रामानुजीये विश्वासटिप्पन्यः

As a mark of humble devotion
THE ENGLISH TRANSLATION
is
Very Respectfully Dedicated
to
The Sacred Memory of
SRI VEDANTA DESIKA.

भूमिका

Source: TW

अभिज्ञाः,

ज्ञातम् एवैतद्
अनवद्य-हृद्य-विद्या–विमली-कृत-मतीनां रस-भावालं-कार–परिकर्मित–स-रस–शब्दार्थ-संघटनात्मक-काव्य-भावना-परिणत-प्रज्ञानां
रसिक-शिखामणीनाम्,

यद् उत -
नियति-विहित-नियम-विरहिताद् आह्लादमयाद् रस-भर-तरङ्गितात् काव्याद् एव
स-रस–स-रसा कर्तव्यता-धीः समुत्पद्यत इति ।

तद् अपि काव्यं
दृश्यं श्राव्यम् इति सामान्यतो द्वेधा विभज्यमानम् अपि
क्रमाद् एकैकं
प्रधान-रूपकोपरूपक-भेदाद् गद्य-पद्योभयमयत्वाकारेण च
द्वेधा त्रेधा च व्यभाजि ।

एतेषु कवि-वर-महनीय–
कविता-सुवर्ण-वर्ण-परीक्षण-घर्षण-शाणोपलायमानौ
प्राक्तनाव् एव ।
ययोर् एव मधुरोदात्त-रस-भाव-निरन्तरत्वं
रसिक-कुलावतंसैः प्रयोग-तन्त्र-परिज्ञान-सुरभिल-स्वान्तैः
क्रिया-समभिहारेण+++(=पुनःपुनः)+++ +उदघोषि ।
तादृशस्य दृश्य-काव्यस्य रूपवच्-चक्षुषैवानुभाव्यतया
नटेऽनुकार्य-नायकादि-रूपारोपाच् च
रूपकम् इति व्यवहारः ।
एतच् च नाटकादि-भेदाद् दशधा
नाटिकादि-भेदाद् अष्टादशधा च विभक्तम् अभियुकैः ।

[[२]]

तेषु रूपकभेदेषु सर्व-प्रकृति-भूततया
चतुः-षष्ट्य्-अङ्ग-सङ्घटित–सन्धि-पञ्चकालं-कृततया
प्रख्यात-वस्तुना, रस-राजेन शृङ्गारेण, वीरेण च विभ्राजमानतया,
नव-रस-साधारण-नायकाग्रेसर–धीरोदात्त-नायक-गुण-वर्णन-परतया च
नाटकस्यैव प्राधान्यम् ।

तन्-निर्माणेनैव कवीनाम् अन्यादृशं श्रेष्ठ्यम् ।
तथा चाहुः कविता-स्वरूप-सार-ज्ञाः -
‘नाटकान्तं कवित्वम्’ इति ।

किं बहुना,
नाटक-प्रबन्ध-निर्माण-निपुणेन कविना
सर्वज्ञेन भाव्यम् इत्य्-अत्र न लेशोऽपि संगीतिः ।+++(4)+++
तत्-तत्-पात्रोचित-विविध-वेष-भाषादि-वर्णनं,
विदग्ध-जन-मानसोल्लास-विधान-चतुरतर–विविध-विचित्र-कथोद्घाटनं
रस-भावाद्य्-अभिव्यक्तिषु तन्मयत्वं च
न कदापि संगच्छते
सर्वज्ञतां विना नाटक-प्रबन्ध-निर्मातुः ।
तादृशेषु नाटकेषु परः-शतेषु जाग्रत्स्व् अपि
प्रबोध-चन्द्रोदय-प्रतिद्वन्द्वितया
श्री-निगमान्त-महा-देशिकैर् अनुगृहीतम् इदम् एव
नाटक-रत्नं संकल्प-सूर्योदयाख्यम् अवनाव् असदृशतया देदीप्यमानम्
इति सारासार-विवेचन-चतुरैर् विद्वन्-मणिभिः अनवरतम् अभिष्टूयते ।
वक्तृ-विषय-वैलक्षण्येनैव
प्रबन्धस्य महत्तेत्य्
एतद् अनावृतम् अखिल-भुवन-तल-वासिनाम् ।

[[१३]]

अस्मिन् प्रबन्ध-रत्ने प्राधान्येन
प्रतिपाद्यमानो रसस् त्व् अन्-अवमो नवमः शान्तः
परैः प्रायेणानास्वादित-चरः प्रबन्धान्तरेषु ।
‘नाट्ये अष्टौ रसाः स्मृताः’ इति अभियुक्त-वचनं तु
प्रायिकाभिप्रायेण,
न तु रसान्तर-व्युदास-परम् ।
अयम् एव कवि-सार्वभौमः

अ-सभ्य-परिपाटिकाम् अधिकरोति शृङ्गारिता
परस्-पर-तिरस्-कृतिं परिचिनोति वीरायितम् ।
+++(अनुपपन्नार्थ-दर्शकत्वात्)+++ विरुद्ध-गतिर् अद्भुतस्, तद् अलम् अल्पसारैः परैः
शम् अस्तु परिशिष्यते शमित-चित्त-खेदो +++(हि)+++ रसः ॥ १९ ॥

इति स्व-वचनेनैव शान्त-रसस्य प्रयोगार्हतां
रसान्तरापेक्षया अभ्यर्हितत्वं च प्रकटी चकार ।

अत्र चानुगुणैः स्वैर् अधिदैवतैः सह
पुरुष-गुणा एव पात्री-भूय
सुख-दुःखादि-संवलितं जगत्-स्व-भावम् अ-खिलं दर्शयन्तो
हेयोपादेय-विषयकं ज्ञानम् आपादयन्तः
अन्ततः नीरस-संसार-सागरोत्तरण-प्रवहणं भगवद्-भक्तिर्
इति च सु-स्पष्टम् अभिलषन्तो
ऽनीदृशैः कविभिर् अनुल्लेखित-चरा
स्मयम् आदधते भावुकानाम् ।

परम-कारुणिकः श्री-वेङ्कटेश-घण्टावतारस् तत्र-भवान् कवि-कथक-कण्ठी-रव-गुरुः सर्व-तन्त्र-स्व-तन्त्रः
दीन-जन-संरक्षणाय यत् किचिद् व्याजी-कृत्य
हिताहित-विवेचनम् अचीकरद्
अनेन प्रबन्ध-रत्नेन ।
यं च साक्षाद् +हय-वदन एव
निज-वदन-लाला-रसम् अमृत-कल्पम् अपाययत्
यस्य च मन्त्रोपदेष्टा भगवान् वेदमयो विहगेश्वरः
यस्मै च स्पृहयां बभूव विशिष्य नाम-करणे
चराचरात्मकाखिल-जगन्-नाम-रूप-व्याकर्ता श्रियः पतिः श्री-रङ्ग-नाथः ।

[[४]]

तादृशस् तुरग-वदन-तेजो-बृंहिताश्चर्य-शक्तिः श्री-निगमान्त-महा-गुरुर् एव प्रबन्धेत्य्
अहो भाग्यम् अस्य प्रबन्ध-राजस्य ।+++(5)+++
अथवा भुवन-तलस्यैवैतत् +++(भाग्यम्)+++ प्रबन्ध-प्रणयन-प्रसाधितस्य।

ईदृङ्-महिम-युक्तम् अप्य् एतद्-ग्रन्थ-रत्नम्
अद्यावधि-देव-नागर-लिपिभिर् अमुद्रणान्
न सर्वोपभोग्यताम् अगमत् ।
संप्रति तु तादृश-दोषोद्धाराय बद्ध-दीक्षेण
कल्याण-पुरं–श्रीनारायणाचार्येण,
श्रीरङ्गं-डि-रघुनाथ-स्वामि-शर्मणा च
बुद्धि-श्रमम् अङ्ग-ग्लानिं धन-व्ययं चानालोच्य
एतन्-नाटकं सु-स्पष्ट-देव-नागर-लिपिभिः संमुद्रितं
श्री-वाणी-विलास-यन्त्रालये ।
आङ्ग्ल-भाषा-वचनैः परिवर्तितं च ।
लोकोपकार-धुरन्-धरयोर् मनस्विनोर् महाशययोर् अनयोर् अध्यवसायः
श्री-रङ्ग-नाथ-कृपया फले-ग्रहिर् जगति जेजीयताम्
इति भगवन्तं भागवतांश् चानारतं प्रार्थयमानः,

तट्टै-वाधूल-श्रीनिवाससूरिः ।
साहित्यरत्नम् ।

PREFACE.

The Drama “Sankalpa Sūryodaya” and its author Sri Vedanta Desika need no elaborate preface to be introduced to the public, suffice it to say that “Virtue triumphs and Vice succumbs” is the moral of this allegorical Drama.

In this Drama, the hero Viveka finds Jiva (embodied soul) God-forgotten and addicted only to worldly pleasures (Samsāra). To make confusion worse confounded, diverse untrue doctrines about the relationship between Soul and God cause no little embarassment to Jiva. A discourse between the Guru and the Disciple nicely establishes the hollowness of the systems of Hindu Philosophy other than the Visishtadvaita system. Viveka strains every nerve to wean Jiva from the influence of the baser emotions such as Passion, Anger, etc., which try to bind Jiva closely to Samsāra and Viveka eventually succeeds in achieving for Jiva salvation with the help of Vishnu-Bhakti and Sankalpa.

This, in brief, is the plot of this play but its chiefpeculiarity lies in the fact that the diverse human attributes such as Wisdom, Good-sense, Application, Illusion, Cupidity, Anger, etc., are the Characters and they speak for themselves in flesh and blood. Each of these good and bad human attributes presents its case, sings, dances and delights the audience in its own way. In spite of the seemingly sarcastic and humorous utteranees of these Characters the main theme of the relationship of Soul to God is never lost sight of. We feel that the whole drama will amply repay perusal than an attempt to sketch here the plot.

As for Sri Vedanta Desika, the lifesketch that follows this preface is an attempt, however modest and imperfect in its own way, to show what a versatile genius, great philosopher and thinker and what a personification of meekness brought to relief by high principles of devotion and tolerance to views that are not his own, Sri Desika was.
It is a pity that such a great personage and his sublime teachings should be known only to the few in south India who are familiar only with the Grandha characters. This and nothing but this impelled us to undertake the edition of this [[3]] Immortal Drama in Devanagari and the thought that our brethren all over the world, who do not know Samskrit should not fail to participate in the great bliss resulting from a perusal of this Drama, further prompted us to attempt the English Translation. We make no secret that we are but novices in this highly responsible field but the feeling that we are doing a real service, however humble, to our brethren at large and our profound personal piety to the great Acharya whom Sri Vaishnavas, at any rate, regard as none but an Avatara, is our only apology for embarking on this heretofore-unattempted enterprise.
For the benefit of our readers, we have given the numbers of the verses in the Translation just as in the original. We have also added notes where we felt the translation is not self-explanatory.
Any suggestions for improvement will be very thankfully received.
We feel we should not conclude this preface without expressing our great feeling of gratitude to Sriman Vidya Bhushana A. Gōvindāchārya Svāmin of Mysore but for whom this work would not have been a fait accompli. We also tender our heart-felt thanks to Brahma Sri Gurubhakta-sikhāmani T. K. Balasubrahmanya Iyer Sastra Prasāra Bhushana of the Sri Vani Vilas Press for the very valuable suggestions he has been kind enough to offer.

K. Narayanacharya
D. Raghunathasamy Iyengar.

CONTENTS.

PAGE.

Life-sketch of Sri Desika
Dramatis Persona i Xxxvii
Act I - 1
Act II. - 86
Act III. - 168
Act IV. - 207
Act V. - 248

Dramatis Persona.

Sūtradhara Stage Manager
Nati Chief Actress.
Vivēka (Wisdom)
Sumati (Good Sense)
Vyavasaya (Application)
Siddhānta
Vāda Tarka (Logic)
Samskara (Refinement)
Nārada and Tumburu
Drishta-Pratyaya
Purusha (Jiva) Vichāranā (Enquiry)
Chēti
Sankalpa (Divine Will.)
King.
Queen (Wife of Vivēka.)
Senapati (General.)
Guru (Preceptor.)
Sishya (Disciple)
Charioteer.
Sculptor.
Divine Bards.
Messenger.
Lord of Buddhi.
Queen’s companions.
Maid Servant
Vishnu-Bhakti (Devotion King’s collaborators. to Lord Vishnu)

[[XXXviii]]

Mahāmōha (Grand Illusion) Rival king.
Durmati (Evil Sense)
Kāma (Cupid)
Queen.
General.
Rati (Goddess of Love)
Wife of Kama.
Vasanta (Spring)
Raga (Attachment)
Dvesha (Hate)
Krōdha (Anger)
Lōbha (Greed)
Dambha (Vanity)
Friends, of Kāma and Commanders of Mahā-mōha.
Darpa (Pride)
Trishnā (Covetousness) Wife of Lobha
Kuhana (Fraud) Wife of Dambha.
Asuya (Envy) Wife of Darpa.
Samvriti-satya
Pratihāri
Stambha (Confusion)
Abhinivesa (Enthusiasm )
Durvasana (Evil propensity) King’s accomplices
Sentinel.
Messenger.
Door keeper

OM=(A-U-M)
श्रीमते रामानुजाय नमः
Bow to Blessed Ramanuja
SANKALPA-SūRYODAYA
OR
The Dawn of the Divine Will.