चतुर्थांशे द्वादशोऽध्यायः
श्रीपराशर उवाच
क्रोष्टोस्तु यदुपुत्रस्यात्मजो ध्वजिनीवान् ॥ १ ॥
॥ १,२ ॥
ततश्च स्वातिः ततो रुशङ्कुः रुशङ्कोश्चित्ररथः ॥ २ ॥
तत्तनयः शशिबिन्दुः चतुर्दशमहारत्नेशश्चक्रवर्त्यभवत् ॥ ३ ॥
तस्य च शतसहस्रं पत्नी नामभवत् ॥ ४ ॥
दशलक्षसंख्याश्च पुत्राः ॥ ५ ॥
तेषां च पृथुश्रवाः पृथुकर्मा पृथुकीर्तिः पृथुयशाः पृथुजयः पृथुदानः षट्पुत्राः प्रधानाः ॥ ६ ॥
पृथुश्रवसश्च पुत्रः पृथुतमः ॥ ७ ॥
तस्मादुशनाः यो वाजिमेधानां शतमाजहार ॥ ८ ॥
तस्य च शितपुर्नाम पुत्रोऽभवत् ॥ ९ ॥
तस्यापि रुक्मकवचस्ततः परवृत् ॥ १० ॥
तस्य परावृतो रुक्मेषुपृथुरुक्मज्यामघवलितहरितसंज्ञाः पञ्चात्मजा बभूवुः ॥ ११ ॥
तस्मायमद्यापि ज्यामघस्य श्लोको गीयते ॥ १२ ॥
भार्यावश्यास्तु ये केचिद्भविष्यन्त्यथ वा मृताः ।
तेषां तु ज्यामघः श्रेष्ठः शैव्यापतिरभून्नृपः ॥ १३ ॥
अपुत्रा तस्य सा पत्नी शैव्या नाम तथाऽप्यसौ ।
अपत्यकामोऽपि भयान्नान्यां भार्यामविन्दत ॥ १४ ॥
स त्वेकदा प्रभूतरथतुरगगजसंमर्दातिदारुणे महाहवे युद्ध्यमानः सकलमेवारिचक्रमजयत् ॥ १५ ॥
तत्तनय इति ॥ चतुर्दशमहारत्नेश इत्यत्र चतुर्दशरत्नानि धर्मसंहितोकानि-वक्रं रथो मणिः
खड्गं चर्म रत्नं च पंचमम् । केतुर्निधिश्च सप्तैव प्राणहीनानि चक्षते ॥ भार्या पुरोहितश्चैत्व सेनानी रथकृच्च यः ।
पत्यश्वकलमाथेति प्राणिनः सप्त कीर्तिताः ॥ चतुर्दशेति रत्नानि सर्वेषां चक्रवर्तिनाम् ॥ इति । एतानि स्वजाति-
श्रेष्ठ्याद्रत्नसंज्ञानि ॥ ३-१५ ॥
तच्चारिचक्रमपास्तपुत्रकलत्रबन्धुबलकोशं स्वमधिष्ठानं परित्यज्य दिशः प्रति विद्रुतम् ॥ १६ ॥
तच्चेति ॥ अधिष्ठानम् – निवासम् ॥ १६ ॥
तस्मिंश्च विद्रुतेऽतित्रासलोलायतलोचनयुगलं त्राहित्राहि मां तातांब भ्रतरित्याकुलविलापविधुरं स राजकन्यारत्नमद्राक्षीत् ॥ १७ ॥
तद्दर्शनाच्च तस्यामनुरागानुगतान्तरात्मा स नृपोऽचिन्तयत् ॥ १८ ॥
साध्विदं ममापत्यरहितस्य वन्ध्याभर्तुः सांप्रतं विधिनाऽपत्यकारणं कन्यारत्नमुपपादितम् ॥ १९ ॥
तदेतत्समुद्वहामीति ॥ २० ॥
अथ चैनां स्यन्दनमारोप्य स्वमधिष्ठानं नयामि ॥ २१ ॥
तयैव देव्या शैव्ययाऽहमनुज्ञातःसमुद्वहामीति ॥ २२ ॥
अथैनां रथमारोप्य स्वनगरमगच्छत् ॥ २३ ॥
विजयिनं च राजानमशेषपौरभृत्वयरिजनामात्यसमेता शैव्या द्रष्टुमधिष्ठानद्वारमागता ॥ २४ ॥
सा चावलोक्य राज्ञः सव्यपार्श्ववर्त्तिनीं कन्यामीषदुद्भूतामर्षस्फुरदधरपल्लवा राजानमवोचत् ॥ २५ ॥
अतिचपलचित्तात्र स्यन्दने केयमारोपितेति ॥ २६ ॥
असावप्यनालोचितोत्तरवचनोऽतिभयात्तामाह स्नुषा ममेयमिति ॥ २७ ॥
अथैनं शैव्योवाच ॥ २८ ॥
तस्मिन्निति ॥ विधुरम् – आर्तम् ॥ १७-२८ ॥
नाहं प्रसूता पुत्रेण नान्या पत्न्यभवत्तव ।
स्नुषासंबन्धता ह्येषा कतमेन सुतेन ते ॥ २९ ॥
श्रीपराशर उवाच
इत्यात्मेर्ष्याकोपकलुषितवचनमुषितविवेको भयाद्दुरुक्तपरिहारार्थमिदमवनीपतिराह ॥ ३० ॥
नेति ॥ पुत्रेणेति । उपलक्षितेनेति शेषः ॥ २९, ३० ॥
यस्ते जनिष्यत्यात्मजस्तस्येयमनागतस्यैव भार्या निरूपितेत्याकर्ण्योद्भूतमृदुहासा तथेत्याह ॥ ३१ ॥
प्रविवेश च राज्ञा सहाधिष्ठानम् ॥ ३२ ॥
य इति ॥ अनागतं पुत्रमुद्दिश्येति शेषः। ‘अनागतम्’ इति च पाठः ॥ ३१, ३२ ॥
अनन्तरं चातिशुद्धलग्नहोरांशकावयवोक्तकृतपुत्रजन्मालापगुणाद्वयसः परिणाममुपगताऽपि शैव्या स्वल्पैरेवाहोभिर्गर्भमवाप ॥ ३३ ॥
कालेन च कुमारमजीजनत् ॥ ३४ ॥
तस्य च विदर्भ इति पिता नाम चक्रे ॥ ३५ ॥
स च तां स्नुषामुपयेमे ॥ ३६ ॥
तस्यां चासौ क्रथकैशिकसंज्ञौ पुत्रावजनयत् ॥ ३७ ॥
पुनश्च तृतीयं रोमपादसंज्ञं पुत्रमजीजनद्यो नारदादवाप्तज्ञानवान् भविष्यतीति ॥ ३८ ॥
रोमपादाद्बभ्रुः बभ्रोर्धृतिर्धतेः कैशिकः कैशिकस्यापि चेदिः पुत्रोऽभवत्यस्य संततौ चैद्या भूपालाः ॥ ३९ ॥
क्रथस्य स्नषापुत्रस्य कुन्तिरभवत् ॥ ४० ॥
कुन्तेर्धृष्टिः धृष्टेर्निधृतिः निधृतेर्दशार्हस्ततश्च व्योमः तस्यापि जीमूतः ततश्च विकृतिः ततश्च भीभरथः तस्मान्नवरथः तस्यापि दशरथः ततश्च शकुनिः तत्तनयः करंभिः करंभेर्देवरातोऽभवत् ॥ ४१ ॥
तस्माद्देवक्षत्रः तस्यापि मधुः मधोः कुमारवंशः कुमारवंशादनुः अनोः पुरुमित्रः पृथिवीपतिरभवत् ॥ ४२ ॥
ततश्चांशुस्तस्माच्च सत्वतः ॥ ४३ ॥
अनंतरमिति ॥ अतिशुद्धेति । शुभग्रहषड्वर्गशुभयुक्तेक्षितश्च, लग्नं राश्युदयकालः, तदर्धं- होरा,
राशेत्र्यंशो द्रेष्काणः, नवमो भागो नवांशकः, अवयवशब्दाद्राशेर्द्वादशांशस्त्रिंशांशश्च प्रायः । अत्राहुः –
द्रेष्काणदोशनवभागसंज्ञास्त्रिशांशका द्वादशसंज्ञिताश्च । क्षेत्रं च यत्रस्य स तस्य वर्गो होरेति लग्नं भवनस्य
चार्धम् इति । लग्नाद्यवयववति काले उक्तेन कृतो यः पुत्रजन्मविषयस्यालापस्य गुणः आलापगुणः- वाक्यगुणः
तस्मात् । पुत्रजन्मलाभगुणादिति च पाठः ॥ ३३-४३ ॥
सत्वतादेते सात्वताः ॥ ४४ ॥
इत्येतां ज्यामघस्य संततिं सम्यक्छ्रद्धासमन्वितः श्रुत्वा पुमान्मैत्रेय स्वपापैः प्रमुच्यते ॥ ४५ ॥
सत्वतादिति ॥ एते सात्वता वक्ष्यमाणाः ॥ ४४, ४५ ॥
इति श्रीविष्णुमाहापुराणे चतुर्थांशे द्वादशोऽध्यायः १२