श्री-वैष्णवानां गोष्ठीषु
चिराद् अचिराद् वाङ्कुरिताः साम्प्रदायिकार्थ-विषया वाद-प्रतिवादाः क्रमेण वर्धमाना एव दृश्यन्त इति विदन्ति विश्वे ऽपि । ते चार्थाः पात्र-पद्यं, प्रणामः, प्रदक्षिणम्, प्रपत्तिः, पद्मा, पुण्ड्रः, पञ्च-यज्ञाः इत्य् एते ऽन्ये च केचन । तेषु विशिष्य निर्दिष्टा इमे पादि-पदार्थाः वादिभिः कलुषिताः पूर्ण-विपदाद्य्-अर्था भवन्ति कला-द्वयस्यापि ।
‘अन्तश्-छिद्राणि भूयांसि…….’
इति ह्य् आहुः । ततस् तत्र तत्त्व-बुभुत्सया कैश्चिद् अर्थिताः विश्व-विश्रुत-वैदुष्यातिशयाः श्रीमत्-ताताचार्य-स्वामिनः लोकस्य तत्त्वालोकाय सम्प्रदाय-प्रदीपम् इमं प्रदिशन्ति । रामानुज-दया-पात्र-पद्य-विषये विश्व-विदित-विविध-परीक्षा-विशोधिते प्रवर्तितो ऽयं प्रदीपः –
श्रुत-विविध-परीक्षा-शोधिते क्वापि पात्रे।
अनघ-गुण-दशायाम् आहित-स्नेहम् आर्यः
प्रदिशति निरपायं सम्प्रदाय-प्रदीपम्॥
इत्य्-आचार्य-कृत्याधिकार-श्री-सूक्तिं नामतो विषयतश् चानुस्मारयति । प्रदीपो ऽयं वादि-व्यतिरिक्तानां आलोकम् उपजनय्य उपकरिष्यतीति निश्चप्रचम् । वादिनस् तु तत्त्वार्थं कण्ठे नियच्छन्तः स्वान्तस् ताप-परीवाहानुरूपैः मिथो व्याहतैर् एव व्यवहारैः दन्तादन्ति प्रवर्तयन्तीति तेषां अयं प्रदीपो नेत्रातुरस्येव प्रतिकूल एव भविष्यति । +++(5)+++
[[i]]
रामानुज-दया-पात्र-पद्यम्
1578-तमे वर्षे राज-वोडयार्-प्रभोः राज्याधिपत्यम्।
तस्मात् प्रभोर् आरभ्य रामानुज-दया-पात्र-पद्यं यदु-गिरि-क्षेत्रे तिरु-नारायण-सन्निधौ तथा इतर-सन्निधिष्व् अपि प्रबन्धानुसन्धान-समये यथानुवृत्तं तथा इदानीम् अपि तथैव रीत्याअनुवर्तनीयम्
इति राजकीयं शासनं पात्र-पद्यावतारस्य विविध-कल्पनं सुदूरतो निरस्यति । हन्त राजकीय-शासन-स्वरूपम् एवान्यथयद्भिः
किं नवीनं किं प्राचीनम्
इति
न वयं विद्मः; न च वेदितुं प्रभवामः; यद् वा तद् वा स्वैरम् उच्यतां भक्तैः; ये तावद् आक्षिप्य युद्ध-सन्नद्धा भवन्ति ते नियतं दण्ड्येरन्
इति
एतादृशम् एव निर्धारणं तत्र निष्पन्नम्
इति एवम् आदिभिः स्व-परातिसन्धान-वाक्यैर् एव पूर्यन्ते पात्र-पद्यानुबन्धिनो वादिभिर् निबन्धाः ।
मैसूर-राजकीय-शासन-काले 1709-तम कि.पि.वर्षे श्री-शैल-पद्यानुसन्धानं यदु-गिरि-क्षेत्रे नासीद् इत्य् एव दर्शित-शासनाद् अवगम्यते।
अनन्तर-काले तद् अपि तत्र सम्पादितास्पदम् इति तु अन्यत् । रामानुज-पद्यं तु इतः 376 वर्षेभ्यः पूर्व सिंहासने स्थितस्य राज-वोडैयार्-महा-राजस्य काल एवानुसन्धीयमानम् अभूद् इति सार्व-भौमी स्थापना ।
ततः प्राक्तनी स्थितिर् अद्य विमृश्यते। कि. पि. 1338 बहु-धान्य-वत्सरे
सुश्लोको ऽवततार दिव्य-महिमा रामानुजोक्त्य्-आदिमः
इति द्वैतीयीक-ब्रह्म-तन्त्र–स्व-तन्त्र–स्वामिनां द्वादश-साहस्री। कृतिर् इयं तार्तीयीकैः ब्रह्म-तन्त्र–स्व-तन्त्र-गुरुभिः त्रि-सहस्री-ग्रन्थे तत्र तत्र विशिष्य तत्-तद्-वचन-निदर्शन-पूर्वकं प्रमाणीक्रियते। अथ च 1550 तम-वर्षे स्थितैः वात्स्याहोबिल-गुरुभिः रामानुज-पद्यादि-तनियन्-व्याख्यायां तत्र तत्र सेयं द्वादश-सहस्री विशेषत उदाह्रियते, तथा तद्-उत्तर-कालिकैः चन्द्र-गिरि-वेङ्कट-देशिकैर् अपि रामानुज-पद्य-व्याख्यातृभिश् च । तथैव प्रबन्ध-निर्वाहो नाम निबन्धो ऽपि देशिकस्य साक्षाच्-छिष्यैः तिरुमलै-श्रीनिवासाचार्यैर् अनुगृहीतः।
त्रिभिर् अप्य् एतैः स्व-स्व-निबन्धनेषु विशिष्य निदर्श्यते।
[[ii]]
किञ्च प्रबन्ध-निर्वाहे नातिसङ्क्षेप-विस्तरः
इति वात्स्य-गुरु-व्याख्योपक्रमः। प्रबन्ध-निर्वाह-निबन्धो ऽयं रामानुज-पात्र-पद्याङ्कितः मद्र-पुरीय–राजकीय-विश्व-पुस्तकालये ऽद्यापि दृश्यः। अतो द्वादश-साहस्री प्रबन्ध-निर्वाहश् चेति
द्वे चक्षुषी तद्-अनुभावम् अवेक्षितुं नः।
यद् अत्र शिक्षणीय-सत्य-वचनाः वादिनो लिखन्ति –
राजकीय-पुस्तकालयेष्व् एव परं न; प्राचीन-ताल-कोश-सङ्ग्रहो यत्र यत्र विद्यालयेषु मठेषु वा वर्तते तत्र सर्वत्रापि कामं परीक्ष्यताम्, रामानुज-दया-पात्र-पद्य-लेखन-शालि-पुस्तकं एकत्राप्य् एकम् अपि न सुलभम् इति स-शपथं ब्रूमः । (रामानुज-दया-पात्र-पद्य-चरित्रम् पु.१५)
इति । अत्र शत-पथो ऽपि शपथो मुधेति प्रतिष्ठापितम् इह सम्प्रदाय-प्रदीपे (42 पु)।
महीशूर-पुर्यां (Mysore) अन्यत्र च सुचिरं परीक्ष्यैव एवं विस्रब्धं विलिखामः – प्राचीन-ताल-कोश-संग्रहो यत्र यत्र विद्यालयेषु मठेषु वा तत्रैकत्रापि रामानुज-पात्र-पद्य-लेखन-शालि-पुस्तकं एकम् अपि न सुलभम् (रा.पा.चरित्रम् 15 पु)
इति स्वैरं लिखन्तः परातिसन्धान-विद्यायां वैदग्ध्यं वितन्वन्ति वादिनः। अत्र पात्र-पद्य-तत्त्व-निरुपणे श्री-कार्यम्-कस्तूरी-श्रीनिवास-रङ्गाचार्य-स्वामिनो ऽपि –
द्वितीय-ब्रह्म-तन्त्र–स्व-तन्त्र–गुरुभिः विस्तरेण व्याख्यातस्य ‘रामानुज-दया-पात्रम्’ इत्यादि-श्लोकस्य
सङ्ग्रहेण मया (वात्स्याहोबिलाचार्येण) व्याख्या क्रियते।
इत्यर्थकोक्तिः, तदातन-प्राचीन-कोशेषु इतः परं मुद्रितेषु च कोशेषु सर्वत्र दृश्यते
इति प्रत्यूचुः। 1709 तम वत्सर-रूपः प्रकृत-पद्य-विषये
राजकीय-निर्णय-कालः ताल-कोश-काल एव किल।
वात्स्याहोबिल-गुरु-विषये विपर्यासं प्रदर्शयन्ति वादिनः। त एते वात्स्य-गुरवः ज्ञानाब्धि-ब्रह्म-तन्त्र–पर-काल–मुनीनां स्वाचार्याणां पर-काल–मठास्थाने पञ्च-दशानां मङ्गलाचरण-पूर्वकं रामानुज-पद्यादि-व्याख्यानम् आरभन्ते। तेषां साक्षात् शिष्या इमे 1550 तमे वर्षे आसन्। राज-वोडयर्-महा-राज-समकालिका इति प्रपञ्चिते तत्त्वे अदर्शनम् अभिनयन्तो हन्त तत्त्वापह्नवे प्रवर्तन्त इत्य् अतिसाहसम् एतत् ।
अतः एतद्-उदाहृत ‘प्रबन्ध-निर्वाह’ ‘द्वादश-सहस्र’ निबन्धनानुरोधात् 1338 कि. पि. रामानुज-पात्र-पद्य-काल इति सुस्थम्।
[[iii]]
श्री-शैलेशाष्टकं नाम श्री-शैलेश-दया-पात्र-पद्य-विषया काचन अल्पाकृतिः देव-राजार्य-कृतत्वेन प्रथते। अस्याः शब्दार्थ-दोष-जटिलत्वात् तेन विद्वद्-वरेण्येन कृतत्वे अभिज्ञा अतीव विप्रतिपन्नाः। अथापि तेन्कला-जन एव कश्चित् कर्तेत्य् अत्र नास्ति संशयः। तत्र अष्टमे श्लोके वेदारम्भे उच्चार्यमाणयोः हरिः “ओम्” इत्य् अनयोर् मध्ये यथा कृष्णेति पदं नोच्चारणीयं तथा प्रबन्धारम्भे श्री-शैलेश–लक्ष्मी-नाथ इत्य् अनयोर् मध्ये अन्यत् पद्यं न पठनीयम् इति श्री-रङ्ग-नाथस्यादेश इत्य् उच्यते। तेन तयोर् मध्ये किम् अपि पद्यं पठ्यमानम् आसीत्, तत्-प्रतिषेधाय इहैवम् उच्यत इति स्पष्टम् एतत् । प्रसक्तं हि प्रतिषिध्यते। तत्र किं तत् पद्यम् इति विमर्शे ‘रम्य-जामातृ’ इत्य् उपक्रमं तत् तेन्कला-सम्प्रदाय-स्थैः कैश्चिद् अनुसन्धीयत इति तद्-दूषणायैव इयं कृतिः प्रवृत्तेति च तदीया एव वदन्ति। रामानुज-दया-पात्रम्, लक्ष्मी-नाथ-समारम्भां इत्य् एवं देशिक-कालात् प्रभृति अनुसन्धान-क्रमे स्थिते वर-वर-मुनि-शिष्यैः प्रथमं श्री-शैलेश-पद्यम् अनुसन्धाय ततः परं रामानुज-दया-पात्रं, लक्ष्मी-नाथ-समारम्भां इति प्राचीन-क्रमागत-पद्यानुसन्धानं क्रियमाणम् आसीत् यथेदानीं केशवार्य-कृपा-पात्रं, रामानुज-दया-पात्रम्, इति श्री-सन्निधि-सम्प्रदाय-स्थैः। काले गच्छति देशिक-द्वेषे विवृद्धे श्री-शैलेश–लक्ष्मी-नाथ, इत्य् अनयोर् मध्ये ऽनुसंहितं रामानुज-दया-पात्र-पद्यं पर्यत्यजन्। अस्य परित्यागस्य न्याय्यत्व-समर्थन-संरम्भवतैव केनचित एवं मिथ्या भगवद्-आदेशो निबद्धः, परन्तु स्वकीयम् असामर्थ्य-मात्रं प्रकटितम् अभूत्, इत्य् अप्य् अत्र प्रतीतिर् भवति। तथा चेत् देशिक-पात्र-पद्य-प्राचीनत्वे इदम् अपि प्रबलं प्रमाणम् । देव-राजार्य-कृतत्वे तु सुतराम्।
[[iv]]
असकृल् लिखन्ति वादिनः –
वडकलाः नादितो द्राविडाः। ते हि केवलं कर्मठाः, वेदान् अधीयते, यजन्ति, जुह्वति, असकृत् प्रणमन्ति भगवन्तं भगवद्-भक्तांश् च। देवालयेषु क्वचिन् निभृतम् उपविश्य जपादिभिर् उपासते। गङ्गाम् अवगाहन्ते, निमज्जन्त्य् अम्भोधौ, पञ्च-गव्यं प्राश्नन्ति द्राविड-वेद-वैदेशिका अमी । अस्माकं तु सम्प्रदाय-स्थितिः इतः सार्ध-शत-द्वय-वत्सरतः प्राक् वेङ्कटाध्वरिणा प्रणीते विश्व-गुणादर्शे सुप्रसिद्धा।
सो ऽयं कविः स्वकीये जीवित-काले स्व-चक्षुषा यां स्थितिम् ऐक्षत ताम् एव ग्रन्थतो निबबन्धेति निश्चीयते । स एष देश-चरित-प्रकाशको-महाग्रन्थः।
तेन्कलाख्यान् प्रति इत्थं सुस्पष्टं प्रतिपादयति कविः – ‘मुञ्चन्तः पञ्च-यज्ञान्’ इत्यादिना- ‘मुञ्चन्तः पञ्च-यज्ञान्’ वयम् एव । ‘द्रविड-फणितिभिर् मोहयन्तो ऽनभिज्ञान्’ वयम् एव । ‘घण्टा-घोषं त्यजन्तो हरि-परिचरणे सर्व-लोकाविगीतं’ वयम् एव । ‘ख्यातं त्रैलोक्य-मातुः श्रुतिभिर् अभिहितं वैभवं खण्डयन्तः’ वयम् एव । ‘केचिद् विप्लावयन्ते जगत्’ ते वयम् एव । ‘न गाहन्ते गङ्गाम् अपि’ वयम् एव ते । ‘न मज्जन्त्य् अम्भोधौ’ वयम् एव ते ।
चम्पू-ग्रन्थो ऽयं देश-चरित-प्रकाशकः, स्व-चक्षुषा यां स्थितिम् अवैक्षत कविः ताम् एव ग्रन्थतो निबबन्धेति निश्चीयते
इति । अत्र प्रतिवक्तारः तेन्कला-श्री-वैष्णवा एव। श्रीमद्-भट्ट-पराशर-वंश्येषु घण्टा-घोषः स्व-गृहाराधनेष्व् अद्याप्य् अनुवर्तते । गङ्गा-स्नानादिकं चानुतिष्ठन्त्य् एव ।
स्मर्यन्ते पञ्च-यज्ञा मुनिभिर् अपि नमस्कार-मन्त्रेण शूद्रे
इति एक-जातीनाम् अप्य् अवर्जनीयाः पञ्च-यज्ञाः । तेन्कला-पुरुषान् सर्वान् अपि आत्मीयान् पश्यन्तो नास्तिकयन्ति वादिनः । स-देशिकाः द्राविड-वेद-वैदेशिका इति साहस-लेखनम् उपहास्यम् । देशिक-सम्प्रदाय-सिन्धुः त्रि-पथ-गेव[[??]] त्रेधा प्रवहतीति प्रसिद्धम् । ये न गाहन्ते गङ्गां ते त्रि-पथ-गाम् इमां न गाहन्त एव। (1) श्री-पर-काल-मठ-सम्प्रदायः पर-काल-मुनेः दास्य-नाम्ना विश्रुतो विजयते। (2) श्रीमद्-अहो-बिल-मठ-सम्प्रदायः अवयविभूतस्य श्री-शठ-कोप-मुनेः दास्य-नाम्ना प्रथितो ऽनुवर्तते । (3) श्रीमन्-मुनि-त्रय-सम्प्रदायस् तु सरो-मुनि–भूत-मुनि–महद्-आह्वय–मुनि-रूप–मुनि-त्रय–नाम्ना विद्योतते । व्याकरणवद् विशिष्टाद्वैतम् अपि मुनि-त्रय–दर्शनम् । दिव्य-सूरिषु आदि-मुनि-त्रयम्, अचार्येषु श्रीमन्-नाथ-यामुन-यतीन्द्राख्यं मुनि-त्रयम् इति तन्त्रेण तद्-उभय-नाम्ना मुनि-त्रय-सम्प्रदाय इति व्यवह्रियते ।
[[v]]
श्रीमद्-रहस्य-त्रय-सारस्यारम्भे आचार्य-मुनि-त्रयम्, अवसाने दिव्य-सूरि-मुनि-त्रयं च दर्शन-प्रवर्तकम् इति विशिष्य स्तुतम्। ‘पाट्टुक्कुरिय-पलैयवर्मूवरै’ इतीदम् इहानुसन्धेयम्। मही-शूर-राज-कीय-शाखायां मुद्रिते श्रीमन्-महा-राज-वंशावली-ग्रन्थे
दोड्ड-कृष्ण-राज-प्रभुः तिरुपति-क्षेत्रे स्थितान् मुनि-त्रय-सम्प्रदाय-धुरन्धरान् महा-पर-काल-गुरून् तत आनाय्य समाश्रयणादि-श्री-वैष्णव-दीक्षाम् अङ्गीकृत्य
इत्यादिकं दृश्यते । तद् इदं पात्र-पद्य-तत्त्व-निरूपणे श्री-कार्य-स्वामिभिः प्रकाशितम्। पर-काल-मठीयाः मुनि-त्रय-सम्प्रदाय-प्रवर्तका इति महा-राज-वंशावली-सिद्धम् । विशिष्य च
श्रीमन्-नाथ-मुनि–श्रीमद्-यामुन-मुनि–श्रीमद्-रामानुज–मुनि-रूप–मुनि-त्रय–सिद्धान्त-स्थापनाचार्याः
इत्य् अनुसन्धानं देशिक-सम्प्रदाय-स्थेष्व् एव दृश्यते।
नाथोपज्ञं प्रवृत्तं बहुभिर् उपचितं यामुनेय-प्रबन्धैस् त्रातं सम्यग् यतीन्द्रैर् इदम् अखिल-तमः-कर्शनं दर्शनं नः ॥
इति देशिक-दर्शनं मुनि-त्रय-सम्प्रदाय इति व्यपदिश्यते । किं बहुना देशिक-सम्प्रदाय-स्थानां द्राविड-वेद-निष्ठत्वं “श्री-वैष्णव-समयाचार-निष्कर्ष”-कर्त्रापि नापलप्यते तद् आह – सदाचार्य-विवेके -
द्राविड-वेदादि-दिव्य-प्रबन्धान्वितेषु श्री-वैष्णव-कुल-स्थेष्व् अपि
इति।
श्रीमन्-नाथ-मुनीन्द्र-वंश्य-यतिराड्-अब्धीन्दु–तत्-प्रेरित-श्रीमच्-छ्रीकुरुकेश-कॢप्त–शठ-जिद्–वेदान्त-भाष्यं शुभम्
तत्-कालाद् आरभ्य सम्प्रदाय-क्रमेणाधीयानाः देशिक-सम्प्रदाय-स्थाः षट्-सहस्री-भाष्य-परित्यागिभिः वेदान्त-सम्प्रदाय-वैदेशिकैर् वादिभिर् अमीभिः दूष्यन्त इतीदं भूषणम् एव। अनाघ्रात-शैव-संस्कारैः अपरिचिता वैष्णव-वर्त्मभिः सप्त-पूरुष-विख्यातैः श्री-वैष्णवाग्रगण्यैर् आचार्यैः आदित आरभ्याद्य पर्यन्तं प्रवर्त्यमाने वडकला-सम्प्रदाये का नाम द्राविड-वेद-वैदेशिकता । श्री-पाञ्च-रात्रे भारद्वाज-संहितायां मुख्य-गौणाचार्य-विभागः स्पष्टी-कृतः –
[[vi]]
सप्त-पूरुष-विख्याते सन्ततैकान्ति-निर्मले ।
कुले जातो गुणैर् युक्तो विप्रश् श्रेष्ठतमो गुरुः ॥ 39 ॥
स्वयं वा भक्ति-सम्पन्नो ज्ञान-वैराग्य-भूषितः ।
स्वकर्म-निरतो नित्यं अर्हत्याचार्यतां द्विजः ॥ 40 ॥
इति ।
यतीन्द्र-माहानसिक-कुरुकेश्वरादयः श्रेष्ठतमा गुरवः । तद् इदं उभय-सम्प्रदाय-गुरु-परम्परासु सिद्धं सम्प्रतिपन्नं नापलपितुं क्षमम् । देशिकात् पूर्वतनवद्-देशिकवच् च तस्य शिष्य-प्रशिष्यादयः पर-कालाहो-बिल-मुनि-त्रय-सम्प्रदाय-स्थाः सर्वे ऽपि अनादि-श्री-वैष्णवाः सप्त-पुरुष-विख्याता इति वस्तु-स्थितिः ।
अ-विच्छिन्न-सत्-सम्प्रदायार्थ-वेदी गुरुर् वेङ्कटेशो गुरूक्तिष्व् अतुल्यः
इति हि श्लाघितो देशिक-सम्प्रदायः सप्तति-रत्न-मालिकायाम् ।
आर्तोपच्छन्दनं गद्यं भाष्यं तु पर-रञ्जनम्
इति वादि-गोष्ठी-गरिष्ठैः स्वयम् आर्जिता संस्कृत-वेदान्त-वैदेशिकत्व-पताका षट्-सहस्री-भाष्य-वैदेशिकत्वं च सम्मतम् । अतः उभय-वेदान्त-वैदेशिका वादिनः।
प्रणाम-विषये युग्म-प्रणाम एव प्रामाणिकः साम्प्रदायिकश् चेति वङ्गीश-कारिकासु नाना स्थलोदाहरण-पूर्वकं प्रतिष्ठापितम् इह (99 तम पुटे)
‘प्रणम्योत्थायोत्थाय पुनः पुनः प्रणम्य’
इति श्री-वैकुण्ठ-गद्य-सूक्तिः ‘नीला-तुङ्गे’ति श्लोकस्य व्याख्यायां अ-सकृत्-प्रणामे प्रमाणी-कृता ऽनन्यथासिद्धेति च दर्शितम् । षट्-सहस्री-गुरु-परम्परा-प्रभावे श्री-भाष्यकारा अ-सकृत् प्रणेमुर् इति बहुषु स्थलेषु कण्ठोक्तम्।
आमन्त्रयितुम् आरेभे चरणाव् उपगृह्य च ।
ततः प्रदक्षिणं कृत्वा भरद्वाजं पुनः पुनः
[[vii]]
इत्य् अत्र
प्रदक्षिण-विशेषणेन प्रणामस् तु सकृद् एवेत्य् उक्तं भवतीत्य् आचार्याः
इति स्व-सम्प्रदायं प्रथमं प्रदर्शितवन्तः श्री-गोविन्द-राजार्याः
केचित् तु एक-हस्त-प्रणामैक-प्रदक्षिणयोर् इव एक-प्रणामस्यापि निषिद्धत्वात् पुनः पुनर् इति विशेषणस्यात्रार्थिके वा पूर्व-श्लोकोक्ताभिवादन-बल-लब्धे वा प्रणामेप्य् अन्वयेन न कोपि विरोधः इत्य् आहुः
इति सोपपत्तिकं पक्षान्तरं समर्थयामासुः।
निपीड्य मातुश् चरणौ पुनः पुनः। जगाम सीता-निलये महायशाः ।
इत्य् अत्र
निपीड्य निपीडन-पूर्वकम् अभिवाद्येत्य् अर्थः’
इति स्वयम् एव व्याचख्युः ।
रामस्य निपतिष्यामि सीतायाश् च पुनः पुनः
इति पाठ-भेदः गोविन्द-राजार्यैः स्वीकृतश् च । पूर्वस्मिन् आचार्य-पक्षे श्री-रामायण-पूर्वोत्तर-प्रकरण-विरोधः प्रमाणान्तर-विरोधश् चेति, पक्षान्तरे न को ऽपि विरोध इत्य् अनेनासूचयन् । प्रदक्षिण-विषये तु अद्य यावद् अ-निर्धारणम् एव वादिनां पक्षे दृश्यते । दर्शित-श्लोक-व्याख्यान एव
एकं प्रदक्षिणं न कार्यम् इत्य् उक्तम्
इति,
एक-हस्त-प्रणामैक-प्रदक्षिणयोर् इव एक-प्रणामस्यापि निषिद्धत्वात्
इति च प्रदक्षिणा ऽवृत्तिं आचार्याभिमताम् आहुः । श्री-वैष्णव-समयाचार-निष्कर्ष-कर्ता लोकाचार्य-शिष्यस् तु सकृत् प्रदक्षिणम् एव महता संरम्भेण समर्थयति साम्प्रदायिकम् इति । लक्ष्मी-विभुत्वं श्री-विष्णु-चित्तार्यैः पुराण-रत्न-व्याख्यातृभिः ‘यथा सर्व-गतो विष्णुस् तथैवेयम्’ इत्य् अस्य व्याख्याने दर्शितम् श्री-सूक्त-भाष्ये च वेदान्ति-मुनिभिः । (नञ्जीयर्) तद्-अनुसारिणी लोकाचार्य-रहस्य-श्री-सूक्तिश् च निरदर्शि प्रदीपे ।
प्रदीप-ग्रन्थे ऽस्मिन् पात्र-पद्यवत् पुण्ड्रादि-विषये ऽपि प्रमाण-प्रदर्शन-पूर्वकं वडकला-पुण्ड्रस्यैव हरि-पादाकृतित्वम् इत्यादीनि समर्थ्यन्ते सुबहूनि सम्प्रदाय-तत्त्वानि । तत्त्व-बुभुत्सूनां विशदावलोकनाय कल्पेतायं सम्प्रदाय-प्रदीपः ।
राजकीय-कलाशाला पञ्चनदम्
२९-१०-१९५४
ति. ई. वीर-राघवाचार्यः श्री-मधुरान्तकम्
[[viii]]