अथ प्राणायामविधिः
तत्प्रकारस्तु, ‘कनिष्ठिकानामिकाभ्यां वामनासिकां रुद्ध्वा, दक्षिणनासया अन्तःस्थं वायुं तूष्णीं बहिः विसृज्य,
ப்ராணாயாமம் செய்யும் முறை
ப்ராணாயாமம் செய்ய வேண்டிய
இடங்கள் பல
கீழே நேர்ந்துள்ளன. ஆயினும் தர்மசாஸ்த்ரங்களில் இந்த
एवमेव जपित्वादी गायत्रीं दशधा ततः ॥ '
तथा च
इति न्यास पानादिसमनन्तरमेव प्राणायामत्रयस्य कर्तव्यत्वं कीर्तितम् । इयं च रोतिः प्रपन्नधर्म सारसमुच्चय प्रदर्शितैव । द्वयोरेतयोः ग्रन्थयोः आदी प्राणायामवयस्य कर्तव्यता न प्रोक्ता ।
सच्चरितसुधानिधौ जपविधिप्रक्रमे दृश्यमानः-
प्राणायामत्रयं कृत्वा न्यासध्यान समन्वितम् । मुद्राः प्रदर्श्य, गायत्री जपेदाभास्करोदयात् ॥
इति श्लोकोऽपि ‘न्यास ध्यान समन्वितं प्राणायामवयं कुर्यात्’ इति वचनभङ्गया न्यास-ध्यानयोः प्राणायामत्रयस्य च पौर्वापर्यम् व्यञ्जयन् पूर्व न्यासादेः, पश्चात् प्राणायामत्रयस्य च अनुष्ठेयताम् अवगमयतीति नोत्तरग्रन्थविरोधः ।
अतश्च यत्र पक्षेप्रथमं प्राणायामत्रयस्य, पश्चात दीर्घं गायत्रीजपमात्तस्य च कर्तव्यता, तव प्रणवादीनां जपे एव विनियोगः । यत्र तु प्राणायामत्रयस्य न्यासाद्यनन्तरकर्तव्यता तत्र तेषां प्राणायामे एव विनियोगः इति विभागो ज्ञेयः । स्मृतिरत्नाकरेऽपि ।
’ प्राणायामप्रयोगे तु विनियोगः उदाहृतः ’ । इति ब्रह्मवचनेन प्रणवादीनां प्राणायामे एव विनियोगः प्रदर्शितः ।
आसनस्थितिसमनन्तरं एकः प्राणायामः, जपसङ्कल्पः प्रणवा दीनां ऋष्यादिविन्यास, प्राणायामे विनियोगः, करादिन्यासः, प्रणवादिध्यानं, प्राणायामत्रयं, दशवारगायत्रीजपः इत्यादिक्रमः अस्मदध्यात्मविद्यागुरुवरादृतः अत्र प्रकाशितः ।
1 अधस्तादेव प्राणायामाः प्रसक्ताः । अथापि अवैव तद्विधिः धर्मशास्त्रकृद्भिः प्रदर्शित इति आह्निकेऽपि अत्रैव सः विव्रियते ।
[[236]]
श्रीवैष्णवसदाचारनिर्णये
अङ्गुष्ठेन दक्षिणनासिकां सम्यग् रुद्ध्वा वामनासया वायुम् आपूर्य, अङ्गुलीभिः ताभिरेव नासिकाद्वयं रुद्ध्वा, ओष्ठाभ्याम्
இடத்தில் தான் ப்ராணாயாமம் செய்யும் முறை விளக்கப் பட்டுள்ளது.
இதை அடியொற்றியே ஆஹ்நிகாசார்யர் களும் இங்கு ப்ராணாயாமம் செய்யும் முறையை விளக்கி யருளுகிறார்கள்.
அதாவது வலக்கைச் சுண்டுவிரல், பவித்ரவிரல் இரண் டினாலும் இடது மூக்கை அடைத்து, வலது மூக்கினால் வயிற்றினுள் இருக்கும் காற்றை வெளியேற்ற வேண்டும். இதற்கு ‘ரேசகம்’ என்று பெயர். இந்த ஸமயத்தில் மந்த்ரம் ஏதும் கிடையாது. பிறகு வலக்கைக் கட்டை விர லினால் வலது மூக்கை அடைத்துக் கொண்டு இடது
सम्मार्जनादिकं बाह्यशुद्धयर्थम् ; प्राणायामस्त्वान्तरशुद्धयर्थः इत्याह योगयाज्ञवल्क्यः-
एवम्-
’ एवं सम्मार्जनं कृत्वा बाह्यशुद्धयर्थमादरात् । तथाऽऽभ्यन्तरशुद्धथं प्राणायामं समाचरेत् ॥’ इति ।
‘प्राणो वायुश्शरीरस्थः आयामस्तस्य निग्रहः । प्राणायाम इति प्रोक्तः द्विविधः प्रोच्यते हि सः ॥ अगर्भश्च सगर्भश्च द्वितीयस्तु तयोर्वरः ।
अपि ( भि ) ध्यानं विनाऽगर्भः सगर्भस्तत्समन्वितः ॥’
इति प्राणायामशब्दनिर्वचनं तत्स्वरूपभेदं च नारदीयवचनेन विशदयन्ति स्मृतिरत्नाकरादयः । मूलेऽपि श्रियः पति ध्यायन्’ इत्यनेन सगर्भ प्राणायामस्यैव अनुष्ठेयत्वम् उक्तम् ।
आन्तरशुद्धिप्रकारं प्रदर्शयति सच्चरित्रसुधानिधिः-
‘श्वासे निरुद्धे पवनो जायते पावकस्ततः ।
अग्नेरापोऽथ जायन्ते ततोऽन्तश्शुद्धयते त्रिभिः ॥’ इति ।
ाणायामसमये तर्जनीमध्यमाङ्गुष्ठयोः वर्जनीयत्वमाह– कर्मप्रदीपःप्राणायामविधिः
[[237]]
प्रणव
आस्यं बद्ध्वा, हृत्पङ्कजे श्रियः पति ध्यायन्, सहितसप्तव्याहृतिसहितां सशिरस्कां गायत्री त्रिः पठित्वा, दक्षिणनासया वायुं शनैश्शनैः विसृजेत् ’ इति ।
மூக்கைத் திறந்து அதன் வழியாக வெளியில் இருக்கும் காற்றை இழுத்து அதனால் வயிற்றின் உட்புறத்தை நிரப்ப வேண்டும். இதற்குப் பூரகம் என்று பெயர்.
பிறகு கீழ்க்கூறிய அந்த விரல்களாலேயே மூக்கின் இரண்டு புறங்களையும் அடைக்க வேண்டும். சுண்டு விரல் பவித்ரவிரல் இரண்டினாலும், இடது மூக்கையும், கட்டை விரலால் வலது மூக்கையும் அடைக்க வேண்டும் என்றபடி மிச்சம் உள்ளவை ஆள்காட்டி விரலும் நடுவிரலுமேயா கும். இந்த இரண்டுக்கும் ப்ராணாயாமத்தில் உபயோகம் அது மட்டுமின்றி இவையிரண்டையும் சேராமல் வைத்துக் கொள்ள வேண்டும். அப்படியன்றிக்கே இவை யிரண்டையும் சேர்த்து வைத்துக் கொண்டு ப்ராணாயாமம் செய்தால் அவன் நான்காவது வர்ணத்தினனாகக் கருதப்படு வான் என்கிறது கர்மப்ரதீபவசனம்.
‘अङ्गुष्ठानामिकाभ्यां तु तथैव च कनिष्ठया । प्राणायामस्तु कर्तव्यः मध्यमां तर्जनीं विना । तर्जनी - मध्ययोर्योगं प्राणायामे तु वर्जयेत् । तर्जनीं मध्यमां स्पृष्ट्वा जपन् शूद्रसमो भवेत् ॥’ इति प्राणायामसमये जप्यमन्त्रणां क्रममाह मनुः-
‘सव्याहृति सप्रणवां गायत्री शिरसा सह ।
त्रिः पठेदायतप्राणः प्राणायामस्स उच्यते ॥’ इति ।
अत्र ‘पठेदिति वचनाद् वाचा वक्तव्यमिति न भ्रमितव्यम् । ‘जपेन्मन्सा इति शेषः’ इति चन्द्रिकायाम् उक्तत्वात् इति स्मृतिरत्नाकरः । उदरस्थवायोः बहिनिस्सरणकाले रेचकः । बाह्यवायुना उदरान्तःपूरणकाले पूरकः, अन्तः तस्य स्थापनकाले कुम्भकः इति तिस्रो भवन्ति दशाः प्राणायामस्य ।
[[238]]
जीर्वष्णव सदाचार निर्णये
இவ்வாறு மூக்கின் இருபுறங்களையும், உதடுகளால் வாயையும், மூடி உள்ளே காற்றை நிலைநிறுத்த வேண்டும். இந்த நிலையில் உள்புறம் ஜலம் நிறைந்த கும்பம் (பூர்ண கும்பம்) போல் அசையாமலிருப்பதால் இதற்குப் பூரகம் என்ற பெயர் உண்டாயிற்று.
இந்த ஸமயத்தில் ஹ்ருதய கமலத்தில் சரிய: பதியான எம்பெருமானை த்யானித்துக் கொண்டு, ப்ரணவத்துடன் கூடிய காயத்ரியை மூன்று தடவைகள் ஜபிக்க வேண்டும். அவ்வளவு காலத்திற்கு மூச்சை அடக்கி நிறுத்தப் பழகிக் கொள்ள வேண்டும். நடுவில் வாயினாலோ மூக்கினாலோ காற்று வெளியே போகாதபடிப் பார்த்துக் கொள்ள
‘वामेन रेचयेद्वायं रेचनाचकः स्मृतः । पूरयेद्दक्षिणेनैव पूरणात् पूरकः स्मृतः ॥ स्वदेहे पूरितं वायुं निगृह्य न विमुञ्चति । सम्पूर्णकुम्भवत् तिष्ठेत् कुम्भकस्सहि विश्रुतः ॥’
इति नारदप्रोक्तमिह स्मर्तव्यम् ।
कुम्भकसमय एव मन्त्रजपः कार्यः नान्यदा–
‘कुम्भकेन जपं कुर्यात् प्राणायामस्य लक्षणम् ।’ इत्याह योगयाज्ञवल्क्यः इति स्मृतिरत्नाकरः
‘शनैर्नासापुटे वायुम् उत्सृजेत् न तु वेगतः । न कम्पयेत् शरीरं तु स योगी परमो मतः ॥’ इत्याद्यन्यदपि इह अवधेयमस्ति ।
प्राणायामसमये मन्त्रगणना वामहस्तेन कार्या इत्याह कर्मप्रदीपःइति वैद्यनाथीये ।
‘वामहस्तेन गणयन् प्राणायामं जपेद् द्विजः ।
कुर्याद्धोमे च सर्वत्र तथाऽकुत्सितकर्मणि ॥’ इति ।
प्राणायामानुष्ठानप्रकारान् तत्र तत्र विप्रकीर्णान् एकत्र सङ्कलय्य सन्दर्शयति सच्चरित्रसुधानिधिः-
प्राणायामविधिः
[[239]]
வேண்டும். மூன்று ப்ராணாயாமங்கள் செய்யும் போது ஒரு ப்ராணாயாமத்தில் மூன்று தடவைகள் வீதம் மூன்று ப்ராணா யாமங்களில் ஒன்பது தடவைகள் இந்த காயத்ரீ ஜபிக்கப் பட்டதாகிறது.
‘ஸவ்யாஹ்ருதிம் ஸப்ரணவாம் காயத்ரீம் சிரஸா ஸஹ த்ரி: படேத் ஆபதப்ராண: ப்ராணாயாமஸ்ஸ உச்யதோ என்றார் மநுமஹர்ஷி. இந்த காயத்ரிக்கு தீர்க்க காயத்ரீ என்று பெயர். அது பின்வருமாறு
ஓம் பூ:,ஒ புவ:, ஓஸுவ:, ஓம் மஹ:, ஓம் ஜந:, ஓம் தப:, ஓஸத்யம் ।
ஓம் தத்ஸவிதுர்வரேண்யம் பர்கோ தேவஸ்ய தீமஹி ! தியோ யோ ந: ப்ரசோதயாத்
ஓமாபோ ஜ்யோதீரஸோகம்ருதம் ப்ரஹ்ம பூர்ப்புவஸ்
ஸுவரோம்
இந்தத் தீர்க்க காயத்ரியில் வ்யாஹ்ருதி, ப்ரணவம், காயத்ரி, சிரஸ் என்று நான்கு அம்சங்கள் அடங்கியுள்ளன.
‘कनिष्ठिकानामिकाभ्यां संरुद्ध्वा वामनासिकाम् । विसृज्य बहिरन्तःस्थं वायुं दक्षिणनासया ॥ सम्यङ्निरुद्धयाङ्गुष्ठेन दक्षिणां नासिकां ततः । सव्यनासिकया वायुम् आपूर्यान्तर्बहिः स्थितम् ॥ अङ्गुलीभिस्ताभिरेव संरुद्ध्वा नासिकाद्वयम् । आस्यं बद्ध्वा तथोष्ठाभ्यां न निर्गच्छेद् यथा मरुत् ॥ नीलोत्पलाभं श्रीरामं ध्यायन् हृदयपङ्कजे ।
मनसा व्याहृतीस्सप्त पृथक् प्रणवपूर्विकाः ।
। ओङ्कारम् अथ गायत्रीम् उक्त्वाथो तच्छिरस्तथा ।
…
दक्षिणनासया ।
वायुं शनैश्शनैर्मुञ्चेत् तदा गावं न चालयेत् ।
प्राणायामो ध्यानहीनाद् उत्कृष्टो ध्यानसंयुतः ॥’ इति ।
[[240]]