पुराणे विश्वासटिप्पन्यः

अथ चतुष्षष्टितमोऽध्यायः।
शौनक उवाच।

विश्वास-प्रस्तुतिः

एतान्धर्माञ्जगन्नाथः पाण्डुपुत्राय पृच्छते।
जगाद पुरुषव्याघ्र किमन्यच्छ्रोतुमिच्छसि ॥१॥

मूलम्

शतानीक उवाच।

विश्वास-प्रस्तुतिः

भगवन्वहतां भक्तिं देवदेवे जनार्दने।
यत्फलं कथितं तज्ज्ञैस्तन्मे विस्तरतो वद ॥२॥

मूलम्

शौनक उवाच।

विश्वास-प्रस्तुतिः

यत्फलं वहतां भक्तिमच्युते भवति प्रभो।
न तद्वर्णयितुं शक्यं हरिः सर्वेप्सितप्रदः ॥३॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

यादृक् सत्त्वं मनुष्याणां तादृगाराध्य केशवम्।
फलमिच्छन्ति तादृच्च लभ्यते तैर्नरेश्वर ॥४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

मुक्तिकामा नरा मुक्तिं स्वर्गं देवत्वमीप्सवः।
गन्धर्वयक्षसिद्धानां वृण्वन्त्यन्ये सलोकताम् ॥५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

वर्षेष्वभीप्सवो विष्णुं पातालेषु तथापरे।
भोगानभीप्सवो विष्णुं तोषयन्ति नराधिप ॥६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तथापरे नरैश्वर्यमारोग्यं गुणवद्भुवि।
प्रार्थयन्त्यच्युतं देवमाराध्य जगतो गतिम् ॥७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

धर्मोपदेशादचलां वहन्भक्तिं जनार्दने।
सशरीरो गतः स्वर्गं धर्मपुत्रो युधिष्ठिरः ॥८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तथैव जनकः कृष्णे विनिवेश्य स्वमानसम्।
अवाप परमां सिद्धिं वसुः प्रायात्त्रिपिष्टपम् ॥९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अन्ये च ये ये मुनयो ये ये च वसुधाधिपाः।
अवापुरतुलान्कामांस्ते ते सन्तोष्य केशवम् ॥१०॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अनाराध्य जगन्नाथं सर्वपापहरं हरिम्।
सद्गतिः केन सम्प्राप्ता भोगाश्चापि मनोरमाः ॥११॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

द्रौणिब्रह्मास्त्रनिर्दग्धस्तव राजन्पितामहः।
विष्णोः कार्यमनुष्यस्य दर्शनादुत्थितः पुनः ॥१२॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

नामसङ्कीर्तनाद्यस्य पापमन्यैरुपद्रवैः।
समं विनाशमायाति देवः कोऽभ्यधिकस्ततः ॥१३॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

राष्ट्रस्य शरणं राजा पितरौ बालकस्य च।
धर्मः समस्तमर्त्यानां सर्वस्य शरणं हरिः ॥१४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

मुक्तिहेतुमनाद्यन्तमजमक्षयमच्युतम्।
नमस्यन्सर्वलोकस्य नमस्यो जायते नरः ॥१५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

न हि तस्य गुणाः सर्वे सर्वैर्मुनिगणैरपि।
वक्तुं शक्या वियुक्तस्य सत्त्वाद्यैरखिलैर्गुणैः ॥१६॥

मूलम्

शतानीक उवाच।

विश्वास-प्रस्तुतिः

श्रुतं मया यथा पूर्वमार्यको मे युधिष्ठिरः।
सशरीरो गतः स्वर्गं जितमात्मीयकर्मभिः ॥१७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

यत्त्वेतद्भगवानाह स यथा पाण्डुपूर्वजः।
धर्मोपदेशाद्गोविन्दमाराधयत तद्वद ॥१८॥

मूलम्

शौनक उवाच।

विश्वास-प्रस्तुतिः

पुरा शासति धर्मज्ञे धर्मपुत्रे युधिष्ठिरे।
तस्यैव वैश्वदेवान्ते चण्डालोऽभ्यागमत्किल ॥१९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

समुपेत्य गृहं तस्य धर्मपुत्रस्य विस्मितः।
उवाच श्वपचो द्वाःस्थं प्रश्रयावनतस्थितः ॥२०॥

मूलम्

चण्डाल उवाच।

विश्वास-प्रस्तुतिः

कस्यैतद्भवनं दिव्यं मणिरत्नविभूषितम्।
शुद्धस्फटिकसोपानं मणिकाञ्चनतोरणम् ॥२१॥

मूलम्

प्रतीहार उवाच।

विश्वास-प्रस्तुतिः

अष्टाशीतिसहस्राणि ब्राह्मणानां दिने दिने।
युधिष्ठिरमृते भूपं भुञ्जते कस्य वेश्मनि ॥२२॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

कथमेतन्न जानीषे चन्द्रबिम्बमिवापरम्।
युधिष्ठिरस्य भवनं देवराजगृहोपमम् ॥२३॥

मूलम्

चण्डाल उवाच।

विश्वास-प्रस्तुतिः

अबलस्य बलं राजा बालस्य रुदितं बलम्।
बलं मूर्खस्य वै मौनं तस्करस्यानृतं बलम् ॥२४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

गच्छ जल्प स्वराजानं प्रतीहार वचो मम।
दुःखार्तः कार्यवान्राजंश्चण्डालो द्वारि तिष्ठति ॥२५॥

मूलम्

केनापि हेतुमात्रेण भवन्तं दुष्टमागतः।

विश्वास-प्रस्तुतिः

इत्युक्तो धर्मराजस्य प्रतीहारो यथोदितम्।
निवेदयामास तथा धर्मराजोऽब्रवीदिदम् ॥२६॥

मूलम्

युधिष्ठिर उवाच।

विश्वास-प्रस्तुतिः

किं रूपं कीदृशं शीलं कोऽस्यार्थः किं प्रयोजनम्।
ब्रूहि द्वाःस्थ यथावन्मे नरस्तिष्ठति कीदृशः ॥२७॥

मूलम्

प्रतीहार उवाच।

विश्वास-प्रस्तुतिः

काककोकिलकृष्णाङ्गो भग्ननासारुणेक्षणः।
यवमध्यः कृशग्रीवो वक्रपादो महाहनुः ॥२८॥

मूलम्

युधिष्ठिर उवाच।

विश्वास-प्रस्तुतिः

ब्रूहि गच्छ दुराचारं चण्डालं पापकर्मिणम्।
देवकार्यस्य वेलायां दुतस्त्वं प्रत्युपस्थितः ॥२९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

चण्डालपतितौ दृष्ट्वा नरः पश्येत भास्करम्।
स्नातस्त्वेतावथालोक्य सचैलस्नानमर्हति ॥३०॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

इत्याज्ञप्ते तथोक्तस्तु चण्डालस्तेन वै ततः।
प्रत्युवाच प्रतीहारमीषन्मन्युपरिप्लुतः ॥३१॥

मूलम्

चण्डाल उवाच।

विश्वास-प्रस्तुतिः

किं देवकार्येण नराधिपस्य कृत्वा हि मन्युं विषयस्थितानाम्।
तद्देवकार्यं स च यज्ञहोमो यदश्रुपाता न पतन्ति राष्ट्रे ॥३२॥

मूलम्

इदं वचनमव्यग्रं प्रतीहार त्वरा मम।
निवेदय स्वराजेन्द्रंयथेष्टं स करोतु वै।
इत्युक्तः सत्वरं गत्वा धर्मराजं तथा तथं।
कथयामास तत्सर्वं चाण्डालेन यदीरितम्।
सुशोभनमिदं वाक्यं न भवेदन्त्यजातिषु।
चिन्तयित्वा ततो राजा निर्जगाम युधिष्ठिरः।

विश्वास-प्रस्तुतिः

इत्येतद्वचनं श्रुत्वा निर्जगाम युधिष्ठिरः।
प्रत्युवाच च चण्डालमीषन्कोपसमन्वितः ॥३३॥

मूलम्

युधिष्ठिर उवाच।

विश्वास-प्रस्तुतिः

कुतस्ते भयमुत्पन्नं येन त्वं गृहमागतः।
आवाधाकारणं सर्वं यथावत्कथयस्व मे ॥३४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तदहं ते प्रतिज्ञाय चण्डकर्मकरक्षणम्।
अपास्य देवकार्यार्थं प्रविश्याम्यन्तरं पुनः ॥३५॥

मूलम्

चण्डाल उवाच।

विश्वास-प्रस्तुतिः

न भुञ्जते ब्राह्मणा मे सर्वाश्चोद्विजते जनः।
प्राणिहिंसा च नो वृत्तिर्देव पुष्णाति मेऽनृतम् ॥३६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अनेकजन्मसाहस्रीं प्राप्य संसारपद्धतिम्।
मानुष्ये कुत्सितां जातिमापन्नो मुषितोऽस्मि भोः ॥३७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

कर्मभूमिमिमां राजन्प्रार्थयन्ति दिवौकसः।
तां सम्प्राप्य वृथाजन्मा मुष्टोऽस्मि कुरुसत्तम ॥३८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

दुःखे दुःखाधिकान्पश्येत्सुखे पश्येत्सुखाधिकान्।
आत्मानं शोकहर्षाभ्यां शत्रुभ्यामिव नार्पयेत् ॥३९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सोऽहमिच्छामि विज्ञातुमतिदुष्कृतकर्मकृत्।
वक्तुमर्हसि धर्मज्ञ कः पापिष्ठतरो मया ॥४०॥

मूलम्

युधिष्ठिर उवाच।

विश्वास-प्रस्तुतिः

आनमुपरि श्रान्तं ब्राह्मणं गृहमागतम्।
अनर्चयित्वा यो भुङ्क्ते स पापिष्ठतरस्त्वया ॥४१॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

मातरं पितरं चैव विकलं नेत्रदुर्बलम्।
यो नाभ्युद्धरते पुत्रः स पापिष्ठतरस्त्वया ॥४२॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

गोधनस्य तृषार्तस्य जलार्थं परिधावतः।
विघ्नमाचरते यस्तु स पापिष्ठतरस्त्वया ॥४३॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

विवाहयित्वा यः कन्यां कुलजां शीलमण्डनाम्।
विना त्यजति दोषेण स पापिष्ठतरस्त्वया ॥४४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

आशाकारस्त्वदाता यो दातुश्च प्रतिषेधकः।
दत्तं च यः कीर्तयति स पापिष्ठतरस्त्वया ॥४५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

बहुभृत्यैर्दरिद्रैश्च धनं सन्तं द्विजोत्तमैः।
याचितो न प्रयच्छेद्यः स पापिष्ठतरस्त्वया ॥४६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ब्राह्मणः क्षत्रियो वापि वैश्यः शूद्रोऽपि वा नरः।
स्वधर्मं सन्त्यजेद्यस्तु स पापिष्ठतरस्त्वया ॥४७॥

मूलम्

चण्डाल उवाच।

विश्वास-प्रस्तुतिः

कृतार्थोऽहं गमिष्यामि यशोधर्ममवाप्नुहि।
तुष्टोऽस्म्यहं स्वया योन्या मत्तः प्रोक्तास्त्वयाधमाः ॥४८॥

मूलम्

युधिष्ठिर उवाच।

विश्वास-प्रस्तुतिः

देवतानामृषीणां च पितॄणां च कृतं मया।
साम्प्रतं देशकालोऽयं त्वमेवात्र भवातिथिः ॥४९॥

मूलम्

चण्डाल उवाच।

विश्वास-प्रस्तुतिः

चण्डालोऽहं महाराज पतितो लोकवर्जितः।
कथं निहीनो वर्णेभ्यो भोक्ष्यामि भवतो गृहे ॥५०॥

मूलम्

युधिष्ठिर उवाच।

विश्वास-प्रस्तुतिः

चण्डालो भव पापो वा शत्रुर्वा पितृघातकः।
देशकालाभ्युपेतं त्वां भरणीयं हि वेद्म्यहम् ॥५१॥

मूलम्

चण्डाल उवाच।

विश्वास-प्रस्तुतिः

दशसूनासमं चक्रं दशचक्रसमो ध्वजः।
दशध्वजसमा वेश्या दशवेश्यासमो नृपः ॥५२॥

मूलम्

दशसूनासमं चक्रं दशचक्रसमो ध्वजः।
दशध्वजसमा वेश्या दशवेश्यासमो नृपः ॥५२॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

दश सूनासहस्राणि कुरुते यो हि सौनिकः।
तेन तुल्यः स्मृतो राजा घोरस्तस्य प्रतिग्रहः ॥५३॥

मूलम्

युधिष्ठिर उवाच।

विश्वास-प्रस्तुतिः

नानागोत्रादिचरणा भुञ्जते ब्राह्मणा मम।
न ते वदन्ति वाग्दुष्टं यथैतत्कीर्तितं त्वया ॥५४॥

मूलम्

चण्डाल उवाच।

विश्वास-प्रस्तुतिः

लोभात्मानो न जानीयुर्ब्राह्मणा राजकिल्बिषम्।
वरं स्वमांसमत्तव्यं न तु राजप्रतिग्रहम् ॥५५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

राजकिल्बिषदग्धानां ब्राह्मणानां युधिष्ठिर।
छिन्नानामिव बीजानां पुनर्जन्म न विद्यते ॥५६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

राजप्रतिग्रहो घोरो मध्वास्वादो विषोपमः।
बुधेन प्रतिहर्तव्यः स्वमांसस्येव भक्षणम् ॥५७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अधीत्य चतुरो वेदान्सर्वशास्त्रार्थतत्त्ववित्।
नरेन्द्रभवने भुङ्क्त्वा विष्ठायां जायते कृमिः ॥५८॥

मूलम्

युधिष्ठिर उवाच।
निन्दसे सर्वराजानो न चात्मानं प्रशंससि।
धैर्यवानात्मनोऽनिन्द्यो नाश्वासार्थं च पृच्छसि।
विमुक्तक्रोधहर्शश्च कोऽप्यत्र प्रतिभासि नः।
अनिन्द्यो निन्द्यरूपेण महात्मा त्वं हि मे मतः।
को भवान्ब्रूहि सत्यं मे किमर्थमिह चागतः।

विश्वास-प्रस्तुतिः

भवानुपेन्द्रः! शक्रो वा शर्वो वा त्वं पिनाकधृक्।
अथवा निन्द्यरूपेण पिता नस्त्वमिहागतः ॥५९॥

मूलम्

धर्म उवाच।

विश्वास-प्रस्तुतिः

ज्ञातोऽस्मि पृथिवीपाल तुष्टश्च तव दर्शनात्।
नन्दन्तु भूमिभागास्ते येषु त्वं पृथिवीपतिः ॥६०॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

निर्जित्य परसैन्यानि क्षितिं धर्मेण पालय।
स्वल्पमप्यस्तु ते वेलां आ गोविन्दोज्झितं मनः ॥६१॥

मूलम्

युधिष्ठिर उवाच।

विश्वास-प्रस्तुतिः

किं मे राज्येन भोस्तात विषयैर्जीवितेन वा।
योऽहं सूनासहस्रैस्तु दशभिः परिवेष्टितः ॥६२॥

मूलम्

धर्म उवाच।

विश्वास-प्रस्तुतिः

मा विषादं नरश्रेष्ठ समुपैहि युधिष्ठिर।
यज्ञेश्वरं यज्ञमूर्तिं त्वं च विष्णुं समाश्रितः ॥६३॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

येषां न विषये विप्रा यज्ञैर्यज्ञपतिं हरिम्।
यजन्ति भूभुजस्तेषामेतत्सूनोदितं फलम् ॥६४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

येषां पाषण्डसङ्कीर्णं न राष्ट्रं ब्राह्मणोत्कटम्।
ते तु सूनासहस्राणां दशानां भागिनो नृपाः ॥६५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

येषां न यज्ञपुरुषः कारणं पुरुषोत्तमः।
ते तु पापसमाचाराः सूनापापौघभागिनः ॥६६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्वं तु मत्प्रभवस्तात विष्णुभक्तस्तथैव च।
इष्टिर्वैश्वानरी पापमुपहंस्यति तेऽखिलम् ॥६७॥

मूलम्

अवश्यं विषये कश्चिद्ब्राह्मणः संश्रितव्रतः।

विश्वास-प्रस्तुतिः

इष्टिं वैश्वानरीं कप्तां निर्वपेदब्दपर्यये।
तस्य षड्भागमात्रेण त्वं पापं निर्दहिष्यसि ॥६८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

स त्वं वरय भद्रंते वरं यन्मनसेच्छसि।
सम्यक् श्रद्धासमाचारादहमाराधितस्त्वया ॥६९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथ पातकभीतस्त्वं सर्वभावेन भारत।
विमुक्तान्यसमारम्भो नारायणपरो भव ॥७०॥

मूलम्

अथ पातकभीतस्त्वं सर्वभावेन भारत।
विमुक्तान्यसमारम्भो नारायणपरो भव ॥७०॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

परः पराणामाद्योऽसौ ज्ञेयो ध्येयो जनार्दनः।
तदर्थमपि कर्माणि कुर्वन्पापं व्यपोहति ॥७१॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

लोभादिव्याप्तहृदयो यत्पापं कुरुते नरः।
विलयं याति तत्सर्वमच्युते हृदये स्थिते ॥७२॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

शमायालं जलं वह्नेस्तमसो भास्करादयः।
क्षान्तिः कलेरघौघस्य नामसङ्कीर्तनं हरेः ॥७३॥

मूलम्

युधिष्ठिर उवाच।

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रसन्नो यदि मे तात वरार्हो यदि चाप्यहम्।
वरं तदेकमेवैतं प्राप्तुमिच्छाम्यहं पितः ॥७४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

जाग्रत्स्वप्नसुषुप्तेषु योगस्थस्य सदा मम।
या काचिन्मनसो वृत्तिः सा भवत्वच्युताश्रया ॥७५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

या या जायेत मे बुद्धिर्यावज्जीवाम्यहं पितः।
सा सा छिनत्तु सन्देहान्कृष्णाप्तौ परिपन्थिनः ॥७६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

यथा गोविन्दमाराध्य सशरीरः सुरालयम्।
प्राप्नुयामिति मे तात प्रयच्छ प्रवरं वरम् ॥७७॥

मूलम्

धर्म उवाच।

विश्वास-प्रस्तुतिः

एवमेतदशेषं ते मत्प्रसादाद्भविष्यति।
नास्ति गोविन्दभक्तानां वाञ्छितं भुवि दुर्लभम् ॥७८॥

मूलम्

शौनक उवाच।

विश्वास-प्रस्तुतिः

इति धर्मोपदेशेन सर्वदेववरं हरिम्।
आराध्य पाण्डवो यातः सशरीरः सुरालयम् ॥७९॥

मूलम्

इति विष्णुधर्मेषु चण्डालयुधिष्ठिरसंवादः।