००३

राज्यस्थस्तु महीपालः प्रणिपत्य पुरोहितम्।
वसिष्ठं परिपप्रच्छ विष्णोराराधनं प्रति ॥१॥

राज्यस्थस्तु महीपालः प्रणिपत्य पुरोहितम्।
वसिष्ठं परिपप्रच्छ विष्णोराराधनं प्रति ॥१॥

देवदेवेन भगवन्नादिष्टोऽसि महात्मना।
क्रियायोगाश्रितं सर्वं व्याख्यास्यति भवान्किल ॥२॥

देवदेवेन भगवन्नादिष्टोऽसि महात्मना।
क्रियायोगाश्रितं सर्वं व्याख्यास्यति भवान्किल ॥२॥

स त्वां पृच्छाम्यहं सर्वं क्रियायोगेन केशवम्।
सन्तोषयितुमीशानं यथा शक्ष्यामि तद्वद ॥३॥

स त्वां पृच्छाम्यहं सर्वं क्रियायोगेन केशवम्।
सन्तोषयितुमीशानं यथा शक्ष्यामि तद्वद ॥३॥

देवप्रसादादखिला ममापि स्मृतिरागता।
ज्ञानमेतदशेषं ते कथयामि निबोध तत् ॥४॥

देवप्रसादादखिला ममापि स्मृतिरागता।
ज्ञानमेतदशेषं ते कथयामि निबोध तत् ॥४॥

नारायणे महाप्रज्ञः सर्वलोकपरायणे।
स पप्रच्छ भृगुश्रेष्ठं शुक्रमात्मपुरोहितम् ॥५॥

नारायणे महाप्रज्ञः सर्वलोकपरायणे।
स पप्रच्छ भृगुश्रेष्ठं शुक्रमात्मपुरोहितम् ॥५॥

भगवन्नृसिंहरूपस्य विष्णोस्तातं जिघांसतः।
दृष्टं देहे मया सर्वं त्रैलोक्यं भूर्भुवादिकम् ॥६॥

भगवन्नृसिंहरूपस्य विष्णोस्तातं जिघांसतः।
दृष्टं देहे मया सर्वं त्रैलोक्यं भूर्भुवादिकम् ॥६॥

ब्रह्मा प्रजापतिश्चेन्द्रोरुद्रैः पशुपतिः सह।
वसवोऽष्टौ तथादित्या द्वादशाहःक्षपा मही ॥७॥

ब्रह्मा प्रजापतिश्चेन्द्रोरुद्रैः पशुपतिः सह।
वसवोऽष्टौ तथादित्या द्वादशाहःक्षपा मही ॥७॥

दिशो नभस्तारकौघं नक्षत्रग्रहसङ्कुलम्।
अश्विनौ मरुतः साध्या विश्वेदेवास्तथ र्षयः ॥८॥

दिशो नभस्तारकौघं नक्षत्रग्रहसङ्कुलम्।
अश्विनौ मरुतः साध्या विश्वेदेवास्तथ र्षयः ॥८॥

समुद्राः सप्त ऋतवः कान्ताराणि वनानि च।
नगरग्रामतरुभिः समावेतं च भूतलम् ॥९॥

समुद्राः सप्त ऋतवः कान्ताराणि वनानि च।
नगरग्रामतरुभिः समावेतं च भूतलम् ॥९॥

एतच्चान्यच्च यत्किञ्चिद्देवर्षिपितृमानवम्।
सतिर्यगूर्ध्वपातालं तस्य दृष्टं तनौ मया ॥१०॥

एतच्चान्यच्च यत्किञ्चिद्देवर्षिपितृमानवम्।
सतिर्यगूर्ध्वपातालं तस्य दृष्टं तनौ मया ॥१०॥

सोऽहं तमजरं देवं दुष्टदैत्यनिवर्हणम्।
आराधयितुमिच्छामि भगवंस्त्वदनुज्ञया ॥११॥

सोऽहं तमजरं देवं दुष्टदैत्यनिवर्हणम्।
आराधयितुमिच्छामि भगवंस्त्वदनुज्ञया ॥११॥

अनुग्राह्योऽस्मि यदि ते ममायं भक्तिमानिति।
तन्ममोपदिशाद्य त्वं महदाराधनं हरेः ॥१२॥

अनुग्राह्योऽस्मि यदि ते ममायं भक्तिमानिति।
तन्ममोपदिशाद्य त्वं महदाराधनं हरेः ॥१२॥

अनुग्राह्योऽसि देवस्य नूनमव्यक्तजन्मनः।
आराधनाय दैत्येन्द्रयत्ते तत्प्रवणं मनः ॥१३॥

अनुग्राह्योऽसि देवस्य नूनमव्यक्तजन्मनः।
आराधनाय दैत्येन्द्रयत्ते तत्प्रवणं मनः ॥१३॥

यदि देवपतिं विष्णुमाराधयितुमिच्छसि।
भगवन्तमनाद्यन्तं भव भागवतोऽसुर ॥१४॥

यदि देवपतिं विष्णुमाराधयितुमिच्छसि।
भगवन्तमनाद्यन्तं भव भागवतोऽसुर ॥१४॥

न ह्यभागवतैर्विष्णुर्ज्ञातुं स्तोतुं च तत्त्वतः।
द्रष्टुं वा शक्यते मर्त्यैः प्रवेष्टुं कुत एव हि ॥१५॥

न ह्यभागवतैर्विष्णुर्ज्ञातुं स्तोतुं च तत्त्वतः।
द्रष्टुं वा शक्यते मर्त्यैः प्रवेष्टुं कुत एव हि ॥१५॥

जन्मभिर्बहुभिः पूता नरास्तद्गतचेतसः।
भवन्ति वै भागवतास्ते विष्णुं प्रविशन्ति च ॥१६॥

जन्मभिर्बहुभिः पूता नरास्तद्गतचेतसः।
भवन्ति वै भागवतास्ते विष्णुं प्रविशन्ति च ॥१६॥

अनेकजन्मसंसारचिते पापसमुच्चये।
नाक्षीणे जायते पुंसां गोविन्दाभिमुखी मतिः ॥१७॥

अनेकजन्मसंसारचिते पापसमुच्चये।
नाक्षीणे जायते पुंसां गोविन्दाभिमुखी मतिः ॥१७॥

प्रद्वेषं याति गोविन्दे द्विजान्वेदांश्च निन्दति।
यो नरस्तं विजानीयादसुरांशसमुद्भवम् ॥१८॥

प्रद्वेषं याति गोविन्दे द्विजान्वेदांश्च निन्दति।
यो नरस्तं विजानीयादसुरांशसमुद्भवम् ॥१८॥

पाषण्डेषु रतिः पुंसां हेतुवादानुकूलता।
जायते विष्णुमायाम्भःपतितानां दुरात्मनाम् ॥१९॥

पाषण्डेषु रतिः पुंसां हेतुवादानुकूलता।
जायते विष्णुमायाम्भःपतितानां दुरात्मनाम् ॥१९॥

यदा पापक्षयः पुंसां तदा वेदद्विजातिषु।
विष्णौ च यज्ञपुरुषे श्रद्धा भवति ते यथा ॥२०॥

यदा पापक्षयः पुंसां तदा वेदद्विजातिषु।
विष्णौ च यज्ञपुरुषे श्रद्धा भवति ते यथा ॥२०॥

यदा स्वल्पावशेषस्तु नराणां पापसञ्चयः।
भवन्ति ते भागवतास्तदा दैत्यपते नराः ॥२१॥

यदा स्वल्पावशेषस्तु नराणां पापसञ्चयः।
भवन्ति ते भागवतास्तदा दैत्यपते नराः ॥२१॥

भ्राम्यतामत्र संसारे नराणां कर्मदुर्गमे।
हस्तावलम्बदो ह्येको भक्तिप्रीतो जनार्दनः ॥२२॥

भ्राम्यतामत्र संसारे नराणां कर्मदुर्गमे।
हस्तावलम्बदो ह्येको भक्तिप्रीतो जनार्दनः ॥२२॥

स त्वं भागवतो भूत्वा सर्वपापहरं हरिम्।
आराधय परं भक्त्या प्रीतिमेष्यति केशवः ॥२३॥

स त्वं भागवतो भूत्वा सर्वपापहरं हरिम्।
आराधय परं भक्त्या प्रीतिमेष्यति केशवः ॥२३॥

किंलक्षणा भागवता भवन्ति पुरुषा गुरो।
यच्च भागवतैः कार्यं तन्मे कथय भार्गव ॥२४॥

किंलक्षणा भागवता भवन्ति पुरुषा गुरो।
यच्च भागवतैः कार्यं तन्मे कथय भार्गव ॥२४॥

कर्मणा मनसा वाचा प्राणिनां यो न हिंसकः।
भावभक्तश्च गोविन्दे दैत्य भागवतो हि सः ॥२५॥

कर्मणा मनसा वाचा प्राणिनां यो न हिंसकः।
भावभक्तश्च गोविन्दे दैत्य भागवतो हि सः ॥२५॥

यो ब्राह्मणांश्च वेदांश्च नित्यमेन्वानुमंस्यति।
न च द्रोग्धा परं वादे दैत्य भागवतो हि सः ॥२६॥

यो ब्राह्मणांश्च वेदांश्च नित्यमेन्वानुमंस्यति।
न च द्रोग्धा परं वादे दैत्य भागवतो हि सः ॥२६॥

सर्वान्देवान्हरिं वेत्ति सर्वलोकांश्च केशवम्।
तेभ्यश्च नान्यमात्मानं दैत्य भागवतो हि सः ॥२७॥

सर्वान्देवान्हरिं वेत्ति सर्वलोकांश्च केशवम्।
तेभ्यश्च नान्यमात्मानं दैत्य भागवतो हि सः ॥२७॥

देवं मनुष्यमन्यं वा पशुपक्षिपिपीलिकान्।
तरुपाषाणकष्ठादि भूम्यम्भोगगनं दिशः ॥२८॥

देवं मनुष्यमन्यं वा पशुपक्षिपिपीलिकान्।
तरुपाषाणकष्ठादि भूम्यम्भोगगनं दिशः ॥२८॥

आत्मानं वापि देवेशान्नातिरिक्तं जनार्दनात्।
यो भजेत विजानीष्व तं वै भागवतं नरम् ॥२९॥

आत्मानं वापि देवेशान्नातिरिक्तं जनार्दनात्।
यो भजेत विजानीष्व तं वै भागवतं नरम् ॥२९॥

सर्वं भगवतो भावो यद्भूतं भवसंस्थितम्।
इति यो वै विजानाति स तु भागवतो नरः ॥३०॥

सर्वं भगवतो भावो यद्भूतं भवसंस्थितम्।
इति यो वै विजानाति स तु भागवतो नरः ॥३०॥

भवभीतिं हरत्येष भक्तिभावेन भावितः।
भगवानिति भावो यः स तु भागवतो नरः ॥३१॥

भवभीतिं हरत्येष भक्तिभावेन भावितः।
भगवानिति भावो यः स तु भागवतो नरः ॥३१॥

भावं न कुरुते यस्तु सर्वभूतेषु पापकम्।
कर्मणा मनसा वाचा स तु भागवतो नरः ॥३२॥

भावं न कुरुते यस्तु सर्वभूतेषु पापकम्।
कर्मणा मनसा वाचा स तु भागवतो नरः ॥३२॥

बाह्यार्थनिरपेक्षो यो भक्तो भगवतः क्रियाम्।
भावेन निष्पादयति ज्ञेयो भागवतस्तु सः ॥३३॥

बाह्यार्थनिरपेक्षो यो भक्तो भगवतः क्रियाम्।
भावेन निष्पादयति ज्ञेयो भागवतस्तु सः ॥३३॥

नारयो यस्य न स्निग्धा न चोदासी न वृत्तयः।
पश्यतः सर्वमेवेदं विष्णुं भागवतो हि सः ॥३४॥

नारयो यस्य न स्निग्धा न चोदासी न वृत्तयः।
पश्यतः सर्वमेवेदं विष्णुं भागवतो हि सः ॥३४॥

सुतप्तेनेह तपसा यज्ञैर्वा बहुदक्षिणैः।
तां गतिं न नरा यान्ति यां वै भागवता गताः ॥३५॥

सुतप्तेनेह तपसा यज्ञैर्वा बहुदक्षिणैः।
तां गतिं न नरा यान्ति यां वै भागवता गताः ॥३५॥

योगच्युतैर्भागवतैर्देवराजः शतक्रतुः।
अर्वाङ्निरीक्ष्यते यज्ञी किमु ये योगपारगाः ॥३६॥

योगच्युतैर्भागवतैर्देवराजः शतक्रतुः।
अर्वाङ्निरीक्ष्यते यज्ञी किमु ये योगपारगाः ॥३६॥

यज्ञनिष्पत्तये वेदा यज्ञो यज्ञपतेः कृते।
तत्तोषणाय भावेन तस्माद्भागवतो भव ॥३७॥

यज्ञनिष्पत्तये वेदा यज्ञो यज्ञपतेः कृते।
तत्तोषणाय भावेन तस्माद्भागवतो भव ॥३७॥

येन सर्वात्मना विष्णौ भक्त्या भावो निवेशितः।
दैत्येश्वर कृतार्थत्वाच्छ्लाघ्यो भागवतो हि सः ॥३८॥

येन सर्वात्मना विष्णौ भक्त्या भावो निवेशितः।
दैत्येश्वर कृतार्थत्वाच्छ्लाघ्यो भागवतो हि सः ॥३८॥

अपि नः स कुले धन्यो जायते कुलपावनः।
भगवान्भक्तिभावेन येन विष्णुरुपासितः ॥३९॥

अपि नः स कुले धन्यो जायते कुलपावनः।
भगवान्भक्तिभावेन येन विष्णुरुपासितः ॥३९॥

यः कारयति देवार्चां हृदयालम्बनं हरेः।
स नरो विष्णुसालोक्यमुपैति धूतकल्मषः ॥४०॥

यः कारयति देवार्चां हृदयालम्बनं हरेः।
स नरो विष्णुसालोक्यमुपैति धूतकल्मषः ॥४०॥

यश्च देवालयं भक्त्या विष्णोः कारयति स्वयम्।
स सप्तपुरुषांल्लोकान्विष्णोर्नयति मानवः ॥४१॥

यश्च देवालयं भक्त्या विष्णोः कारयति स्वयम्।
स सप्तपुरुषांल्लोकान्विष्णोर्नयति मानवः ॥४१॥

यावन्त्यब्दानि देवार्चा हरेस्तिष्ठति मन्दिरे।
तावद्वर्षसहस्राणि विष्णुलोके स मोदते ॥४२॥

यावन्त्यब्दानि देवार्चा हरेस्तिष्ठति मन्दिरे।
तावद्वर्षसहस्राणि विष्णुलोके स मोदते ॥४२॥

देवार्चा लक्षणोपेता तद्गृहं सततं दिवि।
निष्कामं च मनो यस्य स यात्यक्षरसात्म्यताम् ॥४३॥

देवार्चा लक्षणोपेता तद्गृहं सततं दिवि।
निष्कामं च मनो यस्य स यात्यक्षरसात्म्यताम् ॥४३॥

पुष्पाण्यतिसुगन्धीनि मनोज्ञानि च यः पुमान्।
प्रयच्छति हृषीकेशे तद्भावगतमानसः ॥४४॥

पुष्पाण्यतिसुगन्धीनि मनोज्ञानि च यः पुमान्।
प्रयच्छति हृषीकेशे तद्भावगतमानसः ॥४४॥

धूपांश्च विविधांस्तांस्तान्गन्धाढ्यं चानुलेपनम्।
दीपावल्युपहारांश्च यच्चाभीष्टमथात्मनः ॥४५॥

धूपांश्च विविधांस्तांस्तान्गन्धाढ्यं चानुलेपनम्।
दीपावल्युपहारांश्च यच्चाभीष्टमथात्मनः ॥४५॥

नरः सोऽनुदिनं यज्ञं करोत्याराधनं हरेः।
यज्ञेशो भगवान्विष्णुर्मखैरपि हि तोष्यते ॥४६॥

नरः सोऽनुदिनं यज्ञं करोत्याराधनं हरेः।
यज्ञेशो भगवान्विष्णुर्मखैरपि हि तोष्यते ॥४६॥

बहूपकरणा यज्ञा नानासम्भारविस्तराः।
प्राप्यन्ते ते धनयुतैर्मनुष्यैर्नाल्पसञ्चयैः ॥४७॥

बहूपकरणा यज्ञा नानासम्भारविस्तराः।
प्राप्यन्ते ते धनयुतैर्मनुष्यैर्नाल्पसञ्चयैः ॥४७॥

भक्त्या च पुरुषैः पूजा कृता दूर्वाङ्कुरैरपि।
हरेर्ददाति हि फलं सर्वयज्ञैः सुदुर्लभम् ॥४८॥

भक्त्या च पुरुषैः पूजा कृता दूर्वाङ्कुरैरपि।
हरेर्ददाति हि फलं सर्वयज्ञैः सुदुर्लभम् ॥४८॥

यानि पुष्पाणि हृद्यानि धूपगन्धानुलेपनम्।
दयितं भूषणं यच्च ये च कौशेयवाससी ॥४९॥

यानि पुष्पाणि हृद्यानि धूपगन्धानुलेपनम्।
दयितं भूषणं यच्च ये च कौशेयवाससी ॥४९॥

यानि चाभ्यवहाराणि भक्ष्याणि च फलानि च।
प्रयच्छ तानि गोविन्दे भवेथाश्चैव तन्मनाः ॥५०॥

यानि चाभ्यवहाराणि भक्ष्याणि च फलानि च।
प्रयच्छ तानि गोविन्दे भवेथाश्चैव तन्मनाः ॥५०॥

आद्यन्तं यज्ञपुरुषं यथाशक्त्या प्रसादय।
आराध्य याति तं देवं तस्मिन्नेव नरो लयम् ॥५१॥

आद्यन्तं यज्ञपुरुषं यथाशक्त्या प्रसादय।
आराध्य याति तं देवं तस्मिन्नेव नरो लयम् ॥५१॥

पुण्यैस्तीर्थोदकैर्गन्धैर्मधुना सर्पिषा तथा।
क्षीरेण स्नापयेदीशमच्युतं जगतः पतिम् ॥५२॥

पुण्यैस्तीर्थोदकैर्गन्धैर्मधुना सर्पिषा तथा।
क्षीरेण स्नापयेदीशमच्युतं जगतः पतिम् ॥५२॥

दधिक्षीरह्रदान्पुण्यांस्ततो लोकान्मधुच्युतः।
प्रयास्यस्यसुरश्रेष्ठ निर्वृतिं चापि शाश्वतीम् ॥५३॥

दधिक्षीरह्रदान्पुण्यांस्ततो लोकान्मधुच्युतः।
प्रयास्यस्यसुरश्रेष्ठ निर्वृतिं चापि शाश्वतीम् ॥५३॥

स्तोत्रैर्गीतैस्तथा वाद्यैर्ब्राह्मणानां च तर्पणैः।
मनसश्चैकतायोगादाराधय जनार्दनम् ॥५४॥

स्तोत्रैर्गीतैस्तथा वाद्यैर्ब्राह्मणानां च तर्पणैः।
मनसश्चैकतायोगादाराधय जनार्दनम् ॥५४॥

आराध्य तं विदेहानां पुरुषाः सप्तसप्ततिः।
हैहयाः पञ्चपञ्चाशदमृतत्वमुपागताः ॥५५॥

आराध्य तं विदेहानां पुरुषाः सप्तसप्ततिः।
हैहयाः पञ्चपञ्चाशदमृतत्वमुपागताः ॥५५॥

स त्वमेभिः प्रकारैस्तमुपवासैश्च केशवम्।
तोषयाद्यो हि तुष्टोऽसौ विष्णुर्द्वन्द्वप्रशान्तिदः ॥५६॥

स त्वमेभिः प्रकारैस्तमुपवासैश्च केशवम्।
तोषयाद्यो हि तुष्टोऽसौ विष्णुर्द्वन्द्वप्रशान्तिदः ॥५६॥