TODO: परिष्कार्यम्
श्रीरा श्री मत्सकलसाम्राज्य रागाज्यमान सुरपुर संस्थानाधीश्वर बहिरीश्री पामभूपालवंश देशिकावतंसस्य सर्वतन्त्र स्वतन्त्रस्य कवितार्किकसिंहस्य अभिनव निगमान्ताचार्यस्य श्रीम तिरुमल बुक्कप तनकुल तिलक ग्यं श्री श्रीनिवासमहादेशकस्यकृतिः षष्ठी द र्प णा भिधा नं. वेदान्त प्रकरणं- श्री मत्सव्वायि राजा बलवन्तु बहादनि त्याद्यनेक श्री बलवन्तुबहादू बिरुदाङ्कित श्री मदमरचिन्तात्मकूरु संस्थानाधीश्वर श्री सीता राम भूपालमणे राज्ञया तदीयसभास्थानपण्डि तेनतिरुमल बुक्क-प त्तन कुल ल लाम्ना चालसरस्वतीतर्क तीर्थ श्रीनिवासाबा र्येण परिशोध्य श्रीमदात्मकूरु राजधानि मध्य विद्योतमान राजकीयश्री श्री निवासमु द्राक्षरशालायां सम्मुद्रप्रकाशित विजयतान्तमां शालिवाहनशकाब्दाकि रा श्रीमान मॆय नमयभूमा वैमानिकगीयमाननिजना कुर्त तीगिरीन्द्रधामाशर्मतनोत्यनुपमा नगुणसीमा ॥ 3
- Va श्री रस्तु. श्री हाय ग्रीवायनमः. श्री कुरुमूर्ति श्रीनिवासपरब्रह्मणेननुः. श्रीनु तेरामानुजायनमः. श्रीमतेनिगमान्तमहादेशिकायनमः. श्री मच्ची निवासगुरुवरचरणपल्ल वतल्ल जाभ्यान्नमः. तनिय श्लो ॥ श्रीमत्तय्यन्तसीमायुगळविभजनाखण्ड पौण्डित्यभूमाष टुत्रो दन्तदन्तावळवलन सृ णीबोभुवत्सूक्तिदामा । श्रीशैलाख्यान्वयेन्दु स्सुगुणगणनिधि स्सर्वतन्त्र स्वतन्त्रकारुण्यात्सन्नि धत्ताम्ममहृदिसततं श्रीनिवासार्यवर्यः॥ ष षी द र्प णं ୪ भ्य ते. श्लो॥ लक्ष्मीचरणला कैकलक्षणं शुभ वीकु णं ! शेष, क्षितिध राध्यक्षमम्बुजाक्षमुपास्महे॥ ******** १! • ( ?, ) m ष ष्ठी द र्प णिकि. . श्लो॥ जिज्ञासादर्पणेप्रोक्तोजिज्ञास्यार्ध विनिर्णयः । षष्ठीदर्पण माधायकु र्वेषष्ठ्यर्थनिर्णयं!•********* 91 इहतावद्द ह्मजिज्ञा सॆत्य ब्रह्मणो जिज्ञासाब्रह्मजि ज्ञा सेतिषष्टी समासमच्छाष्येदर्शितः - तत्र नेयं सम्बन्ध सामान्येषष्ठी- किन्तुक र्तृकर्मणोःकृतीतिकृद्योग विहिताकर्म णिषषी - नचविनिगमनाविरहः - आभिधानिककर्मत्व प्रतीप तीनु पे क्ष्युआ क्षेपिककर्मत्वप्रतिप त्तेर्घ घन्य त्वात् वि शेष निधि नासामान्य विधेर्बाधाच्च - तथाचश्रीमद्भाष्यं - ब्रह्मणइतीकर्मणिव ष्ठीकर्तृकर्मणोः कृतीतिवि शेषविधानात्- यद्यपिसम्बन्धसा मान्यपरिग्र हेपिजिज्ञासायाःकर्मा पेजी त्वेनक र्मार्थत्वसिद्धि?- तथाप्याक्षे सतःप्राप्तादाभिधानिक स्यैव ग्राह्यत्वात्कर्म णिषष्ठीगृह्यतइती - अत्रव्यासार्याः - आत्रपरिणाब्रह्मानु बन्धिनामपिजिज्ञास्यत्वंसूच्यते. परितो ग्रहणेनहिपरितस्टि “तानाम![ग्राह्यत्वंलभ्य कॆ. अतएवह्युत्तरत्रगृह्यत इत्य च्य तॆनतुपरिगृह्यतइती—त थाविनत विविधभूत व्रा तॆत्यत्रभू तसम्बन्धिव्रातोभूत व्रात इति व्याख्याय संश्रीत सम्बन्धिनो पिततएव कारणाद्भगव(ता) (तो)रज्यो॥यथा॥श्लो॥ आस्फोट यन्तिपितरः प्रनृत्यन्तीपितामहाः । वैष्णवोनकिकु लॆजातस्सन स्सन्तारयिष्यति ॥ श्लो॥ पशुर्मनुष्यः सक्षी वायेचवैष्णवसं श्रयाः । तेनैव तेप्रयास्यन्तितद्विष्णोः परनुं पदमिति n न नुषष्ठ्यन्तनिर्दिष्टानतीरि कविषय स्समुदायशब्दः यथाब्रा ह्मणसमाजइति - नैवं- राजपरिषत्यादिव्वतिरेक स्यापिस्र त्री तेक समासान्तर्ग तायाषष्ट्यास्सम्बन्धमात्रविषय ष स्त्री द र्प णः. 3 कत्वात् षष्ठ्यन्त निर्दिष्टानतीरि कनिषयकत्वस्यानुशा सनाभावा च्च-समुदायश बॆत्रु तॆ समुदायिनःक इत्य पेक्षायां सन्नि हितशब्दवाच्यनिष्ठस्समुदायमं प्रतीयतइति ब्राह्मणस मूहइत्यादिव्वनति रेक प्रतीतिकि- राजपरिषदि त्यादिव्वतिरि कत्व स्यापीदर्शनात् त त्तत्समुदाय ग्राहक प्रमाणानुरो धाना वर्ण नंयु क्तमितीचाहुः-नव्विदमयु क्तमिवाभौति-सत्यं पष्ठी सम्बन्धमात्रा र्थे)- तथावीसास्वप्रकृत्यर्थस्य समभिव्याहृत पदार्थान्त रेणसहसम्बन्धम्बोधयतिना प्रकृत्यर्थस्य- ब्रह्म सम्बन्धिनोभूतसम्बन्धिनश्च नप्रकृत्यकाळि) नब्रह्मभूतश और्थाः-) ब्रह्मश बेनचस्वभावतो निर पनिखिलदोषोऒनवधिका तीशयासङ्ख्येयकल्याणगुणगणः पुरुषोत्तमोभि धीयतइ त्यादिश्रीमद्भाव्यविरोधात्-भूतश द्दॆन ब्रह्मज्ञानलब्धसत्ताक जनमात्राभिधान परश्रुत प्रकाशिकाग्रन्थविरो धाच्च- अतएव सौत्रच्छत्रिन्यायेनलक्षणाचयुक्ता - ननुनबूमो ब्रह्मभू तशब्दयोर्ल & णेति किन्तुष्षष्ठी सम्बन्धमात्रा रापीहवाजपेय स्वयूपइत्य तॆव परम्परायां वर्ततॆ.. तेनसम्बन्धघटकत यातत्सम्बन्धिनो पिजिज्ञासायंसमू हेचानुयन्तीति तॆषा मपी सङ्ग्रहइती – अत एव परम्परया ब्रह्मानुबन्धीनामुपॊ योपासकप्रतीबन्थादी नामपिजिज्ञास्यत्वमिति श्रुतप्रकाशी का यामेवोच्य तॆ-ए तेसपरिणाब्रह्मानुबन्धि नामपिजिज्ञास्यत्वमि त्ययुक्तं-नहि ब्रह्मपरिग्रहइत्युच्य तॆ-येन ब्रह्मणःसरित स्प्रितानाङ्ग्रहणं स्यात् -अन्तुसम्बन्धसामान्यपरिग्रहण त्युच्यतेतत्र सम्बद्धसामान्यस्यपरितस्थितानामेव ग्रहणं ष ष्ठी द र्प णकि. स्यात्-इतीशं कापीपरास्ता- परम्परासम्बन्धग्रहणेसम्बन्ध घटकतयातत्प्रविष्टानामु पायादीनां सम्बन्धस्य परित तौनामेवसताँब्रह्मानुबन्धित्वाविघा तेनविरोधविरहात्-व स्तुतस्तु- परिणाब्रह्मानुबन्धि नामपिजिज्ञास्यत्वसिद्धिस्सूच्यत इति सम्बन्धसामान्यस्वीका रेपि परम्परया सम्बन्धि नामु पायो का पासकप्रतिबन्धादी नाम पिजिज्ञास्यत्वसिद्धॆरितिच श्रुतप्रकाशिका क्षरदर्शनात् सम्बन्धसामान्य परिश्र हेपीत्यत्र सम्बन्ध सा मा न्येन परिग्र हॆपिपरितस्थ्सितानाङ्ग्र हॆवीत्यर्थि विव क्षि,त इति वा परिग्रहइत्यस्यस्वीकारमाश्रर्थक त्वॆष्यनधि कार्टोपसर्ग ग्रहणेतत योगवैय्य र्थ्या पत्या तात्पर्यत स्सम्बन्धसा मान्यस्यपरितो ग्रहे सम्बन्धसामान्यस्य परिशोवर्तमानै स्साक्षात्परं परयावाघट कै स्सहग्रहणेइतिवार्थोगम्य तॆइ तिवाविवक्षि तोर्थः- अतोनकोपिदो षइति चेत्-मैवं -तथापिजलं वहतीत्यादौजलगतकर्म ताघटककुम्भादेस्तधैव कर्मत्वाप्र तीप त्तिवदिहा ब्रह्मणोजिज्ञासायाश्च सम्बन्धषटकतयोपा त्तानान्तत्सम्बन्धिनान्त थै वजिज्ञासाकर्मता प्रतिपत्य योगे नब्रह्मानुबन्धीनां ज्ञानसिद्धि कथनायोगात् - ननुविष मो यन्दृष्टान्तः-जलस्यसाक्षाद्वहनानु पपत्त्यातङ्ञटकत्वमेव कुम्भा देर्नकर्मत्वमितीयु क्तं - इहतुब्रह्मणोजिज्ञासास्व तोपिसम्भवतीतीतत्रघटक त्वॆना न्येषाम्प्रवेशः स्वगतजिज्ञासा विषय ता सिध्यर्थ ए नेतिचेत्सत्यं नेदानीं ब्रह्मणोजिज्ञास्य तासिद्ध्येत्- किन्तुजिज्ञास्यो पायादि सम्बन्धितामात्रमेवस्या त्-साऔत्सम्बन्धोप्यत्रविवक्ति तइतिचेत् कधंसकृदुच्चरिता
वात् ष ष्ठी. द र्प णणि षस्त्रीयुगपत्सम्बनद्वयमभिदध्यात् - ननुसम्बन्ध त्वेसरू पे णसम्बन्धमात्रमभिदधाना पष्ठीत तत्सम्बन्धवाचक पदसमभि व्याहा रेत त्तव्योग्यसम्बन्धवि शेषप्रत्यायि कादृष्टा-यथा देवद तस्यपत्नीपुत्रःकम्बळइत्यादौ तद्वदिहापीस्यामितिचेत् - मैवं - तद्वदिहसम्बन्ध भेद समर्पक पद समभि व्याहाराभा ज्ञासापद समभिव्याहारस्तुसम्बन्धस्यष,स्थ ्यर्थस्यविष यतामात्ररूपताम्प्रत्याययेत् - नतुतस्य स्वप्रकृत्य र्खान्यनिष्ठ तामपि – मानाभावात्- ननुधर्म जिज्ञासेत्यादौ प्रमाणस्वरूपसाधनफलत दाभासानामपि जिज्ञा स्यत्वं तां त्रिशैरुच्यते - अतस्सानुबन्धस्य जिज्ञास्य ताजिज्ञासा पदसमधि व्याहारग म्यॆत्याश्रयिष्यतइतिचेत् - सत्यं - नैतत्सम्बं ढसामान्य (बल) (प्रतिपत्तिबल) लभ्यं-मेन सम्बन्धसामा न्यपरिग्रहइत्यत्रपरिणा एत दर्थलाभइत्य कर्युक्तास्यात् क र्मणिषष्ठीस्वीका रेपितल्लाभि स्येष्टत्वात् तान्त्रिकै रपिकर्मण् ष्ठीमङ्गीकृत्यै वेदमुच्यते - अतएवकर्मणिषष्ट्या ब्रह्मनुबं धिनाम न्येषाम वीजिज्ञास्यत्वमङ्गीकृत्यैवसम्बन्ध सामान्यष स्त्रीपत्स्वपक्ष,स्य वेलकु ण्यन्त्रुत प्रकाशिकायामॆनोच्यते - प्रधानस्य ब्रह्मणो प्रधानानानु न्येषाञ्चकर्मत्वस्य आ षे पसिद्धत्वाद प्रधानकर्मत्वस्याभिधाः कत्वमित षाम्प्रधान सम्बन्धा वाकां दशाच्चकर्मत्वस्य सामर्थ्यसि द्धत्वञ्च स्वीक ( २, )ष ष्ठी द र्प ण क्तुंयु क्तमिती.अतःकर्मणिषष्ठी ग्राह्य - विलम्बितधी हेतोशीघ्र धी हेतुर्बलीयानिति न्याय-त् - षष्ठ्यासम्बन्धसामान्य विवर् यांहिकर्मत्वथीर्विलम्बितास्यात् कृद्योग षष्ठी विवज् या० तुशीघ्र भाविनी- किञ्च प्रत्ययानां प्रकृत्यं स्वतस्वार्थबोधक (तातत) (तात)ष्टष्ट्यपि स्वप्रकृत्यर्थस्यैन समुभि व्याहृत पदा र्थेनसम्बन्धम्बोधयेत् -] उपायोपासकादयश्चन प्र कृत्यर्थाः - अत सैस्सहनस्वार्थान्वयं षष्ठीबोधयेत् -किञ्च सर्वत्रहिसाऔत्सम्बन्धएऐ प्रथमम्बुध्यधिरू धोभवति अ नुपप त्तिप्रतीसन्धा नेनपरम्परा सम्बन्धः यथा वाजपे • स्वप्रकृत्यर्थ स्यैव सम्बन्धम्बोध येदितियोजना- अ नेन चअभ्यनुज्ञायमानशिष्यस्स्व प्रकृत्यर्थान्वित स्वार्थबोधक त्वांशस्स्फुटीकृतोभवति - स्वार्थश्च सम्बन्धएव - समभिव्या हृतपदा र्थे नेत्यस्यापिसम्बन्धमित्यत्रै वान्वयः - अनेनच प्रकृत्यर्ध प्रतियोगिकस्वार्थसम्बं धिसमभिव्याहृत पदार्थानु योगिकत्वं प्रदर्शितम्भवति - एतत्प दर्शनञ्च प्रकृतसम्बं धस्यविशदतयातड्व्य क्तित्वेनशिष्यबुद्ध ्यधिरोहाय- सतु प्रत्य यानां प्रकृत्यर्थान्वितस्वार्धबोधकत्वमितिनियम समन्वया य - इममंशमन्त रेणापितादृश नियम समन्वयादिति ध्ये l ष ष्ठी द र्प ण यस्ययूपणत्यादौ - तदाहजैमिनिः
आनर्थक्यात्तदं गॆ ष्विति - इहतुब्रह्मणस्सा, जिज्ञासासम्बं थॆअबाधि तॆबोधि तेकुतो न्येषानुपीपरम्परया तत्सम्बन्ध कल्पनं - ए तेनभू .तव्रातङ्ञत्यत्रभूतसम्बन्धिनां व्रातो भूतव्रात इत्यर्थक ल्पनमपिपकृत्य र्थेतरतत्सम्बन्धि सम्बन्धबोधनासम्भवाडेव निरस्तं - ननुसमूहवाचक पद समभिव्याहा रेषष्ठी स्वप्रकृ त्यर्थस्यैव सम्बन्धं बोधयतिना प्रकृत्यर्थ स्येतिना ग्रहः - ब्राह्मणन भेत्यादौ प्रकृत्यर्थेनेव राजपरिवत्प्रजसेने त्या दावप्रकृत्यर्थ सम्बन्धस्यवस्थ्याबोध नादिति चॆन्न तत्राप्र कृत्यर्थन्य राजा दे रेव परिनदा द्यर्थन अन्वयाङ्गीका रेणादो षात् परन्त्वसौनसमुदायसमु चायि भावात्मकः - अ सम्भवात्-किन्तुस्वस्वामिभावादि- - राजस्वामि कै षा परिषदि ती - तत्रानेकस्वामिकत्वस्यभाधात्प्रकृत्यर्थस्यैक त्वेनिश्चि तॆत स्यसमुदायि त्वासम्भवादन्येषां समुदायित्वसिद्धि रर्था दापतति - ब्राह्मणसभेत्यादात थाविध बाध काभावा ह्मणानामेन समुदायित्वनिर्णयन्ति-एतदु क्तम्भवति- ससं बन्धिकार्थवाचिनांशब्दानां सम्बन्धीनमनन्त र्भाव्य स्वार्थबो धनासाम र्थ्यात् समुदायिघटित मेन स्वार्थमे ते भिदधतीति ता वत्तान्त्रिक्षे(रुत्तरा)(रु त्तरार्थादिशब्दार्थ निरूपणे व्यक्तमु क्तं - तत्रायन्नि शेषः - सेनावनघटादिशब्दस्सायुधजन . कि ष ष्ठी द र्प ण तरुगजादिरूपसम्बन्धिवि शेषगर्भ मेवस्वार्थमभिदधती - नतुस मुदायमात्रं - अतएवजनसमूहपरुसमूहइत्या दिवज्जन सेनातरुवनमी त्यादयान प्रयोगाः - आम्रवणं(श्रर वण) (शिरीषवण ) मित्यादौतुव्युत्पत्ति वैचित्या द्वनशब्दा ग्लैक देशतरुष्वाह्रदिशब्दार्थ स्याभेदान्वयः- खण्डश क्त्यङ्गीकारे ना स्त्येक देशान्वयोपीति - एवंराजपरिषदित्यादावपिपरिष दादिशब्दानां • समुदायिवि शेषघटितमूर्तिक त्वात्.] त दरसमुदायिषू क्त न्यायेन राजसम्बन्धित्वान्वयेपिनविरो धः - नहिपरिषच्छबस्समूहमात्रवाची तरुसमूहइतीव त्तरुपरिषदित्यप्रयोगात् व्रातशब्दस्तुसमूहनिकरव्रा तेति समूहपर्यायेष्वनुशिष्टस्समुदायिवि शेषाघटित मेवस्वा र्थमभिध तै - तत्रषष्ठ्यन्त पूर्वपदनिर्दिष्टाना मेवसमुदाय घटक तादृष्टा - सर्वेष्टाच, नचात्रानु पपत्तिरपीकाचिदृश्य तॆ. येनभूतानांषष्ठ्यन्त पदबो ध्यानांसमुदायित्वं विहाया न्येषां समुदायित्वङ्कल्प्येत - ननुविविधभू अत्य नेनैव सकलभूतसङ्ग्रहाद्वा तशबोनर्थक सत्सम्बन्धि समु T • समुदायिवि शेषघटितमूर्तिकार्थबोधकत्वादित्यर्थः. तेनव र्णानुपूर्वी पर्यव सन्नशब्दमूर्ते स्समुदायिवि शेषरू पार्थाघटित र्वेपिनक्षतिः * ष ष्ठी द र्प णः < पॊयसलो विज्ञायतइतिचॆन्न - एनंसतिसम्बन्धिवि शेषणतयै वभूतानामन्वियात् रक्षणान्वय स्तेषांसस्यात् एकत्रवि शेषणत यान्वित स्यपुनरन्यत्रविशेषणतया न्वये व्युत्प त्तिविर हात् विविधशब्दस्यविनत देवमनुष्यादिभूतगता वान्तर शैवि ध्याभिधायक त्वॆनतथाविधछूत समुदायवाचक त्वॆनव्रात शब्दस्यचसार्थकत्वाच्च - ननुसत्यम्भूतानांसमुदायित्व मिती - किन्तु - आस्फोटयन्तीपितरइत्यादि प्रमाणानुसागात्त त्सम्बन्धिनामपिरक्षणीयत्वावगतावत्प्रपिव्रात घटकतया तेषामपि सङ्ग्रहइतिचेत् - मैवं- (दत्तो) (उक्तो)त्तरत्वा त् - भूतानान्त र्हिरक्षणान्वयासम्भवात् आश्रितसं बन्धिनांरक्षणीयत्वस्य प्रामाणिक त्वॆपीह तॆसामपि ग्रह णंविनानुपपत्यभावाच्च - अशोनयु क्तमिदं ब्रह्मानुबं धिनाञ्जिज्ञास्यत्वम्भूतानु बन्धिनांसमूहइति- अत्रब्रू मः. षष्ठी शेषइतिसू त्रेण शेष षष्ठी विधीयते- शेषत्वञ्च • द्विती H
- विभ क्तयोधर्मिपर्यन्तवाचिकाः- धर्ममात्रवाचक त्वॆ- कर्मणिद्वितीयॆ त्यादिसूत्रस्वारस्यभङ्गा पत्तिः - पक्व स्तन्दु लः - शत्योऒश्वःइत्यादिक र्मार्थककृत्तद्धितादौधर्मि पर्यन्तवा चकत्वदर्शनाच्च - प्राप्तोदकइत्यादिद्वितीयाद्यर्थ बोधक बहु व्रीपशाधर्मिवाचकत्वदर्शनाच्च - सुपाङ्कर्मादयो.2 व्यर्था « (39) ष ष्ठी द र्प ण यादिप्रतीपाद्यतावछ्छेदककर/त्वा(त्वत्वाद्यतिरि कध र्मा वच्छिन्नत्वं,) सच, सम्बध्धत्वरूपः- तॆनतद्रूपावच्छिन्न बोधोत्पादकत्वंषष्ठ्याःप्रमितं - अतएवनसाक्षात्परम्परा सम्बन्धोभयपर त्वे पिवाक्य भेदः-सम्बन्ध त्वॆनैकरू पेभै वसर्वसम्बन्धबोधनात्-आतएवननानार्थक तापि वि शेषप्रती तिस्तुसमभिव्याहृतत त्तद र्थाभिधायक शब्दसाम र्थ्यात्-यथा स्सङ्ख्याशैवतथातीजामितिभाष्याच्च - तथाचक र्मादीनान्द्वि तीयादिप्रतिपाद्य त्वेनकर्म त्वादौद्वितीयादि प्रतिपाद्य ताव च्छॆदकत्वंलब्धमितिप्रकृ तॆपितथोल्लेखः - द्वितीयादि प्रतिपा द्यताव च्छॆदककर्त त्वत्वाद्यतिरि कैतिपाकेतु सप्तमीपञ्चन्यू कारकम ध्ये–इतीसूत्रेभाष्येश क्तिःकारकमितिपक्ष स्य दर्शनात्- कर्म त्वादिक मेनद्वितीयादि प्रतिपाद्यमि त्यागेयं - अवलम्बि तञ्चॆदम्मतद्वयं ॥ श्लो ॥ आश्रयोवधिरुदैश्यस्सम्बन्धश्श क्ति रेववा } यथायथंविभ क्त्यर्थास्सु पाङ्क तिभाव्यतः इत्यादिना वैयाकरणैः नैयायिकानान्तुकर्त्मत्वादिक मेदद्वितीयादि प्रतीपाद्यमिती तन्म तनकाचिदपिक, निर्द्वितीय ठे - प्रपञ्चितञ्चॆदमस्माभिरेत न्थ व्याख्यायामित्यत्रवि सरभयाद्विरम्य तॆ.–
- सचॆत्यस्य– कर्म(त्वा)(त्वत्वाद्यतीरि क्तधर्म, श्चॆत्यर्थ?. ष ष्ठी द र्प णः 00 देवद तस्यपत्नीपुत्रःकम्बळइत्यादौ - एकशब्दिपादनस्थलेतु तत्प्र तिपाद्यत त्तदर्थगतमानान्तरावगत सामर्थ्य वशात्त यथा देवदत्त ह्येदं सर्वमित्यादौ - तत्रहि इदमि त्य सेन प्रत्यश्लेषावगतसर्ववस्तुषु डेवद तसम्बन्धित्वावगताय थायोग्यंसात्परं परासाधारणसम्बन्धत्वमात्रं प्र त्याय्य तॆ - एतेस र्वे देवदत्तसम्बन्धिनइत्यादौपुत्रपौत्र नष्त्रा देस्सम्बन्धिनःप्रत्यायनंहि सर्व सम्पति पन्नं - एव मिहापिजिज्ञासासम्बन्धित्वनू तॆब्रह्मण साक्षात्प्रह्म ण स्तत्सम्बन्धिनानु न्येषामुफायोपासकादीनाञ्च परम्पर यातत्सम्बन्धोविव क्षितुं शक्यइतीपरितो ग्रहणं दुर्वारं- ननुविष मोयन्दृष्टान्तः - युक्तमेतेस र्वेदेवदत्तस्येत्या दौपुत्रपौत्रादॆस्सर्वस्यजीवद तैन सहैकरूप सम्बन्धा भावा त्तत्तद्वस्तू चितसम्बन्धकल्पनं इहतुजिज्ञासायां ज्ञानॆब्छारूपायाम्ब्रह्मणएकरूपएव सम्बन्ध स्सम्भवती तिकुतो नाना सम्बन्धकल्पनमिति - मैनं समुदि तेषुपुत्रपौ त्रादिषुए तेस र्वे डेवद त्त स्येत्युक्तावपितधनभि ज्ञानाम्भवतीसं शयः - कस्यकीदृशस्सम्बन्धइति - तत्रतदभिज्ञपुरुषकृतो पडे शात्तन्वि शेषावगमः - तद्वदिहा ब्रह्मणो जिज्ञासासम्बन्ध नूत्रेवX तेषितस्यानिक_र्तव्यतयाचोदिताया सामान्या नगतवि शेषावगन्तव्यवस्तु गोचरज्ञा नॆच्छारूपायास्साङ्ग T
ष ष्ठी, द र्प ण स्वाध्यायाध्ययनमध्य प्रतिष्ट वेदान्ताध्ययनजन्यतत्तदा पात प्रतीतिविषयगोचरतया वेदां तॆषुब्रह्मणइव * मो तदुपाया देस्सर्वस्याप्या पात प्रतीत्या) तेषां ब्रह्म सम्बन्धित्वसाहिततएनातXमा क्जिज्ञासास र्वैतद्दोच रैवा स्थे येतीब्रह्मणइवतदनुबन्धानानु पिजिज्ञास्यत्वन्दु र्वारं स स्वेवमवश्यज्ञेय त्वॆब्रह्मणकनसाक्षि देव तेसानु पी जिज्ञास्य त्वसम्भ वेकीमिति पारम्परिकत्वमा श्रीयत इति चॆन्न - प्रत्यया नाम्प्रकृत्यर्थान्वितस्वार्थबोधकत्व वैय ल्यॆनजिज्ञासायाः स्व प्रकृत्यर्थमात्रसम्बन्धि त्वॆन्यनग ब्रह्मशब्दस्य भागवति मुख्यतया तदन्यपर त्वॆलाक्षणिकत्वावश्यम्भा वेजहल्लु णायाम्ब्रह्मणोजिज्ञास्यत्वाभाव प्रसङ्गॆन अजहल्ल क्षणा यामपिमुख्यार्थ त्यागप्रसं गॆनसम्बन्धमात्रविव(यां) (कया)सर्वसामञ्ज स्येनचत दाश्रयणस्यैवयु क्तत्वात् न न्वेवं * शेषषष्ठ्याःप्रती पदवि धानाभावेन प्रतिपदविहिता • मोक्षतदुपायादि सर्वा पात प्रती त्येति समासपाठकि प्रायशोदृश्यतॆ - सचब्रह्मणण वेत्यस्या नव्वय प्रसङ्गा दुपेक्षितः. —— * कृद्योगवष्ठ्यास्तु प्रतिपदविहित त्वनस मासनि षे थॆप्राप्ति, कृद्योगाचन समस्यतइतिवाच्यमितिप्र तिप्रसवपर्यं तानुधावनङ्क र्तव्यं अत्रातादृश प्रयासाभा ष ष्ठी द र्प णः 03 षष्ठीन सम स्यतइतिनि षे धाप्रवृत्त्यासमाससौलभ्यन,) ब्रह्मा नुबन्धिनाम स्येषाञ्चजिज्ञास्यत्वरूपाधिकार्धला भेनव सम्बस्थ षष्ठ्याश्रयणस्यैव न्याय्य त्वॆकर्मणि, प्रीतिसिद्धान्तो ज्ञानङ्क थं-यद्यपितत्प क्षेस्य राद न्यासामवीजिज्ञास्यश्व मिद्यते - त थापिस र्वेषाञ्जिज्ञास्यत्वस्यशाब्दत्व सम्भवती कॆषाञ्चिदार्थिक त्वाश्रयणस्यायु क्तत्वादिति चेतृत्यं - यदत्रवक्तव्यं तस्य तथाप्याक्षे पतःप्राप्तोदाभिधानिक स्यैवगाह्यत्वात्कर्म णिषष्ठीगृह्यतइति श्रीमद्भाष्यएवो क्त त्वान्नि किञ्चिदनु पपन्नं- एतदु ग्रम्भवति जवष्टी ताव त्तत्पक्षे सम्बन्धमात्रार्था- तस्या श्चविषयत्वरूपकर्म त्वॆपर्यवसानं सविषयकार्थगोचरजिज्ञा सौपदसमभिव्याहाररूपा क्षेपक सामर्थ्यलभ्यमिति विलम्बितो पस्थितिकं-क र्तृकर्मणोरितिषष्ठ्यङ्गी का रॆतुकर्त्मत्व त्वॆनैवार्थप त्याय नात्कर्मत्वरूपंविषयत्व मविलम्बितो पस्थितिकमितिवि अम्बिधी हेतोशीघ्रधी हेतुर्बलीयानिकि न्यायेनकर्मणिष ष्टेव्य नग्राह्य- एवंहीब्रह्मणः प्रधानभूतस्यकर्मत्वमाभिधा वात्समाससौलभ्यमितीभावः - प्रतिपदविहि तेति-प्रतिपदविधा ना षष्ठीन समस्यत इतीवाच्यमितिवार्तिक स्यार्थानुवादोयं. * * शेष षष्ठी तिप क्षा तानत् षष्ठी सम्बन्धमात्रार्था इतिकतीप यपु सक पाठकि ( 8, ) ष ष्ठी द र्प णणि. विकं - अप्रधानभूतानामन्येषांउपायोपासकादीनां आकाङ्क्षावशात् राजानमागमयतीत्यादौमन्त्रि प्रभृतीना मागमनवजिज्ञास्यतया कर्मत्वमार्थिकंस्यात् सम्बद्धसामा न्यस्वीका रेतुप्रधानाप्रधानयोःविषयत्वमार्थिकंस्यात् त ब्बायुक्तं - प्रधानविषयत्वस्य श्री घो सस्थितिकत्वसम्भ वेत त्यागायोगात् - न न्वॆतन्म तॆपिकर्मत्वकर्तृत्वयोर पिषष्ट्य नुशासनात्कर्मत्व मात्रप्रतिप त्तिरपी विलम्बितो पस्थिति कैव- क रन्तरप्रतिपत्तिब्रह्मगततदनुपपत्तिप्रती सन्धान सा पेष त्वादितिचॆन्न. तथापिकर्मत्वत्वप्रकारक बो धॆविलञ्चाभावात् सम्बन्धत्वबोधॆहिकर्मत्व ल्वेनोप स्थिर्वस्तुसामर्थ्य शब्दान्तर समभिव्याहारसामर्थ्यसापेक्षा - नतव्यकर्म त्वस्यत थावि धोपस्थितिः – क र्त न्तरप्रतिपत्तिरप्यथातश्शब्दाभ्यामेवजाता • विचारितकर्मणःकर्मफलाल्पा स्थिरत्वनिर्णय सहित ब्रह्मज्ञाना सन्तस्थिरफला पात प्रतीतीमतो ब्रह्मजिज्ञासुत्वात् - अधिकृताधि कारत्वस्यसिद्धान्त सिद्ध त्वात्. नचैतावता सापेक्ष त्वेनविलम्बि तो पस्थितिकत्वं- इतरनिवृत्तेस्सा पेजी त्वेपिकर्मत्वोपस्थितॆ सदस पेक्षत्वात् - सन्वथापषस्थ्याकर्मतो पस्थितिःकृदन्त पद समभि
- विचारितकर्मणणतिबहुव्रीहिः - अस्यच प्रतीतिमत इत्य छन्तरम ध्याहृ तॆपुरुष स्येत्यत्रान्वयः स ष्ठी द र्प णणि. व्याहारसा पे क्षेतिविलम्बितधीकत्वं तुल्यमिति चॆन्न वष्ठीविभक्ति स्त त्सा पेज् ल्वेपिकर्मत्वोसस्थि तॆलीदन पेट्, त्वात् - द्वितीयापवा च त्वॆनव ्यवकृद्योगविहिता - कर्मण्वोपस्थितिरि द्वितीययॆ वषष्ठ्याप्यविलम्बितैन - शेषषष्ठी तुनकर्मणिविहिता सम्बन्धमातॆ - तत्रचबहु प्रकारस्संशयोभवति - कोसौ सम्बन्धः • किं राज्ञ ःकृतिरितिवन्निरूपीतत्वं- किंवाराज्ञ श्शा सनमितिवत्क र्तृत्वं - उत राज्ञो दर्शनमितिवत्कर्मत्वं हॆूस्वि ड्राज्जो राज्यमितिवत्स्वत्वं - इत्यादि तरचन क्वॆतरव्य वच्छे देनकर्मत्वमात्रनिर्णयोज्ञा नेच्छ योर्जिज्ञासाश ब्दार्थयोशि सुषयत्वसकर्मक त्वादिनिर्ण याधीन इत्यत्यन्त विलम्बितः - य द्यपिकृद्योगविहित षष्ठी सपिकृद्योगो ऒर्थद्वार क ए चेतिकृडं तार्धोपस्थितिरविशिष्टा - तथाविद्वितीयापवादक त्वॆनविहितासा अपवाद्यापवादकयोस्समानविषयकत्व नियमात्कर्मत्व वाचि न्येवनिश्चि तॆतिनतदुपस्थितौविलम्बः - तजेतत्सर्वनुभि सन्धा यो क्तं - आक्षेपतःप्राप्तादाभिधानिक स्यैन ग्राह्यत्वात्क
- वैयाकरणमु तॆउत्पादन वाचीकरोतिः-सचेदानीं तात्प र्यवशादुत्प त्तिमात्रमभिधत्ते- उत्प त्तिश्च जन्यता पर्यवसायि नीतिषष्ट्यानिरूपितत्वमर्थोवर्णितः - तथाचजन्यतायांरा जनिरूपितत्वमक्षतमितिन कापि क्षुतिः - “ष ष्ठी द र्प णः र्मणिषष्ठीगृह्यतइती - अत्रचा क्षे पतः प्राप्ताणितिल्यब्लो पेपं चमी …आक्षेपतःप्रा फङ्कर्शत्वम पेव्यॆतितदर्थः अभिधानिक ग्र हणक्रिययासमानकर्तृकत्वञ्चक्त्वाश्रुतिलभ्यं- अभिधानि कत्वञ्च• कर्मत्वस्यशक्यताव च्छेदककर्त्मत्वत्वप्रकारकतत्पदज न्यबोधविषयत्वं - तच्चॆहकर्मणि षष्ट्याकृद्योग विहितयैव भवती-नसम्बन्धसामान्यविहित शेष षष्ठ्या-तत्रसम्बन्धत्वप्र कारकबोधस्यैवोत्प त्तॆ-यद्यपिसम्बन्ध त्वॆनरूपेणकर्मत्व मपि शेषषष्ठ्याभिधीयते - तथापिनतावतातस्याभिधानिकत्वं- द्रव्यत्वॆनरू पेणगवाद्यभिधायकस्यापि द्रव्य पदस्यग वाद्य भिधानरूपत्वासम्प्रतीप तैः - अतो गोत्वादिप्रकारकबोध T
- यद्यपिक र्त ृकर्मणोकृतीतिसू तॆणव स्यादर्शि पर्यन्त बोधकत्वमनुशिष्टमितिकर्मत्वत्वस्यन शक्यता वच्छेदकत्वं घट तॆ-तदानीङ्कर्त्मत्व स्यैवशक्यतावच्चेदकत्वात्-तथापि - आश्र योऒवर्गीरु दैश्यइतिकारिकाविवरणावसरॆ - शेषेष स्त्रीतिसू त्रा त्तस्यास्सम्बन्धमात्रंवाच्यं- कारकषष्ठ्यास्तुशक्ति रेव. इतीषष्ठ्याधर्ममात्रबोधकत्वमेव वैयाकरणै रभ्युपगतं- नधर्मिबोधकत्वमिति-प्रकृतिकर्त त्वत्वव्यशक्य ता वच्छेदक त्वेनो ल्लॆखइति ध्येयं - इद मेवचउ त्तरत्र सर्वत्रापित त्तदवस रेषु स्मर्तव्यं-नैयायि कानुलो धादितमु कमितितुतत्त्वं.* ष ष्ठी द र्प णक.
जनकगवादिपद स्यैवगवाद्यभिधायकत्ववत्कर्मत्वत्वाद्यसा धारणरूपावच्छिन्नकर्म त्वादिवि शेष्यताकबोधो त्पादकद्वि तीयादे रेवतदभिधायकत्वात् कर्मत्वस्याभिधानिकत्वङ्क र्शत्वत्वप्रकारक बोधोपधायक षष्ट्यादि प्रयोगएव भवतीति तद्भाष्याभि प्रायोगम्यतज्ञत्याभिधानिक कर्मत्व लाछायक र्मणिषष्ट्यादरोय क्तएव - नन्वेवम ब्रह्मजिज्ञा सेतिपडेस नु सेवष्ट्याअभावात्समासस्थलॆलु पविभक्तीस्मरणा सङ्गीकारा त् - षष्ठी तत्पुरुषेचपूर्वपदलक्षणायास्सर्वानु मतत्वा त् - निषादस्थपत्यधिकरणेतान्त्रिकै स्तत एव हेतो षष्ठी तत्पुरु षात्कर्मधारयज्याय स्वस्यसिद्धान्तितत्वात् इहापी ब्रह्मपदस्यतत्कर्म केलक्षणायाआवश्यकत्वा त्कथमिहक र्शत्वस्याभिधानिक ज्वो क्तिरुपपद्यतामितिचेन्न - यश्निव्य तॆस लुष्यमानार्थाभिधायीतिन्यायेनलु प्रविभक्त्यर्धे मुख्य तैन प्रकृतैरित्यभि पेत्यभाष्यकारैकर्मत्वस्याभि धानिकत्वो कैरनि रोधात् - एक शेषस्थलॆतथात्वस्य स्वभ्यु पॆतव्यत्वात्- त थाहिआकृतीःपदार्थव्य क्तिः पदार्थ इतिपाणि नॆर्मतन्वयं - त त्राकृतिपदार्थत्वपते घडा घटाइत्यादौ नास्यैक शेष्कारं भस्यप्रयोजनं - नानार्थ कॆव्वत्ः पादामाषाइत्यादि ष्वॆवप्रयोजनं - व्य क्तिपदार्थत्वपक्षेतूभयार्थमपितदा रम्भआवश्यकइति व्यक्तमुक्तम्पतञ्जलिनामहाभाष्ये. तत्रव्य (*,) ष ष्ठी द र्प णः क्ति भेदाच्छब्द भे देवी सरूपाणाकु नेकॆषां प्रयोगिपै एक स्यैव प्रयोगोयथास्यादि त्यॆक शेषारम्भः - तत्रशिष्यमाण स्यलुष्यमानार्थाभिधायकत्वमन्त राना निर्वाहः - नच शक्यतावच्छॆद कै क्यॆनापितन्नि द्वाह! नानार्थ शेषुतस्याप्य भावात् - अत स्थाव्यमाणस्यलुप्यमाना रैशक्ति रेवाङ्गीकार्या- नचतत्रलक्षणा - घटॊघटाइत्यादौ नानार्थ केव्वगाःपा दामाषाइत्यादिमचलाक्षणिकत्वव्यवहारादर्शनात् - इतं चसरू पैक शेषस्थलॆशक्तिनिश्चयॆसतितदैकरूप्याय- पितानू त्रा- श्वशुरश्श्वश्र्वा - इत्यादिसूत्रानुशिष्टविरू पैक शेषस्थ लेपिपितरौश्वशु रावित्यादीनां मात्रादिपदशक्यताव च्छेद क) (पित्रादिपदशक्यतानवच्छेदक ) मातृत्वश्वश्रूत्वादिु कारकबोधजनक तापिश कै ्यवनिर्वोधव्या अशोविभक्यन्त
- दार्थानुशिष्ट विभ क्त्यन्तर स्येववचनान्तरार्थानुशिष्ट वचनां तर स्येवपदान्तरार्थानुशिष्ट पदान्तर स्येव प्रत्ययां ता र्थानुशिष्ट प्रकृ तॆरपित्रत्रशक्ति रेवयुक्ता
- नलक्षणा-तात्पर्या नुपपत्त्यन्वयानुपप त्तिमात्रनिमि त्तिकाया सस्या अनुशास नान पेक्ष त्वात् - एत देवाभि पेत्यभाव्यका रैरिहानुशासनो पादानङ्कृतं - यद्यपीहकर्मणीवव्यनु शासनप्रदर्शनं स्थ्याजिकर्तत्वाभिधायकत्वमा त्रॆउपयुक्तं - नतुब्रह्मशब्द व्यकर्मत्वाभिछायत्वे - तधाविशिष्यमाणस्यलु प्यमानार्था कै ष ष्ठी द र्प णः भिरायित्वमेक शेष प्रकरण सामर्थ्यावगतमु पजीव्य लुप्ताया षष्ठ्याकर्त्मत्वाभिधायक ता ग्राहक प्रमाणभूतस्योक्तानु शासनस्यब्रह्मशब्दगतकर्मत्वाभि धानोपयु क्तत्वात्तत्प्र र्शनङ्कर्मत्वस्याभिधानिक त्वार्थमित्यु किर्नासङ्गतिः - नन्वॆत न्म तॆनिसाद स्थपत्यधिक रणविरोधः - तत्रपूर्वपदलक्षणाप्र यु क्ततत्पुरुष समासजमन्यता प्रतिपादनादिति चॆन्न सं बं धॆषष्ट्य र्धेश क्तिस्वीका रेवी तत्रोक्ताया स्पम्बन्धिनि लक्षणा याअविरो धात् न न्वॆवमिहापिनामार्थयोर्भेदान्वयायो गेनब्रह्मशब्दस्य सम्बन्धिलक्षणावश्यकत्वेन नकर्मत्वस्याभिधा कत्वमितीशान्नलक्षणायाम तत्कर्मक त्वॆनैवल्यर्थोपस्थितॆ रावश्यकतया तत्कर्मकत्वस्यतन्निष्ठकर्म तानिरूपकत्वरू पतयाकर्मत्व त्वॆनकर्मत्वोपस्थि तॆरनफायॆनअभिधानिक त्वानि घातात्- षष्ठ्याःकर्त्मत्वार्थकताग्राहकानुशासनस्यतद्रू पावच्छिन्नार्टोपस्थापकता ता नियामकतयॆह प्रदर्शनमविरु द्धं - एवञ्चलकु,णायाअनुपप त्तिमात्रकल्प्याया अनुशास नानधीन त्वादिहानुशासन प्रदर्शनमनुप यु कवित्यपिशङ्काप रास्ता - उ क्तरीत्यातत्प्र दर्शनाविरोधात् अतएवभूतव्रा तइत्यत्रश्रुत प्रकाशिकाया अपिपरम्परा सम्बन्ध विषय त्वाङ्गीकारा देवनविरोधः - व्रातशब्दस्यसमूहमात्रवा चित्वॆपीभूतशब्द तरलु प्तव स्थ्यास्सम्बन्धसामान्य परतया ष ष्ठी द र्प ण भूतसम्बन्धिसम्बन्धस्य समूहनिष्ठस्य प्रतीतौ भूतसम्बं धिनाम न्यॆषांसमूहस्यरक्षणीयत्वलाभात् दैवभ तानांरक्षणीयत्वं ससि द्ध्येदित्यु क्तिमितिवाच्यं - यत्सम्बं धाद न्यॆसामपिरक्षणीयत्वन्त द्रक्षणस्य कै मुति क न्याय सिद्ध त्वात् - यद्यपिसमुदायिवि शेषाघटित समु चायवाचकप दसमभिव्याहा रेषष्ठी प्रकृत्यर्थस्यैव समुदायमट कत्वं ब्रा ह्मणसमूहइत्यादौदृश्य तॆ तथाजिक स्यायंसमू हः देवद तस्यवायज्ञदत्तस्यवाइत्यादौ त्वदीयोपदीयो वाऒसौ समूहइत्यादौच देवदत्तादिसम्बन्धिनां पुत्रपौ त्रादीनाम न्येषानुपिसमूहघटक तादर्शनात् नायम स्ति नियमशीयत स्त्री प्रकृत्यर्थस्यैव समुदायघटक तॆति - ननुतत्र प्रमाणान्तरवशाद न्येषामेव समूहघटक ताव गमादै वदत्त स्येतिषष्ठीनसमुदायसमुदायि भावात्मक सम्बन्धप रा - अपितुसम्बन्धसामान्यपरै वेतिकल्प्यतइतिचेत् - तद्व दिहापिविनत सम्बन्धि नाम न्यॆषामपिरक्षणीयताया उदाहृ तप्रमाणप्रतिपन्नत्वाद्राज (‘सेवक) (‘सेवापर) पुरुष सम्बं धिनामपि राज्ञारक्षणस्य लोक न्यायसिद्धत्वाच्छभूतसम्बन्धि नाम न्येषा मेव समु दायघटक तायु क्ताभ्युपगन्तुं- भू तरक्षणं त्वार्थं पै मुतिकन्यायसिद्धमित्युक्तं - वस्तुतस्तुभू तसम्बन्धित्वमा त्रैसमुदायनिष्ठतयो कैतस्य साक्षात्परं ष मी द र्प ण- इत्यादौ परासाधारण्ये सतीभूतानामपि तत्सम्बन्धिनामिन तत्समु दायघटकतयातद्रदीक्षि तत्वमपिशाब्दमे वेतिनदोषः नच सम्बन्धिनिवि शेषणतयान्वयमात्रा त्तत्समुदायॆ पुनरस्या सस्वयश्शङ्क्यः - ‘देवदत्तशालास्थानानये त्यादौ शालान्वित स्यापिडेवड तस्यतच्छालास्थ त्वेना नाय नान्वयवदविरोधात्- सर्वादीनि सर्व नामानि - भूवादयोधातनकि सर्वशब्दभुवो रादिनान्वितयोरपि तद्गण पाठात्सर्वनामधातु सञ्ज्ञान्वयवत् भूतानां समुदायमटक सम्बन्ध्यन्विता नामपिसमुदायनिविष्टतया रक्षणान्वय सम्भवाच्च - अत एव देवद त्तसमूहआगच्छतीत्या(दौ) दिकं) देवदत्तस्याप्या गमन तात्पर्यकमपी प्रयुज्यमानमुपपद्य तॆ. अतः प्रमाणि न्तरवशाद्भूत सम्बन्धिनाम न्येषानुवी रक्षणीयताप्रतिपाद नरुविरुद्ध मेन- ननुकिमज्ञो 2 यम्महान्यत्न आस्त्रीय तॆ-भूता नांसमु दायघटकत्वमा तेडा!श्लोकस्वारस्य विघातादिति चेतृत्यं - प्रमाणान्तरस्वारस्यादित्यु कम्मा विस्मार्टी :- अ स्त्रीचात्रतदर्थग्रहणॆज्ञापकंव्रातशब्दि पादानं - तत्रहिविवि धशब्दसमभिव्याहृतभूतशब्दाना सङ्कोचेन सर्वभूतानां रक्षणीय त्वॆ सिद्धिव्रात शब्दानति प्रयोजनोनोपादातव्य उ पॊदीय तॆचसइत्यतः अन्येषामपि समुदायघटक ता न्य
- आ न्येषानुपिसमु दायघटक ता न्यत दृष्टा प्रमाण ( ऋ, ) ष ष्ठी द र्प ण = त्रदृष्टाप्रमाणवशादिहाप्याश्रीयतॆ-) सतत्रकाचनानुपप क्षीरवीदृश्यते - मेनतत्त्यागस्स्यात् इत्यासान्तावत् - ए तेपयथाका कॆळ्योदधिकक्ष्यतां सृष्टीरुपदधाति- इत्यादौ तात्पर्यग्राहक प्रमाणान्त रानुरो धात्काकादिशब्दानां लक्षणाश्रयणं - एनमिहाषी प्रमाणान्तरवशाद्भूतशब्दस्य भूताभूत समुदायिलाक्षणिकत्वमेवाश्रीयतां. श्रीम वशादिहा प्याश्रीयŪइती * देवध त्तस्यायंसमूहः - त्व दीयो2यंसमूहः - मदीयोमयंसमूहइत्यादौ प्र कृत्य र्थित रेषां समु दायघटक ताया आनुभविक त्वेनअत्य्रा पि प्रकृत्य र्थित रेषाञ्छूत सम्बन्धिनांसमुदायघटक ताऒ श्रीयत इत्यर्थः - तत्र प्रत्यक्षादिरूपप्रमाण स्येव अत्रा पि. पशुर्म मष्यः पडी, चेतिशब्दप्रमाणस्य नियामकत्व म” स्तीत्या ह - प्रमाणवशादिति - एतादृश प्रमाणार्थस्यात्र सङ्ग्रा फ्यात्वॆ हेतुश्च व्रातशबोपादानमे वेतिस्सष्टीकृतं - उपादी य तॆच सइत्यत इत्यं तॆन .
- भूतशब्दस्य समुदायि त्वावच्छिन्नलारु णिकत्व प्रदर्श वार्थं नसमुदायि पदोपादानं - भूतव्रातपदार्थयोशि “फरस्परान्वयबला देवभूतेषु समुदायित्व लाभ सम्भवा ळ् - अपितुभूता छुतलाक्षणिक भुत शब्दार्थस्य व्रातॆऱ ष ष्ठी द र्प ण पि 03 नेनप्रया से नेतिशं कापराप्ता. व्रातशब्दनु प्रयोजनत्वाय उ क्तरीत्याश्रयण स्यैवयुक्तत्वात् विनापिलक्षणयानिद्वा हेसतीलक्षणाश्रयणस्यायु क्तत्वाच्च - एतेनयद्यपिसम्बं धवाचिनीषष्ठी - तथापियस्यवि शेषस्याभिव्यञ्जकम तत्रैवप र्यवस्यति - यथाजेवदत्तस्येत्यविशेषेण प्रवृत्ताव ष्टीपुत्रः पाणिःकम्बळqतिप्रतिसम्बन्धिव नेनपितृत्वावयवित्व स्वामित्व रूपविशेष षुपर्यवस्यति - नहिदेवद तस्यपुत्रइत्यु क्ति डेव दत्तस्वामिकमन्यपितृक पुत्रं प्रतियन्ति - ततश्चभूत व्रात इत्यु कैभूतव्रातयो रेवसमु चायसमुदायि भावलक्षुण सम्बन्धः प्रतीय तॆ-ततश्चभूताभूतव्रा तॆभूतशब्दस्यसा पेक्षमसमर्थमितिन्यायेन • अग्नीष्टोमीये आग्नेय शब्दवदसा मर्थ्यादप्रवृत्तिः- ) अथवाच्छत्रिन्यायेनलकु डासमाश्रयणी यास्यात् - राजपरिषदि त्यागौतुपरिष. त्सॆनादि शब्दानांसमु नयवतया॰अन्वयोव क्तव्यइत्यर्थस्फोरणार्थं समुदायिस भमुफौ त्तमिती ध्येयं.—— **
-
- अग्नी षो मोभय देवता कॆअग्नि देव ताकत्वस्य अबाधि त-त्वॆ—पिअसामर्थ्याद्यथाआग्नेयपदस्या प्रवृत्तिः तद्वद त्रापीतिभावः - अत्रन क्तव्यांश श्च अस्मदीयैतद्व्याख्यानेवि स्तरेणद्रवव्यः.– ष ष्ठी द र्प णः दायिनि शेषविशिष्ट समुदायवाचिनां नैकान्ततस्समुदाय्य पेजी यथावनघटादिशब्धानान्तरुगजादि समूहवाचि नांअन्त र्भावित समु दायिकतयानसमुदाय्य पेज्- य थापुत्रीयती जीवतीत्यादीनां अन्तर्भावि तॆषि धारणकर्मका णांसकर्मा पेष् - अतश्च परिष दादिश बैषुस्वाम्याकां मात्रङ्किंस्वामिका परिषदिति तत्रराज्ञःस्वामि त्वॆ नान्वयः - नच व्रातशबोपित थाविधः नमूहनिकरव्रा तॆतिकोशविरो धात् •तथा त्नॆहितर्हित दैववक्तव्यत्वॆसम्बन्धमात्रस्यप व्यर्थ त्वॆनसमर्थन वैयर्थ्यात् - अशो व्रातश बस्य व्रातच्छतो रस्ट्रियामित्यत्रकाशिकायंवृत्तावनियतवृत्तय श्शरीरा
- तथा त्वेहित रित शैववक्तव्यत्वॆ सम्बन्ध मात्रस्यप व्यर्थ त्वॆनसमर्थन वै यर्थ्यादिती तथात्वे - व्रातशब्दस्य
- समुदायिवि शेषघटित समुदाय वाचक त्वे - तधैववक्तव्य त्वे - राज्ञ किपरिषदित्यत्रस्वामित्वरूपस्य सम्बन्धविशेषस्य षष्ठ्यर्थत्ववत् - अत्रापि सेवकत्वरूपस्य सेव्यत्वरू पस्यवा सम्बन्धविशेष स्यैव षव्यर्थताया व क्तव्यत्व- षष्ठ्यर्थ त्वॆन समर्थन वैयर्थ्यादिति - श्रुतप्रकाशिकायां समासान्तर्ग ता याष्षष्ठ्यास्सम्बन्धमात्र विषयकत्वादि तादि नायत् सं बन्धमात्रस्यप व्यर्थत्वसमर्धनन्त द्वैय र्थ्यादित्यवर्थः
ष ष्ठी द र्प ण A या सेनजीवन्तो व्रातौइत्यभिधानात् - इह्यापीपशुर्मनु व्यः पकीवायेच वैष्णवसंश्रयाइत्यादि प्रमाणवशा दातश ब्दःप्रतीसम्बन्धिनिर पेजीगोत्रा • नियतवृत्त्युत्सेद जीविमात्र वाचीति ) युक्तमाश्रयितुमितीकल्पनापि कॆपॊञ्चिन्नि राकृ ता-उ क्तरीत्यासर्वानुपपत्ति परिहारात् -यत्तुसम्बन्धिवि शेष
- अनियतवृत्त्यु त्सॆधजीविमातेति-उत्सेधश्शरी रायासः- मात्रपदेनसमुदायांशव्यवच्छेदः- तथाचसमुदायवा चक पदसत्वैखलुतद र्थेभूतावयकत्व भूताभूतोभया वयवकत्वादिनर्जी नसौववदौष्ठव चर्चावसरः - प्रकृतेतुत जे जना स्त्रीत्यभिप्रायः - एतन्म तेसमुदायवाचक इवतद्भिन्नोदि व्रातशब्दा स्त्रीत्या गेयं - * यु क्तमाश्रयितुमिति-अ ते स्त्री — दमव धेयं - व्रातच्छ ऐर स्त्रीयामित्यत्रव्रातशब्दा..पिअनि यतवृत्त्यु त्सॆडजीविसमु चायवाची- काशिका ग्रन्थश्चवि शेषन त्रबुबोधयिषया प्रवृत्तः - नतुसमुदायांशनि रासिसिष या-अतएवव्रातार्धेकापोत पाक्यइति एकवचनान्तो दाहर णम्प्रबन्धॄणांसङ्गच्छ तॆ- उक्तञ्चकण्ठर वेणैव समुदाय पर्यन्तवाचित्वं व्रातशब्दस्य नागोजीभ पैकि शरीराया सजीवीना. नाजातीया नामनियतवृत्तिनां सं घोव्रातइत्यादिना - त धाचेदनु ष्येक मे तेषाम्म तॆदूषणमिति. — (2,)
*X द र्प णकि, नीर्दे शेतदनुगुणएव सम्बन्धक्षप्या प्रत्याय्यः - नान्यादृशः- नहिÉवद त्तस्य पुत्रइत्यु देवदत्तस्वामिकोन्यस्यपुत्रःप्र त्याय्यत इति • त त्तदैन - इहापी व्रातशब्दि तॆसम्बन्धिसमुदा यॆछूतनिरूपित परम्परा सम्बन्धस्याप्यनुगुण त्वात् - नहि सौत्सम्बन्धएवानु गुणोनपरम्परा सम्बन्ध इत्य स्त्रीनाय मः - वाज प्रेयस्ययूपइत्यादानग लेख समुदायवाच कपदसमभिव्याहारएव्रायन्नियमणतीचेत्- जीवदत्तस्यायं समुदायण त्यादौव्यभिचारात् तत्रप्रत्यक्षेणान्यसमुदा यिकस्समुदायोनिश्चितइत्याकाङ्क्षाभावात्सम्बन्धान्तरफ र तास्वीक्रियतऐतिचॆत् - तर्ही हापिनीरु क्तप्रमाण वशादन्ये प्राम्भगवदुपासकसम्बन्धिनां समुदायित्व निश्चयादन्य एव सम्बन्धष्षष्ठ्यर्थिवक्तव्यइतितुष्यतुभवाज् - सम्बन्ध त्वॆन सम्बन्धमात्रस्यव्यभिधानॆसा द्वापरं परया वाव्रा तशब्दान्वयाचि त्यॆनोभयग्रहणाविरो धनसात्परं परा सम्बन्धाभ्यांसमुदायान्वयित्वस्य प्रागुपपादनाच्च -
- यत्त्वित्यादिनाभवतायदु कन्तत् - तधैव तस्मिन्नं शेममासिवि प्रतीप त्तिर्ना स्त्रीत्यर्थः - परन्तु प्रकृ तॆऱस्मदुपर्णि शक्र मोऒपिनभावदभिमतन्नियनुमति लङ्घ तॆ इत्याह इहापी Sp ष ष्ठी द र्प णः M न स्वेवं देवद तस्यपुत्रइत्यादौ देवदत्तस्वामिक पुरुषान्त रस्यपुत्रःकन्तो न प्रतीयतइ तेचिन्न पुत्रत्वस्यजन्यपुरुषत्व रूपतयातत्रजन्यत्वस्य सम्बन्धिकतय तत्रसम्बस्थ्यन्तरो पस्थापक प्रमाणवीर हेणव व्यर्थ निरूपकत्व स्यैवतदन्वयॆल र्थार्देवदत्तजन्यत्वस्यैवला भेपिइहप्रमाणान्तर वशात्समु दाय्यन्तर प्रतीतौछू ता नांसमुदायि त्वॆन अन्वयॆनिरा काङ्क्ष त्वात् - अतएव देवद तस्यपुत्रइत्यादान पियत्रान्य जन्यो देवद त्तायद त्तइत्यादि प्रमाणान्त रावगः तत्रजन्य त्वांशान्वयॆबाधा त्तदाश्रयॆषष्ठ्यर्थ सम्बन्धःपाल्यत्वा दिरूसः प्रत्याय्य तॆ - अतएवच डेवदत्तस्य पाणिग्रहइत्या चावन्यदीयपाणिकि प्रमाणान्तरवशात्प्र तीय तॆ भूताभूतव्रा तॆभूत शब्दस्यसापेक्षु त्वॆन सामर्थ्यविरहा तृमासानुपपत्तिशङ्कापीपरास्ता व्रातशब्दस्याभूतसङ्घ वाचीतया तेनभूतशब्दान्वयॆऒसामर्थ्यविरहात् - अन्यधा राजपरिषदित्यादावप्यसामर्थ्य प्रसङ्गात् इयांस्तुवि शेषः- म त्तत्र परिष च्छ ब स्वर सतः समुदायि विशेषघटित समुदा यपरः - अत्रतुप्रमाणान्तर प्रतीपन्न समुदायि वि शेषघ टीतो व्रातशब्दञति = अतएवच्छत्रिन्यायो पिनात्र सम्भवति- व स्तुत स्तत्रापिच्छत्रिणामिवाच्छत्रिणामपिगन्तृत्वं प्रमाणां त रॆणपर्यालोचयतामेवतत्रलाक्षणिकत्व प्रत्ययः - तद्व ष ष्ठी द र्प णः. दत्रापिप्रमाणान्तरवशादेवार्थनिर्णयः - परन्त्वच्छत्रिप्रति पादक पदान्त रासमभिव्याहाराचु तच्छत्रि पदस्यैवलाकु णिकत्वमाश्रीय तॆ - इहतुतपुटित समुदाय वाचक व्रातश बेनैवभूत सम्बन्धि नामभूतानांलाभात् नभूतशब्दस्यल क्षणा - राजपरिषदि त्यादिदृष्टान्तघट्यवर्ण नमहीनयु क्तं- राजपरिषदि त्यादान तादृशेपितत्प्र योगदर्शनात् एवम्प्र सिद्धार्थपरतयैन सर्वनिर्वाहसम्भ वेडॆ व्यप्रसिद्धार्थपरताकल्प सन्न न्याय्यं - रक्ष योग्य समुदायपर त्वेसम्भवतियत्र स्रविष्टानांश स्दानव्यव हारोदूव्यताच तथाविधा योग्यस मुदायपरत्वं नाश्रयितुंयु क्तं - अतोयथो क्तएवार्थ यु इतीदि ॥ .. … इतिश्रीशैलकुलतिलक श्रीनिवासतातार्य नन्द नेन लक्ष्म्यञ्चा गर्भशुक्तिमुक्तामणिना कॊण्डिन्य श्रीनिवासदीक्षितकरुणा कटाक्षु शिक्षित मीमांसा द्वन्द निर्द्वन्द्व मतिना निजाग्रजाण्णयाचार्य दीक्षितानु ग्रहगृहीत चतु स्तन्त्रनियन्त्रित स्वान्तन अभिनवनि हन्ताचा र्येणश्रीनिवासविदुषा विरचित षष्ठी दर्पण स्समा पः.