन्नेव भविष्यति, न सन् । असतरसत्त्वापादनासम्भवात् । न हि नीलं शिल्पसहस्रेणापि सितीकर्तुं शक्यम् । तथा च कार्यसत्तासम्पादनार्थकारणव्यापारवैयर्थ्यं समानमेवेति । कारण वैयर्थ्यादीत्यादिना असत उत्पत्तिवयर्थ्यादिकं ग्राह्यम् । इत्यन्तं पूर्वपक्षः । समाधत्तं- द्रव्य नित्यसदिति । एवं च कार्यद्रव्यस्य धर्मिणो नित्यमत्त्वोषत्या असत्त्वकल्पोक्तदोषाणां अनवसरग्रस्तत्वमाविष्कृतम् । तर्हि कारणव्यापारवैयर्थ्यमुक्तमेवेति चेत्तत्राह - अवस्थाविशेपेति । तथा च घटादेः कार्यद्रव्यस्य धर्मिणो नित्यसिद्धत्वेपि घटत्वाद्यवस्थानां पूर्वमसत्त्वेन तदुत्पत्त्यर्थं कारकव्यापारसार्थक्यमिति भावः । ननु घटत्वाद्यत्रस्थापि पूर्वं सती, अमतीवा? आधे कारकव्यापारत्रैयर्थ्यम् । अन्त्ये पूर्ववत्स एव दोप इति पृच्छति- अवस्थां hinal gyi इति । उत्तरमाह पूर्वमसत्तु इति । घटादिद्रव्ये पूर्व- मसत्या अपि घटत्वाद्यवस्थाया उत्पादकवशेन, सचं, पञ्चाद्विनाशकारणसन्निपातेन ध्वंसरूप- पलिक्कुम्। सत्तैयैविट्टु पलक्षणम् अदु कारणत्तुक्कु ऎऩ्ऱाऩुम् कारणम् ऎप् पडियेऩुम् ओरळवुक्कु सत्ताय् इरुक्कवेणुम् ऎऩ्ऱे तेऱुम्। ऎऩ्ऱु ऎदिर्त्तुम् उब- योगिक्कलाम् कार्बम् ताऩ् पिऱक्कुम्मुऩ्बे उण्डामागिल् अप्पोदु अदऩै उण्डाक्कक्माध्यमिकमधिकारः हेत्वन्तरवशक्रं कृn Gov असत्त्वi aur GunGou Gp १०५ up Gani कण्ठ विरोध। Lugunica विरोधjoनान्ना का। असत् सत्सु ? विरुद्ध कं तादात्म्य Gann६। प्रागसत् शुकण्ठ उत्पादक Gucci fp जैनवाद- कालभेद Govaca सत्त्वासत्त्वां के विरुद्ध ०६। पूर्वसिद्धा- मसत्त्वं च यथादर्शनमभ्युपगम्यते । न हि दृष्टेऽनुपपन्नं नामेति न्यायात् । तथा च द्रव्यस्वरू- पस्य नित्यत्वाङ्गीकारान्न तत्र सत्त्वासत्त्वसमुच्छयविरोधः । अवस्थायान्तु तस्य सतोपि प्रामादि- कत्वात् कालभेदेन विरोधपरिहाराच्च नानुपपत्तिरिति तात्पर्यम् । श्रीभाष्ये स्वारम्भणाधिकरणे प्रतिबन्धैवं पर्यद्दारि “संस्थान स्वागत उत्पतौ असत्कार्यवादप्रसङ्ग इति चेत्, असत्कार्यवादिनोपि उत्पत्तेरनुत्पत्तिमत्त्वे सत्कार्यवादप्रसङ्गः । उत्पत्तिमत्त्वे चानवस्था । अस्माकन्त्ववस्थानां पृथक्प्रति- पश्चिकार्ययोगानर्हत्वादवस्थावत एवोत्पत्त्यादिकं सर्वमिति निरवद्य” मिति । प्रत्युत यथादर्शनं सत्त्वासत्त्वसमुच्चयानङ्गीकर्तुस्तथैव मतमनुपपन्नमित्याह - &L इति । बुद्धोपदेशात्पूर्वं सर्वशुन्यत्वज्ञानं किन्तवास्ति, नास्तीति प्रश्ने उभयथापि तवानुपपत्तिरेवेति यथादर्शनं तत्रापि तयोस्समुच्चयाङ्गीकार एवहि तवापि गतिरिति भावः । तदुक्तं सर्वार्थसिद्धौ- " प्रागसत्, तुच्छ- मैत्र स्यात्, सच्च, नित्यंसदित्यसत् । अयथादृष्टिनिर्णेतुरशेषाभीष्टविप्लवात्” ॥ इति । नन्वेवमसदेवचेत्पश्चात्सद्भवति, तदा विरुद्वयोस्तादात्म्यमङ्गीकृतं भवति । तथाचोत्तर- काले भविष्यतस्सद्रूपस्य स्वस्य, पूर्वमसदेव स्वं कारणमिति जैनमतादविशेषापत्तिरिति शङ्कते - असत् सत्ताbul air इत्यादिना । जैनवादति । तैर्हि स्यादस्ति स्यान्नास्तीत्यादिना सर्वत्र सप्त- भङ्गीनयाचतारात् सदसतोस्तादात्म्यमङ्गीचक्रे । प्रागसतस्मात् सदुत्पत्तिव । अन्यथा सत एव स्वस्मात्सदुत्पत्त्यङ्गीकारे उत्पन्नस्य पुनरुत्पादापत्तिः । इदश्च सर्वं " असद्वा इदमग्र आसीत् ततो वै सदजायत” इत्यादिश्रुत्युदाहरणपुरस्सरं प्रमेयकमलमार्ताण्डे द्वितीयपरिच्छेदे विवृतं तवैव द्रष्टव्यम् । परिहरति- कालभेद इति । अयमर्थ:- एकस्मिन्नेव सच्चासन्यसमुच्चयस्य कूडियिरुक्कुम् कारणङ्गळ् वीणे। मुऩ्ऩे कार्यम् इल्लैयागिल्, अप्पोदु उण्डा- ऩालुम् अदु असत्तायेयागुम्। मुऩ्बु मण्णायिरुन्ददु पिऱन्द पिऱगुम् मण्णाये- यिरु पदुबोल्। आगैयाल् अदै उण्डाक्क मुयलुम् कारणङ्गळ् तोल्वियडैय वेण्डुवऩवे। ऎऩ्ऩिल्, पॊरुळ्गळ् ऎल्लाम् अडिप्पडैयिल् नित्यङ्गगेळ्। पुदियऩ अल्ल। अवऱ्ऱिऩ् निलैगळ् पुदियऩवाय् तोऩ्ऱुवदाल् अवऱ्ऱैत् तोऱ्ऱुविक्कक् कारणङ्- गळ् तेवैप्पडुगिऩ्ऱऩ। अन्निलैगळ् अप्पॊरुळुक्कु मुऩ्बुम् इरुन्दऩवा? इल्लैया? ऎऩ्ऱु मुऩ्बोल् आक्षेपित्तुक्कॆट्टाल् ऎऩ्ऩ पदिल् ऎऩ्ऩिल् अवै मुऩ्बु इल्लाद अदै पूदङ्गळे। पिऱगु कासणवसत्ताल् सत्तिऩ् तऩ्मैयागिय सत्त्वम् अवऱ्ऱुक्कु एऱ्पट्टदु। पिऱगुम् असत्त्वम् कालान्दात्तिल् एऱ्पडुगिऱदॆऩ्बोम्। इव्विदम् ईडप्पदु १०९ देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभने स्वरूपपरित्यागomic। भ परित्यजिunGangaS सत्यपरित्याग अवस्थैof CouGw सत्य pranG? - पूर्वकालासत्त्व ९ कालक्रं असत् ठीक धर्म क स्वरूपपरित्याग। स्वकालसत्वविरोध नं २०। सत्त्वा- प्रामाणिकत्वस्थापनात् कालभचेतन विरोधशमनाच्च न विरुद्धयोस्तदसतोस्तादात्म्यप्रसङ्गः । किं च द्रव्यखरूपनित्यत्वाङ्गीकारादसतस्सत्प्रति कारणत्वस्य नापत्तिरपीति । ननु तयोः कालभेदेन विरोधपरिहारो न युज्यते । किं घटादौ पूर्वसिद्धमसभ्यं परित्यज्य पश्चात्सच्चं विधीयते, आहो तदपरित्यज्यैव । आधे पूर्वसिद्धासत्त्व परित्यागेन स्वरूपस्यैव त्यक्तत्वप्रसङ्गः । असत्त्वस्य तद्वस्तु- स्वभावत्वेन खरूपान्तर्गतत्यात् । तद्धर्मत्वेपि धर्मधर्मिणोरभेदात् तच्यागे स्वरूपत्याग एव । न हि सुसूक्ष्ममपि वस्तु निरीक्षमाणानां अत्रायं धर्मः अयं धर्मति विभज्य प्रतीतिर्भवति । अन्त्येत्वसत्त्व- दशायामेव तत्र सच्चमप्यङ्गीकार्य न कालभेदेनेति घट्टकुट्यां प्रभातायितम् । ततश्व जैनवादा चतार इति चोदयति- पूर्वसिद्धासच्चेति वाक्यद्वयेन । अत्र सिद्धान्तयति - पूर्वकाला सच्चेति । एत- दुक्तं भवति- घटादौ हि न केवलसच्चासल्वे वस्तुधर्मौ भवतः विरोधात् । अपि तु पूर्वकाला सत्त्व- स्वकालसत्त्वे एव । तत्र च पूर्वकालासत्त्वमपरित्यज्यैवोत्तरस्वकालसत्त्वं विधीयते तयोरविरोधात् इति न प्रथम विकल्पोस्थितिः । नापि द्वितीय कल्पोक्तविरोधः, पूर्वोत्तरकालभचेतन सत्त्वासत्त्वयो रविरोधः इत्युक्तत्वादिति । अत्र “धर्म ०३ कालg LING स्वरूपत्य- fibo” इति धर्मशब्दनिर्दे शस्यायमभिप्रायः, “पूर्वकालासत्त्वरूपस्य धर्मस्य धर्मिस्वरूपशदत्यन्त- विविक्तस्य कथञ्चित् परित्यागेपि न स्वरूपत्यागः । धर्मधर्मिभेदस्य इदमित्थमिति सर्वसम्प्रतिपन्न- प्रशीतिप्रकार सिद्धत्वात् । चस्तुतस्तूत्तरकालेपि, “घटः पूर्वं नासी” दिति प्रतीतिदर्शनात् कदापि तस्य पूर्वकाला सत्त्वं नं परित्यज्यत एवेति । ननु पूर्वकालासत्त्वस्य पूर्वकालनिरूपितस्य कथ- मुत्तरकालेप्यपरित्यागः; उत्तरकाले पूर्वकालस्य नाशेन निरूपकाभावकृतनिरूप्याभावावश्यम्भावा दिति चेत् । न । उक्तप्रतीतिचलेन तस्योत्तरकालेपि निर्बन्न्धत एष्टव्यत्वात् । तथा हि- पूर्वकाला- सत्यन्नाम पूर्वकालनिष्टमसत्त्यं, पूर्वकालनिष्टसत्त्वाभावो वा । पूर्वकालावच्छिन्नः घटादिसम्बन्धा- भावः, पूर्वकालावच्छिन्नस्य घटादिसम्बन्धस्याभावोदेति यावत् । पूर्वं नासीत्, पूर्वमासीदितिने, कण्गूडु। कण्डबडियल्लाद विदत्तिल् केळ्वि केट्पवर्क्के विरोदमुळ्ळदु। मुऩ्बु असक् पिऱगु सत् आवदु ऎङ्ङऩम्? परस्परम् विरुत्तङ्गरै ऒऩ्ऱॆऩ्ऩलामा? अप्पडिया- ऩाल् मुऩ्बु इल्लाददाऩ् पिऱगु तऩ् पिऱप्पुक्कुक् कारणमॆऩ्गिऱ जैवोदमाग मुडियादो ऎऩ्ऱाल्, विरोदत्ताले असद। सत्तागादायिऩुम् मुऩ् असत् आऩदु पिऩ् सत्तु आयिऱ्ऱु ऎऩ्ऱु कालमाऱुबाट्टैच्चुट्टि इरण्डुम् ऒऩ्दॆऩ्ऱाल् ऎव्विद किरोदमुमिल्लै। ऒरु वस्तुवुक्कु मुऩ्बु इरुन्द असत्त्वत्तै पिऱ्कालत्तिल्विट्टाल् " माध्यमिकभङ्गाधिकारः सरूपGgugu लोकरएक uiGapuroor सत्त्वधर्म १०२ सच्चा धर्म सत्यासत्य- आश्रय पूर्वसत्वासत्य विरोध- ’ नवस्थादिनां ournGau? २० सदसद्विलक्षण GLov @apaip रूप अनुवृत्त त्युभयथाप्यन्वयसम्भवात् । तत्र यद्यपि प्रथमः नोचरकालावच्छेदेनास्ति, तस्य पूर्वकालावच्छिन्नत्व- विशेषितत्वात् । तथापि स उपलक्षणविधयोत्तरकालेपि वस्तुनि प्रकारीभवति । ततएवायं घटः पूर्व नासीदिति उपलक्षणत्वद्योतनाय लडुप्रयोगः, न तु पूर्वं नास्तीति । द्वितीयस्तु उत्तरकालेपि वस्तुनि विशेषणविधयैव प्रकारीभवति । पूर्वकालावच्छिन्नत्वस्य तदानीं प्रतियोगिकोटिप्रविष्टत्वेन तादृश- घटसच्चस्य विशेष्याभावविशेपणाभावप्रयुक्ततया पूर्वत्रापरत्र च तुल्यमभावात् इति । परमार्थतः पूर्व- कालासच्यस्योत्तरकाले परित्याग एव । उपलक्षणत्वस्वीकारस्यैवौचित्यात् । अत एवोपरिवक्ष्यति ‘परि- त्याज्यासत्त्वpb प्राप्यसत्त्व JayuGo इति । ननु सत्त्वासत्त्वे यदि पदार्थधम, न तु तत्स्वरूपं तर्हि किन्नाम स्वरूपमुच्यते इत्याकाङ्क्षायामाह - सत्त्वासत्त्वयं इति । @iuq।iuct। इति आश्रय, इति च निर्देशेन इत्थम्भावेदम्भावाभ्यां धर्मधर्मिविवेको दर्शितः । तथा च यथायथं खरूपनिरूपकैर्निरूपितस्वरूपं च विशेषणैर्विशिष्टो धर्मी स्वरूपमित्युक्तं भवति । ननु पूर्वकाला- सत्त्वापरित्यागेन घटादेखकालसत्त्वमुच्यमानं न विरुद्धमित्युक्तम् । तदयुक्तम् । घटादेश्सत्त्वस्यैव दुर्निध्पलादित्याशङ्कते इति । आगन्तुकेत्यर्थः । अयं भावः- आगन्तुकं घटादेः सत्त्वं पूर्वमपि किं सदसद्वा? आधे तस्यागन्तुकत्वविरोधः । सत्त्वेसत्त्वान्तराङ्गीकारेणानवस्थादिश्च । अन्त्ये सत्त्वासत्त्वस्वभावविरोधः अस्मिन्नसत्त्वेपि एवमेव सत्त्वासत्त्वविकल्पेनानवस्थादिकं च प्रसजे देवेति । अत्र द्वितीयस्य सत्त्वस्य प्रथमभिनत्वेऽनवस्था, अभिन्नत्वे त्वात्माश्रय इति । मूले- आदिना तस्यैव ग्रहणम् । अब कभिचोदयति सदसदिति । - घटादेरागन्तुकं सत्त्वम् । तथा च तत्र सदसद्भिन्नत्वाङ्गीकारात् तयोर्विकल्पेन दूषणं न युक्तम् इत्याशयः । एतः पि दूपयति- २० रूपये इति । अस्य सत्त्वस्य सदसद्विलक्षणत्वाकार इत्यर्थः । अनुवृत्तत्वं- सार्वदिकत्वं, व्यावृत्तत्वं- कादाचित्कत्वम् । परित्याज्यासत्त्वेति । एतदुक्तं भवति- प्रकृते तत्र विवादाभावेन यथेच्छमङ्गीकृतेपि पक्षद्वये अस्य सत्त्वस्य सर्वथा सदसद्भिन्नत्वेन सत्त्वासत्त्वयो वस्तुस्वरूपत्तैये विट्टदागुम्। आगैयाल् मुऱ्काल असत्त्वत्तै विडामले ताऩे पिऱ्कालत्तिल् सत्त्वम् कॊळ्ळवेणुम्। अप्पोदु मुऩ् सॊऩ्ऩ विरोदम् सुविर्क्कमुडियाददागुम् ऎऩ्ऩिल् - अव्वस्ऱु मुऱ् कालत्तिलिल्लै ऎऩ्ऱु ऎप्पोदुम् कुऱिप्पिडप्पडुगिऱबडियाल्। मुऩ्बिरुन्द अत्तव कुणत्तैयॊरुगालुम् विडुवारिल्लै। असत्त्वम् मुऩ्बु-सत्त्वम् पिऩ्बु ऎऩ्ऱु कालमाऱुबाट्टैक् कॊळ्वदाल् ‘अवै इरण्। टुक्कुम् विरोदमुमिल्लै। ़ १०८ देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परवत भने ध्यावृत्तonoun Gun परित्याज्यास त्यoi प्राप्यसत्त्वgai tagupwami Dev सूर्वpii] अनिर्वचनीय। अनिर्वचनीयत्व LG सत्व गुळ विरुद्ध no अनिर्वचनीय उत्पत्तिवैयर्थ्य सत्त्व पूर्वासत्त्व pp पूर्वकाल- रभावात् अभावनिरूपणं प्रति प्रतियोगिप्रसिद्धेरावश्यकत्वेन स्वकाले तस्य सत्त्वप्राप्त्यर्थं परि- त्याज्यपूर्वासत्त्वं विद्यमानकालपरित्यागाईं पूर्वकालीनासत्त्यमिति यावत्, न सर्वथा प्रसिद्धयति, उत्तरकाले प्राप्यसत्त्वं चेति तस्यानिर्वचनीयत्वापत्त्या त्वदीयसिद्धान्तभङ्ग इति । न चाधस्तात् मूले पूर्वकालासत्त्वस्य कदाप्यपरित्यागोक्त्या, अत्र " परित्याज्यासत्वे ‘ति तस्योत्तरत्र परित्याग- कथनं कथं सङ्गच्छत इति वाच्यम् । तथोक्तेः उत्तरकाले पूर्वकालासत्त्वस्योपलक्षणत्वपचाभिप्रायेणा- विरोधोपपादनात् । तत्रैवेदमुक्तं बोध्यम् । ननु कार्यगतागन्तुकसत्त्वस्यानिर्वचनीयतामात्रेण न मम हानिः । कार्यजातं हि निर्वचनीयं भविष्यतीति चेदाह - DaiLuiGo इति । अनेन न्यायेने- त्यर्थः । तथा चैत्रमेव सर्वपदार्थेष्वपि सत्त्वासत्त्वविकल्पे विविधदोपापत्त्योभयविलक्षणत्वस्याप्यन- ङ्गीकरणीयतया सर्वमेवानिर्वचनीयं प्राप्नोतीति भावः । नन्वस्तुत्पचः पूर्वं सर्वमेवानिर्वचनीयम् । पश्चात् सर्वं सद्भविष्यतीत्यत्ताह- अनिर्वचनीयत्व इति । अन्त सत्व गुळ विरुद्ध १० इत्येव सर्वत्र पाठो दृश्यते । तथापि विरुद्ध इति युक्तः पाठो भाव्यः । विरुद्धत्वादि त्यर्थः। अन्यधाऽनन्चयात् । तथा च स्वभाव परित्यागायोगात् अनिर्वचनीयस्य पश्चादपि सत्त्वं नि मेवेति मृदुत्पन्नस्य मृन्मयत्यवत् कार्यस्यानिर्वचनीयतया, कारणादुत्पत्तिवैयर्थ्यमेवेति भावः । एवं @]Gpur इत्यारभ्य बळाal इत्यन्तं माध्यमिकस्य पूर्वपक्ष: । अथैतत्समादधाति सत्त्व- इति । अयमाशयः- घटादावागन्तुकं सत्त्वं पूर्वमसदेवेति द्वितीय एव पक्षस्समाश्रीयते । अत एव प्रथमविकल्पान्नुस्थित्या तदनुबन्धिदोपाणामनवसरः । न च द्वितीये सत्त्वस्यासत्त्व- स्वभावविरोधः । यथा घटादेः पूर्वमसत्त्वं नाम पूर्वकालवृत्यभावप्रतियोगित्वमेव, न तु तुच्छत्व- मिति न चिरोध इत्युक्तं, तथैव घटनिष्ठागन्तुकसच्चस्य पूर्वमसत्त्वमपि पूर्वकालवृत्त्यभावप्रतियोगिन्च- मेव । न तु सर्वथाऽसत्त्वरूपमिति अविरोधात् । इयांस्तु विशेषः- भावान्तराभाववादिनां मते घटादेः पूर्वकालिकोऽभावः तद्विरुद्ध कपालादिधर्मस्वरूप इति तत्प्रतियोगित्वं तत्र तस्यासन्त्वम् । इप्पडि वत्त्वमुम् असत्त्वमुम् वस्तुविऩ् इरुदऩ्मैगळेयॊऴिय, वस्तुविऩ् स्वरूपम् अऩ्ऱॆऩ्ऱाल् स्वरूपमावदु ऎदॆऩ्ऩिल् इन्द इरुदऩ्मैगळैयुम् कॊण्ड ताऩ ऒऩ्ऱुदाऩ् वस्तुस्वरूपम् ऎऩ्बदु Rलगिल् कण्डविषयम् आऩालुम् ऒरु वस्तु- वुक्कु वन्देऱियाऩ सत्त्वम् ऎऩ्ऩुम् कुणम् मुऩ्बुमिरुन्ददा? इल्लैयार् इरुन्ददॆऩ्ऱाल् अदु नित्यमर्वदाल् अदै वन्देऱि ऎऩ्बदु विरुत्तम्। इल्लै ऎऩ्ऱाल् अदिऱुम् इव् विदम् केळ्वि ऎऴुन्दु मुडिविऩ्ऱि नीण्डुबोगुम्। इदु सत्तुमिऩ्ऱि असत्तुमिऩ्ऱि माध्यमिताधिकारा १०० वृत्तिविरुद्ध धर्मप्रतियोगित्व। सत्त्यLOND प्रामाणिकत्व, gup यथादर्शन GST स्व- । परनिर्वाहादि विरोधानवस्थादिकां ॐ। कार्यम् पिऱप्पदु ऎदिलिरुन्दु ऎऩ्ऱु मडक्किक् केट्पदुम् सरियल्ल। उत्पन्न & वस्तु ९६६००p८pn८ पूर्वसिद्ध भावकाल Go खसत्ताविरोधó ago। पर Spp आस्था- परत्वाविशेष Cou इति । “सत्त्वॐॐॐ” इति घटनिष्ठघटत्वादिरूपस ग्वाख्यधर्मस्य पूर्वकालिकोऽभावस्तु तद्विरुद्धकपालत्वादिधर्मरूप इति तत्प्रति- योगित्वमेव तत्र तस्यासत्त्वमिति । एतदभिप्रेत्यैव मूले “पूर्वकालवृत्तिविरुद्धधर्मप्रतियोगित्व” मि- त्युक्तम् । एवमसत्त्वं निष्कृष्य सत्त्वमपि निर्वक्ति- सत्त्व पूर्ववाक्यात् अनुवर्तनीयम् । अत्र स्वकाल इति पूरणीयम् । पूर्वकाल सत्त्वरूपप्रथमपक्षस्यपरि- त्यक्तत्वात् । तथा च घटादिगतसत्त्वस्य स्वकालसत्त्वं नामेत्यर्थः पर्यवचनः । प्रत्यक्षादिप्रमाण- येद्यथा प्रतीयते तस्य तथाभूतत्वं प्रामाणिकत्वं तदेव सत्त्वमित्यर्थः । न च सत्त्वे सत्त्वान्तरा- द्यङ्गीकारेऽनवस्थादिकमित्याह - Doun यथादर्शन इति । खपरनिर्वाहादीति । परत्र सत्त्वादी प्रामाणिकत्वादिव्यवहारनिर्वाहकं सत्त्वादिकं खस्मिन्नपि तथाभूतव्यवहाराय न सत्त्वाद्यन्तर- मपेक्षत इति नानवस्थेत्यर्थः । मूले निर्वाहादीत्यत्र आदिनाऽविरोधसम्पादक पूर्वोक्तप्रकारपरि- ग्रहः । अनवस्थादीत्यादिनाऽऽत्माश्रयग्रहणम् । एवमेतावना कार्यस्य स्वकालसत्त्वमुपपादितम् । तच कुतश्चित्कारण। आयमानस्यैव कार्यस्य भवतीति कारण विपयकविचार उपस्थिते, कारणस्यैव दुर्निरूपत्वं माध्यमिकशङ्कते - उत्पन्नindi।p इति । अत्र जायमानोघटादिः किं स्वस्मादुत्पद्यते; उत परस्मात् अथोभयस्मात् इति विकल्पाः । तत्र प्रथमं दूषयति- ६० इति । स्वस्यैव स्वोत्पत्तिकारणत्वे, तस्य नियतपूर्व - वृत्तित्वरूपतया स्वस्य तत एव पूर्ववृत्तित्वं सिद्धमिति स्वस्योत्पत्तिवैयर्थ्यमित्यर्थः । स्वोत्पत्तौ स्व- प्रागभावस्य हेतुतया, स्वस्य पूर्वसिद्धत्वे तादृशकारण विरहेणोत्पत्त्यसम्भवश्चेत्यपि योध्यम् । ननु कारणस्य न पूर्वकालवृत्तित्यमपेक्षितम् । किन्तु कार्यसमकालवृत्तित्वमेव । अतो नोक्तदोष इत्य- त्राह- स्वाभावकालÅJGळ् इति । अयं भावः- समकालोत्पन्नयोस्सन्यदक्षिण विपाणयोः परस्परं इरण्डिऩुम् विलक्षणमॆऩ्ऱाल्, अन्द विलषणत्तऩ्मै अदऱ्कु नित्यमायिऩुम् अरित्तु मायिऩुम्, उङ्गळुक्कनिष्टमाऩ असत्वमुम् इष्टमाऩ सत्वमुम् अदऱ्कु ऎव्विदत्ति अम् पिरचित्तमिऩ्ऱिबोय्। अन्द सदसत्विलक्षणत्वम् कूडाददागि, अदु अनिर्वचनीयम् ऎऩ्ऩवेण्डिवरुम्। इरुक्कट्टुमॆऩ्ऱाल् अन्द रीदियिल् ऎल्लामे अनिर्वचनियमाम्। पिऱक्कुम् मुऩ् ऎल्लाम् अगिर्वचनीयमे ऎऩ्ऱाल्, अन्द तऩ्मै विट्टु पिऱन्द पिऱगुम् सैत् वम् ऎऩ्ऱुम् तऩ्मै वरुवदु विरुत्तमागैयाल् पिऱन्द पिऱगुम् अनिर्वचनीयम् ऎऩ्ऱे कॊळ्ळवेण्डिवरुम्। आगैयाल् आङ्गाङ्गु कारणङ्गळ् वीणे ऎऩ्ऩिल्- कुडम् मुद ० १२० देशिकाशयप्रकाशय्याख्यासहिते परमतभने वस्तु युक्ति- कार- ४ कार्य कुं६० Luig कारणत्य Garma G कृतार्थ ऎल्लाम् ऎल्लात्तिल् निऩ्ऱुम् पिऱक्कवेण्डावो? इरण्डालुम् पिऱक्किऱदॆऩ्ऱाल् “Dreat दोष Quran Can? न परत्वमात्र कारणत्य नियामक GLOGO Goon&adiiup प्रसङ्ग ugi। अन्वयव्यतिरेकदर्शन नियताकार विशेषविशिष्ट णत्व Ganga, परस्परसंवद्ध ६० कारण Lorcanos ९० दोपi anga। कार्यकारणभावविरहात् कारणम्य कार्यपूर्वकालवृत्तित्वमावश्यकमेवेति, स्वस्य स्वकारणत्वे स्वाभाव- काले स्वसत्त्वाभ्युपगमविरोधः उत्पत्तिवैयर्थ्यादिकं च भवत्येवेति । अथ द्वितीयं दूषयति- पर♠♠१३० इति । तुरीवेमादितोपि घटोत्पत्तिप्रसङ्ग इत्यर्थः । स्वं स्वव्यतिरिक्तं चेत्युभयस्माद् भव- तीति तृतीयपक्षमपिक्षिपति - @JLgi इति । २१० दोप इति । स्वाभावकाले स्वसत्ता विरोधः, परत्वाविशेषात्सर्वस्मात्सर्वोत्पत्तिश्चेत्यर्थः । aorola इत्यन्तं शङ्काग्रन्थः स्वाशयं दर्शयित्वा इदं सर्वं सिद्धान्त्याशयानभिज्ञता विजृम्भितमेवेति दूरीकरोति - परत्वमात्र इति । कार्यं परमादेवोत्पद्यते, न स्वस्मात् । अतो न प्रथमतृतीयपक्षयोरुत्थितिः । परस्मादिति पक्षेपि, न परत्यमानं कार्योत्पत्तिप्रयोजकमुच्यते, कार्योत्पत्तिप्रयोजकं कारणतावच्छेदकमिति यावत् । येनोक्तातिप्रसङ्गो भवेत् इत्यर्थः । किन्तर्हि कारणतावच्छेदकमित्यत्राह - अन्वयव्यतिरेकेति । दण्डादिसत्त्वे घटसस्थं, दण्डाद्यभावे घटाभाव इतीमात्रन्वयव्यतिरेकौ । तयोर्भूयोदर्शनेन नियतो निश्चित आकारः विशेषः दण्डत्वादिः नतु परत्वमात्रम् । तद्विशिष्टवस्तुन एव कारणत्वान पूर्वोक्तातिप्रसङ्ग इत्यर्थः । ननु दण्डत्वचक्रन्यादिधर्मविशिष्टकारणव्यक्तिषु एकैकसत्त्वेपि कार्यों- स्पत्त्यापत्तिः । अन्यधा तासां प्रत्येकं कारणत्वस्यैव भङ्गप्रसङ्गादित्यवाह- परस्परेति । न हि कारणसत्त्वे अवश्यं कार्यमिति नियमः । कारणत्वस्य स्वरूपयोग्यतामात्रपर्यवसितत्वात् । अपि तु सामग्रीसत्त्वे । साच कारणकलापः । तस्या एव च फलोपधायकत्वमिति न कोपि दोप इति भावः । ननु पूर्व " ९३ युक्ति GasGwrib” इत्यादिना युक्तिनिरपेक्षं अन्वयव्यतिरेकदर्शन- मात्रेण कार्यकारणभावाङ्गीकारसूचनात् तब मते वक्ष्यमाणदोपप्रसङ्ग इत्याशङ्कते - ४ इति । लियवैगळुक्कुप् पिऱन्द पिऱगु वन्द सत्वम्, मुऩ्बु इल्लै ऎऩ्गिऱ अदऩुडैय असत्व- मागिऱ मुऩ्बिरुन्द (कबाल) ओट्टुरुवत्तिऱ्कु ऎदिर्निलैयाग इरुत्तलेयागुम्। अल्लदु सूक्यमायिरुक्तल् अऩ्ऱु। पिऱ्कालत्तिल् सत्वमुम् प्रमाणम् काट्टुम्बडियिल् इरुत्तले भागुम्। इप्पडि कण्डबडियैक् कॊळ्ळुवार्क्कु मेलुम् मेलुम् केळ्वि ऎऴादु। ऒरु कार्यम् पिऱप्पदु तऩ्ऩालेयागिल् अप्पोदु ताऩ् मुऩ्बे इरुप्पदागत् तेरुवदाल्, अप्पडिप्पट्टदु इप्पोदु पिऱक्कवेण्डाम्। ताऩ् इल्ला तगालददिल् ताऩ् इरुप्पदागक् कॊळ्वदिल् विरोदमुम् उण्डु। तऩ्ऩैविड वेऱॊऩ्ऱाल् पिऱक्किऱ तागिल्, ऎल्लामे तऩ्ऩैविड वेऱागैयाल्, ऎल्लात्तिऩिऩ्ऱुम् ऎल्लाम् पिऱक्कलाम्। तऩ् • माध्यमिकभङ्गाधिकारा तिला i तेलको रणत्य, निरूपणार्थयुक्तिsours ago तैलोत्पत्ति तिलान्तरीक तैलकारणत्वढं Co app तैलार्थिनां उपादान L Gr तविरवेण्डावो ऎऩ्ऩिल् - ॐ दत्तोत्तर। तिलजातीय तैलोत्पत्तिकारण Gura प्रत्यक्ष सामान्येन स्याप्ति- प्रहृण ६ of ६) विशेष अनुमान Goo प्रवृत्ति Gio। तैलोत्पत्ति परत्व तिलस्य - । यथादर्शनमित्यर्थः । कृतार्थत्वं- अन्यानपेक्षत्वम् । अत्रान्यशब्दार्थमाह- निरूपणार्थयुक्ति इति । कार्य किं स्वस्मादुत्पद्यते, अथ परस्मादित्यादिनिर्णयार्थविमर्शमित्यर्थः । &&&iuri।bar त्यक्तुमिच्छसि चेत् । एवमङ्गीकारे दोपः प्रदर्श्यते- तैलोत्पत्ति इति । अत्रेदं बोध्यम्- तैलोत्पत्तेः पूर्वं तदर्थिनः नियमेन तिलानुपाददानाः तत्कारणत्वबुद्धधैव तत्र प्रवर्तन्ते इति वक्तव्यम् । अन्यथा व्रीह्यादिष्वपि ते प्रवर्तेरन् । तत्तव मते न युज्यते । यत्र तैलोत्पत्तिर्दृष्टा तस्या एच तिलब्यक्तेर्दर्शनानुगुण्येन तैलकारणत्वनिश्रयात्, तत्र कार्यस्य निष्पन्नत्वेन न कार्यार्थिनां तत्र प्रवृत्तिः । यस्यान्तु तिलव्यक्तौं सा न दृष्टा, तस्यास्तत्कारणत्वस्यैवासिद्धया तत्रापि न तैलार्थिनां प्रवृत्तिरिति लोकयात्रा विहति रिति । airolळं इति । कार्यकारणभावस्य निरूपणार्थयुक्तिसामान्य- निरपेक्षत्वं व्यक्तिविशेषनिष्ठत्वं च सिद्धान्त्यभिप्रेत मित्यभिमानेन एवं पूर्वपक्षे प्राप्त इत्यर्थः । . वस्तुतस्तु कार्यकारणभावस्य न परत्वमात्रं प्रयोजकमिति न युक्तिविशेपनिरपेक्षखं किन्तु तत्तञ्जातीयनिष्ठत्यमित्येतदेव सिद्धान्त इत्यभिप्रायेण समाधत्ते २१ दत्तो तरमिति । “अन्वयव्यतिरेकदर्शननियताकार विशेषविशिष्टवस्तु, कारण” मित्यधस्तादुक्तार्थस्यानवोध- विजृम्भितमिदं चोद्यमित्याशयः । तदेव विवृणोति- तिलजातीयमिति । अनेन तचयक्तयोः न कार्यकारणभाव इत्युक्तं भवति । कथं ततजातीयेषु कार्यकारणभावग्रह इति चेदाह - सामान्येन व्याप्तिग्रहण इति । व्याप्तिग्रहणस्य भृयोदर्शनं हेतुः । तच व्यक्तिवद्दुत्व- ऩालुम् मऱ्ऱॊऩ्ऱालुम् पिऱक्किऱदॆऩ्ऱु इरण्डु कट्चिगळैयुम् सो इसैन्दाल्, इरण्डिल् सॊऩ्ऩदोषमुम् ऒऩ्ऱुसेरवरुम् ऎऩ्ऩिल् - कार्यम् पिरिदॊरुबॊरुळाले उण्डा किऩ्ऱदु ऎऩ्बदुवे चित्तान्दम्। आऩाल् अदु कार्यत्तैविड पिरिदॊऩ्ऱाग इरुप्पदे अमैयुम् ऎऩ्ऱु नाम् सॊऩ्ऩोमागिल् मुऩ् नी काट्टिय दोषम् वरुम् इप्पडियुम् अप् पडियुम् नऩ्गु आराय्न्दऱिन्द कुऱिप्पिट्ट पिरिदॊऩ्ऱैक् कारणमागच् चॊल्वदाल् मुऩ् सॊऩ्ऩ दोषम् तट्टादु, मेलुम् अप्पडिप्पट्ट कारणङ्गळ् पलवुम् ऒरुङ्गुसेर्न्दु कार्यत्तै नडत्तुगिऩ्ऱऩ कार्यम् उण्डागक्कण्डु अदऱ्कु अऩुगुणमाग कारणत्तै तीर्माऩिप्पदागिल्, अदऱ्कुमेल् निरूपणम् तेवैयऱ्ऱुप्पोऩाल्, ऎण्णॆय् उण्डागक् कण्ड ऎळ्ळुक्कुक् कारणत्वम् ऎऩ्ऱदागि, वेऱु ऎळ्ळुक्कु तैलगागणत्वम् तविर वेण्डुम्बडियागादो? अदै ऎण्णॆय्त्तेवै उळ्ळवर् कॊळ्ळवेण्डादबडि मुडि- यादो? ऎऩ्ऩिल् - ६ ११२ देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतम कारणत्व ं अन्वयव्यतिरेकनियम विषय प्रत्यक्षसिद्धpp gairempi परत्व ं सर्वकारणानुवृत्त ं। तिलत्वादिनां कारणविशेष- नाना नियताङ्कान्ना कण्ठ Guruous GQ विशेष। एव । नैकव्यक्तिमाले पर्यवस्यति । न च तत्तन्नक्षत्रोदयास्तमयादिषु व्याप्तिग्रहः व्यक्तिवहुत्वं विना कथं भवतीति वाच्यम् । तत्रैकस्यैव नक्षत्रस्य दिनभेदकृत बहुत्वसच्चेन भूयोदर्शनसम्भवेपि, प्रकृते तिलादिव्युक्तीनां एकैकस्या अपि तत्तत्तैलोत्पत्तिकाल विनाशित्वेन व्यक्तिभेदं विना भूयो - दर्शनासम्भवात् । तथा च नानाव्यक्तिषु तिलत्वावच्छिन्नासु भूयोदर्शनेन तैलत्वावच्छिन्नव्याप्ति- ग्रहणात् तत्कारणत्वनिश्चये सति तैलोत्पादकतयेतः पूर्वमदृष्टतिलव्य क्तिविशेपेपि इदं तैलकारणं, तिलजातीयत्वात् पूर्वदृष्टतिलवदिति तेलकारणत्वानुमानेन तदर्थिनां प्रवृत्तिरुपपद्यत एवेति तात्पर्यम् । ननु सामान्येन व्याप्तिग्रहणे कार्ये सर्वत्र कारणस्य तद्भिन्नत्वरूप परत्वमेव कार्योत्पत्ति- प्रयोजकतया दृष्टं । न तु तिलत्वादि, व्यभिचारादिति तस्यैव कार्यकारणतावच्छेदकत्वात् सर्व सर्वस्मादपि जायेतेत्युक्तदोष एवेत्यत्राह - तैलोत्पत्ति इति । कार्यमात्रे तथा व्याप्तिग्रहेपि तैलो- त्पत्तौ अन्वयव्यतिरेकाभ्यां व्याप्तिग्रहे तिलत्वपरत्वयोरुभयोरपि तदुत्पत्तिप्रयोजकत्वदर्शनात् तिलत्वं परित्यज्य न परत्वमात्रस्य कारणतावच्छेदकत्वस्वीकारो युक्तः । नवापरत्वं परित्यज्य तिलत्वमात्रस्येति नोक्तदोष इति भावः । कारणत्व ं - कारणतावच्छेदकत्वम् । ननु परत्वरूपव्यापकधर्मावच्छिन्नस्य तेलकारणतयैवोपपत्तौ तिलत्वरूपव्याप्यधर्मावच्छिन्नस्य कार- णत्याभ्युपगमो निष्प्रयोजनक इत्याशङ्कायामाह - परत्वं सर्वकारणानुवृत्त इति । सर्वकार्यकारणानु- वृत्तमित्यर्थः । तथा च परत्वमात्रावच्छिन्नस्य तैलकारणत्वे तैलमपि कार्यत्वमात्रावच्छिन्नमेवो- त्पद्येत । न तु तैलत्वचिशेपितम् । तस्य तावन्मात्रप्रयोजकत्वादिति कार्यविशेषानुगुणकारणविशेष- नियततिलत्वावच्छिन्नस्यापि तैलकारणत्वमवश्यप्राप्तमित्याशयः । अथवा, सर्वकारणानुवृत्त ं - एक- कार्य प्रति उपादाननिमित्त सहकारिभेदभिभसर्वकारणसाधारणम् । कारण विशेषनियत ॐ ॐ। - उपादानादिकारण विशेषपात्त्रनियतमित्यर्थः । परत्वश्चाल कार्यापेक्षया बोध्यम् । तेन कार्यस्यापि किञ्चिदपेक्ष्य परत्ववच्वेपि न क्षतिः । आङ्गाङ्गु कण्डबडियिल्। ऎळ्ळु इऩम् ऎण्णॆय्क्कुक् कारणम् ऎऩ्ऱु पॊदुविले तीर्माऩित्तु कुऱिप्पिट्ट ऎळ्ळुम् अव्विऩत्तिलडङ्गियदाल्। ऎण्- णॆय्क्कु हेतुवागलामॆऩ्ऱु वाहित्तु मुयलक्कूडुम्। आगैयाल् ऎण्णॆय् पिऱक्- कक् कारणमायिरुक्कुम् वस्तु अदैविड वेऱाऩदायुम् अदिलुम् ऎळ् इऩमायुम् इरुप्- पदु अवच्यम् ऎऩक् काण्बदाल् ऒऩ्ऱैक्कॊण्डु इऩ्ऩॊऩ्ऱैत् तळ्ळलागादु। कार्- पत्तैविड कारणम् वेऱाग इरुक्कवेण्डुमॆऩ्बदु पॊदुविधि। ऎऩ् इऩमाग इरुक्क ९ माध्यमिकमधिकारः
क ११३ Diiup C असवान्नास्ति सम्बन्धः कारणैस्सत्ययनिभिः । असम्बद्धस्य चोत्पत्तिमिच्छतो न व्यवस्थितिः ॥ ॥ Goo दत्तोत्तर कार्यकाल कारणत्वा संयोगादिसंवन्ध ं CougGLost on अयुक्तास्वीकारonib। कारण अन्योन्यसम्बन्ध- अथ कार्यस्य ग्वपूर्वकालासच्चमत्त्र स्थापितमसद्दमानस्सासथस्सत्कार्यवाद श्रद्धयू यदाह, तदप्यपाकरोति- Soup Gu इति । कार्यकारणभावानङ्गीकर्तृचार्वाकमाध्यमिकादिक्रमेणेत्यर्थः । अस्याग्रे “Avi Garoq” इत्यनेनान्वयः । davi- साङ्ख्याः । “असश्वादित्यादि- स्साङ्खयवृद्धकारिकेति तच्चकौमुद्यामुक्तम् । तदर्थथ- सच्चसङ्गिभिः सत्कार्योत्पादनशक्तः कारणे- स्सह कार्यस्यासत्वात् - असभ्वाङ्गीकारे । असत्येनास्तिसम्बन्ध इत्येव पाठो दृश्यते तत्त्वकौमुद्याम् । नास्ति सम्बन्धः - सम्बन्धो न स्यात् । सम्बन्धस्योभयनिष्टत्वेन कार्यस्यापि सत्त्वापेक्षणात् । तदुक्तं सीयसूत्रे - उपादाननियपादित्यन॥॥॥न हि घटादिकार्यमप्रासैरन्यत्र दण्डचक्रादिमि- स्तस्योत्पत्तिः । तन्त्वादिभिर्वा पटादेः । अतोवगम्यते - स्वकार्य प्राप्तैरेव निर्मितैरुपादानेच स्व- साध्यसाधनमिति । प्राप्तिश्च द्विनिष्टेति साध्यस्यापि साधनवत् पूर्व भावित्वं स्यादेवेति तदेव साध्यमिति । असम्बद्धस्य कारणसम्बन्धरहितस्य कार्यस्य, पूर्वमसत इति यावत् उत्पत्तिमिच्छतः नैयायिकादेः, न व्यवस्थितिः क्षीरादेव दधीत्यादि नियमो नम्यात् इति । तदप्युक्तं तः- “यदि प्रागसद्धेतुभिरप्राप्तं, हेतुपृचितादात्म्यरहितश्च तत उत्पद्यते, तदा सर्वस्मात्सर्वसम्भवस्स्यात् । न चासावस्ति । असतोप्यप्राप्तस्यापि सृष्टिहेतुत्वं शक्तिनियमान्नियम्यत इत्यपि न । यतो हेतुकतशक्तिथ कार्यगर्भत्वरूपा । तिलानां तैलोत्पादनशक्तिर्हि तैलगर्भन्नमेव । अन्यादर्शनात् । तदानिश सिक- तानां तदभाव” इति । दत्तोत्तर इति । वक्ष्यमाणेन निरस्यमित्यर्थः । इदमेव विवृण्वन् कारणस्य कार्यगर्भत्वे दूपणद्वयमाह- कार्यॐॐॐॐ कारणत्व Gain इति । कार्यस्यैव कारणत्वं स्वीकृत्येत्यर्थः । तन्मते उपादानोपादेययोरभेदस्य “कारण भावाच्चे “त्यादिमात्र सिद्धत्वादिति भावः । अतएव “संयोगादिसंवन्ध Galth” इत्यत्रादिनाऽभेदसम्बन्धपरिग्रहः । निमित्त- कारणकार्ययोः पुनस्संयोगसम्बन्धः । अथवा कार्यकारणत्व- तत्तत्कार्यनिरूपितकार- णत्वमित्यर्थः । संयोगादिसम्बन्ध तत्तत्कार्येण सहेति शेषः । Gagani - कार्यकारणभावाङ्गतया- स्वीकार्यम् । अयुक्ताङ्गस्वीकार इति । कार्यकारणभावं प्रति अनुपयुक्ताङ्गस्वीकाररूपजाति- वेण्डुमॆऩ्बदु ऎण्णॆय्क्कु मट्टिल् विशेष विधि। इदऩाले सिलर् “कार्यम् मुऩ्बु इल्लामऱ्पोऩाल् कारणङ्गळ् कार्यङ्गळोडु सम्बन्दप्पड मुडियादुबोम्।अप्पडिये आगुग! ऎऩ्ऱाल्।कारणङ्गळ् कार्यङ्गळोडु अम्बन्दमिऩ्ऱिये अवैगळै उण्डाक्कुव- ताऩाल्।ऎदुवुम् ऎदैयुम् उण्डाक्कलाम्’’ ऎऩ्ऱु केट्टदुम् अडिबट्टुप्पोगिऱदु इदु तवऱु अल्लवा? कारणत्तुक्कु कार्यत्तोडु सम्योगादिसम्बन्दङ्गळ् (ऒट्टुदल्) वेण्डु पॆऩ्बदु अनावच्यगमागुम् कारणङ्गळ् कार्यत्तुक्कु तिट्टवट्टमाग मुऩ्बिरुन्दु तङ् गळुळ् ऒऩ्ऱै ऒऩ्ऱु कलन्दु निऱ्पदुदाऩ् अवसियमागुम्। वेऱुविदमाऩ कार्यगारणउऱ • . IM देशिकाशपप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभने doli कार्य jogiupp नियतपूर्व भावित्वgni सम्बन्धGurur युक्ताङ्गपरित्याग- यह विकृता विकृतादिविकल्प परिहारणं आरम्भणाधिकरणादिका G६० Gan दोषस्स्यादित्यर्थः । अयुक्ताङ्गस्वीकारयुक्ताङ्गत्यागरूपेण जातिद्वैविध्यं न्यायपरिशुद्धिग्रन्थादितो वगन्तव्यैम् । अङ्गं हि प्रधानखाराद्वा सन्निपत्यवोपकारकम् । इदं च कार्यस्य पूर्वमेव कारणे सवं, कार्यकारणभावस्यानुपकारकमित्येतावदेव न, प्रत्युत प्रतिबन्धकञ्चेति पूर्वमेवावेदितमिति भावः । यदि कार्यकारणयोस्संयोगादिस्सम्बन्धस्तद्भाचं प्रस्नुपयुक्तः, कस्तर्हि सम्बन्धस्तत्रोपयुज्यते इत्यत्र तं निर्दिशन् पूर्वपक्षिणः तत्त्यागे दोपञ्च दर्शयति- कारण इति । एककार्य प्रत्यपेक्षि- तानामुपादानादीनां नानाकारणानां परस्परं यथायथं सामानाधिकरण्यं सम्बन्धः । तेषामेकैक- स्यापि कार्येण सम्बन्धः नियतपूर्ववृत्तित्वम् । न तु संयोगादिः । एतावतैवालं कार्योत्पादनाय । तथाचास्योपयुक्तांशस्य परैः परित्यागात् पूर्ववद्युक्ता हानिश्च जातिरिति बोध्यम् । सर्वार्थसिद्धौ तु ॥। समश्च प्राप्तावप्यति प्रसङ्गः । न हि प्राप्तयोरपि रज्जुघटयोर्जन्यजनकता । तत्र नित्य- प्राप्तिर्नास्तीति विशेष इति चेन्न, निमित्तानामपि घटादिभिर्नित्यश्रात्यसम्भवात् । उपादाने तु स्यादिति चेन्न, निमित्तवदेव नित्यप्राप्तिर्नरपेक्ष्यात् । त्वत्पक्षेण च यद्येन नित्यप्राप्तं, न तत्तस्यो- पायं यथा पटस्य तन्तुः । तथा च पटः । तसान्न तन्तूपादेय इति प्रसङ्गात्॥।” इत्यादि उक्तं द्रष्टव्यम् । यत्तु “किङ्कारणमविकृतमेव कार्यमुत्पादयति, अथवा विकृतम् ? आधे कारणस्या विकृतस्य सर्वदा कार्यजनकत्वापत्तिः । द्वितीये विकृतिरूपकार्योत्पत्तावप्येवं चोद्येऽनवस्थापात इति कार्यकारणभावापला पायाद्वैतिभिः प्रयतितं, तस्यापि परिहारः आरम्भणाधिकरणे भाष्यकारे वैशे- पिकमुखेन भापित इत्याह- nigi इति । अन्यश्चेत्यर्थः । आरम्भणाधिकरणेति । " तदनन्यत्व- मारम्भणशब्दादिभ्य इत्यादिसूत्रघटितं तदधिकरणम् । तदर्थश्च तस्मात् परमकारणाद्ब्रह्मणोनन्यत्वं कार्यभृतस्य जगतो भवति । कुतः “वाचारम्भणं विकारो नामधेयमित्यादिभ्य आरम्भणशब्दादि- षटितेभ्यो वाक्येभ्यस्तदुपपादयद्भयस्तथावगमात् " इति । तत्र च भाष्यं “यत्रोक्तं कारणस्वरू- पादविकृताद्विकृताच्च कार्योत्पत्तिन सम्भवतीति, तदमत् । देशकालादिसहकारिसमवहितात्कारणात् कार्योत्पत्तिदशनात् । तत्समवधानं च विकृतस्याविकृतस्य वा न सम्भवतीति यदुक्तं, तदयुक्तम् । पर्वमविकृतस्यैव कालादिसमवधानसम्भवात् । अधिकृतत्वाविशेषात्पूर्वमपि तत्समवधानं स्यादिति वै पऱ्ऱियगेळ्विगळुक्कॆल्लाम् आसम्बणादिगाऩादिगळिलेये विडैगाणलाम्। पिऱप्पु- मिऱप्पुमऱ्ऱवै, मुयऱ् कॊमबुबोल् सूऩ्यङ्गळेयागुम् ऎऩ्बदुम् तवऱु। नित्यम् ऎऩ्ऱु काम् नम्बुम्बल पॊरुळ्गळ्। अप्पडि प्रामाणिगळाय् विरुन्दुम् कूऱप्पडुगिऩ्ऱऩवे। ।माध्यमिकभहाधिकारः ११५ क। उत्पत्तिनाशनां घटित शशविषाण के SGGIC तुच्छत्य नियत&G प्रमाणसिद्धनित्यसद्भावn Gov परिहल। उङ्गळ् मदप्पडि तुच्चम् ऎऩ्ऱाऱ्पोल् सॊल्लुम् पदङ्गळ् अऱिवैत्तरर्। नां सर्वppp असद्दळीकशून्यतुच्छनिरभिलप्याने रुपाख्य निस्स्वभावमिक्ष्यदि- शब्दाङ्कनां Ganvoy लोकसिद्धव्युत्पत्तिप्रकारGov Ganv निरुपाधिकनिपेध Gov देशकालस्वभावनियतनिपेध पर ३ & Gan Coupon। CL देशादि- चेन्न, तत्समवधानस्य काणान्तराय तस्य तदायत्तत्वाभावात् इति । एवं “पूर्व असता &LIT] Goo” इत्यारभ्यैतावत्पर्यन्त घटादिकार्यद्रव्यस्य माध्यमिकाभिमतं तुच्छत्वं निराकृत्य, अथ नित्यन्द्रच्य स्यापि तदभिमतं तन्निराकरोति- उत्पत्तिनाशक घटिया इति । नित्यस्येत्यर्थः । प्रमाण- सिद्धनित्यति । समुदायाधिकारस्थापितप्रामाण्यवेदादिसिद्धजीवेश्वरादीत्यर्थः । अथ नित्यस्यानित्यस्य च वस्तुनस्सर्वस्य तुच्छत्वमेतावता निरस्य माध्य- मिकानां तेषु तुच्छादिशब्दप्रयोगमपि निरस्यति - @ariair इति । माध्यमिका अन्ये बौद्धा अद्वैति- नश्चेत्यर्थः । अस्य GanbgymQ] इत्यनेनान्वयः । माध्यमिकेन चतुष्कोटिविनिर्मुकत्वाङ्गीकारात् असच्छब्देन निर्देश इतरबौद्धानामेव बोध्यः । मिथ्यादिशब्दोऽद्वैतिनाम् । आदिना अनृतानिर्वच- “नीयादिशब्दग्रहणम् । Grammal - प्रयुज्यमानाः । अन्वयश्चास्योपरि- “Gazar Galyuti” इत्यनेन । Gasar Galyuti - Ganararul Garguth - अङ्गीकर्तव्या इत्यर्थः । अत्र द्वेधा विकल्प्य प्रथमं दूपयति लोकसिद्वव्युत्पत्तीति । अस्तीति सत्- न सत्- असदित्यादिरीत्या पदपदार्थवर्णने- त्यर्थः । निरुपाधिनिपेत्र LG इति । सामान्यतो निपेधासम्भवादित्यर्थः । उपाधिः- विशेपणम् । ‘नसत्’ इति सामान्यतो निपेधे ‘कुल कदा केनाकारेणे’ ति आकाङ्क्षोदयान्, तच्छान्तये अस्मिन्काले असुम्मिन् देशे अनेनाकारेणेदमसदित्येव प्रयोक्तव्यमिति ते शब्दाः देशकालाकार विशेष- विशिष्टवस्तुनिषेधपरा इत्येवाङ्गीकार्यमिति भावः । स्वभाव:- घटत्वादिराकारः । नियतत्वं विशि:- ष्टत्वम् । नियतस्य वस्तुनो निषेधः । नियतो विशिष्टो वा निषेधः’ वैशिष्टयं च विपयता सस्वन्धेन । नन्वस्तु तथैव, तावतापि कस्तव लाभो भविष्यतीत्यत्राह - Gur इति । एतद्देशकालाकार- विशिष्टतया वस्तुनो निषेधे देशकालाकारान्तर विशिष्टतया वस्तुनस्सत्यत्वं सेत्स्यतीति न सर्वथा १ नीङ्गळ् ऎप्पॊरुळैयुम् पऱ्ऱ ऎडुत्त ऎडुप्पिल् असैत् कुऩ्बम्, तुच्चम्, सॊल्ल- वुम् निऩैक्कवुम् मुडियाददु, तऩ्मैयऱ्ऱदु। मित्यै ऎऩ्ऱॆल्लाम् सॊल्लुम् सप्तङ्गळ् उलग वऴक्कैयॊट्टि प्योगिक्कप्पट्टदाल्, उलगिल् मॊत्तमाग ऎदैयुम् उण्- डॆऩ्ऱो इल्लै ऎऩ्ऱो सॊल्लारागैयाल् “इदु ऒरु इडत्तिल् ऒरुबॊऴुदु ऒरुविदत् तिल् इल्लै” ऎऩ्ऱदागवे अऩद ऎऩ्बदु पोऩ्ऱ सॊऱ्कळुक्कु पॊरुळ् तेरुम्। नमक्कु। ११६ देशिकाशयप्रकाशब्याख्यासहिते परमतभने यै मेद BIGG वस्तु सत्यत्व n। लोकसिद्धव्युत्पत्ति ६ अनादरिकं @apm @mpiupp योधकत्व वाधकत्वo a। चन्ध्यासुतादिवाक्य व्युत्पत्तिसिद्ध- पवार्थपरित्याग। प्रतिनियतार्थबोधकत्व घटि। स्युत्पन्नपदार्थस्वीकार ८६० अनन्वयाग्रहादि- पदानां तुच्छत्वादिकमित्याशयः । न च शशशृङ्गमसदित्येवमेव प्रयोगदर्शनात्, न निषेधस्य देशकाल, धुपाधिसमभिव्याहारनियम इति वाच्यम् । तत्रापि “सर्वदा सर्ववे” त्येवं देशकालादि- निर्देशस्यामिप्रेतत्वात् । अस्तु तर्हि “घटोsसन्नि” त्यत्रापि तमेव सर्वकालदेश चिचक्षेतिचेन । अद्य - यात्रत् घटादौ शशविषाणादितुल्यताया हेत्वन्तरेणासिद्ध्याऽऽपादनायोगात् । द्वितीयं विकल्पं खण्डयन्ति - लोकसिद्ध व्युत्पत्ति इति । लोकसिद्धव्युत्पत्तिप्रक्रियामनादृत्य निरुपपदमेवासदि- त्यादिनिषेधाङ्गीकारे, तस्य वाक्यस्याशान्ताकाङ्क्षतया निराकाङ्गबोधजनकत्वाभावात्, ततस्तव शून्यस्वबोधोपि न भविष्यति, न परेषां मते सत्यत्ववाधोपीति इदं वाक्यमुभयेषामप्यकिञ्चित्कर- मित्यर्थः । वाधकत्व’ इत्यत्रापि impiupp इत्यनुवर्तनीयम् । सत्यत्वादिकं प्रतीत्यर्थः । ननुक्तमयुक्तम् । “अत्यन्तासत्यपि हार्थे ज्ञानं शब्दः करोति चेति रीत्याऽत्यन्ततुच्छवन्ध्या- सुतादिष्वपि तत्तच्छदैः शाब्दबोधोत्पच्या तत्र लोकसिद्धव्युत्पच्यनुरोधस्य दुष्करत्वादित्यत्राह - बन्ध्यासुतादिवाक्य कीigri इति । अयमाशयः- एपवन्ध्यासुतो यातीत्यादिवाक्येषु “वन्ध्या- सम्बन्धी सुत” इत्येव फुतश्शाब्दबोधः, घटसम्बन्धी पट इति कृतो नेति पृच्छायां तच्छाये वन्ध्याशब्दो प्रजस्स्त्रीविशेषवाचकः, सुतइन्दश्च पुत्रस्येत्येव लोकसिद्धव्युत्पत्तेराश्रयणीयत्वादिति युक्तमुक्तमिति । ननु तत्र शाब्दशेष एवायुक्तः । शाब्दज्ञेधं प्रति योग्यताज्ञानस्य हेतुत्वात् । अत्र च " पदार्थे तत्र तद्वत्ता योग्यता परिकीर्तिते” ति रीत्या विशेष्ये विशेषणवत्ताज्ञानरूपस्य तस्यासम्भवात् । न हि सुते चन्ध्यासम्बन्धो वस्तुतो भवितुमर्हतीत्यत्राह - व्युत्पन्नपदार्थस्वीकार ३।८६० इति । पदार्थस्वीकारे सतीत्यर्थः । तथा च तत्र वाक्यार्थबाधेपि न व्युत्पन्नपदार्थबाध इत्याशयः । वाक्यार्थबाधेपि योग्यताज्ञानमुपपादयति- अनन्वयाग्रहादि Go इति । एतदुक्तं भवति- विशेष्ये विशेषणवत्त्वज्ञानस्य योग्यताज्ञानरूपत्वे तस्मात् शाब्दबोधस्याविशेषप्रसङ्गः । चाक्यार्थस्या पूर्वत्वं चाक्यार्थस्यापूर्वत्वं मिदु उडऩ्बाडे, अप्पोदु “इदु वेऱु इडत्तिल् वेऱुविदमाग उण्डॆऩ्ऱल्लवा मूडियऱ्ऱु, उलग वऴक्कै मीदि प्रयोगिक्कप्पट्टवैयागिल् अप्पदङ्गळ् उम्मुडैय रुऩ्बत्वत्तै पोदिक्कवुम्, पिऱरुडैय सत्यत्वत्तै पादिक्कवुम् मुडियादवैयाम् मलडि मगऩ् ऎऩ्बदुबोऩ्ऱ सॊऱ्ऱॊडर्गळुम्। पदङ्गळुक्कु उलगवऴक्किलेऱ्पट्ट पॊरुळैक्कॊळ्ळादबोदु, कुऱिप्पिट्ट ऒरु पॊरुळैत् ताऩ् पोदिक्कुम् ऎऩ्बदु इल्- लादुबोम्। मेऱ्कण्ड वाक्यत्तिल् मलडि मगऩ् ऎऩ्ऱ पॊरुट्कळ् तऩित्तऩिये प्र- चित्तमायिऩुम्, अवैगळुक्कु कूट्टुऱवु इल्लैयागैयाल् तिरण्ड पॊरुळ् ऎप्पडि तोऩ्ऱक्कूडुमॆऩिल् - अदिलुळ्ळ तवऱु तॆरियादवर्गळुक्कुम् सन्देहमुळ्ळवर्क्कुम् तिरण्ड पॊरुळ् तोऩ्ऱलाम्। “ऒऩ्ऱुम् सोाददु"“तऩ्मैयऱ्ऱदु ‘ऎऩ्ऱ सॊऱ्कळुम् I माध्यमिकभनाधिकारः Born Goo निर्वाहृ। अनन्वितनिर्विशेपादिशब्द अन्धितविशिष्टवोधकां। i१७ काल – यत्र तत्र तस्य शाब्दज्ञेधात्पूर्वमसम्भवेन नियतपूर्ववृत्तित्वानुपपत्तिश्चेत्यादि पर्यालोच्य नवीना- । शाब्दबोधप्रति अनन्वयग्रहरूपायोग्यता निश्चयस्य प्रतिबन्धकत्वं तदभावस्यानन्ययाग्रहरूप हेतुत्वं चाङ्गीचकुः । प्राचीनाः पुनः विशेष्यविशेपणसम्बन्धज्ञानस्य संशयनिश्रयसाधारणज्ञानखेन शाब्द- बोधप्रति हेतुत्वं, शाब्दज्ञेधस्य च निश्चयश्वन कार्यत्वमिति तस्मादस्य विशेषः । वाक्यार्थस्यापूर्वत्व स्थले तु प्रथम एव पक्षस्समाश्रयणीय इत्याहुः । तथा च बन्ध्यासुतादिवाक्यात् यद्यपि तत्त्व- दर्शिनां योग्यताज्ञानविरहेण शाब्दबोधानुत्पत्त्या विशकलितपदार्थोपस्थितिमात्रमेव, तथापि अतष्यविदां तयोरनन्वयाग्रहा, न्ययसंशयादिना शाब्दज्ञेघनिर्वाह इति । मूलेऽनन्ययाग्रहादीत्या- दिना संशयसङ्ग्रहः । केचित्तु तत्त्वविदामपि बाधज्ञानकाले इच्छारूपोत्तेजकवलात् जापगानाहार्य- ज्ञानरूपां सुते वन्ध्यासम्बन्धवत्ताबुद्धिं आदिपदग्राह्या माहुः । तन्न । परोक्षस्थले बाधबुद्धिं प्रतीच्छाया उत्तेजकत्वा नङ्गीकारात् आहार्यज्ञा नानुत्पत्तेः । आहार्यपरोक्षानभ्युपगमथ योग्यता विचारप्रकरण एव दिनकरीय, रामरुद्रीयादिषु विशदमुपपादितः । ननु लोकसिद्धव्युत्पत्त्यनादरे शब्दस्य बोध- कत्वं नास्तीत्येतदसिद्धम् । अनन्वितादिशब्देषु लोकसिद्धव्युत्पत्तिं विनापि पराभिमताखण्डस्वरूप- त्रोधजननादित्यत्राद्द - अनन्वितेति । भेदानन्चितं निर्विशेपमित्यादयस्तत्र तत्र प्रयुज्यमाना अपि शब्दा वस्तुतो यथालोकव्युत्पत्ति, “प्रकृतिप्रत्यययोगेन, हि पदत्वम् । प्रकृतिप्रत्यययोरर्थभेदेन पदस्यैव विशिष्टार्थपरत्वमवर्जनीयमिति भाष्योक्तया दिशा अनन्वितत्वादिधर्मान्वित, निर्विशेप- त्वादिधर्मविशिष्टवस्तुबोधका एवेतिभावः । ननु विप्रतिपित्धमिदमभिधीयते यदनन्वितादिशब्दा अन्वितादिकमभिदधतीति । न हि नीलमिति पीतमभिध इति चेन्न । अनन्त्रितत्वस्य विवक्षि- तान्वयराहित्यरूपतया, अन्वितत्वस्य तादृशराहित्यसहितत्वात्मकत्वात् विरोधशान्तेः । एवमेव - विशेपादिशब्देपि भाव्यम् । अत्र केचित् - “निर्विशेपशब्दस्यैवेह विशिष्टार्थबोधकत्वं समर्थ्यते । नत्थनन्वितशब्दस्यापि । अनन्वितनिर्विशेनादिशब्द ऊ इत्यत्रानन्वितं यन्निर्विशेपादिकं तस्य शब्दा इत्यर्थः । इह निर्विशेपस्यानन्वितत्व कीर्तनं पराभ्युपगमानुवादः । उपरि- “अन्धितविशिष्ट- वोधकiaarnib” इत्यत्रापि अन्वितं व्यक्त्यन्तिं यद्विशिष्टं, तस्य बोधका इत्यर्थ इति व्याचक्षते । तन्न । इहानन्वितशब्दनिर्वाहस्यानभिप्रेतत्ले पूर्वोत्तरयोरनन्वितशब्दप्रयोगस्स व्यर्थ- त्वात् । पराभ्युपगमस्य खण्डनप्रकारेणैव सहत्वात् । अचि यद्विशिष्टमिति व्याख्याने पुनरुक्ति- प्रसङ्गाच्चेति भाव्यम् । यद्यप्यस्मन्मतेपि “अनन्वित विशेपादिशब्दaati •विशिष्टोधक- &arni” इति प्रयोगस्यैव पर्याप्ततया, “अन्वितविशिष्ट वोधक” इत्यन्वितपदप्रयोगोऽ । १ ११८ देशिका शयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभने तिलेयादल् ऒरु तिऩत्तिलेयादल् ऒरु णत्तालेयादल् नियमायिरुक्कुमदुक्कु।ऒरु काल ७ देश qurano विधिविपयत्वा &&&rragi, सर्वदेशकालस्वभाव विधिविषय LG का कुर्मरोमादि- वस्तु- CJ प्रपञ्चक्रं ८Gov &Lun प्रपञ्च viविरोधाभ्युपगम nov फलि surrous, सर्वशून्यत्व नित्यास ऊ६Ltp-६० नित्यास proof an om। प्रमाणाप्रमाणविभाग के धिक इव भाति, तथापि " अनन्वितशब्देनापि अन्वितमेव बोध्यते निर्विशेषशब्देनापि विशिष्टमेव बोध्यते इति क्रमेणोभयत्रापि सुस्पष्टं पराभ्युपगत विरोधशङ्कावारणायो भयपदप्रयोगस्यावश्यकत्वं वोध्यम् । १ ननु मासैत्सीत् लोकसिद्धव्युत्पत्तिविरोधान् असदळीकादिशब्दैर्निरुपाधिकनिपेध यज्ञेधः । अथापि वक्ष्यमाणयुक्तिबलात् तत्सिध्यत्वित्याशङ्कय निराकरोति - ९४ काल:।: Go इति । यत्कदाचित् क्वचित् केनचिदाकारेणासत्, घटादिकं तत् सर्वदा सर्वत्र सर्वप्रकारेणाप्यसत् । कूर्म - रोमशशशृङ्गादिवत् । अन्यथा सत्त्वासत्त्वस्वभावविरोधात् । तथा च निरुपाधिकनिषेधेन सर्व- शून्यत्वसिद्धिरित्यर्थः । निषेधविपयत्वम् असत्त्वम् । विधिविपयत्वं - सत्त्वम् । ननु कथञ्चिदसत्त्व- वति घटादिपदार्थे प्रवर्ततामयं न्यायः । सर्वदेशकालख माचैरपि सत्त्ववति तु न स युज्यते । ततश्च कथं सर्वशून्यत्वमिति चेदाह - सर्वदेशेति । यद्यपि विभवस्सर्वदेशेषु विद्ययन्ते । नित्यास्सर्वकालेषु । तथापि न तादृशः कश्चिदास्ने, यस्सर्वैरपि स्वभावै स्वमेतो भवति । स्वभावसाङ्कर्यप्रसङ्गाविरो- धात् । तथा च सर्वस्मिन्नपि पदार्थे कथञ्चिदसलं लब्धास्पदमेव भवतीति पूर्वोक्तादेव सत्त्वा- सत्त्वस्वभावविरोधात् सर्वस्यापि सार्वपथी नमसत्त्वं दुर्वारम् । तस्मात्सर्वशून्यन्यसिद्धिरिति भावः । तदेतत् प्रतिबन्द्या खण्डयति- नित्यास इति । कूर्मरोमादावित्यर्थः । - तत्र दृष्टां “यत्कथञ्चिदसत् तत्सर्वदाऽसदिति रीतिम् । प्रपञ्च ३ - पूर्वापरकालयोरसति मध्ये च सति घटादौ । &LLiuni♚- कल्पयितुं प्रयत्ने क्रियमाणे । प्रपची &L अत्तगैय तऩ्मै सेर्न्द तऩ्मैयुळ्ळ पॊरुळैये कुऱिक्कुम्। ओरिडत्तिल् ऒरु वेळै- यिल् ऒरुळिदमाग इल्लाद पॊरुळ् ऎव्विडत्तुम् काक्कालत्तिलुम् ऎव्विदमागवुम् इरादु ऎऩ्ऱ नियदि आमैयिऩ् उरोमत्तिल् कण्डोम्। कऩत्त ओडु तविर अदऩ् मुदुगिल् एदुम् किडैयादागैयाल्। उलगप्पॊरुळ्गळुळ् ऒव्वॊऩ्ऱुम् ऎङ्गुम् व्यापित्तु, ऎऩ्ऱुम् निऩ्ऱु, ऎल्लाविदमागवुम् काट्चि तरुगिऩ्ऱऩ ऎऩ्ऱु सॊल्लप्पोगादु। आगैयाल् ओरो- Baranvar aaj mi origi, ringyi @ar- वॆऩ्ऱे,तेरि सूऩ्बवादमेयऩ्ऱो पलिक्कुम् ऎऩ्ऩिल्- नित्यसूऩ्यमाऩ आमै उरो- मत्तिल् कण्डविदन्दै, ऒरुगालिरुन्दु ऒरुगाल् सूऩ्यमागुम् प्रबञ्जत्तिले कट्टप्पार्त् ताल्, प्रबञ्जत्तिल् कण्डदाऩ, ऒरुगाल्, ओरिडत्तिलिल्लाद पॊरुळ्, मऱ्ऱोरिडम् मऱु- Sub G&LGbps of Goog। शानादि GunGov सर्वबुद्धि माध्यमिक भङ्गाधिकारः is गगनकुसुमादिक aiGunGov सर्व तुच्छ Coomi, स्वप्न- स्वरूपाय विषयशून्य ॐ Gाठी mb fco हेत्वाभासः कं I इति । यत्पूर्वापरकालयोरसत्, तत् मध्यकाले सदिति घटादौ दृष्टा प्रक्रिया, कूर्मरोमादावपि कल्प्यतामिति विपरीतं किन्न स्यादिति भावः । यच्चत्र केपाञ्चिद्वयाख्यानं " यन्मध्यकाले सत्, तत्पूर्वापरयोरपि सदिति घटादिप्रपञ्चधर्यस्य कूर्मरोगादावपि प्रसङ्ग इति । तन्न । घटादाविव कूर्म - रोमादौ मध्यकाल सच्त्रस्यापादकस्याभावात् घटादी पूर्वापरकालसच्चस्यापाद्यस्याभावाचापादना- योगात् इति । अत्र एतद्वा क्यानन्तरं केपुचित्कोशेपु “गगनकुसुमादी” ति वाक्यं पठित्वा ततः " प्रमाणाप्रमाणे " ति वाक्यं पठ्यते । तन्नसङ्गतम् । अत एवमेव पाठक्रमो युक्त इति अनन्तरं प्रमाणाप्रमाणेति वाक्यमेव सुसङ्गतमवतार्य व्याख्यायते । ननु कथं घटादाविव कूर्परोमादी मध्य- कालसच्चमापाद्यते ? घटादौ तस्य दृष्टत्वेन प्रामाणिकत्वेपि, कूर्मरोमादी बाधितत्वेन तस्याप्रामाणि - कत्वादित्यत्राह प्रमाणाप्रमाणेति । प्रमाणप्रमेयेत्यर्थः । अत्र नञोन्योन्याभावार्थकत्वेन प्रमाण- भिन्नतया प्रमेयविवक्षोपपत्तेः । अयं भावः- सर्वशून्यवादिनः न तत्प्रतिष्ठापनार्थ प्रमाणापेक्षा । प्रमाणानां सच्चे सर्वशून्यत्वस्यैचासिद्धेः । सर्वशून्यत्वेन, स्थापनीयप्रमेयाभावाच्च । तदुक्तं खण्डने- अथ कथायां वादिनोर्नियममेतादृशम्मन्यन्ते । प्रमाणप्रमेयादयस्सर्वतन्त्र सिद्धान्ततया सिद्धाः पदार्थासन्तीति कथकाभ्यामभ्युपेयमिति । तदपरे न क्षमन्त इत्यादिना । तथाचेदमेव प्रमेयं प्रामाणिकं नेदमिति तन्मते विभागाभावात्पूर्वोक्तकल्पना द्वयमपि समानयोगक्षेममेवेति । यद्वा प्रमाणाप्रमाणेति प्रमाणतदाभासेत्यर्थः । नञो विरोधार्थकत्वात् । तथा च प्रमाणतदाभास विभागा- भावात् इदं प्रामाणिकं इदमप्रामाणिकमिति परस्परं वाध्यबाधकभावाभावान्नैकतरप रिशेपशक्य- इति तात्पर्यम् । rail - परस्परं तुल्यम् । तदुक्तं सर्वार्थसिद्धौ - मिथो विरुद्धयोला- बलवैपम्याभावे, किं कस्य बाधकं, वाध्यं वेति । ननु माध्यमिकनये परमार्थतः प्रमाणाप्रमाणविभागाभावेपि संवृतिसत्यलोकव्यवहार- सिद्धये तदङ्गीकारात् सर्वपदार्थतुच्छतायां यद्यपि शब्दतकी न प्रमाणं, अथापि अनुमानं प्रमाण- मस्त्वित्याशङ्कय समाधत्ते- गगनकुसुमादिकाGunGo इति । सर्वं तुच्छं प्राक् पञ्चाच्च सभ्यहानेः गगनकुसुमत्रदित्यनुमानमभिमतम् । नन्वनुमानरूपप्रमाणाङ्गीकारे, ‘तदनुबन्धेन प्रमातृप्रमेययो। रङ्गीकरणीयत्वापातेन सर्वशून्यत्वासिद्धिरित्यत्र व्यवहारार्थं संवृतिसत्यप्रमाणादिव्यवस्थाङ्गी- • कारेपि वस्तुतः प्रमेयप्रमात्रादिकं किमपि नास्तीत्याहानुमानान्तरेण- खमज्ञानादि ३१Go इति । सर्वं ज्ञानं स्वरूपाश्रयचिपयशून्यं ज्ञानत्वात् स्वामज्ञानवदित्यनुमानम् । स्वमस्य मायामात्र- १० १२० देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभने Ganda G साधिकं uninय माध्यमिक : स्वरूपासिद्धिदृष्टान्तासिद्ध्यादि- ‘दोष Gov निरस्तकं। सत् असत् ऎऩ्ऱाप्पोलुळ्ळ नाऩ्गुबक्षङ्गळिलुम् सेरादु ऎऩ्ऩप्पोगादु। इवर्गळ् C ऎऩ्गिऱ ऎऩत्तुक्कुच्चॊऩ्ऩ सबुरम् मॆय्यागिल्, अप्पोदु ताल त्वेन न तत्र ज्ञानस्वरूपं, तदाश्रयो देवदत्तादिः तद्विपयश्चास्तीत्यभिमानेन तदुदाहरणम् । हेत्वा- : भासेति निर्देशस्वाभिप्रायेण । स्वाभिप्रेतं हेत्वाभासत्वमेवाह- Dmal माध्यमिकलां नाकं इति । माध्यमिकस्योपरि । स्वरूपासिद्धीति । अनुमानद्वयस्य यथासङ्ख्यं दूषणं बोध्यम् । पूर्वापर- काला सच्चस्य प्रथमानुमानहेतोः कालघटित मूर्तिकतया तेन कालानङ्गीकारात्स्वरूपासिद्धिः, द्वितीये दृष्टान्तीकृतस्य स्वमस्य सिद्धान्ते सत्यविपयत्वाङ्गीकारात् तत्र स्वरूपाश्रयविपयशून्यत्वं नास्तीति दृष्टान्तासिद्धिश्च भवतीति भावः । दृष्टान्तासिध्द्यादीत्यादिना बाधपरिग्रहः । तथा हि प्रपञ्च- पदार्थे सर्ववास्माभिस्तुच्छत्थं नाङ्गीक्रियते । अतश्च बाधः । यद्यपि काममेवं त्रवीपि, निरङ्कुशत्वात्ते तुण्डस्य । अथापि तत्र चाक्ये मम प्रामाण्यबुद्धिर्नास्तीति चेत्, तर्हि मम वाक्यं त्वद्दूपणाय प्रयुक्तं प्रमाणमेवेति भूयो भूयः पठित्वा संवृतिसत्यतां सम्पाद्य सन्तुष्य । वस्तुवृत्त्या तव वाक्यं न प्रमाणं भवतीति यदि वदसि तर्हि त्वदीयानुमानेपि वस्तुस्थित्या प्रामाण्यं नास्त्येव । त्वन्मतप्रामाण्यस्य सांवृतिकत्वेनैव भवताप्यभिधानात् । तथा च समस्समाधिरिति । अधिकमधिकरणसारावळी चिन्तामण्यादावालोकनीयं " प्राक्पश्चात्सत्त्वहानेर्गगनकुसुमवत्स्यान्न मध्येपि कार्य " मित्यादौ । अथ चतुष्कोटिविनिर्मुक्तत्वरूपतुच्छता समर्थनाय माध्यमिकैराद्रियमाणमपरमपि प्रयन विफलयति- Maniaat इति । सत्पक्षदूपणं कारकव्यापारवैयर्थ्यादिरूपम् । Gun इत्यादि । अवायमभिसन्धिः । चाचः क्रमभाविलात् प्रथमं प्रपञ्चे सत्त्वनिषेधे क्रियमाणे, गत्यभावेन- परस्परविरुद्ध सत्त्वासत्त्वाभ्यामतिरिक्तप्रकारान्तराभावेनार्थात् प्रपञ्चस्यासत्त्वविधावेव तत्पर्य - वस्यति । तथा च सति समनन्तरमेव कोवानुन्मत्तः स्ववाग्निरोधमप्यजानानः प्रपञ्चस्या सत्त्वमपि प्रतिपेधेदिति । एवमेव प्रथममसत्पक्षनिषेधेपि भाव्यम् । असत्पक्षपणमपि कारकव्यापारवैयर्थ्या- दिकमेव । एवं चतसृपु कोटिपु सत्त्वासत्त्वको चोरेकनिपेधस्यापरविधानपर्यवसितत्वेन काल् इरुक्कलाम् ऎऩ्ऱ तऩ्मैयैत्ताऩ् कूर्मरोमत्तिल् कट्टुवदुदाऩे। ऒऩ्ऱिऩ् तऩ्मै मऱ्ऱॊऩ्ऱुक्कु ऎप्पडि कूडुमॆऩ्ऩिल्? अप्पोदु अदऩालेये उम् केळ्वियुम् अडिबट्टुप्पोगिऱदु। प्रमाणम्, अल्लाददु ऎऩ्ऱ पिरिविऩैयैये ऒप्पाद उमक्कु इरण्डु कट्टुम् तुल्यमेयागुम्। आगासत्तामरै पोल ऎल्लाम् सूऩ्यमे। कऩवुबोल ऎल्ला अऱिवुगळुम् पॊय्। पॊरुळऱ्ऱवै आदारमिल्लादवै ऎऩ्ऱु सिल तवऱाऩ हेतुक्कळैक्कॊण्डु अऱुमागम् सॆय्य निऩैत्ताल्, मात्यमिगळुगिय उमक्कु हेतुवे किडैयादऩ्ञो?त्रुष्टान्दमुम् तुर्लबमायिऱ्ऱे। C माध्यमिकभङ्गाधिकारः १२१ असत् नी पक्ष सुप्रतिष्ठित असत्पक्षपणकं प्रतिष्ठितoni। Cum ३ सत्यक्ष GD परिग्राहा- Lonto। प्रमाणविरुद्ध LIण कोटयन्त ऊ Gani दूषणान्ना प्रामाणिकां के इष्ट अनुकूलाङ्क २३। gitupung Gunyu पञ्चमकोटिmus &LL - &cvbeo। gatao५ स्वपक्षस्थापकप्रमाणकं परमार्थ निरुपाधिकनिपेधकं सिद्धि। अप- युगपदुभयकोटिनिषेधस्य व्याहतत्वं प्रदर्श, तृतीयचतुर्थकोट्योर्निपेधस्येष्टत्वमाह- प्रमाणविरुद्ध- IDII] इति । अत्रैवमेव पाठस्साधुः । न तु प्रमाणविरुद्ध १०१५ इति । तथासति " प्रमाणविरुद्ध- Grg दूषण कमी प्रामाणिकां कङ्क इट” इत्येवान्वयस्य वक्तव्यतया, प्रमाण- विरुद्धदूपणानां प्रामाणिकपरिग्राह्यत्वोवतेविरुद्ध त्वापातात् । तथा चात्रेदमुक्तं भवति- सदसदात्मकत्व, तदुभयानात्मकत्व कोटयोः " परस्परविरोधे हि न प्रकारान्तर स्थितिः । नैकतापि विरुद्धानामुक्तिमात्र विरोधत” इति न्यायकवळिततया प्रमाणविरुद्धत्वात् तादृशकोटिद्वयनिषेध- स्सिद्धान्तिनामिष्टः तत्र तत्र यथायथमिष्टयोस्सत्त्वासत्त्वकोट वोरुपपादकतयाऽनुकूलश्चेति । तथा चैपां पञ्चमकोटिसमर्थनं सर्वथा पञ्चतापन्नमेवेति उक्तं निगमयति- Diunwr इति । उक्त- प्रकारेणेत्यर्थः । &Lun- क्वचित्सत्त्वं फचिदसत्त्वं च । इदमुपलक्षणम्- कोटिचतुष्टयमपि एकैकस्मिन् पदार्थे सम्भवति । तदुक्तमधिकारारम्भे- “०७ देशादिक Go सत्ताuji। देशान्तरादि- halico असßuji। goun उभयाकारयोग ३१Go सदसbruji। स्वच्यतिरिक्त सदसhd - &ahaniyo GalguinoaurGo सदसद्विलक्षणwruji, प्रत्यक्षसिद्धमाना वस्तुशाङ्क i प्रकार १० कोटिचतुष्टय Gii। " इतीति । एवं तेषां सत्त्वादिपक्षखण्डनासम्भवमुक्त्वाथ तेषां स्वपक्षस्थापनमपि विकल्प्य प्रथमे दूपणमाह- Ganiaiछ इति । सर्वेषां प्रमाणानां परमार्थतः देशकालस्वभावविशेष वस्तुनिपेधा- दावेव पक्षपातित्वात् निरुपाधिकनिषेधरूपतुच्छत्वं स्वाभिमतं न सेत्स्यतीत्यर्थः । ननु तुच्छादि- शब्दाः क्वचित्कृतभ्युत्पत्तय एवेति सम्प्रतिपन्नम् । तत्कुत्र तेपां व्युत्पत्तिः ? किमावयोर्विपते वस्तुनि, उधान्यत्र क्वापि ? आद्ये सिद्धन्नस्समीहितं तत्र तुच्छत्वादिसिद्धेः । द्वितीये योगशब्दार्थ- रस सर्वोपि तुच्छः शब्दार्थत्वात् तादृशान्यपदार्थवदित्यनुमानेन विमतस्यापि तुच्छत्वात् सर्व- तुच्छत्वसिद्धिरिति चेदाह अपसिद्धान्तyuni इति । स्वपक्षस्थापक प्रमाणस्य परमार्थत्वात् सर्व- मपरमार्थ इति स्वीयरसिद्धान्तो भग्न इत्यर्थः । द्वितीयमपि दूपयति- अपरमार्थ ॥ इति इम्मात्यमिगऩ्, सत् ऎऩ्ऱ पक्षत्तै तुषित्ताल्, अदु मॆय्याऩाल् असत् ऎऩ् किऱ पक्षम्दाऩ् तेरुम्। असत् अल्लवॆऩ्ऱु उण्मैयिल् अवऩ् करुदिऩाल् सत् ऎऩ्ऱे ऒत्तुक्कॊण्डदागुम्। एऩॆऩिल्- इव्विरण्डुविदङ्गळ् तविर मूऩ्ऱल्दुविदम् इरुक्- कक् कारणम् इल्लैयल्लवा? इदु तविर सत्तुमलत्तुमाऩदऩ्ऱु। इन्द इरण्डैयुम् १ १२२ देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभने सिद्धान्तcount अपरमार्थ Gucci - २mg संवृतिसत्य । दिनामकरण ण, स्व- “पशु सिद्धि शून्यल अविद्यादि aur Ganvav Gour ६ ६०००- अपरमार्थद्विचन्द्रज्ञानादेः प्रमेयसाधकत्वाभाववत् त्वन्मत्साधकत्वमप्यपरमार्थस्य प्रमाणस्य न स्वादिति भावः । व्यवहारदशायां अपरमार्थस्यापि संवृतिसत्यमिति परिभाषाकरणादर्थसाधकत्वं भविष्यतीत्यत्राह - संवृतिसत्यादिनामकरण mi इति । नामकरणमिति कश्चिद्वैदिक। स्संस्कारः । तस्य च करणमुपपश्नमित्यभिप्रायेणेहापि “नामकरण का कीgi” इति निर्दे- शः । अन्यथा पुनरुक्त्यापत्तेः । तथा चापरमाथों हि सर्वथाऽपरमार्थ एव । न हि कामधेन्वा- ख्याकरणं गर्दभस्य पयःप्रश्रवणहेतुरिति भावः । एवं “संवृतिगत्यादिनामकरण LI gri” इत्यन्त्रारुह्योक्तम् । तदेवेदानीं न सम्भवतीति निरूप्यते शून्य इति । शून्य- त्वादिति हेतुकर्भोयं निर्देशः । तथा च शून्यमेकमेव तत्त्वमित्यङ्गीकारात्, शून्यस्य च निस्व- भावस्याविद्याद्याश्रयत्वासम्भवात् भासमानस्यास्य जगतः किमीया विद्यादिविलासितत्वमुच्येतेति भावः । अविद्यादिॐ इत्यवादिना वक्ष्यमाणसंवृतिभ्रान्त्योर्ग्रहणम् । umurgi - परमार्थतोऽ परमार्थतो वा । निस्स्वभावस्य परमार्थतस्तदाश्रयत्वासम्भवात्, अपरमार्थतस्तदाश्रयत्वेपि, अपरमार्थ- स्यार्थक्रियाकारित्वासम्भवाम्चोभयथाप्यनुपपत्तिरेवेति भावः । अविद्यासिद्ध - बुद्धेश्वरादिव्यत्र- हृतिविषयाः। संवृतिसिद्ध - लोकव्यवहारविषया बटादयः । भ्रान्तिसिद्धाङ्कन - विपरीतव्यव हारविषयाः शुक्तिकारजतादयः । अत्र केचित् " ननु नास्मत्पक्षस्य प्रमाणापेक्षा भवति । शून्याद्वैत- स्यैचारमत्सम्मतत्वात्, तस्य च नित्यसिद्धतयाऽविद्यासिद्धत्वाभावात् । तया सिद्धमेव हि प्रमाणोप- पत्त्याद्यनुसरति । नित्यसिद्धेतदनपेक्षणादित्यत्राह शून्य rajpg इति, इत्यवतार्य: अत्र पष्ट्यर्थी चिपयित्वं, न त्वाश्रितत्वम् । nghi इति स्त्रोत्पादकतया स्वनाशकतया घेत्यर्थः । तथा चा- भावस्योत्पत्तियिनाशयोरभावेन, नोभयार्थमपि शून्यस्य विषयेऽचिद्यापेक्षेति, जगति भासमानान्य- क्ष्यान्येव यथायथमविद्यासंवृतिभ्रान्तिसिद्धानि भवन्ति । न शून्यमिति, तेपां व्यवस्थापि अस्माभिर्थक्ष्य- माणहेतुतः नोपपन्नेति भाव इति व्याचक्षते । तन्न मनोरमम् । तदा मृले व्यवस्थाया अनुपपन्नत्वे हेत्वनुपन्यासात् । स्वयमुपन्यस्तमिति चेत्, स्वयमुपन्यासादपि मूल एव हेतूपन्याससिद्धयनुगुण- ज्याख्यानस्यैवोचितत्वात् । दर्शितं च तथैवाग्माभिरितः पूर्वम् । शून्यातिरिक्तस्य जगति भास- विड वेऱुबट्टदुम् अऩ्ऱु ऎऩ्ऱु अवऩ् मऱुप्पदु नमक्कुम् उडऩ्बाडे। अनुकूलमे। अप्पडिक् कूऱुवदु सर्वप्समाणविरुत्तमऩ्ऱो। आगैयाल् इन्नाल्वगैयिलुम् उलगम् सेरादॆऩ्ऱुगॊण्डु ऐन्दावम्दारुविदम् कऱ्पिक्कक् कारणमे किडैयादु। इवऩ् स्व पक्षत्तै सादिक्कुम् हे तु उण्मैयाऩ तायिऩ्, ऎल्लाम् सूर्यम् ऎऩ्ऱ कक्षि, तॊलैन् ददु, तऩ् चित्तान्दविसोदम् वरुम्। पॊय्यागिल् - “इदु ल्यवहारत्तिऱ्कु मट्टिल् coops व्यवस्थैकं Go परपक्ष माध्यमिकभङ्गाधिकारः ९ १२५ Goo wnGov Gan♚mápen अविद्यासिद्ध, संवृतिसिद्धां भ्रान्तिसिद्धनां vv। अपरमार्थसाधक ३G स्वपक्ष सिद्धि- Gunvants सिद्धिकंऊ के mps। Sg परपक्षवाधकयुक्ति परमार्था परमार्थविकल्पदूषण ठाG Ganनान्ना। मऱ्ऱ वादियोडु वादम् सॆय्यवुम् इवऩुक्कु योक्यदै इल्लै। सर्व Gual साधना दूषणanॐॐ प्रयोगि- मानस्यान्यस्य तदनङ्गीकृतत्वाच्च । सर्वे हि शून्यं तन्मते इति । ननु प्रपञ्चमिध्यात्वसाधकप्रमाणेन परमार्थेनेच भवितब्धमिति नायं निर्बन्धः, रज्जुसर्पमिथ्यात्वस्य सर्वभ्रमोत्तरजात भूदळनबुध्द्याप्य- परमार्थभृतया साधनात् । ततश्यामदुक्ततुच्छत्वाद्यनुमानैरपरमार्थैरपि प्रपञ्चशून्यत्वं सिद्धयत्येवे- त्यत्राह” अपरमार्थसाधक॥। Go इति । अयमाशय:- सर्पमिध्यात्वस्य अपरमार्थभूतभूदन- बुद्धयासाधनेपि तन्मिथ्यात्वस्यापि तद्युद्भ्युत्तरजातापरमार्थाम्बुधारायुध्या साधनवत् अपरमार्थ प्रमाणानां क्वचिदप्यपरिनिष्ठिततया त्वदुक्तापरमार्थप्रमाणेन त्वन्मतसिद्धिवत् तदुपरि मदुक्तेनापि प्रमाणेन अप्रमाणतया त्वदभिमतेन मन्मतमपि सिध्येत् । उभयोरविशेषादिति । अत्र वक्तव्यं सर्वमनुपदमेबोक्तं- “खरूपासिद्धिदृष्टान्ता सिध्द्यादि दोपitam Goo निरस्तii” इत्यत्र । ननु पर- पक्षोपि सिध्येदिति कथमुच्यते । तत्रासाभिर्दूपण गणोदाहरणादित्यत्र स्वपक्षसाधकयुक्तौ परमार्था- परमार्थेविकल्पेन दूपणवत् परपक्षवाधकयुक्तावपि तत्वाव्यमित्याह - Qiun परपक्षबाधक- युक्तीति । परपक्षयाधिकायुक्तयश्चेत् परमार्थाः, तदा सर्वमपरमार्थ इति सिद्धान्तभङ्गः । यद्यपर- मार्थाः, तर्हि अपरमार्थानामव्यवस्थितार्थकतया ताभिः परपक्षचाधमत्रत् परोक्तयुक्तिभिः स्वमतमपि वाध्यतान्नामेति भावः । एवमस्मिन्नविकारे एतावता माध्यमिकानामन्धः पन्थाः प्रतिहतः । तत्त्रेयं चर्चा विस्त- रशः कमुद्दिश्य कृता । न हि माध्यमिकमेव समुद्दिश्य, वक्ष्यमाणानुपपत्तेः । नाप्यन्यम्, अन्यः क इति निर्धारणाभावादित्याशङ्कयाह- सर्वJuli २० इतेि । puti - सर्वास्तित्ववादिनो वयम् । उण्मै ऎऩक् करुदप्पडुम्” ऎऩ्ऱु ऒत्तुक्कॊण्डालुम् उण्मैयिल् पॊय्याऩ अद ऩाल् स्टैक्षम् चित्तियादु। सूऩ्यमाऩ तत्वत्तिऱ्कु अवित्यै मुदलियवैगळोडु सम् पन्दम् कूडादागैयाल् उलगिलुळ्ळवै उयर्न्द अवित्यै नडुत्तरमाऩ संव्रुदि, मोसमाऩ प्रमम् इवैगळाल् तोऩ्ऱुबवै ऎऩ्ऱु पिरित्तुक्कूऱ विसगिल्लै पॊय्याऩ हेतुक्कळाल् तऩ् मदम् चित्तिप्पदुबोल्, पिऱर् मदमुम् कुदिरलामे इप्पडिये वॊय्- याऩ कण्डऩङ्गळाल् पिऱर् मदम् पोम् ऎऩ्गिऱवऩुक्कु अवैगळालेये तऩ् मदमुम् ३०। ऎल्लाम् सूज्यम् ऎऩ्बवऩैक् कुऱित्तु नामॊरु हेतु ऎप्पोदागिलुम् ऎदऱ्का किऱुम् सॊऩ्ऩाल् अदै अवऩ् कि यादॆऩ्ऱु तट्टिक्कऴिक्कमाट्टाऩा? ऎऩ्ऩिल् प्र- १२४ देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभ En, pop असिद्धयादि हान्यवस्थै gemagnus Div। अचेतनपशुमृगयालोन्मत्तादि शिष्यादिका कण्ठ Gandvs२uospor। अर्थñoop “अधिकारो ऽनुपायध्यान्नचादे शून्यवादिनः " साधनं सर्वास्तित्वसाधनम् । दूषणं - सर्वशून्यत्वदूषणम् । असिद्धयादीति । पक्षसाध्यहेतुदृष्टान्ता- सिध्द्यादीत्यर्थः । आदिना व्यभिचारादिग्रहणम् । तस्य सर्वानभ्युपगन्तृत्वादिति भावः । अथळां निरसिur adioli इति । माध्यमिको निरस्येत्किलेति मध्यस्थानामियमतिशङ्का बोध्या । वस्तुतस्तु माध्यमिको न पगन् निराकर्तुं प्रभवति । स यदि परोक्तनिरसने हेतृनुपन्यस्यति, गतं तर्हि सर्वशून्यत्वेन । तूष्णीम्भावे च परोक्तमनुमतं स्यात् । अप्रतिषिद्धमनुमतमिति न्यायात् इति । तदुक्तं तत्त्वमुक्ताकलापे- “यस्सर्वं नाभ्युपेयात्स्वपरमत विदा केन किं तस्य साध्यमि” त्यादिना । समाधत्ते- आभासानाभासादीति । आदिना स्वपक्षपरपक्षादिर्गृह्यते । परस्परविरुद्धवादिनोर्व्यव हारः कथेति सामान्यत स्थिते स्वपक्षस्थापनाहीनवितण्डाख्यतद्विशेपस्य प्रामाणिकेप्सासु शङ्कितु- मध्ययोग्यतया सुदूरनिरस्तत्वात् वादजन्य परिशिष्टाविति, तत्र जल्पाख्यकथायाः स्वपरपक्ष- साधनबाधनवत्याः विजिगीपया क्रियमाणायाः प्रमाणाप्रमाणव्यवस्थावत्स्वेव प्रवृतिरिति न माध्यमिकं प्रति अस्माकं व्यवहार इति भावः । इत्थं जल्पकथायां तस्यानधिकारमुक्त्वा वीतरागः— कथारूपचादेप्यनधिकारमाह- Dura इति । व्यवहारव्यवस्थ] इति अनुवर्तनीयम् । वाद ॥ é इत्यपिना जन्पानधिकृत्तस्य चादानधिकारः कैमुनिकन्यायसिद्ध इति सूच्यते । नन्यस्त्विदं वस्तुतत्त्वम् । तदिदं करमा उपदिश्यते । यदि माध्यमिकायैव, तर्हि सिद्धो वादाधि- कारस्तस्य । तथा च घट्टकुट्यां प्रभातमिति चेदाह अचेतनेति । अचेतनादिक्रम विन्यासस्यायं मायः - ज्ञानमामान्दशून्यस्याचेतनस्य यथा वादानधिकारः तथा क्षुत्पिपासादिपरिहारार्धज्ञानमात्र- चतामपि पश्चादीनां वादानधिकारः । यथैषां वादानधिकारस्तथा ग्रहणधारणपाटवमात्र शालिनामपि घालानाम् । तथैव प्रत्यवस्थानयोग्यवयोवस्थानामपि अयथायथग्रला पिनामुन्मत्तानां, वादाङ्गवैकल्या- दिति दृष्टान्तस्वारस्यं बोध्यमिति । शिष्यादिक इति । आदिना श्रेयोर्थिनां ग्रहणम् । अत्र कथानधिकारवाद, चण्डमारुतं- “ननु कथाप्रवर्तकसमवायो हि कधाधिकारः । प्रवर्तिका च मानादिसाधकताबुद्धिः । सान्भ्रमः प्रमा वेति न निरूपणमर्हति । तथा सत्यन्यतरसाधकानां - माणम् अप्साणम् ऎऩ्ऱ पिरिवै ऒप्पुक्कॊण्डवरै नोक्कियेदाम् नाम् सॊल्वोम् इसैयाद इऩ्ऩोडु वादमुम् वैत्तुक्कॊळ्वदिल्लै। असेदाम्, पसु, म्रुगम्, कुऴन्दै- पित्तऩ् इलैगळुक्कुप्पोले इम्मदत्तवऩुक्कुम् वादादिगारमिल्लै ऎऩ्ऱु नम् शिष्यर्- कळुक्कुच् चॊल्ऱुमत्तऩै। इदैये ‘सूर्यवादिक्कु उपायम् सूक्यमागैयाल् वादादि निरसिwn? ६७६०६०- आभासानाभासादिव्यव- साधनदूपण प्रवृत्त aani goon C@G वाद- Gung यादाधिकार १माध्यमिकमाधिकारः सङ्ग्रहित सर्व तुच्छ appliagnor एष्टार्थव्यापार १२%
• सर्गमोक्षाद्यर्थप्रवृत्ति प्रतिपेधिकं GunGau नित्यसिद्धशून्यत्व ं साम्य॥। आभासत्वनियमेनान्यतरवादिनस्साधकता भ्रमस्यापि नियततया कथाया एवोच्छेदात् । तथा च शून्यत्वाभ्युपगमाभासत्वनिबन्धनयोअमयोरविशेषात् इतरेपामित्र माध्यमिकानामपि अस्तु कथा- धिकार इति चेन्न । निजमतरीतिसिद्धमसाधकत्वम विगणय्य कथामधिकुर्वन्तरिच्छन्ननासा इव न प्रेक्षणीया इति मनीपया शिष्यान्प्रत्युपदेशादि"ति । अत्र तान्त्रिक सम्पतिमाह अर्थ : इति । “सर्वथा सदुपायानां चादमार्गः प्रवर्तत” इति पूर्वार्धम् । सदुपायानां प्रमाणतर्काभ्युप- गन्येणां चादमार्ग:- अत्र वादशन्द: जल्पस्याप्युपलक्षकः । सङ्ग्रहि३११- मीमांसकांइश्लोक- वार्तिक इति शेषः । ननु माध्यमिकस्य कथानधिकारवचनं न युज्यते । “सर्वशानुपपत्तेश्चे” त्यादिना तनिरसनप्रवृत्त मूत्रकाराशय विरुद्धत्वात् । न च तत् शिष्यादीन्प्रत्युपदेशमात्र मिति वाच्यम् । तत्सूत्रभाष्ये “माध्यमिकः प्रत्यवतिष्ठते” इति कथनात्, “किम्भवान् सदिति वा प्रति जानीते॥। सर्वथा तवाभिप्रेतं न सेत्स्यतीत्यादौ भवद्युष्यच्छच्दादिप्रयोगाच तत्रैव सम्मुखीकरणेन सम्बोध्यत्वावगमान् इति । अत्र चण्डमारुते महाचार्या वदन्ति शिष्यान् प्रत्युपदिश्यत इत्यनेन- “सर्वत्र शिष्यान्यत्येवोपदेशः क्रियते । मायिककुतकेन्न्द्रजालैस्सात्त्विकान् कुयोवशमानयेयुरिति तेषु अधिकारमारोप्य तैस्सह विवादाभिनये कृते शिष्याणां हृद्यता भवतीति तदभिनयोपि कचित् क्रियत इति मुच्यत” इतीति । सर्वसिद्धान्तसङ्ग्रहे शङ्कराचार्यैरप्युक्तं त्वयोक्तसर्वशून्यत्वे प्रमाणं शून्यमेव ते । अतो वादाधिकारस्ते न परेणोपपद्यत” इति माध्यमिकं प्रति योगाचारोक्ति “रिति । एवं दिरेण माध्यमिकस्य तच्चं प्रतिषिध्य अथ तदाचारमपि दूषयति- सर्व तुच्छ इति । Gा एवं ज्ञात्वापि खयमेव । विपयस्य तुच्छत्वज्ञाने प्रायः प्रवृत्तिर्न सम्भवति । तथा- प्ययं तथाभूतेषु दृष्टार्थेषु भोजनादिषु प्रवर्तत इति तद्रीत्या स्वर्गमोक्षाद्यर्थमपि प्रवर्तताम् । तुच्छ- त्वाचत्र न प्रवृत्तिचत् अत्रापि मासाभूत्सा तत एव हेतोः । न हि चार्वाकयत् सत्यं स्वर्गादितु तुच्छमित्यङ्गीकरोषि येन दृष्टार्थे प्रवृत्तिः स्वनाऽचि व्यवतिष्ठेयाताम् । ततश्च “॥।तुच्छaar ब ंpgb३१ स्वर्गमोक्षादिपारलौकिकफलार्थप्रवृत्तिका Galingar- Aba” इत्यादिना स्वर्गमोक्षादिप्रवृत्तिदूषणं माध्यमिकानां न युज्यत इति भावः । माध्यमिका- गगप्रणयनयपि निष्प्रयोजनमित्याह - नित्यसिद्धशून्यत्व इति । आगमानामपव गोपायप्रदर्शनार्थ- कारमिल्लै ऎऩ्ऱु पिऱरुम् कूऱिऩार्गळ्। ऎल्लाम शून्यम् Goarasarinaa एमालउ, injuipp १ लाम्। अदुवेण्डामॆऩ्ऩवेण्डुवदिल्लै। ऎऩ्ऱुमुळ्ळ निलैयाऩ सूर्यत्वम् मोक्षम् १२६ देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभने GOT GOLDUNGGO स्वशास्त्रcoo निष्प्रयोजन, सत्यताभ्रमणं तुच्छ भक्रण्ण क्रकं Go gi माध्यमिकपक्ष mp वेदान्तसूत्रकार “सर्वथाऽनुपपत्तेश्च” ना Bp सूत्र ॥G६० निरसिद्धां शुद्धं " " ६० & LG सर्व- तया; स्वन्मते च नित्यसिद्धशून्यतापत्तेरेवापवर्गत्वात्, अभावस्वभावायाः तस्याचा हेतु साध्यत्वेन शास्त्रकरणं व्यर्थमित्याशयः । ननु मणिमलप्रक्षाळनन्यायेन शून्यतास्वरूपाचारकप्रपञ्चसत्यताभ्रम- : निवृत्तये मोक्षशास्त्रारम्भ इति चेत्तत्राप्याह- सत्यताभ्रम का इति । तुच्छस्य यथानोत्पाद्यत्वं नथा न विनाश्यँत्वमपि; अभाव स्वभावत्वादेव । अतस्तदर्थमपि न प्रयतनीयम् । अस्य तुच्छत्वा- नङ्गीकारे पुनरपसिद्धान्तप्रसङ्ग इति तात्पर्यम् । एतन्मतनिराकरणे सूत्रं प्रमाणयति- माध्यमिक पक्षॐ ॐ इति । सर्वथानुपपत्तेश्च भवदभिमतं सर्वशून्यत्वं न सम्भवतीति सूत्रार्थः । अत्र कैधि- द्धाप्यकारैः शून्यवादस्यात्यन्तदुर्बलतया अनिराकर्तव्यत्वं मन्वानैस्सर्वाणीमानि सूत्राणि चान्तर- निराकरणपरतया व्याख्यातानि । अन्यैश्च " नासतो दृष्टत्वादित्यादीनि मूत्राणि माध्यमिकखण्डन पराणि विवृतानि । तदिदमुभयं व्याख्यानमत्रार्थतो निरस्तं भवति । विस्तरस्तु जिज्ञासुभिः श्रुत- प्रकाशिकादावनुसन्धेयः । अथ “आदौ शारीरकार्थक्रममिह विशदं विंशतिर्वक्तिसाग्रे” ति स्वकीय- मासे आद्यदशकद्वयेन वेदान्तार्थ प्रकाशयतः पराङ्कुश दिव्यसुरेश्वक्तिमपि सूचयति - alry इति । २_ar Gorgaा अशा बाग की २० ब⇒ श्रशगतुयाएं २ वरुवुगळ्, उळऩॆऩ इलऩॆऩ इवै कुणमुडैमैयिल्, उळविरुदगैमैयोडु ऒऴि alvir uriGp। इति पूर्णगाथा । एतदर्थश्च २Gral २ - ईश्वरोऽस्तीति यद्युच्यते, तदा यस संवाख्यधर्मविशिष्टतयाऽस्ति । २। बागळी - ईश्वरो नास्तीति, aaib - यद्युच्यते । अत्रापि D। - इत्यनुषज्यते । तदानीमपि नास्तित्वधर्मविशिष्टतयाऽस्त्येव सः । निरुपाधिकनिपेधा- योगान् देशकालस्य भावविशेषादिना स नास्तीत्युक्ते, तादृश एव स देशकालान्तरादिपु सिध्द्य- तीत्यभिप्रायः। यङ्ग युकां - इमानि स्थूलरूपवन्ति वस्तूनि तस्य स्थूलं शरीरम् । मुश्क जराबातुब- इमानि सूक्ष्मरूपाणि वस्तुनि तस्य सूक्ष्मं शरीरम् । अस्तीत्यत्व स्थूलशरीरकोऽस्तीति, नास्तीत्यत्त्र सूक्ष्मशरीरकोस्तीति च तात्पर्यपर्यवसानात् उभयथापि ईश्वरस्य सनायोग एव । तदेतदाह- २GG- अस्तित्वनास्तित्वे, २१ Qoutes- इमे द्वे अपि यस्मात् पदार्थगुण धर्मौ भवतः । तस्मात्- amGunG- एतादृशोभया- काम्योगेनाप्यस्त्येवेश्वर इति भावः । uriG बी- सर्वं व्याप्याश्रकम्प्यस्तिष्ठति । इति । । ऎऩ्बवऩुक्कु अदु ऒऩ्ऱालुम् सादिक्कक् कूडादागैयाल् मोक्षसास्त्सम् विण्। अदऱ्कु विलक्कडिगळायुळ्ळवैगळुम् तुच्चङ्गळागैयाल्’ अवैगळैप् पोक्कवे सास्त् शरीरपरतच्यसत्यतोदाहरणमुख BG परिus। माध्यमिक भङ्गाधिकारः १२७ निराकरिpni “प्रतीतिश्चेदिए।” लोकलङ्क - माऩमिलै मेयमिलै यॆऩ्ऱुम् मऱ्ऱोर् वादनॆऱियीलै ऎऩ्ऱुम् वादुबूण्ड ताऩुमिलै तऩ्ऩुरैयुम् पॊरुळुमिल्लै तत्तुवत्तिऩ् उणर्त्तिसॆयमुम् इल्लै ऎऩ्ऱुम् वाऩवरुम् माऩवरुम् मऩमुम् वॆळ्ग वळम् पेसुम् मदिगेडऩ् मत्तिमत्ताऩ् तेऩऩॆऱिगॊण्डऩैत्तुम् तिरुडावण्णम् सॆऴुमदिबोलॆऴुमदियाल् सेमिप्पोमे। १५ इति श्री कवितार्किकसिंहस्य सर्वतन्त्रस्वतन्त्रस्य श्रीमद्वेकटनाथस्य वेदान्ताचार्यस्य कृतिषु श्रीमत्परमवभङ्गे माध्यमिकभङ्गाधिकारस्सप्तमस्सम्पूर्णः ॥ कवितार्किक सिंहाय कल्याणगुणशालिने । श्रीमन्त वेङ्कटेशाय वेदान्तगुरवे नमः ॥ I Dali- इत्याद्यभिप्रेत्य “सर्वशरीरे “त्युक्तिः । अयं बहुव्रीहिः । उदाहरणमुखेनेति । सर्व- शरीरिणोत्र २०- इति सत्तायां सत्यतारूपायां कथितायां तच्छरीरभृतप्रपञ्चसत्यताप्यर्थतो लभ्यत एवेति उपलक्षणमिदमुक्तमिति भावः । एवमेतन्मतनिरासस्य श्रुतिप्रामाण्यप्रतिष्ठापनमेव परमं प्रयोजनमिति दर्शयितुं भट्टपराशरपादानां श्रीरङ्गराजस्तवस्थं लोकमुदाहरति- प्रतीतिथे- दिष्टेति । “प्रतीतिश्चेदिष्टा न निखिलनिषेधो यदिनकः निषेद्धातो नेष्टो निरुपधिनिषेधस्सदुपधौ । निषेधेऽन्यत्सिध्येद्वरद ! घटभङ्गे शकलवत् प्रमाशन्ये पक्षे श्रुतिरपि मतेऽसिन्धिजयता” मिति पूर्ण- श्लोकः । तदर्थथ प्रमाणतः प्रतीतिजननस्थानपोतव्यत्वात् साचेत्परमार्थत्वे नेप्यते, न तहिं निखिलनिषेधस्त्वया कर्तुं शक्यः । सर्वान्तर्गतस्यैकस्य सत्यत्वात् । यदि न या परमार्थः, नहिं को निषेद्धा ! किं निषेध्यमित्यपि भाव्यम् । प्रतीतिप्रमाणकस्य सर्वस्य तदभावेऽभावात् । अतो निरु- पाधिकनिषेधो नेष्टः । इहेदानीं नास्तीति सोपाधिकनिषेधे स्वीक्रियमाणे प्रमाशुन्य चौद्धपक्षे अन्यत्रा- न्यदाऽन्यत्सिध्येत् । इह घटो नास्तीत्युक्ते तच्छकलसिद्धिवत् । तथाचास्मिन्नपि मते स्वग्रामाण्य- प्रतिषेधकस्य कस्यापि परमार्थतः अभावेन श्रुतिरपि निराबाधं विजयतामित्यशास्त इति । एवं माध्यमिकमतभङ्गं विधाय चोरसकाशात्सद्धनमित्र माध्यमिकात् सिद्धान्तरसंरक्षित इति स्वार्थतां साधया गायति - १०१६११८२० Gui२० इति । लमाणप्रमेयविभागः, वादाङ्ग- ङ्गळ्” ऎऩ्बदुम् तवऱु, वेदान्दसु-इत्रगाररुम् “इम्मदम् ऎव्विदत्तिलुम् सरियऩ्ऱुम् ऎऩ्ऱु सॊल्लि निसासरित्तुळ्ळार्। कम्माऴ्वारुम् उळऩॆऩिल् उळऩ्” ऎऩ्गिऱ पासुरत्तिल् सर्वलोकसबिरगऩाऩ पगलाऩै उण्डॆऩ्ऱु कूऱुम् मुगमाग इम्मदरिसाक्कणम् पण्णि ऩार्। पत्तिच्चेदिष्टा” ऎऩ्ऱ पट्टर् च्लोकत्तैयुमिङ्गे अनुसन्दिप्पदु। • १८८ देशिकाशय प्रकाशव्याख्यासहिते परमतमने ९ भूतसभ्यानुविधेयवादिशतिवादिव्यवस्था, कथाविशेषव्यवस्था निरूप्यनिर्णयः इत्यादिकं स नास्ति । किम्बहुना बादस्य वक्ता खयं खोक्तिः तदर्थाश्च न सन्ति । तत्त्वनिर्णयः जयपराजयादि- कश्च नास्ति । sufi न इत्यस्य aarcus i इत्यनेनान्त्रयः । एवंविधविपरीतवादेन चतुर्दशं साक्षिभूतेषु देवेषु सभायां श्रोतृपु खस्यान्तरात्मनि च विलज्जमानेषु साटोपं व्यवहरतः मन्दबुद्धेर्माध्यमिकस्य स्तेनाचरितमार्गेण यथा प्रमाणिकाथापहारो न भवेत् तथास्माभिः प्रबोध- सुधाकरोदयेन संरक्षितभिति गाधार्थः । Gori Gori सन्धौ एकन कारलोपो भाषा- गाम् । स्तेनाचरितः पन्थाः । स्तेनानां चेष्टितस्य चन्द्रोदयोहि प्रतिबन्धकर इति Grg Gur- Googo इति तस्य दृष्टान्तत्वेन कथनम् । तदिदं पादुका सहस्रपि- “गोमायूनां मलयपचने तगणां हिमांशी, दुर्वृत्तानां सुचरितषये सत्पथे, त्वत्सनाथे । तच्चज्ञाने तरळमनसां शार्ङ्गिणः पादरक्षे नित्योद्वगो भवति नियतेरीदृशी दुर्विनीतिः” इत्यन्वग्राहि । । वेदान्तसरिरित्थं माध्यमिकावद्धयुक्तिभिः वलप्तम् । पक्ष चतुष्कमुक्तं प्रकटीगुरुते पञ्चतापन्नम् ॥ चादाहवेषु नित्यं मोदावहनिगममाळिगुरुमूक्तिम् । व्याख्याय सप्तमेऽस्मिन् अधिकारे निर्वृतोस्मि गुरुकृपया ॥ । इति श्री वत्स शायनस्य, देशिकचरणपरायणस्य नारायणस्य कृतिषु श्री परमतभङ्गव्याख्यायां देशिकाशयप्रकाशाख्यायां सप्तमो माध्यमिकभङ्गाधिकारस्सम्पूर्णः ॥ ॥ शुभं भूयात् ॥ (पासुरत्तिऩ् करुत्तु) प्रमाणम्, प्रमेयम्, वादव्यवस्तै। वादुबूण्ड ताऩ् ऎऩ् सॊल्, सॊऱ्पॊरुळ्। तत्वज्ञानम्, जयम् इवैयॊऩ्ऱुमिल्लै ऎऩ्ऱु, साक्षि - कळाऩ तेवाम्। केट्कुम् मऩिदरुम्, तऩ् मऩमुम् इदैयॊप्पादु वॆट्किक् कुऩिय, आडम्बरमागप् टेसुम् मदिगॆडऩ् मत्तिमत्ताऩ्, तिरुट्टु वऴियिल् इव्वुलगै अबहरित्तु सूऩ्यम् ऎऩ्ऱु स्ताबिक्कमुडियादबडि मुऴुमदिबोल् ऎऴुम् ऎम्मदियाल् कात्तोम् ऎऩ्ऱु इवळिदम् श्री ममदबङ्गत्तिल् मात्यमिगबङ्गादिगारम् तमिऴ् मॊऴिबॆयर्प्पु मुऱ्ऱिऱ्ऱु। } ॥ भ्राः ॥ श्रीमते लक्ष्मीनृसिंहपरब्रह्मणे नमः श्रीमते रामानुजाय नमः ॥ श्रीमते वेदान्तगुरवे नमः श्रीमान् वेङ्कटमाथायः कवितार्किककेसरी । वेदान्ताचार्यचय मे सन्निधत्तां सदा हृदि । परमतभङ्गे योगाचारमतभङ्गाधिकारः - ८,
मुऱ्ऱुम् सगत्तिलदॆऩ्ऱे पगट्टिय मुट्टरै नाम् सुऱ्ऱुम् तुऱन्दु तुऱैयिल् निऩ्ऱे तुगळाक्कियबिऩ् मऱ्ऱॆऩ्ऱिलदु मदिबलवुण्डॆऩ्ऱु वञ्जऩैयाल् सऱ्ऱुम् (सत्तुम्) तुऱन्द योगासारऩैच् चिदैक्किऩ्ऱऩमे।
०८ योगाचारः
- श्रीः
- श्रीमते लक्ष्मीनृसिंहपरब्रह्मणे नमः
- ॥ * ॥ देशिकाशयप्रकाशः - परमतभङ्गव्याख्या ॥ * ॥
- कृपां वेङ्कटनाथस्य कामपि स्पृहयामहे ।
- यदधीना बुधानान्तु सदा सर्वार्थसिद्धयः ॥ १ ॥
- ग्रहणं विपयस्तदाश्रयश्चेत्यखिलस्यापि खलापलापलाभे । तमपास्य गुरुर्धियोतिरिक्तं न किमप्यास्त इतीदमप्यपाह ॥ २ ॥
- द्वैतीयाङ्क बौद्धं विषयविहीनां मतिं च मन्वानम् ।
- नीचं योगाचारं निराकरोत्यद्य निगमचूडार्यः ॥ ३ ॥
- वृत्तवर्तिष्यमाणे गाधयैकया सङ्गृह्णन् तयोस्सङ्गतिं च सूचयति । ria इति । जगत्समस्तं शून्यमिति, Uiyu- स्ववचनेन परान् व्यामोहयतः । FLLDJ- मूढान् माध्य- सिकान् । अनेन, परवञ्चनार्थं प्रवृत्तावपि चतुष्कोटिविनिर्मुक्ततत्वोक्तथादिना स्ववचनादिविरोध- फ़लनात् न परप्रतारणसिद्धिः, प्रत्युत स्वमौढ्यमेत्राविष्कृतमिति सूच्यते । bp piga- चयं सर्वतः परिहृत्य, mo।puli jory - न्याय्ये पथि स्थित्वा, अarnhub- चूर्णकृतवन्त- स्स्सः, तदनन्तरश्च । inpiGging इत्यादि । नानाकारा ज्ञानसन्ततयस्सन्ति, तदतिरिक्तं न किञ्चिदस्ति, इति वादिनं, कूटयुक्तिभिस्मन्तं बाह्यपदार्थम् अपलपन्तं योगाचारं विध्वंसय। म इत्यर्थः ।
- I
- ़
- १५०
- •
- देशिका शयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभने
- माध्यमिक ५०
- मुऩ् मदत्तिल् इदऱ्कु वासि कार्यकारणभावादिकाचार्याक। सर्व
- Gai, ज्ञान Gaon copa। भई
- Gor दोष
- कार्यकारण-
- अत्र पादादौ सर्वत्र “GDI २१ " इति द्राविडभापाव्याकरणप्रसिद्धप्रास विशेपला भाय, चतुर्थ- वादादी “४ ठाठा” इति पाठे अभीप्सिते, ज्ञानातिरिक्तं किञ्चिदप्यपलपन्तं इत्यर्थो भाव्यः । अस्माभिस्तु पूर्वं “Jhath o” इति पाठाश्रयणेन सन्तं बाह्यार्थम् अपलपन्तम् इति व्याख्यातम् । तदा पादाद्यैकरूप्यं कथञ्चित्सम्पादनीयम् । गाधान्ते “मी।कंवीओ pGw” इत्येव पाठः स्वरसः । न तु “NirporG” इति । तथा च विश्वापलापिमाध्यमिकमतस्य सर्व- विद्विष्टत्वेपि नास्मन्मतस्य तथात्वं, विश्वस्य ज्ञानाकारत्वस्थापनादिति पूर्वाक्षेपेण योगाचारोदय इति सङ्गतिविशेषसूचनं धोध्यम् । समनन्तरवाक्येनेदं स्पष्टीभविष्यति ।
- ।
- अथ चार्वाक माध्यमिकयतखण्डनेनास्य योगाचारमतखण्डनम्य कृतकरत्वशङ्कामपोहितुं विपर्यवैलक्षण्यं प्रदर्शयन् तत्खण्डनं प्रतिजानीते- कार्यकारणभावेति । चार्वाकैः दर्शनानुरोधेन सर्वस्याकस्मिकत्वस्वीकारादिति बोध्यम् । GF१or। दोपina - तत्तदधिकारयोः सिद्धान्तभागो उक्ताः
- “तेभ्यश्चैतन्य’” मित्यादि स्वशास्त्रस्वाभ्युपगमविरोध दृष्टार्थप्रवृत्तिविरोधादयः ।
- Gun
- LuvijJ/- परिहर्तव्या इति प्रतीक्ष्य । ज्ञानGunpur॥। इति । अस्यायमाशयः- न सर्व- शून्यत्वं युक्तम्, जगदान्ध्यप्रसङ्गात् । तदुक्तं धर्मकीर्तिना - “अप्रत्यक्षोपलम्भस्य नार्थदृष्टिः
- । प्रसिद्ध्यति” इति । अपि तु स्वयं प्रकाश वचेतनन्तावदङ्गीकार्यम् । तत्र च वचेतनसन्ततौ पूर्वपूर्व- स्योत्तरोत्तरं प्रति कारणत्वादस्ति कार्यकारणभावः । तस्याश्च सन्ततेस्सर्वत्रैकत्वें सुखदुःखादि- व्यवस्थाचैयाकुली स्यादिति विचित्रा ज्ञानसन्ततयो वह्नचस्सन्तीति चाङ्गीकार्यमिति । अनेनोप- पाइनेन चार्वाक माध्यमिक व्यतिरेकसिद्धिः । ज्ञानGurrpujuma इति । एकशब्दप्रयो-
- श्रीमते लक्ष्मीक्रुचिम्हबाप्ह्मणे नम:
- श्रीमते रामानुजाय नम:
- श्रीमते वेदाक्तगुरवे नम:
- श्री परमदबङ्गत्तिल् योगासारमदबङ्गादिगारम्-८
- (पासुरत्तिऩ् करुत्तु) उलगम् मुऴुवदुम् वॆरुम् सूऩ्यम् ऎऩ्ऱु पगट्टागप् पेसिय मात्यमिग मूडरै विरट्टियडित्तु, नेर्वऴियिल् निऩ्ऱु नाम् तुगळाक्कियबिऩ्। ‘पल अऱिवु अलैगळ् उण्डु उण्डैयाग अवऱ्ऱुक्कुप् पऱ्ऱुक्कोडाऩ विषयङ्गळ् किडैयादु ऎऩ्ऱु वञ्जऩैयाल् पुऱप्पॊरुळ्गळैद तुऱन्द योगासामऩै इङ्गु सिदैत्तिडुवेर्म्
- ़
- योगाचारमतभङ्गाधिकारः
- १३१
- भाचा कृuyi Ga G, सुखदुःखादिव्यवस्यैकं॥ ज्ञानसन्ततिका योगा- चार निरसि& Cm।
- इम्मदमिरुक्कुम्बडि
- “अविभागो हि बुद्धपात्मा विपर्यासितदर्शनः । ग्राह्यग्राहकसंवित्तिमेदवा निवलक्ष्यते ॥” ला गात् एतन्मते ज्ञानस्य निर्विशेपत्वमभिमतं सुच्यते । ‘Go कार्यकारणभाव m। bhuji Gaving इति, कार्यकारणभावस्य साक्षात् ज्ञाननिष्ठत्वोक्तथा “अन्योन्यहेतुता चैव ज्ञानशक्तथोःन दिका’ : इति श्लोकवार्तिकोक्तसौत्रान्तिकसिद्धान्तव्यावृत्तिः फलिता । तत्र ज्ञानातिरिक्तशक्तिनिष्कणता- स्वीकारात् । तदुक्तं तद्वचारूपानन्यायरत्नाकरे सर्वचेदं ज्ञानातिरिक्तवासनाङ्गीकारेणोत्तमिति । सुखदुःखादीति । “नानात्मानो व्यवस्थातः” इति न्यायसूत्रोक्तरीत्येति भावः । योगा रेिति । एतदर्दिनामनिर्वचनं पूर्वाधिकारारम्भे विशदीकृतं वचेतनीयम् । “नाभाच उपलब्धेरि “नि शारी- रकसूत्र भास्करभाष्ये तु " शमया विपश्यना युगनद्धवाही मागों योग इति योगलक्षणम् । शमयेति समाधिरुच्यते । विपश्यना सम्यग्दर्शनलक्षणा । यथा युगनद्वौ बलीवदों वहतः, तथा यो मार्गः (समाधि) सम्यग्दर्शनवाही स योगः । तेनाचरन्तीति योगाचारा इति व्युत्पच्यन्तरं प्रदर्शितम् बौद्धग्रन्थेषु माध्यमिकादिसञ्ज्ञासिद्विप्रकारा अन्यथापि प्रसिद्धा दृश्यन्ते । तत्र युद्धस्य परिनिर्वाणा- नन्तरं तदुपदेशा मागध्यां भाषायां समग्राहिपत । तेषु शुद्धपिटक - विनयपिटका भिधम्मपिटकरूपं पिटकत्रयं सुप्रसिद्धम् । अथ च सुतपिटकानुसारी सूत्रोपदेश इति, विनयानुसारी विनयपरि- भाषेति, अभिधर्मानुसारी अभिधर्मविभाषेति च संस्कृतभापया ग्रन्था अशोकपुत्रकाले व्यरच्यन्त । तत्र विभाषाग्रन्थानुमारेण वैभापिकस्य सूत्रोपदेशानुसारेण सौवान्तिकस्य च प्रवृत्तिः । अथ कनिष्कस्य राजःकाले लङ्कात्रतारसूत्रादिदर्शितः महायानसमयः हीनयानसमयश्च तत्प्रतिस्पर्धिनी प्रादुर्वभूवतुः । तत्र पूर्वस्मिन् निविष्टौ योगाचारमाध्यमिकौ । तत्र योगाचारसञ्ज्ञा च पूर्वाधिकारे, अत्र चानुपदं द्विधा निग्वोचि । माध्यमिक शब्दार्थोप्यन्यथा माध्यमिक वृत्तायुदाहृतः- भावाभावान्त- द्वयरहितत्वात् सर्वस्वभावानुपपत्तिलक्षणा शून्यता मध्यमा प्रतिपत् । स मार्गों मध्यमः” इति । तेन सञ्चरमाणो माध्यमिक इति शेष इति ।
- I
- अथ तन्मतं तदनुवादिनां वचनेन विशदयति- अविभागोहीति । अत्र या इति
- इङ्गु कार्यम् कारणम् ऎऩ्ऱ मुऱै किडैयादु ऎऩ्ऱ सार्वागऩुक्कुम्, सर्वम् सूऩ्यम् ऎऩ्ऱ मात्यमिगऩुक्कुम् नेर्न्द गति तऩक्कु नेसलागादॆऩक् करुदि, अवर्गळै विड वासि तोऩ्ऱ ‘ज्ञानम् उण्डु। अदुवुम् सुददुक्कानुबव वेऱुबाडुगळुक्काग आङ्गाङ्गु अलैयलैयागत् तॊडर्न्दु तऩित्तऩिये ऒऴुगिवरुम्, मुऩ्ऩुक्कुप्पिऩ् कारण- कारिय उऱवु मुऱैयुम् इरुक्किऱदु’’ ऎऩ्ऱु पेसिऩ योगासागऩै कण्डिक्किऱोम्॥
- १३२
- देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभ
- mia, “सहोपलम्भनियमादभेदो नीलतद्वियोः” mb us Gang अनुवदि के मुनय-
- • “त्वत्पक्षे यद्यपि स्वच्छ ज्ञानात्मा परमार्थतः । तथाप्यनादौ संसारे पूर्वज्ञानप्रसूतिभिः । चित्राभि- चित्रहेतुत्वाद्वासनाभिरुपप्लुतात् (उपलवात्) । स्थानुरूप्येण नीलादिग्राहाग्राहकरूपितम (द्वितम्) । पाठः अधिकः । उपरि “Garg” अनुचदिः gaiaaii इत्येव पाठः । न तु Gargi इति रहितः । अविभागत्वं ग्राह्यग्राहकरूपविजातीय भेदरहितत्वम् । नानाज्ञान- सन्तानाङ्गीकारेण सजातीय भेदसच्चात् । अद्वैतिनान्तु ज्ञानैक्यवादेन सजातीयभेदोप्यनिष्ट इत्य- स्मान्मताद्विशेषः । बुद्धधात्मा - बुद्धिस्वरूपम् । विपर्यासितदर्शनैः - भ्रान्तैः । ग्राह्मग्राहकसंवित्तयः- प्रशेय प्रमात् प्रमितयः । इवशब्देन ग्राह्यग्राहकयोर्मिथ्यावभासमाह । तर्हि नीलादिज्ञानानां निरा- लम्बनत्वप्रसङ्ग इति चेत्तत्राह- सहोपलम्भेति । “भेदश्च भ्रान्तिविज्ञानैर्डश्यतेद्वाविवाइये” इत्युत्तरार्धम् । " नान्योनुभाच्यो युद्धद्यास्ति तस्यानानुभवोऽपरः । ग्राह्मग्राहक वैधुर्यात्स्वयं सैव प्रकाशते ॥ इतिं पूर्वश्लोकः । नीलादिकं ज्ञानाभिन्नं ज्ञानोपलम्भसहभाच्युपलम्भवच्यनियमात् । ज्ञानात्मवादिमतेनात्मवदित्यनुमानं विवक्षितम् । तदुक्तं शास्त्रदीपिकायां- सहोपलम्भनियमोपि ज्ञानार्थयोरनियमोपलम्भव्याप्तं भेदं व्यापक विरुद्धोपलब्ध्या प्रतिपेधन् न भेटमुपस्थापयति । भिन्नानां घटपटादीनामनियतसहोपलम्भनत्वात् । न चासिद्धः वैद्योपलम्भसमये वित्तेरुपलम्भ इति वाच्यम्, उत्तरकाले सदैव ज्ञानेन विपयस्मरणदर्शनात्, ज्ञातो घट इति । न चाननुभृतस्मरणं सम्भनति” इति । भ्रान्तिविज्ञानः भ्रान्तैः । अद्वये एकस्मिन् चन्द्रे । द्वित्वग्रहणवत् भेदोपलम्भोपि भ्रान्ति- रेवेत्यर्थः । तथा च नीलाद्यर्थाकारोपि परमार्थतः ज्ञानाकार एवेति, ज्ञानस्य स्वतस्साकारत्वान नीलादिज्ञानानां निरालम्घनत्वप्रसङ्ग इति भावः । एकस्य नानात्वेनावभासे कारणकथनमुखेनैत- न्मतमनुवदतां भट्टकुमारिलम्पादानां वचनान्याह - २०१६ Gardguling इत्यादिना । " त्वत्पक्ष " इत्यत्र श्लोकवार्तिकतव्याख्यानादिषु “मत्पक्ष” इति पाठो दृश्यते । तदा योगाचारस्य स्वानु- सन्धानमिदमिति बोध्यम् । स्वच्छः- विपयोपरागशून्यः । यद्यपि ज्ञानं परमार्थतस्वच्छं न नाना, तथापि पूर्वघटपटादिज्ञानप्रस्ताभिः विचित्रघटपटादिज्ञानाकारहेतुत्वात्स्वयं विचित्राभिर्वासनाभिः उपप्लवात् क्षोभात् भ्रान्तेरितियावत्, स्वानुरूप्येण, घटपटादिज्ञानाकारानुगुण्येन नीलघटादिग्राह्य- चैत्रादिग्राहक रूपितं (दूपितं ) प्रमात् प्रमेयोपरक्तं सत् प्रविभक्तमिव, नानेव उत्पन्न, भातं, नान्यं पर- मार्थभूतं बाह्यं घटादिरूपं पदार्थम् अपेक्षते इत्यर्थः । अत्र “ज्ञानात्मे “त्युपक्रमेपि, “तथापी” त्यादि-
- “पुत्तियॊऩ्ऱेयॆऩिऩुम् अऱियादवर्गळाल्। पुलप्पडुम् पॊरुट्कळ् ऎऩवुम्, पुलप्पडुत्तुम् आत्मावॆऩवुम् पुलऩागुम् पुत्ति ऎऩवुम् मूऩ्ऱ वगै उण्डु ऎऩ्ऱु प्रमिक्कप्पडुगिऱदु। ऒरुङ्गे तोऩ्ऱुवदाल् अऱिविऩ् अंसमे पॊरुट्कळुम्।’’ ऎऩ्ऱु
- योगाचार मतभङ्गाधिकारः
- I
- १३३
- प्रविभक्तमिवोत्पन्नं नान्यमर्थमपेक्षते ॥” १६ Gair। ॐ पक्ष @ उपलम्भस्वार- स्य, अनुमान साधि Gand मोक्ष विषयोपरागशून्यबुद्धि-। वाक्यभेदकरणात् “दूषितमुपपन्नम्” इत्याद्यनुसारेणेदमिति नपुंसकान्तविशेष्य पदमध्याहार्यम् । अत्र चासनया ज्ञानं, ज्ञानेन वासनान्तरं तेन ज्ञानान्तरमिति नानाज्ञानवासनामन्तानस्याभिनेतत्वात्, निरालम्बनवादिना माध्यमिकेनात्रान्योन्याश्रय दोषो नोद्घाटनीय इति दर्शयितुम् “अनादी संसार " इत्युक्तिः । तथा चानादित्वेन बीजाङ्कुरादाविवेष्टत्वात् नात्र स दोष इति द्योतितम् । अत्र वासना : नाम क्षणिक विज्ञानप्रवाह एवेति वक्ष्यते । नातिरिक्ता सौत्रान्तिक मत इव । अत्र पूर्वपूवम् उत्तरो- तरस्य कारणम् । सजातीयघटादिज्ञानसन्तानेऽन्तिमं ज्ञानं, विजातीयपटादिज्ञानकारणं भवति । यथा बाह्यपदार्थसद्भावे सजातीयघटक्षणसन्तानेऽन्त्यःक्षणः विजातीयकपालक्षणोत्पादनशक्तः । एतन्मत- सारार्थचिचं श्रीभाष्यकारैर्देर्शित:- “यदुक्तं ज्ञान वै चिश्यपर्थ वैचित्रयकृतमिति, तन्नोपपद्यते । अर्थवत् ज्ञानानामेव साकाराणां स्वयमेत्र विचित्रत्वात् । तच स्वरूपवैचित्र्यं वासनावशात् । ॥॥॥ कथं वहिष्टघटाद्याकारः आन्तरस्य ज्ञानस्येत्युच्यते ? इत्थम् । अर्थस्यापि व्यवहार योग्यत्वं ज्ञानप्रकाशा- यत्तम् । प्रकाशमानन्य च तस्य साकारत्वमावश्यकम् । अन्यथा तस्य प्रकाशायोगात् । एकश्रायं नीलादिराकार उपलभ्यमानो ज्ञानस्यैव । तस्य बहिर्वदवभासो भ्रमकृत” इत्यादिना । अयञ्च भ्रमश्शारीरकशास्त्रार्थदीपिकायां निदर्शित:- " ननु सर्वस्याप्यान्तरत्वे वहिर्वदवभासः कथमिति चैत्र- उपरि स्थितानां नक्षत्रादीनामुद्यतां भूमिस्थत्यावभासवत् बाह्यत्वावभासस्य भ्रमत्वा” दिति । अथास्मिन्मते तत्सम्पतं प्रमाणं प्रदर्शयन् मोक्षस्वरूपमप्याह- Qiपक्ष इति । उपलम्भ- स्वारस्येति युक्तः पाठः । उक्त सहोपलम्भनियमस्वारस्येत्यर्थः । अनुपलम्भम्बारस्येति तु सर्वत्र दृश्यते । तत्र चोक्तरीत्या ज्ञानाकारा तिरिक्त नीलाद्याकारानुपलब्धिस्वारस्येति कथञ्चिभ्यख्येयम् । अनुमान [] zal Jgy इति । तदुक्तं सर्वदर्शनसङ्ग्रहे- " ग्राह्यग्राहक योरभेदश्चानुमातव्यः, यद्वेद्यते येन वचेतनेन, तत्ततो न भिद्यते यथाज्ञानेनात्मा । वेद्यन्ते तथ नीलादय” इति । नन्वस्य मते का नाम मुक्तिर्भविष्यति ? एकाकारज्ञानसन्ततौ चरमेण अन्याकारज्ञानधारारम्भाङ्गीकारात् कदापि चिपयावभासविरामासम्भवात् । न च ज्ञानसन्ततेरेव कदाचिदुच्छेदान्माध्यमिकस्येव समुपपद्यत इति वाच्यम् । तथासति तन्मत इव स्वरूपोच्छिनेर पुरुषार्थत्वापातादित्यत्र, तत्सम्पताद्विलक्षणं स्वाभिमतं मोक्षस्वरूपगाह - Garg मोक्ष इति । एतदुक्तं भवति - ज्ञानमन्तते- इवऩ् सॊऩ्ऩदै ऎडुत्तुक् कूऱुवोरुम्, “उऩ् पक्षत्तिल् उण्मैयिल् ऒऩ्ऱेयाऩ शुद्ध पुत्तिदाऩ्। मुऩ् मुऩ् अनुबववासऩैगळिऩ् पलविदप् पिरिवुगळाले प्रमित्तु आङ्गाङ्गु उळ्ळवाऱु निलम् वॆळुप्पु मुदलिय पॊरुट्कळिऩ् हण वेऱुबाट्टै
- १३४
- देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभ
- Qilupu G भावि
- सन्तानस्फुरण ं। २५ उपायGang
- इवऩुक्कुक् कारिय कारण उऱवु मुऱै कै कूडादु,
- poor ॐ ॐ चार्वाक api auna कार्यकारणभाव Ganor निर्वाहि कं Gaun (C) Goor of क्षणिकस्वलक्षणव्यक्तिनियम ७ कार्यकारणभाव Ganor- स्साकारत्वे पूर्वपूर्वज्ञानप्रभूतवासना वैचित्र्यमूलकत्वस्य प्रागुक्तत्वेनोपाधिकत्वात् समाध्यादिचले-
- • नानादिवासनोच्छेदे सति निरुपाधिकविपयोपरागशून्यघी सन्तानस्फुरणं भवतीति सैव मुक्तिरिति । तदुक्तं सिद्धान्तशिरोमणी- प्रागुक्तभावनावलादशेपवासनोच्छेदं विगळितेदमाकारा या ज्ञानधारा समुदेति, साऽनुभवकताना मुक्तिरिति । " विषयोपरागे” त्यत्न विपयशब्देन ग्राहकस्यापि ग्रहणं, तस्यापि कदाचित् ज्ञानविपयत्वात् । अथ तन्मतेन, मोक्षोपायमाह २००३ उपायDIऊ इति । Quju Ghalib ज्ञानसन्ततिस्वतो निराकारा इत्यादिविभाव्य । एतेन “एतद्धि पित्त- विज्ञानं यनीलादिकमुहिखेत् । तत्स्यादालय विज्ञानं यद्भवेदहमास्पदमित्युक्तविज्ञानद्वये चित्त- विज्ञानोपरागचिगमावश्यकतोक्ता । केचित्तु आलयविज्ञानेपि अहम्भावानुवृत्तिविगमोऽपेक्षित इति वदन्ति । तदुक्तं “सवासनालयज्ञानानुवृत्तिर्बन्ध इप्यते । विशुद्वालय विज्ञानसन्ततिर्मोक्ष ईरितः ॥ इति ।
- अर्थतन्मतं विन्तरेण निरस्यन् प्रथमं तन्मते कार्यकारणभावाभ्युपगमं दूपयति- व्य इति । अन्वयश्चास्य “कार्यकारणभाव काळ॥ इत्यन्त्र । ना- स्वस्य । इदच इत्यत्र वैलक्षण्येन्वेति । कार्यकारणभाव चोपलम्भानुपलम्भपञ्चकेन, सिध्यतीति तन्मतम् । । कार्यस्य खोत्पत्तेः पूर्वमनुपलम्भः, कारणोपलम्भादनन्तरमुपलम्भः, उपलब्धस्य नाशात् पश्चा- त्कारणानुपलम्भेनानुपलम्भ इति तत्पञ्चकक्रमः । तदुक्तं तदुत्पत्तिनिश्चयश्च कार्यहेत्वोः प्रत्यक्षो-। पलम्भानुपलम्भनिबन्धन” इति । अनिर्वाहमेव दर्शयति- ain or adroiळं इति । क्षणिकत्वम्- उत्पन्नमात्रस्य सत्तानुबन्धि, हेतुनिरपेक्ष विनाशप्रतियोगित्वम् । स्वलक्षणत्वं सजातीयविजातीय- व्यावृत्तं स्वत एव यत् । तत्स्वलक्षणमित्युक्तं विशेष इति निर्णयः” इत्युक्तं वशेपिधानां विशेष- पडैगिऱदु। यदार्त्तमाग निलम् मुदलिय पुऱप्पॊरुट्कळ् तेवैप्पडा” ऎऩ्ऱु काट्टि ऩार्गळ्। इवऩ् इप्पडिच् चॊल्लक् कारणम् अऱिवैविड वेऱाग पुऱप्पॊरुळ् पुलप्- पडाददुम्, ऒरुङ्गे इसण्डुम् कोऩ्।ऱुवदाल् सॆय्युम् अबेदानुमाऩमुम्दाऩ्। इवऩ् कक्षियिल् मोषमाऩदु- पॊरुट्करैत् तोऩ्ऱच्चॆय्याद शुद्ध पुत्तियिऩ् सुडर्। इदऱ्-
- कु कारणमुम्, “इप्पडिप्पट्टदु तत्वनिलै” ऎऩ्ऱु तॆळित्तु त्याऩित्तले।
- करियगण उऱवु इवऩ् कॊण्डदुम् निर्वऱ्ऱिक्क इवऩाल् इयलादु। एऩॆऩिल्- इवलुक्कु रञसऩङ्गळ् कालम्दोऱुम् माऱुबडुम् उदिरिगळ्। तऩ्मैयऱ्ऱवै। उदिरिछं गर्वभधूमादिक
- योगाचार मतभङ्गाधिकारः कार्यकारणभाव: Ganv
- ढाढÑon उत्तरक्षणाङ्क के कारण Goniculum सन्तानैफ्य कण्ठ व्यवस्थापक Ganनान्ना ८०%
- Gun com पूर्व क्षण अ
- १३५
- fending अनुमान pii निर्मलoli॥ शुuno " यस्मिन्नेव हि सन्ताने
- पदार्थवन् स्वतः विशेषान्तर निरपेक्षव्यावृत्तत्वं, निर्विशेषत्वमिति यावत् । व्यक्तिशब्दप्रयोगेण जातिपुरस्कृत नियमाभावस्युच्यते तन्मते वक्ष्यमाणरीत्या जात्यभावात् । ततश्चैतावता- लोक स्थिरयोईष्टान्तदृष्टसजातीययोर्द्वयोः पदार्थयोरेव, कार्यकारणभावावधारणात् तद्वैपरीत्येन, क्षणिक- : स्वलक्षणव्यक्तिविशेपयोर्नियमासिद्धिर्विवक्षिता । तथासति सम्भवन्तं दोपं दर्शयतिं - गर्दभधूमादि-
- t
- कङ्कु ं इति । क्वचित्पूर्वापरत्वाविशेषादित्यर्थः । तथा च सर्वार्थसिद्धिः- “सवं क्षणिकमिति चदतस्ते कस्यचित्किञ्चित्प्रति कार्यत्वमनन्तरभावित्वमात्राच्चेत्, त्रैलोक्योदरवर्तिनः पूर्वक्षणास्सर्वे तदनन्तरभाविनां सर्वेषां क्षणानां कारणानि स्युरिति । कचिन्नीलक्षणोपि अन्यत्र पीतक्षणकारणं स्यादित्यर्थः । एवं जातस्यातिप्रसङ्गस्या निष्टतमत्वाय स्वाभ्युपगमप्रतिकूलतामप्याह- अGI इति । अत्र क्वचित् “क्राळी” इतीदमधिकं दृश्यते । " तथा सत्येवे” त्यवधारणार्थकं वा भवतु । salms - इति । कार्यकारणभावस्योक्त त्या दुस्स्थत्वे " तादात्म्यतदुत्पत्तिभ्यामविनाभावः " “कार्यकारणभावाद्वा स्वभावाद्वा नियामकात् । अविनाभावनियमोऽदर्शनान्न न दर्शनात्” इति स्वाभ्युपगत कार्यकारणभावावधारण पूर्वकव्याप्तिप्रतिगन्धानासम्भवेनानुमानं निर्मूलं स्यादित्यर्थः । तथा हि- न तावदन्वयव्यतिरेकाभ्यामेव व्याप्तिचीस्सुलभा, शतशस्तयोदर्शनेपि पार्थिवत्वलोह- लेख्यत्वादेर्वचमणी व्यभिचारात् । ततश्चाविनाभावनियमः - व्याप्तिः, अदर्शनान्न, दर्शनाच्च न- अन्वयव्यतिरेकाभ्यां केवलं न सिध्यति । अपि तु कार्यकारणभावाद्वा, स्वभावाद्वा तादात्म्यरूपात् नियामकात् गृद्यन्ते । यथा धूमाग्न्यो, वृक्षशिशु पयोश्चायं वृक्ष शिशुपाया इत्यादी इति तदभ्युपगमः । एवं च कार्यकारणभाववैयाकुल्यां नियामकाभावेनानुमानं निर्मलं भदेदित्याशयः । नन्वेकसन्ताने पूर्वक्षणा उत्तरक्षणकारणं भविष्यन्ति । ततथ न गर्दभधूपानद्योस्तत्प्रसङ्गः । सन्तानान्तरत्यादित्य- वाह - सन्तानैक्यॐॐॐ इति । सर्वक्षणिकत्ववादिनस्य देशकालस्थैर्यादेरप्यसिध्द्या एकदेश- कालप्रभवत्वादिरूपं सन्तानैक्यमपि दुर्बवमित्याशयः । एवं सन्तानैक्यस्य दुरुपपादन्वोक्त्या तदैक्यमवलम्ब्य सुखदुःखादिव्यवस्थाप्रदर्शक सिद्धान्तदीपिकावचनमपि निरस्तमित्याह- शुक्र- HITCGO इति । दृट्टान्तदार्शन्तिकेति । कार्यासस्य दृष्टान्तस्यापि क्षणिकज्ञानमन्तान रूपत्वेन, सुळुक्कु ऒरुविद ऒऴुङ्गुमुऱैयुमिऩ्ऱि कारियगारण ऎम्बन्दरु कॊण्डाल्, नॆरुप्पिऩ् कारियमाऩ पुगैयैक् कऴुदैयिऩ् कारियमागवुम् कूऱलाम्। अप्पोदु ऎल्लाम् ऎल्ला- वऱ्ऱिऱ्कुम् कारणमागि, कारियगारण उऱवु मुऱैये सिदऱि अदऩ ऒऴुङ्गिऩ्मेल् कट्टप्
- १३६
- देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभङ्गे
- आहिता कर्मयासना । फलं तत्रैव बभ्राति कार्पासे रक्तता यथा ॥” m G ६० दृष्टान्तदार्शन्ति- घटिया अन्वयव्यतिरेकसिद्धसामान्यनियम G६ कारणत्वादिकं Gan सामान्यरूप on guys व्याप्ति ग्रहिकं कण्ठं @GO माताyo Gani- ळामैयाले कूडादु।
- तदैक्यव्यवस्थापकस्योक्तरीत्याऽसम्भवात् लाक्षादिरञ्जकद्रव्योपरागकृतरक्तिनोऽन्यत्रापि प्रसङ्गेन, तन्निदर्शनेन, देवदत्तादिरूपालय विज्ञानसन्ततावपि कर्मवासनायाः पुण्यापुण्यरूपायाः ज्ञानवास- नाया भावनादेश्व व्यवस्था न सिध्यतीति भावः । नन्यन्य सिद्धान्तिनां कथं कार्यकारणभाव सिद्धि: ? अन्वयव्यतिरेकदर्शन सिद्धकार्यकारणतावच्छेदकजाति विशेपमूलकतयेति चेत्, ममापि तथैव स सिध्यत्वित्यत्राह - अन्वयव्यतिरेकेति । अयं भावः- प्रथमतस्तत्र तत्र व्यक्तिविशेषेषु अन्वयव्यतिरेकौ दृष्ट्वा, पश्चात् दण्डन्चघटत्वाद्यवच्छिन्नमामान्ययोर्नियमस्य प्राक्पश्चाच्च स्थिरेण केनचिद् नानव- धारणात् कार्यकारणभावसिद्धिर्वक्तव्या । तद्यद्यपि परेषां मते घटते । तव तु तत्सर्वं नोपपद्यते निर्विशेषक्षणिकविज्ञानवादिनः । व्यक्त्यतिरिक्तजातेर्ज्ञातृस्थैर्यस्य चानभ्युपगमात् । जात्यङ्गीकार- श्रवं बौद्धैर्दूपितः इतिशास्त्रदीपिका- " न याति न च तत्रासीत् न चोत्पन्नं (नास्ति पश्चात् ) न चांशवत् । जहाति पूर्व नाधारम् अहो व्यसनसन्तति” रिति । तदर्थश्च - स्थलान्तरे नूतनघटोत्पत्तौ पूर्वघटात् घटत्वजातिस्तत्र न याति, अक्रियत्वात् । न च तत् तत्र पूर्वमेवासीत्, तस्य घटस्ये- दानीमेवोत्पन्नतया, पूर्व निराधारतत्स्थित्यनुपपत्तेः । न च तत् इदानीमेव तेन सहोत्पन्नम् । अनित्यत्वापत्तेः । किञ्चानयोर्द्वयोरप्येक घटत्वजातिमन्वं युगपत्कथं सङ्गच्छते ? न चैकेनांशेन तत्र, घटत्वमस्ति, अंशान्तरेणात्रेति विरोधपरिहारः, अंशाख्यावयववच्त्वे तस्यानित्यत्वापातात् । किञ्च नापि पूर्वघटं परित्यज्य घटत्वं सर्वथाऽत्रागच्छति, पूर्वस्यापि घटत्ववच्वेन व्यवहारादित्य हो दुरन्ता दुःखसन्ततिर्जातित्रादिनामिति ।
- पट्ट अनुमाऩ प्रमाणम् १५। योडु वोऱुम्। ऒरु तेसगालादिगळिल् उण्डाम् अलै वरिसैक्कुळ्बट्टवैगळिडैयेदाऩ् सारियगारणबावम् ऎऩ्बदऱ्कुच् चो तेसगालादि- कळुडैय ऒरुमैप्पाट्टैयुम् नी अङ्गीगरित्तिलै। आगैयाल् ‘‘ऎन्द अऱिविऩ् अलै वरिसैयिल्, मुऩ् विऩैयिऩ् वा ैबडरुगिऱदो, अन्द अऱिवु वरिसैयिल्दाऩ् अदऩ् पयऩागिय निऩैवु मुदलियऩ उण्डागिऩ्ऱऩ, सायमेऱ्ऱप्पट्ट परुत्तियिऩिडमिरुन्दुण्- डाऩ कारियबरम्बरैयिल् सिवप्पु पोल” ऎऩ्ऱु सॊऩ्ऩ उदाहाणमुम्, ““ऎल्लाम् निलै निल्लाद क्षणिक पदार्त्तङ्गळ्” ऎऩ्ऱु कूऱुम् उऩक्कु अमैयादु। पलविडङ्गळिल् ऒप्पुमै वेऱ्ऱुमै इलक्कणङ्गळ् सुण्डु, ऒरु ऒऴुङ्गुमुऱैयैप् पिऩ्बऱ्ऱि इवै कारियम् कारणम् ऎऩ्ऱु- निलैनिऱ्कुम् ऒरु अऱिवाळि तेर्न्दु ऎडुक्किऱाऩ् ऎऩ्ऱु पिऱर् सॊल्वर्। नी ऎदैयुम् स्तिरमाग ऒप्पुक्कॊळ्ळामैयाल्, उऩ्ऩाल् अप्पडि अङ्गीगरिक्क Guara।
- योगाचारमत मनाधिकारः
- इवऩ् ज्ञानम् ऎऩ्ऱॊऩ्ऱु ऒप्पिऩदुम् तप्पु।
- १३७
- कार्यकारणभाव, ज्ञान सत्यत्व, पूर्वोत्तर काला सत्य। साध्य- सत्त्वादिकं भ्रान्तिरूपविकल्पमात्रसिद्धाङ्कनां Go ज्ञानकुङ्कुल मायाचादि Ganvari नित्यत्वo po, माध्यमिक Gavari तुच्छत्वाGangu Gaनङ्गी नं वॆळियुलगप् पॊरुट्कळ् इल्लै ऎऩ्ऱदुम् तवऱु।
- ज्ञान की स्वयं प्रकाश, ६७ ६० स्वयम्प्रकाशत्व ं प्रमाणान्तर निरपेक्षत्व-
- एवं कार्यकारणभावानिर्वाहेणैतन्मते स्वाभिलपितचार्वाकच्या नृभ्यसिद्धिमुक्त्वा, अथ ज्ञानतत्त्वाङ्गीकारेण स्वाभीष्टमाध्यमिकव्यावृत्त्य सिद्धिमप्याह- कार्यकारणेति । ज्ञानसन्ततिभेदस्य वासनाभेदोपाधिकत्वात् पूर्वापश्ज्ञानयोः कार्यकारणभावोप्यौपाधिक इति तात्पर्येण, तस्यापि विकल्पुरुमभ्रान्तिसिद्धत्वोक्तिः, न त्वत्यन्तमिथ्यात्वात् । अद्वैतिवैलक्षण्येन नानाज्ञानाङ्गीकारस्य- तन्मत प्रतितन्त्रत्वात् । ज्ञान सत्यत्व इति पाठस्वरसः । सत्र इति पाठे- प्ययमेवार्थो बोध्यः । ज्ञानस्यापि माध्यमिकेन मिथ्यात्वाभ्युपगमात्तद्व्यावृत्तये हि सत्यत्वं तस्यै- तेन स्वीकृतम् । पूर्वोत्तरकालासच्चमिति । क्षणिकत्वं हि ज्ञानम्य पूर्वोत्तरकालयोरसत्त्व एव भवतीति तदप्यभ्युपगमनीयम् । साध्यसत्त्वादीति । यत्पूर्वापरकालयोरसत्, तन्मध्येप्यसत्, शशविषाण- वदिति माध्यमिकमतखण्डनाय अनेन, ज्ञानस्य पूर्वापरकालयोरसतोपि मध्यकाले सच्चं साध्यते, अन्यथा जगदान्ध्यप्रसङ्गेन सर्वप्रवृत्यवसादादिति, मध्येसत्त्वस्य साध्यत्वेन निर्देशः । मध्य- सत्त्वेत्यप्यस्ति पाठः केपुचित्कोशेषु । आन्तिरूप विकल्पेति । तदुक्तं- कल्पनापोढमभ्रान्तं प्रत्यक्षं निर्विकल्पकम् । विकल्पोऽवस्तुनिर्भासादसंवादादुपलत्रः ॥ इति । निर्विकल्पक प्रत्यक्षमेच कल्पना- विरहितत्वात्प्रमा । विकल्पस्तु अवस्तुभासकत्वात्, असंवादात्- बाधात्, उपप्लवः- भ्रम इत्यर्थः । एतन्मते ज्ञानात्मस्वीकारेपि तस्य निर्विशेषत्वाङ्गीकारात् उक्तस्सर्वोपि धर्मरतरिमन् भ्रान्तिपरिकल्पित एवेति भावः । मायात्रादि नित्यस्य इत्यादि । ज्ञाने कार्यकारणभावस्य कल्पित- त्वोक्त्या तस्य नित्यत्वमेव फलतीति, तवाद्वैतिमतप्रवेशस्स्यात्, ज्ञानसत्यत्वादीनां भ्रान्तिसिद्धत्व- कथनेन ज्ञानतुच्छत्ववादिमाध्यमिकमध्याध्यासो वा स्यादित्यभिप्रायः ।
- एवमेतावता तदीयामान्तरज्ञानाभ्युपगमपरिपार्टी विपाट्या नदीयं वाद्यार्थमपि प्रमनन् प्रथमं ‘“अविभागोही " त्यादिनोक्तं स्वाकारस्यैव ज्ञानेन ग्राह्यत्वं दूपयति- ज्ञानी
- ज्ञसरक्षणङ्गळिडैये नी सॊल्लुम् कारियगारण उऱवु। मुऩ्बिऩ् कारियम् इल्लामै, नडुवुळ्ळमै, इवै अत्तऩैयुम्,उऩ् मदप्पडि पॊय्याऩवैयागैयाल्, ऒऩ्ऱु, ज्ञागम् अत्वैदप्पडि नित्यमायो, अल्लदु मात्यमिगऩ् मदप्पडि सूर्यमागवो इरुक्क नेरिडुवदु अल्लास् वेऱु वऴियिल्लै।
- १३८
- देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभङ्गे
- क्षणिकत्वादिका BnLLTown Goo सर्वसङ्ग्राहकज्ञानान्तर । Gopu
- खाङ्का-
- क ख
- Go ग्राह्य Guo६ ६० स्वपक्षविरुद्ध सन्तानान्तर एकसन्तान पूर्वापरक्षण- GL६maGp ज्ञानः स्वस्वरूपातिरिक्तसत्य विषय Giri goraGgms।
- सन्तानान्तर ं ब्राह्म६६० Gun & शिष्याचार्य शत्रु मित्रयादिप्रतिवादि संव्यवहार DDC, एकसन्तानपरिशेष, भद्वैति
- m।
- एकस्थिरपरिशेष poonb। शुभ-
- इति । एतदुक्तं भवति यद्यपि ज्ञानसामान्यं स्वयम्प्रकाशं, तथापि, स्वरूपस्वरूपनिरूपकधर्माति- रिक्तस्य निरूपितस्वरूपविशेषणस्य कस्यापि तेन स्वयं प्रकाशप्रत्यक्षेण ग्रहणासम्भवात्, तनिष्ठानां प्रमाणादिवाह्यार्थानपेक्षत्व, क्षणिकत्वादि, विशेषणानां स्वाकाराणामपि स्वेन प्रकाशानुपपत्तेः, ज्ञाना- न्तरेणैव ग्रहणं वक्तव्यम् । तथा च गतं ग्राह्यस्य ग्रहणाकारत्वसिद्धान्तेनेति । तादृशज्ञानान्तर- धर्माणां ततोप्यन्येन ग्रहणकल्पनेऽनवस्थां शङ्कमानानां कृते उक्तं- सर्वसङ्ग्राहकज्ञानान्तर इति । कन्प्यमानं तादृशं द्वितीयं ज्ञानं ईश्वरज्ञानवत्सर्वविपयक मेवास्त्विति ज्ञानान्तर कल्पनान्ना- नवस्थेति भावः । ननु माभृत् स्वाकारस्यैव स्वन ग्रहणमिति नियमः । अथापि ज्ञानस्य स्वस्वरूपाति- रिक्तसत्यविपयकत्वाभावनियमात् ज्ञानातिरिक्तपदार्थमिध्यात्वमेतत्सम्मतमुपपद्यत एव । तेपा- माकाराणां ज्ञानस्वरूपत्वादित्यत्राप्यनुपपत्तिं दर्शयति- सन्तानान्तर api इति । एकदेशावच्छेदेन जायमाननीलज्ञानसन्तानातिरिक्तपीतज्ञानसन्तानः, भिन्नदेशेषु जायनानदेवदत्तज्ञ। नसन्तानाति- रिक्तयज्ञदत्तज्ञानसन्तानश्चेत्यर्थः । एकमन्तान इत्यादि । नीलज्ञानसन्तानघटकैकज्ञानक्षणा- पेक्षया पूर्वापरज्ञानक्षणाश्चेत्यर्थः । इत्यादि । अवायमभिसन्धिः - ज्ञानेन केनचित् सन्तानान्तरस्य स्वपृर्वापरज्ञानक्षणानाश्च प्रकाशनात् तेषां च तदभेदायोगात् वक्ष्यमाणरीत्या सत्यत्वाच्च, ज्ञानस्य स्वम्यरूपातिरिक्त सत्य पदार्थ दिपयकत्वाभावनिययोप्यसिद्ध एव तव मते भवति । तेषां तदभेदे सन्तानान्तरत्व पूर्वापरत्वादिनिर्देशनाधात् इति । parica gauGarmi - स्वेन अकामेनाप्यङ्गीकार्यम् । एवमनङ्गीकारे दण्डमाह- सन्तानान्तर इति । शिष्याचार्येति । शिष्यादि- ज्ञानसन्तानेनाचार्यादिज्ञानसन्तत्यग्रहणे, परस्पराप्रतीत्या वादोपदेशा दिदौस्थ्यं दुर्गा मित्यर्थः । एक सन्तानपरिशेषेति । सन्तानान्तरसद्भावे प्रमाणाभावादित्यर्थः । ननु कथमेकसन्तान परिशेषः प्रसज्यते? एकजातीयज्ञानसन्तानान्तिपक्षणस्य विजातीयज्ञानसन्तत्यारम्भणशक्तिस्वीकारादित्य ग्राड- अद्वैति -Gangni इत्यादि । तथा च ज्ञानेन सन्तानान्तरस्येव स्वपूर्वापरक्षणयोरपि ग्रहणायोगेन तस्मिन् क्षणिकत्वस्याप्यसिद्धया अद्वैतिनामिवैकस्थिरज्ञानात्मवादो वा प्रसज्येतेत्यर्थः ।
- पुऱप्पॊरुट्कळ् अऱिविऩ् माऱ्ऱुरुवम्। आगैयाल् तऩ्ऩुरुवैत्ताऩ् अऱिवु काण्गिऱदु ऎऩ्बदुम् सरियल्ल। अऱिवु सुयमप्रकाशमायिऩुम्, तऩ्ऩिडत्तिलुळ्ळ अनेक तऩ्मैऩै अदुगाट्टादागैयाल्, ईच्वाज्ञराम्बोल् ऎल्लावऱ्ऱैयुम् अऱिविक्कवल्ल
- योगाचारमतभङ्गाधिकारः
- •
- Lunॐ चाहानहणलङ्कन याधिकं gi। Grindgi कुतर्क Gand conti
- स्वसिद्धान्तबाधक स्वपक्षस्थापकó pooto खवेद्यविषय ३६० प्रमाण Gps & p ५ माध्यमिक Gan दूपण guCoum on ५।
- १३९-
- अऱिवु पॊरुळ् इवैगळिऩ् उरुवम् वेऱु वेऱाऩदु। ज्ञानज्ञेय आफारमेद कयं PCon Gunsopro “इदमहं जानामि” १६ & p त्रितयप्रकाशात्मकस्वानुभव, सर्वलोकानुभवां निरस्तGanena Guan “ग्राहा-
- तथा च बाह्यार्थभङ्गाय कृतो यनस्स्वचेतन निहित हुतवहज्वालायत इत्याह-
- ।
- sun इति ।
- " ग्राह्यग्रहणे " त्यत्र " वाह्यग्रहणेत्येव युक्तः पाठः । कुतकेक - “अविभागोही” त्या दिनोक्ताः ज्ञानाकारातिरिक्तसत्याकारानुपलब्ध्यादयः । स्वसिद्धान्तबाधत्र। ११ इति । तथासति सन्ता- नान्तरस्वपूर्वा परक्षणादीनामप्यग्रहणात् सुखदुःखादिव्यवस्थासिद्धयर्थं स्वाभ्युपगतनाना बुद्धिसन्तान - हानिरेव फलतीति ़ माध्यमिकसाम्यमेवेति भावः । ननु माध्यमिकेन सर्वशून्यत्यकक्षीकारात्, अस्माभिश्च जगदान्ध्यपरिहाराय स्वमतसाधकतया ज्ञानाख्य पदार्थस्याङ्गीकारान्महदहो वैलक्षण्यमिति चेदाह - स्वपक्षस्थापका का इति । तथा चाङ्गीकृतेपि ज्ञानतच्चे, तदतिरिक्तविषयानभ्युपग- मात्, तदंशे तस्य प्रामाण्याभाव एवेति, तद्वेद्यं स्वप्तं कथं तेन प्रतितिष्ठेत् इति, पूर्व • gain & G स्वपक्षस्थापक प्रमाण परमार्थ १०१८ पारमार्थिकनिषेवा सिद्धि - इत्यादिनोक्तं माध्य- मिकमतदूषणमस्याप्यवमेवेति भावः ।
- एवं ज्ञानेन स्वाकारस्यैव ग्राह्यत्वमुद्याथ " अविभागोही” त्यादिनोवतं वाह्यार्थभ ज्ञानज्ञेयाकार भेदसमर्थनेन दूपयति- ज्ञानज्ञेय इति । तस्मादर्थाकारस्सर्वोपि ज्ञानस्यैवाकारः ततश्च बाह्यं न किञ्चिदस्तीति तदभिमानः । स्वानुभवस्य शपथनिर्णयत्वादुक्तं सर्वलोकानुभवेति ।
- वेऱु ऒरु अऱिवु वन्दुदाऩ् इवैगळैक् काट्टवेणुम्। आगैयाल् तऩ्ऩुरुवैत्ताऩ् काट्टुम् ऎऩ्ऱ कॊळ्गै तॊलैन्ददु। वेऱॊरु अऱिवु वरिसै उण्डॆऩ्ऱुम्। इव्- वरिसैयिलेये मुऩ्बिऩ् उण्डॆऩ्ऱुम्, काट्टुम् ऒरु ज्ञानम्, उण्मैयिलेये तऩ्- ऩैत् तविर्त्तु वेऱु विषयल्गळैयुम् अऱिविक्किऱदु ऎऩ्ऱे नीयुमिसैयवेणुम्। वेऱु अऱिवु उण्डु ऎऩ्बदु नमक्कुत् तॆरियादुबोऩाल्, नम्मैप्पऱ्ऱियवरै किष्टऩ्, आचारि- यऩ्, सत्रु, मित्सऩ् ऎऩ्बदु पोऩ्ऱ वऴक्कु अऱ्ऱुप्पोवदाल्, ऒरे अऱिविऩ् परम्- परैदाऩ् उण्डु ऎऩ्ऱो, अल्लदु अत्वैदिगळैप्पोल ऒरेयॊरु नित्यमाऩ अऱिवु- ताऩ् उण्डु ऎऩ्ऱो सॊल्लवेण्डि वरुम्। आगैयाल् पॊरुट्कळै अबहरिक्क किळैप्- पदु अऱिवै अऴिप्पदिल्दाऩ् मुडियुम्। तऩ् मदत्तै स्ताबिक्कच्चॊल्लुम् प्रमाणम्। ताऩ् अऱिविक्कुडि पॊरुळ् पऱ्ऱि नम्बत्तक्कदल्ल ऎऩ्बदाल् मात्यमिक्ऩुक्कुप्पोल। इवऱुक्कुम् स्वबणुम् चित्तिक्कादु।
- •
- १४०
- देशिका शपप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभने
- ग्राहकसंवित्ति मेदवानिय लक्ष्यते” ६ ६७GQ/GLAI (६०) ।
- उपलम्भवलGa
- आकार ज्ञानाकार
- am लाघवó Ganoj निरस्त सम्प्रतिपन्न- विप्रतिपन्नका सम्प्रतिपन्नज्ञान G& आकार Glosophoto विपरीत ं। अर्थ ं सर्वलोक- तथाचेदमहं जानामी” त्यादौ इदन्त्वाहन्त्वज्ञानक्रियात्या दिना त्रितयभेदस्य स्पष्टदृष्टत्वात् आकारा- न्तरानुपलम्भोक्तिरनुपपन्नेत्याशयः । एतादृशाकारभेदभानानङ्गीकारे खोक्तिविरोधमाह - QGir Garg Gur इति । भेदवानिचे” ति भेदस्योत्प्रेक्षणात् तस्य सर्वथाऽप्रसिद्धत्वे तदयोगात् तथोक्तव्याघात इति भावः । नन्याकार मेदोपलम्मेपि लाघवात्तस्य ज्ञानाकारत्वमेव युज्यत इति उक्तोपलम्भस्यान्यथासिद्धत्वमेवेत्यत्राह - २♚ उपलम्भचलाGo इति । अन्वयश्वास्याग्रे " निर- स्तb” इत्यनेन । यथाप्रतीति आकार भेदाङ्गीकारे बाधकाभावात् लाघवस्य च वैपरीत्यमनन्तर- वाक्य एव वक्ष्यतीति प्रतीतिस्वारस्यं निरपवादमिति द्योतयितुम् " उपलम्भत्रलÂrGoo” इति अधिकतया बलपदप्रयोगः । अन्यथा उपलम्भ Go इत्येव प्रयुज्येत । “&LआकारÄng” इत्यादि । “घटमहं जानामी " त्यादिज्ञानानां ज्ञानान्तरात् व्यावृत्तये, तेषां घटादिविपयसारूप्यं- तावदङ्गीकरणीयम् । तच्च विषयादिरूपसदृशरूपवच्चमिति कथने घटादिनानाविपयाकाराः तत्सदृशो ज्ञानाकारश्चेति बहुपदार्थकल्पना गौरवं स्वादिति " अनेक कल्पनायाश्च ज्यायसीह्येक- कल्पने” ति रीत्या विषयाकारमिध्यात्वेन ज्ञानाकारमात्र कल्पनं लाघवायेति तदाशयः । निरस्त- न हि प्रत्यक्षविरोधे लाघवन्यायप्रवृत्तिरित्या कृतम् । ननु प्रत्यक्षविरोधे लाघवन्यायाप्रवृत्तायपि, ज्ञानार्थयोर्ज्ञानस्यैव सर्वसम्प्रतिपन्नत्वात् अर्थस्य चातथात्वात्, सम्प्रतिपन्नज्ञानाकारत्वमेव कल्प- यितुं युक्तमिति चेदाह - सम्प्रतिपन्नचिप्रतिपन्न aafc इति । निर्धारणे इयं सप्तमी । ज्ञान&C& आकार इति । तदुक्तम्- ‘तस्मादुभयसिद्धत्वात् ज्ञानस्याकारकल्पना । ज्यायसी॥। इति । विपरी- तत्वमेवोपपादयति- अर्थकं सवलोकेति । इदं जानामीति प्रत्यये इदमाकारस्य जानातिकर्मतया भासमानस्य तदभेदायोगात्, अन्यथा नीलो घट इतिवत् " इदं ज्ञानम्” इति अर्थाकारस्य ज्ञानेन समानाधिकरणतया प्रयोगापत्तेः योगाचारस्यापि ज्ञानातिरिक्तार्थसद्भावसम्प्रतिपन्न इति, नार्थ- स्यासम्प्रतिपन्नत्वमित्यभिप्रायः । ज्ञानस्यसम्प्रतिपन्नत्यं यदुक्तं, तदपि विपयाश्रयविशिष्टस्यैव तस्य,
- इङ्गु अऱिवुक्कुम् पॊरुळुक्कुम् वॆव्वेऱु उरुवम् काणप्पडविल्लै ऎऩ्ऱदुम् तवऱु, “नाऩ् इगैक् काण्गिऱेऩ्” ऎऩ्गिऱ स्वानुबव, सर्वलोकानुबवादिगळाले। तऩ्ऩैयुम् तऩ् अऱिवैयुम्, अदऩ् पॊरुळैयुम् वेऱु वेऱाग ऒव्वॊरुवऩुम् अऱिगिऱा- ऩल्लवा? इङ्ङऩ् कॊळ्ळादबोदु ‘‘अऱिवु मेऱ्कण्ड मूऩ्ऱुरु उळ्ळदुबोल् तोऩ्ऱुगिऱदु” ऎऩ्ऱु नीङ्गळ् उत्प्रोक्षित्तुम् कूऱमुडियादल्लवा? इक्काट्चि- कळाल् कण्ड अर्थ आगारत्तै ज्ञासत्तिऩ् आगारमाक्क मुयलुवदुम् तप्पु।
- सम्प्रतिपन्नक का
- योगाधारमतभङ्गाधिकारः
- सिद्धिरूपani। ९ ज्ञाता सिद्धि Logo उभयनिरूप्यज्ञानमाल कga Ganeja उभयाकारापह्न
- १४१
- धर्म aruा ज्ञान
- के ६० राफ्य
- विप्रतिपत्तिमान वाधक
- सर्वघादिसम्प्रतिपन्न, Bug कलं प्राह्यग्राहका- कार कुतर्क वाधिरं माध्यमिकन्याय Goo ज्ञान का याधित।
- न तूभयशून्यतया त्वदभिमतस्येत्यध्याह- ९३१Lu इति, DADIOLU इत्यप्यस्ति कचित्पाठः सर्वत्र “अर्थस्ये” त्यर्थः । सिद्धिरूप प्रकाशात्मा । उभयनिरूप्येति । तथा च : श्रीभाष्यं - “सिद्धिरेव संविधितिचेत्, कस्य कम्प्रतीति वक्तव्यम् ! यदि न कस्यचित्कञ्चित्प्रति, सा तर्हि न सिद्धिः । सिद्धिर्हि पुत्रत्वमिव कस्यचित्कञ्ञ्चित्प्रति भवती” ति । ननु मम चार्थेऽस्ति विप्रतिपत्तिः, तब तु न ज्ञान इति इयता वैलक्षण्येन ज्ञानस्योर्जितत्वात्तदाकारत्वकल्पनं बाह्या- र्थस्य युज्यत एवेति चेत्तदाप्याह- विप्रतिपत्तिमात्र इति । सन्देहसामान्यमित्यर्थः । उपदिश्यमानं बाधकमप्यविगणय्य केनचिन्पन्दधियोद्भाव्यमाना विप्रतिपत्तिरिति भावः । सर्वसम्प्रतिपन्न ं इति । अन्यथा ज्ञानेपि केनचिद्व्याघातगन्धमप्यनाघातचता विप्रतिपत्तेस्सुप्रदर्शत्वादिति भावः । ननु वाह्यार्थानां तर्कवाधितत्वात् अस्ति ज्ञानस्याचाधितस्य तेभ्यो विशेष इत्यत्राह - Guy & इति । “इदमहं जानाभी"त्युपलब्ध्धानित्यर्थः । कुतर्का:- सहोपलम्भनियमादयः । एषां कुत्सि- तत्वं चैवं बोध्यम् । ग्राह्यस्य ग्रहणतादात्म्ये एकस्यैव नीलाद्याकारस्य पुरुषभेदभिन्नानेकग्रहण- तादात्यमापाद्यते । नचैकस्यैव सतोर्थस्य अनेकग्रहणसादात्म्यं नाम सम्भवति । प्रतिसंवचेतनं नील- भेद इत्यपि न, तस्य कल्पनस्य ग्रहणग्राह्या मचेतनिथयोत्तरकालीनत्वात् । तस्य चैतात्रताण्यनिश्चयात् । किञ्च “ग्राह्यग्रहणतादात्म्यं वरशृङ्गाद्यसद्ग्रहे । अस्ति चेद्व्याहतिर्नो चेद्व्यभिचाग्रमुदुस्तर " इति सर्वार्थसिद्ध्युक्तरीत्या शशविषाणादिज्ञानस्यार्थैक्यायोगः, सत्यतुच्छ । दार्थयोस्तादात्म्यानुपपत्तः । तयोस्तदभावे सहोपलम्भनियमस्य क्वचिदेक्यव्यभिचारापत्तिरिति । माध्यमिकन्यायjp Go इति । “नसन्नास दि” त्यादिना तर्केण ज्ञानस्यापि तुच्छत्वमेव । न च जगदान्ध्येन सर्वप्रवृच्युच्छेदः प्रसज्यते, संवृतिसत्यतया, सर्वस्यापि समर्थनात् । ततश्चार्धजरतीयायोगात् सर्वशून्यन्वमेव तन्त्रमिति माध्यमिककूटप्रुइत्येत्यर्थः ।
- पात्यक्षत्तिल् सॆट्टु उदवादल्लवा? विवादिक्कप्पडुगिऱ, तीर्माऩिक्कप्पट्ट इरण्डु कळिल्, तीर्माऩिक्कप्पट्टदिऩुडैय?क इन्द उरुवम् ऎऩ्गिऱीर्गळ्। पॊरुट्कळ् उण्मै यिल् ’’ उण्डु इल्लै” सऩ विवादिक्कप्पडुगिऩ्ऱऩ। ज्ञानम् उण्डॆऩ मुऩ्मे ऎल्लो। पालुम् तीर्माऩिक्कप्पट्टुविट्टदु ऎऩ्ऱु उङ्गळ् करुत्तुबोऱुम्। अदु अव्ङऩऩ्ऱु पुऱप्पॊरुट्कळे आबालगोबालम् उण्डॆऩ्ऱु करुदप्पट्टवै। अऱिवुदाऩ् इवऱ्ऱ ऱिऩ् तोऱ्ऱमाग आत्माविऩ् तऩ्मैयाग चित्तिक्कवेण्डि पिरुक्किऱदु। आक्मावैयुम्
- १४२
- देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभङ्गे
- चित्तान्दत्तिल् अणुक्कुवियल्गळे पॊरुट्कळ् ऎऩ सादित्तल्।
- • अवथविरूपवाह्यार्थ प्रमाण वेदान्तिक Gना साथिकं कप,
- अथ वाह्यार्थबाधं सिद्धान्तिभिरेवाभ्युपगतं ख्यापयन् योगाचारश्शङ्कते अवयविरूपेति । वेदान्तिक arbia।Gar इति । एतदुक्तं भवति- अवयवातिरिक्तावयवी न सम्भवति, तथासति घटयोर्घटपटयोरिव वा अवयवावयविनोर्युगपद्भेदेनोपलम्भप्रसङ्गात् । न च कुम्भसम्भृतसलिलस्येव : पृथगनुपलब्धिर्युक्ता, कुन कस्यान्तर्भाव इत्यनियमात् । न तावदवयवेष्यत्रयविनः, अल्पपरि- माणेऽधिकपरिमाणस्य प्रवेशायोगात् । न चेश्वरगगनादीनां घटादिष्विव तदुपपद्यत इति वाच्यम् । तेपां प्रतिघातानर्हत्वेन तत्सम्भवेपि, एषां मृर्तत्वेन सप्रतिघत्वात्तदनुपपत्तेः । नाध्यचय दिन्यचय- चानां, आधाराधेयभावप्रातिलोम्यात् । अतिरिक्तावयविवादे समवायिकारणभ्रा अवयवा हि कार्यस्याचयविनोऽधिकरणम् । अत एव " कपालयोर्वटः, तन्तुषु पटः” इति प्रतीतिव्यवहारौ भवतः । न च “घटे कपालमस्ति, पटे तन्तयोऽनुस्यूता” इत्यप्यस्त्यनुभव इति वाच्यम् । अय- यविनोऽवयवसङ्घातरूपता पक्षी भिप्रायकत्वात्तस्य । “चनेऽस्ति वृक्षः, शेते पञ्चाशदनुविशती” ति वत् समुदाये प्रत्येकान्तर्भावविवक्षया तदुपपत्तेः । त्वया च तत्पक्षानङ्गीकारात् । न चावयवि प्रादुर्भावानन्तरमचयत्रा एवं विनष्टाः, येनैकवस्तुपलब्धिरुपपद्यते इति वाच्यम् । तथासति सम- वायिकारणनाशेनात्रयविनाशस्याप्यवर्जनीयत्वात् । एवं चावयविरूपवाह्यार्थसद्भावे न प्रत्यक्ष प्रमाणमित्युक्तं भवति । नापि नामसङ्ख्या भेदादिहेतुनाऽवयवातिरिक्तावयच्यनुगितिः, एकस्यच सतोऽवस्थाभेदेन नामादिभेदोऽपत्तेस्तेषां भेदानेवान्त्यात् । अस्य च विस्तर आरम्भणाधिकरणा- दिष्वनुसन्धेयः । ननु मानाम्भूदवयवी व श्चिदतिरिक्तः, तथाप्यवयवसङ्घातात्मकत्वस्य घटादि-
- पॊरुट्कळैयुम् ऒप्पाद उऩक्कु अवै इरण्डैयुम्बऱ्ऱि वावेण्डिय अऱिवु मट्टुम् उण्डॆऩ्ऱुम्, अवै इरण्डुमिल्लै ऎऩवुम् मऱैत्तिड मुडियादु। आगारमिल्लामल् विवादम् सॆय्वदाल् पॊरुळ् इल्लै ऎऩ्ऱागिविडादु। आगैयाल् अनुबवत्तिल् वन्द पॊरुट्कळै इल्लै ऎऩ्ऱु कुयुक्ति सॆय्दु वादित्ताल् उऩक्कुमेल् कुयुक्तियिल् कै तेर्न्द मात्यमिगऩ् वादप्पडि अऱिवुम् अऴियुम्।
- प्रत्येगम् उरुप्पुगळैत् तविर्न्दु पॊदुवाग अवयवि ऎऩ्ऱॊरु पॊरुळ् किडै- यादु ऎऩ्ऱु वेदान्दिगळ् कूऱियुळ्ळऩा। अवयवक् कुळियल् ऎऩ्ऱॊरु पॊरुळुम् तऩित्तुत्तेरादु। अवय्वङ्गीळै मेऩ्मेलॆऩक् कूऱिट्टुक्कॊण्डेबोऩाल् परमाणु- विल् वन्दु मुडियुम्। अप्पामाणु ताऩुम् निलै निऱ्कादु। ऒरु पॊरुळ् मऱ्ऱॊऩ्ऱोडु सेरुम्बोदु अदऩ् आऱुबुरङ्गळिल् समयोगम् पिऱक्कवेणुमागैयाल्, परमाणुडिक्कुम् पलबुऱम् उणडुट्ऩ्ऱुगि, अवैगळुक्कुम् अव्वाऱे भागङ्गळ् उण्डागि मुडिविऩ्ऱि
- । सङ्ग्राति ॥ सङ्गातां
- माणुपरिशेष, भकय
- धोगाचार मतभङ्गाधिकारः
- १४३
- द्रव्य visong, सङ्घाति GARL पर- पट्पार्यादिविकलग्दुस्थॐ
- ॐ अनवस्थादोषः
- स्वनुसरणात् बाह्यार्थभङ्गः कथङ्कारं कार्य इत्यत्राह - सङ्घाति Qu इति । सङ्घातघटक- प्रत्येक पदार्थान् अवयवान् विनेत्यर्थः । अयं भावः सञ्ज्ञातो नाम परस्परसंश्लेषविशेषभाजः प्रत्येक पदार्था एव, प्रत्येकपदार्थानां संश्लेपविशेष एव वा भवति । तत्र प्रथमे दोपोऽनुपदं चक्ष्यते । द्वितीये संश्लेपविशेपस्य संयोगादेर्गुणत्वात् द्रव्याश्रितत्वेन तद्योग्यतयैव प्रत्यक्षादि- प्रमाणे योग्यत्वं गुणस्य भविष्यतीति, द्रव्यसिद्धी सन्दिहानम्प्रति तत्सद्भावोपन्यासः व्यर्थः । अत एव “सङ्घातिका सङ्घातG ३५ द्रव्य murgi” इत्यन द्रव्यपद- प्रयोग इति । अथास्तु समुदायस्य प्रत्येकानतिरेकादवयवा एव तत्सङ्घात इत्यत्र प्रथमे पक्षे दोपमाह- सञ्चादि GIL११ इति । अवयवानामुत्तरो तरानुधावन इत्यर्थः । अस्याश्च क्रियायाः “परमाणुपरिशेषwri” इति परिशेषण क्रियायामन्त्रयः । तथा च पटस्य तन्तुममुदाय- रूपत्वे, तस्य च तन्तुभ्योऽनतिरेकात्, तेपां चांशुसङ्घातात्मकत्वात, एवं उत्तरोत्तरं विमर्श अंशवः, तदंशाः, तदंशा इति अवयव पम्परायाः परमाणुपर्यन्तमनुधावनात् परमाणुष्वेव तस्या विश्रम इत्यर्थः । ननु तर्हि परमाणव एव सिद्धा बाह्यपदार्था इत्यवाह
- इति । परमाणवोपी-
- ;”
- त्यर्थः । पार्श्वे त्यादि- अवेदं बोध्यम्- परमाणुस्सांशो निरंशो चा ? आधे परमाणोरप्यधस्ता- दवयवधाराङ्गीकारेणानवस्था वक्ष्यतेऽत्रैव । अन्त्ये- कथं तस्येतरेण परमाणुना संयोगः ? तस्य प्रादेशिकगुणत्वेन परमाणोः प्रदेशभेदाभावे, तदसम्भवात् । ननु कथन्नामाकाशो निरंशः परेण संयुज्यते? औपाधिकप्रदेश भेदमादायेति नमः उपाधिसम्बन्धो वा निरंशस्य तस्य कथमिति चेत् ? न, आकाशस्य निरंशत्वेपि उपाधिभूतघटादेश्सांशतया तदीयप्रदेश भेदमादाय तयोरसंयोगस्य प्रादेशिकत्वोपपत्तेः । एक एवहि संयोगो द्विनिष्टः । स चाव्याप्यवृत्तिरेव । क्वचिदुभयोरप्यदि- करणयोरव्याप्यवृत्तित्वं तस्य, यद्युभे अपि परिच्छिन्ने । कचिचान्यतराधिकरणावच्छेदेन तथात्वम्, यथा घटाकाशयोः । अन्यतरस्यापरिच्छिन्नत्वात् । अपरिच्छिनयोर्द्वयोस्तु संयोगो नेप्यत एव । नैरन्तर्यमात्रेण तु तयोस्संयुक्तत्वव्यवहारः । एवं चोक्तनीत्या परमाणोः परिमितघटा दिना सह संयोगोपपादनेपि, परमाणुद्वयसंयोगस्य कथञ्चिदप्युपपादनासम्भवान् जगदारम्भानुपपत्तिः, परमाणोस्यावयवत्वं वा भवति इत्यनाथं । तदुक्तं योगाचारानुयाचिना सुबन्धुना वैभाषिक- दूषणावसरे विंशतिकारिका विज्ञप्तिमात्रता सिद्धी - पट्केन (कोण) युगपद्योगात् परमृणोष्पशता । पणां समानदेशत्वे पिण्डस्यादणुमात्रकः ॥ इति । विधृतं च तेनैव तत्रैतत्- पढभ्यो दिग्भ्यः ।
१४४ देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभने शय प्रत्यक्षनं CUIT COLONG याह्यार्थग्रहण प्रमाण हृदयमानपरणीणु- पभिः परमाणुभिर्युगपद्योगे सति परमाणोष्श डंशता प्राप्नोति । एकस्य यो देशस्तत्रान्यस्था। भावात् । अथैकस्य यो देशः, स एव पण्णामिति वदसि तर्हि सर्वेषां समानदेशत्वात् सर्व: पिण्डः ‘अणुमात्रस्स्यात्, परस्परव्यतिरेकात् (अव्यतिरेकात् ) इति । अत्र ऊर्ध्वा- धरयोरपि परिगणनात् दिशां पट्त्वं बोध्यम् । विधिशामपि परिगणने तु दश दिशो भवन्तीति तथापि क्वचिद्व्यवहारोस्ति । कस्यचित्केनचित्संयोगे वक्तव्ये इमे दिग्भेदा यथायथं समस्ता व्यस्ता वा तदवच्छेदकतयाऽपेक्ष्यन्त इति पपार्श्वसंयोगः, दश दिक्संयोग इत्येवमादिव्यवहाराः क्रियन्ते । एवं चाल कैश्चित् यदुक्तं “द्वयोरङ्गुळयोः परस्परं संयोगे यथैकया महादिशा विधिग् द्वयेन च प्रत्येकमवच्छिद्य आहत्य पभिः पार्श्वस्संयोगो भवति, तथैव परमाण्योरपि तेन भवितव्य- मिति भाव इति । तन्न । तरतमभावापन्नवलयाकारवस्तुद्वये एकम्य परितः अन्यस्य संयोगे पण्णामप्यपेक्षणेन लोकयुद्धयनारोहात, प्रदर्शितग्रन्थकारव्याख्या विरोधाश्च । एतेन रचनानुपपत्य- धिकरण भावप्रकाशिकापि चिन्त्या भवति । ननु निरंशस्य ज्ञानद्रव्यस्य युगपन्नानाविपयैस्संयोगा ङ्गीकारवत्, निरंशपरमाणुष्वपि " न हि दृष्टेऽनुपपन्नं नामे” ति न्यायात् परमाण्वन्तरसंयोगो- स्त्वित्यत्राह- अब प्रत्यक्षrowungri इति । - परमाणवः । तथा च ज्ञाने नानाविषयसंयोगस्य दृष्टस्य सर्वसम्प्रतिपन्नत्वेनोपपत्तावपि परमाणूनां सर्वथाऽप्रत्यक्षतयोक्त- न्यायानवतार इति भावः । ततश्च वाह्यार्थभङ्गं निगमयति- बाह्यार्थग्रहण इत । ततश्चैवं रीत्या परमाण्वादिद्रव्यवर्गापहारे कृतं तदाश्रयतया प्रतीयमाना गुणादयोपि स्वयं भग्ना इति कृत्स्न- वाह्यार्थभङ्गसिध्यतीति भावः । समाधत्ते - दृश्यमानेति । जाला लोकविलोकनीयारणून। मेवावयच- धारापर्यवसानभूमित्वेन परमाणुत्य मङ्गीक्रियते । तत्र चोक्तज्ञानादिष्विव यथादर्शनं पट् पार्श्व- कल्पनोपपद्यते इत्यर्थः । एतदुक्तं भवति- निरंशे परमाणौ तथाविधपरमाण्वन्तरसंयोगः तथा- विधाकाशसंयोगो वा तत्तत्संयोगावच्छेदेनैव विद्यत इति तस्य प्रादेशिकत्वोपपत्तिः । न चात्रा- उरुप्पुगळिऩ् वरिसै नीळुम्। आगैयाल् पुलप्पडाद पामाणुवुम् इल्लै ऎऩ्ऱागि पुऱप्। पॊरुट्कळ् सूक्तम् ऎऩ्ऱ ऎङ्गळ् मदम्दाऩ् ऐयम् पॆऱुम् ऎऩ्बदुम् पॆरियल्ल। कण् णुक्कुम् पुलप्पडुम् सिऱिय तुगळ्गळैये पामाणुक्कळाङ् गॊळ्ळुगिऱोम्। अदऱ्कु भागङ्गळ् उण्डा इल्लैया? ऎऩ्ऱ केळ्वि पिऱन्दाल् ‘“नीङ्गळ् प्रत्यक्षमाय् काणुम् पॊरुळुक्कु वाङ्गळ् व्याक्याऩम् कूऱत् तेवैयिल्लै। अदिल्गण्ड विदत्तिल् नीङ्गळे तीर्माऩम् सॆय्युङ्गळ्” ऎऩ्ऱुदाऩ् सॊल्लुवोम्। ऎङ्गळ् कल्पऩैयिअदित्त पॊरु- ळुक्कुत्ताऩ् ऎङ्गळुडैय विळक्कम् तेवै। अन्द अणुक्कूट्टङ्गळिऩ् कूट्टुऱवुमुऱै आङ्गाङ्गु माऱुवदाल्’ ऎल्लाविद वेऱ्ऱुमैगळुम्। काट्चि वेऱुबाडुगळुम् सरिक्कट्टिक्: ॥ • ६ योगाचारमतभङ्गाधिकारः मात्र क्रं [on & GoGo यथादर्शन: पार्श्वकलानादि अतीन्द्रिय परमाणु Gain Gog १,४५ pr सङ्घातविशेष-Gov। लोकान्ना सर्वयौचित्त्य उपलम्भतारतम्यादि Gon & शिल्पशास्त्रधर्मशास्त्र azii ६ परमाणु - परिमाणकल्पने Gemsung app अतीन्द्रियपरमाणु depoora सङ्ख्योत्कर्षकल्पनै ॥ काय अभिसन्धिविषयurung, भाप्तवाक्यसिद्ध त्माश्रयोपापत्तिः, परमाण्वादीनां तत्संयोगस्य चाध्यक्ष सिद्धत्वेन, तदुपपत्यथं बीजाङ्कुरादावन- बस्थादोपस्येचात्त्रात्माश्रयदोपस्यपि। सोढव्यत्वेनादोषत्वात् । नदुक्तमाचार्यैरेवाव्यक्तपरिणामविषये- “प्रदेशवर्तिसंयोगाद्या धाराणुविभुक्रमात् । निरंशस्यापि घटने प्रादेशिक विकारिते’ ति । अन्यत्र च- “परश्शत परिक्षोभात्परस्तादपि वादिभिः । " उपलम्भवले स्थेयं तदादौ किन्नगृह्यते” इति । ननु किमङ्गीकृतैः परमाणुभिरतिरिक्तोत्रयव्यारभ्यते। परिमाण वैचित्रयाद्यर्थं नैयायिकादीनामिव इत्यत्राह- इति । तथा चावयवसङ्घात एवावयवी : नातोन्यः । भूयोवयवान्पावयव- सङ्घातसंस्थानादिविशेषैः परिमाणाकारादिसर्व वैचित्रयनिर्वाहः । यथैकस्य केशस्था प्रत्यक्षत्वेऽ- विशदप्रत्यक्षत्वेपि वा तत्समुदायस्य विशदप्रत्यक्षत्वाद्युपपत्तिः तथैवाणूनां सङ्घातवैचित्रयादेव विशदविशदतस्तमादिप्रतीतितारतम्यं च भवतीत्यतः कल्प्यमान एव परमाणौ पपाश्चादि- विकल्पदौस्थ्यं, न तूक्तरीत्या प्रत्यक्षे तस्मिन्निति, तदकन्पनान्नास्माकं सविकल्प इत्याह- अती- न्द्रियपरमाण्विति । ननु देवताविग्रहादिनिर्माण, स्वर्णस्थेयादिप्रायश्चित्तविशेषनिर्णयार्थ परमाणु- मऩधीकृत्योत्तरोत्तरं परिमाणकन्पनायाः शिल्पशास्त्रधर्मशास्त्रादौ दर्शनात् अतीन्द्रियपरमाण्यभ्युप- गमोऽवर्जनीय इत्यत्राह शिल्पशास्त्रेति । तथा च तेषामपि शास्त्राणां दृष्टपरमाणुभिरेव चरिता- र्थत्वात् नाप्रत्यक्ष परमाणुकम्पने निर्बन्ध इत्यर्थः । तर्हि तत्वध्यानां वचनानां “जालसूर्यमरी चिस्थं सूक्ष्नं यत्परिदृश्यते । तस्याष्टमो वा षष्ठो वा भागोणुः परिकीर्तितः ॥” अन्यत्र “जालसूर्य- मरीच्यां यत् सूक्ष्मं तस्याष्टमो मतः । भागोणुरपि वा पष्ठः तद्द्द्वयं दृष्यणुकं मतम् । ब्यणूना - मपि पट्कन्तु पुरुर्नाम प्रकीर्तितः इत्यादीनां कथं निर्वाह: तत्त्राप्रत्यक्षपरमाणोस्पष्टं कीर्तनात्, इत्यत्राह - rajiGo इति । तथा च सर्वार्थसिद्धिः- “शिल्पादिशास्त्राणां परयाणावतत्परत्वात् । मानोन्मानादिविशेषनिर्धारणं हि तत्र विधित्सितत् । ततो हैतुको क्तानुवादमात्रमिह स्यात् । तत्र च त्रसरेणुतः किञ्चित्सूक्ष्मं भवतु वा, मावाभूत् दृष्टोपक्रमं विवक्षिनसिद्धिरित्यत्वा कृतम् इति” । अ “अभिसन्धिविपuwwwurghi आप्तवाक्यसिद्ध।” तति कचित्कोशे: चानय- कॊण्डुबोगप्पडुगिऩ्ऱऩ। सिल्बशास्त्रम् धर्मशास्त्रम् इवैगळिलुम्। अळवुमुऱै कूऱुमिडत्तिल् परमाणुविऩ् प्ास्तावमिरुक्किऱदु। आऩाल् अङ्गु सॊऩ्ऩ पाऴाणुम् १४८ • देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभने Ganngi। सङ्घात भर्तीन्द्रियपरमाणु प्रत्यक्ष शान्त्र- अल सिद्ध]maanayo, @kamGov अतीन्द्रियमूलप्रकृति णाक परिमाणपरम्परे - समाप्तिर्दृश्यते । तथासति अनन्तरवाक्ये “अतीन्द्रियपरमाणुGLgi” इत्युपक्रम- दर्शनात्, “केन प्रमाणे नातीन्द्रियपरमाणुस्वीकार” इति तत्र प्रमाणाकाङ्क्षायां " उक्तशिल्पशास्त्रा- द्याप्तवाक्यचला” दित्येव समाधानस्य स्वयं वक्तव्यतया, ततोपि वरं स्पष्टतया " आप्तवाक्यसिद्ध- Gunny अतीन्द्रियपरमाणुanangli " इत्येकवाक्यतया पठनम् । तथैव क्वचित्पाठस्थ दृश्यते । “आप्तत्राक्य nai।g” इति वाक्यसमाप्ती कृतायां तद्भागस्यानतिप्रयोजनकत्वाच्च । अतः “॥। सिद्ध Guccirji”। इत्युत्तरेणैकवाक्यत्वमेव ज्याय इति कृत्वा तथैव व्याख्यास्यामः । तथा हि ननु उक्ते आप्तवाक्ये यथाश्रुतार्थपरित्यागे कारणाभावात् तत्र प्रतीतः अतीन्द्रिय एव परमाणु- रिति स एव ग्राह्म इत्यत्र प्रौढिवादनातीन्द्रियपरमाणुमन्यारुह्याह- आप्तचागसिद्ध GID इति । “शास्त्रतश्च क्वचिदनन्यथासिद्धात्परमाणुसिद्धावपीति सर्वार्थसिद्धिमुक्तिरप्येतत्पठानुगुणैव । “आप्त- वाक्यसिद्ध Go असी न्द्रिय परमाणुmaliG१Lgi” इति, तस्य केवलागमिकत्वोक्त्या, ईश्वरस्येव तस्याप्यनुमानागमाभ्यां सिद्धिः सिद्धान्तिनोऽनिष्टेति, रथ्याप्यते । नैयायिकादीनां तु “अणुपरिमाणतारतम्यं क्वचिद्विश्रान्तं परिमाणतारतम्यत्वात् महत्परिमाणतारतम्यस्य गगने विश्रमवदिति अनुमानेन तत्सिद्धिरमिमता । तथा, “परमाणुरपि सत्वरजस्तमसां सर्वापकृष्टसङ्घात” इति साङ्ख्यागमः । नन्वतीन्द्रियपरमाणुभिरारब्धस्य जगतः कथं प्रत्यक्षतेत्यत्राह - सङ्घातपरौ Co इति । उक्तरीत्या केशपाशस्येव परमाणनां सङ्घातावस्थायां प्रत्यक्षत्वसम्भवस्यापि अतीन्द्रियपर- माणुरूपधमिङ्ग्राहयन्त्र शास्त्रेण ‘दर्शनाय चक्षुः” इत्यादिनावगमादुपपन्नमित्यर्थः । परमाणुपुञ्ज- दशाप्रत्यक्षत्वस्य साक्षादेतच्छास्त्राचिपयत्यात् शास्त्रवल सिद्धेतिबलपदप्रयोगः । अथेममेव न्यायं सिद्धान्तं अतीन्द्रियमूलप्रकृतितः जगदारम्भवाद्यतिदिशति - DiaLLGo इति । अनेन प्रकारेणेत्यर्थः । प्रकृति २०१८- प्रकृतिपूर्वकतया । भृतानि - आकाशादीनि पश्च । भौतिकानि । काणुम् सिऱियदुगळे ऎऩक् कॊळ्ळलाम्। अल्लदु पुलप्पडाद पामाणुवैत्ताऩ् अवै सॊल्लिऱ्ऱागक्कॊण्डालुम्, अप्पडियॊरु कल्पऩै सॆय्दु अळवु मुऱैक्काग अदैप् पयऩ्बडुत्तिक्कॊण्डार्गळ् ऎऩ्ऱुम् कूऱरियलुम्। अन्द शास्त्रङ्गळुक्कु पुलप्- पडाद परमाणु उण्डॆऩ्बदिल् करुत्तु किडैयादॆऩ्बोम्। उण्डॆऩ्ऱे वैत्तुक्- कॊण्डालुम्, अवैगळिऩ् सॆऱिवे इन्द उलगम् ऎऩक् कॊळ्वदिलुम् यादॊरु तडै- युम् किडैयादु॥आऩाल् अवै पुलप्पडादबोदु उलगम् पुलप्पडक् कारणम् ऎऩ्ऩ? ऎऩ्ऩिल्- अवैगळ् तऩित्तऩिये अप्रत्यक्षमाऩालुम् कूडि निऱ्कुप्पोदु प्रत्यक्ष- • योगाञ्चारमभङ्गाधिकारः १४७। ॐ भूतभौतिकरूपपरिमाणदशे SG ऐन्द्रियकत्व & Ganaur gas याह्यद्रव्यकं बहु तद्गुणादि- कं प्रत्यक्षप्रमाणसिद्धान्नाna gopuS। अऱिवु तविर अऱिवाळियाऩ आत्मावुम् उण्डु। आत्मा अणु त्रिभुnani। अह Guorm Capparis शानlpai सत्य। पोले ऎळप् सॊल्लवॊण् GOOGOLDING ग्राहकाकार कूडवे इरण्डुम् तोळ्ऱुवदाल् इरण्डुम् ऒऩ्ऱॆऩ्ऩप् कोगादु। सहोपलम्भनियम anGou ज्ञानज्ञेयक ऊक्षा एक स्ववचन स्वप्रवृत्तिस्य सिद्धन्त- तेपां पञ्चीकरणेन जाता घटादयः पदार्थाः । वाह्यार्थसिद्धिं निगमयति- बाह्यद्रव्य इति । गुणादि ॥ इति । गुणसद्भावे पृथक्पूर्वपक्षसिद्धान्ताकरणेपि तदाश्रयद्रव्यसिध्यैत्र तेषामपि सिद्धप्रायत्वाभिप्रायेण तेपामिह सिद्धत्वोक्तिः । एवमियता घन ग्राह्यपदार्थान् साधयित्वाथ ग्राहकाकारमपि साधयति- आत्मा इति । अण्विति सिद्धान्त्यभ्युपगमः, विंविति नैयायिकादीनाम् । अथवा आत्मशब्देन जीवन्नह्मोभयस्य विक्षितत्वात् यथायथं सिद्धान्त एव तयोरणुत्वविभुत्वाभ्यां निर्देशः । “suitab ६६ “इति, तयोः प्रकृत विचाराविषयतया औदासीन्याभिच्यञ्जनम् । न तु विकल्पेन मतभेदद्योतनम् । अह narg- प्रत्यक्त्वेन । “छेत्तुश्च्छेद्यस्य चाभावे छचेतनादेरसिद्धि दि” त्युक्तरीत्या सकर्तृकमकर्मकाभासस्यैव ज्ञानपदार्थत्वेन तदुभय मुक्त्वा न ज्ञानमात्रसाधन- प्रत्याशा तव फलाय भवतीत्यर्थः । ज्ञानbajpaiGuro इति । अन्यथा ज्ञानस्यापि चिलोप- • प्रसङ्ग इति भावः । एवं “अविभागो ही” त्यादपणान्तरं “सहोपलम्भनियमादि।’ त्यादिदुपयति- सहोय- लम्भेति । सहोपलम्भेत्यत्र साहित्यस्य भेदवटितत्वेन तेनाभेदवचने स्ववचनविरोधः, “घटपदं वेधी” त्यादिना स्वयं चालार्थोद्देशेन प्रवृत्तिकरणात् घटाद्यर्थजातस्य चान्तरज्ञा नाकारतयाभ्युपगमे मागलाम्। इक्कट्टळैयैत्ताऩ्, “मूलप्रकृति पुलप्पडादिरुक्कच्चॆय्दे, अदऩ् कारियमाऩ उलगम् पुलप्पडुगिऱदु” ऎऩ्ऱु कूऱुमिडत्तिलुम् वेदान्दिगळ् पिऩ्बऱ्ऱुगिऱार् ४pur कम्बरीय इव्विदम् आत्मा ऎऩ्ऱ उळ्ळुऱैप् पॊरुळुम् उण्डु।अदु अणुवागवेऩुम् विबुवाग (ऎङ्गुम् पलन्ददाग)वेऩुम् इरुक्कट्टुम्। अन्द विवादम इप्पोदु वेण्डाम्। अऱिवुबोल् अदुवुम् “नाऩ्, ऎऩदु” ऎऩ्ऱु तोऩ्ऱुगिऱदल्लवा? १४५ देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभने ५ विरुद्धuoni। प्रामाद्दकाकारान्ना ज्ञान GPCL अभिनॐ सत्यमिध्यार्थ एकत्व ं प्रसङ्गिनं शून्यवाद अनेकान्तवादngoonban Gung gaupsop शान अतिप्रसङ्ग QungnGgn of विपयव्यवस्थे यथादर्शन मिध्याविषयp- स्वप्रवृत्तिविरोधः, ज्ञानार्थयोरमेदेऽर्थस्यापि परमार्थतया । ज्ञानमात्रं परमार्थ इति स्वसिद्धान्तविरोध- ़ श्चेति भाग्यम् । स्वसिद्धान्तविरोधमेव प्रकारान्तरेणापि विशदयति- ग्राह्यग्राहकेति । द्विचन्द्रज्ञाने चन्द्रद्वय सहोपलम्भनियमात् द्वितीयचन्द्रस्य सत्यचन्द्रादव्यतिरेक इतिवत् ज्ञानार्थयोरव्यतिरेकस्यै- तत्स्सम्मतत्वात्, शुक्तिरजतज्ञानादौ सत्यभूतज्ञानंस्य- मिथ्याभूतेनार्थेनैक्यापातः । स च न सम्म- न्तव्यः, सत्यत्वमिध्यात्वयोरेकत्ल समावेश विरोधात् । अन्यतरत्परित्यज्यत इति चेत् किम्भोः ! सत्यत्वं अथवा मिथ्यात्वं! आद्ये, ज्ञानस्याप्यर्थस्यैव मिथ्यात्वात् सर्वशून्यवादः प्रसजेत् । अन्त्वेऽर्थ- स्वापि, ज्ञानस्येव सत्यत्वे स्वसिद्धान्तविरोधः । अथ यदि, तयोर्विरोधमेव नाङ्गीकरोपि ततश्च सत्य- स्यापि कथं चिन्मिथ्यात्वं युज्यत इति मनुषे, तदा ‘स्यादस्ति (कथञ्चिदस्ति) स्थान स्ति (कर्थश्चिन्नास्ति) इत्यद्यनैकान्तत्रादिजैन मतप्रवेशापत्तिः, इति तात्पर्यम्। ननु यद्यतो भिद्यते, न तचेन सहोप- लभ्यते, भिन्नयोरपि सहोपलम्भे, भिन्नत्वाविशेषात् सर्वज्ञानेनापि सर्व वेद्यतेति कयोश्चिदेव ज्ञानार्थयोस्सहोपलम्भनियमात् तयोरभेद इति शङ्कते - Gurjajop इति खभिन्नार्थी- नित्यर्थः । समाधत्ते- २♚विपयव्यवस्थे इति । अयं निष्कर्ष:- किं ज्ञानस्यार्थग्राहकत्वं, अर्थ- सरूपतावाप्तिः, उतार्थविषयकत्वम्? आधे नीलपीताद्युभयावगाहिज्ञाने, तस्य परस्परविरुद्धोभया- कारप्राप्तिप्रसङ्गादर्थं चिपयकत्वरूपमेव तद्वाच्यमिति, तदिदमर्थविषयकत्वं ज्ञानस्येन्द्रियसन्निकर्षादि- दृष्टकारणकलापव्यवस्थथैव व्यवतिष्ठते, अर्थजातस्य सत्यत्वेपि । कथमन्यथाऽर्थवर्गस्य मिथ्याखेपि झाने विषयव्यवस्था? तत्वं चेत् सा यथादर्शनं भवति, अत्रापि तथैवेति गृहाणेन्ति । ननु ज्ञानस्य व्यवस्थितत्रिपयकत्वं न सम्भवति, कथम्भूतार्थो ज्ञानस्य कस्य विपय इत्यत्र नियामकादर्शनात् । १ • सेर्न्दु तोऩ्ऱुवदाल् अऱिवुप् पॊरुळुम् ऒऩ्ऱु ऎऩ्बदुम् सरियल्ल। सेर्क्कै ऎऩ्बदु इरण्डुबट्टु निऱ्कुमवऱ्ऱुक्कुत्ताऩे वरुम्। कुडम् मुदलियऩ वॆळियिल् वेऱाग इरुप्पदाग निऩैत्तुत्ताऩ् नीङ्गळुम् अवऱ्ऱै ऎडुक्कक् कै नीट्टुगिऱीर्गळ्। पॊय्याऩ पॊरुळ्ळ अऱिवु पयङ्गि क्रहिक्कुम्बोदु, अन्द पॊय्प्पॊरुळुम् मॆय्याऩ अऱिवुम् ऒऩ्ऱॆऩ उङ्गळालुम् कूऱवियलादु। अप्पोदु ज्ञामुम् सूऩ्बमागुम्। अल् लदु जैराबोल् मुरण्बट्टदै ऒरुङ्गुसो ऒत्तुक्कॊण्डदागुम्। अऱिवु तऩ्ऩै विड वेऱॊऩ्ऱै क्करिक्कुमागिल्, तक्कक् कासणमिऩ्मैयाल् ऎदै वेण्डुमाऩालुम् हिक्कलामॆऩ्ऱदागि निलैगुलैयादा ऎऩ्ऩिल्- उलगिल् काण्गिऱ्पडिये इन्द्रियङ्गळिऩ् तॊडर्बै इट्टु इदैक् कट्टुप्पडुत्तलाम्। पॊय्याऩ पॊरुळै तऩ्ऩैविड वेऱु- पट्टदै अऱिवु उणरुम्बोदुम्, इव्विदमेयल्लवा व्यदस्तै सॆय्यवेणुम्। योगाचारमतभङ्गाधिकारा CG सत्यविषयai ansoond no niupiutiशन १४९ विषय लक्षण या & punj निरस्त ं रूप्नचनादिदृष्टान्त ३० Gani G सर्व- ज्ञान ॐ निरालम् नत्व: साधि : ५०, सर्वलोको पलम्भ स्वपचनादिविरुद्ध all our NT तरमाचचद्ग्रहणाकरितादात्म्यमेव तत्तद्विपयलक्षणं वाच्यम् । “यादृशग्रहणाकारतादात्म्यं नि अर्थे, स एव तद्विपय इति व्यवस्थासिद्धेः । अन्यथा नीलादीनां दृष्टः प्रकाशः किमौपाधिकः उतानैपाधिक इति विकल्पाचतारात् । तत्र च स्वयमप्रकाशत्वे नीलादीनां, पश्चादुपाधिज्ञतेनापि : प्रकाशकरणायोगदोपेण द्वितीयकल्प आश्रयितव्ये स्वाभाविकप्रकाशस्य स्वयम्प्रकाशत्व ज्ञानत्वादि- प्राप्पाऽर्थस्य ग्राह्यस्य ग्रहणेन तादात्म्यलक्षणसिद्धि” रिति बौद्धचित्त विवरणोक्तेरित्यव। क्तातिदेशेन समाधत्ते - DanGo इति । यथादर्शनं विपयव्यवस्थोक्तेरित्यर्थः । ३०१ - न पश्यामः । अयमशियः- ग्राह्मस्य ग्रहणाकारतादात्म्यलक्षणकत्वे उक्तरीत्या मिध्यार्थविपयकज्ञानस्य तदर्थ- तादात्म्य अनिष्टप्रसङ्गः । पूर्वमप्रकाशस्य कारणसमवधाने प्रकाशकरणञ्च न विरुध्यते । यथा पूर्व- ज्ञानेऽसतो नीलादेपियस्योत्तग्ज्ञाने सत्त्वापादनं स्वयमङ्गीकृतं, अन्यथा शून्यवादापदेरिति । ननु स्वमज्ञानानामिव सर्वज्ञानानामपि स्वव्यतिरिक्तविषयशून्यत्वं साध्यते । न हि तत्व ज्ञानं बिना तदालम्बनं कश्चिदस्ति विषयः । यथाहुः " स्तम्भादिप्रत्ययो भिध्या प्रत्ययत्वाच्याहि यः । प्रत्ययस्समृपा दृष्टस्वमादिप्रत्ययो यथेति । इतीमामाशङ्कां परिहरति स्वमज्ञानादीति । निरा- लम्घनत्वं- पारमार्थिक विषयशून्यत्वम् । तत्र सर्वलोकोपलम्भेत्यादिना साध्यस्य बाधं दर्शयति । तथा च “नाभाव उपलब्धेरित्यत्र श्री भाष्यं “एवमेव हि सर्वे लौकिकाः प्रतियन्ति “घटमहं जानामी” ति । एवं रूपेग सकर्मकेण सकर्तृकेण ज्ञाधात्वर्थेन सर्वलोकसाक्षिकमवभासमानेनैत्र, ज्ञानपात्रमेव परमार्थ इति साधयन् सर्वलोकोपहासोपकरणं भवती” ति । संवैच मूले शाङ्करभाप्यं च- न खल्वभावो बाह्यस्यार्थस्याध्यवसातुं शक्यते । कस्मात् उपसब्धेः । उपलभ्यते हि प्रति प्रत्ययं वाह्योर्थः - " स्तम्भः कुड्यं घटः पट” इति । न चोपलभ्यमानस्यैवाभावो भवितुमर्हति । यथा कश्चित् भुञ्जानो भुजि साध्यायां तृप्तौ स्वयमनुभूयमानायां एवं न्यात् । " नाहं मुझे, न तृप्यामी” ति । तद्वदिन्द्रियसन्निकर्षेण स्वयमुपलभमान एव बाह्यपथं “नाहमुपलभे, न च सोस्ती” ति ब्रुवन् कथमुपादेयवचनस्स्यात् । ॥। ॥। न हि कश्चिदुपलब्धिमेव " स्तम्भः कुड्यमिति उपलभते । उपलब्धिविषयत्वेन तु स्तम्भकुड्यादीन् सर्वे लौकिका उपलभन्ते । यत् प्रत्याचक्षाणा इदऩाल् ऎप्पडिप्पट्टदु ऎन्द ज्ञबरत्तुक्कु विषयम् ऎऩ्ऱु कूऱुम् अडैयाळम् ऒऩ्ऱुम् कण्डिलो मॆऩ्ऱदुम् तळ्ळुबगयागियदु। ऎऩवु?पाल् निऩैवुगालत्तिल् वरुम्ज्ञागङ्गळुम् पॊरुळऱ्ऱवै ऎऩ्ऱु ऊगिप्पदुम् सरियऩ्ऱु, उलगिल् अदऱ्कुम् इदऱ्कुम् वासिगाण्बदाल्। १५० • स्वप्नचानादि देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतमने सत्यसङ्कटष्टिविशेपादि GO तदा स्व० ३६००, कालान्तरादि- भालम्बन अनुपपन्न। अपि बाह्यपर्थ, एत्रमाचक्षते " यदन्तर्ज्ञेयरूपं तद्बहिर्वदवभासत” इति । तेपि हि सर्वलोकप्रसिद्धां बहिरवभासां संविदं प्रतिलभमानाः, प्रत्याख्यातुकामाच बाह्यपर्थं, “वहिर्य” दिति चत्करणं कुर्वन्ति । इतरथा हि कस्माद्ध द्विवेदिति प्रयुः । न हि वसुमित्रोयं वन्ध्यासु तवदव भासत इति : कश्चिदाचक्षीत । तस्माद्यथानुभवं तत्त्वमभ्युपगच्छद्भिर्व हिरेवावभासत इति युक्तमभ्युपगन्तु " मिति । खवचनादि विरूद्धेति । यः प्रत्ययस्स निरालम्बनः प्रत्ययत्वात् स्वामप्रत्ययवदिति अनु- मानवचने अस्यापि प्रत्ययस्य यदि निरालम्बनत्वं, तर्हि निरालम्बनत्यरूपसाध्याख्यालम्बनासिद्धिः, यदि सालम्बनलं, तर्हि सर्वप्रत्ययानां निरालम्बनत्वबोधकस्ववचनविरोध इति भावः । अथ निरा- लम्बनखमज्ञानादिदृष्टान्तासिद्धिः प्रदर्श्यते भ्रमज्ञानादिष्णु ॐ ॐ इति । सत्यसङ्कल्पः- भगवान् । इदश्च विशेषणं स्वमार्थसृष्टयनुगुणसामर्थ्यं द्योतयति । सृष्टिविशेषेति विशेषशब्दः बाह्यपदार्थसृष्टि- वैरूप्यं सूचयति । तदुक्तं श्रीभाष्ये- “स्वप्ने च प्राणिनां पुण्यपापानुगुणं भगवतैव तचत्पुरुप- मात्रानुभाच्यास्त तत्कालावसानास्तथाभूताश्चार्थास्सृज्यन्ते । तथा हि श्रुतिरस्वमचिपया- “न तल रथा न रथयोगा न पन्थानो भवन्ति, अथ रथान् रथयोगान् पथरसृजते स हि कर्तेति” इति । एवं स्वप्ने सर्वत्र तादात्विकपदार्थसृष्टि पक्षस्सिद्धान्तिसम्मतो दर्शितः । यदा तु त्रिजटास्वप्रदर्शन- न्यायेन भाव्यर्थसूचकत्वं रूमानां, तत्र स्वप्नविषयाणां तत्कालत्वासम्भवात्, तत्कालसृष्टानां कालान्तरेपि पुनसंसर्गकल्पनस्य गौरवपराहतस्याश्च तत्र स्वप्नालम्बनस्य कालान्तरीणत्वमेवेति “सूचकथही “ति सूत्रमूचितं पक्षान्तरमप्युच्यते कालान्तरादि&ali Gourd इति । अयं च पक्ष- श्लोक वार्तिकादावप्युक्त:- “तिष्ठनु वा स्वप्नार्थसृष्टिपक्षः, पक्षान्तरेप्याहु:- जन्मन्यैकत्रभिन्ने वा तथा कालान्तरेपि वा । तद्देशे वान्यदेशे वा स्वप्नज्ञानस्य गोचरः” इति । आलम्बन Daunght इति । तथा च दृटान्तासिद्धिरित्यर्थः । ततश्च सन्ध्याधिकरणे “मायामात्र नित्व” ति सूत्रेण तत्काले “सूचक ही “ति सूत्रेणोक्तरीत्या कालान्तरे च पदार्थसृष्टिविवक्षया स्वप्नसामा - न्यस्य सत्यत्वं सूत्रकृदभिमतमिति भावः । एतेन यत्सूत्रकारैः “वैधर्म्याच्च न स्वप्नादिवदि” ति स्वप्नज्ञानस्यार्थशून्यत्वमुक्तं, तदप्यन्वारह्यवाद इति बोध्यम् । तथा च श्रुतप्रकाशिका - “स्वप्ना- देर्मिथ्पात्त्राभ्युपगमेनोपतं सूत्रकारै: । तदेव नास्तीति वक्ष्यते “मायामात्रान्त्वित्यादौ” इतीति । ताऩ् सॊल्लुम् वाक्यङ्गळुम् पॊरुळऱ्ऱुप्पोऩदाल्। मेलुम् कऩवुगळुक्कुम् पॊरु- ळुण्डु। सर्वेच्वाऩ् अवसवा पुण्य पाबङ्गळुक्केऱ्प। तगगालत्तिले पॊरुट्कळै - पण्णि अवर्गट्कुमट्टिल् पुलप्पडुत्तुगिऱाऩ् ऎऩ्बदु चित्तान्दम्। सगुऩम्बोल् सूसग- मार अगैयुम् कळवुगळुक्कुम् कालान्दरत्तिल् पॊरुळ् उण्डु। " योगाचारमतभङ्गाधिकारः • १५१ पुऱप्पॊरुट्कळ् पलरुक्कुप् पलविदमाय् तोऩ्ऱुवदाल् उण्मैयिल् इल्लै ऎऩ्बदुम् तवऱु। परिव्राट् कामुकशुनां एकस्यां प्रमदातनी । कुणपः कामिनीभक्षः (भक्ष्यं) इति तिस्रो विकल्प- नाः ॥” app। Gu बाह्यवस्तु परस्परविरुद्धविकल्प ipsum Googs निःस्वभाव- Lala GunGour पायान्नी, ज्ञान परीक्षकादिकं सत्यत्य तुम्छत्य, जडत्व- स्वयम्प्रकाशत्व क्षणिकत्व नित्यश्चादिपरस्परविरुद्ध विकल्पशत (LawnGoo ज्ञान ननु तत्वस्यैकरूपतया प्रतीत्यवश्यम्भावात्, प्रमदातन्यादेर्ब्राह्यार्थस्य बहुभिर्वहुधा ग्रह- णात् बाह्यार्थास्तत्त्वतो न सन्त्येवेत्याशङ्क्याह- परिब्राकामुकेति । भक्ष्यमित्यत्र भक्ष इत्यपि पाठः । निस्वभाव ०१ & GairLIGar इति । तथा च “बुद्ध्या विविच्यमानानां स्वभावो नाव- धार्यते । अतो निरभिलप्यास्ते निरखभावाश्चदेशिताः । इदं वस्तुबलायातं यद्वदन्ति विपश्चितः । यथा यथाऽर्थश्चिन्त्यन्ते विशीर्यन्ते तथा तथा ॥ इति रीत्या दुर्निरूपत्वाद्वाह्मा अर्धा अप्रामा- णिका एव । परस्परविरुद्धानां कामिन्यादिविकल्पानां एकत्रोपसंहारायोगात्प्रकारान्तराश्रयणस्थापि दुष्करत्वाच्चेति तेपामभिमानः । तामिमामाशङ्कां ज्ञानेपि नानाविधविरुद्वविकल्पदर्शनेन तस्यापि मिथ्यात्व सङ्गप्रतिबन्द्या दूपयति- ज्ञान gui इति । परीक्षकः दिॐ ॐ इति । प्रमाण- न्यायाभ्यामर्थनिर्णेतॄणामित्यर्थः । एतेन श्वकामुकादिविकल्पयुक्त्यपेक्षया परीक्षकाणां मतिविक- ल्पस्य बलवत्त्वोन्नत्या श्वऋामुकादिविकल्पेन बाह्यार्थानां न भङ्गः प्रत्युत परीक्षकवै मत्यात् ज्ञानस्यैव भङ्गस्सेत्स्यतीति सूचितम् । सत्यत्वं- अर्थक्रियाकारित्वम् । तत् योगाचारादिसम्मतम् । तुच्छत्वं शून्यत्वं माध्यमिकस्य । उढत्वं- अस्वयम्प्रकाशत्वं नैयायिकादीनाम् । स्वयम्प्रकाशत्वं- स्वसचाव्यापकप्रकाशाख्यविपयताश्रयत्वं वेदान्त्यादीनां । क्षणिकत्वं च पूर्वोक्तं योगाचारादे- रेव । नित्यत्वं वेदान्त्यादीनां । कामिन्यां श्वादेः कुणपादिविकल्पस्य च वस्तुनस्ममाधानं श्लोकवार्तिके एवं उक्तं- “कुणपादिमतौ चैवं सारूप्ये व्यवस्थिते । वासनारसहकारिण्यः व्यवस्थाकारदर्शने ॥” इति । व्याख्यातं चैवं न्यायरत्नाकरे यत्त्वेकस्यां प्रमदायां परिवाद- कामुकशुनां कुणपादिपतिभेदोऽनुपपन्न इति, तत्राह- कुणपादीति । कुणपादीनि रूपाणि सर्वा- ण्येव प्रमदायां सन्ति । परिव्राजकादयस्तु स्वखवासनानुसारेण किञ्चिद्रूपमेव पश्यन्ति । न सर्वे । ऒरु परुवमङ्गैयैक् काणुम् योगिक्कुम्। अवळ् कादलऩुक्कुम् ऒाय्क्कुम्, मुऱैये पिणम् ऎऩवुम्, कादलि ऎऩवुम्, इऱैच्चि ऎऩवुम् मुरण्बट्ट पलविद ऎण् णम् एऱ्पडुवदाल् उणमैयिल् मङ्गै ऎऩ्ऩुम् पॊरुळे किडैयादु ऎऩ्ऩ?वण् ऩो ऎऩ्ऩिल् - नि ऒप्पिऩ ज्ञानम् तऩ्ऩिलुम् आराय्च्चियाळरुक्कु नित्यम् अदित्यम्। ऐडम्, अजडम् ऎऩ्ऱ पलविद विरुत्त वादङ्गळ् ऎऴुवदाल् ज्ञाामुम् इल्लादु पोय् १५२ देशिकाशयप्रकाराव्याख्यासहिते परमतभने निस्वभाषomwal Gio। एकवस्तु विरुद्ध लिङ्गसङ्ख्यापरिमाणा दिव्यपदेशक Goonb सोपा- तिगङ्गळागैयाले ऎऩविल् ऩमुण्डागादु। इङ्ङऩ् कॊळ्ळादबोदु ओरॊरु ज्ञानकान्नी छानी पूर्वत्वापरत्व कार्यत्व कारणत्व नीलपीताकारत्वादि विरुद्धविकल्प & G मिथ्यात्व ं auri का शून्यवाद Gooni।gup बाधितानुवृत्त्यादिक्षुद्रोपद्रव & Gas - conia परिहार ३६GG। सर्वाणि । परिवाजको हि विपयवैराग्यानुबन्धिचेताः । कामुकस्तु तद्राग़ानुबन्धिचेताः । श्वापुन- रामिपगन्धिमनाः, ताळफ़लायमानस्तनशालिनीं कचळयितुमिच्छति । सेयमेपामात्मीयवासनासह- कारिता विकल्पव्यत्रस्थेति । एवं चोद्यस्य वस्तुतः परिहारे जाग्रत्यपि मूले प्रतिचन्दिप्रदर्शन, “कामिन्यादिपु विकल्पकथनेन वाह्यार्थदूपणं ज्ञानेपि तुल्ययोगक्षेमत्वात् स्वव्याघातकं” इति योगाचारस्य मतिमान्द्य सूचनायेति बोध्यम् । ननु एकस्मिन् वस्तुनि तत्तत्पुरुषीयमतिविकल्पानां तत्तत्पुरुषचासनाचे चित्रीमूलकत्वेनोपपत्तावपि, एकेनैव पुरुषेण एकस्मिन्नेव वस्तुनि विरुद्धलिङ्ग। सङ्ख्या दिव्यपदेशाः कथमुपपद्यन्तां, यदि वस्तुन ऐकरूप्यं प्रामाणिकमित्याह- एकचस्तुCo इति । विरुद्धेति प्रत्येकमन्वेति । परिणामेत्यत्र परिमाणेति युक्तः पाठः । विरुद्धलिङ्गव्यपदेशः “नक्षत्रं तारका विष्यः” इत्यादौ । विरुद्धसङ्ख्या व्यपदेशः “सीता रामदाराः” इत्यादौ । तन्तुपटयो- रभिन्नत्वेपि अनेके तन्तवः पटस्त्वेकः इत्यादी वा । “घटो मेर्वपेक्षयाऽणुः कपालापेक्षया महान् " इत्यादौ विरुद्धपरिमाणस्य । आदिना ज्येष्ठत्व कनिष्ठत्यादिविरुद्धकालव्यपदेशो ग्राह्यः । सोपाधि- केति । अयमर्थः- नक्षत्रादिशब्देषु लिङ्गभेदः पाणिन्याद्यनुशिष्टतत्चत्प्रक्रियाभेदोपाधिकः । दारादिशब्देषु बहुवचनमप्येवमेव निर्वाह्यम् । अनेकतन्त्वभिन्नत्वेपि पटस्य पटशब्दोत्तरमेकवचनं समुदायोपाध्यभिप्रायम् । यथैकत्र द्रव्ये संयोगतदभावयोः प्रदेशमेदोपाधिकत्वादविरोधः, तथैवैकत्र घटादी तत्तत्पुरुषीययुध्यध्यादिरूपेोपाध्युपग्रहात् अणुत्व महत्वैकत्व नानात्वादिव्यपदेशाना- मप्यविरोध इति । अथ विरुद्धानामप्यौपाधिकत्वामैकल समावेशविरोध इत्यस्यानङ्गीकारे बाधक माह - @imiraranGur इति । मध्यवृत्तिज्ञानक्षणस्य पूर्वक्षणापेक्षया परत्वं, उत्तरक्षणा- पेक्षया पूर्वत्वं, स्वकारणापेक्षया कार्यत्वं, स्वकार्यापेक्षया कारणत्वं चोपाधितो भवन्ति । नीला- विडुम्। ऒरु वस्तुविले विरुत्तमाऩ लिङ्गङ्गळ्, ऎण्गळ्, परिमाणङ्गळ् इवैगळ् ऒरुक्के कूडुवदुम्, वॆव्वेऱु कारणङ्गळ् पऱ्ऱियदागैयाल्। अन्द वस्तुवै अदु सिदैक्कादु। इल्लाविडिल् ऒरे ज्ञाऩत्तिल् मुऩ्, पिऩ्, कारणम्, कार्यम् ऎऩ्ऱ वि शुद्धमाऩ मुऱैगळ् वन्दु सेर्न्दुविडुवदाल् ज्ञागमुम् पॊय्याय् शून्यवादमे वरुम्। पुऱप्पॊरुट्कळ्। इल्लै ऎऩ्ऱु तॆरिन्द पिऱगुम् पलमाऩ पऴक्क वासऩैयाल् मीण्डुम् मीण्डुम् इरुप्पदुबोल् तोऩ्ऱुगिऱऩ ऎऩ्ऩुम् सिऱिय समादाऩमुम् एऱ्कप् पडादु। योगाचारमतमङ्गाधिकारः अऱिवु ऒऩ्ऱैप् पऱ्ऱुवदु मुऩ्विऩैयिऩ् वासऩैप्पडि ऎऩ्बदु उऩक्कु ऒव्वादु। १५३ ॐ नीलमानसन्तानस्वभाव Go@as पीतज्ञानांशळं अज्ञानani nimi, पीतज्ञान- ़ कारज्ञानसन्सतिरेव कदाचित्पीताकारज्ञानसन्ततितां चाइनुते कालरूपोपाधिभेदात् । अस्य सर्वस्या- विरुद्धत्वानङ्गीकारे क्षणोपि क्षुण्णस्स्यात् इति सर्वशून्यत्ववाद एवं शरणं तव भवेदित्यर्थः । &Lib - शरणम् । यद्यपि पूर्वमपि - ‘परीक्षकां तु ज्ञान horalgni सत्यस्त्र तुच्छत्वा- दी” त्यादिना एतादृश एव दोषो दर्शितः, तथापि तत्र सत्यत्यतुच्छत्यादीनां कथञ्चिदप्युपसंहारा- नईत्वं, अत्र तु पूर्वत्वापरत्वादीनां औपाधिकत्वेनोपसंहार्यत्वेपि तद्बुद्धिरीत्या तदनईत्वशङ्कापात्र- मिति मिदा बोध्या । अथ विज्ञानमात्रास्तित्ववादादिसाम्यादद्वैतिन इवैतेपि तत्त्वज्ञानाद्वाधितस्यापि बाह्यार्थजातस्य व्यावहारिकमर्यादयाऽनुवृत्तिं वदन्ति । अतः तत्परिहारस्यान्यत्रोक्तस्येह द्रष्टव्यत्वमाह- Doug इति । एषामिदं प्रत्यवस्थानं प्रामाणिकानां हिंसामुपजनयत् उपद्रवरूपं यद्यपि भवति, तथापि द्विचन्द्रज्ञानादि दृष्टान्तदर्शनमात्रेणोत्थितस्यास्य प्रत्यवस्थानस्य प्रवलयुक्तिरहिततया सुनि- रसत्वेन क्षुद्रत्वमेवेति न ततोऽतीव भेतव्यमस्माभिरिति क्षुद्रोपद्रवशब्दाभिप्रायः । तथा चात्र सर्वार्थसिद्धी - " ननु बाधितोपि द्वितीयश्चन्द्रादिः पुनरपि प्रकाशमानो दृश्यते । न चात्र बां किञ्चिद्रप्यधिष्ठानं कारणं वा पश्यामः । अतो ज्ञानस्यैवाधिष्ठानत्वं समनन्तरप्रत्ययस्यैव च कार- णत्वं कल्पयितुं युक्तमित्याद्याशङ्कय समाधीयते - अन्वयव्यतिरेकावधारितं प्रथम भ्रमाधिष्ठानमेच बाधितानुवृत्तिभ्रमेप्यधिष्ठानं भवति । तत्कारणमेव चानुवृत्तं कारणम् । अतो बहिरप्यधिष्ठान- कारणयोस्सम्भवात् नान्तरं कल्प्य " मिति । अव चाधिष्ठानं चन्द्रसमीपदेशः कारणं चाङ्गुळव टम्भतिमिरादिदोप एव । नायनरश्मयो हि अङ्गुळ्यवष्टम्भादि प्रतिहतङ्गतयो चक्रगत्या चन्द्र स्वदेशस्थं तत्समीपदेशं च गृह्णन्ति । ततथ भेदाग्रहादिकारण वैचित्र्यात् द्वौ चन्द्रादिति मति- भवति । तत्र प्रथमभ्रमे, तदनुवृत्तौ च पूर्वोक्तमेवाधिष्ठानादिकमपेक्षिततया वर्तत इति, नान्तर- पदार्थपरिकल्पनमिति अबाधिततिमिराद्यनुवृत्त्या न बाह्यार्थ बाधितानुवृत्तिर्युक्तेति भावः । अथ वाह्यार्थाननङ्गीकुर्वतः अनिष्टान्तरं ज्ञानानां विपयाव्यवस्थारूपं वक्तुं तव्यवस्थापक- तया पराभिमतं वासनाविशेषं प्रथममनुवदति- ९३ नीलज्ञानेति । ननु चाह्मार्थाभावे नीलज्ञान- क्षणादिकं बाधकं, पीतज्ञानक्षणादिकं वाध्यमिति विषयविशेपावगाहनकृती वाध्यबाधकभावः कथं व्यवतिष्ठेत? सदभावे च सर्वज्ञानक्षणानां गर्वविपययोग्यत्वं हि भवेदित्यत्राह - ०३ नीलज्ञानेनि । एतदुक्तं भवति- ज्ञानानां बाध्यबाधकभावादिषु न तद्वति तदवगाइनं, तदभावावगाइनं वा विषय- १५४ देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभङ्गे सन्तानादिकं वभाववश हूं anGov नीलादिज्ञानांश अज्ञानono me, gup स्वप्नज्ञान- सन्तानमेदa of GunGov अपर्यनुयोज्यानादिवासनावैभव pnG६० चाह्यार्थनिरपेक्ष नीलपीतादि- कृतं स्तुतो हेतुर्भवति । किन्तु विषयोपरागशून्यत्वेपि वासनावशतः ग्राह्मग्राहकसंवित्तिभेदवत्त्वेन भासमानंः नीलादिज्ञानसन्तानविशेषः स्वस्वभाववशात्, तदाऽनव भासमान पीतादिविषयान्तरोप- रक्तज्ञानसन्तानम्य बाधक इति कल्प्यते । ततश्थ वाह्यार्थाभावेपि बाध्यबाधकभावव्यवस्थया न सर्वज्ञानानां सर्वन्द्विषयकत्वप्रसङ्ग इति । अज्ञानं भ्रमः नित्रर्त्यमिति यावत् । ज्ञाने नीलाद्याकार- भाने, ततः पूर्व भातस्य पीताद्याकारस्य निवृत्तेः, नीलज्ञानसन्तानस्य पीतज्ञानांशोऽज्ञानं भवति । तथा च तनित्रर्त्यविपयकत्वमेव तद्वाध्यस्वरूपं अयत्वमित्यर्थः । नीलज्ञानसन्तानेत्युक्तचा, यात्रत्कालं ज्ञानक्षणेषु नीलादिभानं, नः तावत् तत्र पीतादिभानमिति तावत्पर्यन्तमेकस्सुन्तान इति च लभ्यते । तदुक्तं- “सजातीयाः क्रमोत्पन्नाः प्रत्यासन्नाः परस्परम् । व्यक्तयस्तास्तु सन्ता- नस्सचैक इति कथ्यते” इति । स्वभाव ३१Go इति निवर्त्यज्ञानस्य तत्त्वे तदभावावगाहनादि - हेतुकत्वं व्यवच्छिनत्ति । एवं पीतादिज्ञानांशस्य नीलादिज्ञानसन्तानं प्रत्यज्ञानत्वकथनेन तन्निव - र्त्यत्वमुक्त्वा, तन्निर्तकत्वमपि भिन्नक्रमेण पीतनीलादिज्ञानोत्पत्तौ दर्शयति- पीतज्ञानसन्तानादि- & स्वभाव$१०० नीलादिज्ञानांश अज्ञानmai aogi इति । अत्र॥। नीलादिज्ञान श्यामज्ञानwni इति सर्वकोशेपु दृष्टः पाठस्तु लेखकप्रमादकृतः अनन्त्रयादिति बोध्यम् । ननु नीलादिज्ञाने सन्तन्यमाने सति पीताद्याकारज्ञानसन्तत्युत्पत्तौ किन्निबन्धनम् । न हि चितिरेवाहत्य पीताद्याकारपक्षपातिनी । बाह्यार्थानां सत्त्वे तु तत्तत्सन्निकर्षबलाद्विजातीयज्ञानप्रवाहस्से धुमर्हति, इत्यत्राह- güup स्वमज्ञानेति । बाह्यार्थाङ्गीकारिणामपि, स्वप्नज्ञानस्य बाह्यार्थीलम्बनत्वगनिष्ट- मिति, तत्र परस्परविभिन्नक्रम नीलपीताद्याकारज्ञानोत्पत्तौ अपर्यनुयोज्यानादिवासनावै भवस्यैव कारणताया आश्रयणीयतया जाग्रदादिष्वपि तथैवोपपत्ती, न तत्र बाह्यार्थसद्भावोऽपेक्षित इति भावः । विपयविपर्यासे वासनाविपर्यासस्य कारणत्वे कथिते वासनाया एव विपर्यासः कथमिति नानुयोक्तव्यमित्याह- अपर्यनुयोज्येति । वासनायाः कार्यैकनिरूपणीयत्वेन, तद्वैचित्र्ये तद्वैचित्र्य- मप्यावश्यकमिति भावः । एवं दृष्टान्तबललभ्यमंशमाह- बाह्यार्थनिरपेक्षेति । एवं च वासना- वैचित्रथा नीलपीतादिभानं तदा तदा व्यवस्थया ज्ञानक्षणेषु भवतीत्युक्तं भवति । तदेतदुपयति- ऒरु निलादिज्ञागप्रवाहम् ऒडिक्कॊण्डिरुक्कुम्बोदु इयऱ्कैयागवे अदऱ्कु पिरदिक्ञागळर्ददि ओडुक्कप्पड (पादिक्कप्पड)लेण्डिय अज्ञाऩमाम्। इप्पडिये पीदादिगञागत्तिऱ्कुम् नीलादिज्ञाऩसन्दाऩम् अज्ञाऩमागुम्, इव्विदम् ‘‘एऩॆऩ्ऱु” केट्कमुडियाद अदिवासणैयाले, पुऱप्पॊरुळ् इल्लामलेये कऩविऱ्पोल नीलयोगाचारमभङ्गाधिकारा • १५५ आधार० &- गुण - विकल्प Dong & per Gourma Gangoon। घसने Gaung स्थिरėmp& Gann colounge, ज्ञानस्वरूपGuering वासने न Gayi, चिलक्षणप्रत्ययस्वरूपप्रवाह : चासने ६ WLLS, अनादियाण संसार Goo सर्वज्ञानक्षण सर्ववासना रूपाञ्चं ऊ बाग & Gou can Goo auni, नीलपीत। दिप्रति- नियतविकल्पोदय ं pali एकैक क्षण acer सर्वविकल्योदय हेतु: सर्वज्ञानसन्तान चासनैकङ्क आधारक इति । एतन्मते ज्ञानस्य क्षणिकत्वात् निर्धर्मकत्वाच्च वासना कुत्र स्थिरे स्थित्वा स्वसम्बन्धिनं कं वा वासवेत् । तदुक्तं भाष्ये- " निरन्त्रयविनाशिनां ज्ञानानां अनुवर्त- मानस्थिराकारविरहात् वासना दुरुपपादा । विनष्टेन पूर्वज्ञानेनानुत्पन्नमुत्तरज्ञानं कथं चास्यत” इति । एवं वासनाया आधारहानिमुक्त्वाऽथ खरूपहानिमप्याह - ज्ञानस्वरूप इति । ज्ञान- स्वरूपतया तदङ्गीकारस्तु ज्ञाने विपयव्यवस्थायाः कथञ्चिदपि अप्रयोजक इति अभिप्रायेण “ज्ञान- स्वरूपGov” इत्युक्तम् । तर्हि “चित्राभिश्वित्रहेतुत्वाद्वासनाभिरुपप्लवा’ दित्यादौ वासनेति किं व्यपदिश्यत इत्यत आह- विलक्षणप्रत्ययेति । तदुक्तं रत्नप्रमायां- “अनादिसन्तानान्तर्गतं पूर्वपूर्वज्ञानमेव वासना । तद्वशादनेकक्षणव्यवधानेपि नीलाद्याकारज्ञानवैचित्र्थं भवति, यथा वीजवासनया कार्पासरक्तत्व” मिति । Bir- निश्चयी करणादनन्तरम् । अथ विलक्षण- प्रत्ययस्वरूपप्रवाहस्य तद्घटक प्रत्येकज्ञानानतिरेकात् ज्ञानक्षणानामेव वासनात्वं फलित मित्याह- अनादिII इति । अत एवोपात्तरत्नप्रभावाक्येपि - “पूर्वपूर्वज्ञानमेत्र वासने” ति तन्मतमनूदितम् । तथा च वासनाया ज्ञानक्षणरूपत्वे, कस्को ज्ञानक्षणः किं किंवासनारूप इत्यत्र नियापकं न भविष्यति । न हि तत्तदर्थावगाहित्वं तत्र तन्त्रम् । बाह्मार्थाभावात् । तथाचानादी जगति, तथा तथा ज्ञानोदयेनापेक्षणीयान्तराभावात् सर्वे ज्ञानक्षणापर्यत्रासनारूपा भवेयुरित्यर्थः । ऋतु तथैवेत्यत्रानिष्टं प्रसञ्जयति- नीलपीतादिप्रतिनियतेति । अयं भावः कदाचित् नीलज्ञानक्षणा- नन्तरं नीलज्ञानक्षणान्तरमेवोदेति एकसन्तानमध्ये । सन्तानान्तिमकाले तु नीलाकारविकल्पा नन्तरं पीताद्याकारविकल्पा जायन्ते इत्येवंविधनीलपीतादिविक प्रतिनियतोदयो न स्यात् । सर्वज्ञानक्षणानन्तरमध्यचस्थया सर्वे ज्ञानक्षणा जायेरन् । सर्वज्ञान क्षणानामपि व्यवस्थिनविव।ल्पो- दहेतुभृतसर्ववासनारूपत्वादिति ईश्वरज्ञानवत् सर्वं सर्वविषयकं स्यादिति । तथा च तत्त्वमुक्ता- कलापश्रीमुक्तिः- नेष्टस्स्वान्यग्रहश्चेत् क्वचिदपि न हि धीर्धर्मिणीः कृतान्ते, बुद्ध्यात्मा वास– नातो न च किमपि तयापेक्षणीयं वहिष्ठम् । धीरान्तानेत्यनादौ भवति च निखिज्ञावासनैकः क्षण- स्तत् निश्शेषध्वंसिनी सा युगपदखिलमप्युद्वमेत्कल्पनौधमि’’ ति ॥ पितादिज्ञानवरिसैगळ् माऱिमाऱि वरुगिऱऩ ऎऩ्ऱु सॊल्लुवर्। इदु अवर्गळुक्कु निर्- १५८ देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभने सर्वचि कल्पयोग्य ani। SG। Danco शुभैun६on चित्तवासनै धर्म Cordp सौगतप्रति तन्त्र- व्यवस्थेपदेशना (उपदेश) मूलभ्यवस्थितशास्त्रार्थानुष्ठान Sanuya patingSL व्याकुल antib अवै मोक्षार्थशास्त्र निर्माणचत्रणोपदेशादि Gaouni निरर्थक। अनादिसन्तान ८००० मोक्षà auspGun ६०। अज्ञानतन्य ज्ञान moc। - अथ ज्ञानक्ष्णस्य सर्वस्य सर्ववासनारूपत्वे स्वसिद्धान्तविरोधमप्याह- D१Go शुभ- ITI इति । तदुक्तं लङ्कावतारे- संस्कारस्कन्धनिर्मुक्ता शुभा चित्तस्य वासना । धर्मस्सौगत- सिद्धान्ते॥।इति । संस्कारस्कन्धः- रागद्वेपमोहादय इति श्रुतप्रकाशिका । चित्तस्य वासना- चित्ताभिन्नवासनेति च । चित्तञ्च ज्ञानसन्तानः । " उत्तरोत्तर विज्ञानं स्थूलं चित्तमितीर्यत” इति सौगतदर्शने । उक्तरीत्या सर्वस्य सर्वात्मकत्वात् ‘॥॥ धर्माधर्मौ भवो मतः । शुभाशुभा वासना- स्याच्चिस सन्तानकर्दिनी” इत्युक्तशुभत्वाशुभत्वव्यवस्था हानिरिति भावः । प्रतितन्त्रेति । पुरुषा- नुष्टितकर्मजन्या दृष्टरूपधर्माधर्मयोस्सर्वैरपि आत्मगतत्वेनाङ्गीकारात् सौगतानामयं चित्तगतत्वपचः प्रतितन्त्रम् । परतन्त्रा सिद्धस्स्वतन्त्रमात्र सिद्धो हि प्रतितन्त्रसिद्धान्त इति भावः । देशना मूलेति । उपदेशमूलेति क्वचित्पाठः । देशना - उपदेश इत्यनर्थान्तरम् । “द्वे सत्ये समुपाश्रित्य बुद्धानां धर्मदेशने " ति वचनात् । द्वे सत्वे - पारमार्थिकव्यावहारिकसत्यद्वयम् । तथा च योगाचारनाम्ना । एषां उक्तलक्षणयोगानुष्ठातृत्वसिद्धेः धर्माधर्मव्यवस्थाहानौ शास्त्रार्थानुष्ठान वैयाकुली स्यादित्यर्थः धाष्टर्याद्भवत्येवमिति वदन्तं प्रत्याह- अब इति । शास्त्रार्थानुष्टाना दिकमित्यर्थः । तथा च युद्धेन “विशुद्धालय विज्ञानसन्ततिर्मोक्ष ईरितः” इत्युक्तमोक्षार्थागमप्रणयनं, तच्छिष्याणां तच्छ्रवणोपदेशादिवञ्च निर्मूलं निष्प्रयोजनश्च स्यादित्यर्थः । ननु मोक्षस्य यादृच्छिकत्वेनाहेतु- साध्यत्वात् उच्तं सर्वं इष्टमेवेत्यशङ्कयाह- अनादिसन्तान : ३०० इति । अनाद्यविद्यासन्तान- इत्यर्थः । तदुक्तं भाष्ये- “अविद्या हि नाम विपरीतबुद्धिः क्षणिकादिपु स्थिरत्वादिगोचरा । तया संस्काराख्या रागद्वेपादयो जायन्ते । ततश्चित्ताभिज्वलनरूपं विज्ञानम् । ततश्च नामाख्याश्चिर- हिक्क मुडियादु, वाणऩैक्कु स्तिरमाऩ ऒरु इरुप्पिडम् अवर्गळुडैय कणबङ्ग- मगत्तिल् किडैयादु। आराय्न्दाल् वासऩैयुम् अऱिविऩ् उरुवमाये इरुक्कुम्। इप्पडि तीर्न्दबिऩ् अदियाऩ संसारत्तिल् सर्वज्ञनक्षणङ्गळुम् सर्ववासऩारूपङ्गळाग आऩबडियाल्, निलबीदादीऴ्ञरङ्गळिऩ् वरिसैक्कयम् तप्पि, ऒव्वॊरु ज्ञगक्षणङ्गळे ऎल्लाविषयङ्गळैयुम् वॆळिप्पडुत्त तगुदिवाय्न्दऩवाय् मुडियुम्। इप्पडि ऎल्लाम् ऎल्लामावदिऩाले “सुबैयाऩ सिक्कवासऩै धर्मम्” ऎऩ्गिऱ पौत्तरिऩ् तऩिच् चिऱप्- पुक् कॊळ्गैयुम् तॊलैयुम्। इदऩाल् उपदेशमूलमाऩ शास्त्रार्त्तानुष्टाऩङ्गळुम् Quinysis” दिया बीडिवup जाने nyaamii, Fap।- यर्गळ् केट्पदुम् मऱ्ऱवैयुम् निष्पलङ्गळाम्। आमाम्! अनादिसंसारत्तिल् मोणुम् योगाचारमतभङ्गाधिकारः १६७ संसारमोक्षकान्नी नाक सर्वतन्त्राभ्युपगमविरोध तत्त्वज्ञानां Gur श्रवणादिप्रतिनियत कारणव्यवस्था परित्याग pnGov। अहेतुकरावत्पत्तिपक्ष- & ६०००$$orm तुल्य चार्वाकमाध्यमिकसयूथ्य गति’। मुडिवुरै giupan “इदमहं जानामि” m G ६० @rata सत्याच नियमyoti, विषयांश अधिष्ठानरूप्या (सारूप्या) दिसत्यत्व आरोपितांश देशान्त चैताः, पृथिव्यादिकञ्चरूपित्रव्यम् । ततष्पडायतनाख्यमिन्द्रियपट्कम् । ततश्च स्पर्शाख्यः कायः । ततो वचेतनादयः । ततश्च पुनरविद्यादयो यथोक्ता इति । एपाञ्च विवरणं वैभापिकमतभङ्गे भविष्यति । तथाचैवं रीत्या इतरेतरहेतुके अनाद्यविद्यासन्ताने, कदा तद्विरतिः, कदा मुक्ति- रित्यस मन्दप्रज्ञैः पूर्वमेव ज्ञातुमशक्यत्वात्, यदा तु भवति, तदा तदवगतिरिति न पूर्वं किञ्चि- तदर्थं संविधातव्यमिति शास्त्राद्यानर्थक्यमिष्टमेवेति भावः । तदेतदुपयति अज्ञानतत्त्व- ज्ञानेति । अज्ञानाद्बन्धः ज्ञानान्मोक्ष इति चार्वाकव्यतिरिक्तसर्वसिद्धान्तिसिद्धस्य न्यायस्य तदानीं चिरोधः, मोक्षस्याहेतुसाध्यत्वोपपादनादिति भावः । अथ तच्छास्त्रसार्थक्याय मोक्षस्य यादृच्छि कत्थं मुक्त्वा तत्त्वज्ञानस्य तद्वदताम्मनमपि निराकरोति तत्त्वज्ञान० १ इति । घुणक्षत- लिपिक्रमात् ज्ञानस्यापुरुपतन्त्रत्वेन यादृच्छिकत्वं युज्यत इति भावः । श्रवणादिप्रतिनियतेति । पुस्तकनिरीक्षणादिकं विना गुरुसकाशाच्छ्रवणादिभिरेव तत्त्वज्ञान सम्पादनीयमिति तेनाप्यङ्गी- कारात्, तस्याहेतुसाध्यत्वे तत्कारणव्यवस्थापरित्यागप्रसङ्गः, तस्येव सर्वस्यापि कार्यस्याहेतुसाध्य- त्वापातात्कार्यकारणभावमात्रस्यैवोच्छेदप्रसङ्ग इवेति तदनङ्गीकर्तृचार्याकमाध्यमिकमध्यनिवेश एव तस्य भविष्यतीति भावः । सयूथ्यः समानगोष्ठीनिष्टः । एवं विस्तरेण कृतं दूपणांशं निगमने सविशेषं सङ्गृल दर्शयति- guya इति । - एतदधिकारोक्तप्रक्रियाभिरित्यर्थः । - ज्ञातुज्ञेयज्ञानेषु । २७G४३- ज्ञातृज्ञानयोः । सत्यत्वनियमanti इति । चिषयेषु वक्ष्यमाणरीत्या सत्यत्वस्यांशिकत्वेपि न ज्ञादज्ञानयत्तस्य तथात्वमिति द्योतयितुं अत्र नियमशब्दप्रयोगः । ज्ञेयविषये वक्तव्यांशसत्त्वात् तं पृथगाह - विप- यांशॐgi इति । ज्ञानचिपयो द्विविधः । अनारोपितः आरोपितश्चेति । प्रमाविषयस्सर्वः अना- वन्दबोदुदाऩ् नि” ऎऩ्ऱाल्, तत्वज्ञाऩत्ताल् मोक्षम्। तत्वप्रमत्ताल् संसारम् ऎऩ्ऱ ऒरु पेदि पोय् ऎल्लोरुम् सम्मदित्तवऴिक्कु हानिविळैयुम्। अन्द तत्वज्ञराम् ताऩुम् वन्दबोदु कण्डदत्तऩै ऎऩ्ऱाल्, च्रवणम् सॆय्दल् मुदलिय कुऱिप्पिट्ट तदगज्ञागगारणङ्गळ् तवऱिप्पोय्, ‘‘कारणमिऩ्ऱिये कार्यम्” ऎऩ्गिऱ सार्वाग मात्तु- मिग पक्षम्बोलागुम्। देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभने ज्ञान पदिसत्यन्यb, upps स्थिरा स्थिर विभागge यथादर्शन Caning GunGov ता शेयoni, ज्ञान क्षणिकसन्ततिरूप pics pow Ganण मोक्ष प्रामाणिक, २५ वेदविरुद्ध वेपाचारज्ञानयोगादि- रोपितः अमाधिष्ठानश्च । तत्र पूर्वस्य सत्यत्वेऽनति विद्यादात् शुक्तिभ्रमाधिष्ठानभृतरूप्यादिविपय- सत्यत्वं प्रथमं दर्शयति- अधिष्ठानरूप्यादीति । अधिष्ठानस्यापि मिध्यात्वे निरधिष्ठानभ्रमोदयस्य लोकानुभवविरोधादिति भावः । अत्र “अधिष्ठानसारूप्यादिसत्य त्वopi इत्यपि क्वचित्पाठः । तदा अधिष्ठानसारूप्यं - फाळफळ्यादिः । आदिना तिमिरादिदोपश्च । तत्सर्वमनारोपितत्वात्सत्य- मेवेत्यर्थो भाय्यः । अथारोपितस्य सत्यतां समर्थयते - आरोपितांश इति । अत्रापि “विप- यांश” इत्यनुवर्तते । अन्यत्र देशकालयोः प्रसिद्धमेव हि वस्तु देशकालान्तरादात्रारोप्य गृह्यते । अन्यथा अप्रसिद्धशशविषाणादिभ्रमोपि भूयादिति भावः । एतेन " इदमहं जानामि " इत्यत्नार्धजरतीयायोगात् इदमर्थारोपितविपयांशस्येवाहमर्थज्ञावंशस्यापि मिध्यात्वमङ्गीकार्य इति माध्यमिकशङ्कानवकाशः । नन्वेवमर्थत्रयस्यापि ज्ञातृज्ञेयज्ञानरूपस्य सत्यत्वे, तेषां नित्योपलब्धि- प्रसङ्ग इत्यत्त्राह- Dapp स्थिरेति । दृष्टेऽपहुत्यभावात् यथोपलब्धि केपाश्चिन्नित्यत्वं, केपाश्चि- दनित्यत्वं अभ्युपगमनीयमिति नोक्ताशङ्केति भावः । एतावतोपपादनेन फलितमाह- ज्ञान- GunGo इति । सन्ततिरूप इति । अविनाशीवारे अयमात्मा अनुच्छित्तिधर्मेत्यादिना ज्ञाननित्यत्वावगमादिति भावः । यद्यपि सिद्धान्तेपि " तद्रूपप्रत्ययेचैका सन्ततिश्चान्यनिस्पृहा । तत्ध्यानं प्रथमैप्पमिरङ्गे निष्पाद्यते तथा ।” " धारावाहिकविज्ञानं नीरन्धनिर्यातमणिमयूखवत् एकरूपं वा स्नेहदशादिसमवायसन्तन्यमानदीपवत् सन्ततिरूपं वे” ति वचनात् क्वचित् क्षणिक- ज्ञानसन्ततिरङ्गीकृतेच भाति । तथापि अत्र क्षणिकत्वस्य त्रिचतुरक्षणवृत्तित्वरूपत्वेन, तस्यापि इन्द्रियाधीनज्ञानप्रसरणनिष्ठत्वात् ज्ञाननिष्ठत्वाभावेन च, साक्षात् ज्ञान एव उत्पन्नमात्त्रस्यैच स्वतो- विनाशित्वरूपद्वितीयक्षणोत्पन्नध्वंसप्रतियोगित्वात्मकक्ष णिकत्वाङ्ङ्गीका रिमतवैलक्षण्यसिद्धिः । ततश्च प्रधानतया तन्मते मोक्षतदुपायस्वरूपविवेचनविरोधो भवतीत्याह- oriaan Gandा मोक्षpo आगैयाल् ‘‘राऩ् इदै अऱिगिऱेऩ्” ऎऩ्ऱु तोऩ्ऱिऩ मूऩ्ऱिल् ज्ञाऩमुम् ज्ञादावाऩ आत्मावुम् उण्मैयिल् उण्डु। पॊरुळ् पऱ्ऱियुम् विसारित्ताल्, प्रमङ्गळि अम् अडिप्पडैप् पॊरुळ् उण्मै ऎऩ्ऱे कॊळ्ळवेणुम् अदिल् कऱ्पिक्कप्पडुम् पॊरुळुम् इङ्गिल्लाविडिऩुम् वेऱोर् इडत्तिलावदु उण्मैयिल् उण्डु, पॊरुट् कळिल् नित्यम् अनित्यम् ऎऩ्ऱ वेऱुबाडु कण्डदैयॊट्टि कॊळ्ळवेणुम्। आग मुप्- पॊरुळुम् सत्यम्। अदिल् ज्ञानम् ताऩुम् नीङ्गळ् सॊल्लुम्बडि कणम्दोऱुम् वेऱु- योगाचारमतभङ्गाधिकारः १५९ या कारणGlasp समुदायदोषाधिकारी न्याय की ennou निरस्त २६० ३ una, योगाचारपक्ष चार्वाक माध्यमिकपक्ष GunGoo स्वर्गापवर्गादिसकलपुरुषार्थविरुद्ध। - मतop “नाभाव उपलब्धः, वैधर्म्याच्च न स्वप्नादिवत्” “न भावोऽनुपलब्धेः " ाळा & सूत्रकन्ध- &ern Goo वेदान्तसूत्रकारां निराकरिकृ। इति । ज्ञानस्य नित्यविभ्रुत्वसिध्द्या विपयोपरागशून्य बुद्धिसन्तानस्फुरणस्य मुक्तित्वा सम्भवादित्यर्थः । • वेदविरुद्धवेपाचारेति । तदुक्तं विवेकविलासे- “कृत्तिः कमण्डलुमण्डथं चीरं पूर्वालभोजनम् । सङ्घो रक्ताम्बरत्वं च शिश्रिये बौद्धभिक्षुभिरिति । पूर्वाहभोजनं सप्त घटिकाभोजनम् । ज्ञान- योगेति । ज्ञानं, योगश्च पूर्वोक्ते । अथवा ज्ञानयोगः- सर्व क्षणिकं क्षणिक “मित्यादि पूर्वोक्त- भावनाञ्चतुष्टयम् । समुदायदोपाधिकारेति । इयं तत्रत्यश्रीमूक्ति:- “वेदविरुद्ध ॐ abori प्रमाणQDD & वेदवाह्मणं इष्टनी। अतीन्द्रियविषयॐ ॐ अर्हत्सुगता दिन ॐ Dga आप्तळाला विश्वसिimaig विशेषहेतु बी १०। बुद्धिमद्धहुजन परिग्रह १० हेतु - Gang देशकालभेद ३१Go प्रज्ञातिशयवान् L अनुप्रवेशपरित्याग ़ &arijija Gurganauji न युकं तुल्य।” इत्यादि । निगमयति- योगाचारपक्ष॥ - इति । अत्र वेदान्तसूत्रकृत्सम्पतिं प्रदर्शयति- @i मनॐ इति । सूत्रार्थस्तु वाह्यार्थानां न- भावः, ज्ञातुर्ज्ञेय विशेषप्रतिपत्तिरूपतया ज्ञानस्योपलब्धेरिति प्रथमस्य स्वमज्ञानवत् सर्वज्ञानाना- मप्यस्त्वर्थशून्यत्वमित्यत्राह- वैधर्म्याच्चेति । जागरितस्वमज्ञानयोर्वाधितत्वावाधितत्वाभ्यां विशे- पात्, न स्वप्नत्रदर्थशून्यत्वमिति द्वितीयस्य, केवलस्यार्थशून्यस्य ज्ञानस्य न सद्भावः तथाविध- ज्ञानस्य अनुपलब्धेरिति तृतीयस्य चेति । वस्तुतस्त्रमज्ञानस्याप्यर्थवत्त्वमेवेति च पूर्वमेवोक्तम् । एपां सूत्राणां सौत्रान्तिकमतनिराकरणपरतया यादव प्रकाशव्याख्यानं चिन्त्यमिति अर्थात् दर्शयितुं अत्रैतदुक्तिः ॥ पडुम् सन्ददि रूपमल्ल। अदऩाल् नीङ्गळ् “शुद्ध ज्ञानसन्ददिस्पुरणम् मोक्षम्” ऎऩ्- ऱदुम् तवऱु। इन्द मोक्षत्तिऱ्कु वेदविरुत्तमाऩ वेलुम् आचारम् इवैगळैक् कारणमाग नीङ्गळ् काट्टिऩदुम् समुदायदोदिगारत्तिल् नाम् सॊऩ्ऩबडियिले कण्- डिक्कप्पट्टदु। आग इन्द योगासासमगमुम् सार्वाग मात्यमिग मदम्बोल् स्वर्ग- मोक्षादि सर्वबलङ्गळुक्कुम् विरुत्तम्। इन्द मदत्तै वेदान्द सइत्सगागुम् *“उलगम् इल्लै ऎऩ्ऩप्पडादु। तॆऩ्बडुवदाल्’’ ऎऩ्ऱु तुवङ्गि मूऩ्ऱु स्त्रङ्गळाल् निरागरित्तुळ्ळार्। १०० ‘देशिकावापप्रकाराव्याख्यासहिन्ते परमतमं उणक्गतियै नामुळ्ळियुळ्ळम् तेऱि उलगत्तारुगन्दिसैय उलगुण्डॆऩ्गुेम् इऩक्कवरिदागिय तऱ्ऱरुक्कम् सेर्न्द ऎऴिल्मऱैयाल् ईसऩुडऩॆम्मैक्कण्डोम् (कॊण्डोम्) विळक्कुदिरैबोल् मदिगळ्वेडूय् वेऱॆऩ्ऱु अऱियादे विळङ्गुमॆऩ विळम्बुगिऩ्ऱ कळक्करुत्तऩ् कण्णिरण्डुमऴित्तोम् नाणाक्कागम्बोल् तिरिन्दवऩॆऩ् कदऱुमाऱे। इति श्री कवितार्किकसिंहस्य सर्वतन्त्रस्वतन्त्रस्य श्रीमद्वेङ्कटनाथस्य वेदान्ताचार्यस्य कृतिपु श्रीमत्परमतभङ्गे योगाचारमतभङ्गाधिकारः अष्टमस्सम्पूर्णः ॥ कवितार्किकसिंहाय कल्याणगुणशालिने । श्रीमते वेङ्कटेशाय वेदान्तगुरवे नमः ॥ २ एवमधिकारान्ते, विप्रकीर्ण प्रतिपत्तिसौकर्यांय सङ्क्षिप्य प्रदर्शयन्, योगाचारमुपहसति गाधयैकया- aaishon इत्यादि । & इत्येतत् मध्यमाक्षरलोपेन २ बाकी इति पठ्यते । (सर्वजनानां इदमह जानामीति ) स्वबुद्धिप्रवृत्तिमित्यर्थः । तत्त्वस्थितिं वा । तां वयं मनसि कृत्वार्थे निश्चित्य च यथा लौकिका अपि तत् अभिनन्द्याङ्गीकुर्युस्तथा बाह्यार्थसद्भावमस्था- पयाम इति प्रथमपादार्थः । श्लथयितुमशक्येन सत्तर्केण सनाथया श्रुत्या शोभमानया ईश्वरेण सह तच्छेषभूतजीव गं च असाधयामेति द्वितीयपादस्य । दीपज्वालेत्र विभिन्ना ज्ञानसन्ततिः परमार्थ- भूतवाह्यार्थानवगाहिनी प्रकाशत इति वादिनः, वश्ञ्चनापरान्तः करणस्य, योगाचारस्य चक्षुर्द्वय- मपि चयमविध्याम । तथापि स निर्लखकाकत्रत् सर्वतः परिगत्य स्वयं आक्रन्दति अहो इति चतीयचतुर्थपादयोः । - परम्परा । &&&&&-aarhagpi- स्तेन- मनाः । & पाश इति तदीयमतप्रमाणभूते सहोपलब्धिनियम, ज्ञानातिरिक्ताकारानुप- शब्द्याख्ये प्रत्यक्षानुमाने विवक्षिते। मोक्षहेतुभूततत्त्वाचारौ वा । नयनद्वयवेधनोक्त्या प्रसिद्धकाका- (पासुरत्तिऩ् पॊरुळ्) ऎल्लोरुडैय उळ्ळक् करुत्तैयुम्, नाम् अऩ्गऱिन्दु उलगत्तार् उगन्दु एऱ्कुम्बडि उलगै उण्डॆऩ्ऱु स्ताबित्तोम्। कुलैक्क मुडियाद वादङ्गळुडऩ् सेर्न्दु तिगऴुम् वेदत्तैक् कॊण्डु ईच्वाऩुडऩ् ईाम् (जीवर्गळ्) इरुप् पदैक् कण्डोम्। विळक्कॊळिबोल् विट्टु विट्टु वरुगिऱ ज्ञान सन्ददिगळ् वॆव्- इवऩुय् वेऱु पुऱप्पॊरुळैप् पऱ्ऱदु प्रकाशिक्कुम् ऎऩ्ऱु पगर्न्द कऩ्ळ ऎण्णम्- । योगाचारमतभङ्गाधिकारः १६१ सुरादपि अस्यात्यन्तदुर्विनीतत्वसिद्धिः । तस्यैकाक्षिमात्र शातनात् । & riGurh इति च ‘लीन् लोकान् सम्परिक्रम्य तमेव शरणं गतः’ इत्युक्तविलज्जितपूर्वोक्तकाकन्यावृतिः । अपराध- शिक्षणानन्तरश्च काकासुरस्य लज्जाभरान्वितो विनयविशेषः क्रार्यद्वारा कविभिरुपचर्यते । “देव्या च तुल्या करुणा परा का? रामेण तुल्यश्च दयानिधिः कः । इतीव घुष्मन् जगतीह सर्वतः नाम्नापि बभूव काकः ॥” इति । अयन्तु दण्डधारणानन्तरमपि त्रीन् लोकान् सम्परिक्रम्याश्रय- मलभमानः किमाक्रन्दतीति न वयं जानीम इत्याशयः । इति शम् ॥ तेनैव योगाचारविचारं वाचा नाराचरूक्षया स्वस्य । विव्याध चाष्टमेऽस्मिन्नधिकारे वेङ्कटेशगुरुवर्यः ॥ १ ॥ योगाचाराधिकारे विषयविरहितां बुद्धिसन्तानक्लप्सिं भिन्नां तैस्तैः क्षणैव प्रशम्पमुपनयन्देशिकेन्द्रो यदाह । तद्युक्ताशेपयुक्तीस्वयमिह दयया तस्य चैव प्रयुक्त- प्रज्ञालोको विलोक्य स्फुटतरवचसा व्याक्रियामन्वभूवम् ॥ २ ॥ • इति श्री मत्सवंशायनस्य देशिकचरणपरायणस्य नारायणस्य कृतिषु श्री परमतभङ्गव्याख्यायां देशिकाश्रयप्रकाशापान अष्टमो योगाचारमतभनाधिकारस्तम्पूर्णः ॥ ॥ श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥ कॊण्ड योगासमऩिऩ् इरु कण् ऎऩत् तगुन्द तत्वम् -आसासम् इवैगळैत् तार्त्- तोम्। आयिऩुम् अवऩ् वॆट्कमऱ्ऱु काक्कैबोलत् तिरिन्दु कदऱुवदॆऩ्ऩवे? याम् म। श्रीबामदबङ्गत्तिल् योगासासमदबङ्गादिगारत्तिऩ् तमिऴ् मॊऴिबॆयर्प्पु मुऱ्ऱिऱ्ऱु। । ॥
०९ सौत्रान्तिकभङ्गाधिकार
- श्रीमते श्री लक्ष्मीनृसिंहपरब्रह्मणे नमः
- श्रीमते रामानुजाय नमः ॥ श्रीमते वेदान्तगुरवे नमः
- श्रीमान् वेङ्कटमाथार्यः कवितार्किककेसरी । वेदान्ताचार्यवर्यो मे सनिधत्तां सदा हृदि
- परमतभङ्गे सौत्रान्तिकमतभङ्गाधिकारः - ९
- पॊरुळॊऩ्ऱिलदॆऩ्ऱु पोदमॊऩ्ऱुम् कॊण्ड पॊय्यरै नाम् तॆरुळ्गॊण्डु तीर्त्तबिऩ् काणवॊण्णप् पॊरुळ् तेडुगिऩ्ऱ मरुळ्गॊण्डु सूदुरैक्कुम् सौत्तिरान्दिगऩ् वण्णिक्कै नाम् इरुळ्गॊण्ड पाऴ्ङ्गिणऱॆऩ्ऱु इगऴ्न्दोडवियम्बुवमे।
- श्रीः
- श्रीमते लक्ष्मीनृसिंहपरब्रह्मणे नमः
- ॥ * ॥ देशिकाशयप्रकाशः - परमतभङ्गव्याख्या ॥ * ॥
- गतिमन्यां न जानामि यं मुक्त्वा देशिकोत्तमम् । सोस्मास्वाविशतान्नित्यमखिलार्थ प्रसिद्धये ॥ १ ॥ सौवान्तिकमतभङ्गं कान्तिकविविधहेतुभिः तन्वन् । नरकान्तकपदभक्तो हृदयान्तिकमेतु मे गुरुस्तोयम् ॥ २ ॥
- ब्रवीति यो बाह्यपदार्थभात्रं अथापि गम्यन्त्वनुमानतोऽर्थम् । ज्ञानाकृतेर्मूलतया स सौनान्तिको निराकार्य इहार्यवर्यैः ॥ ३ ॥
- १८
- अथानाधिकारारम्भे आचार्यवर्यः " ततस्स किङ्करान् हत्या हनूमान् ध्यानमास्थितः । वनं भग्नं मया चैत्यप्रासादो न विनाशितः । तस्मात्प्रासादमध्येचं मीमं विध्वंसयाम्यहमि " ति मारुतिमनोवृत्तिमनुवर्तमानः वृत्तं सङ्कीर्त्य वर्तिप्यमाणेन घटयति गाधया - Gurganisa Gasita GurgGuncil gil GarcinL इति । " नान्योनुभाव्यो बुध्धाऽस्ति तस्या नानुभवो परः । ग्राह्यग्राहकवैधुर्यात्स्वयं क्षेत्र प्रकाशते " इति बाह्यार्थशन्पां व्यर्थी बुद्धिं समर्थयते स योगाचार इत्यर्थः । Gunwor इति । यद्यपि लोकयात्रात्राणाय ज्ञानमात्रं सोङ्गीचकार, अथापि ज्ञेय- मावस्य मिथ्यात्वे तदेकतापन्नज्ञानतच्चस्यापि तथात्वापत्त्यां माध्यमिकस्यैव सर्वमिध्यात्व एव
- १६४
- देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिन्ते परमतभङ्गे
- १
- पर्यवसानमिति भावः । तादृशानां तेपां अस्माभिर्निरासानन्तरमिति $१ इत्यादि Sipur इत्यन्तस्यार्थः । केन निमित्चेन निरासः ? बाङ्का गG- ज्ञानपादायैत्र । “अहं जानामीत्यत्र भासमानेन ज्ञानेन विषयाश्रययोरपि स्वस्येव प्रकाशनात् न जगदपलापसम्भव इत्युक्तमिति भाषः । अथवा GAGGAG - अनन्यथासिद्धलोकमतीतिमाश्रित्येत्यर्थः । एतावद्वृत्त कीर्तनम् । hi♚♚hai इत्यस्य Quiyaco इति क्रियया सम्बन्धः । इदं योगाचारनिराकरणं सर्व सौत्रः- न्तिको प्यन्तिकस्थः शुश्रावेव । योगाचारदूपणात् स्वात्मानमुन्मोक्तुं कथञ्चित् वाह्यार्थानभ्युपा- गच्छत् । । न स्पष्टम्प्रत्यक्षयोग्यान् । अतः का Gauri Gurga ३gGhip इति । प्रत्य- क्षतो दुरधिगमाननुमानतोऽयगन्तुं गचेपयति । १०३ बांG&१३ (२) & ग्रन्य केल- अज्ञान- माथित्य कापट्यं कुर्वतः । बाह्यपदार्थ प्रत्यक्षत्वानभ्युपगमः अज्ञानकृत्यम् । प्रत्यक्षतः क्वचिदर्थेषु व्याप्तिग्रहाभावे अनुमानस्याप्यसम्भवेन तत्सम्भवाभिधानं कापट्यकार्यमिति भावः । Gamp &&- एतन्नाम च पुरा निरुक्तम् । anml &D & - वर्णनम् । एतेनैतन्मतस्या मदर्थारोपमूलत्वं कन्यादाविवास्तीति ध्वनितम् । २३३ urgi for- चिरादुपहतान्धकूपः । पूर्व “&lmi Qur Ghip” इत्युक्तदुरधिगमार्थान्वेषणस्थानत्वरूपसाधर्म्यान्यया- दयमेव समुचितो दृष्टान्त इत्यभिसन्धिः । न केवलमत्राभिलषितार्थानप्तिमात्रं अपि तु अधिक- वरानर्थावाप्तिरपीति सूच्यते “unjism” इति उपहतत्वोक्त्या । अन्तः पतितैः स्पृष्टभात्रा भित्तयः शिथिलितपूर्वाः शिरसि हि तत्र पतन्ति । @ L QuityaGo इति । इत्यदृतिं श्रुत्वा युध्वा च बौद्धभक्ता अपि सन्तः जनास्तन्नत परिहासात् सहसा जङ्घाजवं यथा दर्शयिष्यन्ति तथा श्रम इत्यर्थः । अत्र “पृष्टोपि नवदेदर्थं गुह्यं सिद्धान्तमेव चे” ति निषेधे जाग्रत्यपि जगदाचार्या इमे परानर्थासहिष्णुतया परमहितं स्वयमेवोद्घाटयन्ति सर्वेषां श्रेयसे । “नियुक्तो वा ऽनियुक्तो वा धर्म वक्तुमिहार्हसी” त्यपि हि श्रूयते इति भावः ।
श्रीमते लक्ष्मीर्गुसिंहबाप्रह्मणे नम श्रीमते रामानुजाय नम: श्रीमते लेगान्दगुरवे नम: श्री परमदबङ्गत्तिल् सौत्रान्तिकमदबङ्गादिगारम्-९ (पासुरत्तिऩ् करुत्तु) ऎप्पॊरुळुम् इल्लै ऎऩ्ऱुम् अऱिवॊऩ्ऱुमे उण्डॆऩ्- तुम् कॊण्ड पॊय्यऩ् योगासारऩै विसारित्तु विलक्कियबिऩ्, प्रत्यक्षगल्लाद पॊरुट्कळै अदुमाऩत्ताल् तेडियलैगिऩ्ऱ, मरुळ् मिगुन्द, सूगऩ् सॆऩत्तिरान्दिग- ऩुडैय मदम् इरुक्कुम् वण्णत्तै ओर् इरुळ् कविन्द पाऴुङ्गिणऱ्ऱुक्कॊप्पिट्टु ऎल्लॊगुम् इदऴ्र्दोड इयम्बुवोम्,सौवान्तिकमतभङ्गाधिकारः मुऩ् पिळ् प्रगाणङ्गळिऩ् तॊडर्बुम् - प्रदिज्ञैयुम् १०५ वाह्यार्थBivibo bp योगाचारा सर्वलोकपरिहासविषय up। a। G, पाह्यार्थ ॐ नङ्ग- वाह्यार्थवंल– CLCBGumr LG " प्रत्यक्ष - ॥ nip झानाकारGun Cpnpmpm- Gopi Ga G वाह्यार्थ अनुमिCom॥” न सौमान्तिक निरस m। निगसार्थ सौत्रान्तिकमतमनुवदन्, तस्य योगाचाराद्यो विशेषस्तमाह सङ्गतिस्पाष्टचाय- । । बाह्यार्थ इति । “योगाचारो जगदपत्रपती” ति प्रसिद्धं हीत्यर्थः । न्योग चारा इति द्वितीयार्थकर्मत्वस्य इत्यत्र दर्शनक्रियायामन्त्रयः । सर्वलोकपरिहासेति । " यदस्तयतत्त्वं तत् बहिर्वदवभासत” इति तदुक्तिमुपादाय “बाह्यपदार्थाभावे बहिर्वदित्युपमानोक्तेरयुक्तेः । न हि। सुमित्रो बन्ध्यासुतवदवभासत इति प्रेक्षावानाचक्षीतेति हि प्रामाणिकाः परिहसन्तीति भावः । एतद्दोपोद्धिधीर्षया सौत्रान्तिकेन कृतं प्रतिविधानमाह- बाह्यार्थ इति । एतेनाक्षेपस्मङ्गतिः सूच्यते । ९६GuQJILG - तथा प्रसिद्धिमुत्पाद्य । तथा च बाह्यार्थसद्भावोस्य प्रतिज्ञामात्रमेवेति भावः । व्यक्तीभविष्यतीदमुपरिष्टात् । इदानीमपि वाह्यार्थासिद्धिहेतुं ईपत्सूचयन्निवाह- अ प्रत्यक्ष इति । अत्र प्रत्यक्ष nir इत्येव पाठो दृश्यते । तदा अपिना समुच्चेयं चिन्त्यम् । चाह्मार्थानां क्षणिकत्वात्, प्रथमं स्ययमुत्पद्य, अथेन्द्रियैस्संयुज्य, पश्चात्प्रत्यक्षभावं प्राप्तुं तेपां तावत्कालमनवस्थानान्नप्रत्यक्षत्वं तेपामित्याशयः । तर्हि “अयं नीलः पीत इत्यादिलौकिकप्रत्यक्षं निर्विपयमा पद्येतेत्यत्राह - ज्ञानाकारGD इति । तथा च बालादिभिज्ञान्न स्वाकारार्पणात् तन्मूलका ज्ञानगता नीलाद्याकारा एव तथा भासन्ते । न त्वर्थाकारा नीलादय इत्यर्थः । कथं पुनर्बाह्या अर्धास्सन्तीति वयं जानीण इत्यत्राह m।har इति । ज्ञाना- कारान् हेतुकृत्येत्यर्थः । अत्तेयं तेषां मतपरिपाटी परिभाषा च- बाह्यार्थानामभावे ज्ञाने नील- पीताद्याकारभानं न सेत्स्यति । न च वासनायाज्ञानातिरिक्तायास्तस्वीकारात् तया तदुपपद्यता- मिति वाच्यम् । तस्यास्सर्वाकारसाधारण्येन कदाचिन्नीलाकारः अन्यदाऽन्याकार इति कादाचित्क- तद्भाननियामकत्वायोगात् । तदुक्तं सर्वसिद्धान्तसङ्ग्रहे विज्ञानवादिनये वासना नाम एकसन्तान- बर्तिनामालयविज्ञानानां तत्तत्प्रवृत्तिजननशक्तिः । तस्याश्च स्वकार्योत्पादं प्रत्याभिमुख्यं परिपाकः । तस्य च प्रत्ययः- (कारणं-) स्वचन्तानवतीं पूर्वः क्षणः कभी क्रियते । सन्तानान्तरनिबन्धनत्वा-
पुऱप्पॊरुट्कळ् इल्लै ऎऩ्ऱ योगासासऩ्, ऎल्लोरुम् पर्हसिक्क निऱ्कुम् निलै कण्डु। अववरिल् तऩक्कु वासि? काऩ्ऱ, पुऱप्पॊरुळ् उण्डु ऎऩ्ऱु ऒरु पेरै एऱ्पडुत्ति ‘‘आऩाल् अदु काणलागाददु- ज्ञाऩत्तिल् तोऱ्ऱिऩ अदऩ् वडिवु कॊण्डु अदै ऊहित्तऱिगिऱोम्। (कण्णाडियिल् निऴल् कण्डु पिऩ्बुऱत्ते निऱ्पलऩै उणर्वदुबोल्) ऎऩ्ऩुम् सॆळत्तिरान्दिगऩै सोदिक्किऱोमिक्कु। १६६ देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभ पुऱप्पॊरुळ् उण्डॆऩ्ऱु ऒरुबुऱम् सॊल्लि मऱुबुऱत्तिल् मऱुप्पदु। अवस्तु कं Gam - यां चाह्यार्थ : Gan । अवयव सङ्घातः । नङ्गीकारात् । ततथ प्रवृत्तिज्ञानजननालय विज्ञानवर्तिवासना परिपाकं प्रति सर्वेप्यालय विज्ञानवर्तिनः क्षणास्सम्मर्धा एवेति वक्तव्यम् । न चेत्कोपि न समर्थस्स्यात् । आलय विज्ञानसन्तानवृत्तित्वा- विशेषात् । सर्वे समर्था इति पक्षे कार्यक्षे रानुपपत्तिः । ततश्च कादाचित्कत्वनिर्वाहाय शब्दस्पर्श- रूपरसगन्धविपनाः सुखादिविपयाप्पड पि प्रत्ययाश्चतुरः प्रत्ययान् प्रति उत्पद्यन्त इति चतुरेणा- निच्छताप्यच्छपतिना स्वानुभवमनाच्छाद्य परिच्छेत्तव्यम् । ते च चत्वारः प्रत्ययाः प्रसिद्धाः आलम्बन, समनन्तर, सहकार्यधिपतिरूपाः । तत्र ज्ञानपदवचेतनीयम्य नीलाद्यवभासस्य चित्तस्य नीलालम्बनप्रत्ययात् नीलाकारता भवति । समनन्तरप्रत्ययात्प्राचीन ज्ञानात् बोधरूपता । सह- कारिप्रत्ययात् आलोकात् चक्षुपोऽधिपतिप्रत्ययात् विषयग्रहणप्रतिनियमः । उदितस्य ज्ञानस्य च रसादिसाधारण्यप्राप्तेर्नियामकं चक्षुः अधिपतिर्भवितुमर्हति । लोके नियामकस्याधिपतित्योपलम्भात् । एवं चैतात्मकानां सुखादीनां अवभासेपि चत्वारि कारणानि द्रष्टव्यानि इति । बाह्यार्थॐॐ- रूपरसगन्धस्पर्शाद्यात्मकचतुर्विधपरमाण्वभिन्नपदार्थान् । धर्मधर्मिभेदभङ्गादेतन्मते स्पर्शाद्यात्मकत्वं परमाणूनाम् । आकाशस्य परमाणुषु कल्पितत्वेन स्वरूपत एवानङ्गीकारात्, लोके चतुर्विधपरमाणु- परिशेषः । जैनानां परमाणच एकरूपाः । सौत्रान्तिकमा पिकशेषिकानान्तु ते चतुर्विधाः । अत एव वेदान्तसूत्रकारः वैभाषिकविनाशानन्तरं जैनजयात्पूर्व वैशेषिकसाम्यस्यैपुसत्त्वात् एपामेव प्रत्याख्यानं ख्यापयामास । वैशेषिक सौत्रान्तिकयोः परमाण्यनुमेयत्वसाम्येपि अनुमानप्रक्रिया परं भिद्यते । वैशेषिकःस चक्ष्यमाणत्वात् एव परमाण्यात्मक वाह्यार्थानुमानप्रयोगमा हेदानीं अनु- मि इति । सर्वदर्शनसङ्ग्रह - “ये यस्मिन् सत्येव कादाचित्काः, ते सर्वे, तदतिरिक्तसापेक्षाः । यथा वा अविवक्षति अजिगमिपति मयि चचनगमनप्रतिभासाः चित्रक्षुजिगमिपुपुरुषान्तर- सन्तानस पेक्षाः, तथा चिचादाध्यासिताः प्रवृत्तिप्रत्ययाः सत्यप्पालयविज्ञाने कदाचिदेव नीला- द्युल्लेखिन इति तथोल्लेखे वाह्यार्थमापेक्षा इति अनुमानप्रयोगो दर्शितः । तथा च वृद्धवचनं- “र्थेन घटयत्येनां न हि मुक्त्वाऽर्थरूपताम् । तसात्प्रमेयाधिगतेः प्रमाणं मेयरूपते " ति । अर्थरूपतां अर्थाकारत्वं, मुक्त्वा बिना, एनां बुद्धिं नान घटयति । अर्थ इति शेषः । तस्मात् प्रमेयाधिगतेः मेयरूपता - अर्थाकारत्वं प्रमाणं इति तदर्थः ॥ १ पूर्व “बाह्यतस् GLgy CuonlLG” इत्यत्रोक्तरीत्या अस्य वाह्यार्थभ्युप- गमप्रकारस्तच्छून्यत्व एवं पर्यवसतीति दर्शयितुं क्रमेणैकैकररित्यागं तत्कृतं प्रपञ्चयति- सौवान्तिकमतभङ्गाधिकारः १०७ पी। परमाणु की सावयवत्यादिवोद्यभय निरंशक Gan । वाह्यार्थ इति । अवयवसङ्घात इति । एतन्मतेपि अत्रयवातिक्तावयवी नेष्ट इति अवयव। सङ्घातशब्देन व्यवहारः । कोशेपु " अवय दिसङ्घाते” ति पाठो दृश्यते । स च न स्वरसः अवयवि- पद, सङ्घातपदयोः पक्षभेदेन प्रयोक्तव्ययोस्सहप्रयोगायोगात् । सोपि च सङ्घातो न पारमार्थिक इत्याह- अचस्तुäaGarg का इति । अर्थक्रियाकारित्वं वस्तुत्वं तदभावादवस्तुत्व- मित्यर्थः सङ्घातस्यातिरिक्तत्वे गोरश्व इवावयवेभ्यः स पृथगुपलभ्येत । न हि तथालोकोपलम्भः । अनतिरिक्तत्वे, अवयवमात्रपरिशेष इति समीहितसिद्धिरिति भावः । तदुक्तं शास्त्रदीपिकायां जातिखण्डनप्रसङ्गे चौद्धमतोपन्यासवशात्- “पृथक्त्वे, व्यक्तितो जातिर्दृश्येत पृथगेव सा । अभेदे व्यक्तिमात्रं स्यात् द्वेधा चेन्न विरोधतः । न याति न च तत्रास्ति (सीत् ) नास्ति पश्चानचांशत् ॥ जहाति पूर्वं नाधारमहो व्यसनसन्ततिः ॥ एते नावयचि द्रव्यं प्रत्यूढम् । तस्याप्यवयवभेदादि- विकल्पाक्ष नत्वात् । स्थूल।वभासस्तु सञ्चितानेकरूपादिपरमाणुवशादेव केशोडवावभासवत् उप- पनो नावयविकल्पनायालम् । ॥। ततोऽनेनापि भिन्नेन वाऽभिन्नेन वा भवितव्यम् । न च द्वेधापि सम्भवति । तस्मादवस्तु इति । केशोण्डुकशब्दश्च - यथा चिरकालीनाध्ययनादिखिन्नस्यो- स्थितस्य नीललोहितगुणविशिष्टः केशोण्डुकाख्यः काश्विन्नयनाग्रे स्फुरति । अथवा करसम्मृदित- लोचनरश्मिषु येऽयं केश पिण्डावस्था स केशोण्डुक इति व्याख्यातः । तदिदं विवल्प्य दृपणं अब- यत्रातिरिक्तसङ्घाताभ्युपगन्तुरपि समानमिति तद्धृदयम् । abhor इति । सङ्घातनिराकरणं तस्य नोचितं, अथाप्यपरामृश्यैव तं निराचकारेति भावः । तथा हि- सङ्घातो नादावयवगतोवस्था- विशेषस्तद्धर्मभृतस्तदतिरिक्त एव । अवयववत् स्वतन्त्र पृथक् द्रव्यत्वानभ्युपगमात् गवाश्वयोरिव न स्फुटं पृथक्ग्रहणम् । अन्यथा सङ्घातस्यावस्तुत्वे तेन मिथ्यारजतादिनेत्र ज्ञाने स्वाकारसमर्पणा योग- इति । ननु अत्रयत्रातिरिक्तमङ्घातस्यावस्तुत्वे वस्तुभूतानां अवयवानां च परमाणुपरिशेषात् ते यदि सांशाः, तदा तेपामपि सङ्घातात्मकतयाऽवस्तुत्वं आपतेदेवेत्याह- परमा इति । सावयवत्वादिचोद्य भय ॐ Go इति । सावयवत्वे सङ्घातात्मकत्वेनावस्तुन्वं, तस्याप्यवयवस्य सावयवत्वेऽनवस्था, अन्तेऽवस्तुत्वेना भावपरिशेषः इत्यादिचोद्यपरिहारार्थमित्यर्थः । मृले आदि- पदग्राह्यमप्येतदेव । न तु निरवयवत्वम् । तथासति सावयवत्वनिरवयवत्वविकल्पभयेनेत्यर्थ- स्स्यात् । स च न समञ्जसो भविष्यति कोटिद्वयविकल्प भये सति तथा विकल्पयितुमशचच- इवऩ् पुऱप्पॊरुळ् उण्डॆऩ्ऱु कॊण्डबोदिलुम्, (कऴुदै?तय्न्दु कट्टॆ ऱुम्बाऩ कदैबोल्) अणुक्कुळिबल्गळै अवस्तुक्कळ् ऎऩ्ऱु तळ्ळि अणुक्कळै पट्टिल् अङ्गीगरित्तु अवैगळुग अंसबेदमऱ्ऱवै ऎऩ्ऱाऩ्। • १६८ देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभने कृत्स्नैकदेशविकल्प परमाणु संयोग विकल्पमात्रसिद्ध- Gosing sor। for स्वलक्षणस्वनावविशेष pnGo opp अन्योन्यसंयोगभ्रम up संयुक्त- तृतीयकोटिपरिग्रहस्यैव न्याय्यत्वात् । अव सावयवत्वाधुत्तरोत्तरदोपपरिहाराय निरवयवत्वस्यैव कक्षीकृतत्वात् । एवमनेन सौत्रान्तिकेन परमाणूनां निरंशत्यमङ्गीकृतं तन्नयुक्तमिति स्वयं मन्य- • मान इवाहाचार्य:- निरंश का गLI इति । अयमाशयः तेषां निरंशत्वे आकार- योगो न भवति । • राति च तस्मिन् आकारवतो दशदिक् सम्बन्धावश्यम्भावात् सांशत्वमेव । न निरंशत्त्रम् । एतद्भिया परमाणत्रो निराकारा एवेति स्वीक्रियते चेत्, कथं तैर्ज्ञाने स्वाकारसमर्पणं, तदभावे कथं वा, तेन परमाण्यात्मकबाह्यार्थानुमानमिति । । नन्वेवं परमारणूनां निरंशत्वे तेपां मिथः संयोगः कथमुपपद्यताम् ? तस्यांशभेदापेक्षितय । तदभावे तदभावःपातादित्यत्राह- कृत्स्नैकदेशविकल्प १०० इति । निरंशत्वेन कृत्लैक- देशपर्यनुयोगायोग्येत्यर्थः । “पट्कोण (केन) युगपद्योगात्परमाणोप्पडंशता । पण्णां समानदेशत्वे पिण्ड़स्स्वादणुमात्रक” इत्युक्तरीत्या, किं परमाणुः परमाण्वन्तरेण कृत्स्स्रशः- अंशभेदमनपेक्ष्य संयुज्यने, अर्थकदेशेन । पूर्वत्र तयोस्संयोगस्य समानदेशत्वात् प्रथिनोऽनुपपत्त्या तदारब्धः पिण्डः अणुनानं स्यात् । उत्तरत्र परमाण। स्सांशत्यमिति विकल्प्य दूपणभयात्, तत्परिहर्तुं परमाणूनां संयोगमेव प्रत्यवेधत् । यं निमित्तीकृत्य विकल्पः प्राप्त इति भावः । तर्हि तेपां संयोगोपलब्धेः का गतिरित्यत्राद्द- विकल्पमात्र सिद्धयं इति । तदुचतं- " असिद्ध: क्षणभङ्गेन संयोगस्स्यात्सहेतुकः । स्याच्चाविरळदेदास्योत्पच्या वा, सिद्धिरन्यथा ॥ तसात्संयोगसम्बन्धो विकल्प इति ते विदुः " इति । संयोगस्य सहेतुकन्तया परमारएनां च क्षणभङ्गुरत्वात् संयोगकारणकालाप्राप्तथा तेपां संयोगोऽसिद्धः । परमाणू नाम विरळदेशोत्पत्यङ्गीकारेण, या संयोगोऽन्यथासिद्ध इति सर्वथा तेपां संयोगोपलम्भो विकल्पः- भ्रम एवेत्यर्थः । एषां मते प्रत्यक्षं द्विविधं निर्विकल्पकं विकल्पचेति । तत्र “कल्पनापोढमभ्रान्तं प्रत्यक्षं निर्विकल्पकम् । विकल्पोऽचत्तु निर्भासादसंवादादुपप्लव” इति तयोर्विशेषः । कल्पनापोढं- आरोपरहितम् । अभ्रान्तं- प्रमाणम् । वस्तुनिर्भासः- अर्थजन्यत्वमर्थ - विपयकत्वश्च । विकल्पे ते, नस्त इत्यवस्तुनिर्भासत्वं तस्य । असंवाद :- बाधः । उपप्लवः- भ्रमः । तदुक्तं- “शब्दज्ञानानुपाती वस्तुशून्यो विकल्प इति । एवं परमाणुपु संयोगभ्रममुक्त्या, तदधीनं संयुक्तव्यवहारं दर्शयति- Jo लक्षणग्वभावविशेषेति । बौद्धमते स्वलक्षणशब्दार्थो बहुधाभवति । अवैगळुळ् ऒऩ्ऱुक्कॊऩ्ऱु सेर्त्तिगॊळ्वदाऩाल् ‘मुऴुवदुम् मऱ्ऱुडऩ् सेर्वदा? ऒरुबुऱत्तिऩाल् मट्टुम् सेर्वदा” ऎऩ्ऱ केळ्वि ऎऴुमागैयाल् इरण्डिऱ्कुम् सौनान्तिकमतभङ्गाधिकारः • १६९ व्यवहारला। परिच्छिनाला अणुतुकं घटादिकंun Gov पाचं GaminG Eauray, शर्व Galni C आकश : GunGov। सर्वगत- नाक प्रसङ्गिकं पार्टी संयोगna GunGomato - कण्ठ परिचारक परमाणु कङ्क के ५ पहमाणुत्व पारमार्थिकधर्म- अन्न “अभिन्न देशकालं यत्तत्स्वलणमुच्यते” “प्रत्यक्षवेद्यं यद्वस्तु विशेपस्तत्स्वलक्षणं” इत्याद्युक्त- रीत्या नैरन्तर्याख्यप्रत्यक्षप्रतिपन्न वस्तुस्वभावेत्यर्थः । परमाणोः परमाण्वन्तरेणाभिन्नदेशकालत्य तयोनैरन्तर्यम् । एवञ्च प्रत्यक्षतः तदाख्यदोषविशेषेण तेषु संयोगभ्रमोदयात् तदायत्तस्संयुक्तत्व- व्यवहार इत्याशयः । अल “संयुक्त व्यवहार ॐ ॐग बनाएं” इति एकवाक्यतया पाठी दृश्यते । तथासति “ari” इत्यस्यान्तेऽतिव्यवहितेन “॥। धातुभ्रम न Gी” १ । इत्यत्रं कथञ्चिदन्त्रयो भाव्यः । तदपेक्षयानैव “॥ बानुकिङ्ग बजाजी " इति वाक्यसमाप्ति- र्युक्ता । ननु परमाणुत्वं हि परिच्छिनत्वम् । तथा च परमाणूनां तथात्वादेव घटादिवत्पार्श- भेदोवश्यं भावी । अन्यथाऽऽकाशवत्तेषां प्रत्येकमपरिच्छिन्नन्वतः सर्वगतत्वापातात् । तथा च पार्श्वमेव भाग इति तेपां सभागत्वेन संयोगोपि ग्रामोशीति सोयं घट्टकुट्यां प्रभानन्याय इत्या- शङ्कते - परिच्छिना “इति” बनी शक्ति इत्यन्तेन । आकाश Gun ३०० सर्व- गतको कुना इति । पार्श्वाभावे परमाणू नामपरिच्छिन्नत्वेनाकाशवद्विभुत्वं स्यादिति अणुविभुभेद एव विलुप्येतेत्यर्थः । अत्राकाशस्य दृष्टान्तीकरणं तदाख्यभावरूपविशुद्रव्यान्तराभ्युपगन्तृनयेन । वस्तुतस्तदेव नास्त्यस्मिन् मत इति समाधारयते । अत्र बौद्धेष्वेव केचिदेवं परिहरन्ति परिच्छिनत्वं हि सामान्यतः परिमाणचत्त्वं तन्न पार्श्वसद्भावप्रयोजकम् । आकाशादिषु परममहत्सु व्यभिचारात् । किन्तु हस्वत्वदीये परिमाणविशेषरूपे यत्र तत्र पार्श्वमिति स्थितिः । परिच्छेो हि परिमाण- सामान्यम् । तच्च चतुर्था - अणु महत् दीर्घं ह्रस्वं चेति । तस्मात्सर्वेपमे परिच्छिन्ना एव । पावलं हि ततोऽन्यत् मध्यमपरिमाणत्रतोदर्थहखयोरेव । तदुक्तं- “परमाणुरणुर्ज्ञेषः, “विशुद्रव्याणि परममहान्तीति विनिर्णयः । परमाणौ विभौ चापि पार्श्वनास्तीति सौगत” इति । एवं स्थितेपि परिहारान्तरे, सौत्रान्तिकः परमाणूनां परिच्छिनत्वमनङ्गीकृत्यैव परि- हरतीत्याह - २३ परिहार [१६] इति । अस्य चाग्रे “॥। भ्रम Googi Garals” इत्यनेना- समादानम् कूऱ वियलादॆऩ्ऱु पयन्दु अऩैगट्कु सम्योगम् ऎऩ्ऱ सेर्त्तिये कूडा- तॆऩ्ऱाळ्। आयिऩुम् उलगोर् अवैगळुळ् ऒऩ्ऱुक्कॊऩ्ऱु सम्योगम् पिऱन्दुळ्ळ- तागप्रमित्तु व्यवहरिप्पर्, मऱ्ऱुम् परमाणुक्कळुक्कु पक्कङ्गळ् कॊण्डाल् सम्योग मुम् वरुम्। अवैयिल्लै ऎऩ्ऩिल् परमाणु ऒव्वॊऩ्ऱुम् आगायर्बोल्” ऎङ्गुऴळदाग वेण्डुम् ऎऩ्ऱु मेलुम् केट्टुक्कोण्डु- ़ १७० देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतमने Gov। इयत्ते १६ भ्रान्तिसिद्धपरमाणुकलाप परिच्छेद - no- माकाशधातु अन विशत्तिमात्रा- वस्तुभूत ६ m। gue कलापक इप्पडि कण्ड न्वयः । परमाणुः- द्व्यणुकं स्यादणुहू स्वमित्युक्त स्वत्वा समानाधिकरणाणुत्ववान् । परमाणुत्व- GuDsi D३ पारमार्थिकधर्म, १६०२० इति । परमाणुत्यस परिच्छिन्नत्वरूपतया पूर्वोक्तयुक्तेः पर- माणूनां परमार्थतः तदङ्गीकारायोगादित्यर्थः । तदप्युक्तं- परमाणौ विभौ चापि मानं नास्तीति केचनेति । ननु। “एकदेशे स्थितस्य देशान्तरेऽसत्त्वं परिमाणं, तद्वन्त्येव सर्वाणि द्रव्याणी” ति सौगतैरङ्गीकारात्, परमाणौ परमाणुत्वानङ्गीकारायोग इत्यत्राह - भ्रान्तिसिद्धपरमाणुकलाप- &aiGoo इति । कलाप:- पुखीभावः । क्षणभङ्गरेषु परमाणुपु विशिष्टस्थिरविषयविकल्पमात्र सिद्ध- तया, पुञ्जीभावहेतुभूतसंयोगाद्यभावेन वा परमाणुकलापानां भ्रान्तिसिद्धत्वम् । वैभागिकः, परमाणूनां पुञ्जदशां परमार्थतर स्वीकृत्य तत्र तेषां प्रत्यक्षत्वं कक्षीचक्रे । अयश्च तेषां तस्या भ्रान्ति- सिद्धत्वं, तदानीमपि अनुमेयत्वं चेति भिदा धोद्धव्या । इयत्ते rm परिच्छेद Quasirgi इति । इयत्ता परिच्छेदी सङ्ख्यापरिमाणरूपौ चा, परिच्छिन्नत्व तथाव्यवहारविपयत्वरूपौवा इति तयोः भेदेन निर्देशोपत्तिः । तदुक्तम्- “परमाणु कलापेषु भ्रान्ति सिद्वेषु कन्पते । इयत्ता च परिच्छित्तिः इति । अथापि परिच्छित्तिरस्तु पारमार्थिकीत्यत्राह- अक्षका आकाशधातु इति । साप्याकाशधातुर्द्रष्टव्येत्यर्थः । अत्र " आकाशधातु " इत्यप्यस्ति पाठः । चैौद्वानां हीयं परिभाषा - पृथिव्यादिभृतपञ्चकं ऋतुसहितं विज्ञानसहितं वा धातुपट्कम् । तत्राकाशधातु- रितरपदार्थानामनावरणकृत्यं करोतीति । अस्त्वाकाशरूपत्वं कथमेतावतापि परिच्छित्तेरपारमार्थ्य- सिद्धिरित्यत्राह aaji विज्ञप्तिमात्रा इति । आकाशस्यावरणाभावमात्रत्वेन तुच्छत्वा- दिति भावः । एवं च परमाणून परिच्छेदस्य परिमाणस्य परितो मानरूपतया, तस्याश्च परितः पदार्थान्तरकृतावरणाभाव एव पर्यवसानमिति परिच्छेदः आवरणाभावरूपाकाशधातुरेवेत्यभि- प्रायः । तथा च- “बौद्धास्तुच्छामणूनामभिदधति परिच्छित्तिमाकाशधातु " मित्यत्र सर्वार्थसिद्धिः - “बौद्धाः खलु परिमितेराकाशधातुरूपत्चात् आकाशस्य तुच्छत्वात् अणूनां परिमिति तुच्छामभि- दधति । आकाशं चाभावरूपतया तुच्छमेव । ॥। परिमाणं हि परितो मानमित्यभिधीयत इति । तथा च परमाणुपरिमाणस्य तुच्छतां निगमयति- goun इति । परमाणुकलापेषु विकल्प- अदऱ्कुत् तामे समदाऩमुम् सॊल्लुवर्गळ्। ऎङ्गळे ऎऩिल् -परमाणुक्कळ् उण्मैयिले परमाणुच्ळेयर्, अदऩाल् अवैगट्कु पक्कबेदङ्गळ् इल्लै अप्पडि अवै आळवाट्कु इरुप्पदाय् ईमक्कुत्तोऱ्ऱुवदुम् वॆऱुम् कऱ्पऩैये। ऒव्वॊरु पॊरुळुक्कुम् पक्कवाट्टाय् निऱ्पदुम् आगायमे। अदुवुम् वॆट्टवॆळियाऩ पॊय् आकाशधातु परमाणु मेयlost mali, परमाणु की मॆऩ्ऱुम् सॊऩ्ऩाऩ्। सौवान्तिकमतभङ्गाधिकारः १ १७१ कल्पितं क्षणिकपरमाणुमानरूपनाह्यार्थ अनु- संयोगभ्रम, कलापभ्रम mb, परिच्छेदरूपाकादाधातु- पुऱप्पॊरुट्कळ् वॆऱुम् अनुमेयङ्गळे ऎऩ्ऱदु सेरादु @poopi Gani वैभाषिक Ganovoup परमाणुपुजप्रत्यक्ष प्रत्यक्षसिद्धा भावरूपाकाशधातुपरिवृतत्वं तदेकदेशपरमाणुष्वपिकल्पयाम इत्यर्थः । एवं पूर्व “@air बाह्यार्थ GarnLLॐ&gyi” इत्यादिनोक्त पर्थजातं प्रतिपत्तॄणां प्रतिपत्तिसौकर्याय सङ्कलय्य प्रदर्शयति- क्षणिक परमाण्विति । परमाणु की ३० संयोगभ्रम Gundir mi इति । एतेन माध्यमिक- योगाचारादिचन्नायं निरधिष्ठानभ्रान्तिवादीति सूच्यते । परमाण्वधिष्ठानकत्वोक्तेः । “अथ कंश्चि- ब्राह्यार्थवादिभिस्सौगतैरुक्तां निरधिष्ठानख्यातिमन्त्राख्याती " ति सर्वार्थसिद्धिमुक्त्या वाह्यार्थ - सत्यत्ववादिभिरपि निरधिष्ठानभ्रमाङ्गीकारसूचनात् । अत्रा " काशधातुभ्रम ना” इत्यन “Garilin’ इति पदेन भाव्यम् । वाक्यसमाप्तेरावश्यकत्वात् । मूले सर्वत्र ‘॥। भ्रम @arjampi।Garci! (@byf। palm " इति उपरितनवाक्यैकता प्रतीयते । तथाचचेतन्ययोऽभिपतः तदानीं पूर्वं “वाह्यार्थ अनुमेय Gird” इत्यत्रैव “॥। अनुमेय Gii” इति वाक्यं समापनीयम् । एवं वदतस्सौत्रान्तिकस्य वाह्यार्थानुमेयत्वसिद्धान्तो न जाघटीतीत्याह- Daimp Garapali इति । ममाणुषु संयोगभ्रमः कलापभ्रम इत्याद्यङ्गीकुर्वत इत्यर्थः । वैभापि- कला Gap इति । ते च वदन्ति “यथा न्याययते नानादिकप्रभवशब्दमूलकशब्दपर- म्पराजननेन क्रमेण बहूनां शब्दानां मेळने सति कोलाहलप्रत्ययः, एवं बहूनां परमाणूनां तथा पुञ्जीभावे सति भूभूधरादिप्रत्ययः । दृष्टं कैकस्य केशस्य दूरे दृश्यत्वाभावेपि बहूनां केशानां कचर्यादिरूपेण पुञ्जदशायां दृश्यत्वम् । न चादृश्यानां समुदायस्यादृश्यत्वनियमः । तत्समुदाय स्य अप्रयोजकत्वात् । एकैकस्य तन्तोस्स्यन्दनाकर्षणशक्त्यभावेपि तदाकर्षण शक्तिवत् एकैकपरमाणोरद्दश्यत्वेपि तत्समुदायम्य दृश्यत्वोपपत्तेः । तदाहु:- “प्रत्येकं दृश्ययोग्यत्वेप्यणूनां दृश्यता भवेत् । मेळने सति तन्तूनां रथाद्यानुष्टिशक्तिवदि” ति तोऱ्ऱमे। उण्मैयऩ्ऱु। आग इव्विदम् ऒव्वॊऩ्ऱाय् कुऱैत्तुक्कट्टि पायाणुक्कळै मट्टिल् मिच्चम् वैत्तु अवैगळैयुम् अऱिवैक्कॊण्डु इरुप्पदाग अऩुमागम् सॆय्- किऱोम् ऎऩ्ऱुम् अवैगळिल् सप्पोगप्समम् ऎऩ्ऱुम्, अदऩाल् अवैगळिऩ् कूट्टङ्गळ् उणडॆऩ्ऱ तोऱ्ऱऱमऩऱुम्, अवैगट्कुप् पक्कङ्गळिल् आगायमुण्डॆऩ्ऱ ऎण्ण मॆऩ्ऱुम् उलगिल् पलळिद व्यवहारङ्गळ् निगऴ्गिऩ्ऱऩ ऎऩ्ऱु। १७२ opment Gano भविष्यद्विप्रवज्ञान देशिकाश पप्रकाशन्याख्यासहिन्ते परमतभने स्थिरप्रत्यक्ष @gu open so m। चिरविप्रकृष्ठभूत- कारणभूतविषयpni आकारसमर्पण। प्रत्य- क्षार्थ विशेष Go परज्ञान अनुमि& giGunGov प्रत्यक्षज्ञानविशेष pn Cov अर्थविशेषñomg अनुमितं Scom दान्त: GanvQ। सर्वार्थ अनुमेय Gunsi &pa Ganna। इति । पूर्वार्ध- दृशेः अयोग्यत्वेपीति पदार्थान्त्रयः । तथा च परमाणुपु अभिन्नदेशकालत्वरूपस्व- लक्षणस्वभावविशेपवशतः नैरन्तर्यप्रत्यक्षेण संयोगभ्रमाङ्गीकारादेतन्मते परमाणुपुञ्जप्रत्यक्षमन्तरा तदसम्भयेन न बाह्यार्थानुमेयत्वं सिध्यतीति भावः । ननु परमाणूनां क्षणचिलयित्वेन संयोगपूर्वकं पुञ्जी मात्रप्राप्तिपर्यन्तमनवस्थानात् न पुञ्जदशायां प्रत्यक्षमुपपद्यत इत्यत्राह - १०।jpg [aari Garb gi स्थिरप्रत्य। क्षेति । “यस्तुस्थैयं विरुद्धानुपहितविषया साधयेत्प्रत्यभिज्ञे” ति नैयायकान्दिवत् प्रत्यभिज्ञ सिद्धं वस्तुरधैयं चाभ्युपेत्य स्थिरेपु, परमाणुपु संयोगादिभ्रमः कल्पयितुं शक्यः नान्य- थेति भावः । अथ “mp© &LI” इत्युक्तमेव विवरीतुं अर्थानामाकारार्पणेनानुमेयत्वं प्रणुदति- चिरचिप्रकृष्टेति । ज्ञानेषु अव्यहितपूर्ववर्तिना विपयेण स्वाकारार्पणस्येष्टत्वात् तद्व्यावृत्तये चिरविप्रकृष्टेति भूतविशेषणम् । न हि कारणं नाम लोके चिराद्भूत्वा विनष्टं, भविष्यद्वा भवति । अव्यवहितपूर्ववर्तिन एव तत्त्वात् । विषयस्य चालम्बनप्रत्ययस्य त्वन्यते प्रत्यक्षकारणत्वाङ्गीकारा- दित्याशयः । ननु चिरविप्रकृष्टभूतादिविपयस्य ज्ञानकारणत्वानभ्युपगमे ज्ञानग्राह्यत्वमेव तस्य न स्यात् । तदुक्तं - “ज्ञानोत्पत्तिहेतुत्वमेव हि ज्ञानविपयत्वं, स्वाकारसमर्पणेन ज्ञानहेतोरेव ज्ञान- विपयत्वस्वीकारात् इति । तथा चार्थानुमेयत्वसिद्धिरित्यत्राह - प्रत्यक्षार्थविशेपेति । तदप्युक्तं- “घटणिकादिषु कृतेषु । अर्थदर्शनानुमित कर्तृगततन्निर्माणशक्तिज्ञानः पुरुषः अदृष्टपूर्व विचित्र- सन्निवेशं नरेन्द्रभवनमा लोवयावयवचन्निवेशविशेषेण, तस्य कार्यत्वं निश्चित्य तदनीमेव (नष्ट- स्यापि तत्कर्तुस्तदृज्ञानवैचित्र्यमनुमिनोती"ति । तथा च यथा वर्तमानेन प्रत्यक्षविपयार्थेन। तीता- प्रत्यक्ष परज्ञानानुमानं, तथैव विद्यमानेन ज्ञानेन चिरविप्रकृष्टभूतभविप्यद्विपयानुपानमप्युपपद्यत इत्यर्थः । gami Ga११ इति । तन्मते सर्वपामर्थानामनुमेयत्वात् " प्रत्यक्षार्थ विशेषेणे”- । “प्रत्यक्षार्थविशेषेणे”- त्यादिदृष्टान्तस्यैत्रासिद्धया तेन प्रकृतार्थस्य साधनं असिद्धमसिद्धेनेति न्यायकचलितमिति भावः । इप्पडि तत्त्व वर्णऩै सॆय्युमिवऩुक्कु, मेले वैबाषिगळ् सॊल्लप्पोगिऱ- पडियिल् उण्मैयाऩ निमिडनेप् पामाणुक्कळुक्कु प्रत्यक्षम् उण्डॆऩ्ऱे-रैयायि कादिगळ् सॊऩ्ऩबडियिल् स्तिरमाऩ वस्तुक्कळै ऒप्पि अवैगळुक्कु प्रत्यक्षम् उण्डॆऩ्ऱे कॊळ्ळुवदॊऴिय वेऱेयॊरुवऴि किडैयादु। नॆडुनाळ् मुऩ्बु नडन्द अल्लदु वाप्पोगिऱ विषयङ्गळैप्पऱ्ऱिऩ ज्ञागङ्गळिल् विषयमाय् तोऱ्ऱुम् सौक्षान्तिकमतभङ्गाधिकारः आगासम् तुच्चमाऩ पॊरुळ् ऎऩ्ऱदुवुम् तवऱु। १७३ आकाशप्रतीति यन्त्र आकाश Gooor G सत्यपदार्थ mp अनुमि- कङ्क, नङ्गल तुच्छ Cop अनुपपन्न। प्रतीतितुल्यत्व तु •
युक्तिunGoo अथैतदङ्गीकृतमाकाशतुच्छत्वं प्रसङ्गात् सञ्छिनत्ति- g इति । ज्ञानाङ्कारेणा- र्थान् सध्यान् स्वीकुर्धत इत्यर्थः । आकाशप्रतीतिः- नीलं नभ इत्यादिचाक्षुपप्रत्यक्षम् । सत्य- पदार्थ, इति । कादाचित्कनीला दिज्ञानभानेनेवाकाशाकारकादाचित्कप्रतीत्यापि नीलादि- तुल्यमाकाशोपि सत्यस्सिद्धचेदित्यर्थः । ♚ तुच्छ लीग इति । तदुक्तं निरोधद्वय- माकाशञ्च त्रयमप्येतन्निरुपाख्यमवस्तु नित्यञ्चेति । निरोधद्वयं प्रतिसङ्ख्याऽप्रतिसङ्ख्य निरोधौ । अनुपपन्न ॥ इति । तथा च शङ्करभाष्यम् “सौगतसमये हि - पृथिवी भगवन्! किंसन्निश्रयेत्यस्मिन् प्रश्नप्रतिवचनप्रवाहे पृथिव्यादीनामन्ते “वायुः किंसन्निश्रय” इत्यस्य प्रश्नस्य प्रतिवचनं भवति वायुराकाशसनिश्रय इति तेपशमागमात् आकाशस्यावस्तुत्वमसमञ्जसं भवतीति । " किं सम्यङनिथ- यः “- आश्रयो यस्य स इति किम्मन्निश्रयः । अवस्तुनः शशविषाणस्याश्रयत्वाभावादित्यर्थ इति तत्र रत्नप्रभा । अब “॥। अनुमिaonlgia इति निर्देशेन सिद्धान्तिन आकाशानु- मानं नेष्टमिति सूच्यते । तथा च तत्त्वमुक्ताकलाप:- " शब्दस्याधारभूतं कथमपि गगनं शक्यते नानुम्प्रतुं स्वेच्छातः पारिशेष्यक्रम इह कथितोऽतिप्रसङ्गादिदुस्थः । निष्क्रान्त्यादेर्न तद्धीस्सति नभसि यतो नास्ति। कुड्यादिकेऽसौ रोधस्त्वावारकैश्चेत्तदभवनवशात् निष्क्रमादिश्च सिध्येदिति । अत एव “आकाशे चाविशेादित्यत्र " ॥ पञ्चीकरणेन रूपवच्चात् चाक्षुषत्वेप्य विरोध इति भाप्यप्रतीकमुपादाय “अनेनानुमेयत्वमप्यनुमतमिति गम्यते इति श्रुतप्रकाशिकाचार्योक्तमपि अन्वारुह्यवाद इति भाव्यम् । अनेन- चाक्षुपत्वेपीत्यपिकारेण । तत एव च तेपामुत्तरपङ्क्तौ- यद्वा चाक्षुपमेव, तथापि तत्प्रयुक्तविरोधो नास्तीत्यर्थ इति भाववर्णनमुपपद्यते । ननु न प्रतीति- मात्रं वस्तुसाधकं, “एप वन्ध्यासुतो याती” त्यादिप्रतीत्या तत्सिध्यापातात् । किन्तु अवाचिता सा । तथा चाकाशप्रतीनेयक्तिक वाघग्रस्तत्वानाकाशसिद्धिरित्यत्राह - प्रतीतितुम्यत्वेति । नीलादि- प्रतीत्यविशिष्टत्वेत्यर्थः । युक्तिurGo इति । आकाशस्त्वावरणाभाव एव । स च निस्वभावः । पॊरुट्कळाले तम् वडिवै अर्प्पणिक्क मुडियादु। प्रत्यक्षमाऩ कोबुरम् मुदलिय पॊरुळ् कॊण्डु, अवऱ्ऱै निरुमित्त नाम् काणाद सिऱ्पियिऩ् अऱिवै अळविडुवदुबोल्, प्रत्यक्षमाऩ अऱिवैक्कॊण्डु अप्रत्यक्षमाऩ कुडम् तुणि मुदलिय पॊरुट्कळै अऱुमागम् सॆय्दिडुवोम् ऎऩ्ऱ उवमै, ऎप्पॊरुळुम् अप्प्रत्यक्षम् ऎऩ्ऩुम् इव ऩुक्कुच् चेरादु। इप्पडिच् चॊल्लुमिवऩ् “आगायम्” ऎऩ्ऱु ऎल्लोरुक्कुम् वरुम् अऱिवैच्- १७४ देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभने @np तुच्छar ani, माध्यमिकमर्यादे (un Goo नीलादि आवरणाभावमात्र ं आकाश Goor pauji संसर्गाभावादिविकल्प Goo २०२० मध्याकाशं दूरासन्नत्वादिविशेषाङ्क Ganv तुच्छ Gur com। कोटि परिग्रहिक - २०। दूरत्वादिविशिष्ट- तुच्छतयैवोपलम्भात् । यत्र चावरणं तत्र नाकाशः । अभित्वादुर्दर्शत्वात् । भेदेत्वावरणाभावस्यैव सिद्धेः । यदि तत्राप्याकाशस्स्यात् निरचकाशं न किञ्चित्स्यात् इत्यादिकास्तदुक्तयुक्तयोत्र विवक्षिताः । Drop - आकाशम् । तुच्छariuri ५१ इति । वस्तुतः पूर्वोक्तयुक्त्या आकाशस्य तुच्छीकरणं न भविष्यतीत्याकृतम् । तथा हि- “अभित्वा दुर्दर्शत्वं हि व्यवहितत्वात् । अत एव तत्र नास्तीति न निश्चेतव्यम् । भित्वा तु प्रेक्षणे नभस्तत्र दृश्यत एव । न चात्रावरणाभावमात्रो- पलम्भः । इहावरणं नास्तीति तस्य साधिकरणस्यैवोपलम्भात् । आवरणेषु आकाशसच्चेपि निरव- काशत्वं उपपद्यते विशेषणराहित्यात् । आवरणरहितमेच ह्याकाशमन्यद्वा किश्चित् अवकाशः, न त्वाकाशमात्रम् । आवरणेप्यविद्यमानतया तदभाव आकाश इति चायुक्तम् । सर्वेषां स्वस्मिन्न- विद्यमानतया स्वाभावत्वप्रसङ्गात् इति । माध्यमिकमर्यादेति । " स्तम्भादिप्रत्ययो मिथ्या प्रत्यय- त्यात्तथा हि यः । प्रत्ययस्समृपा दृष्टस्स्वनादिप्रत्ययो यथे” ति तदुक्तयुक्त्याभासेत्यर्थः । नन्चि “हावरणं नास्ती “त्यादी भूतलादिवनिविडभृर्तद्रव्याधारानुपलब्ध्या “इहाकाश” इति - वत्स्वात्मन्येव भेदोपचारेण प्रयोग इत्यावरणाभावातिरिक्ताकाशासिद्धिरेवेत्यत्राह़ आवरणाभाव- मात्र इति । आवरणाभावस्य घटाभावादिवत्सप्रतियोगिकतया तुच्छत्वायोगात् भावान्तर रूपत्व- मप्यस्त्विति शङ्कावारणाय मातेति । तन्मते तुच्छस्याप्यसतः सप्रतियोगिकत्वमङ्गीकृतमिति भावः । arpali इति सामान्योक्त्या भूतचतुष्टयमात्राभ्युपगन्तृचार्वाकोप्यत्र गृह्यते । सम्मर्गा- भावादिविकल्पेति । अन्योन्याभावभिन्नाभाव संसर्गाभावः । स विविध:- प्रागभावः प्रध्वंसा- भावोऽत्यन्ताभाव इति । आदिपदेनान्योन्याभावग्रहणम् । तादात्म्य सम्बन्धावच्छिन्न प्रतियोगिता- काभावत्वं अन्योन्याभावत्वम् । ०५ कोटि परिग्रहि anguibo इति । पृथिव्यादेरावरणस्त्र प्रागभावः प्रध्वंसाभावः अन्योन्याभावोऽत्यन्ताभावो वाऽऽकाश इति विकल्पाः । तत्र न प्रथम- द्वितीय- विद्यमानानां ध्वंसप्रागभावयोरयोगात्, अविद्यमानानां तयोश्च विद्यमान पदार्थावस्था- कॊण्डु आगायम् ऎऩ्ऱ पॊरुळैयुम् सक्यमाग ऒप्पुक्कॊळ्ळलामायिरुक्क, अदै सूर्- युप् पॊरुळ् ऎऩ्ऱदु नडुगिऩ्मै अऩ्ऱु। आगायमुम् मऱ्ऱवैबोल तोऩ्ऱुम् पॊरुळे। पॊरुत्तमुम् ऒऩ्ऱुबोलवेयुळ्ळदे। कुयुक्ति पेसिऩाल् मात्यमिगळैप्पोल् उलगमे सूक्यम् ऎऩ्ऩलाम्।ऒरु पॊरुळुम् इल्लाद वॆऱुम् वॆळिये आगायम् ऎऩ्बार्क्कु मऱ्ऱ पॊरुट्कळिऩ् इऩ्मैया? अऩ्मैया? विनासमा? मुऩ्ऩुळ्ळ अबावमा आगारम्? ऎऩ्ऱ केळ्विगळुक्कु विडै इऱुक्कवरादु। आगासमिऩ्ऱिक्के नडुवुळ्ळ इडङ्गळिल् • ।सौवान्तिकमतभङ्गाधिकारः १७५ फलापकल्प or astrin Goo अळीकान्तराळ Gov कल्पनाभेदाङ्कनां ना, आकाशक सत्य on ॐ ॐ GG, भई स्वप्नज्ञानतुल्य कल्पना सिद्धकलापविशेष Co Con परिच्छेदभ्रम -१०१०१ विशेषरूपत्वेन सत्यावर आकाशप्रतीतिप्रसङ्गात् । नापि तृतीय:- पृथिव्याद्यावरणान्योन्याभाव- स्येतरेतरवस्तुगतत्वेनावारकवस्तुसच्चेपि तत्प्रत्ययापातात् । तयोरन्तराळे तदभावप्रसङ्गाच्च । न च चतुर्थ:- तस्यापि विद्यमान वस्तुगतावस्थारूपत्वेन पूर्वदोषानतिवृत्तेः । इयांस्तु विशेषः- कार्यस्य प्रध्वंसप्रागभावौ कारणीभूतत्रस्तु गतावस्थाविशेषरूपौ । अत्यन्ताभावस्तु पदार्थान्तरगत तद्रूप इति नैककोटिपरिग्रहो पि युज्यत इति भावः । दूपणान्तरमप्याह- मध्याकाशॐ ॐ इति । आधरणद्वय- मध्यवर्त्याकाश इत्यर्थः । आवरणे सत्याकाशाभावादेवमुक्तिः । दूरासन्नत्वादीति । अयं भावः- “दूरे’ गृध्रः, समीपे श्येन” इत्यादी दूरत्वसमीपत्वे प्रतीयेते । ते च क्रमेण दीर्घहूस्वदण्डाभ्यां स्पृश्यत्वरूपे । आकाशो यदि तुच्छः, तदा तस्य धर्माधारत्वायोगात् साक्षात्ते स्वभावत एव गृधादिनिष्ठे वाच्ये । तथासति गृधस्य सर्वदा दूरत्वं श्येनस्य सर्वदाऽऽसन्नत्वं च स्यात् । कदाचि- दपि स्वभावत्यागायोगात् । सत्यधर्माधाराकाशाङ्गीकारे तु गृधस्य दीर्घदण्डस्पृश्यतद्देशस्थत्वो- पाधिना दूरत्वं तस्यैव हखदण्डस्पृश्याकाशदेशस्थत्वोपाधिना आसन्नत्वं अन्यदा अन्यथात्वं चोप- पद्येत । एवं श्येनेपीति । ननु तुच्छत्याकाशस्य परमार्थधर्माधारत्वानुपपत्तावपि काल्पनिकदूरत्वादि- धर्माधारत्वोपपत्त्या नोक्तदोष इत्यवाह - दूरत्वादिविशिष्टेति । एतदुक्तं भवति- आवरणद्वय- मध्यवर्तिनि अळीके अन्तराळे सततगतिशीलानां परमाणूनां कल्पनासिद्धकलापनिष्ठं दूरत्वादिकं धर्मजातं आरोप्यत इति “दूरे गृध” इत्यादिव्यवहारोपपत्तिरिति । आकाशॐ सत्यक इत्यादिसमाधान्नवाक्यम् । निरधिष्ठानभ्रमस्या प्रामाणिकत्वात् सत्यभूताकाशाधिष्ठानक एवारोपोवर- मित्यर्थः । तथा च सर्वार्थसिद्धि:- “यद्यपि तलपलिनत्वादिकमाकाशेध्यस्तम् । अल्पत्वविपुलत्वा- दिकञ्चावच्छेदकभेदायत्तम् । तथापि सत्येवारोपः । यत्तु असति दुःखाभावे सुखभावोध्यस्त इति, तदर्भ प्रायवाक्यम् । सत्येव दुःखाभावे तदारोपात् । अभावस्य भावान्यत्वमात्रमेवासत्त्वम् । तेन स्वरूपसन्नेवासौ " इति । तर्हि सत्यभूत आकाशे धर्मा अपि सत्याः प्राप्नुयुः । तथा च “निर्धर्मकाः पदार्था” इति सिद्धान्तविरोध इत्यत्र तत्सिद्धान्तरीत्यैव परिहारमाह- अCळ स्वम- ज्ञानेति । परिच्छेदभ्रम- दूरासन्नत्वादिभ्रमः । ननु भृतचतुष्टयवृदाकाशस्य स्पष्टमनुपलब्ध्याऽऽ पॊरुट्कळुक्कु अण्मैयुम् नॆडुमैयुम् कूऱमुडियादु। अप्भागुबाडुगळॆल्लाम् वॆऱुम् कऱ्पऩै ऎऩ्ऩिल्- आगायत्तै ऎङ्गुम् पावियुळ्ळ सत्यप् पॊरुळाग ऒप्पुक्कॊण्डु अदिल् अण्मै नॆडुमै इत्यादि ऎण्णङ्गळ् कऱ्पऩै ऎऩ्ऱु सॊल्लुवदु सुलबमा यिरुक्कुम् कुडम् पडम् मुदलियऩबोल् आगायमुम् स्पष्टमाग यार्क्कुम् तोऩ्ऱक्कूडि १७६ देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभने ooni। स्कुडोपलम्भादिपलावलं पक्षद्वय का ॐ तुल्यार्थ “आकाशे चावि- शेषान्” ६ सूत्रकाएं gagni। अऱिविऱ्तोऩ्ऱुम् वडिवै वैत्तु पुऱप्पॊरुट्कळै अनुमिक्कलागादु ज्ञान चचिया अर्थव चित्र्य ं कारण Gopal ज्ञानां ना वरणाभावमात्रस्समाथीयत इत्याह- स्फुटोपलम्भेति । आवरणे सति आकाशानुपलब्ध्या भित्वा- दर्शने आचरणाभावस्यैवोपलब्प्या च आकाशस्य न स्फुटोपलब्धिरिति चेन्, “इहावरणाभाव” इति तदधिकरणतया आकाशस्यापि सास्त्येव । अस्य सा नास्तीति यदि उच्यते, तत्समानमितर- स्यापि इत्यर्थः । आदिपदेनानुपलम्भो विवक्षितः । अनयोः क्रमेण वस्तुसाधकत्वतदभावाभ्यां चलाचलत्ये बोध्ये । तुल्य इति । अत्र “आकाशस्तु आवरणाभाव एव । स च निस्वभावः । तुच्छ तयैवोपलम्भात्” इति तेनावरणाभावस्य स्फुटोपलम्भोक्त्या, आचार्यैरपि, तदनुसृत्य तत्तुल्या उपलब्धिराकाशस्यापि विद्यत इत्यभ्यधायि प्रतिवन्द्याश्रयणेन । वस्तुतस्तु आकाशस्यैव भावरूपस्य स्फुटप्रतिपत्तिरिति मन्तव्यम् । तदुक्तं- “सद्रूपेणैव भानान्नभवति चरणाभावमात्र विहाय इत्यत्र सर्वार्थसिद्धी- “अयं भावः- सर्व हि वस्तुजातं प्रतीतिव्यवस्थाप्यम् । प्रतीयते च भावरूपयैव नमः । भावान्तरमेवाभाव इति स्थापयिप्यते । अन्यथापि नमः नाभावस्य निस्स्व- आता, अभावभावतयैव तत्सिद्धेः । स्वान्यस्वभावतया सिद्धिस्तु न कस्यापि । न च स्वेन- स्वभावेन सिद्धस्य परस्वभावविरहाद सत्त्वम् । अतिप्रसङ्गात् । उक्तं च न्यायभाष्ये- “अमच्चासदिति गृह्यमाणं तथाभूतं विद्यमानं - अविपरीतं तत्त्व “मिति । तुच्छतयैवोपलब्धस्यापि निरतं निरखभा- चत्वम् । तुच्छता हि- अभावप्रतियोगित्वं, अभावत्वं, वस्त्वन्तरशून्यत्वं अन्यद्वा ़ किञ्चित् । न प्रथमः- वकालादिषु सतामभावप्रतियोगिनां यथाप्रमाणं तत्तत्स्वभावविशिष्टत्वात् । न द्वितीय:- गोचरत्वात् । न तृतीयः ईदृशतुच्छत्वस्य स्वरूपाविरोधिनः सर्वत्र सुलभत्वात् । न चतुर्थ:- अस्मन्मतविरोधिनस्त्वदिष्टस्य कस्यचित् कुतश्चिदत्रासिद्धेः इति । उक्तार्थं सूत्रं प्रमाणयति। अर्थः इति द्वितीयाध्याय द्वितीयपादस्य बौद्धा धिकरणे इदं सूत्रम् । आकाशे तुच्छता न युक्ती- पृथिव्यादिवदवाधितप्रतीतिसिद्धत्वाविशेषादिति सूत्रार्थः । ़ अथ मध्ये प्रासङ्गिकं आकाशसत्यत्वं प्रतिपाद्य प्रक्रान्तं ज्ञानवैचित्र्येणार्थ वैचित्र्यानु मानदूपणमेवानुक्रममाणः ज्ञानार्थयोर्व्याप्तिं अनुमानजीवातुं दुहितया दूषयति- ज्ञानवैविध्य यत्? इदे युक्तियैक् कैयाण्डु वेदान्दसूत्रगारर् व्याळर् इवर्गळुडैय आगाय ञर्यक् कॊळ्गैयै कण्डित्तुळळार्।
सौनान्तिकमतभङ्गाधिकारः व्यासग्रहण व Gour cঘঁछा (६०, ६D Lun Goo अर्थ व्याप्तिग्रहण ां रङ्गीनं व्याप्ति ग्रहिकं יה अर्थ कल्पि - ज्ञान का Gul hi
विचित्र कारण orna & GG व्याप्तिग्रहण ं ढाङ्ग की। Sonu GaGga ज्ञान G इति । विजातीयज्ञानोत्पत्तेरित्यर्थः । अयं भावः- नीलज्ञानसन्ताने सन्तन्यमाने सति कदाचित्पीत- ज्ञानसन्तानारम्भः न चिना पीतरूपार्थसन्निधिमुपपद्यते । ततश्च ज्ञान वैचित्र्यमर्थवैचित्रयाधीन मिति ज्ञानार्थयोः कार्यकारणभावेनाचिना भावसिद्धः इति । स किं ज्ञानस्यार्थव्याप्यत्ादुच्यते, अवार्थस्य ज्ञानव्याप्यत्वात् इति चिकन्प्य प्रथमं निराकरोति - ज्ञान आम्बा इति । अत्र ज्ञान GघांGar इति चेत् पाठस्वरसस्स्यात् । अर्थमङ्क ओ ॐlgró इति वक्ष्यमाणकल्पानुसारात् । कुळ्ळे व्याप्तिः- ज्ञानानामर्थान्वयव्यतिरेकसहचारः । @fico२० इति । ज्ञानार्थयोः क्षणिकत्वेन ज्ञानकाले कदाचिदर्थस्याभावेन, सर्वदा ग्रहीतुरभावेन च न ज्ञानानामर्थ व्याप्यत्व- निश्रय इत्यर्थः । द्वितीयमपि प्रत्याख्याति - व्याप्तिग्रहण इति । व्यप्तिग्रहणेना- नुमानप्रवृत्तौ तदुत्तरकालकल्प्यत्वादर्थस, नानुमानात्पूर्वमर्थेषु ज्ञानव्याप्तिरशक्यग्रहेत्यर्थः । अन्य- थान्योन्याश्रयप्रसङ्गात् । स्वसापेक्षार्थसिद्धिसापेक्षत्वाध्याप्तिग्रहस्य । मध्यमपर्वणि अनुमानस्थापि परिगणने चक्रकं वा प्रथयं व्याप्तिग्रहः, ततोऽनुमानप्रवृत्तिः, ततोऽर्थसिद्धिः, ततो व्यतिग्रह इति १ अथ प्रथमन्त्रानवैचित्र्यं पूर्वपूर्वज्ञानवासना वैचित्र्याधीनं, नत्यर्थवचितचाधीनं, पश्चाच तत्रा- स्वाकारार्पणात् तदनुमानं ततश्च नान्योन्याश्रयादिकमित्यत्राह ज्ञान इति । एतदुचतं भवति - एकनीलादिज्ञानसन्तानेऽन्तिमं ज्ञानं प्राचीन पीतज्ञानवासनारूढं स्वभावत एव पीतादि- ज्ञानारम्भशक्तं योगाचार मत इवेत्यङ्गीक्रियते । अथापि न तन्मत इवावाप्यर्थस्यात्यन्तं सद्भावा- नपेक्षा । तथासति सुषुप्तिप्राक्काली नान्तिमज्ञानस्येव शक्तस्यापि अर्थासन्निधौ इक्किसन्धुक्षका- भावेन चिजातीयज्ञानसन्तानानारम्भकत्वप्रसङ्ग इति ज्ञानेषु अर्थैस्वाकारार्पणमप्यङ्गीकार्यमिति ततो विशेष इति । तदेतद्दृपयति- daiu इति । प्रथमज्ञानवैचित्र्यस्य पूर्वज्ञानवासनाचैचित्र्य- अऱियिऩ् भागुबाट्टिऱ्कु पॊरुट्कळिऩ् वेऱुबाडे कारणम् ऎऩ्गिऱाळिवऩ्। इप्पडियोर् अनुमानम् सॆय्य अवैगळुक्कुळ्ळ व्याप्ति ऎऩ्ऩुम् तॊडर्बै अऱिय वेणुम्। ज्ञानङ्गळिल् अन्द व्याप्तियै अऱियुमळवुम् पॊरुट्कळुम् अवैयुम् निलैत् तिरा। ऎल्लाम् अवऩ् मदत्तिल् निमिडनेरत्तदारैयाले! अऱुमानत्तिऱ्कुप् पिऩ्बे पॊरुट्कळ् एऱ्पडप्पोगिऱबडियाल् पॊरुट्कळिलुम् अऱुमानपूर्वाङ्गमाऩ व्याप्तियै उणा वऴियिल्लै। ज्ञानङ्गळ् सुयमे भागुबाडुडैयऩवॆऩ्ऱु कॊण्डु व्याप्तियै अवऱ्ऱिले उणर्न्दाल् पिऱगु अवऱ्ऱिऩ् भागुबाट्टुक्कॆऩ्ऱु नानाविद पॊरुट्कळै कऱ्पिक्कवेण्डाम्। अऩालुम् नीलम् ऎऩ्गिऱ अऱिवु पाम्बरै सिऱिदुळोम् तॊडर्न्द- १७८ अ।क्र कारण देशिकाश पप्रकाशव्याख्यासहिन्ते परमतभङ्गे फल्पिकं &GGULI नीलशानसन्तान Lauria, चक्षुरादिलाएं नील- पीरादिसाधारण का पीतज्ञान पीत वाहार्थं सग्नि- fसमागप्पट्टऩ्ऱो? अल्लादबोदु मुऩ्बु पोले ये नडन्दुविडादो? मूलकत्वाङ्गीकारानन्तरमित्यर्थः । GST ज्ञान। Go । पश्चात्चनज्ञानेषु । कल्पिॐ& Gal ॥ इति । ग्रममं ज्ञानवैचित्रयस्य पूर्ववासनारूपितप्राचीनज्ञानवैचित्रयमेव चेद्धेतुः, तदा पश्चादपि झानेषु आकारार्पणाय न कारणतया विपयसान्निध्यमपेक्षितम् । स्वभावशक्त्यैव तैः पीतादिज्ञान- सन्ततिप्रवर्तनसम्भवात् । न च विपयानपेक्षणे सुपुप्तावपि ज्ञानधाराप्रसङ्ग इति वाच्यम् । सुषुप्तेस्तत्प्रतिबन्धकत्वस्वीकारात् । अन्यथा कदाचिद्विपयसन्निधावपि सुपु सौ ज्ञान- सन्ततिप्रसङ्गेन तत्प्रतिबन्धकतायास्सर्वे सम्पन्तव्यत्वात् । अतो योगाचारादवैलक्षण्यमेव सिध्ये- दिति भावः । अथोक्तमेवार्थं आक्षिप्य सदृष्टान्तं विस्तरेण साधयते- नीलज्ञानेति । तत्र प्रथममेक- जासीयज्ञानसन्तत्यनन्तरमन्यजातीयज्ञानोत्पत्तिर्विना विषयसान्निध्यं न सम्भवतीति विपयस्य तत्र कारणत्वं दर्शयति- नीलज्ञानसन्तान Laura इति । इदम्प्रथपत एव पीतज्ञानधारोदये विषयविपर्यासस्यवाभावेनार्थापेक्षायास्तत्र प्रदर्शयितुमशक्यत्वात् प्रथमं नीलज्ञानसन्तानस्य सन्तन्य- मानत्वोक्तिः । pLQarp&- सन्तन्यमाने सति । तथाचैतद्ज्ञाननिवृत्तिकारणे अन्विप्यमाणे सति पीतादिवाह्यार्थसन्निधानमेव हेतुरेष्टव्यमिति भावः । ननु तर्हि तत्र चक्षुरादिकरणवर्ग एवास्तु ज्ञाने विषयविपर्यासहेतुरित्यत्राह- चक्षुरादिक इति । नीलपीतादिसाधारणेति । तथाचेदानीं सन्तन्यपाननीलादिज्ञानस्यापि चक्षुरादिकमेव हेतुरिति तद्विपर्यासेन पीतादिविपयालम्बने न चक्षुरादिकं विशेषहेतुर्भविष्यतीति भावः । तर्हि किं कारणमित्यवाह - प इति । नीलज्ञान- सन्तानानन्तरमित्यर्थः । पीनज्ञान - पीतज्ञानोत्पत्तिः । इदं विपयान्तग्ज्ञानमन्तति- सामान्योत्पन्युपलक्षणम् । सन्निहित auLLG इति । सन्निहितत्वादेवहीत्यर्थः । तथा च पूर्वज्ञान विषयापेक्षया चिपयान्तरसन्निधिरपेक्षित इत्याशयः । एवमन्त्रयेन विपयसान्निध्यहेतुत्व- मुक्त्वा व्यतिरेकमुखेनाप्याह- अG इति । अर्थविशेपसान्निध्याभावे इत्यर्थः । नील- ज्ञानसन्ततिCuLb१G इति । अयं भावः- यद्यप्यन्तिमज्ञानं स्वत एव विजातीयज्ञान:- वरुम्बोदु, काणुम् कण् मुदलिय पुलऩ्गळ्, नीलमाऩाऱुम् वॆण्मैयाऩालुम् ऎदऱ्कुम् पॊदुवाग इरुक्क, पिऱगु वॆण्मै ऎऩ्ऱुम् पुत्तिगळिऩ् तारै उण्डावदु, उण्मै विलैये वॆळ्ळैप्पॊरुळॊऩ्ऱु कण्णीऱ्किलक्कावदालऩ्ऱो? आगैयाल् अऱिवु तविर पॊरुट्कळुम् सिल उण्डॆळ्ळ वेण्डावो? अल्लादबोदु मुऩ्बुबोले निलम् ऎऩ्ऱ अऱिवुप्पडलमे ऎऩ्ऱॆऩ्ऱुम् माऱुदलिऩ्ऱि तॊडरादोर् ऎऩ्ऩिल्-इवऩै ऒऩ्ऱु केट्- • सोलान्तिकमतभङ्गाधिकारः श्री १७९ काछी अनुमेययाह्यार्थवादिकं समॐ ॐ नीलपीतादिसन्ततिrpagpur वाह्यार्थॐ।G ९६५ चासनावशॐ योगाचार Ga जागरदशै चासनाविशेषवैचित्र्य ६०० सर्वप्रतिभास तुला - योगासारऩैविड वेऱुबाडु इवऩ् तऩक्कु निऩैत्तबडि निलैबॆऱादु। योगाचार मा ग्राह्यलक्षणायोग कं परिहार ६ “भिनकालं कथं ग्राह्य- त्पादनशक्तं, अथापीदमेव नीलज्ञानं अन्त्यमित्यत्र नियामकाभावात् इत ऊर्ध्वमपि नीलज्ञानधारा प्रवहेदेव । पीतादिविपयसान्निध्याङ्गीकारे तु यस्मिन्नू सन्निहिते ज्ञानक्षणे प्रथमं पीताद्याकारः तेन समर्प्यते, तत्पूर्वज्ञानं अन्तिमं भवति । तेन च विजातीयज्ञानजननशक्तेन विजातीयज्ञानं जामन इति । तथा च विलक्षणविपयसान्निध्याभावे विजातीयज्ञानोत्पत्यभाव इति व्यतिरेक्क- मुखेन ज्ञानार्थयोः कार्यकारणभावसिद्ध इति ज्ञानाकारेणार्थानुमानमिति । एतदाह- अनुमेय- ब्राह्मार्थवादिक इति । एवं तन्मतमनूद्य वाह्यार्थसिद्धेरन्यथासिद्धिं विवक्षुः, प्रथमं तत्तत्सयूथ्यो- भयसम्मतं दृष्टान्तं दर्शयति- स्वम इति । स्वप्ने ग्राह्मार्थाभाव सिद्धान्तिभिन्नानां सर्वेषां समयिनां सम्मतः । अत एव तत्पक्षमन्यारुह्य वेदान्तसूत्रकृतः- “वैधर्म्याच न स्वमादिवदि” ति जाग्रद्दशायास्तद्वैधर्म्येण ग्राह्यार्थवच्चमाहुः । वस्तुतस्तु स्वप्नदशायामपि ग्राह्यार्थसद्भावः तैरेव सन्ध्याधिकरणे प्रतिष्ठापितः । तथा चायं योगाचारश्चेत्युभावपि स्वप्ने विपयसान्निध्यं विनैव वासनावशादेव ज्ञानसन्ततिभेदमाहतुरिति तद्दृष्टान्तेन जाग्रदशायामपि मा सन्तु नाम बाह्या अर्था इति भावः । तदुक्तं श्लोकवार्तिके- “ज्ञानवैचित्रयसिद्ध्यर्थं न चास्त्यर्थस्य कल्पना । तदधीनं हि वैचित्रयं क दृष्टं केन कल्प्यते ॥ निराकारेण चोत्पत्तिं चित्रथाकारयोः कथम् । निराकाराच चिपवाद्बुध्याकारोऽतिविरमयः । स्मृतिस्वभावबोधेन, स्यादनाकारता तवे” ति ॥ सर्वप्रतिभास इति । व्यावहारिक सत्यभृतनीलपीतादिप्रतिभासवत् मिथ्याभूतशुक्तिरजतादि- प्रतिभासोपीति भावः । अत एव मूले वासना विशेष चैचित्रयेति सत्यमिध्याप्रतिभासकारणवैचित्रय- कीर्तनम् । एवं बाह्यार्थासिघ्या योगाचारसाम्यमभिधाय वाह्यार्थानुमेयत्वे तदुदूपणपरि हारायोगेनापि तत्साम्यं साधयति योगाचार इति । ग्राद्यलक्षणायोगः- नीलाद्याकाराणां पोम्। कऩविल् निलम् वॆण्मै पऱ्ऱिय ज्ञानङ्गळ् ऎप्पडि माऱिवरुगिऩ्ऱऩ? अङ्गु ऎप्पॊरुळुम् उण्मैयिल् कण्णिऱ्किलगावदिल्लैये? अङ्गु वॆऱुम् सिन्दवासिऩ- यिऩाल्दाऩ् अम्मादिरि माऱ्ऱम् ऎऩ्ऱु योगासारऩ् सॊल्वदुबोल् नाऩ् ऎऩक्कुम् कॊळ्ळवेणुम् ऎऩ्ऩिल्। विऴित्तिरुक्कुम्बोदुम् अव्विदमेदाऩ् ऎऩ्ऱु कॊळ्ळ- आग अऱिवु तविर पॊरुट्कळ् इवऩुक्कु चित्तियादु। । १०० देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभने मिति चेत्, ग्राह्यतां विदुः । हेतुत्वमेव युक्तिज्ञाः ज्ञानाकारार्पणक्षमम् ॥” Gाढ) इन्द्रियसम्प्रयोग क्षण G अनवस्थितani खोत्पाद्यज्ञानक्षण Gov स्वाकारसमर्पका चाह्यार्थ mp ज्ञानग्राह्यलक्षणस्य- ग्राह्यत्वस्य- अनुमेयत्वस्याप्यनुपपत्तिः । तदुक्तं न्यायरत्नाकरे- “योगाचार- मते तद्भावभावाव्यभिचारावेव कारणलक्षणं, तव युगपद्भाविनोरेव विद्यते । यथाहु:- प्रत्ययो ऽ- व्यभिचारित्वात्सहेति । सह- समकालवृत्तितया, प्रत्ययः- कारणमित्यर्थः । प्रदीपप्रभयोस्सम- कालवर्तित्वेन कार्यकारणभावग्रहणात् । युगपञ्जायमानरूपघटादिष्वपि इदं तुल्यमिति । एवं च कार्यकारणयोस्समकालसत्ताया आवश्यकत्वेनार्थस्य नीलादेः ग्राह्यतया कार्यभूतस्य क्षणिकत्वेन, ग्राहकतया कारणीभूतज्ञानकालेऽनवस्थानात् नीलादेर्ज्ञानग्राह्यत्वमेवानुपपन्नमित्याशयः । air- सौखान्तिकः । भिन्नकालमित्यादि । ज्ञानभिन्नकालं, तदसमानकालीनं नीलादिकं कथं ज्ञानेन ब्राह्मं, उक्तरीत्या समानकालीनयोरेव कार्यकारणभावावस्थापनादिति चेत् इति योगाचारो नु- युङ्क्ते चेत् ज्ञाने स्वाकारसमर्पणक्षमं हेतुत्वमेव युक्तिज्ञा ग्राह्यत्वं विदुः । भिन्नकालत्वेप्यर्थस्य ज्ञाने स्वाकारसमर्पणक्षमं हेतुत्वमेव ग्राह्यत्वमिति न दोष इति कारिकार्थः । अत्र हेतुत्वमेव तद्युक्तं, “हेतुत्वमेव तु व्यक्तेः” इत्यादिः पाठभेदो दृश्यते । कार्यकारणयोस्समकालत्वमपि सौत्रान्तिकें- दूषितम्- " तद्भावभावितामात्रं हेतुः केनेह कल्प्यते । पौर्वापर्यविनिर्मुक्तं कार्यकारणलक्षणम् । हेतुहेतुमतां सिद्धं यौगपद्यनिदर्शनम् । यत्प्रदीपप्रभाद्युक्तं सूक्ष्मः कालोऽस्ति तत्र नः । दुर्लक्षस्तु यथा वेधः पद्मपत्रशते तथेति । पूर्वोक्तकारिकार्थं स्वयमाह- इन्द्रियसम्प्रयोगक्षण &Co अन- वस्थित इति । अत्र सर्वत्र " अवस्थित इत्येव पाटो दृश्यते । क्षणभङ्गवादे अर्थ तावत्पर्यन्तमनवस्थानात् “भिन्नकाल” भिसि कारिकांशव्याख्यारूपत्वाच्च स न युक्तः । एतत्म- मानप्रकरणे सर्वार्थसिद्धी- “स चार्थो न प्रत्यक्षः । अघिपतिसम्प्रयुक्तक्षणस्य निरुद्धत्वात् । असं- प्रयुक्तस्योत्तरक्षणस्य प्रत्यक्षत्वेऽतिप्रसङ्गाच्च । अतो बुद्धिजनकस्यार्थक्षणस्य स्वाकारसमर्पण हेतुत्वमेव ग्राह्यत्वमित्युपचर्यते । तदुक्तं- “भिन्नकालमित्यादि” इत्यत्र " अधिपतिसम्प्रयुक्तणस निरु- द्वत्वा” दित्यादिमुक्त्यनुसाराच्च । अधिपतिः - इन्द्रियाणि । इन्द्रियसम्प्रयोगस्य यः क्षणः कालः तत्रेत्यर्थः । “हेतुत्वमेवे”त्याद्यनुसृत्याह - खोत्पाद्यज्ञानक्षण Go इति । स्वं- अर्थः । ज्ञानमेव क्षणः । क्षिणु हिंसायां इति हि धातुः । तथा च क्षणभङ्गुरत्वात् तस्य क्षणत्वम् । तन्मते सर्वेपि अऱिवु तऩ्ऩैयॊऴिन्द वेऱुगालत्तिय पॊरुळै ऎप्पडि अऱिवुऱुत्तुम् ऎऩ्ऱु योगासारऩ् केट्क, इवऩ् अदऱ्कुप् परिहारमाग, पॊरुळ् ज्ञानगालत्तिलिल्लाददायि। ऩुम् अदिल् तऩ् वडिवैप् पदिप्पित्तुच् चॆल्वदाल् अदैक्कॊण्डु अवऱ्ऱै अनुमिक्- इऩोम् ऎऩ्ऱदुम् सरियऩ्ऱु। सूडम् मुदलिय पुऱप्पॊरुट्कळुक्कु अवै तविर ओर् सौत्रान्तिकमतभङ्गाधिकारः १८१ GufGC or अनुपन्न। वाह्यार्थ ग्रहण के स्वरूप Gomu Coum ९० काणारम् कॊळ्ळाऩ्। कॊण्डालुम् अदु साअरत्तै विट्टु वरप्पुगुगिऱ ळत्तिल् Gapp wiLT। अर्थ स्वरूप कृाळी स्वकार्यonor ज्ञान pomoji @r @rs Gळं निर्धर्मकी कङ्क तुल्य LOIT ६० आकार पाउङ्गा या ६ (६००) कु। स्वच्छ प्राण ज्ञान क्रं पदार्थाः क्षणशब्दविशेषिता एव प्रयुज्यन्ते -’ घटक्षणः पटक्षण " इति । उत्पाद्यज्ञानक्षणे स्वाकार समर्पकेति " कथनात् - उत्पादकत्वमेव समर्पकत्वमिति - " हेतुत्वमेवयुक्तिज्ञाः ज्ञानाकारार्पणक्षम मिति कारिकांशो विवृतो- भवति । " बाह्यार्थmi Guf@@@ " - बाह्यार्थोऽस्तीति तेनाकारार्पणेनानुमिनुम इत्यर्थः । अथना। " वाद्यार्थ @& इति काचित्कः पाठोऽस्तु । ज्ञाने आन्तरे बाह्यानर्थाकारानारोपयाम इत्यर्थः । अस्मिंश्वपाठे - ज्ञान Grippori इति वक्ष्यमाणसूक्तचानुगुण्यमधिकं बोध्यम् ।
अथात्र - ज्ञानेऽर्थाकारार्पण नाम किमभिप्रेतम् । किंयथाश्रुतमेवार्पणम् । अथवा स्वनिष्ठाकारतुल्या- कार जननरूपम् । यद्वाप्रतिफलनरूपमिति त्रेधाविकल्प्य प्रथमेपि दूषणत्रैविध्यमभिप्रयन्नाह - बाह्यार्थ - इति । अर्पणं नाम - कस्माञ्चित् किञ्चिदादाय वचित्क्रियत इति वक्तव्यम् । तत्र किञ्चिदिति वक्त- व्य आङ्कारी तवमते नास्तीति कथमर्पणं घटते !! सर्वेषां क्षणिकस्वलक्षणत्वात् । तथा च पितॄणां तर्पणाञ्जलिरेव दोभवतीति भावः । अथाकारान्वारोहेप्याह - Garg इति । " स्वाश्रय” इति स्वापृथक सिद्धाकारस्य स्वाथयत्यागायोग सूचनम्, “ariyp ज्ञान” इति तादृशाकाराघार घेययो स्समकालिकताविरह सूचनञ्चभवति । तत्र हेतुरुत्तरवाक्यम् - अर्थस्वरूप इति । द्वितीयकल्प आह- @rar@ इति । तदिदमपुत्रस्य पौत्रदर्शनतर्प मनुरुन्ध इति भावः । तृतीयमनुयदूषयति स्वच्छior अ इति । अर्थव्यतिरिक्त तदाकाराभावेऽपि तत्सदृशानुत्पत्तावपि, यथा स्वच्छे दर्पणे निजमुखाद्यारोपः, तथैव ज्ञानेऽर्थाकारारोप इति शकितुर्भावः । लोकसम्मतेति । स्वच्छेऽन्यच्छायापतिर्नाम प्रतिफलनमेव । तत्र , तऩित्त आगारम् किडैयादल्लवा इवऩ् मदत्तिल्? अप्पडिये ऒरु आगारत्तैक्कॊ ण्डालुम्, अदु तऩदु इरुप्पिडमाऩ कुडम् मुदलियवऱ्ऱै विट्टु, वरप्पोगिऱ ज्ञानत् तिल् एऱिक्कॊळ्ळादु। कुडम् मुदलिय पॊरुट्कळुम् तऩदु कारियमाऩ अऱिवु पिऱक्कुम् वरै निलै निल्ला। इवै इरण्डुम् एदुम् विशेषमऱ्ऱ तऩिप्पॊरुट्कळ् ऎऩ्गिऱवऩु क्कु - सममाऩ ऒरु आगारम् इवैयिडैये तोऩ्ऱिऱ्ऱु ऎऩ्ऩवुमॊण्णादु॥ १८२। देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभङ्ग श्री अर्थाकार प्रतिफलित Gwargri Gur - लोक सम्मत प्रतिफलन न्याययं ६०० समानकालत्व-रूप- क्रं तक ६६० तप्तायः पिण्ड, माषराशिप्रविष्टमंषी, नीलोत्पलवनगत कादम्बादि- वत्वादियां Court। न्याय पूर्वापर का अर्थज्ञानां की कृपा - उपलम्भोपपत्ति स्वसिद्धान्त विरुद्ध परोक्तजाति Guroo gir आकार की कं चूर्णहरिद्रा संसर्ग जनितरागb Cum ६६० अर्थज्ञाना बिम्बतदाधारयोस्सत्यता, समानकालता, रूपवत्त्वेन चाक्षुपतेत्यादिक मपेक्ष्यते । न च साम्राकाशनक्षत्रादीनां जले प्रतिबिम्बदर्शनात्, तत्रचाकाशस्य नीरूपस्य कथं प्रतिफलनोदय इति वाच्यम् । प्रकाशस्यापि पञ्ची- करणादिना सावयवत्त्वरूपवत्त्वाभ्यां चाक्षुपतोपपत्तावपि तन्मते ज्ञानार्थक्षणयोस्तदसम्भवात् । समानकालताया अपि क्षणिकेप्वसम्भवात् । एवं छायापत्तिपक्ष निरस्याथ सम्पर्कपक्षमपि प्रत्यस्यति - तर्क इति । यदि प्रतिफलनं स्यात्, तर्हि रूपवत्त्वादिकमपिस्यादिति तर्केणेत्यर्थः । अभिसम्पर्कतः तप्ते अयस्यौष्ण्यारोपः । मापराशिप्रवेशेनमप्या एक्यारोपः नीलोत्पलवनमध्यगत्या कादम्बस्य - कलहंसस्य साजात्यारोप इत्यादिङ्कभवति ; अथाप्यत्रापि लोक- दृष्ट्या रूपवत्त्वादिकमावश्यकमिति भावः । तथाच - " अम्बुवदग्रहणातुनतथात्वम् " इति सूत्रे शङ्करभाष्यम्- “न जलसूर्यकादितुल्यत्व मिहोपपद्यते । तद्वदग्रहणात् । सूर्यादिभ्यो हि मूर्तेभ्यः पृथग्भूतं विप्रकृष्टदेश मूर्त जलं गृद्यते । तत्र युक्तस्सूर्यादिप्रतिबिम्बोदयः इति उपलम्भेति । अनुपपत्तेश्व - अथ व्यङ्ग्यत्वपक्षमपि प्रतिक्षिपति - पूर्वापरेति । यथा नैयायिकाः व्यक्तिद्वये तिष्ठन्तीमेकां गोत्वादि जातिमङ्गीकृत्यैकव्यक्तौ जातिग्रहणेनापरव्यक्तावपि जातिं व्यङ्गयां मन्यन्ते, तथैव प्रकृतेपि पूर्वापरयोरर्थज्ञानयोरेक आकार स्थित्वाऽर्थमभिव्यनक्कीति सौत्रान्ति कास्स्वीकुर्वन्तीतिभावः । नहि पूर्वापरयोरर्थज्ञानयोरेक जातीयत्वमेकोपाधिपरिगृहीतत्वं वा भवति ; अनुपलब्धेः प्रत्यक्परागर्थयेोस्तथात्वासम्भवात् । निर्धर्म-कौताविति स्वसिद्धान्तविरोधाच्चेति भावः । उभयसंसर्गा- दुभयत्राप्यविद्यमानोधर्म उपजायत इत्यत्र समुचितं दृष्टान्तमाशङ्कयाह — चूर्णहरिद्रेति । तत्र॥॥॥॥ निर्मलमाऩ अऱिविल् पॊरुट्कळिऩ् आगारम् निऴलिडुगिऱदु ऎऩ्ऱु सॊल्लवेणु मागिल्- अप्पोदु उलगिल् काणुम् मुऱैप्पडि-इरु वस्तुक्कळुम् ऒरे कालत्तिल् इरुन्दु, वर्णम् आगारम् इवै पडैत्तवैगळाय् इरुक्कवेणुम्। २ सीतान्तिकमतभङ्गाधिकारः १८३ कळिऱण्डिलुमिल्लाद अऩरम् अप्पोदु वरुगिऱदॆऩ्ऩुम् एरमुम् तङ्गळुक्कु ऎ निरस्त। Suun बाह्याकार प्रत्यक्षuesom Ganॐ Gomuvo बाह्यां वासनावश सर्वप्रतिभास (PGD ६०० । हि पूर्व सुधाचूर्णे शुक्ले, पीतायां हरिद्रायां चा विद्यमानो रक्तिमा यथा परस्परसम्मिश्रणमिषेण सञ्जायते, तथैत्र, निर्धर्मकयोरपि ज्ञानार्थयोर्नीलादिराकारस्सङ्क्लेपवशेन पश्चात् भवतीत्यर्थः । । संसर्ग &LIGO इति । परस्परसंश्लेषे हि तञ्जनितधर्मचिन्ता । क्षणिकयोः पूर्वापरयो- र्ज्ञानार्थयोस्तु स एव नास्तीति कृतस्तेन तादृशधर्मोदय इति भावः । एवं तन्मतमुद्द्दृप्य सर्वथा तस्यागतित्वं उपसंहरति- @ugu इति । उक्तैर्बहुविधैर्दूपणैरित्यर्थः । ३- योगा चार वैभाषिको भय वैलक्षण्यार्थं तदीयगतिद्वयं मुक्त्वा तृतीयां गतिं गतस्य । वाह्यार्थापलापिनो योगाचारम्य व्यावृत्तये तानङ्गीचकार । वैभाषिकं बाह्यर्थप्रत्यक्षत्ववादिनं अतिरेचयितुं तेपामनु- मेयत्वमनुमेने । तदि मुभय बैलक्षण्यं त्वदभिमतं तत्र न सिध्यतीति प्रतिपादितदिशा ज्ञात्वा बाह्यार्थ प्रत्यक्षत्वस्वीकरणेन वाह्यार्थ विना वासनयेव स्वप्ने प्रतिभासन्यायेन वैभा पिकपरिभाषाञ्चा भजस्व । सर्वथा वाह्यार्थस्वीकारसुधाग्रहं मुक्त्वा योगाचारप्रचारं वा प्राप्नुहि इति भावः । तदुक्तमुदयनाचार्यैः- न चाकारवादे स्फुरतोर्थस्य प्रामाण्यमस्ति । आकारकादाचित्कत्वस्य तैमिरिक- केशाद्याकारेणानैकान्त्यात् । ॥। निरालम्बनार्थाकारवच्च क्वचिद्वासनावशादर्थक्रियाकारोपि निरा– लम्बन एव भविष्यति इति । बी Gur- इति कथनं सन्त्यज्य । om।१२- गत्यन्त- रम् । पूर्वं “@majshi।Gana@pasmi” इत्यादिना “१००३३ ३२५०mLI” इत्य- न्तेन, सौत्रान्तिकस्य- वैभाषिकमतं, नैयायिकमतं वा समाश्रयणीयं भवतीत्युक्तं इह तु योगा- चार वैभापिकान्यतरमतमिति विशेषो बोध्यः । इदु तऩ्ऩालेये- काय्न्द इरुम्बिल् नॆरुप्पुबोलवुम्, उळुन्दिल् मॆय्बोलवुम्। नॆय्दऱ्काट्टिल् कादम्बम् पोलवुम् ज्ञानार्त्तङ्गळ् पिरिवऱक् कलन्दु तोऩ्ऱुगिऩ्ऱऩ ऎऩ्बदुम् तवऱॆऩ्ऩप्पट्टदागिऱदु। इरण्डु ईबर्गळिल् ओर् इऩम् किडप्पदुबोल् ज्ञानार्त्तङ्गळै ऒरु आगारम् तॊडरुम् ऎऩ्बदुम् - अप्पडिक्कुक् काणामैयालुम्, तऩ् कॊळ्गैक्कु मुरण्बडुवदालुम् एऱ्पुडैयदॆऩ्ऱु। सुण्णमुम् मञ्जळुम् कूडियबोदु सिवप्पु निऱम् पिऱप्पदुबोल् ऎऩ्ऱ तिरुष्टान्दमुम् ज्ञागार्त्तङ्गळ् ऒरुबोदुम् कूडा- मैयाल् तळ्ळुण्णुम। आगैयाल् पुऱप्पॊरुट्कळै कॊळ्ळवेण्डिऩाल् ट्त्प मॆऩ्ऱु अङ्गीगरिक्कवमैयुम्। अल्लादबोदु अवै वित्तियादॊऴिय योगासाामदम् पोलाम्। इव्विरण्डॊऴिय मूऩ्ऱाम् निलैयिल्लै। १८४ देशिकाशयप्रकाराव्याख्यासहिते परमतभने इवऩ् मदम् इवऩ् सॆयलोडु मुाणुम्। ‘अथैतन्मते बाह्यार्थानुमेयत्ववादस्य स्वक्रियाव्याघातमप्याह- r। • प्रत्यक्ष अनुमिता क्षणिकभक्ष्यभोग्यादिनां भक्षणादि- प्रवृत्तिविषयononiL। ज्ञानाकार GudayGur ६। अनुमितक्षण इति । अस्प एतन्मत इत्यर्थकस्य, “प्रत्यक्ष pii” इत्यनन्न्तरपदेन, अग्रे “भक्षणादी” त्यनेन चान्न्त्रयः । gamy इत्यनेन बाह्यार्थाभ्युपगन्तुरसौत्रान्तिकस्य उपस्थापनात्, बाह्यर्थप्रत्यक्षत्वानङ्गीकारे, बाह्यार्थस्वीकरणमात्रमेतत्कृतं वक्ष्यमाणदिशा व्यर्थमिति द्योत्यते । प्रत्यक्ष अG& इत्य- पिना माह्यार्थ प्रत्यक्षत्वाङ्गीकारेपि क्षणिकत्वाभ्युपगमप्रयुक्तं वक्ष्यमाणं दूषणजालं जागतिं तचमते, एवं सति यदि प्रत्यक्षत्वमप्यनङ्गीकृतं तदा किमुवक्तव्यं त्वन्मतयतां प्रतीति कैमुतिकन्याय- स्सूच्यते । अनुमितं का इति । क्षुधार्ता भोगार्थिनच भक्ष्यपेयादिकं प्रत्यक्षतो ज्ञात्वा हि प्रवर्तन्ते । अनुमेयत्वे कथं तेपां तत्र प्रवृत्तिरिति भावः । ननु पाकाद्यर्थिनां धूमं दृष्ट्वा तदनुमित- दहनोपादाने प्रवृत्तिवत् अल्लाप्यनुमायैवार्थं तत्र तदर्थिनां प्रवृतिभविष्यतीत्यत्राह क्षणिकेति । तथा च स्थिखादे अनुमितिपूर्वक प्रवृत्तिपर्यन्तं दहनादिसद्भावनिश्वयेन तदुपपत्तावपि, क्षणभङ्गःङ्गी- कारे तत्र तत्र प्रवृत्तित्रैघट्टयमेत्र, अर्थस्य नश्वरत्वेन तत्पर्यन्तमनवस्थानभयादिति भावः । भक्ष्यं- मोदकादि । भोग्यं - सक्चन्दनादि । भक्षणादीत्यादिना भोगपरिग्रहः । नन्वर्थस्य विनष्टत्वेपि तत्समर्पिताकार विशिष्टस्य ज्ञानस्य सच्याद्भक्षणादिप्रवृत्युपपत्तिरित्यत्राह ज्ञानाकारॐॐ इति । भक्षयितुं चर्चितुं चाशक्पमित्यर्थः । भक्षणं- गळविलाघस्संयोगानुकूलव्यापारः । चर्चणं रसना दन्त ता ल्याद्यभिघात सं योगा नु कू ल व्यापारः । अन्यथा “आशामोदक तृप्ताये येचोपार्जितमोदकाः । रसवीर्यविपाकादि तुल्यं तेषां प्रसज्यत” इति उपा- लम्भस्स्यादित्याशयः । एवं बाह्यार्थानां क्षणिकत्वेन ज्ञानकाले भक्ष्यभोग्यादिविपयापहारात् प्रनृत्त्यवसादमुक्त्वा, अथ क्षणिकपदार्थप्रवाहस्वीकारे, इष्टभक्ष्यादिक्षणस्यानिष्टाशुचिपदार्थक्षण- स्वेनापि परिमाणसम्भवात् प्रवृत्तिशून्यतामाह- अनुमितक्षण नष्ट विशदृशभागसन्तान - रूप इति । अत्र एवमेव शुद्धः पाठः । न तु “अनुमितलक्षण अनिgiri इत्यादिः । इवऩ् ऎल्लावऱ्ऱैयुम् निमिडनोत्तदायुम् अनुमिक्कवेण्डियदायुम् ऒप्पुवदाल् ऒरु पष्यत्तैयो पॊक्यवस्तुवैयो मुयऩ्ऱुम् अडैय मुडियादु। ऎल्लाम् अऱि- विऱ्तोऩ्ऱुम् वडिवुडैयदागैयाल् अदऩ् वडिवैत् तिऩ्ऩवुम् मॆल्लवुम् मुडियादु। पिऱ्कालत्तिल् नल्लदुम् कॆट्टदाय् माऱि वडिवॆडुक्कलामागैयाले सुगमुम् तुक्करूप- माय् मुडियुम्। ऒरुज्ञानसन्ददि मुदलिलिरुन्दवाऱे मुडिवुवरैयिलुमिरुक्कुम् ऎऩ्ऱाल् त्तूरत्तिऩ् भागुबाडु अर्थङ्गळिऩ् वेऱुबाट्टाल् वरुम् ऎऩ्ऱ तऩ् सिन्दान्दत्तोडुसौवान्तिकमतभङ्गाधिकारः १८५ नgworm विशदृशभागसन्तानरूप विषादरूप n। उत्तरक्षणाएं पूर्व क्षण तुल्यः- वनान्ना अनुमि८२६ सर्वज्ञानसन्ततिक विपयक्षणान्नी वैचित्र्य Gan Gana- ६piguni षर्थवैचित्र्य ॥ ज्ञानवैचित्र्य ं की कल्पने s। पक्ष बाह्यां gs of Car प्रत्यक्षानुमेय (विभाग) is LIBLip खोपलम्भसर्वलोको पलम्भविरुद्ध &Cu अनन्वितनस्तरि (री) कल्प अपास्यतम। ॐ मत “नासतो ऽद्दष्टत्वात्” ६७६११ सूत्र- कारणं निरसि अनुमितक्षणः भक्ष्यादिः । विशदृशभागसन्तानरूपः। श्री- विजातीयाशुच्या की रज्ञान सत्तानानि । विपादरूपी शु&Q[crib - जुगुप्सावहत्वेनानुपादेयत्वात् दुःखरूपाण्यपि कदाचिन्द्भवेयुः अत्त्रायमर्थः- बाह्यार्थज्ञानधारासु प्रथमं भक्ष्याकारज्ञाने जाते, तेनाकारानुमाने च प्रवृत्ते, पुरुपे, अनन्तरं भक्ष्याकारज्ञानविपर्यासेन कदाचिदमेध्यपदार्थाकारज्ञानसन्तानस्यापि उदयसम्भवात् तत्र भक्ष्यार्थिनः मनोरथभङ्गेन महद्दुःखमपि प्रसज्येत पक्षे कस्मिञ्चिदिति निःशङ्कप्रवृत्यसम्भव इति । विपादरूपां&rsQqon इत्यपिना ईदृशपरिणामस्य पाक्षिकत्वं द्योत्यते । ननु उत्तरक्षणा अपि सदृशसन्तानवन्तः क्षणत्वात् पूर्वक्षणवदित्यनुमानेन, पूर्व भक्ष्यक्षणतुल्यमेवोत्तरक्षणोत्पत्या निश्शङ्कप्रवृत्युपपत्तिरित्यत्राह उत्तरक्षण इति । सर्वज्ञानसन्ततिaaii- घटपटादिज्ञान- परम्परास्खपि । अर्थवैचित्रय॥। Go इति । योगाचार वैलक्षण्यार्थं ज्ञान वैचितथमर्थय चित्रयाधीन- मितिं कल्पनायास्सर्वत्रार्थ सादृश्यशा लिज्ञानसन्तत्यङ्गीका रेणासम्भव इति स्वसिद्धान्तविरोधो दुरुद्धर इति भावः । एतदधिकारारम्भे “योगाचारं सर्वलोक परिहास विषय " इत्युक्त्या उपहास्यं तन्मतं, इदन्तु तदतिशयाय कल्पितमपि वाह्यार्थपरिक्लप्तिदन्धनेनारूढपतितत्वात् फल- तस्तोपि हीनं उपहास्यतममित्याह - giपक्ष इति । बाह्य iial।co- बाह्यपदार्थेषु । “प्रत्यक्षानुमेय um” इत्यत्र, “प्रत्यक्षानुमेयविभाग uial” इति पाठस्स्यादिति भाति । यथाश्रुतेऽनन्ययात् । तथा च सर्वस्यापि बाह्यार्थस्यानुमेयत्वे " न हि करिणि दृष्टे चीत्का- रेण तमनुमिमतेऽनुमातार” इति प्रत्यक्षानुमानप्राचन्यदौर्बल्यविभाग विचारपूर्वक लोकप्रवृत्तेस्तथा- विधस्वानुभवस्य च विरोधस्स्यादिति भावः । अनन्वितन्त्र स्तरी (रि) कल्प इति । एवमेव मातृकासु सर्वासु पाठः दृश्यते । स च कथञ्चिव्याख्येयः । विदूषक इति, उद्यानसंरक्षकवृति गतः क्षुद्रवृक्षविशेष: (Inpai) इति च बहुधा तदर्थं वर्णयन्ति । अथापि प्रकृतानुगुणं विदुषको क्तिपरत्व- १ विरोदिक्कुम्, उलगिल् इदु प्रत्यक्षिक्कत् तक्कदु - इदु अनुमागिक्कत्तक्कदु ऎऩ्ऱु पिरिवुबडुत्ति प्रवृत्तिप्पदु कण्गूडु। इवऩ् ऎल्लाम् अनुमाळिक्कत्तक्कदु ऎऩ्बदु मिगवुम् परिहसिक्कक्कूडियदाय् उळ्ळदु विदुषगवाक्यम्बोल्। इम्मदत्तै व्यासर् तमदु प्रम्मसूत्रत्तिल् सॆम्मैयाग कण्डित्तुळ्ळार्। १८६ देशिकाशयप्रकाशव्याख्यासहिते परमतभन्ने निलैयिल्लाप्पॊरुळ् मदियै विळैत्तुत्ताऩ् सेर् निऱङ्गॊडुत्तुत्ताऩऴियुम् तऩ्ऩाल् वन्द निलैयिल्लामदिदऩ्ऩिल् निऱत्तैक्काणुम् इदुगाणुम् पॊरुळ्गाण्गै ऎऩ्ऱ नीसऩ् मुलैयिल्लात्ताय् कॊडुत्त मुलैप्पालुण्णुम् मुगमिल्लामॊऴियॆऩवे मॊऴिन्द वार्त्तै तलैयिल्लात्ताळुरुम् कणक्काय् निऩ्ऱ कट्टळै नाम् कण्डिऩ्ऱु काट्टिऩोमे। इति थी कवितार्किकसिंहस्य सर्वतन्त्रस्वतन्त्रस्य श्रीमतेङ्कटनाथस्य वेदान्ताचार्यस्य कृतिपु श्रीमत्परमतभने सौनान्तिकमतभङ्गाधिकारः नवमस्सम्पूर्णः ॥ कविता किङ्कसिंहाय कल्याणगुणशालिने । श्रीमते वेङ्कटेशाय वेदान्तगुरवे नमः ॥ । १५३८ मैत्र युक्तं समाश्रयितुम् । आचार्या अपि अच्युतशतके- (छा) “वस्तरिनयेन स्थापिता शोभतां त्रिदशानां नाथ तत्र समाजे । वन्दित्वमहितानां मध्ये श्रुतीनां नालिशा मम स्तुतिः” इति इममेव शब्दं एवं प्राय एवार्थे प्रयुञ्जते । “श्रुणु गदितमिदं नः त्रस्तरीमात्ररूपमिति क्वचित्कविप्रयो- गथ सार्यते । विदूपकवाक्यस्य हास्यरसोत्पादनेन श्रोतृमनोरञ्जनमात्रै पर्यशालित्वात् नार्थगौरव - मिति अतित्वोक्तिः । अथास्य मतस्य सूत्रकारेण निराकृतत्वमाह पत इति । यो यं ज्ञाने नीलादिराकार उपलभ्यते, सचिनष्टस्यासतोऽर्थस्याकारो न भवितुमर्हति । कुतः ? अदृष्टत्वात् । न खलु धर्मिधि विनष्टे तद्धर्मस्यार्थान्तरे सङ्क्रमणं दृष्टुं इति सूत्रार्थः । एतेनैतत्सूत्रस्य माध्यमिक- मतनिराकरणपरतया, यादवप्रकाशव्याख्यानं चिन्त्य मित्युक्तं भवति । विस्तरश्च श्रुतप्रकाशिकादी भाग्यः । एवं अधिकारेणानेन सौत्रान्तिकं बहु उद्दृष्य तन्मतस्यानन्त्रितत्वं सर्वलोकोपहास्यत्वं योक्तं सदृष्टान्तपन्ते गाधपा दर्शयति- Aruni Gurjar इति । क्षणिकाः पदार्थाः ज्ञान- (पासुरत्तिऩ् पॊरुळ्) निलैयिल्ला निमिडनेरप् पॊरुट्कळ् अऱिवै उण्डाक्कि, तम् निऱत्तै अदऱ्कुक्कित्तु तामऴियुम्। तम्माल् वन्द निलैत्तिराद अऱिवु तऩ्ऩिल् तम् सिऱत्तैक्काणुम्। इदैत्ताऩ् पॊरुट्काट्चि ऎऩ्गिऱोम् ऎऩ्ऱ नीसऩ् सौत्तिरार्- तिगऩुडैय मुलैयिललात् ताय् कॊडुत्त मुलैप्पालुण्णुम् कणक्काय्- मुगमॆल्ला- मॊऴियॆऩवे मॊऴिन्द वार्त्तै कणक्काय्, तलैयिल्लाद मुण्डत्तिऩ् काल् ऊरुम् कणक्काय्, किऩ्दनिर्मूलमाऩ कॊळ्गैगळै नाम् नऩ्गऱिन्दु इङ्गु काट्टिऩोम्। श्रीबामदबङ्गत्तिल् सौत्सान्दिगमदबङ्गादिगारत्तिऩ् तमिऴ् मॊऴिबॆयर्प्पु मुऱ्ऱिऱ्ऱु। • सौत्रान्तिकमतभनाधिकारः । सौत्रान्तिकमतभङ्गाधिकारः । १८७ ज्ञेयपदार्थः । दृष्टान्त दान्तिकयोः प्रतिविषयं साधर्म्यं मूल एव स्पष्टम् । आकारोऽत्रं apih। @ry का अङ्ग काळा - प्रत्यक्ष । किञ सौत्रान्तिकः । अन्ययश्वास्य इत्यत्र भाषणे । Qur - & क्र इति । " सर्वस्यगात्रस्यशिरः प्रधान” मिति रीत्या ज्ञानस्थैर्यानभ्युपगमे शिष्ट सर्व कबन्धप्रायं भवतीति भावः । वेदान्त सूरिरित्थं सौत्रान्तिकवादधूळिमुद्भूय । तत्त्वाथादृष्टिमित्थं दत्वा चान्ध्यं जगत्यपोवाह ॥ १ ॥ नवमोऽनवमो भागो भने परमतास्पदे । पावनैर्गुरुवर्यस्य कटाक्षैस्समपूर्यत ॥ २ ॥ इति श्रीवत्सवंशायनस्य श्रीदेशिक चरण परायाणस्य नारायणस्यकृतिषु श्रीमत्परमतभङ्गव्याख्यायां देशिकाशयप्रका शिका भिख्यायां नवमः सौत्रान्तिकभङ्गाधिकारस्सम्पूर्णः । ॥
१० वैभाषिकभङ्गः
श्रीः श्रीमते लक्ष्मीनृसिह्मपरब्रह्मणे नमः । श्रीमते रामानुजाय नमः । श्रीमते वेदान्तगुरवे नमः ॥ श्रीमान्वेङ्कटनाथाय: कवितार्किककेसरी वेदान्ताचार्यवयोम्मे सन्निधतांरादादि ॥ ॥ अथ वैभाषिकभङ्गाधिकारः ॥ १० ॥ काण्गिऩ्ऱवऩिलै काट्चियुङ्गण्डदु मुण्डवैदाम् एण्गॊण्डऩवऩ्ऱु इवऱ्ऱिल् कुणमुम् निलैयुमिलै सेण्गॊण्ड सन्ददियाल् सेर्न्दुमॊऩ्ऱॆऩ निऱ्कुमॆऩ्ऱ कोण्गॊण्ड कोळुरै वैबाडिगऩ्गुऱै कूऱुवमे। श्रीः श्रीमते लक्ष्मीनृसिंह परब्रह्मणे नमः । श्रीपरमतभङ्गेच्याख्यां देशिकाशयप्रकाशाभिख्यायां वैभाषिकभङ्गाधिकारोदशमः ॥ १० ॥ मान्यं महीयसां नौमि मनोवाक्कायकर्मभिः । वैभाषिकान् विनिमन्तुं वेङ्कटेशविपश्चितम् ॥ १ ॥ योवक्ति भूतततिमप्यणुपुज्जजातां मृतोत्थमौतिकसमूहमपि द्विधात्र ॥ ज्ञात्रा विना विविधबुद्धितदर्थवर्ग प्रत्यक्षमेव तमिमश्च गुरुर्निरुन्धे ॥ २ ॥ वैभाषिकमपणद्राकू बौद्धत्रितयोक्तपक्षतो भिन्नम् ॥ स निषेधति दशमेऽस्मिन् अधिकारे निगममौळिगुरुवर्यः ॥ ३ ॥ श्री श्रीमते लक्ष्मिगरसिम्म प्रम्मऩे नम्! ११ “Diural uarsangb” (पासुरत्तिऩ् करुत्तु) काण्गिऱ आत्मावॆऩ्ऱु तऩित्तॊरु पॊरुळ् किडैयादु। काट्चि ऎऩ्ऩुम् निगऴ्च्चियुम् काणप्पडुम् प्रत्यक्षप्पॊरुट्कळुम् उण्डु। अवैगळुम् Ggala-१ २ देशिकाशयप्रकाशसहिते कं मुऩ्बु कऴिन्द ऩर् मूवरुक्कुञ्जॊऩ्ऩ वुम् तप्पलामॆऩ्ऱु पार्त्तु ‘ळत् GOLITं ब्राह्मार्थ प्रत्यक्षः, ज्ञायज्ञे याञ्चं काळं निर्विशेषात्मकक्ष णिकसन्तानरूपी डळ, ज्ञाता ययG१० कल्पिता, काठां की वैमाविका निराकरिकं की।
वृतेन बौद्धाधिकारत्रयेण वैभाषिक निराकरणस्यागतार्थतां ख्यापयन् तत्खण्डनं प्रतिजानीते प्रथमय प्रबन्धगाधया – Birr & pauनी इति । @v = २० ज्ञाता नास्तीति वैदिकसमयाव्यावृत्तिः । ‘आत्मग्रहो महामोहः प्रथमः, तन्निवृचितः । ममकिं नाहमेवेति विरंस्यति ममग्रहः ॥ तस्मादादावहङ्कारममकार प्रहाणतः । नैरात्म्यदर्शनं सिद्धं निर्वाणद्वारमुत्तममिति प्रथममहङ्काराभावे ममकारनिवृत्तेः कैमुतिकन्याय- सिद्धत्वं पर्यालोच्य मुक्ति प्रति मुख्यकारणतया एतैर्नैरात्म्यवादस्यैव प्रवर्तनादिति भावः । rupia ।
@ – ज्ञानं ज्ञेयञ्चास्ति । आभ्यां क्रमेण माध्यमिकयोगाचारव्यावृत्तिः । बाह्यपदार्थस्य कं इति प्रत्यक्षत्वोत्कीर्तनात् सौत्रान्तिकन्यावृत्तिश्च । mario- तेच ज्ञानज्ञेयपदार्थाः पदस्य दीर्घोविकारः । असङ्ख्याता इत्यर्थः । app i - टी२० - आधारः । तथा च निराधारा निर्धर्मकाश्च रूपादयश्चत्वारः पदार्थः इति” सर्वार्थसिद्धिः । इति तदभ्युपगत क्षणिकत्यञ्च विवक्षितम् । कथं तर्हि वस्तुपु स्थिरत्वैकत्वादिव्यवहृतय इत्यत्राह - Go Gas इत्यादिना । Grir - दैर्घ्यम् । तथा चाणूनां प्रत्येकमनेकत्वेपि क्षणिकत्वेपिच दीर्घकालानुवृत्तायां तत्सन्तत्यां स्थिरत्वैक- स्वादिमिथ्याप्रतिभास इति भावः । एवं तन्मतदर्शनेन तस्य व्याहृतोक्तिमेदुरखं सुज्ञानमित्युपहसति - C । Gar इति । कुटिलकूवाच इत्यर्थः । Durga - वैभपिकस्य । एतन्नाम्ना च पूर्व निरुक्तेन विरुद्धभापगमेवास्य स्वरूपनिरूपकमिति द्योत्यत इति भावः । pam ava- दोषान् प्रदर्शयिप्यमः । । पूर्वाधिकारेण सङ्गतिप्रदर्शनाय वृत्तं कीर्तयन् कर्तव्यं प्रतिजानाति - इति । पूर्वं वृत्ते- त्यर्थः । बौद्धः ॐ इति । “चातुः प्रस्थानिका बौद्धाः रुपाता वैभाषिकादयः” इति प्रसिद्धेपु पूर्व खण्डितानां माध्यमिक योगाचार सौत्रान्तिकानामित्यर्थः । @rror दोष-पदार्थानां यथायथं चतुष्कोटि युक्तत्वात् तद्विनिर्मुकत्वं नास्तीति माध्यमिकनये, बाह्मार्थाभावे " बहिर्वदवभासते " इति दृष्टान्तस्यापि सभ्यतया ऎण्णिलडङ्गा। अवऱ्ऱिऱ्कु कुणमुम् निलैत्तु निऱ्कुम् तऩ्मैयुम् किडैयादु। आऩाल् आऱ्ऱॊऴुक्कुप्पोल् अवैयॊऩ्ऱिऩ् पिऩ् ऒऩ्ऱाग नॆडुगदॊडन्दु सन्ददि ऎऩ्ऱ पॆयरिल् ऒऩ्ऱॆऩक्कूऱलायिरुक्कुम्। ऎऩ्ऱिव्विदम् कोणलागक्कुऱुक्कि उरैक्कुम् वैबाडिगऩ् कुऱैगळै वॆळियिडुवोम् ऎऩ्ऱु। परमतभङ्गे वैभाषिकभङ्गाधिकारः १०। पुऱप्पॊरुट्कळुक्कुक् काट्चियुण्डॆऩ्ऱदु निलैक्कादु ९ शाळा क्षणिकपरमाणु कङ्कणां अप्रत्यक्ष कक्षा Gor @m। पुञ्जदचे प्रत्यक्षा Cur, पुअ परमार्थ Gaurirop Ges, पुअ मॆऩ्गैक्कु वागऩमादल् Aažमॆऩ्ऱादल् ऒरु ऎर्म् कॊण्डिलऩ्।’ ३ सर्वप्रवृत्त्यवसाद इति योगाचारमते, सर्वाथानुमेयत्वे क्वचिदपि व्याप्तिग्रह्णा सिध्या तदनुमानायोग इति सौत्राकन्ति पक्षेच प्रोक्ता एवमादयोदोषाः । ज्ञान CGL -ज्ञानेनतुल्यम् । अस्यप्रतितन्त्रसिद्धान्तांशमाह - बाह्यार्थ प्रत्यक्ष ं इत्यादि । माध्यमिक व्यतिरिक्तास्त्रयोप्येते स्वाभ्युपगतं वस्तुक्षणिकमाचक्षत इति सामान्यतस्स्थिते, एतेन ज्ञानंवत् प्रत्यक्षस्य ज्ञेयतस्त्वस्याप्यङ्गीकारात्, तदुभयं निर्विशेषं प्रतिक्षणमुत्पत्तिविनाश- शालितया दीपज्वालावत् क्षणिकसन्तानरूपं चेति स्वीकृतमित्यर्थः । ज्ञाता कल्पित इति । " ग्राहकाभिमानारूढ अनादिधीसन्तान एवात्मा । अहं जानामीति बोधस्तु आलयविज्ञानवशात् आश्रयकल्प- नयावा स्यात् । अतिरिक्तस्तु बाधिततया अनादेय " इति सर्वार्थसिध्युक्तरीत्या " इदमहं जानामी " - त्यत्र भासमाने पदार्थत्रिके ज्ञात्रंशमात्रं कल्पितमिति भावः । वैभापिका निराकरिइति । तथा च बौद्धत्रयनिराकरणानन्तरं अस्वस्मृतत्वात् तेन एतत्प्रकरणस्य प्रसङ्गस्सङ्गतिः । अथवा - पूर्वं प्रत्यक्षं यत् तदेव परमार्थ:’ इति चार्वाके प्राप्ते, तन्निराकरणानन्तरं, प्रत्यक्ष यत् तत्सर्वं क्षणिक इति वादी एप एव निराकार्यः । अथापि मध्ये प्राप्तेन माध्यमिकेन सर्वशून्यत्ववादिना, ज्ञानमात्रास्तित्ववादिनायोगाचारेण, ज्ञानमिन्नवाह्यार्थी- स्तित्वेपि तस्यानुमेयत्ववादिना सौत्रान्तिकेनच एतन्मत विचारस्यानवसरग्रस्ततया, प्रतिबन्धकीभूत तचन्मतविषयक शिप्य जिज्ञासानिवृत्त्यनन्तरं एतन्मतनिराकरण प्राप्तमिति अवसरस्सङ्गतिरितिभाव्यम् । प्रतिबन्धकीभूतशिष्यनि ज्ञासानिवृत्त्यनन्तरकालवक्तव्यत्वमवसर इति हि तल्लक्षणम् । अथैतदभिमतं बाह्यार्थप्रत्यक्षत्वं शोधने न प्रतितिष्ठतीति दर्शयितुमेतदुक्तमनुवदति —)व्य Q। इति । वैभाषिकोऽपि नैयायिकादिवत् जाला लोक विलो कनीयसूक्ष्मद्रव्यपष्ठाष्टमादिभागस्यैव परमाणुस्व स्वीचकारेत्यर्थः । क्षणिकेति हेतुकर्भविशेषणमप्रत्यक्षत्वोपपादकम् । तदुक्तं प्रमेय कमलमार्ताण्डे - " परमाणू नां मुऩ्बु कऴिन्द मात्यमिगळ् मुदलिय मूवर्क्कुम् नेर्न्दगदि तमक्कु वरामलिरुक्क ऎण्णि- अऱिवुम् अऱियप्पडुम् पॊरुळुम् प्रत्यक्षमायिरुक्कुम् इरण्डुम् तऩ्मैगळऱ्ऱ कणनेरत्तिय पिरवाहरूपङ्गळाय् ऎङ्गुम् तॊडरुम्। अऱिबवऩ् - आत्मा-किडैयादु। ऎऩ्गिऱ वैबाषिगळै विरट्टुवोम्। • देशिकाशयप्रकाशसहिते इवऩ् मदत्तिल् प्रमाणङ्गळुक्कुप्पञ्जम् पुञ्जविकल्प विषयDI Googli। gi निर्विकल्पक प्रमाणoirs orig। क्षणिकस्वलक्षण विशेषाणां निर्विकल्प श्री Gorp up विकल्प क्री @ma Gappamori साचिकं तार्किकैस्स्थिरत्वैकान्त्यवत् क्षणिकत्वैकान्त्यं बौद्धैरनीक्रियते । स्थैर्याद्यनैकान्त्यवादिनस्तु क्षपणकाः” इति । परमाणु इति बहुवचनं तच्चातुर्विध्यामिप्रायम् । नतु क्षपणकवत् एकविधपरमाणुष्वेव बहुत्वामि- प्रायम् । “ क्षपणकास्तु परमाण्वैकविध्यचादिन " इति युक्तम् । तत्र परमाणूनां पृथिव्यप्तेजोवायुरूपेण चातुर्वि- । " ध्ये समानेऽपि — रूपरसगन्धस्पर्शस्वभावा पार्थिवपरमाणवः । रूपरसस्पर्शस्वभावा आप्यः, रूपस्पर्शस्वभावा- स्तैजसाः, स्पर्शस्वभावा वायवीया इति, गन्धरवभावः पार्थिवः, रसस्वभाव आप्यः, रूपस्वभावस्तैजसः,॥ स्पर्श- स्वभावोवायवीय इति च प्रक्रियाद्वयं वैभा पिकसम्मतम् । " एकव्यादिस्वभावैर्यदणुभिरथवा तत्तदेकस्वभावैः क्षोणीदेहादिपुञ्जप्रसृतिरिति सभाभापि वैभाषिकेण " इति अधिकरणमारावल्युक्तेः । तथा च परमाणूनां क्षणिकत्वेनोन्द्रियसम्प्रयोगक्षणपर्यन्तमनवस्थानात् " प्रत्येकं दृश्ययोग्यत्वेऽप्यणूनां दृश्यता भवेदि “ति स्वय- मेवतेषां प्रत्येकमप्रत्यक्षत्वमन्यदूपणात्प्रागेवानीचकारेति भावः । परमाणुपुञ्जप्रत्यक्षत्वे दूरस्थकेशानां पुञ्ज- दशायां प्रत्यक्षत्वदृष्टान्तीकरणं “दूरस्थ केशस्तु प्रत्येकं नातीन्द्रियः । अणवस्तु तव मते प्रत्येकमतीन्द्रियाः । नहिवयं ऐन्द्रियकत्वमतीन्द्रियत्वं वा कस्यचित्स्वभावादाचक्ष्महे । किन्तु महत्त्वादिलक्षणकारणसन्निधाने तस्य प्रत्यक्षत्वं तदभावे तस्यैव । प्रत्यक्षत्वमिति । नचैवमेव त्वन्मतेपि सम्भवाति । अणूनां क्षणविलयित्वादि " ति सिद्धान्तमुक्तावल्यां दृपितं द्रष्टव्यम् । अथसर्वथाऽतीन्द्रियस्यापि दशाविशेषे प्रत्यक्षत्वं भवतीत्यन्वारोहेऽपि, विशिष्य त्वया नैवमभ्युपगन्तुं •शक्यमित्याह - पुज्जदशै १७०० इति । पुत्रञ्जQ परमार्थ DraQauran ps @arius इति । अत्र, यद्यपि आन्तिसिद्धपरमाणु कलापवादि सौत्रान्तिकमत वैलक्षण्यायानेन परमार्थ- भूता परमाणु अदशाऽङ्गीक्रियते, तथापि एतन्मतेऽपि धर्मधर्मिभावानभ्युपगमात् परमाणूनां क्षणिकतया— ‘क्षणध्वंसिनः परमाणवो भूतानिच कदा संहृतौ व्याप्रियन्ते कदावा संहन्यन्त” इति श्रीभाष्योक्तरीत्या क्षणिक विज्ञानातिरिक्तस्य पुञ्जकर्तुश्चेतनस्याभावात् अहमभिमानाश्रयस्याल्यविज्ञानस्यच शरीरात्मक मौतिक पुआघीनसिद्धिकतया तद्धेतुत्वासम्भवात्, सम्भवेवाऽन्योन्याश्रयाच्चेति शङ्करभाष्योक्तदिशाच परमार्थतः " " " मा इवऩ् ऒप्पिय कणक्कणक्काऩ परमाणुक्कळै प्रत्यक्षमाऩवै ऎऩक् कूऱत् तुणियाऩ्। पिऩ्ऩै - अवै कूडि निऩ्ऱबोदु कुम्बलाऩ निलैयिल् प्रत्यक्षमॆऩ्गिऱाऩ्। कुम्बल्सेरुदल् ऎऩ्बदु इवऩुक्कु मुन्दियवऩुक्कुप्पोल् पॊय्यऩ्ऱु ताऩ्। आयिऩुम् • परमतभङ्गे वैभाषिकभङ्गाधिकार: १०। " विकल्पोऽवस्तुनिर्मासादसंवादादुपप्लवः । " ढङ्ग mii, " तस्यां यदूपमाभाति बाह्यमेकमिवान्यत: । व्यावृत्तमिव सविकल्पक अनुमानpi कल्पिताकार विपद्मQlso ml निस्तत्त्वं परीक्षाऽनङ्गभावतः ।” mi मा ताङ्गळे कट्टुगैयाले अवैयुम् ऎर्त्तैक् काट्टमाट्टादु। १ ५ पुजाख्यपरमाणुदशाविशेपाङ्गीकरणमेवास्यानुचितमितिद्योत्यते । अथ तुप्यतुदुर्जन इति न्यायेन तस्य तदभ्युप- गममन्वारुह्यापि तन्मते तत्कारणभूतसंयोगाद्यनभ्युपगमेन पुनरपि पुञ्जदशादौस्थ्यमेव दर्शयति — पु आळकेल हेतु इति । तदुक्तं प्रमेयकमलमार्ताण्डाख्ये जैनग्रन्थे - बौद्ध मतोपन्यासप्रकरणे- " सम्बन्धोर्थानां पारतन्त्र्यलक्षणोवास्यात्, स्वरूपश्लेप लक्षणोवा ! प्रथमपक्षे-किमसौ निप्पन्नयोस्सम्बन्धिनोंस्यात् अनिष्पन्नयोर्वा ? न तावदनिप्पन्नयोः – स्वरूपस्यैवासत्त्वात् शशविषाणवत् । निप्पन्नयोश्च पारतन्त्र्याभावा- सम्बन्ध एव । उक्तञ्चवौद्धै: - " पारतन्त्र्यं हि सम्बन्धसिद्धे का परतन्त्र्तता । तस्मात्सर्वस्य भावस्य सम्बन्धो। नास्ति तत्त्वतः” इति । रूपश्लेपलक्षणरूपत्वे चोक्तं - " रूपलेपोहिसम्बन्धोद्वित्वेच सकथं भवेत् । तस्मात्प्र- कृतिभिन्नानां सम्बन्धोनास्ति तत्त्वातः " इति । सम्बन्धिनोर्द्वित्वे रूपश्लेपविरोधात् । तयोरैक्ये वा सुतरां तदभावः, सम्बन्धिनोरभावे सम्बन्धायोगात् तस्यद्विष्ठत्वात् । अथनैरन्तयं तयोरुपश्लेपः न- अस्यान्तराळा- भावरूपत्वेनातात्त्विकत्वात्सम्बन्धरूपत्वायोगः । निरन्तरतायाश्च सम्बन्धरूपत्वे सान्तरताऽपिकथं सम्बन्धरूपान- स्यात् । किञ्चासौ रूपश्लेपः सर्वात्मना - एकदेशेन वास्यात् । सर्वात्मना रूपश्लेपे अणूनां पिण्डोऽणुमात्र- स्स्यात् । एकदेशतश्श्लेपे किमेक देशास्तस्यात्मभूताः परभूतावा । आत्मभूताचैनकदेशेन रूपश्लेयः, तदभावात् । परभूताश्चेत्, तैरणूनां सर्वात्मनैकदेशेन वा रूपश्लेपे स एवपर्यनुयोगोऽनवस्थाच स्यदिति । , स्मथ परमाणूनां पुञ्जाख्यपरमार्थदशाया अङ्गीकर्तुमशक्यत्व तन्मते निरूप्य तत्रैव अभ्युपगताया अपि तस्याः परमार्थभूतायाः प्रमाणदुर्भिक्षमपि वक्तुं तदुक्तं तत्सिद्धिप्रकारं प्रथममनुवदति - क्षणिकस्वलक्षणेति । क्षणिकानां निर्विशेपस्वरूपाणां परमाणुनां निर्विकल्पकमात्रविषयत्वं पुज्जदिविशेप विशिष्टतयातु विकल्पविषयत्वं च तदभिमतम् । तथाहि - तन्मते - अर्थविपकं ज्ञानं प्रमाणं तच्चद्विविधं प्रत्यक्षमनुमानञ्चेति । अर्थजं ज्ञानं प्रत्यक्षं, अन्यदनुमानम् । तत्र निर्विकल्पकमेव प्रत्यक्ष प्रमाणचभवति अर्थजत्वार्थविपकत्वाभ्यां तचल्लक्षणयोगात् । विकल्पस्तूभयरहितो नप्रत्यक्षं नप्रमाणं च । इदं च चार्वाकमते विपरितं वर्तते । सह्यविशदावभासत्वान्निविं अदु उण्डावदऱ्कुप् पाङ्गाग परमाणुक्कळुक्कु ऒऩ्ऱुडऩ् ऒऩ्ऱु सम्बन्दम् कूडु मॆऩ्ऱो, नॆरुङ्गि इडैवॆळियिऩ्ऱि निऱ्क मुडियुमॆऩ्ऱो इवऩ्, ऒर् तऩ्मैयै ऒप्पविल्लै? ६ देशिकाशयप्रकाशसहिते सविकल्पगम् (कूट्टऱिवु) अप्रमाणम् ऎऩल् इवऩुक्के इडर्दरुम्। giug विकल्प प्रमाण की नं विकल्प व्यवस्थाप्यniror निर्विकल्प । मा
कल्पकमप्रमाणं, विशदत्वाच्च सविकल्पकं प्रमाणमित्याह । एपान्तु विकल्प एवाविशदावभासः । तदुक्तं शास्त्र- ॥ दीपिकायां – एतन्मत प्रस्तावे - " विषयावभासो परोक्षावभासः । विकल्पस्तु अभिलापसंसर्गयोग्य प्रतिभास स्वान्न स्वलक्षणं स्पृशति । नहि अभिलापस्खलणं स्पृशति । यदि स्पृशेत् अभिलापमात्रेणापि विनाऽक्षव्यापारम परोक्षावभांसास्यात् । नचासावस्ति । तदुक्तं - " अन्यथैवामिसंयोगाद्दाहं दग्धो हि मन्यते । अन्यथा दाहशब्देन दाहार्थस्तसम्प्रकाशते " इति । तस्मादभिलापस्तावन्नविशदाकारमवभासयती ‘ति । अत्र " पुञ्जविकर विषय Lori " इति वाक्यं परिसमाप्याथ “@ing विकल्प” इत्यादि वाक्यान्तरतयापठ- नीयम् । नतु " पुञ्जविकल्पविपय इश्वेकवाक्यतया । अनन्वयात् । एवमनूदितं तन्मतं दूषयितुं, किमत्र तथाकल्पने निर्विकल्पकं प्रमाणं, अधविकल्पः, उतानुमानमिति विकल्पं मनसि निघाय प्रथमं प्रत्यस्यति - Duy विकल्प इति । प्रथमं क्षणिकस्वलक्षणपरमाणवः निर्विकल्पके विपयीभूय पश्चात्पुनदशा विशिष्टतया । निर्विकल्पक प्रमाण इति " अस्तिया लोचनञ्ज्ञानं प्रथमं निर्विकल्पकम् । बालमूकादिविज्ञानसदृशं शुद्धवस्तुज मित्यादिनाऽविशिष्ट शुद्ध वस्तुविषयकंस्यनिर्वि- कल्पकस्यैव तन्मते प्रामाण्यात् पुत्रदशा दिविशिष्टतया तेषां न निर्विकल्पकेन सिद्धिरिति भावः । अथ द्वितीयादिकमपि कल्प कालयति - विकल्प इत्यादीना । " कल्पनापोढमभ्रान्तं प्रत्यक्षं निर्विकल्पकमि” ति एतत्पूर्वार्धम् । अपोटकल्पनत्वात् निर्विकल्पकमेवाभ्रान्तं प्रमाणमित्यर्थः । अपोदशन्दस्य विशेष्यत्वविवक्षया " कल्पनापोढे”ति परनिपातः । कल्पनायाः अपोढमिति अपोढशब्दस्य कर्तरितप्रत्ययान्तत्वंवा मन्तव्यम् । अयथावभासः कल्पना । निर्विकल्पकं प्रमेत्युक्तौ " हृदोव हिमानित्यादाविव निर्विकल्पके धर्मितावच्छेदकाद्यां शिकप्रमात्वप्रतीतिं आदायसिद्धसाधनदोपंवारयितुं अभ्रान्त” मिति यावद्भ्रमभिन्नत्वरूपं सर्वाशे प्रमात्वमभिहितम् । वस्तुनिर्भासः - अर्थजत्वप्रयुक्तमर्थविषयकत्वम् । तदभावात् यः असंवादः - बाधः । तस्मात् विकल्पः उपप्लवः- आन्तिः । नमसस्तलमलिनतादिबुद्धिवत् । यद्यपि जात्यादिविशिष्टवस्तुविषयकविकल्पे नभस्तलमलिनतादि-
१ परमाणुक्कळ् सुयम् निर्विशेषमाऩवैगळाय् इरुप्पदु पऱ्ऱि मुदऱ्कण् निर्वि कल्पत्तिल् (ऊमै, कुऴन्दैगळ् पोऩ्ऱवरिऩ् तॆळिविल्लावऱिविल् तोऩ्ऱि पिऱगुदाऩ् कुम्बलाग सविकल्पगत्तिले मुऩ्सॊऩ्ऩ वऱिवैविड वेऱाऩ तऩ्मैगळोडु कूडप्परमतभने वैभाषिकभङ्गाधिकारः १०। ७ प्रमाणक की २०० विकल्पप्रामाण्य बाचकानुमान अनेकान्त्यादिदोषां तु विकल्पमूल विशिष्टव्यापार@incorrib कल्पितविषयQLD ६ीलकण्ठ स्वशास्त्र स्ववचनादि विरोध (Lib। शुभक’ IT ६ स्वपक्षस्थापक प्रमाणाभाव ं माध्यमिका दिका कङ्कं तुल्य। विव प्रत्यक्षवाघोनास्ति, तथापि " नयाति न च तत्रासीत्” इत्यदिविकल्पनेन यौक्तिकचा घोस्तीति सोपिश्रम एव । तदिदमुच्यते — तस्यामित्यादिकारिकया । तस्यां सविकल्पकसंविधि, यदेकंरूपं जात्यादिकं, बाह्य- मिव, अन्यतोव्यावृत्तमिव आभाति, तन्निस्तत्त्वं - अळीकं तत्र हेतु :- परीक्षानङ्गभावत: : तर्कोपोइलितप्रमाण- परीक्षाविपयत्वायोगादित्यर्थः नृसिहाराजीये दर्शितः । अनुमान इति । तस्यापि पक्षसाध्यवैशिष्टयादि- विषयकत्वेन विकल्पवदप्रमाणस्वादित्यर्थः । ।Gora Ganaur इति । स्वयमेवतथा कल्पनादित्यर्थः । एवं कथनेन सिद्धान्तिन एतत्सर्वमनिष्टमिति ज्ञायते । अविशिष्टविषयकज्ञानस्यैवाप्रसिद्धत्वात् । बालमूकादि विज्ञानस्यापि विशिष्टविषयकत्वाभावे तत्र तत्र तेषां प्रवृत्त्यनुदयापातात् । एवं च निर्विकल्पकस्यापि जात्यादि विशिष्टवस्तुविषयकत्वेसिद्धे पूर्वापरकालवैशिष्ट्यादिरूपविवक्षित विकल्पाभानमात्रेण, स्वल्पघने निर्धनत्वव्यव- हारवत् निर्विकल्पकशब्दवाच्यत्वोपपत्तिः । सोयन्देवदत्त इत्यादौ चतादृशविकल्पमानात् सविकल्पकत्वसिद्धि रित्याद्यन्यन्नविस्तरः । - yomajib - विकल्पः अनुमानञ्च । परमार्थ- परमार्थमृत पुञ्जदशा दिवैशिष्ट्यम् । aripriछा - तन्मते तयोः कल्पिताकार विपयत्वा दित्याशयः ।
अथ सविकल्पकस्यैवं प्रामाण्यप्रतिषेधे स्वमतव्याघातमाह - विकल्पकं इति । चिकल्प- व्यवस्थाप्य निर्विकल्प इति अयम्भाव: " नागृहीतविशेषणावुद्धिर्विशिष्टेषूपजायते " इति न्यायेन विशिष्टविषयक विकल्पात् पूर्व क्षणिकस्वलक्षणमात्रावगाहि निर्विकल्पकमावश्यकमिति हि विकल्पेन, निर्विकल्पकमनुमीयते । तत्र व्यवस्थापकहेतोर्विकल्पस्याप्रमाणत्वे व्यवस्थाप्यं निर्विकल्पकमपि तथैव स्यात् । नच हेतोस्स्वज्ञानद्वारैवानुमितिप्रयोजकत्वात् हेतुस्वरूपस्यविकल्पस्याप्रमाणत्वेऽपि क्षतिविरहात् प्रमाणभूतेन विकल्प- ज्ञानेन निर्विकल्पकानुमितिर्निष्प्रत्यूहैवेति वाच्यम् । विकल्पवत् विकल्पज्ञानस्यापि विशिष्टविषयकत्वेन विकल्पत्वाविशेषात् अप्रामाण्यसिद्धेः । नहिभ्रमात्मक हेतुज्ञानात् प्रमात्मिकामनुमितिं कश्चिदुपैति । ननुधूमवान् वहेरित्यादौ धूमव्याप्यवहिमानिति हेतुज्ञानस्य अमत्वेपि तज्जन्यायाः पर्वतो धूमवानित्यनुमितेः प्रमात्ववदिहापि । पॊरुळ्गळैक् रहिक्कुम् अळविल्) तोऩ्ऱुम् ऎऩ्ऱार्गळ्। अप्पोदु-अवै इप्पडि तोऩ्ऱुगिऩ्ऱऩ ऎऩ्ऱु निर्विकल्पगम् नमक्कु अऱिविक्कादु। निर्विकल्पदम् तऩ्मैगळैत् तॆळिविक्कादु अऩ्ऱो? इप्पडि तोऩ्ऱुवदाग सविकल्पमुम् अऱिविक्कादु। स्विकल्पगम् ∞ क्रं क्र बुद्धि देशिकाशयप्रकाशसहिते बोद्धव्याएं स्वभाव ६ of ६०० सत्य-विकार Ginor cor GOLDOL मिथ्या की विभाग &LIT। • भविष्यतीति चेन्न । तत्रापि पर्वते धूमस्य प्रत्यक्षेण संवादादेव प्रामाण्यनिश्चयात् । केवलमनुमितिमात्रेण १ तदसिद्धेः । किञ्चात्र विकल्पस्य स्वविषयसामान्ये अमत्वम् । तत्र हेतुज्ञानस्य व्याप्यंशे भ्रमत्वेपि धूमवइयादि- • स्वरूपसद्भावांशे नभ्रमत्वमिति विशेपोऽपि बोध्यः । अथास्तु निर्विकल्प कानुमितिरपि भ्रमरूपैव । अथापि निर्विकल्पकस्य प्रामाण्यं प्रतिकाकथन्तेतिचेत् । अहो अत्यर्थं कुशलोसि । निर्विकल्प कानुमित्यप्रामाण्ये तया निर्विकल्पकंरूपसाध्यस्यैवासिघ्या, कुतस्तत्प्रामाण्यप्रत्याशेति । ननुकिङ्कुर्मः ? यो विकल्पस्तविभ्रमः, यथा चावि गीत, तथा जात्यादि विकल्प इति प्रबलेनानुमानेन विकल्पाप्रामाण्यसिद्धिर्दुर्वारेति चेत्तत्राह - विकल्पप्रामाण्य- बाधकानुमानेति । अनैकान्त्यादिदोष इति । एतदुक्तं भवति - किं मत्रावच्छेदकावच्छेदेनं साध्य- सिद्धिरुद्दिष्टा, अथ सामानाधिकरण्यमात्रेण । आधे - विकल्पत्वेन रूपेण एतदनुमानापेक्षित पक्षसपक्षहेत्वादि विकल्पानामपि पक्षतया कोडीकृतत्वात् तदप्रामाण्येन तद्विपयपक्षादीनामप्यसिध्याऽऽश्श्रयाध्यादि दोषाः प्रादुष्युः द्वितीये – पक्षभिन्नषु तेषु पक्षादिविकल्पेषु अद्ययावत् साध्यनिश्वयाभावेन सपक्षत्वासिद्धा परिशेषाद्विपक्षत्वे प्राप्ते साध्याभाववत्सु तेषु विकल्परूपत्वहेतु सत्त्वा दनैकान्त्यमिति । अनैकान्त्यादिदोपेत्यादिपदेन पूर्वोक्ता- विकल्परूपत्वहेतुसत्त्वादनैकान्त्यमिति श्रयासिभ्यादिकं विवक्षितम् । विकल्पप्रामाण्यानङ्गीकारे अनर्थ दर्शयति - विकत्पमूलेति । क्षणिकस्वलक्षणपर- माणूनामप्रत्यक्षत्वेन तत्पुनदशायामेव तद्विकल्पतः तेषु आनयनादिविशिष्टविषयकप्रवृत्त्यादिव्यापारस्य वक्तव्य- तया, पदवाक्यरूपेण प्रवृत्तशास्त्रस्यापि विशिष्टार्थाविषयक ज्ञानद्वारैव प्रवृत्ति जनकत्वेन च श्रमजन्यप्रवृत्तेर्विसंवादा- वश्यम्भावात् नततः फलसिद्धिरिति स्वशास्त्रस्ववचनस्वप्रवृत्त्यादिविरोधोदुरुद्धर इत्यर्थः । एवमुपपादितं स्वपक्ष- स्थापक प्रमाणदुर्भिक्षं निगमयति- इति । यथा माध्यमिकेनसर्वशुन्यत्वस्वीकारात्, योगाचार- सौत्रान्तिकाभ्यां स्थिरैकइत्रिनङ्गीकाराच्च तेषां स्वसिद्धान्तस्थापक प्रमाणवैधुर्य, तथैवामीमिपि विकल्पदिप्रामाण्या- नङ्गीकारेण स्वोक्तप्रकारविशिष्टप्रमेयासिध्या, प्रमाणतयाऽङ्गीकृतनिर्विकल्पस्यचा विशिष्टविषयक स्यानिर्णायकत्वेन एषामपि स्वसिद्धान्तस्थापकयुक्ति दौर्लभ्यमेवेति भावः । विवरम् तरुमायिऩुम् अदु पुरमम् ऎऩ्ऱु इवर्गळ् कॊळ्गै। पॊरुट्कळै उळ्ळबडि काट्टामैयालुम्, मुरण्बडुवदालुम्, अदिल् तोऩ्ऱुम् ऒऩ्ऱु वॆळिप्पुऱत्तुळ्ळदु पोलुम् वेऱुबट्टदु पोलुम् तोऩ्ऱि आरायमुऱ्पट्टाल् माऱिविडुवदालुम् सविकल्पगम् पॊय् ऎऩ्ऱार् अवऩ् मदत्तुप् पॆरियोर्गळ्। अनुमाऩत्तिऱ्कुम् इदुवे गतियायिरुक्कुम्, . परमतभने वैभाषिकभङ्गाधिकारः १०। ९ विशिष्ट स्थिर विषयori Garg वासना दिमात्रवशक्रं विरगिल्लै। gram पुजधिकल्प TGM६० भ्रान्तिरूपQ१०। DIG६० २ रायूगां ड वाह्यार्थ प्रत्यक्षQLD Gor Cor अथैतत्कृत सत्य मिथ्या विभागमप्यत एव निरागुरुते - इति । एतन्मते प्रमाणत्वाभिमत निर्विकल्पस्य वस्तुतोप्रमाणत्वात् अप्रमाणत योद्धोपितविकल्पस्य परमार्थतः प्रमाणत्वाचेत्यर्थः । बोद्धव्याः बाह्यार्थाः ।, स्वभावका TLD = क्षणिक स्वलक्षणशब्दवाच्याः अर्थः । सत्य = निर्विकल्पक प्रमाणवेद्यत्वात्पार- मार्थिकाः । विकार QL GOT LAGNI = विकारशब्दवाच्या आगन्तवोधर्माः । मिथ्या = विकल्पवेद्यत्वा- त्कल्पिताः । विभाग इति । त्वदभितदिशा प्रमाणविभागस्यासिध्या अर्धषु तत्कृतः त्वदभिमत: सत्यमिध्यात्व विभागोऽपि नसिध्यत्येवेति भावः । अधानेन योगाञ्चा रसौत्रान्तिकव्यावृत्तये यद्वाह्यार्थस्य तत्प्रत्यक्षत्वस्यच कक्षीकरणं तदसिद्धिमप्याह- विशिष्टस्थिरेति । परमाणवः क्षणिकत्वात् अप्रत्यक्षाः, अथापि पुञ्ज दशायां विकल्पप्रत्यक्षविषया भवन्ति । विकल्पश्च विशिष्टावगाहित्वात् आन्तिरितिहि तन्मतमित्यर्थः । श्रश्र = भ्रान्तिरूपं सविकल्पकं प्रत्यक्षम् । सयूथ्यः = योगाचारास्सौत्रान्तिकाश्च । इदमत्राकूतम् = वाद्याश्रनशी कर्तृयोगाचारमते स्वप्नदशायामिव बाह्यार्थ विशेपसान्निध्यं विना केवलवासनयापि परमाणुपुञ्ज विषयक विकल्परूपमिथ्या प्रत्यक्षसम्भवात् बालार्थानुमेयत्व- बादि सौत्रान्तिकनय इववा ज्ञाने आकारार्पणेन बाह्यार्थस्यानुमानसम्भवाच्च वाह्यार्थसद्भावे, तत्प्रत्यक्षस्येच ननिबन्ध इति । वासनादीत्यत्रादिना आकारार्पणस्य ग्रहणम् । मात्रपदेन बाह्यार्थसान्निध्यनियमोज्यवच्छिते । ततः फलितमेबाहं—कं वाह्यार्थ प्रत्यक्ष निकम की गन्दे इति । वाह्यार्थप्रत्यक्षत्वसाधक मुपायान्तरन्नास्तीत्यर्थः । वरमाणुपुञ्जप्रत्यक्षस्य वासनादिनाऽन्यथासिद्धत्वादिति भावः । १ एवं बाह्यार्थीसिया ज्ञानज्ञेययोस्स्वभावसम्बन्धेन विपयविषयिभावोक्तिमपि निरस्यति - ज्ञानज्ञेप १ इति । अत्रेदं तन्मत्त तच्चम् । साङ्ख्याः प्रकृतिविकृतिभाव पूर्वकं ज्ञानज्ञेययोर्विषयविषयिभावमाहुः । स्वच्छस्यान्तः करणस्येन्द्रि प्रगाळिकया घटादिरूपेण परिणतिर्ज्ञानमित्यङ्गीकारात् । नैयायिकास्तु इन्द्रियार्थयोः पडविधसन्निकर्ष पूर्वकं तयोस्तमामनन्ति । वेदान्तिभिस्तु इन्द्रियच्छिद्रादि द्वारा ज्ञानद्रव्यस्य घटादिना संयोग इप्पडि सकल्पम् प्रमाणमाग माट्टादु ऎऩ्ऱाल्, अदऩाल् एऱ्पडुत्तप्पडुगिऱ निर्विकल्पगमुम् प्रमाणमाग वऴियिल्लै। सविकल्पगम् प्रमाणमऩ्ऱु ऎऩ नीङ्गळ् सॊल्लुम् अनुमाङ्गळुक्कुम् ऎत्तिऩैयो कुऱैबाडुगळ् उण्डु। सविकल्पम् काट्टुव Qadi-२ १० • देशिकाशयप्रकाशसहिते अऱिवु पॊरुळैप्पऱ्ऱुदल् अवऱ्ऱुक्कुळ्ळ इयऱ्कै उऱवाल् ऎऩ्बदु तवऱु। ज्ञानज्ञेयाङ्क छ सम्बन्धान्तर GIT। स्वभावविशेषलं ६० विषयविषयि भाव वा । , ज्ञान विषयी सत्य pm Gari। कारणभूतपूर्वेक्षण इन्द्रिय- । तदृतदाश्रयणरूपसन्निकर्षद्वयपूर्वर्क विपयविपयिभाव उच्यते । एषाभ्यतेतु ज्ञानार्थयोः क्षणिकतया मिन्न- ‘। कालीत्वेन भिथः सम्बन्धाभावात् सम्बन्धान्तरं विनैव स्वभावत एव सोऽङ्गीक्रियते । तदुक्तं – “ संविन्मात्र स्वयं प्रकाशितं, अर्थोऽपि तादृशात् ज्ञानात् । ज्ञानसम्बन्धस्तु केन प्रकाशितः । सोऽपि तथैव संविदा प्रकाशित इति चेत्, तदुत्पत्त्यवस्थायां संवन्धस्यानिप्पन्नत्वात् । सम्बन्ध्यधीनसिद्धिकत्वात्सम्बन्धस्य, सम्बन्धिनोश्चक्षणिक- त्वात् । सम्बन्धान्तरा सिद्धेरिति " इति । सत्य Lori pr= सत्यतया = स्थिरतया सिद्धं चेत् । Qrr@ral इति । तथा च ज्ञेयपदार्थस्यैवा सिद्धौ कस्य ज्ञानेन स्वभावमिळितत्वं भवति । नालब्ध- स्वरूपस्य स्वभावोनामकश्चिदस्ति । तस्माद्धाद्यपदार्थासिद्धौ इदमप्यसिद्धमेवेति भावः । अथवाह्यार्थसद्भाव- मन्त्रारुहाज्ञानार्थयोर्भिन्न कालत्वेऽपि इन्द्रियसंयोगपूर्वकं तयोर्वेिपयविपयिभावमाशङ्कय परिहरति-कारणभूत- पूर्वक्षण इति । सौगतनये कालाख्यस्वतन्त्रपदार्थाभावात् क्षणोपाघयोघटादय एव क्षणशब्देन व्यवहि- यन्ते । तथा च ज्ञानकारणीभूत पूर्वक्षणवृत्ति घटस्येन्द्रियसंयुक्तत्वात् तत्पूर्वकं, उत्तरक्षणवर्तिज्ञानं स्वकालेऽती- तमपि पूर्वघटक्षण विपयीकरोति । इयांस्तु विशेषः - नैयायिकादयोऽपि स्वजनकेन्द्रियसंयुक्तमेवार्थं ज्ञानं गृहतीति वदन्ति । अथापि इन्द्रिय पृक्तस्य अर्थस्यस्थिरस्यतन्मते ज्ञानसमकालस्वमपि भवति । एतेषां तु इन्द्रिय सम्प्रयुक्तोर्थः पूर्वक्षणएव । ज्ञानञ्च तदुत्तरकालएवेति भिन्न कालवं सिद्धान्त इति । एतदुपयति- सर्वलोको- पलम्भेति । इन्द्रियर्विषयप्रकाशनं ज्ञानसमकाल एवक्रियत इति हि सर्वलोकानुभवः । तथाहि – विषय- प्रकाशनं नाम विषयस्य व्यवहारानर्हतानिवतिः । सा च विपयव्यवहारकारण सम्पत्त्याभवति । ऐन्द्रियक विषयव्यवहारेच विषयः व्यवहर्तयतद् ज्ञानं च कारण मिति तयोर्नेयायि हादिवत्समान कालत्वमावश्यक- मेवेति भावः । अथातीतार्थविषयकत्वं प्रत्यक्षविशेषस्य कचिदृष्टमिति पुनश्शकते - व्यवसाय विषयेति । ज्ञानस्य परप्रकाशत्ववादिनोवैशेषिकादय एवं वदन्ति व्यवसायोऽनुव्यवसायश्चेति ज्ञानं द्विविधम् । व्यवसायः तॆल्लाम् माऱुबट्टदाऩाल्, अदैक्कॊण्डु नीङ्गळ् सॆयल्बडुवदॆल्लाम् तप्भागि तम् सास्तरम् तम् पेच्चु इवैगळुडऩ् विरोदमे। आगैयाल् मात्यमिगादिगळुक्कुम् इवऩुक्कुम् ताम् सॊल्लुम् पॊरुळुक्कु प्रमा णम् पञ्जमागिये इरुक्कुम्। D परमतभङ्ग वैभाषिकभङ्गाधिकार: १०। सम्प्रयुक्त ६०२ सम्बन्ध उत्तर ज्ञानं पूर्वक्षण लम्भसिद्धाण ज्ञान समकालविषय प्रकाश ग्रा० निरस्तकं। ११ पहियकीय सर्वलोकोप पूर्वोत्पन्न वस्तुमात्रविषयकं ज्ञानम् । अनुव्यवसायश्च व्यवसायमनुजायमानं तद्वस्तुतज्ञानज्ञातृरूप त्रिपुटी- साक्षात्कारात्मकं मानसप्रत्यक्षम् । यथाऽयं घट इति ज्ञानं प्रथमजात व्यवसायः । तदनु घटमहं जानामीति जातं ज्ञानं अनुव्यवसायः । ज्ञानस्वयं प्रकाशत्ववादिनान्त्वयं क्रमोनास्ति । प्रथममेव घटमहं जानामीति प्रत्ययो भवतीति तेषां सिद्धान्तात् । इह यद्यपिव्यवसायानुव्यवसायोभयं यत्र प्रत्यक्षरूपं तत्र ज्ञानद्वयस्यापि स्वसमकालवर्तिवस्तु ग्राहकत्वमेवेति न प्रकृतदृष्टान्तताभावति । तथापि यत्र प्राथमिको व्यवसायः अतीता- नागता दिवस्तु विषयकानुमिति शाब्दबोधादिरूपः, तत्राप्यनुव्यवसाये " इममर्थमहमनुमिनोमि, शाब्दयामी” त्या कारके ं मानसप्रत्यक्षरूपे अतीतादिवस्तुविपयकत्वविशिष्टव्यवसायस्य विपयत्वात् कचित्प्रत्यक्षविशेषस्यानु- व्यवसायस्य स्वविपयव्यवसायद्वाराऽतीत विषयकत्वमप्यस्तीति दृष्टान्तोपपत्तिरिति भावः । अत्र दृष्टान्ते भविष्य- द्ग्रहणं वस्तुस्थितिमनुरुध्य, ननु प्रकृतोपयोगाय । प्रत्यक्षेण पूर्वक्षणग्रहणस्यैवात्र विचार्यमाणत्वादिति ध्येयम् । ननु इन्द्रियजन्मनोलौकिकप्रत्यक्षस्यायं निययः - यत् स्वसमकालवर्तिनो विषयस्यैवग्राहकत्वामिति । प्रकृते च अनुव्यवसाये अतीवादिविपयस्य व्यवसायरूपज्ञानलक्षणाप्रत्त्यासत्त्यैव भानात् वदंशे तस्यालीकिकत्वमेवेति लौकिकप्रत्यक्षस्थातीतक्षणावगाहित्वेनैतत्पर्याप्त निदर्शन मित्यरुचेर्हष्टान्तान्तरमनुसरति - विनश्यदवस्थेति । स्वनाशाव्यवहितपूर्वक्षणावच्छिन्नेत्यर्थः । अयपाशयः – समनन्तरक्षणे विनश्यतो वस्तुनः यत्र पूर्वक्षणे इन्द्रियसन्निकर्षाधीन लौकिकं प्रत्यक्षं जातं, तत्रोक्षरणे विनाविपयं प्रत्यक्षस्यानुवृत्तिर्वतया । आत्मादिविभु- विशेषगुणानां स्वानन्तरोत्पन्नविशेपगुणेनैव नाश्यतया प्रथमज्ञानस्य द्वितीयज्ञानेन विनाशे ज्ञानानां नैकक्षणमात्रा- वस्थितिरिति अनेनदृष्टान्तेन समीहितसिद्धिरिति । वदतां नैयायिकादीनां नीत्या । एतन्मते ज्ञानस्य स्वयम्प्रकाशतया व्यवसायानुव्यवसाय मेदानादरणात् सर्वेषां पदार्थानां क्षणिकतया ज्ञानस्य द्विक्षणावस्था यित्वा सिद्धेश्चेति परमत प्रक्रिययाऽयं दृष्टान्त इति भावः " ।
६६ अत्र उत्तरविपयज्ञानक्षण । इप्पडि इवऩुक्कु प्रमाणम् तेट्टमागैयिऩाले पॊरुट्कळिल् इयल्बायुळ्ळदु सत्यम्, सॆयऱ्कैयाऩदु मित्यै ऎऩ्ऱ भागुबाडुम् निलैक्कादु। परमाणुक्कळैक् कुवियलागक्काट्टुम् सविकल्पम् इवऩुक्कुप् पॊय्याऩ पिऱगु मऱ्ऱ पॆळत्तर्गळ् कूऱुवदु पोल् पॊरुळ् इल्लामलेये मुऩ् वासऩैयिऩ्बडि पॊय्याऩ अऱिवु पिऱक्कला मागैयाले “पुऱप्पॊरुळ् उण्डु -अदुवुम् प्रत्यक्षम्’। ऎऩ्ऱ इवऩ् कट्टु तळरुम्। १२ • देशिकाशयप्रकाश सहिते व्यवसायविषया ण भूतभविष्यद्वस्तु कङ्कटेशा व्यवसाय क्रं GST Gwormi, विनश्यदवद्यवस्तुविषयप्रत्यक्ष ं विषय विनाशकं कङ्क अनुव्यवसाय पहिल श्री क्षणान्तरस्थायि ६ mi rojini पूर्वविपयक्षण उत्तरज्ञानक्षण मण्डी विषयLI LOL ६ ? ६७ ६ठी ६६- विषय का ?” इत्येव पाठो दृश्यते । LD।T ‘उत्तरज्ञानक्षण विपयara इतितु युक्तः पाठः ।
यथाश्रुतेऽर्थतः पुनरुक्तेः । - प्रतिबन्धः । अथातिप्रसङ्गेनैतदूपयति इति । ‘। दृष्टान्तकथनेऽपीत्यर्थः • एवं दृष्टान्तकथने ऽपीत्यर्थः । वस्तुतस्त्विदमपि निद्दर्शनं नप्रकृतानुगुण मित्या कृतम् । तथाहि - अस्माभि- । स्सिपाघायिपितं ज्ञानस्यार्थसमकालत्वं नार्थाधिकरणक्षणत्वव्यापकाधिकरणता कस्वरूपं अर्थान्यूनकालत्वम्, नवास्वाधिकरणक्षणत्वव्यापका धिकरणता कार्थकत्वरूपं अर्थानधिक कालत्वम्, नापि अर्थाधिकरणक्षणत्वसम- न्याप्ताधिकरणताकत्वरूपं अर्थान्यूनानधिकलारत्वं च भवति । नहि ज्ञानमर्थश्चेति समानायुक तत्वद्वयं ज्ञानादधिक कालमर्थस्थितेः । अर्थादधिककालं ज्ञानास्तिताया अनुपदं त्वयैव दर्शितत्वाच्च । किन्तु अर्थाधिकरण यत्किचित्क्षणाधिकरणकत्वरूपं ज्ञानस्यायैककालयमेव । इदच्च विनश्यद वस्थवस्तु- विपयकप्रत्यक्षे वस्तुनाशानन्तरं क्षणमनुवर्तमानेऽपि प्रथममुत्पतिक्षणावच्छेदेन सूपपादमितिनसर्वथा ज्ञानार्थ- योर्भिन्नकालत्ये तेन साध्येऽस्य दृष्टान्त सम्भव इति । विषयक प्रसङ्ग इति । उत्तर- यत्किचित् ज्ञानक्षणं प्रति सर्वेषां पूर्वेक्षणानां पूर्वत्वा विशेपादिति भावः । अतिप्रसङ्गवारणाय नियामकान्तरं शङ्क्ते इति । सर्वलोकवर्तिपूर्वेक्षणानामित्यर्थः । शक्र ज्ञानकेल ♚-अनन्त- रोत्पन्नत्वेन विवक्षिततत् ज्ञानविशेष प्रति । कारण इति । एकसन्तानानुप्रविष्टपूर्वक्षणावच्छिन्न- विपयविशेष एव हि तद्देशे - अनन्तर ज्ञानक्षणस्यकारणमिति बाह्यार्थवादिनो सौत्रान्तिकवैभापिकयोर्मतम् । तद्देशे एकसन्ताने पूर्वज्ञानक्षण एवोत्तर ज्ञानक्ष गस्य विपयमनपेश्यकारणमिति ज्ञानमात्रवादी योगाचारः । तथा च सन्तानान्तरानुप्रविष्टदेशान्तरस्थविषयाणां ज्ञानानाञ्च सर्वथैतदुत्तरज्ञानक्षण कारणत्वाभावान्नापत्तिरिति हृदयम् । दूपयति - आलम्बनक्षण इति । नीलादिविषयः आलम्बनक्षणः । सौगेतमते अधिपति सहकार्या- लम्बनसमनन्तरप्रत्ययाश्चत्वारो ज्ञानतावश्यन्ते । अत्र प्रत्ययशब्दः कारणत्राची । " अपेक्षते प्रत्यय- मुत्तमं त्वाम् ” “ अतिष्ठत् प्रत्यया पेक्ष सन्ततिस्तचिरं नृप " इति कविप्रयोगात् । " प्रत्ययो ऽधीन शपथज्ञान-
" अऱिवुक्कुम् पॊरुळुक्कुम् सम्बन्दम् वेऱुविद तॊडर्बिऩ्ऱिये तोऩ्ऱुम् पिऱक्कुम् ऎऩ्ऱदुम् तवऱु। विषयमॆऩ्ऱॊरु पॊरुळ् पॆऱप्पडविल्लैये इदु काऱुम्। मुऩ् क्षणत्तिय पॊरुळ् पुलऩ्गळोडु पट्टमात्तिरत्तिलेये इदुवे तॊडर्बाग उत्तर १ , परमतभने वैभाषिकभङ्गाधिकारः १०। १३ इप्पडिच् चॊऩ्ऩालुम् ऎऩ्बगत्तिलुमुळ्ळ ऎऩ्रऩङ्गळुम् अळवुमाग सवुक्कुम्। अवऱ्ऱुक् छीलं क्रज्ञान क्रं क्रकं छला कारणत्वकी - आलम्बनक्षण: CurrG६० कारण काका अधि पतिसहकारि समनन्तरप्रत्ययक्षणका विषयत्व ं यमुळं कारणत्वादिकां तुल्यकं स्वलक्षण विश्वास हेतुपु " इति कोशाच्च । तस्य अधिपत्यादिशन्देः प्रत्येकं सम्बन्धः । तत्र नीलाद्यवभासस्य विज्ञानपद- वाच्यस्य चित्तस्वरूपस्य नीलाद्यालम्बनप्रत्ययान्नीलाद्याकारता भवति चक्षुरादेरधिपतिप्रत्ययात् नीलादिग्रइण प्रतिनियमस्सिध्यति । उदितस्यहि विज्ञानस्य रूपरसादि सर्वसाधारण्येऽपि रूगद्यन्यतम विषयग्रहण प्रतिनियमः चक्षुरादीन्द्रिय विशेपात् भवतीति अधिपतिधर्मान्नियामकत्वाच्चक्षुरादेरधिपतित्वमिति भावः । सहकारि प्रत्ययादा- लोकादितः विज्ञानस्यस्पष्टता । समनन्तरप्रत्ययात - अनन्तर पूर्वक्षणात् ज्ञानज्ञेययोस्तद्रूपत्वं भवति । तथा हि- एकस्यां सन्ततौयादृशः पूर्वेक्षणः तादृशएवोत्तरक्षण इति पूर्वस्य प्रत्ययस्य बोधरूपत्वे उत्तरस्यापि तथात्वम् । पूर्वस्य घटादिबोध्यरूपत्वे उत्तरस्यापि तद्रूपत्वमिति । एतस्तु विस्तरः प्रागेवाभिहितो भाग्यः । विपयत्व ab इति । तेषामपि कारणत्वाविशेषादिति बोध्यम् । पुनरपि नियामकान्तरंशकते कारणत्वादि इति । स्वलक्षणस्वभावविशेषमान्नेति । अयं भावः- कर्ममूलचक्षुरादि प्रवृत्त्यनुपालनार्थं जीवेन्द्रियमिति करणं क्रिश्चित्सोगतसमयसिद्धम् । तेनचेन्द्रियेण चक्षुरादीन्द्रियप्रवृती ज्ञानार्थयोरसम्बन्धान्तरमन्तरैव स्वलक्षण- स्वभावविशेषेण विपयविपयिभावोभवति । पूर्वविषय विपयत्वं स्वलक्षगस्वभावः - स्वासाधारण स्वभाव इति यावत् । उत्तरज्ञानक्षगस्यापि विपयित्वं तथा । भिन्नकालयोर्ज्ञानज्ञेययोराकारार्पणक्षमत्वमेव सौत्रान्तिकनये विषयविषयिभावः । एतन्मतेतु स्वलक्षणस्वभावत एव सहत्यङ्गीकारात्, अधिपत्यादिप्रत्ययानामेतादृशस्वभाव- विरहात् नतेषां उत्तर ज्ञानविपयत्वप्रसङ्ग इति । मात्रशब्देन कारणत्वस्य नियामकत्वं व्यवच्छिद्यते । दूषयति- qui इति । जीवेन्द्रियस्य प्रेरणया चक्षुरादीन्द्रियप्रवृत्तेः सम्यन्धान्तरनिरपेक्ष विषयविषयिभावतया हेतुभूतः तादृशस्वभावविशेषः चिरविप्रकृष्टे दूरस्थेचविपयेस्यादेव । जीवेन्द्रियस्य सर्वसाक्षात्कारे प्रवृत्तेस्स्था- भाविकत्वात् । तथा च देशकालविप्रकृष्टास्सर्वेपदार्थाः उत्त(सर्वज्ञानेऽपि भामेरन्निति अति प्रसङ्गस्यादेवेति । अचिरविप्रकृष्टस्याव्यवहित पूर्वविपयक्षगस्य उत्तरज्ञानक्षाणे मानस्येष्टखात् चिरविनकृष्ठेति चिरशब्दः । ज्ञानक्षणम् अदैप्पऱ्ऱुम् ऎऩ्ऱाल्-इदु ऎङ्गुम् उळ्ळ निलैक्कु माऱुबट्टदु। पॊरुट्कळै अऱिवु तऩ्ऩुडऩ् समगालत्तिलऩ्ऱो अऱिवुऱुत्तुगिऱदु। मुऩ्ऩाल् पिऱन्द ज्ञानत्तै अदऩ् अदीदगाल विषयङ्गळुडऩ् सेर्त्तुप्पिऩ् पिऱक्कुम् ज्ञानम् प्रत्यक्ष मागक्काट्टुगिऱदॆऩवुम्, कणम् पिऩ्ऩाय् नासमडैय १४१ देशिकाशयप्रकाशसहिते स्वभावविशेषमात्र♚लाĞ६० भिन्नकाल ग्राहसाठी jugu स्वभावविशेष सम्भव♚G६०° चिरवि प्रकृष्टकं दूरस्थ ग्राह्यoramio। guy। आलम्बनस्वभावविशेष ऊनी अधिपपिसह- कारिक कङ्क Gau५२। अ स्वभावविशेष Currआल- एवं विषयविषयिभावहेतुतयाऽऽलम्बन स्वभावविशेपानीकारे, अधिपत्यादीनां ज्ञानविपयनियमादिहेतुत्व- मेवासिद्धस्यात् ततएव तरिसद्धेरित्याह- इति । Gav @ami इति । “विषयः, " करणं यत्स्यात्, सहकारीभवतिया, संस्कारः । एते चतुर्विधाः किल हेतव एतार प्रतीत्य जायन्ते ॥ ते चिचचैत्तसज्ञा’’’’’’’’ इति हि तत्सम्प्रदायः । एतात् चतुर्विधान् हेतूत् प्रतीत्य-हेतुकृत्य रूपादी विज्ञान चित्त सुखादयश्चैताश्च जायन्त इति तदर्थः । तथाचैतादृशं कल्पनं मुघेति भावः । एतदेवाधिपत्यादीनामप्रयोजकत्वं दृढयितुं अन्वयभ्यतिरेकाभ्यां व्यभिचारमाह– अT@@ इति वाक्यद्वयेन । अधि- पत्यादयः । आलम्बनं - विपयः । तथा चैपामन्वयस्य कार्यान्त्रय व्यभिचारात् तद्व्यतिरेकस्यच तद्व्यतिरेकव्यभि- चारात् न हेतुत्वमिति भावः । विपय विशेषस्य नैवमन्वयव्यभिचारः प्रदर्शयितुं शक्य इत्याह-स्वभावविशेपेति । jayapur papi- अधिपत्याद्यभावे न ज्ञानगोचरीभवति । व्यभिचारः - स्वभाव- विशेषान्वयस्य कार्यान्वयव्यभिचारः । इति । येनस्वभावविशेषस्याप्यकारणत्वं स्यादित्यर्थः । ननुस्वभाव विशेष विशिष्टनीलादिक्षणस्य पीतादिज्ञानसन्तनान्तरेऽभानात् सएवन्वयव्यभिचार इति ज्ञङ्कते - सन्ता- नान्तर इति । तथा च स्वभावमात्रस्यकारणत्वे सन्तनान्तरेतद्भानापत्त्या अधिपत्यादीनामपि भानकारण- स्वमस्थेयम् । तथासति चक्षुरादीनां मील: दिक्षणेष्वेव प्रवृत्त्यापीतादिज्ञाने तदभानोपपत्तिरिति निगर्वः । परिहरति- नीलज्ञानज्ञेयेति । नीलादिविषयक्षणस्य नीलादिज्ञानसन्ततावेव भाने स्वभावः । एवं नीलादिज्ञानसन्ततेरेव नीलादिग्राहकत्वं स्वभावः इति परस्परं स्वभावव्यवस्थानीकारात् एतादृशस्य स्वभावस्य पीतादि ज्ञानसन्तताव- भावात् नापचिरिति नाधिपत्याद्यपेक्षा नवाव्यभिचार इति भावः । एवं पूर्व " विशिष्टस्थिर विषय " " इत्यारभ्य एतावता ग्रन्थेन सौत्रान्तिक खण्ड- नानन्तरप्राप्तं वैभाषिकमतखण्डनं अकारि । अथमाध्यमिका तिरिक्त चौद्धत्रय साधारणं ज्ञानज्ञेयरूपतत्तदभिमत सर्व- ़
वेण्डिय ऒरु पॊरुळुक्कु मुऩ्ऩाडि प्रदीयक्षम् वन्दाल् अदु, पॊरुळ् कालावदि यागियुम् सिलगणङ्गळ् निऱ्किऱदु ऎऩ्ऱुम् पिऱर् कूऱुवदुबोल् सॊऩ्ऩाल् ऎऩ्ऩवॆऩिल्- अप्पोदु ऎल्ला मुऩ्गालप् पॊरुळ्गळुम् ऎल्लाबिऩ् ज्ञानङ्गळिलुम् तोऩ्ऱवेण्डुम्। अवऱ्ऱुक्कु इज्ञानत्तैक्कुऱित्तु कारणत्वम् इल्लै ऎऩिल् -अप्पोदु कारणमाऩ C परम वैभाषिकभङ्गाधिकारः १०। बना। स्वभावविशेष (pir की आलम्बन विशेषविशिष्ट Dirण क्षणिकस्वलक्षण gajmp Guru ६। सन्तानान्तर क्रीड नियम ६० परिहार । की १५ n। स्वभाव २६० का व्यभिचारं हवा-नीलज्ञानशे यक्षणद्वयस्वभाव- पदार्थक्षणिकत्वमिदानीमेवव्युदस्यते– वैभापिकादि इत्यादिक्यैः ग्रन्थलाघवाय । योगाचाराभिमतक्षणिक-। ज्ञानस्य सौत्रान्तिकाभिमत ज्ञेयस्यचाने नाङ्गीकारात् एतदूपणेनैव तयोरपि एकोक्त्यादूपि तस्वीपपत्तेरिति तत्तन्मत- प्रसङ्गे ततदसाधारणप्रक्रियामात्र अदृष्यत । " निर्ययावथपौलस्त्यः पुनर्युद्धाय राक्षसौः” इति वत् पृथक् पृथक् पराजिता एतेत्रयोऽपि पुनः परस्परसहिताः प्रकारान्तरेणेदानीं प्रत्यवतिष्ठन्त इति इहैवतेषां निश्शेप- निर्मूलनं भाग्यम् । यां–माध्यमिकव्यतिरिक्तास्त्रयः । साध्यमिकस्तु इदमहं जानामिति भासमानेषु त्रिपुपदार्थेषु ज्ञानज्ञेयज्ञातृरूपेषु योगाचारादिभिः ज्ञानादिमानाङ्गीकरणं अर्धजरतीय मनुसरतीति अनुचितं मन्यमानः सर्व शून्यं अवदत् । तस्मात्तन्मतस्या त्रानुपादानम् । काखण्डी आलं वस्तु कङ्कटे स्वस्वाभिमत वस्तूनि । ॐ । क्षणिक इति । यद्यपि विभज्यवैभापिकाख्योचौद्धः स्वाभ्युपगतेषु किञ्चित् आत्मतत्त्वं नित्यं आह । तथापि तत्पक्षस्यातिमन्दत्वेनात्रतदनादृत्य सर्वस्य क्षणिकत्वोक्तिः । एतत्तत्वं चाग्रेभविष्यति । क्षणकत्वं स्वोत्पचिद्वितीयक्षणवृत्तिध्वंस प्रतियोगित्वम् । सर्वलोकप्रसिद्ध निर्वाध प्रत्यभिज्ञाविरुद्ध इति । सोऽयं घट इति प्रसिद्ध प्रत्यभिज्ञया घटादेः पूर्वापरकालसम्बन्ध रूप स्थिरत्वावगमात् द्वितीयक्षणेऽपि तस्य सत्त्रमेवेति, न तद्वृत्तिध्वंसप्रतियोगित्वरूपक्षणिकत्वसिद्धिरिति भावः । यद्यपि सोऽय घट इत्यादि प्रत्यभिज्ञायाः साजात्या- लग्घनत्वेनान्यथासिद्धिरेवानन्तरं शङ्किष्यते हृदो वह्निमानित्यादाविव न सर्वथा विषयापहारलक्षणोचाथः इति, मूले " अनन्यथा सिद्ध, प्रत्यभिज्ञे “ति वक्तव्ये " निर्वाधप्रत्यभिज्ञे “ति लेखनं अप्रसक्तप्रतिषेध इवभाति । तथापि तादृशसाजात्यालम्बनत्वस्य वाधफलत्वेन विपयापहारवत् विषयसङ्कोचस्यापि बाघत्वेनवा तथा निर्देशोप- पतिः । तथाच महाकवि प्रयोगः- " अपवादेरिवेोत्सर्गाः कृतव्यावृत्तयः परे " इति । दृष्टान्ते उत्सर्गशास्त्रे सङ्कोचस्य दान्तिकेषु परेषु बाधस्य च कृतव्यावृत्तय इति न्यावृत्ति शब्देन तन्त्रतः कथनात् । ननु सोऽयं
इन्द्रियङ्गळ् मुदलियऩवुम् जज्ञानत्तिल् तोऩ्ऱलाम्। एदो ऒरु स्वबाव विसेडत्तिऩाल् अवै इदिल् तोऩ्ऱुवदिल्लै ऎऩिल्-अप्पोदु वॆगु मुऩ्ऩाळ् नडन्ददुम् तोऩ्ऱट्टुम्। मेलुम् इव्विद स्वबाव विसेडम् कॊळ्ळुवदऩाल् इदऩालेये सर्वनिर्वाहमुम् वरुगैयाल् इन्द्रियम् मुदलियवैगळै अऱिवुक्कुक्कारणमागक्कॊळ्ळवे वेण्डाम् १६ ़ देशिकाशयप्रकाशसहिते घट इत्यादीनां प्रत्यभिज्ञानां प्रत्यक्षवाधाभावेऽपि “सेय दीपज्वालेत्या “देवि यौक्तिकबाधसम्भवात् नताभिः स्वयंवाधिताभिः क्षणिकत्वबाध इत्याक्षेप्तुं प्रथमं तत्र युक्तिमाह- सम्प्रतिपन्नेति । अयं भावः - प्रथम ज्वालोत्पत्तो- वयैवयवाग्निसंयोगस्य, अन्तिम ज्वालाना शेतत्संयोगनाशस्यच हेतुत्वं स्पष्टदृष्टमिति मध्येऽपि वर्त्यवयवाग्निसंयोगत- नाशानां प्रतिक्षणभावित्वस्याप्रत्याख्येयतया प्रतिक्षणं ज्वालोत्पत्ति विनाशा वेष्टव्यावेवेति युक्तया “सेयदीपज्वाले” ति प्रत्यभिज्ञा, तत् - ज्वाला हेतुभूतवर्त्यवयवाभिसंयोग सदृशवत्यैव यवाग्निसंयोगहेतुकेयं ज्वालेत्येतमेवार्थ बोधयति तज्ज्वालासदृशेयं ज्वालेतिया । नतु तत्ज्वालाऽभिन्नेयं ज्यालेति इति यथाङ्गीक्रियते, तथैव प्रकृते " सोऽयं घट " इति ज्ञेयपदार्थ " तदेवेदं ज्ञानमिति ज्ञानपदार्थच जायमाना प्रत्यभिज्ञाऽपीति नज्ञानज्ञेषयोः क्षणिकत्वे प्रत्यभिज्ञाविरोधः । यतः नदीप्रवाह, कृत्तपुनर्जातकेशादिवत् घटादीनामपि क्षणिकपरमाणु पुञ्जप्रवाहरूपत्वात् कारणभूतपूर्व पुखसदृशपुञ्जरूपत्वमेव तेषां प्रत्यभिज्ञय बोध्यते । एवमेवालयविज्ञानप्रवृत्तिविज्ञानरूप प्रवाहेषु तदेवेदमिति पूर्वोत्तरज्ञानक्षण साजात्यमेवेति च बोध्यमिति । दूपयति – अनन्यथासिद्धेति । दीपज्वालाकार- णानां वर्त्यवयवाग्निसंयोगानां प्रतिक्षणं भेदस्यापद्दोतुमशकयतया ज्वालाभेदस्याप्यप्रकम्प्यत्वेन तत्र प्रत्यभिज्ञाबाघेऽपि, घटादीनां प्रवाहरूपतायां पुञ्जकारणतायां तद्भेदेशेपदपि प्रमाणवैधुर्यादत्र प्रत्यभिज्ञानि - राबाघेति, तल्लब्धस्थिरत्वविरुद्ध क्षणिकत्वं नक्षणमपि जीवतीति भावः । तथा च पूर्वोक्तानुमाने बाधितत्व सुपाधिः, दृष्टान्ते साध्यव्यापकत्वं पक्षेसाधना व्यापकत्वमित्यादिकं बोध्यम् । किञ्च न केवलमनन्यथासिद्ध प्रत्यभिज्ञायाः विषयशोधने हेतुविधया स्थैर्यबोधकत्वेन क्षणिकत्वचाधकत्वमात्रम् किन्तु तदन्यथासिद्धत्वेपि तदुत्पत्तिनिरूपणे तस्यास्स्वरूपत एव स्थिरत्वसाधकतयाऽपि क्षणिकत्वचाधकत्वमस्ती त्याह- - सर्व क्षणिक इति । पूर्वापरसादृश्यादि प्रतिसन्धानेति । अन्यथा प्रत्यभिज्ञायास्साजात्यालम्बनत्वाय तत्तचेतन्ताभ्यां पूर्वापरकालवर्तिनोः परामर्शोऽपि न स्यादित्यर्थः । भुजी Goo इति सर्वस्य क्षणिकत्वेन आश्रयभूतस्थिरपुरुषाभावादित्यर्थः । भ्रान्तिरूप प्रत्यभिज्ञ यथार्थमूतायाः प्रत्यभिज्ञाया एवानुपपत्तिरितिन, किन्तु तत्पक्षे भ्रान्तिरूपतत्स्वरूपमप्यनुपपन्नमित्याशयः । अथ इन्द्रिय सहकृतसंस्कार जन्यस्स्मृतिप्रत्यक्षोभयाकारः ज्ञानविशेषः प्रत्यभिज्ञा । तस्या अनुपपचिस्तत्पक्ष । सर्वक्षणिकत्वपक्षे इदु इरुन्दाल् मऱ्ऱवै इरामलुम् कार्यम् कडक्कलाम्। अवै इरुन्दु इदु इल्ला विडिल् कार्यम् नडैबॆऱुवदिल्लै। इदु इरुन्दुम् ऒरु पॊरुळ् मऱ्ऱय अऱिवुत्तिरळुक्कु इलक्कावदिल्लैये ऎऩ्ऱाल्-अदु वेऱु विषयम्। इन्द इयऱ्कै स्वबावमे अङ्गु इल्लै ऎऩ्बोम्।” परमतभने वैभाषिकभङ्गाधिकार: १०। • १७ इतीदं दूरे तिष्ठतु । किन्तु केवलसंस्कार मात्रजन्यस्मृतिसामान्यमपि तन्मते नोपपद्यत इत्याह-स्मृतिमात्र इति । अत्रमात्रशब्दः गुरुनार्थकः । संस्काराधार स्थिरात्मानङ्गीकारादित्यर्थः । तदिदं सर्वमभिप्रेत्य प्रवृत्तं ब्रह्मपुत्र- अनुस्मृतेश्चेति । ननु “न सादृश्यप्रत्ययः पूर्वोत्तरवस्तुद्वयज्ञानजन्यः तद्व्यसादृश्यावगाही । किन्तर्हि - कश्चिदेप विकल्पः स्वाकारमेव बाह्यत्वेनविपयीकुर्वाणः क्षणान्तरास्पर्शी । अतो न स्विंरद्रष्ट्रपेक्षा " इति शङ्कर- भाग्योक्तदिशा सर्वस्य क्षणिकत्वेऽपि स्थिरात्मानं विनापि प्रत्यभिज्ञोपपद्यत इत्यत्र प्रकारान्तरेण स्थैर्यमात्मनस्साध- यति -/qG इति । किञ्चत्यर्थः । पुण्यपापेति । एतन्मतेपि जगत्प्रवृत्त्यादि हेतुभूता विद्यादिवत् भवारूप: कश्चित्पदार्थोङ्गयकारि । भवत्यस्माज्जन्मादीति भवः धर्माधर्माख्यः इति तदूव्याख्यानम् । कर्ताभल तत्फलभोगळं DOLIGO इति । कर्तुरपिक्षणिकत्वात् तत्कभोगायोगः, अन्येन तदनुभवे अन्यत्वा- विशेषात् एकेन कृतं सर्वेषां भोगाय स्यादित्यतिप्रसङ्गः इति भावः । तदुक्तं जैनै:- बौद्धान् प्रति - " कृत प्रणाशाकृतकर्मभोग, भव, प्रमोक्षस्थितिभङ्गदोपान् । उपेक्ष्य साक्षात् क्षणभङ्गमिच्छन् अहो महासाहसिकः परोऽसौ " इति । ।
अथैतदतिप्रसङ्गवारणाय सिद्धान्तदीपिकोक्तमपि दृष्टान्तं दूषयति यस्मिन्नेवहीति । कर्मवासने त्यनुभववासनाया अप्युपलक्षणम् । तथा च धर्माद्यनुष्ठातुः क्षणिकत्वेऽपि तत्समानसन्तानप्रसूतस्यैव फलो भोगः •नसन्तानान्तरवर्तिनः तत्र तद्वासनाननुवृत्तेः इति नातिप्रसङ्गः । तदुक्तं - " समानसन्तानवर्तिनामेव प्राचीनप्रत्ययः कर्मकर्ता, उत्तरप्रत्ययः फलभोक्ता । नचातिप्रसङ्गः, कार्यकारणभावस्यनियामकत्वात् । यथा मधुररसभावितानामाम्रबीजानां परिकर्पितायां भूमावुतानां अङ्कुरकाण्डस्कन्धशाखा पल्लवादि द्वारा, परम्परया फले माधुर्यनियमस्तथेति । कार्यासादिदृष्टान्तोऽप्यन्यत्र विवृतः यथा - " कुसुमे बीजपूरा देर्यलाक्षाद्युपसिच्यते । शक्ति राधीयते तत्र काचित्तां किन्नपश्यसि " इति । दृष्टान्तानुपपत्ति मेवाह-वासनाधारेति । दृष्टान्तो विषमः । तत्र कार्पासबीजादौ दोहदसंस्काराधारा। स्थिरतदवयवानुवृत्त्या रक्तिमनियमेऽपि एतत्पक्षे पदार्थानां निरन्वयविनाशाङ्गी- कारेण वासनाधारस्य तदवयवस्य कस्यापि क्षणिकतत्सन्तानेऽनुवृत्त्यसम्भवात् पूर्वोक्तश्लोके " यस्मिन् तस्मिन् " इति अमेदसम्बन्धनिर्देशेन भोगप्रतिनियमोदुर्बच इति भावः । तदुक्तं " दोहळद्रव्याणां यावत्कार्योत्यत्ति इवर्गळ् मूवरुम् ताङ्गळिसैन्द वस्तुक्कळै कणप्पोदु मट्टिल् निऱ्पवै कळागक् कॊण्डार्गळ्। इदु उलगिल् वरुम्” अदुवे इदु” ऎऩ्ऱ निऩैवुक्कु नेर् विरुत्तमाऩदु। विळक्किऩ् कॊऴुन्दाऩ ज्वालै निऱै निऱैयाग ऒऩ्ऱिऩ् पिऩ् ऒऩ्ऱाग वरुवदुबोल्, कुडम् मुदलियऩवुम् कणन्दोऱुम् परमाणुक्कुक् कूट्टम् माऱियदाल् कुटी १-३ १८ • देशिकाशयप्रकाशसहिते सूक्ष्मरूपेणावस्थानस्य आयुर्वेदा दिदोहळशास्त्रे प्रसिद्धत्वा दिति । तथाचैवमादि दृष्टान्तप्रदर्शनदन्धन बौद्धैः कृतं केन्निदन्धीकृतबुद्धयस्तत्त्वमेव बुध्दन्तोमुहयन्तीत्युपहसितमन्यत्र - " अर्थानुपेतामसत प्रकल्प्य यद्वासनामर्थ निराक्रियेयम् । आस्थानिवृत्त्यर्थमवादि बौद्धैः प्राहङ्गतास्तत्रकथं चिदन्ये " इति । अर्थानुपेतां बाद्यपदार्थशून्यां स्वयञ्चासत क्षणिकां वासनां प्रकल्प्य, इयमर्थनिराक्रिया अयं प्रपञ्चप्रतिषेधः आस्थानिवृत्त्यर्थ वैराभ्यजननाय । इत्थकथनं बौद्धोद्धोपननुसृत्य । बौद्धैर्यदवादि, तत्र केचिदन्ये= मायावादिनः कथञ्चित् प्रा = मोहं गताः संसक्ता इत्यर्थः । अस्य वार्तिकश्लोकस्य निरालम्बनवादान्तोकस्य एवमेव अद्वैतिकृत बौद्धादरणपरतयैव पार्थसारथि - मिश्रः व्याख्यानं विहितम् । एतच्छलोकप्रत्यभिज्ञयैवाचार्यैः - आस्थानिवृत्त्यर्थं क्षणिकत्वमुपदेष्टव्यमिति चेत्॥॥ सूक्ष्म घियस्तत्रैवास्थानिवृत्चिप्रसङ्गादित्यूचे । अस्मिन् निरन्वयविनाशपक्षे सर्वेषां पूर्वक्षणानां पूर्वत्वाविशेषात् विशेषान्तराभावाच्च सर्वानुत्तरक्षणान्प्रति कारणत्वापत्त्या नसन्तानैक्यव्यवस्थापकं किञ्चिदिति " यस्मिन् सन्ताने- तत्रैव " इति भोगनियमप्रदर्शनं नसम्भवतीति पूर्वमेवयोगाचारमतभने उक्तं, नात्रकिञ्चिदवशिष्यत इत्याह- निरन्वयविनाशपक्ष इति । तत्र विनाशोद्विविधः - सान्वयो निरन्वयश्चेति । तयोरेवान्यथापिव्यवहारः स्थूलस्सूक्ष्मश्चेति । तत्र घटादीनां मुदगरपातानन्तरं जायमानः विनाशः स्थूलः सर्वैरुपलभ्यमानत्वात् सान्वयः कपालाद्यनुवृत्तेः । तस्यैव प्रतिसङ्ख्या निरोध इति नामान्तरम् । प्रतिकूलासङ्ख्या बुद्धिः प्रतिसङ्ख्या । विषयसत्त्व प्रतिकूला तदसत्त्वप्रहिणी लौकिकानां बुद्धिः । तद्विषयो निरोध इति स्थूलस्यैवान्वर्थं नामान्तरम् । तदन्यस्सूक्ष्मो- विनाशः निरन्वयः अप्रतिसङ्ख्या निरोध उच्यते । सचलौकिकैरगृह्यमाणः युक्त्या निरूप्यमाणः पदार्थानां प्रतिक्षण- भावी विनाशः इति विवेकः । इति । योगाचार मतभङ्गे — सन्तनैक्य के व्यवस्थापक Dararara १ इत्यादिनेत्यर्थः । I अथ पदार्थानां निरन्वयविनाशमेव निराकरोति दीप इति । यो विनाशस्सनिरन्वयः, यथान्त्य- दीपस्य । अस्तिच प्रतिक्षणं विनाशोजातानाम् । अतस्सोऽपिनिरन्वय इति प्रतिक्षण घटादिनाशेऽपि निरन्वयत्वं, दीपे दृष्टमिति तद्द्बलात् कल्पयन्ति । तदुक्तं - " स निरन्वयनाशस्स्यात् धर्मोधर्म्यपि वा पुनः पूर्वसङ्घात भागोवा यद्भावे नानुवर्तते ॥ उत्पत्तिश्चतथाभूता निरन्वयसमुद्भवा । तावुभौ सर्वभूतानां नियताविति सौगताः ॥” इति । " वरुम् पॊरुळेयागैयाल् अवै मुऩ्ऩदैप्पोऩ्ऱु इरुक्किऩ्ऱऩ ऎऩ्ऱ करुत्तिल् अवैये इवै” ऎऩ्ऱ प्रमम् पिऱक्किऱदु। आगैयाल् ऒऩ्ऱुम् निलैत्तिरादु ऎऩ्ऩिल् - विळक्कुगळिऩ् ज्वालै विषयमे वेऱु। ऎण्णॆय् तिरिमुदलिय करणबे तङ्गळाल् कारियमाऩ ज्वालैयुम् माऱुवदु नियायमे, इङ्गु कुडम् मुदलियऩ अव् परमतभने वैभाषिकभङ्गाधिकारः। १०। पॊरुट्कळ् कणनेरत्तियऩ ऎऩ्ऱदुम् विरुत्तम् १९ कळ् मूवरुम् ताङ्गळिसैन्द तुक्कळै ऎल्लाम् कऩ मॆऩ्ऱु, कॊळ्ळु की मी सर्वलोकप्रसिद्ध निर्वाध प्रत्यभिज्ञाविरुद्ध सम्प्रतिपन्नदीपादिसन्तति Guroo आत्थोत्पि की घटादिनी ज्ञानसन्ततिका कारणसादृश्य भान्तिरुपप्रत्यभिशे एकीकृत क घटादिकशी कळ इति । तथा चान्त्यदीपविनाशोऽपि सान्वय इति तद्दृष्टान्तेनो कानुमानायोगात् योविनाशस्ससान्वयः विनाशत्वात् मुद्गरादिना सान्वयघटादिनाशवत् इति विपरीतं किन्नस्यादित्यर्थः । अत्रं मुद्गरा दिना घटादिनाशे तदवयवानुवृत्तेः प्रत्यक्षसिद्धत्वात्, दीपनाशे तदननुवृत्तेर निश्चिततया उत्तरानुमानस्यैव दृष्टान्तानुगुण्येन बलवत्त्वमिति न प्रकरणसमोदोप इत्यभिप्रायः । ननु दीपनाशेऽपि तदवयवाननुवृत्तिः निश्चिसैव, अनुपलब्धेरिति पूर्वानुमानमप्युत्तरेण समबलमेवेति स एव दोपोस्स्वित्यत्राह - दीपावयव इति । तथा च जलबुदबुदादीनां नाशेऽपि परितः कदाचित् तदवयवसद्भावेन शैत्योपलब्धिवत्, प्रदीप्तदीपादि- निकटवर्तिनां तन्नाशेऽपि तदवयवैः कदाचिदूप्मोपलब्ध्या, अन्यदा तदनुपलब्धिस्तदवयवानां सतामेवानुरकट- स्वेनाप्युपद्यते इति अनुपलम्भमात्रेण नतदननुवृतिर्निश्चेतन्येति भावः । एवमेतावता “वैभापि” इत्यारभ्य क्षणिकत्वाङ्गीकारे बाधकमुक्तम् । अथ " किङ्कुर्म: ? प्रमाणवत्त्वादायातः प्रवाहः केन वार्यते " इति प्रमाणपरतन्त्राः वयं क्षणिकत्वमङ्गीकुर्म इति वादिनं तत्र साधक प्रमाणाभावप्रदर्शनेन वारयति - सच्चाद्यनुमान देगा इति । सत्त्वहेतुकानुमानेन साक्षात्क्षणिकत्वसिद्धिः । आदिनाऽहेतुकविनाशसाधक ध्रुव भावित्वानुमानस्य परम्परया तत्साधकस्य वक्ष्यमाणस्य सङ्ग्रहः । क्षणिकत्व- साधकसत्त्वानुमानं चैवं ज्ञानथियोक्तम्- " यत्सत्तत्क्षणिकं यथा जलघररसन्तश्च भावाष्णमी, सत्ता शक्तिरिहार्थ- कर्मणिमि तेः, सिद्धेषु सिद्धा न सा । नाप्येकैव विधाऽन्यथापरकृतेनापि क्रियादिर्भवेत्, द्वेषाऽपि क्षणभङ्गसङ्गतिरत - स्साध्येच विश्राभ्यती” ति । अस्यचप्रथमः पादः आचार्यै सर्वार्थसिद्धावप्युदाहृतः । एतदर्थश्च - " यत्सत्त- त्क्षणिकं यथा जलघर " इति सव्याप्तिकं उदाहरणवाक्यम् । “सन्तश्चभावाअमी” इत्युपनयवाक्यम् ।। परार्थानुमानाङ्गभूतम्पञ्चावयवेषु यथार्ह अवयवद्वयप्रयोग पर्याप्तरेव बौद्धसम्मततया प्रकृते एतावन्मात्रकथनम् । • ऎल्लाम् कण विदमे कणम् तोऱुम् माऱुवदॆऩ्बदु अबवत्तिल् काणविल्लै। नेरत्तियवैगळाऩाल् मुऩ् पिऩ् पॊरुट्कळै ऒप्पिट्टुम्बार्क्कवुम् उऩ् मदप्पडि ऒरु स्तिरमाऩ आत्मा इल्लामैयाले अदुवे इदु” ऎऩ्ऱ ज्ञाबग कुऱिप्पुम्। “आ१ अदु’ ऎऩ्ऱ निऩैवुम्गूड वरवऴियिल्लै। ऎल्लाम् कूडिक्षणिकम् ऎऩ्ऱु नम्बिऩवऩुक्कु । २० ६) स्थिरत्वं कल्पितं प्रत्यभिज्ञकं वाघळं क्रंाकं शुभी देशिकाशयप्रकाशसहिते गी-अनन्यथासिद्धसामयोभेदादिना ॥ ६६) मिलन दीपी Gu • Gaur (६) । सर्व क्षणिकI ६ पूर्वापरसादृश्यादिप्रतिसन्धान- oour Go मान्तिरुपप्रत्यभिक्षेप, स्मृतिमात्रकं उदि कङ्क थी की २०। jiug Cur तल्फलभङ्ग LTCG भुजिकं कसं काॐ क्षणिकपक्षीं पुण्यपापकर्ता अतिप्रसङ्ग Gugb। हेतुभूतं सत्यं किंरूपमित्यत्राह - सत्ताशक्तिरित्यादि । अर्थकर्मणि शक्तिः = अर्थक्रियाकारित्वं सत्ता = सत्त्वमि - त्यर्थः । कुतः ? मितेः एवमेव प्रमाणतोऽवगमात् । घटादीनां सतां अर्थक्रियाकर्तृत्वस्य तुच्छानां स्वपुष्पादीना मतादृशत्वस्यञ्च दर्शनादिति यावत् । एतेनात्र " यदक्षणिकं तदसत्” इति व्यतिरेकव्याप्तिरपि सिद्धा- भवती । तत्र व्यतिरेकयाप्तौ खपुष्पादेदृष्टान्तत्वं केचिदिच्छन्ति, नेच्छन्ति च तत्र दृष्टान्तमात्रमेव । तदक्तङ्क्रमेण तैरेव - " यस्मिन्ननित्यतानास्ति कार्यताऽपि नविद्यते । तस्मिन् यथा खपुष्पाद इति शकयं हि भाषितुमिति, " तस्माद्वैधर्म्यदृष्टान्तो नेष्टोऽवश्यमिहाश्रयः । तदभावेच तन्नेतिवचनेनैव तद्गतेरिति च । अनित्यता-क्षणिकत्वं यस्मिन् नास्ति तस्मिन् कार्यताऽपि = अर्थक्रियाकारित्वमपि नविद्यते, यथा खपुप्पादौ इति व्यतिरेकदृष्टान्तः भाषितुं शक्यं इति प्रथमश्लोकस्य, (व्यतिरेकव्याप्तेः) आश्रयभूतः वैधर्म्यदृष्टान्तः तस्मात् = वक्ष्यमाणहेतोः, अवश्यमिष्टः कथनीय इति न, (कुत: ?, तदभावे - साध्याभावे, तन्न - हेतुरपि नास्तीति । वचनमात्रेणैव, सद्गतेः - व्यतिरेकव्याप्तेश्वगमादीति द्वितीयश्लोकस्य चान्वयार्थोभाव्यः । तथाचैतावता- सत्त्वादर्थक्रियाकारित्वलक्षणात्क्षणिकत्वमित्युक्तं भवति । तदेतदुपपादनीयं श्लोकशेपण ’ सिद्धेषु सिद्धा नसेल्या- दिना ततः पूर्वमुपोद्घातरुपेण किञ्चिदुच्यते वक्ष्यमाणार्थस्य सुग्रहत्वाय । तथा हि- यदि स्थिरस्यार्थक्रिया - कारित्वं, तदा क्रमेणवा युगपट्टा अर्थक्रियाकारित्वस्य स्थिरे वक्ष्यमाणरीत्या असम्भवात् तेनार्था क्रियाकारित्वेन पदार्थानां क्षणिकत्वं सिध्यति । स्थिरेध्वर्थक्रियां प्रति क्रमयोगपद्यान्यतरस्य व्यापकतया तन्निवृत्तौ व्याप्यस्यार्थ- क्रियाकारित्वस्यापि स्थिरान्निवृत्त्या क्षणिकेष्वेव तद्रूपं सत्त्वं पर्यत्र सास्यतीति यावत् । क्षणिकेष्वर्थ क्रियाकारित्व प्रतितुन, क्रमयोगपद्यान्यतरव्यापकम् । क्षणमात्रायुकं किञ्चिदुपादाय कालक्रमेणवा इदं कार्यं करिष्यति युगपदद्वेति -
मुऩ्ऩाळिल् ताम् सॆय्द विऩैप्पयऩ्गळै पिऩ्ऩिट्टु नाम् अनुबविक्कप्पोगिऱोम्। ऎऩ्ऱ ऎण्णमे उदियादागैयाल् ऎत्तऩैयोविदमाऩ पादगङ्गळ् नेरुम्। वेऱु ऒरुत्तऩ् इडैये वन्दु अनुबविप्पाऩ् ऎऩ्ऩवुङ्गूडादु। ऎन्द पॊरुट् प्रवाहत्तिल् विऩैयिऩ् वित्तु ऊऩ्ऱप्पट्टदो अदु अन्द प्रवा हत्तिल्दाऩ् तऩ् पयऩै नल्गुम्। उरम् इट्ट इडत्तिलऩ्ऱो कुऱिप्पिट्ट विळैवु एऱ्पडु ६६ परमतभने वैभाषिकभङ्गाधिकार: १०। ’ यस्मिन्नेवहि सन्ताने आहिता कर्मवासना । फलं तत्रैव बध्नाति कार्पासे रक्तता यथा ॥ माढा दृष्टान्त अनुपपन्न ं क्रण्डी Cv GEGGIT ६ (६०० कु। सॊऩ्ऩोम्। २१ " का ढङ्ग ०१ वासनाधार स्थिर द्रव्यानुवृत्तिका ६० की नियम क्षणिकसन्ताम निरन्वय विनाशपक्ष की सन्तानकयव्यवस्थापक ०२० ६७ ६ प्रश्नस्यैवानुदयात् । तस्यानेककालसम्बन्धरूपक्रमाभावात् । तत एवयोगपद्याशङ्काया अप्यनुस्थानाच्च । तदुक्तं " J एकस्य नक्रमः कापि” इतीति । तत्र स्थिरेष्वर्थक्रियाशक्तिः क्रमेणेति पक्षप्रतिक्षिपति - सिद्धेषु सिद्धान सेति । सा-अर्थक्रियाशक्तिः, सिद्धेषु = स्थिरेषु नसिद्धा- नसिध्यति । तथासति, स्थिरो दण्डादिरय किञ्चित घटादि क्रियाकरणकाले, अतीतानागतघटादिसर्व क्रियाकरणसमर्थोनवा : आद्ये अद्यैव सर्वघटोत्पत्त्यापत्तेः । समर्थस्यापेक्षणीयान्तराभावात् । द्वितीये अद्येवान्यदाप्यसमर्थस्वाविशेषात् दण्डस्यार्थक्रियकारिताया एवोच्छेद- प्रसङ्गात् । ननु दण्डादिस्थिरपदार्थः सर्वदा तत्तकार्यकरणसमर्थोऽपि क्रममा विसहकारिसमवधानात् क्रमेण स्वकार्य करोति इति किमनुपपन्नमिति चेत् । अङ्ग ! भवान् पृष्टो व्याचष्टाम् । तेच सहकारिणः स्थिरायो पक्कुर्वन्ति नवा ? नोचेत् अनुपकारिणामप्रतीक्ष्यत्वमेव । उपकारेच स स्थिराद्विद्यते उतन ! भिन्नत्वे आगन्तुकस्य तस्यैव कार्यकरत्वं स्यात् न तु स्थिरस्य । आगन्तुकोपकाराख्याति- शयान्वयव्यतिरेकानुविधावित्वात्कार्य करणाकरणयोः । अभिन्नत्वे तु - स्थिरोऽनतिशयितः पूर्वस्मादिति सहकृत- स्यापितस्य कार्यकरत्वं नस्यादित्येवं दूपणात् स्थिरेपु अर्थक्रियाकर्तृत्वं नक्रमेणेति सिद्धम् । नापि तेषु तत् युगपदिति प्रदर्शयति-नाप्येकैव विधेति । अत्रापि सिद्धेव्वित्यनुपञ्जनीयम् । ऐकविध्यं च यौगपद्यरूपम् । ततश्चस्थिरे युगपदर्थक्रियाकारित्वं नेत्यर्थः । विपक्षेचा धकं दर्शयति — अन्यथा परकृतेनापि क्रियादिर्भवेत् । इति । अन्यथा - स्थिरस्य युगपत्कर्तृत्वे, परस्त्र - उत्तरकालावच्छिन्नस्थिरस्य, • कृतेन - भावेक्तः, करणे न, क्रियादिः अर्थक्रियाकरणादिकं भवेत् । युगपत्सर्वकार्यकरणसमर्थस्य स्थिरस्य तथैवोत्तरकालानुवृत्तौ तत्रापि पूर्वेक्षण इव सकलकार्यकरणप्रसङ्ग इत्यर्थः । अत्र पक्षे पूर्वक्षणे शकय सर्व कार्योत्पादस्येष्टत्वादुत्तरक्षणेषु तदा- पादानं विधीयते । तथा च प्रतिक्षणं सर्वकार्याणि स्थिरादुत्पद्यन्तामिति यावत् । कल्पद्वय निराकरणेन फलित- १ उदा किऱदु ऎऩ्ऱु उदाहरणम् काट्टि अवर्गळ् समाळित्तुक्कॊळ्ळमुडियादु। हरणम् कूऱिऩविडम् उरत्तिऩ् सिऱिय अणुक्कळै तम् मुळ् कॊण्ड पूमि भागम् तॊडर्न्दु वरुम् वाय्प्पु उडैयदु। उऩ् कॊळ्गैप्पडि ऒव्वॊरु कणमुम् मुऩ् तॊडर्बे इल्लादुबॊरुळ्गळ् नासमडैन्दु मऱुगणम् अप्पडिये पिऱप्पदाग विरुप्प . ॐ, “क्री- क्री” rupuri। ऱु २२ देशिकाशयप्रकाशसहिते दीपकीं निरन्वयविनाशकं CGL । घटादिनी निरन्वयविनाशकं क वा *६। नटादिका का सान्वयविनाशकं कारण दीपकण्ड्री सान्वय विनाशGLD ६६० उचित। दीपावयवानां बुदबुदावयवानां Guroo अतिसूक्ष्मदशा पत्राला Go अनुपलम्भ शकील कु। माह - द्वेधाऽपि क्षणभङसङ्गतिरिति । स्थिरस्यैकस्य क्रमेणार्था क्रियाकारित्वायोगतः क्षणमेदेन मेदेवा, स्थिर- स्योत्तरकालेप्यनुवृत्तस्य युगपदर्थक्रियाकारित्वासम्भवेनास्थिरत्वे वाऽस्मदिष्टक्षण भङ्ग सिद्धिरेवेत्यर्थः । अतः परिशेषा- रसत्त्वहेतु माध्ये क्षणिकत्वे विश्राम्यतीत्याह - अतस्साध्येच विश्राम्यतीति । एवं शङ्कितं क्षणिकत्वानुमानं दृष्टान्तासिध्या दूषयति — दृष्टान्त इति । जलधरपटलानां दीपज्वालानां चास्थिरत्व सम्प्रतिपत्तावपि द्वितीयक्षणवृत्तिध्वंसप्रतियोगित्वाख्यक्षणिकत्वस्याद्य यावद सिद्धत्वेन त्वदनुमानस्य दृष्टान्तदुर्भिक्ष मित्यर्थः । तदुक्तं- न्यायसिद्धाञ्जने - " दीपादिदृष्टान्तोऽपि प्रत्युक्तः । तेपामपि त्रिचतुरक्षणस्थायित्वाभ्युपगमात् । " इति । जलधरादीनां क्षणिकत्वं अनुमानान्तरेण प्रसाध्यत इति चेन्न तथासति तेनैव सर्वत्र साध्यसिद्धेरेतदनुमानस्य निष्प्रयोजनत्वापातात् । तथा च सर्वार्थसिद्धिः - " जलधरादौ दृष्टान्ते क्षणिकत्वं अनेन प्रमाणेन प्रमितं, प्रमाणान्तरेणवा १ नाद्यः भवदभिमतस्य क्षणिकत्वस्य कचिदप्यदृष्टचरत्वेन तत्रापि दृष्टान्तासिध्या अस्यानु- मानस्यानुत्थानात् । नद्वितीयः - तेनैवन्यायेन सर्वत्र क्षणिकत्व सिद्धौ सत्त्वानुमान वैफल्यापते” रिति । अथास्तुतर्हि क्षणोपाषिर्दृष्टान्त: । सहि नस्थिरः, तथात्वे क्षणावच्छेदकत्वायोगादित्यत्राह - स्थिर इति । एतदुक्तं भवति - क्षणोपाधयोपि स्थिरा एव । तथा सति तैःक्षणायच्छेदः अन्यूनान - धिकं कथं क्रियत इति चेत्, श्रुणु । किया, ततः विभागः, तस्मात्सूर्वदेशसंयोगनाशः, अनन्तरमुत्तरदेश संयोगः अथ कर्मनाश इति अस्ति कचित्कार्यपरम्परा । अत्र क्रियाविभागादिकमेकैकमपि प्रत्येकं स्थिरमेव । अथापि क्रियाविभागादिभिः परस्परविशिष्टारम्भ वसानः अत एव विशिष्टवेषेण क्षणिकतां गतैरन्यूनानधिकं क्षणावच्छेदस्य सुकरत्वात् तेषां क्षणोपाधिता निर्वाहः । तथा हि स्वजन्यविभागप्रागभावावच्छिन्ना क्रिया क्षणोपाधिः । एव विभागावचिनपूर्वदेशसंयोग इत्यादिकमपि । द्वितीयक्षणे विभागोत्पत्त्या विभागप्रागभावस्यनाशात् तत्पूर्वक्रियाक्षणः विभागप्रागभावस्यावसानकालः चरमक्षण इति यावत् । तथा स एव क्रियाप्रथमक्षणः, अग्रे क्षणत्रयमनुवर्तिष्य- विळक्किल् ऒळि निऱैगळ् ऒव्वॊरु कणमुम् पूरणमाय् मुडिन्दु मऱुगणम् मुऴुदुम् पुदियदाय् ऎऴुगिऱदु ऎऩ्ऱु कॊण्डु कुडम् मुदलिय पॊरुट्कळुम् अप्पडिये ऎऩ्ऩलागादु। कुडम् उडैयुम्बोदु सिल्लुगळ् मिगुन्दु इरुप्पदुबोल् विळक्किलुम् परमतभङ्गे वैभाषिकभङ्गाधिकार: १०। ऎप्पॊरुळुम् कणत्तिऱ्कुमेल् अददऱ्कु एऱ्ऱवाऱु इरुप्पवैये सत्त्वाद्यनुमानं कक्षा के अङ्ग सर्वक्री क्षणिकत्व तुकं दृष्टान्त ६ २३ स्थिरां परस्परावच्छेद विशेषमात्र ३६० क्षणोपाधिनिर्वाह mn। Gii। अबाधितप्रत्यभिशे ६६० क्षणिकत्वानुमानाङ्क (हा कण्ठ वाचा Lrib। समर्थ ०६ स्थिरवस्तु कंल करणाकरणका सहकारि माणायाः क्रियाया आरम्भकालः । तथा च केवलं क्रियाया उत्तरक्षणेषु, केवल विभागप्रागभावस्यानादेः पूर्व- क्षणेपुचाति प्रसक्तत्वेऽपि परस्परावच्छिन्नारम्भावसानयोस्तयोः क्षणमात्रमेव स्थित्याऽनतिप्रसक्तत्वेन भवति स्वजन्यविभागप्रागभावावच्छिन्न कर्म क्षणोपाधिरिति ताभ्यां क्षणव्यवहारनिर्वाहः । एवं तृतीयक्षणे पूर्व- देशसंयोगस्य नाशोदयात् तत्पूर्वद्वितीयक्षणः पूर्वदेशसंयोगस्यावसान कालः विभागस्यत्यनुवर्तिष्यमाणस्य प्रारम्भः इति तयो; परस्परावच्छेदेन विभागावच्छिन्नपूर्व देशसंयोगोऽपि क्षणोपाधिरित्यादिकं स्वयमूश्चमिति । यद्यपिमूले “स्थिर जी परस्परावच्छेद विशेपमात्र, क्षणोपाधिनिर्वाह इत्येचपय्यते । नतु स्थिर पदार्थारम्भा वसानयोः परस्परावच्छेदेन क्षणोपाधिनिर्वाह इति तथापि यथाश्रुते परस्परं विशेष्यमाणयोस्स्थिरयोरुभयोः पूर्वापरकालानुवृत्तत्वशङ्कायां मिळिताभ्यामपि ताभ्यामेकी न्यान्यूनानधिकं न क्षणव्यवहारजननमिति, " एतत्क्षणएव क्रियादेः आरम्भः विभागप्रागभावादेवसानं, परस्परावच्छिन्नार- म्भावसानावैतौ एतत्क्षणमात्रमेव तिष्ठतः " इति प्रतिबोध्यैव ताभ्यां क्षणव्यवहार निर्वहणं कार्यमिति पर्यालोच्यास्माभिस्त्रैवं व्याख्यायि । तत एव न्यायसिद्धाज्ञ्जने आचार्या इत्थमाहुः - " स्वैिरेरेव परस्परावच्छिन्नारम्भायसानैस्तदवच्छेदोपपत्ते “रिति । एतदभिप्रायेणैचमूले " परस्परावच्छेदविशेषमात्रे “त्यत्र- विशेषपदमिति भाव्यम् । एवं क्षणिकत्वानुमानस्यबाधितत्वमप्याह – अवाधितप्रत्यभिज्ञे इति । सएवायं स एवाहं” इत्यादिप्रत्यभिज्ञया सर्वस्यास्थिरत्वावगमादित्यर्थः । क्षणिकत्वानुमानेन प्रत्यभिज्ञववाध्यता- मिति विपरीत किन्नस्यादितिशक्कावारणाय अबाधिनेति प्रत्यभिज्ञा विशेषणम् । तदेतत्पूर्वमेवोपपादितं वेदित- व्यम् । इयांस्तु विशेष: पूर्वं प्रत्यभिज्ञया क्षणिकत्वस्यबाध ऊचे । इहतु तदनुमानस्येति । बाघ इत्यपिना । पूर्वोक्तदृष्टान्ता सिद्धादिकं विवक्षितम् । ननु प्रत्यभिज्ञाप्रामाण्यात् वस्तूनां स्थैर्ये सति स्थिरस्य अणैन्द पिऱगु ज्वालैयिऩ् अणुक्कल् मिच्चमागिऩ्ऱऩ ऎऩ्ऱे कॊळ्ळवेणुम्। आऩाल् अवैगळ् नीर्गुमिऴियिऩ् तिवलैगळ्बोल् सूक्कुमङ्गळागि पुलप्पडा तॊऴि किऩ्ऱऩ। इरुक्कुम् पॊरुळ् अत्तिऩैयुम् कणनेरत्तियऩ ऎऩ अनुमानम् सॆय्गैक्कु उदाहरणम् काट्टमुडियादु। अगण्ड कालत्तै कणम् कणमागक् कणक्कॆडुत्तलै २४ • देशिकाशयप्रकाशसहिते Bm Gii। अन्य Gib। एकवस्तु सम्बन्धासम्बन्धG Garrow विरुद्ध ६१। विरोध ( स्वसामयीप्रवाह नियत कालभेदव्यवस्थिता । स्वकाल की उपाध्यन्तरविरावरुद्धLDI६r अवान्तरकालभेदकं आा स्वाभावकाल कुण्डी स्वसत्ते नां Garib प्रत्यक्ष कृष्ण वर्तमानक्षण क्रं ६० क्र की क्राङ्गी - स्वकालसत्तल कं ग्रहिसङ्क का ६० पूर्वापरकालव्या वृत्तवस्तु काट्टुमत्तऩै पोक्कि यैक् काट्टादु। । • दण्डादेर्वर्तमानक्षणे अतीतानागतादिसर्व कार्यकरणसामर्थ्य मस्तिनवेत्यादिना यदूषणमभ्यधायि तत्रकिमुत्तरमित्यत्राह- समर्थ इति । तथा च यत्कदाचिद्यदुत्पादनशक्तं, तत्सर्वदापि तथैव । तथासति एकदैव तेनाखिलकार्यो - त्पत्यापत्तिरिति चेत्, न, सहकारिसमवधान एव तेन कार्योपधानात्, तदभावे तदभवात् । तथाच क्रमेणैव तेन कार्यसिद्धिरिति । तदुक्तं कुसुमाञ्जलौ - तद्युक्तं तत्र तच्छतमिति साधारणं नकि” मिति । सुहकारि- कलापयुक्तं तत् वस्तु तत्र कार्यफलोपधानशक्तं इत्येतत् साधारणं तस्यवस्तनः सार्वकालिकं किन्नभवतीत्यर्थः यत्तु सहकारिभिरुपकारोऽस्ति नवेत्यादि आशङ्कितं, तत्र, सत्य- उपकारोऽस्ति, तथापि उपकृतस्यैव दण्डादेः प्राधानकारणत्वं प्रमाणान्तरप्रतिपन्नमिति न सङ्कटं किञ्चिदिति समाधातव्यम् । ननु तहयेङ्कस्मिन् स्थिरे वस्तुनि ते सहकारिसमवधाना समवधाने एव विरुद्धे कथं व्यवस्थया भविष्यतः ! तत्सन्निधापकस्य वस्तुनः स्थिरस्य तत्स्वभावत्ये सर्वदातत् सन्निधापनं, तदभावे सर्वदा तदसन्निधापनं वा हि स्यात् इत्यत्राह - yomara इति । सहकारिसन्निध्य सन्निधी इत्यर्थः । तथा च एतत् सामग्री सन्निध्यादेः सामग्रधन्तर प्रयुक्तत्वात, तस्यापि तथात्वात् प्रामाणिकीयमनवस्था नदोपमावक्ष्यतीति भावः । नन्वेकस्य स्थिरस्य कथं विरुद्धपूर्वारकाल। द्वययोग इत्यत्राह - एकवस्तु इति । स्वकाल इति तथो च एकस्य नानाक्षणानुवर्तिनस्स्थिरस्य पूर्वापरावपि तौकालौ स्वकालत्वाविशेषात् स्वावान्तरकालायेवेति तदुभययोगस्स्वस्य न विरुद्ध इति भावः । तर्ह्यवान्तर तत् कालयोगः कस्यविरुद्ध इत्यत्राह - उपाध्यन्तरविरुद्धेनि । उपाध्यन्तरं = क्षणान्तरम् । तथा च एकस्य पूर्वक्षणस्य क्षणान्तरेणैव सम्बन्ध विरोधात् क्षणद्वयसाघारणेस्थिरे नावान्तर कालरूपोभययोगो विरुध्यत इति हृदयम् । उपाध्यन्तरावरुद्धेतिवा पाठस्स्यात् । अवरुद्धत्वमवच्छिन्नत्वम् । तदा च इदं विशेषण अवान्तर- फालभेदस्य परिगणने हेतु निर्देशपरं भविष्यति । अथ तर्हि एकैकस्यापि सर्वकाल सम्बन्धोस्तु निवारकाभात् स्तिरप्पॊरुट्कळे ऒऩ्ऱोडॊऩ्ऱु पिणैत्तुम् निर्वहिक्कलाम्। मुऩ् सॊऩ्ऩबडि अदुवे इदु ऎऩ्ऱ ज्ञाबगक्कुऱिप्पुगळाल् ऎल्लाम् क्षणिकम् ऎऩ्बदु अडिबट्टुप् पोगिऱदु। निलैत्तिरुक्कुम् वस्तुवुक्कु ऒरुबोदु ऒऩ्ऱैच्चॆय्युम् वाय्प्पुम् मऱु पोददु इल्लामलिरुन्दलुम्, तगुन्द सूऴ् निलै उण्डावदैयुम्, उण्डागाददैयुम्, परमतभङ्ग वैभाषिकभङ्गाधिकारः १०। पॊरुट्कळ् कारणमिऩ्ऱिये कणन्दोऱुम् नशिक्कुम् ऎऩ्बदुम् एऱ्कादु २५ अहेतुकविनाशळं ध्रवभावित्वानुमान अनेकान्त्यादिदुस्स्थ। “नित्यं सत्त्वमसत्त्वं वाऽहे- ॥ स्वभावकाल । इति चेदाह — विरोध coor स्वाभावकालॐॐॐ इति । अत्र च सर्वत्रा मूले इत्येव पाठः श्रूयते । अथाप्यशुद्धत्वात् उदाहरिष्यमाणाचार्यमुक्तवन्परविरोधाच्चस त्यक्तव्यः । तथा च यत्र काले स्वाभावः प्रतिपन्नः, तत्रैव स्वविरुद्धकाले स्वसत्तानाभ्युपेयेति न सर्वस्य सर्वकालसम्बन्धप्रसन्न इत्यर्थः तदुक्तमाचार्यै:- -” स्वस्थ स्वाभावकाले विहतिनियमनात् स्वेनाचार्यैककाल्यादि “ति । एतेन - अत्र - विरोध- par स्वभावकालः– विरोधवत्स्वभावविशिष्टः कालः सच स्वाभावकाल एवेति फलितार्थकथनेन केपाचिद्य- थाश्रुतमूलपाठानुसारिख्याख्यानं निरस्तं वेदितव्यम् । अखरसत्वादाचार्यसूक्त्यन्तरविरोधाच्च । ननु अर्थघट इत्यादि प्रत्यक्षे वर्तमानत्वग्रहण मेवक्षणिकत्वग्रहणं भविष्यति इत्याशक्य परिहरति - प्रत्यक्ष इति । प्रमाणगणमध्ये प्रत्यक्षस्यैव वर्तमानग्राहित्वात्, अयं दण्डीतिग्रहणे अदण्डिव्यावृत्तिवत् तद्ग्रहणादेव क्षणिकत्व- मपि गृहीतमित्यर्थः । दूषयति– स्वकालमुत्त इति । तथा च विषयस्य वर्तमानत्वं ज्ञानसमकाल- सत्त्वरूपमेव । तद्ग्रहणेच स्वसमकाला सत्त्वव्यावृत्तिरेवगृह्येत, नतु पूर्वापरक्षणसत्त्वव्यावृत्तिः । तयोः क्षणयोरेतद् ज्ञानाविषयत्वात् । यथा रूपीतिज्ञानेऽरूपित्र्यावृत्तिरेव गृह्यते । नतु रसादिव्यावृत्तिः, तस्य चक्षुरगोचरत्वात् मथापि तत्र रससम्बन्धस्य प्रमाणान्तरतोनिर्णयत्वात् तत्सत्त्वे रूपवतो यथारसादिमत्त्वमपि सिध्यति, एवमिहापि वर्तमानतयाऽध्यक्षितस्य प्रमाणसत्त्वे पूर्वापरकालसम्बन्धोऽपि सेत्यति, अन्यथा तु नेति न प्रत्यक्षमात्रेण वर्तमानस्य क्षणिकतया ग्रहणण्णमिति भावः । अथ बौद्धेष्वेव केचित् शून्याख्यं नित्यं तत्त्वं स्वीकुर्वन्ति तन्मते " सर्व क्षणिकमिति साधने सर्वान्त- र्गत शून्यतत्त्वे साध्यस्याभावात् बाघप्रसङ्ग इति एतत्प्रकारं परित्यज्य प्रकारान्तरेण परम्परया क्षणिकत्वं साध- यतां पक्षमपि प्रतिक्षिपति - अहेतुकेति । अत्र प्रथमं - भावानां विनाशः उत्पतिक्षणानन्तरभावी, अहेतुकरवे- सत्यवश्यं भावित्वात् । यदहेतुकत्वे सति यस्यावश्यं भावि, तत् तदुत्पत्तिक्षणा नंवर भावि यथा घटस्यान्यापोहः • पॊरुत्तदाम्। सूऴ्निलै उण्डावदुम् उण्डागाददुम् अदऱ्कुवेण्डिय वेऱुविद सूऴ्निलै इरुप्पदैयुम् पॊरुत्तु वेऱु वेऱु विदङ्गळाय् अमैयुम्। नीण्डगालम् इरुक्कुम् ऒरु वस्तुवुक्कु उट्पिरिवाऩ इरण्डु काल विबागङ्गळोडु सम्बन्दम् कूडाददऩ्ऱु। ताऩिल्लाद कालत्तिल् ताऩिरुप्पदागक्कॊळ्वदु मट्टिल् कूडादु। Q५वी ८- ४ ३ २६ देशिकाशयप्रकाशसहिते " तोरन्यानपेक्षया । जपेज्ञातोहि भावानां कदाचित्कत्वसम्भवः ॥ " ६ । धर्मकीर्ति भावाकलं मागण ऎऩ्ऩत्तुक्कुम् वरुगैयाले इत्तै ऎच्चमॆऩ्ऱाल् इदऱ्कु ऎळिऩमुण्डागैयाले भावकी क्रीक Gur @प्रध्वंस तुच्छQDsxmi Gaur । भावकूं । परमावधि इति प्रयोगे तत्रहेत्वसिद्धिपरिहाराय भावानां विनाशः अहेतुकः ध्रुवभावित्वात् अपोहवदेवेति द्वितीयं किञ्चिदनुमानमुच्यते । तदेवात्रोपात्तं । " अहेतुकविनाशळं @arwari ध्रुवभावित्वानुमान ८०० इति । अत्र भावानामेव विनाशुस्यानन्तरक्षणभावित्वसाधनात् न शून्यस्याभावरूपस्यसङ्ग्रह इति नावतारिकोक्तदोपः । अपोह: = भेदः । स यथा ध्रुव भावित्वाद्धेतु निरपेक्षस्स्वरूपानुबन्धी भवति, तथैव पदार्थानां ध्वंसोऽपि हेतु निर- पेक्षस्तथा भवति । " जातस्यहि ध्रुवो मृत्यु “रिति । ततश्चभावपदार्थानामुत्पन्नमात्राणामेव विनशनात् क्षणिकत्वं भविष्यति । स एव प्रतिक्षणभावी विनाशः निरन्वयविनाश इत्यभिख्यायते । तथाचन्यायसिद्धाअनं- यद्ध्रुव भावि नतद्धेतुसापेक्षं, अन्यथा ध्रुव भावित्वविरोधात् । अतः कार्याणां ध्रुवभाविप्रध्वंस स्याहेतुकत्वसिद्ध- विळम्बायोगात् उदीयमानमेववस्तु तेन ग्रस्यते " इति । अनैकान्यादिदुस्स्थ ं इति । अयं भावः - अत्र हेतुभूतं ध्वंसस्य ध्रुव भावित्वं किं प्रागभावप्रतियोगित्वरूपं भविष्यत्वमात्रं, अथ प्रतियोग्युत्पत्तिक्षणानन्तर वृत्तित्वं, किंवा प्रतियोगिमात्रजन्यत्वं उत नित्यत्व पर्यायरूपं किञ्चिदितिविवेचनीयम् । तत्र प्रथमे हेतुसापेक्षत्वेऽपि तदनपायात् अनैकान्त्यम् । द्वितीये अन्योन्याश्रयः । ध्रुव भावित्वस्यैव तद्रूपत्वे, एतस्यैव प्रथमानुमानसाध्य- अहेतुकत्वसिद्धौ एतात्सिद्धिः, एतत्सिद्धावहेतुकत्व सिद्धिरिति । तृतीयचतुर्थयोस्तु पक्षेऽस्माभिरसम्प्रति पन्नत्वेनसन्दिग्धासिद्धिरित्यादि । अनैकान्त्यादीत्यादिना एतयोः परिग्रहः । अथविनाशाख्यस्यध्वंसस्याहेतुक- वोक्ती एतन्मते बाद्यभावपदार्थानां तुच्छत्यं नित्यत्वं वास्यात् नतु क्षणिकत्वमित्यनिष्टं प्रसञ्जयति प्रसञ्जकप्रदर्शन- पूर्वकं - नित्यं सत्त्वं इति । धर्मकीर्तिः न्यायचिन्द्वादिग्रन्थकर्ता कथन बौद्धः । एतत्कारिकार्थस्तु - अहेतोरिति पदच्छेदः । अहेतुकत्वे घटादीनां भावानां नित्यंसत्त्वं, नित्यमसत्त्वं वास्यात् । खान्यहेत्वपेक्षा विरहात् । त्वपेक्षयाहि भावपदार्थानां कदाचित्कत्वरूपं क्षणिकत्वं सम्भवति । अन्यथा ते नित्यं वा स्युः कदापिथा न स्युः, नतु कदाचित्वा नभवेयुरिति । ततश्चानेन श्लोकेन धर्मकीर्तिः भावानामहेतुकत्वं निराचकार, अन्यथा तेषां नित्यत्वतुच्छत्वान्यतरापातात् इति सिद्धम् । एवञ्चभावेषु सिद्धोऽयन्न्यायः निवारकाभावादभावे- प्रत्यक्षत्तिल् ऒऩ्ऱै इप्पोदु निगऴ्वदाग अऱिवदे मुऩ् पिऩ् अदु इल्लाददाग अऱिवदऱ्कॊप्भागादो ऎऩ्ऩिल्-आगादु। इप्पोदु निगऴ्वदॆऩ्ऱाल्- इप्पोदु अदु इल्लै ऎऩ्ऩवॊण्णादु ऎऩ्ऱुदाऩ् पॊरुळ्बडुमेयल्लदु-मुऩ् पिऩ् इल्लै ऎऩ्ऱु कूडबॊरुळ्बडुमा ऎऩ्ऩ? त्वात्,परमतभने वैभाषिकभङ्गाधिकारः १०। २७ २७ यिऩ्ऱिक्के पोदल् आम्बडियाम्। इप्पडिगळाल् ऎल्ला एसरङ्गळैयु माराय्न्दाल् सिल qFIक्कळुक्कु fevaHम् कॊळ्ळुमळवे यागैयालेरिबुगळिल् निलै इल्लामै कङ्काळ विद्युदबुदबुदा दिदृष्टान्ता कशी वैराग्य कंा अध्यात्मशास्त्रकृत्यर्थ। ध्वंसेऽपि प्राप्नोति, यदि तस्याप्यहेतुकत्वं ध्रुव भावित्वानुमानेन साध्येतेत्याह-प्रध्वंस का यु ॐ अहेतुक नाग का प्रध्वंस का इति । मुक क्र=प्रघस अहेतुक धर्मकीर्ति भाव ज इत्येवं व्युत्क्रमेणान्वयः । भाव मण्डली कां L
भावेपूक्तो नित्यत्व तुच्छरव विकल्पः । भवतु ध्वंसेऽपि सविकल्पः किन्नरिछन्नमित्यत्र प्रथमं नित्यत्वपक्षे दोपमाह- शुक्र अनादिस्व इति । अत्रोक्तरीत्याध्वंसस्य नित्यत्वस्वीकारे " इति शेषः अथवा “॥।“भाव कभी लङ्का को नया था प्रध्वंस, ॐ का के कुएं " इत्येवावान्तर वाक्यसमाप्तिः । ततश्च " अहेतुकक अनादित्व” इत्यपरवाक्यखण्डानु- पूर्वीसिध्द्या नात्र " ध्वंसस्यनित्यत्वस्वीकारे " इत्यध्याहारक्लेशो भविष्यति । परन्तु तदा “अहेतुक” इत्यस्य नित्यं " इत्यर्थोभाव्यः । पूर्वं " नित्यंसत्त्वमसत्त्वंवे “त्युक्तयोः पक्षयोः प्रथमस्यात्र वक्तयत्वात्, द्वितीयस्योपरि " प्रध्वंस ं तुच्छ नाग इतिवक्ष्यमाणत्वाच्च । तदयन्निर्गळितो मूलार्थः १ १ यदि ध्रुव भावित्वेन हेतुना प्रध्वंसस्या हेतु साध्यत्वमभिमतं तदा भावेपु अहेतुकरने धर्मकीर्तिदर्शितप्रसङ्गः प्रध्वंसेऽपि प्राप्नोति । ततश्च प्रध्वंसस्य नित्यं सत्त्रपक्षपरिग्रहे, अनन्तस्य तस्यानादित्वमप्यापतेत् इति तेन नित्यं वर्तमानेन सर्वदा भावप्रासात् माध्यमिकस्येव सर्वशून्यत्वमेव भवेत् न त्वदिष्टं भावानां क्षणिकत्वम् । प्रध्वंसस्य सादित्वेनाहि तत्पूर्वकाले तत्प्रतियोगिभूता भावा जीवन्ति । प्रध्वंसस्य नित्या सत्त्वपक्षपरिग्रहेतु भावपदार्थचरमा- वधिभूतध्वंसस्यकदाऽप्यभावात् भावानां अनन्तत्वापत्त्या तदाऽपि त्वदिष्टं क्षणविनाशित्वं नस्यादिति । ननु तध्यात्मशास्त्रेषु विद्युदादि, दृष्टान्तीकृत्य कथं शरीरादीनां क्षणिकत्वप्रदर्शनं घटत इत्यत्राह– @iing ॐ इति । उक्तयुक्तिभिरित्यर्थः । वस्तु इति कथनात् केपाञ्चिन्नित्यत्वमपि सिद्धान्तिना- मिष्टं द्योत्यते । अनित्यता मात्र = ध्वंसप्रतियोगितामात्र, न तु द्वितीयक्षणवृत्तिध्वंसप्रतियोगित्वमपि । देव- मनुष्याद्यनित्यतायां तारतम्यमस्ति । तत्पुराणादितोऽवगन्तव्यम् । एवं च क्वचिदुक्तमपि क्षणिक प्रमाणपरामर्शन पॊरुट्कळुक्कु अऴिवु तिण्णम् ऎऩ्बदाल् अऴिवुक्कुक्कारणम् वेण्डिय तिल्लै ऎऩ्ऱु अनुमाऩम् सॊल्वदुम् तवऱु। धर्मगीर्दि ऎऩ्बवऩ्, उळ्ळबॊरुळ् कळुक्कु- कारणम् कॊळ्ळवेण्डुम्। कॊळ्ळाविडिल् ऎक्कालमुम् अवै इरुप्पवै यागवो - ऎप्पोदुम् इल्लादवैयागवो एऱ्कवेण्डिवरुम्। कारणम् इरुप्पदा २८ देशिकाशयप्रकाशसहिते नासम् कारणमिऩ्ऱिये निगऴ्वदाऩाल् नी अहिंसैयै विधिक्क वॊण्णुदु अतिचञ्चलचम्पाप्रकाशादिदृष्टान्त कथनस्यतात्पर्य प्याह
अनित्यत्वरूपमेवेति प्रसाध्य, शरीरादिजी ॐ इति । अयम्भाव : - " सर्वाशुचिनिधानस्य कृतघ्नस्यविनाशिनः । शरीरकस्यापि कृते मूढाः पापानि कूर्तते ॥ " इति सर्वनिषिद्धप्रवृतीनामपि देहे स्थिरत्यादिश्रममूलकत्वादध्यात्मशास्त्रेषु तस्य सर्वदापि विनाशोन्मुखत्वं वैराग्याय “विद्युद्बुद्बुदादि निदर्शनेनोपदिश्यते । “सम्पदस्स्वमसङ्काशाः यौवनं कुसुमोपनम् । तटिश्चञ्चलमायुश्च कस्यस्याज्जा- नतो धृति “रिति, “ तत्क्रमेण विवृद्धं सज्जलबुद्बुदसन्निभम् । भूतेभ्योऽण्डं महावुद्धे वृत्त ददुकेशयम् " इति च । वैराग्य का इति । तदुक्तं ‘महाबलान्महावीर्याननन्तधनसञ्चयान् । गतान्कालेन महता कथाशेपान्नराधिपान् । श्रुत्वा नपुत्रदारादौ गृहक्षेत्रादिकेऽपिवा । द्रव्यादौ वाकृतप्रज्ञोममत्वं गुरुते नरः ’ इति । अत्र “आस्था निवृत्त्यर्थं क्षणिकत्वमुपदेष्टव्यमितिचेत्, अहो महाधार्मिकस्थानळीकवादिनो महानयमधर्भः प्रसज्यते । सूक्ष्मधियस्तत्रैवास्थानिवृत्तिप्रसङ्गाच्च । विश्वानित्यतामात्रोपदेशादपि च तत्सिद्धेः । अन्यथा शून्योप- देशस्यैवावश्यकर्तव्यताप्रसङ्गादिति न्यायसिद्धाज्ञ्जनमूक्तिरनुसन्धेया ।
"” अथाहेतुकविनाशानोकारे स्वशास्त्रवैयमाह हेतु Qurद्वय इति । @air Growar ap अहिंसेति निर्देशात् " मा हिंस्यात् सर्वाभूतानी “ति श्रुत्युक्ताहिंसा वैलक्षण्याय, तत एव शिष्टा कोम्पाधि करणन्यायेन तस्या अनुपादेयत्वं च सिद्धम् । वैदिकी अहिंसाहि विहितहिंसाव्यतिरिक्त प्रतियोगिका । तेषां सा च तत्सामान्यप्रतियोगिकेतिवैलक्षण्यं बोध्यन् । देशना = उपदेशः । निष्प्रयोजनत्वमेवाह – ज्ञानरूपेति । मूतहिंसा निषेधवाक्ये भूतशदस्य शरीरविशिष्टात्मपरतया तत्र विशेष्यविशेषणभागभेदाभिप्रायेणैवमुक्तिः । ग्राहकाभिमानारूढोऽनादि घीसन्तान एवैषां मते आत्मा । तथा च तस्यापि शरीरस्येवक्षणिकतया प्रतिक्षण तयोः नाशस्य प्रभावित्वेनाहेतुसाध्यतया, तत्र विधानप्रतिषेधयोरशकयत्वात् " माहिंस्यादि “त्यादिरीत्या क्रिय- माणस्तदुपदेशोनिष्फल इत्याशयः । “नशि= माविनाशय । अथ प्रकारान्तरेणाहिंसा विधि- सार्थकय शकते - अहिंसाविधि इति । अयमा जयः - यद्यपि तन्मते प्रतिक्षणमाची पदार्थानां सदृश- तु । लल्वो ऒरु पॊरुळ् ऒरुबोदु तोऩ्ऱुवदुम् मऱुबोदु मऱैवदुम् कूडुगिऱदु ऎऩ्ऱाऩ्। इन्द नियदियिऩ्बडि पार्त्ताल् विनासत्तुक्कुम् कारणम् कॊळ्ळवेणुम्। इल्लै ऎऩ्ऱाल् नासमे ऎक्कालत्तिम् तङ्गि पॊरुट्कळै विऴुङ्गुम्। अल्लदु ऎक्कालत् तुम्दाऩ् इल्लैयागि पॊरुट्कळै नित्यमाग वाऴविडुम्। नी सॊऩ्ऩबडि कणनेरत्तिय परमतभने वैभाषिकभङ्गाधिकारः १०।
I २९ हेतुकन्या नाशळं व्यकङ्कानं श्रन्यां कक्षा की अहिंसाधर्मक विधिकं की देशनै कं प्रयोजनumb। ज्ञानरूपात्मान्, तदनुवन्धि शरीरादिकामुकं काय सन्तानारम्भको विनाशः अहेतुसाध्यः । मथापि घटादीनां कपालादिविशदृशसन्तानोत्पत्तिहेतुभूतोविनाशः कदाचित्कत्वात् मुद्गराद्यभिघातहेतुकः तत्राप्यतिकर्षणे – मुद्गराद्यभिघातः कपालादिविसभागोत्पत्तिमात्रे कारण, न तु घटादिविनाशे । अपि तु तत्र केवलं स नियामकः । अतएव कादाचित्कस्य घटादिनाशस्याहेतु- करवेऽपि नान्यदोत्पत्तिः सर्वदानुत्पत्तिर्वा प्रसज्यते इति तत्त्वस्थितिः । तथा च भूतेषु खनाद्याभिघातादिना तादृशविसभागसन्तानोत्पत्तिः प्रतिषिध्यतेऽहिंसा विधिनेति सिद्धं शास्त्रसाफल्यमिति । विसभाग:-विशदृशः । ननु विसभागसन्तानोत्पत्तिः प्राण्यप्राणिसाधारण्यात् न हिंसाशब्दार्थ इति, तत्प्रतिपेधोनाहिंसाविधिरित्यत्राह —- वचेतनारूप चैचेति । चैतं - चित्तस्य विकारः । तन्मते आन्तरः पदार्थः द्विविधः चित्तं चैत्तश्चेति । चित्तं- ज्ञानसन्ततिः । चैचं-वचेतनादिस्कन्धपञ्चकम् । अस्यचानुपदमेव विस्तरो भविष्यति । एवञ्च वचेतनाविशेपजन- कव्यापारस्य हिंसात्वं युक्तमेवेति तन्निषेधो ऽहिंसैवेत्या कूत्रम् । अथैवं शङ्कायां अस्तुहिंसाशब्दार्थो यथातथावापि । तस्यसाक्षाद्दृपणमनुपदं भविष्यति । तथापि तवमते कर्तुरात्मनोऽपिक्षणिकत्वात् विधिनिपेधानर्थक्यं दुर्वारमेवे- त्याह — आत्मावै इति । तथा च कर्तुस्स्वस्य क्षणिकत्वेन कालान्तरे यावत्फलप्राप्ति असत्त्वनिश्चयात् न क्वचिदपि शास्त्रे प्रवृत्तिस्सभवतीत्यर्थः । अथा " हिंसा विधि” इत्यारम्भे कृतायाश्शङ्काया साक्षात्स माधानमाह - विनाश इति । मुद्गराद्यभिघाते घटादिनाशः, तदभावेतु तदभाव इति घटादिनाश- स्यैव मुद्गराद्यभिघातहेतुकत्वं लोके दृष्टं, न तु त्वदुक्तरीत्या विसभागसन्तानोत्पत्तेरितिद्योत्यते । अत्र “॥॥विस- भागसन्तानमात्र के इत्येवपाख्यम् । ननु " सन्तान मात्र ॐ इति । यथाश्रुतेऽनन्वयात् । मात्रपदेनोक्तरीत्या घटादिनाशस्य तद्धेतुकत्वव्यावृत्तिः । तथाच तन्मते घण्टादेर्द्विविधोऽपिनाशः कादा- चित्कोऽपि हेतुनिरपेक्षः । दृश्यमानमुद्गरादि प्रहारस्तु घटादेर्विसभागसन्तानोत्पत्तिमात्रे हेतुः । अन्यथा सभागसन्तानस्यैवोत्पत्तेरितिसिद्धम् । तदेतदाह - कादाचित्केत्यादिना इत्यन्तेना । एवं
Tadi निर्देशेन तथावक्तुमेवायुक्तमिति शून्यते । तथाहि - घटादिनाशान्वयव्यतिरेकवत्त्वेन दृष्टायाः मुद्गरायाहृतेः कपालादिविशदृशभागोत्पत्तिमात्रहेतुतया व्यवस्थापने नकिञ्चिद्विनिगमकं उपलभ्यते । प्रत्युत नाशहेतुतास्वीकार तागादु। इव्विदम् नाम् सॊऩ्ऩदै आराय्न्दाल् सिल वस्तुक्कळै अनित्यङ्गळ् ऎऩ्ऱुदाऩ् मुडिवु कट्टलाम्। “मिऩ्ऩिऩ् निलैयिलमऩ्ऩुयिराक्कैगळ् - वाऴ्न्दार्गळ् वाऴ्न्ददु मामऴै मॊक्कुळिऩ् माय्न्दु माय्न्दु ऎऩ्ऱु कूऱिऩदऱ्कुम् उडलिऩ् अऴिवु पडुम् तऩ्मैयैच् चुट्टिक्काट्टि वैराक्यम् पिऱप्पिप्पदुवे नोक्कु। ३० देशिकाशयप्रकाशसहिते ऩ्ऱाल् ईरम् वरिलिऱे इवऱ्ऱै ईईरप्पियादेगॊळ् ऎऩ्ऱु ऒरुवऩुक्कु क Guru। अहिंसाविधि। विसभागसन्तानोत्पत्ति प्रतिषेच, वचेतनारूपचेत्त विशेषजननप्रतिपेय एव तु तत् दृश्यते । फूत्कारेण दीपनाशे विशदृशभागाद्यारम्भाभावात्, फूत्कारादेर्नाशहेतुताया एव यथान्वय- व्यतिरेकदर्शनं स्वीकर्तव्यत्वादिति । मध्याह दीपना शस्यलेऽपि विशदृशसूक्ष्मतदवयवारम्भठात्कारे तदभावात्, एवं स्थितेऽपि दोपान्तरे प्रतिबन्दि- चीति । अयमभिसन्धिः - कादाचित्का अपि घटादिभावा अहेतुसाध्याः । नच ते पूर्वमेव स्युः कदापिवानस्युः अहेतुकत्वेन अपेक्षणीयान्तराभावादिति वाच्यम् । स्त्वन्मते कादाचित्कस्यापि घटादिनाशस्या हेतुसाध्यत्वेऽपि कालनियमवदत्रापि तदुपपत्तेः । तत्र घदादिनाशा हेतोरपि विसभागरसन्तानहेतु- भूतमुद्गरादिनिपातस्य घटादिनाशं प्रति नियामकत्वं परं उक्तरीत्या स्वीकृतमिति भवति तत्रकालनियमः, इहतु कथमिति चेत् अत्रापि घटादि भावप्रत्यहेतुभूतस्य मृदादेः कस्यचित्तदुत्पत्तिम्प्रति नियापकत्वमात्रसम्भवेन व्यवस्थोपपत्तेः । तथाचाभाववद्भावोऽपि चार्चाकस्यैव तवाप्यकेतुकस्स्यादिति चार्वाकव्यावृत्त्यर्थं त्वदभ्युपगत- कार्यकारणभावा सिद्धिरेवेति । इयांस्तुविशेषः - पूर्व भावेष्टधर्मकीर्ति कीर्तितनीत्याऽहेतुकत्वस्याभावेप्यप्यङ्गी- कारेऽनिष्टं निर्दिष्टम् । इहतु अभावेपूक्तेन न्यायेन भावस्याप्यहेतुकत्वाङ्गीकारेऽनर्थः प्रदर्शित इति । य चार्वाकेति । स्वत्तः पूर्वमेवखण्डित चार्चाकेत्यर्थः । यद्वा प्राचीनचार्या केत्यर्थः । " किण्वादिभ्यो मदशक्तिवदि " ति सूत्रे पञ्चमी निर्देशप्रामाण्यात्, नवीन चार्वाकैः कार्यकारणभावस्याश्रयणात्प्राचीनग्रहणम् । ।
अथ क्षणिकात्मपक्षे विधिनिषेधवैयर्थ्यदोपेण दूषिते सति तत्परिहर्तुं कैश्चित् बौद्धरूकं आत्मनित्यत्व- पक्षमपिक्षिपति - सर्व ८०० इति । अत्रेदं बोध्यम् - भगवता वुद्धेनहि तत्तदधिकारानुगुण्येनोपदेशाः कृताः । शिप्याश्वस्वमतिगतिमनुसृत्य बहुधाऽगृहन् । यथाऽस्तङ्गतस्स वितेत्युक्ते जारचोरानूचानानां स्वस्वेष्टमनुसृत्याभि- सरणपरस्वापहरणाध्ययनादिषु पृथक् प्रवृत्तिर्जायते । एवं च केचिदबुद्धशिष्या आत्मनोनित्यत्वमप्युपयन्ति । वैभाषिकोकात् क्षणिकत्वात् विभज्यान्यथानित्ययत्वकथनात् ते विभज्यवैभाषिकसञ्ज्ञा भवन्ति । अस्थि हि- भिक्रवो इति । अत्र बहुविधपाठोपलम्मेपि श्रीमदभिनवरङ्गनाथपरकालस्वामिभिः परमतभङ्गोपात्तत्वेन कारणमिऩ्ऱिये ऒऩ्ऱु अऴिन्दुबडुमाऩाल् इवर्गळ् सॊल्लुम् अहिंसैयैक् कट्टळैयिडुवदुम् वीण्। ज्ञानसन्ददिक्को पॊरुट् प्रवाहत्तुक्को वेऱॊऩ्ऱिऩाल् नासमेऱ्पडुवदुण्डाऩाल् अऩ्ऱो- इवऱ्ऱै नी नासम् सॆय्येल्’’ ऎऩ्ऱु उपदेशिक्क वेणुम्। ऒऩ्ऱै वेऱॊरु पॊरुट्कळागक्कामैयो वेदऩै ऎऩ्ऩुम् मऩो परमतभङ्ग वैभाषिकभङ्गाधिकारः १०।
़ ३१ toir♚। शुकळंmp पाढवा ? काढा ६वीं - आत्माकव्य क्षणिकज्ञानरूपी काया । gal ‘विधिनिषेधशास्त्रानुष्टानादिकशां B। विनाशक्रं CGL अन्वय व्यतिरेकवक्रा हेतुष्कन्ध विविध स्त्रकृतभावप्रकाशे निवेशित पाठस्यैव युक्तत्वप्रतीत्या तथैवेहापि प्रदर्श्यते । प्राकृतप्रभेदपाली भाषामयमिदं पद्यं साक्षाद्धवाकयमन्यत्रक्वाप्यनुदाहृतम् । (अस्पळायातु) ़ अस्तिहिभिक्षोः (मिक्षवे ) अकृतकं, यदि नास्ति एतस्य जन्तोस्तत्त्वम् । मानसशुन्यावस्था ननु सम्पद्यते ॥॥” इति । भिक्षोर्मम (भिक्षवे मावा ) । वुद्धस्य, बुद्धाय, अकृतकनित्यमपि किञ्चित्तत्त्वमस्ति इष्टमितिशेषः । एतस्य जन्तोरात्मनस्तत्त्वं स्थिरत्वं - नित्य- त्वमितियावत्, यदिनस्यात्, क्षणिकत्वमेव यदिस्यात्, ननु तथा मानसशुन्यावस्था मनश्शरीरादिरहिततादशा मुक्तिरितियावत् सा खलु सम्पद्यते, प्रतिक्षण मिहैवस्वल सा स्यादिति तदर्थः । तदेवोक्तमेतद्वाक्यारम्भे “सर्व इन्त्यादि, तत्त्व इत्यन्तेन । आभासोपपत्तिमूलं – उपपत्त्याभासमूलम् । सुव्यक्तमिति । एतदुक्तेस्तदीयैरेव स्वप्रन्थेष्वन्यथयितत्वस्य दर्शनादित्यर्थः । तत एव तच्चसङ्ग्रहे शान्तरक्षित एवमाह - “आग- मार्थविरोधेतु पराक्रान्तं मनीषिभिः । नास्तिक्यपरिहारार्थ चित्रावाचोदयावतः ॥ समुदायादि चित्तेनभारदारादि- देशना । विशेपप्रतिषेधश्च तद्दृष्टीन् प्रति रोचते " इति । आगमार्थः - आगमः बौद्धागमः “ तत्रयेकृतकाभावाः ते सर्वेक्षणभङ्गिनः। बिनाशं प्रति सर्वेपामनपेक्षतयास्थिते " रित्यादिरूपेण तदर्थेन सह पूर्वप्रदर्शित नित्यतस्त्त्रो के विरोधेतु विद्वद्भिः पराक्रान्तं विचार्य निर्व्यूढमितियावत् । कथं निर्वाहः ! तदाह - नास्तिक्यपरिहारार्थं - सर्वशून्य- त्वस्यक्षणिकत्वस्य स्वेनोपदेशे, उपदेष्टरि स्वस्मिन् नास्तिकत्वबुद्धिः, श्रोतॄणां वा मनसि नास्तिकयं स्यादिति तत्यरिहाराय दयावतो बुद्धस्य इमाश्चित्रावाचः नित्वबोधकवचनानि विचित्राणि भवन्ति । समुदायादौ - सन्ताने कयादौ, नित्य- त्वचित्चन - नित्यत्वाभिमानेन भारहारादिदेशना तदुपदेशः कृता । साचान्पत्रद्रष्टव्या - " भारंवो भिक्षवो देशयिष्यामि । भारादान, भारनिक्षेप, मारहारश्चेति । मारः - वक्ष्यमाणपञ्चस्कन्धी । भारादानं - तृष्टिः । भारनिक्षेपः- मोक्षः । भारहारः पुद्गलः” इति तेषां विवरणम् । विशेषतः तत्प्रतिषेधः नित्यत्वप्रतिषेधः । क्षणिकत्वमिति यावत् तद्दृष्टीन् - सूक्ष्मदृष्टीन् प्रति रोचते इति । एतेन क्षणिकत्वस्यैव सिद्धान्तयितव्यत्वं नित्यत्वस्यापातरमणीयत्वं चोक्तं भवति इति स्वेप्वेवसयूथ्य कलहो दर्शितः । शिष्टमुपपश्याभासमूलत्वमुपरि विकारत्तै उण्डाक्कामैयो अहिंसाविधियिऩ् उट्करुत्तु ऎऩ्ऱाल्-आत्मा क्षणिकम् ऎऩ्ऱु तॆळिन्दवऩुक्कु ऎव्विद शास्त्रार्त्तर्नुष्टानादिगळुम् कूडादु। विनासत्तुडऩ् ऒट्टिवरुम् कारणङ्गळै अदऱ्काक्कामल् उडैन्द पॊरुळाऩ तुगळ् कळुक्कुमात्रम् कारणमॆऩवाक्कि विनासत्तै कारणमऱ्ऱ तॆऩ्ऱाल् पऴय सार्वागऩ् सॊऩ्ऩबडि कार्य कारण उऱवु मुऱैये इल्लै ऎऩ्ऱाम्। । । • ़ ३२ विसमाग सन्तानमात्र atara देशिकाशयप्रकाशसहिते कङ्काळी कादाचित्कDIT विनाशकं कण्ठ अहेतु कोत्पत्ति माङ्ग ६ m ITG६० भाव कrayi निहतुक प्रसङगि ०। । विवरीतुं अथैकनित्यतत्त्वाभ्युपगमेऽपि तव नलाभ इत्याह- नित्यतच्चेति । नित्यैकतत्त्वाभ्युपगमे पितद्वयति रिक्तानां सर्वेषाङ्क्षणिकत्वस्य सर्वविकल्पमिथ्यात्वादीनाञ्च स्वयाऽपरित्यागात् तत्प्रयुक्ताः पूर्वोक्तादोषाः स्युरेव । स्वस्मिन् श्रोतृपुचाद्योक्तं नास्तिकयशक्कापरिहारार्थत्वञ्च नभवतीति उपपत्त्याभासमूलक मेवेदमिति भावः । अथ नित्यतत्त्वाभ्युपगमो नकैवलमसाधकएव किन्तु बाघकोऽपीत्याह — वस्तु इति । विरुद्ध अनैकान्ति- कम् । क्षणिकत्वाभाववति नित्यतत्त्वे सत्त्वहेतुवर्तनादित्यर्थः । अथवा वक्ष्यमाणरीत्या विरुद्धस्वमेव बोध्यम् । विरोधमेवोपपादयति नित्य की इति । प्रथमव्याख्यान नुसारेतु-दोषान्तरं विरोधमप्याहेति अवतारणीयम् । विप्रतिपन्न सर्व स्थिरं सत्त्वात् नित्यतत्त्ववदित्यपि साधनसम्भवात् क्षणिकत्वसाधक सत्त्वहेतु रसाध्याभावरूपस्थिरत्त्वव्याप्त इति विरोधो बोध्यः । नात्र सस्प्रतिपक्षप्रदर्शनम् । सत्प्रतिपक्षे प्रतिहेतोरेव साध्याभावव्याप्तत्वात् । साध्याभावव्याप्तप्रकृतहे तोर्विरोध रूपत्वात् । ननु न नित्यतत्त्वं दृष्टान्तीकृत्यपदार्थेषु सर्वषु स्थिरत्वं सत्त्वहेतुना साघनीयम् । तस्यान्येनकृतकत्वहेतुना, प्रकृतसाध्याभावसाधकेन प्रतिरोधादि स्याशङ्कयाह – कृतकत्वादि इति । श्रादिना कादाचित्कत्वपरिग्रहः । किं-नित्यात्म- तत्त्वव्यतिरिक्तानि । तथाचप्रयोगः - नित्यतत्त्वव्यतिरिक्तानि समस्तानि क्षणिकानि कृतकत्वादिति । नित्येवाध- वारणाय तदतिरिक्तेति । हेतु कृतकत्वम् । प्रतिवादिकं इति । नैयायिकादीनामित्यर्थः । तथा च तेषां नित्यात्मतत्त्वातिरिक्तबहुविध नित्यपदार्थ जातस्येष्टतया नित्यात्मतत्त्वातिरिक्त समस्तपदार्थमध्ये केपुचिन्नि त्येषु कृतकत्वादे रसम्प्रतिपत्त्या पक्षैकदे शेहेतोरवर्तनरूपभागासिद्धिस्यादित्यभिप्रायः । सिद्धान्ते नित्यात्माति - रिक्तस्य सर्वस्यापि द्रव्यस्यस्वरूपेण नित्यत्वात् नभागा सिद्धिमात्र, अपितु स्वरूपासिद्धिरेवेति, ‘प्रतिवादिन्छ G " " इति सामान्य निर्देशेपि नैयायिका एवात्र चित्रक्ष्यन्ते, नतु सिद्धान्तिनः । न च सिद्धान्तिपक्षमाद य, तत्र स्वरूपासिद्धिरेवाधि कोप: चतव्यः कथमुपेक्षित इति वाच्यम् । तथासति कचिदपि कृतकत्वस्य मुख्यतया निर्वाहासम्भवेन विशिष्टवेपतादि विषयकतया, सिद्धान्ते तस्यगौणतायां समाश्रयणीव्यायां तादृशविशिष्टविषयकं ऎल्लाम् क्षणिक मॆऩ्ऱाल् नम्बुवारिल्लै ऎऩ्ऱु पार्त्तु नित्यमायिरुप्पदॊरु तत्वम् उण्डु ऎऩऱाऩ् विबज्यवैबाषिगऩ् ऎऩ्बाऩ्। अदऱ्कु - “पिक्षुवाऩ पुत्त तेवऩुक्कु नित्यमाऩ ऒरु पॊरुळ् कॊळ्वदुम् इष्टमे। इल्लाविडिल् ऒव्वॊरु कणत्तिलुम् पॊरुळ् नासमडैय आत्मावुक्कु मोक्षम् वर नेरिडुम्।” ऎऩ्ऱ पुत्तर् परमतभ वैभाषिकभङ्गाधिकारः १०। “Gr pari- कुञ्छा-लं ग gumSILTOीक ’ मदमुम् तवऱु ११ ३३ ऎऩ्मुम् ऎऩ्बदम् ऎऩ्ऱाल् इसैवारिल्लै ऎऩ्ऱु पार्त्तु Arcqमायिरुप्पदॊरु CoQLsor विभज्यवैभाषिकमत की ६० अत्यिहि भिक्खो (भिखते) अकदय, जइणत्थि एदस्स जन्तुणो सत्तम् । माणस सुण्णावत्था णं सम्पज्जयि॥॥। ६६ । नित्यतत्वाभ्युपगम काक्रं बुद्धवाक्य ६ ऎ गौण कृतकत्वं नित्यात्मतत्त्वेपि वर्तते इति तस्य व्यभिचरितत्वात् दुर्बलत्वेन नप्रतिरोधकत्वमिति यथास्सन्नि वेशेऽवैयर्थ्यात् । नन्वात्मव्यतिरिक्तं सर्व कृतके उत्पत्तिमत्त्वात् इत्यादिना हेत्वन्तरेण कृतकत्वसाधनात् नतस्य भागासिद्धिर्म विप्यतीत्यत्राह - raji इति । कृतकत्वमपीत्यर्थः । - दोष इति सामा- न्योक्तया उत्पत्तिमत्त्वेन कृतकत्वसाधने पूर्ववदुत्पत्तिमत्त्वमपि भागतो सिद्धम् । प्रमेयत्वादिहेत्वनुसरणे व्यभिचार इति यथार्हं दूषणं बोध्यम् । नन्वा “भासोपपत्तिमूलकमिदमिति न दोषः अस्मासुद्भावनीयः, उपपत्तिं परित्य- ज्योपदेश चला देवास्माभिस्साध्यसाधनादिति तदीयं वादमपि विदळपति-उपपचि ० इति । की उपदेशमात्रेति मात्रपदेन श्रुतार्थप्रतिष्ठापनार्थतयापि उपपत्तिसापेक्षता निरस्यते । बलशब्दः “उपदेशाद्धरिं बुद्धाविरमेत्सर्वकर्मसु ” इति सिद्धान्तिभिरपि उपदेशमात्रस्यार्थनिर्णये आहतत्वमभिव्यनक्ति । Garcin @ उक्तबुद्धवाक्यप्रामाण्यात् स्वीकरिष्यामः । विश्वचनीय का इति । तदुपेदशस्थाप्रामाण्य शङ्का कळङ्कितत्वेनार्थासाधकत्वमित्यर्थः । सिद्धान्ते उपदेशमात्रादरण शास्त्रपरिश्रमालससात्त्विकव्यक्तिविषयम् । तत्रापि विश्वचनीयोपदेश एव ग्राह्य इति च निर्णीतमिति तात्पर्यम् । ननु सर्वज्ञो नैत्र मुझेत्, नच निखिलसुहृत् विप्रलिप्सेत कञ्चिदिति, बुद्धस्य सर्वविश्वचनीयत्वो केस्तदुपदेश मात्रादर्थनिर्णणस्सुकर एवेत्यत्राह - इङ्ङऩ sor Gr इति । वुद्धोपदेशस्य भ्रमादिमूलकत्वानङ्गीकार इत्यर्थः । जैनादि इति । जिन- भक्तानामपि तस्मिन् “ सर्वज्ञौ जितरागादिदोपस्स्त्रैलोक्यपूजितः । यथास्थितार्थवादीच देवोईन् परमेश्वर " इति महाविश्वासदर्शनेन विनिगमकाभावात् तदुपदेशोपि ग्राह्य एव स्यादितिभावः । नन्वेवमपि बुद्धस्य भगवदवतारत्वेन वैदिकैरपि परिगणनात् जिनादेरतथास्वात् अस्तितयोस्तारतम्यमिति चेदाह - पुरुषवैपम्येति । समुदायदोपाधि- कार इति । “अतीन्द्रियविषय, अर्हरसुगतादिवशी विश्वसिकंल आप्त वाक्कुदाऩ् आदारम्। आऩाल् अदु नेराऩवऴियिल् पुत्तिसॆलुत्ति वन्दवार्त्तैयल्ल। ऒरु नित्यदत्तुवत्तै ऒप्पिऩदाल् मऱ्ऱ तूषणङ्गळिलिरुन्दु तप्पमुडियादु। ऎल्लाम् क्षणिकम् ऎऩ्ऱदिल् ऒऩ्ऱु नित्यमाऩाल् नीङ्गळ् सॊऩ्ऩदु विरुत्तम्। अदुबोल् मऱ्ऱ पॊरुट्कळुम् नित्यमागला मॆऩिल् नी तडुक्कमुडियादु। सॆय्यप्पडुदल् पऱ्ऱि मऱ्ऱवै क्षणिकङ्गळ् ऎऩ्ऱु अनुमानम् सॆय्गिऱो मॆऩ्ऩिल् मऱ्ऱवै ऎल्लाम् सॆय्यप्पडुबवै Q५बी ८-५ ३४ देशिकाशयप्रकाशसहिते आमासोपपत्तिमूलकGoog_ii सुन्यक्त ं कुछ नित्यतस्वकुं शक्राय क्षणभङ्गविकल्पमिष्या- स्वादिकमळा या दूषण का परिहार LLS। ९० वस्तु नित्यGLI Grg क्षणिकत्वसाधक सत्त्वानुमान विरुद्धorb। नित्यI धीक वस्तु दृष्टान्त साधिकoung।umb। LDIT कङ्ग@ सत्वानुमान कृतकत्वादि ६० की ़ विशेषहेतु वस्त्वन्तराका स्थिरान्ना क्षणिकत्व कुंळ साधिकं की CG हेतु प्रति- इति वाक्येनेत्यर्थः । भगवतोपि अभिसन्धिविशेषेण परव्यामोहनार्थमन्यथा कथनसम्भवा-
दिति तत्रैव तत्चात्पर्य विशदीकृतं द्रष्टव्यम् । एतेन " ब्रह्मैकमेवसत्य, अन्यत्सर्वं तस्मिन्नध्यस्तं मिथ्याभूतं” इति अद्वैतवादोऽपिं निरस्त इत्याह – प्रच्छन्नवौद्धन् इति । एतत्सञ्ज्ञा निमितं चानन्तरवादे भविष्यति । तहीन्द -नित्यं हृदम नित्यमित्यत्र काव्यवस्था भविष्यति इत्यत्राह - - इति । सर्वक्षणिकत्वशून्यत्वादेद्वेपितत्वेने त्यर्थः ।॥॥ नित्य ं इति । तदुक्त:- " सर्वास्वप्यवस्थासु प्रत्यभिज्ञानबलेनान्वय्यविच्छेददर्शनात्, अस्पष्ट- प्रत्यभिनास्वपि दशासु कचिद्द्दष्टे नान्वय्यविच्छेदेनान्यत्रापि तदनुमानाच्च (सर्वद्रव्याण्यपि स्वरूपतो निध्यानी) ति” । निवृत्तिः नाशः । तस्मादवस्थाएव तत्रतत्रानित्या इति प्राप्तंसिद्धम् । एवमियता प्रबन्धेन पदार्थानां क्षणिकत्वमेतदुक्तं निराकृत्य, अथाकाशविषये तुच्छत्वमपि तदुक्तं पूर्वोत दृषणस्मारणेन खण्डयति-@air इति । विकल्पमात्रविपयत्वेना परमार्थभूतेषु नानाविधपरमाणुनां पुब्जेषु परमाणुत्वाख्यपारमार्थिकधर्माभावेन तेषु कल्पितस्य परिच्छेदस्य परितोऽनावृतत्वस्यैवाकाशरूपताऽङ्गीकार्यां । तच्च गगनपुष्पादिवत् तुच्छमिति सौत्रान्तिकमतभङ्गेविशदीचक्रे । तदेवास्याप्यस्मिन् विषयेऽभिमतम् । तथा च तत्रोक्तमेवदूपणमत्रापिभान्यमित्याशयः । स्वोक्त्या निस्तमिति प्रत्येकमन्वयः । तत्र बाह्यार्थानुमेयत्ववादि सौत्रान्तिक पक्षे, परमाणुपु परिच्छेदरूपाकाशघातु भ्रमकथने परमाणुनां प्रत्यक्षत्वमापतेदिति स्वोक्ति विरोध उक्तः । अत्रतु वैमाषिकस्य परमाणुप्रत्यक्षत्वमिष्टमेवेति स्वोक्तिविरोधमन्यथा वदति – परिच्छेद इति । परमाणुपु परिच्छेदस्यामिथ्यात्वे अपरिच्छेदएव तेषां स्यात् । तथा च पराभ्युपगत विभुतुल्यतापतिरित्यर्थः । स्वमते विभ्वनङ्गीकारात् पराभ्युपगतेति । अत्र॥॥ अपरिच्छेदकं प्रसङ्गिक ं इत्येवपाठः, नतु॥॥ परिच्छेदम् इति । अनन्वयात्, उत्तरवाक्ये॥॥ सर्वव्यापित्व ं Qar Giror Gau Gib uparin इति अल्लवे? अवै अप्पडिये ऎऩ्ऱु वेऱु युक्तियैक्कॊण्डु निलैनाट्टुगिऱोम् ऎऩ्ऩिल् अवऱ्ऱिलुम् इव्विद दोषङ्गळ् सुलबमाय् अऱियलाम्। युक्तिगळे ऎमक्कु वेण्डाम्। पुत्तरिऩ् उपदेशबलत्ताले ऒऩ्ऱु मट्टुम् नित्यम्- मऱ्ऱवै क्षणिकङ्गळ् ऎऩ्ऱु ऒप्पुगिऱोम्। ऎऩ्ऩिल्-अन्द उपदेशमुम् तवऱलामागैयाले सरिप्पडादु। अल्लादुबोदु जैनर्गळुम् तङ्गळ् आचार्योपदेशत्ताले तङ्गळ् मदत्तै स्ताबिप्पर्। परमतभङ्गे वैभाषिकभङ्गाधिकारः १०। ३५ वादिकं भागासिद्ध। अ। aji साचिकं हेतुकं की दोष कष्टकर क्ष उपपत्ति उपदेशमात्रचललं नित्य mopsin Gu• sorro क्षणिकाएं कहां का mi Giri की Car ढाणी - @si उपदेशळं भ्रमादिमूलक n। mu। विश्वचनीय। ६०६०CL जनादिका के उपदेशमात्र लङ्ग स्वपक्ष- स्थापन पण्णुम्बडियाम्। पुरुषवैपम्योपपादन Barm समुदायदोपाधिकार सी दर्शनाच्च । एवं बाह्यार्थभूत परमाणुषु परिच्छेदस्य मिथ्यात्येऽनिष्टं प्रसञ्जयित्वा अथान्तर ज्ञानक्षणेष्वपि परि- च्छेदमिथ्यात्वे दोपमाह – ज्ञानक्षण इति । ज्ञानञ्ज्ञेयसमपरिमाणमिति वैभापिकादय आहुः । तथा च परमाणुपरिच्छेदवत् ज्ञानक्षणपरिच्छेदोऽपि कल्पित इति सिध्यति । ज्यालासञ्चरणन्यायेति । " प्रत्यक्षत्वं च ज्वालामेदस्यो कम्— तच रत्नाकरे - निपुणनिरीक्षणेच जलवेणिकावत् ज्वालासञ्ञ्चरणं दृश्यते " इति’ न्यायसिद्धाज्ञ्जनोक्तरीत्या अधस्स्थितज्वालायास्तदेशत्यागपूर्वकं ऊर्ध्वाक्रमणवत् आलयविज्ञानक्षणस्य कस्यचित् चैत्रादिसञ्ज्ञकस्यैकदेहत्यागपूर्वकं देहान्तरे गर्भकोशादिप्रवेशोभवतीति चावादिपुः । तदुक्तं- " तेच रागादयः ग्राहकाभिमानारूढस्य सूक्ष्मचित्तसन्तानस्य प्रदेशान्तरं नीयमानस्य प्रतिक्षणमुपजायमानस्य दीपसन्तानस्येव मातृकुक्षिप्रवेशहेतवः " इति । गर्भकोश प्रवेशादि इत्यादिना तन्मतसिद्धसञ्ज्ञा विशेष- भाजां उत्तरोत्तरकार्यवर्गाणां ग्रहणम् । तदुक्तं - " संस्कारवशाज्जीवस्य गर्भाशये प्रवृत्तिलाभः विज्ञानं, विज्ञा संसर्गात् गर्भद्रव्यस्य कलिलपेश्याद्याकारेणाभिव्यक्तिः नामरूपं, तदभिव्यक्ति क्रमेण पडिन्द्रियायतन- शरीरनिर्वृत्ति: पडायतनं, निर्वृत्तशरीरेन्द्रियस्य गर्भगत विषयेन्द्रियसन्निकर्षजं ज्ञानं स्पर्शः, तन्निमित्त सुखदुःखे वचेतना, सुखदुःखप्राप्ति परिहारार्थं विपयोपादानेच्छा तृष्णा, विषयेषु प्रवृत्तिरुपादानं, ततः क्रमेण गर्भान्निष्क्रमणं भवः, निर्गतस्य मनुष्यत्वादिजात्यभिमानः जातिः क्रमभाविनीजरामरणे प्रसिद्धे, म्रियमाणस्य पुत्रकळत्राद्य- भिपनादन्तर्दाहः शोकः, तदुत्यः प्रलापः परिदेवना, मरणक्लेशः दुःखं दौर्मनस्यं, ततश्चाविद्येति । तत- श्चैतेषामपि यथायय आत्मविभुत्वेऽनुपपतिर्बोध्या । घटियथानघटेत तथा । सर्वव्यापि - त्व ं इति । तथा च ज्ञानक्षणानां परिच्छेदमिथ्यात्वे एकैकस्याप्यपरिच्छिन्नतया विभुवत् सर्वदेशव्यापि त्व स्यात् । तथा च त्वदिष्टस्य देहत्यागस्य गर्भकोशप्रवेशादेश्चानुपपतिः । सर्वज्ञानक्षणानां व्यापित्वेन ज्ञेयसमपरि- माणत्वानुपपत्तिश्चेत्यर्थः । पिऱन्द मऩिदर्गळिऩ् उपदेशत्तिल् पॆरुमैसिऱुमै इरुप्पदु उपयोगप्पडादु ऎऩ्ऱु समुदाय दोषादिगारत्तिल् सॊल्लियिरुक्किऱोम्। अत्वैदिगळिऩ् उपदेशक्रमम् मेले अदिगारत्तिल् निरागरिक्कप्पडुगिऱदु। आग ऎल्लाप्पॊरुळुम् अडिप्पडैयिल् अऴिवऱ्ऱवै याय् अवऱ्ऱुक्कुत्तोऩ्ऱुम् अव्वप्पोदैय माऱुबाडुगळ् अऴिवुळ्ळवैगळ् ऎऩ्बदे C। ३६ देशिकाशयप्रकाशसहिते C। प्रच्छन्नबोद्ध ago निध्यानित्यविवेकक्रम (pi Gu दूषितom। सर्वद्रव्य स्वरूप नित्या&ri, आगन्तुकावस्येक निवृत्तिना । नाक की “शुari GiriQur काकु ।” शुद्ध प्राप्त। @यां की, काल्पनिक विचित्रकलापाङ्क ६० कल्पिता परिच्छेद ं आकाशळं, खपुष्पb Gur G तुच्छ न स्वोक्तिस्वाभ्युपगत पृथिव्यादितुल्योपलम्भनं ६० निरस्त LOITL६६०)]
अथ प्रसङ्गात् ज्ञानसन्तानस्यैवात्मत्वं तदुक्तं खण्डयति – बुद्धिसन्तान इति । तदुक्तंशास्त्रदीपि- कायां-” सौगतास्तु-सिद्धे ज्ञानसुखादीनां गुणत्वे, गुणिकल्पनम् । नतु तत्सिद्धमस्माकं तावन्मात्रोपपत्तितः ॥ नताश्रयमन्तरेण ज्ञानमात्रमनुपपन्नम्, स्वतन्त्रमेवज्ञानं किन्नेप्यते । सुखादयः स्वतन्त्राज्ञानविषया एव । अन्य- स्याश्रयस्यानुपलब्धेः । ज्ञानमेवच नीलमहं जानामीति ज्ञातृत्वेन विपर्यासितदर्शनै रध्यवसीयते, नान्यः प्रमाणा भावात् ।॥॥तस्मात् ज्ञानमेवज्ञातृ । ननु ज्ञानस्यक्षणिकत्वात् कथं पूर्वेद्युरुपलब्धस्य परेद्युरिच्छा, स्मरण, प्रत्यभि ज्ञाच, नहितेवदत्तेनोपलब्धेऽयें यज्ञदत्तस्येच्छादीनि सम्भवन्ति सत्यं न सम्भवन्ति सन्तानमेदे । समानायान्तु सन्ततौ सर्वमिदं सम्भवति । नहयुपलब्धुस्मर्तु श्चैकत्वङ्कचिद्दष्टम् । एकस्य स्थास्नोः पुरुषस्यकचिदप्यनुपल व्धत्वा"दिति । =माध्यमिकव्यतिरिक्तास्त्रयः । अहमर्थ इत्यादि । " मम ज्ञानं जातं, अहमिदं जानामी " त्याद्यनुभवेनाहमर्थमूतारमधर्मतया तत्र जातत्वेनच प्रतीतस्य ज्ञानस्यात्मामेदानुपपत्तेरस्वातन्त्र्याभावात् आत्मगुणत्वमेवेति न ज्ञानमेवात्मेतिभावः । ननु सिद्धान्तइव ज्ञानस्यैवसत आत्मनो ज्ञानाश्रयत्वमप्यविरुद्धमित्य- श्राह - चित्तविज्ञानेति । " तत्स्यादालयविज्ञानं यद्भवेदहमास्पदम् । तत्स्याद्धिचित्तविज्ञानं यन्नीलादिक- । मुल्लिखे"दिति ज्ञानद्वैविध्यं, “निर्धर्मका निराधारा निर्मूर्तिश्चित्तसन्ततिः । प्रतिक्षणं जायमाना दीपसन्तान- सन्निमे”ति तयोर्द्वयोः परस्परं धर्मधर्मिभावासम्भवञ्चकल्पितवतामित्यर्थः । परस्परान्वय तथाच नसिद्धान्तिमत इव निर्वाह एषामुपपद्यत इति भावः । । इति । अथ सङ्गतिवशात् तेषां मोक्षक्लप्तिप्रक्रियामपि अपक्रामयति - शुद्धज्ञानेति । तदुक्तमेतदधिकारारम्भे- मोक्ष विषयोपरागशून्यबुद्धिसन्तानफुरण ं इति । तत्र विषयोपरागशून्यत्वमेवात्र शुद्धपदेनोक्तम् । LOT ) छा विपयोपरागश्च ग्राह्यग्राहकभाववत्त्वेन मा समानत्वम् । एतादृशाशुद्धिहेतुभू नज्ञानसन्ताननिष्ठ रागाद्यत्यन्तोपशमोबा । इवर्गळ् तङ्गळ् मदत्तिल् परमाणुक्कळुडैय कऱ्पितमाऩ कुम्बलिल् कऱ्पिक्कप् पट्ट ऒरु अळवुदाऩ् आगासम् अदावदु सुऱ्ऱुम् ऎदुवुमऱ्ऱु इरुत्तल्। अदुवुम् आगायत् तामरैबोल् सूऩ्यप्पॊरुळ् ऎऩ्ऱार्गळ्। अदुवुम् सरियऩ्ऱु। प्रुदिवी मुदलिय पॊरुट् कळैप् पोले आगायमुम् काणप्पडुगिऱदे, ऎऩ्ऱु मुऩ्बे इदै आक्षेपित्तु इरुक् किऱोम्। परमाणुक्कळिऩ् अळवु पॊय्याऩाल् मऱ्ऱवर् उण्मैयागवे ऒप्पुम् आगायम्की सौत्रान्तिकभन्न ।मुळं पां Garg परमतभने वैभाषिकभङ्गाधिकार: १०। ३७ । परिच्छेद ं मिथ्यैr परमाणु कङ्काल कलाप- अपरिच्छेद ं प्रसनिकं ज्ञानक्षणसंयुकं विभुकं GunG परिच्छेद ं मिथ्ये ६६ ६६० ज्वालासञ्चरणन्याय पूर्वदेहत्याग गर्भकोश प्रवेशादिकां Qr or सर्वव्यापित्वकं Gous Glbuqmb। कृान्य घटकृuipwri एकैकश । नक्षण कसं मोक्ष इति कल्पान्तरमप्याह - ज्ञानसन्तान इति । क्षणभङ्गादीति । तथाच पदार्थानां क्षणिकत्वस्य सन्तानैक्यनियामकस्य एकज्ञानवासनाया अन्यत्र सङ्क्रमस्यच पूर्वमेव बहुशोदृपितत्वेन एतेषामभावे एतन्मता - । सम्भव इति निरस्तमिति भावः । एवमुक्तेन प्रकारेणान्यदपि तत्परिभाषितं दूषितं मन्तव्यमित्याह-शां टैय La इति । सौत्रान्त्रिकवैभाषिकयोरित्यर्थः । अनयोः प्रत्यक्षत्वानुमेयत्वविवादेऽपि बाह्यार्थसद्भावे, न विप्रतिपत्तिरिति एकदो भयग्रहणम् । पञ्चस्कन्धेति । स्कन्धः = प्रवाहः । तदुक्तं - “दुःखं संसारिणां स्कन्धास्ते च पञ्चप्रकीर्तिताः । विज्ञानं वचेतना सञ्ज्ञा संस्कारो रूपमेवच ॥” इति । एते च यथा श्रतप्रकाशिकायां प्रपञ्चिताः - मूतेन्द्रियविषयारूपस्कन्धः । ग्राहकाभिमानारूढाज्ञतिरेव विज्ञानस्कन्धः । प्रियाप्रियानुभयानुभवजन्य सुखदुःखोपेक्षात्मकश्चित्तस्यावस्थाविशेषो वचेतनास्कन्धः । गौरित्यादि स्सविकल्पकप्रत्ययस्सञ्ज्ञास्कन्धः । रागद्वेष मोहादय संस्कारस्कन्धः । पृथिव्यादयः रूपस्कन्धः । अत्र कायस्यत्वादान्तर चित्तविषयत्वाद्वारूपस्कन्धोऽपि चित्तचैवान्तर्गत इति वाचस्पत्यादयश्शङ्करभाष्यं च । रूपस्कन्ध व्यतिरिक्तस्कन्धचतुष्टयं चित्तचैार्गत मिति भास्करभाष्ये इति । शङ्करभाष्यञ्चेत्यत्र भावप्रकाशिकायामेवमुच्यते - " यद्यपि रूप्यमाणाः पृथिव्यादयो बाह्याः, तथापि कायस्थत्वाद्वा इन्द्रियसम्बन्धाद्वा भवन्स्याध्यात्मिका इति वाचस्पतिनोक्तत्वात् शङ्कर- माप्येऽप्युक्तप्रायमित्यर्थः " इति । एवं - ग्राहकाभिमानारूढा ज्ञप्तिरेव विज्ञानस्कन्ध इत्यत्र केषाञ्चित् निलादि- विपयक प्रवृत्तिविज्ञानमपि विज्ञानस्कन्थान्तर्गतमिति मतं भवति । " एतद्वयं प्रवाहापन्नदण्डायमानं विज्ञान- स्कन्धः” इति वाचस्पत्युक्तेः । द्वादशायतनेति । तदुक्तं - " ज्ञानेन्द्रियाणि पञ्चैव तथा कर्मेन्द्रियाणि च । मनोबुद्धिरिति प्रोक्तं द्वादशायतनं बुधैः” इति, “पञ्चेन्द्रियाणि शब्दाद्याविषयाः पञ्चमानसम् । धर्मायतनमेता नि द्वादशायतनानितु ॥ " इति च । चतुरार्यसत्येति । तदप्युक्तं विवेकविलासे – “आर्यसत्याख्यया तत्त्व पोल् अवै अळवऱ्ऱवैगळाय् ऒव्वॊऩ्ऱुमे उलगै व्यापित्तु निऱ्कवेण्डिवरुम्। अदुबोलवे ज्ञानाणुक्कळिलुम् अळवु पॊय्यावदाल् अवै ऒरु देहत्तैविट्टु मऱुबिऱविक्कागत्तायिऩ् करुविऱ्सॆऩ्ऱु नुऴैवदुम् कूडादबडियाय् ऎङ्गुम् परविऩवाय् निऱ्क नेरुम्। पुत्तियिऩ्दारैये आत्मा ऎऩ्ऱबोदु पौत्तर् मूवरुक्कुम् आत्माविल् पिऱन्दु वळर्न्द पुत्तिरियैये आत्मा वॆऩ्गै विपरीतम्। चित्तविज्ञानम्- आलयविज्ञानम्- (पोरुळऱिवु-आत्मा) ऎऩ्ऱु तऩित्तुप्पिरित्तवर्क्कु इरण्डुम् ऒऩ्ऱुसेर्वदुम् कूडादु। २ ३८ . " देशिकाशयप्रकाशसहिते शुक्रं या @pau” बुद्धिसन्तान आत्मा की बौद्धां एकं असमर्थ हुण्डी ६० पीला की बुद्धि अहमर्थ GILD ६०क उपलम्भादिविरुद्ध ं चित्तविज्ञानसन्तान आलयविज्ञानसन्तान किं।or वर्गळुक्कुम् इवऱ्ऱुक्कु वुम् कूडादु। शुद्धज्ञान सन्तानोदय ॐ ज्ञानसन्तान छ रागादिनु अत्यन्तोपशम मोक्ष- Goयाय क्षणभङ्गादिदूषण ॥ निरस्तकं। Quit &OL पञ्चस्कन्ध द्वादश्चायत न चतुराय- । चतुष्टयमिदं क्रमात् : दुःखमायतनचेति ततस्समुदयोमतः । मार्गश्चेत्यस्यच व्याख्याक्रमेण श्रूयतामिह । दुःखं संसारिणां स्कन्धास्तेच पञ्च प्रकीर्तिताः । धर्मायतनमेतानि द्वादशायतनानितु । रागादीनां गणोयस्मात्समु- देति नृणामिह । आत्मात्मीयस्वभावाख्य सस्यात्समुदयः पुनः । क्षणिकास्सर्वसंस्कारा इति यावासनास्थिरा । समार्ग इति विज्ञेयस्तच मोक्षोऽभिधीयते ॥” इति । अन्यत्रच - दुःख समुदाय निरोधमार्गाख्याश्चत्वार आर्यबुद्धस्याभिमतानि तत्त्वनि " इति प्रकारान्तरेणगणनाकृता । अतोऽत्र “चतुरार्य सत्येत्येच पाठोयुज्यते । चातुराय सत्येतिपाठेऽपि कथञ्चित् अयमेवार्थोवोध्यः । चतुरर्थ्यासत्येतितु अशुद्धम् । अदृष्टेति । धर्माधर्मा वित्यर्थः । भव इत्यपि तयोर्नामान्तरं श्रूयतेतन्मते । भवत्यस्माज्जन्मेति व्युत्पत्तेः । दशधात्विति । एतत्परि- गणनञ्चचहुधा दृश्यतेतद्ग्रन्थेषु । तथाहि - " ऋतवध्यवचन्नाद्या पृथिव्याद्याश्वघातवः । दश॥॥” इति केचित् । अन्येतु - " बाह्यमाभ्यन्तरं तत्त्वयुगळं चेन्द्रियाष्टकम् । धातवोदशविज्ञेयाः” इत्याहुः । भूतभौति काख्यया द्विविधमपि बाह्यत्येन्नैकीकृत्य, तथा चित्त चैताख्यं द्विविधमप्यान्तरत्वेनैकी कृत्यचाहत्यद्वे, मनो- व्यतिरिक्त ज्ञानेन्द्रियपञ्चकं, स्त्रीकृत्य संस्थानस्वरादि व्यञ्जकस्त्रीन्द्रियमेकं पुरुषकृत्याद्यर्थ पुरुषेन्द्रियमेकं, कर्ममूलचक्षुरादि प्रवृत्त्यनुपालनार्थं कल्प्यमान जीवेन्द्रियमेकं चेत्याहत्य दशघातव इति तदर्थ । प्रभृतिशब्देन पडधातुवादादिग्रहणम् । तथाहि - " अङ्कुरोजायते बीजात् पडघातुसमवायतः । ऋतुश्चपञ्चभूतानि पडघातव इति स्मृताः ॥ सङ्ग्रहातिक्षितिज अङ्कुरः कठिनस्ततः । जलधातुस्स्नेहयति तेजोबीज पचेदपि ॥ वायु- धातुर्निहरति निर्गच्छति ततोऽङ्कुरः । " आकाशधातुवजस्यत्वनावरणकृत्यकृत् ॥ ऋतुधातोः परीणामः प्रसिद्धोऽङ्कुरबीजयोः ॥ इति । परिभाषा = तत्तत् शास्त्रकारीयसङ्केतः । परिपाटी = तत्त्व कल्पनरीतिः । Ðल । शुद्धमाग ज्ञानम् सुयउरुविल् वरुवदो-अदऱ्कु अशुद्धि एऱ्पडुत्तिवन्द आसै पगै ऎण्णङ्गळ् अडियोडु ऒऴिवदो मोक्षम् ऎऩ्बदुम् उऩक्कुच्चेरादु। ऎल्लाम् णिगमॆऩ्बदाल् ऎप्पोदुम् ताऩे नडक्कलाम् पन्दमुम् मोक्षमुम् (कट्टुम् वीडुम्) इवर्गळुडैय मऱ्ऱ परिबाषैगळ् पोक्कुगळ् ऎल्लाम् ऒरु कट्टुक्कुम् अडङ्गादवैयाय् नूलिल्लामालैबोल् निऱ्कुम् निलैयै नुण्णिदाग नाम् कण्डुगॊळ्ळवेणुम्। इन्द मदत्तै वेदान्द सूत्रम् सॆय्द वेद व्यासर् निरागरित्तुळ्ळार्। सत्यादृष्टदशधातु प्रभृति परिभाषेक परमतम वभाषिकभङ्गाधिकार: १०। परिपाटि Gisorb ९ प्रमाण ३९ छाय नूलिल्लमालैबोले निऱ्कुम् निलै नुण्णिदागक्कण्डुगॊळ्वदु। इन्द रीैाबत्तै” समुदायउभयहेतुकेऽपि तदप्राप्तिः " ती सूत्रकारां निरसि " कुम्बिडुवार् आरॆऩ्ऱु तेडुगिऩ्ऱार् कुणङ्गळैयुम् तङ्गळुक्कुक् कूऱुगिऩ्ऱार् तम्बडियैत् तमर्क्कुरैत्तुप् पडिवुक्किऩ्ऱार् तमक्किऩिमेल् वीडॆऩ्ऱु सादिक्किऩ्ऱार् प्रमाणक्रं Cpr@b लायके = केनापि प्रमाणेनानन्वीय । एतदुक्तं भवति – केनचित्प्रमाणेन किञ्चिदर्थ- साधने, तस्य प्रमाणान्तरेणाविरोध आवश्यक इति केचित् । अन्येतु - नकेवलमेतावदेव । किन्तु - संवदेत किल- यत्प्रमान्तरैस्तत्प्रमाणमिति येहिमेनिरे " इति तस्य प्रमाणान्तरानुग्रहश्च आवश्यक इत्यप्यवोचन् । तथा च चौद्धमत प्रमेयानां स्थापकंवानुग्राहकं वा नकिमपि प्रमाणं पश्याम इति । LTCGjgi (क) इति । " सूत्रे मणिगणा इवे” त्येतद्वैपरीत्येन “असूत्रप्रथितामालानोपभोगक्षमामवेत् " इति उत्सूत्रा- मालेवेदम्मतं न केनापि हृदिघार्यमित्याशयः । अत्रैवङ्कथनेनेदं मतमुत्सूत्रमिति व्यज्यते । लोकायत्मतस्यापि हि अस्तिवार्हस्पध्यानि सूत्राणिमूलम् । नैवबोद्धस्येति । अत्री के सूक्ष्मेक्षिकया । तथा च " अहिंसा प्रथमो णि धर्मः” इति वहिः पकटनात् एषां प्रसिद्धां विरक्तभूमिकामपास्य अन्तः सुसूक्ष्मं रुक्षहृदयं शोधनीयमित्यर्थः । एतन्मतनिरासकंसूत्रमाह — वैभापिकेति । उभयहेतुकेपि समुदाये - अणुहेतुके पृथिव्यादिभूतसमुदाये, पृथिव्यादिभूतहेतुके देहेन्द्रियादिभौतिकसमुदायेच तदप्राप्तिः समुदायभावाप्राप्तिः तेषां क्षणिकत्वेन कारणं प्राप्तानां तावत्पर्यन्तमनवस्थितेरिति अर्थः । तथाचास्मिन्नधिकरणेमध्ये " नासतोऽदृष्टत्वा “दित्यादौ स्पष्टं सौत्रान्तिकनिरासदर्शनेऽपि तदतिरिक्तानिसूत्राणि सामान्यत उभयखण्डनपराण्येवेत्पर्थं स्वभावाद्भाव्यमिति सूचितम् ।
। स्वनम- अथाधिकारान्तिमगाधया वैभापिकस्य स्ववाग्रव्याघातमाह - GoQQuri इत्यादि । स्कर्तारः कुत्रसन्तीति विचिन्वन्ति । " कूटस्थाभ्यधिकस्य मेकिमधिकः किंवा समोस्तीति अखर्वगर्वेण स्वयमन्यान् न नमस्यन्तस्वस्य नमस्कर्तृन् प्रतीक्षन्त इति भावः । आत्मगुणाभावे नमस्कारालाभात् स्वस्यशान्तिदास्यादि गुणान् स्वयमेव बहिर्घोषयन्ति । निधर्मकज्ञानसन्ततेरात्मत्व पक्षे इदं कथं घटत इति भावः । एव मात्म- (पासुरक्करुत्तु) तङ्गळैक् कुम्बिड आळ्देडुगिऱार्गळ्। इल्लाद कुणङ्गळै तम्मुडैय कोणल् वादप्पऴक्कङ्गळै तङ्गळुक्कु पऱैसाऱ्ऱिक्कॊळ्ळुगिऱार्गळ्। तमर्क्कुम् कऱ्पिक्किऱार्गळ्। तमक्किऩि मोक्ष चित्तियिल् कडुगळवेणुम् ऐयप्पाडु किडैयादॆऩ्गिऱार्गळ्। उडल् नलत्तैप् पेणुवदुम् नऩ्गु उण्णविरुम्बुवदुमे ४० देशिकाशयप्रकाशसहिते तम्बुडवैयुड (ण)ल् कुऱित्तु नॆडिदॆण्गिऩ्ऱार् सन्ददिक्कुत्तवम् पलिक्कत्ताम् पोगिऩ्ऱार् सॆम्बडर् सॆय्गिऩ्ऱ सिऱ्ऱिऩिप्पैच् चेवगप्पऱ्ऱुडऩे नाम् सॆगुत्तिट्टोमे। कवितार्किकसिहमायकल्याणगुणशालिने । श्रीमते वेद्वेशाय वेदान्तगुरवे नमः इति वैभाषिकमतमङ्गाधिकारस्समाप्तः । गुणत्वत् आचारमप्यात्मीयं स्वशिष्येभ्य उक्ता अभ्यासकारयान्त शिष्यविश्वासार्थ स्वस्येतः परं मुक्तिः करगतैवे त्याहुः । एवं कथयन्तोऽपि तद्विपरीतमेवाचरन्तीत्याह-sion का इति । स्वस्यवस्त्रलाभ- शरीरपोपणादिकमेव सदाचिन्तयन्ति । - इति पाठान्तरम् । तदा अशनं आच्छादनमि त्यादिकमेवष्यान्तीति भाव्यम् । स्वस्यक्षणिक ज्ञानसन्तति घटकैकज्ञानरूपत्वात्, स्वोचरसन्ततेरस्वतपः फलैचि - कीर्षया स्वयं तपसे अरण्यादिकं प्रविशन्ति । “मयि नष्टेऽपि मत्तोऽन्याकाचित् ज्ञप्तिरवस्थिते” ति न कोऽपि प्रयतेतेति भावः । एवमादिपरवञ्चनप्रधानत्वात् वैभाषिकान् @abui इत्यमेदेनरूपयति । घीवराइत्यर्थः । एवं चैतत्कृत गुडजिद्दिकां (४) चञ्चनमिति यावत् । वयं भगवन्मुखोल्लासहेतुकैर्यबुध्धा निरा- चक्रमेत्यर्थः । अथवा तदीयोति तदीयवीराभिमानेन सहाखण्डयामेत्यर्थः । @ri LIL@i - रक्ताम्बरधारिणोबौद्धा इतिवार्थः । पटशन्दस्यव स्त्रवाचित्वात् इति । का ।
व्याघातं वचनानां स्वेषामेव स्वयं जानन्तः । वैभापिकमत मुख्या वेङ्कटनाथेन जिग्मिरे चत्र ॥ १ ॥ वैभाषिकाख्यमतमेदविमचेतनेन वेदान्त सूरिरघुनाव्यघुनोतमोऽन्धम् । लोकस्य भास्कर इव प्रभयाभयाय यस्तं समस्तगुणमेमि निरस्तदोषम् ॥ २ ॥ इति श्रीवत्सवंशायनस्य श्रीदेशिकचरणपरायणस्य नारायणस्य- कृपिषु श्रीमत्परमत मङ्गव्याख्यायां देशिकाशयप्रकाशाभिख्यायां इति वैभाषिकमतभङ्गाधिकारोदशमस्सम्पूर्णः ॥ इवर्गळ् पॊऴुदुबोक्कु। ताम् क्षणिकमागैयाल् नचित्तालुम् पिऱगु अदे सन्ददियिल् अडुत्तुत्तोऩ्ऱुम् ज्ञान अणुक्कुप्पयम् उण्डॆऩ नम्बित् ताम् पुण्य यात्रै मुदलियऩ पोगिऩ्ऱार्गळ्। इव्विदम् सॆम्बडवर्बोल् वञ्जऩै सॆय्दे पिऴैक्किऩ्ऱ इवर्गळुडैय इऩिप्पुप्पेच्चुक्कळै अवर्गळिऩ् वीरावेसत्तोडु वॆट्टि ऎऱिन्दोम्। वैबाषिगमद पङ्गम् मुऱ्ऱिऱ्ऱु। קור ४।