०२१

ब्रह्मणो वचनं श्रुत्वा हरिशर्मा द्विजोत्तमः
भूयोऽपि तं नमस्कृत्य भक्त्या प्राहेति जैमिने ॥ १ ॥

ब्रह्मणो वचनं श्रुत्वा हरिशर्मा द्विजोत्तमः
भूयोऽपि तं नमस्कृत्य भक्त्या प्राहेति जैमिने ॥ १ ॥

हरिशर्मोवाच-
प्रोक्तानि यानि दानानि सुखहूनि त्वया प्रभो
कस्मै देयानि दानानि तन्मे गदितुमर्हसि ॥ २ ॥

हरिशर्मोवाच-
प्रोक्तानि यानि दानानि सुखहूनि त्वया प्रभो
कस्मै देयानि दानानि तन्मे गदितुमर्हसि ॥ २ ॥

ब्रह्मोवाच-
सर्वेषामेव वर्णानां ब्राह्मणः परमो गुरुः
तस्मै देयानि दानानि भक्तिश्रद्धासमन्वितैः ॥ ३ ॥

ब्रह्मोवाच-
सर्वेषामेव वर्णानां ब्राह्मणः परमो गुरुः
तस्मै देयानि दानानि भक्तिश्रद्धासमन्वितैः ॥ ३ ॥

सर्वदेवाश्रयो विप्रः प्रत्यक्षस्त्रिदशो भुवि
स तारयति दातारं दुस्तरे विश्वसागरे ॥ ४ ॥

सर्वदेवाश्रयो विप्रः प्रत्यक्षस्त्रिदशो भुवि
स तारयति दातारं दुस्तरे विश्वसागरे ॥ ४ ॥

ब्राह्मण उवाच-
सर्ववर्णगुरुर्विप्रस्त्वया प्रोक्तः सुरोत्तम
तेषां मध्ये तु कः श्रेष्ठः कस्मै दानं प्रदीयते ॥ ५ ॥

ब्राह्मण उवाच-
सर्ववर्णगुरुर्विप्रस्त्वया प्रोक्तः सुरोत्तम
तेषां मध्ये तु कः श्रेष्ठः कस्मै दानं प्रदीयते ॥ ५ ॥

ब्रह्मोवाच-
सर्वेऽपि ब्राह्मणाः श्रेष्ठाः पूजनीयाः सदैव हि
स्तेयादिदोषतप्ता ये ब्राह्मणा ब्राह्मणोत्तम ॥ ६ ॥

ब्रह्मोवाच-
सर्वेऽपि ब्राह्मणाः श्रेष्ठाः पूजनीयाः सदैव हि
स्तेयादिदोषतप्ता ये ब्राह्मणा ब्राह्मणोत्तम ॥ ६ ॥

अस्माकं द्वेषिणस्ते च परेभ्यो न कदाचन
अनाचारा द्विजाः पूज्या न च शूद्रा जितेन्द्रियाः
अभक्ष्यभक्षका गावो लोकानां मातरः स्मृताः ॥ ७ ॥

अस्माकं द्वेषिणस्ते च परेभ्यो न कदाचन
अनाचारा द्विजाः पूज्या न च शूद्रा जितेन्द्रियाः
अभक्ष्यभक्षका गावो लोकानां मातरः स्मृताः ॥ ७ ॥

माहात्म्यं भूमिदेवानां विशेषादुच्यते मया
तव स्नेहाद्द्विजश्रेष्ठ निशामय समाहितः ॥ ८ ॥

माहात्म्यं भूमिदेवानां विशेषादुच्यते मया
तव स्नेहाद्द्विजश्रेष्ठ निशामय समाहितः ॥ ८ ॥

क्षत्त्रियाणां च वैश्यानां शूद्राणां गुरवो द्विजाः
अन्योन्यं गुरवो विप्राः पूजनीयाश्च भूसुराः ॥ ९ ॥

क्षत्त्रियाणां च वैश्यानां शूद्राणां गुरवो द्विजाः
अन्योन्यं गुरवो विप्राः पूजनीयाश्च भूसुराः ॥ ९ ॥

ब्राह्मणं पूजयेद्यस्तु विष्णुबुद्ध्या नरोत्तम
आयुः पुत्रश्च कीर्तिश्च सम्पत्तिस्तस्य वर्द्धते ॥ १० ॥

ब्राह्मणं पूजयेद्यस्तु विष्णुबुद्ध्या नरोत्तम
आयुः पुत्रश्च कीर्तिश्च सम्पत्तिस्तस्य वर्द्धते ॥ १० ॥

सञ्चिनोति द्विजं यस्तु मूढधीर्मानवो भुवि
सुदर्शनेन तच्छीर्षं हन्तुमिच्छति केशवः ॥ ११ ॥

सञ्चिनोति द्विजं यस्तु मूढधीर्मानवो भुवि
सुदर्शनेन तच्छीर्षं हन्तुमिच्छति केशवः ॥ ११ ॥

पुष्पहस्तं पयोहस्तं देवहस्तं च जैमिने
न नमेद्ब्राह्मणं प्राज्ञस्तैलाभ्यङ्गितविग्रहम् ॥ १२ ॥

पुष्पहस्तं पयोहस्तं देवहस्तं च जैमिने
न नमेद्ब्राह्मणं प्राज्ञस्तैलाभ्यङ्गितविग्रहम् ॥ १२ ॥

जलस्थं देववेश्मस्थं ध्यानमज्जितचेतसम्
देवपूजां प्रकुर्वन्तं न नमेद्ब्राह्मणं बुधः ॥ १३ ॥

जलस्थं देववेश्मस्थं ध्यानमज्जितचेतसम्
देवपूजां प्रकुर्वन्तं न नमेद्ब्राह्मणं बुधः ॥ १३ ॥

बहिष्क्रियां प्रकुर्वन्तं भुञ्जानं च द्विजोत्तम
तथा सामानि गायन्तं न नमेद्ब्राह्मणं बुधः ॥ १४ ॥

बहिष्क्रियां प्रकुर्वन्तं भुञ्जानं च द्विजोत्तम
तथा सामानि गायन्तं न नमेद्ब्राह्मणं बुधः ॥ १४ ॥

ब्राह्मणा यत्र तिष्ठन्ति बहबो द्विजसत्तम
प्रत्येकं तु नमस्कारस्तत्र कार्यो न धीमता ॥ १५ ॥

ब्राह्मणा यत्र तिष्ठन्ति बहबो द्विजसत्तम
प्रत्येकं तु नमस्कारस्तत्र कार्यो न धीमता ॥ १५ ॥

कृताभिवादनं विप्रं भक्त्या यो नाभिवादयेत्
स चाण्डालसमो ज्ञेयो नाभिवाद्यः कदाचन ॥ १६ ॥

कृताभिवादनं विप्रं भक्त्या यो नाभिवादयेत्
स चाण्डालसमो ज्ञेयो नाभिवाद्यः कदाचन ॥ १६ ॥

कृतप्रणामन्तनयन्नमेताम्पितरौनच
कृतप्रणामाः सर्वेऽपि नमस्कार्या द्विजैर्द्विजाः ॥ १७ ॥

कृतप्रणामन्तनयन्नमेताम्पितरौनच
कृतप्रणामाः सर्वेऽपि नमस्कार्या द्विजैर्द्विजाः ॥ १७ ॥

कृतदोषान्द्विजान्गाश्च न द्विषन्ति विचक्षणाः
द्विषन्ति वापि मोहेन तेषां रुष्टः सदा हरिः ॥ १८ ॥

कृतदोषान्द्विजान्गाश्च न द्विषन्ति विचक्षणाः
द्विषन्ति वापि मोहेन तेषां रुष्टः सदा हरिः ॥ १८ ॥

याचकान्ब्राह्मणान्यस्तु कोपदृष्ट्या प्रपश्यति
सूचीप्ररोपणं तस्य नेत्रयोः कुरुते यमः ॥ १९ ॥

याचकान्ब्राह्मणान्यस्तु कोपदृष्ट्या प्रपश्यति
सूचीप्ररोपणं तस्य नेत्रयोः कुरुते यमः ॥ १९ ॥

विप्रनिर्भर्त्सनं मूढा येन वक्त्रेण कुर्वते
तस्मिन्वक्त्रे यमस्तप्तं लोहदण्डं ददाति वै ॥ २० ॥

विप्रनिर्भर्त्सनं मूढा येन वक्त्रेण कुर्वते
तस्मिन्वक्त्रे यमस्तप्तं लोहदण्डं ददाति वै ॥ २० ॥

ब्राह्मणो यद्गृहं भुङ्क्ते तद्गृहे केशवः स्वयम्
देवताः सकला ये च पितरश्च सुरर्षयः ॥ २१ ॥

ब्राह्मणो यद्गृहं भुङ्क्ते तद्गृहे केशवः स्वयम्
देवताः सकला ये च पितरश्च सुरर्षयः ॥ २१ ॥

विप्रपादोदकं यस्तु कणमात्रं वहेद्बुधः
देहस्थं पातकं तस्य सर्वमेवाशु नश्यति ॥ २२ ॥

विप्रपादोदकं यस्तु कणमात्रं वहेद्बुधः
देहस्थं पातकं तस्य सर्वमेवाशु नश्यति ॥ २२ ॥

कोटिब्रह्माण्डमध्येषु सन्ति तीर्थानि यानि वै
तीर्थानि तानि सर्वाणि विप्रपादे तु दक्षिणे ॥ २३ ॥

कोटिब्रह्माण्डमध्येषु सन्ति तीर्थानि यानि वै
तीर्थानि तानि सर्वाणि विप्रपादे तु दक्षिणे ॥ २३ ॥

विप्रपादोदकैर्नित्यं सिक्तं स्याद्यस्य मस्तकम्
स स्नातः सर्वतीर्थेषु सर्वयज्ञेषु दीक्षितः ॥ २४ ॥

विप्रपादोदकैर्नित्यं सिक्तं स्याद्यस्य मस्तकम्
स स्नातः सर्वतीर्थेषु सर्वयज्ञेषु दीक्षितः ॥ २४ ॥

सर्वपापानि घोराणि ब्रह्महत्यादिकानि च
सद्यस्तस्य विनश्यन्ति विप्रपादाम्बुधारणात् ॥ २५ ॥

सर्वपापानि घोराणि ब्रह्महत्यादिकानि च
सद्यस्तस्य विनश्यन्ति विप्रपादाम्बुधारणात् ॥ २५ ॥

क्षयाद्या व्याधयः सर्वाः परमक्लेशदायिकाः
गच्छन्ति विलयं सद्यो विप्रपादाम्बुधारणात् ॥ २६ ॥

क्षयाद्या व्याधयः सर्वाः परमक्लेशदायिकाः
गच्छन्ति विलयं सद्यो विप्रपादाम्बुधारणात् ॥ २६ ॥

पित्रर्थं यानि तोयानि दीयन्ते विप्रपादयोः
तैस्तृप्ताः पितरः स्वर्गे तिष्ठन्त्याचन्द्रतारकम् ॥ २७ ॥

पित्रर्थं यानि तोयानि दीयन्ते विप्रपादयोः
तैस्तृप्ताः पितरः स्वर्गे तिष्ठन्त्याचन्द्रतारकम् ॥ २७ ॥

प्रक्षाल्य विप्रचरणौ दूर्वाभिर्योऽर्चयेद्बुधः
तेनार्चितो जगत्स्वामी विष्णुः सर्वसुरोत्तमः ॥ २८ ॥

प्रक्षाल्य विप्रचरणौ दूर्वाभिर्योऽर्चयेद्बुधः
तेनार्चितो जगत्स्वामी विष्णुः सर्वसुरोत्तमः ॥ २८ ॥

विप्राणां पादनिर्माल्यं यो मर्त्यः शिरसा वहेत्
सत्यं सत्यमहं वच्मि तस्य मुक्तिर्हि शाश्वती ॥ २९ ॥

विप्राणां पादनिर्माल्यं यो मर्त्यः शिरसा वहेत्
सत्यं सत्यमहं वच्मि तस्य मुक्तिर्हि शाश्वती ॥ २९ ॥

विप्रं प्रदक्षिणीकृत्ये वन्दते यो नरोत्तमः
प्रदक्षिणीकृता तेन सप्तद्वीपा वसुन्धरा ॥ ३० ॥

विप्रं प्रदक्षिणीकृत्ये वन्दते यो नरोत्तमः
प्रदक्षिणीकृता तेन सप्तद्वीपा वसुन्धरा ॥ ३० ॥

यो दद्यात्फलताम्बूलं विप्राणां पादसेचनात्
रोगी रोगात्प्रमुच्येत पापी मुच्यत पातकात् ॥ ३१ ॥

यो दद्यात्फलताम्बूलं विप्राणां पादसेचनात्
रोगी रोगात्प्रमुच्येत पापी मुच्यत पातकात् ॥ ३१ ॥

मुच्यते बन्धनाद्बद्धो विप्राणां पादसेचने
अनपत्याश्च या नार्यो मृता पत्याश्च याः स्त्रियः ॥ ३२ ॥

मुच्यते बन्धनाद्बद्धो विप्राणां पादसेचने
अनपत्याश्च या नार्यो मृता पत्याश्च याः स्त्रियः ॥ ३२ ॥

बह्वपत्या जीववत्सा विप्रपादस्य सेचनात्
माहान्त्यं शृणु विप्रेन्द्र सर्वपापप्रणाशनम् ॥ ३३ ॥

बह्वपत्या जीववत्सा विप्रपादस्य सेचनात्
माहान्त्यं शृणु विप्रेन्द्र सर्वपापप्रणाशनम् ॥ ३३ ॥

द्विजाङ्घ्रिसेचनस्याहं समासेन ब्रवीमि ते
पूर्वं भद्रक्रियो नाम पवित्रकुलसम्भवः ॥ ३४ ॥

द्विजाङ्घ्रिसेचनस्याहं समासेन ब्रवीमि ते
पूर्वं भद्रक्रियो नाम पवित्रकुलसम्भवः ॥ ३४ ॥

बभूव ब्राह्मणो विष्णोः परिचर्यापरायणः
वेदवित्सदयः शान्तः पितृभक्तिपरायणः ॥ ३५ ॥

बभूव ब्राह्मणो विष्णोः परिचर्यापरायणः
वेदवित्सदयः शान्तः पितृभक्तिपरायणः ॥ ३५ ॥

अतिथीनां कृता पूजा ज्ञातिपूजाकरस्तथा
एकदा स द्विजश्रेष्ठस्तैलाभ्यङ्गितविग्रहः ॥ ३६ ॥

अतिथीनां कृता पूजा ज्ञातिपूजाकरस्तथा
एकदा स द्विजश्रेष्ठस्तैलाभ्यङ्गितविग्रहः ॥ ३६ ॥

जगाम सरसीं स्नातुं गृहीतस्नानवस्त्रकः
कृतस्नानः स विप्रेन्द्रो विधिना तर्पणादिकम् ॥ ३७ ॥

जगाम सरसीं स्नातुं गृहीतस्नानवस्त्रकः
कृतस्नानः स विप्रेन्द्रो विधिना तर्पणादिकम् ॥ ३७ ॥

चकार सर्वशास्त्रज्ञः सर्वलोकहिते रतः
समाप्य स्नानकर्माणि हरिनामानि कीर्तयन् ॥ ३८ ॥

चकार सर्वशास्त्रज्ञः सर्वलोकहिते रतः
समाप्य स्नानकर्माणि हरिनामानि कीर्तयन् ॥ ३८ ॥

आजगाम स्वके गेहे हरिपूजापरोऽभवत्
पादौ प्रक्षालयामास पानीयैरतिशीतलैः ॥ ३९ ॥

आजगाम स्वके गेहे हरिपूजापरोऽभवत्
पादौ प्रक्षालयामास पानीयैरतिशीतलैः ॥ ३९ ॥

प्रक्षालिताङ्घ्रिहस्तोऽसौ ब्राह्मणो ब्राह्मणार्चकः
स्थापयामास सर्वाणि स्नानोपकरणानि च ॥ ४० ॥

प्रक्षालिताङ्घ्रिहस्तोऽसौ ब्राह्मणो ब्राह्मणार्चकः
स्थापयामास सर्वाणि स्नानोपकरणानि च ॥ ४० ॥

द्वारदेशे द्विजश्रेष्ठ निदाघतपनातपैः
तापितो भषकः कश्चिदग्निकल्पैः समागतः ॥ ४१ ॥

द्वारदेशे द्विजश्रेष्ठ निदाघतपनातपैः
तापितो भषकः कश्चिदग्निकल्पैः समागतः ॥ ४१ ॥

विप्रपादोदके तस्मिन्प्रसुप्तोत्यन्तशीतले
विप्रपादोदकस्पर्शाद्भषक्तोऽत्यन्तपातकी ॥ ४२ ॥

विप्रपादोदके तस्मिन्प्रसुप्तोत्यन्तशीतले
विप्रपादोदकस्पर्शाद्भषक्तोऽत्यन्तपातकी ॥ ४२ ॥

विमुक्तः पातकैः सर्वैः कोटिजन्मकृतैरपि
स सुप्तो मन्दिरद्वारि भषको विकलस्तृषा ॥ ४३ ॥

विमुक्तः पातकैः सर्वैः कोटिजन्मकृतैरपि
स सुप्तो मन्दिरद्वारि भषको विकलस्तृषा ॥ ४३ ॥

पानीयं याचयामास ताडितो द्विजकिङ्करैः
जगाम पञ्चतां सद्यस्तत्रैव भषको द्विजः ॥ ४४ ॥

पानीयं याचयामास ताडितो द्विजकिङ्करैः
जगाम पञ्चतां सद्यस्तत्रैव भषको द्विजः ॥ ४४ ॥

द्विजाङ्घ्रिसेचनस्पर्शाद्भषको वीतकल्मषः
तमालोक्य महात्मानं मूर्तिमन्तमिवेश्वरम् ॥ ४५ ॥

द्विजाङ्घ्रिसेचनस्पर्शाद्भषको वीतकल्मषः
तमालोक्य महात्मानं मूर्तिमन्तमिवेश्वरम् ॥ ४५ ॥

विनयावनतः प्राह ब्राह्मणोऽसौ तपोधनः
ब्राह्मण उवाच-
कस्त्वं ब्रूहि महाभाग केन दुःखी तु कर्मणा
भषकस्य कुले जातो नानादुःखसमाकुले ॥ ४६ ॥

विनयावनतः प्राह ब्राह्मणोऽसौ तपोधनः
ब्राह्मण उवाच-
कस्त्वं ब्रूहि महाभाग केन दुःखी तु कर्मणा
भषकस्य कुले जातो नानादुःखसमाकुले ॥ ४६ ॥

ब्रह्मोवाच-
वचनं तस्य विप्रर्षेः समाकर्ण्य महायशाः
कथयामास वृत्तान्तं मूलतः सर्वमात्मनः ॥ ४७ ॥

ब्रह्मोवाच-
वचनं तस्य विप्रर्षेः समाकर्ण्य महायशाः
कथयामास वृत्तान्तं मूलतः सर्वमात्मनः ॥ ४७ ॥

अहमासं सर्वभौमः शङ्खनामा महाबलः
चतुर्वर्षसहस्राणि महीं कृत्स्नामपालयम् ॥ ४८ ॥

अहमासं सर्वभौमः शङ्खनामा महाबलः
चतुर्वर्षसहस्राणि महीं कृत्स्नामपालयम् ॥ ४८ ॥

मयाज्ञया कृताः सर्वे जिताश्च रिपवो युधि
दत्तानि सर्वदानानि पालिताज्ञा तयोनिजाः ॥ ४९ ॥

मयाज्ञया कृताः सर्वे जिताश्च रिपवो युधि
दत्तानि सर्वदानानि पालिताज्ञा तयोनिजाः ॥ ४९ ॥

एकदाऽहं महाभागं सन्धितः स्मरसायकैः
बलाज्जनवधूं काञ्चिज्जहार भृशसुन्दरीम् ५० 7.21.50
तेन पापप्रभावेण मम श्रीः संशयं गता
ततस्समस्तैर्लोकैश्च निरस्तोऽहं महाबलः ॥ ५१ ॥

एकदाऽहं महाभागं सन्धितः स्मरसायकैः
बलाज्जनवधूं काञ्चिज्जहार भृशसुन्दरीम् ५० 7.21.50
तेन पापप्रभावेण मम श्रीः संशयं गता
ततस्समस्तैर्लोकैश्च निरस्तोऽहं महाबलः ॥ ५१ ॥

ततस्तु भ्रष्टराज्योऽहं काननाभ्यन्तरे स्थितः
क्षुधातृषापरिश्रान्तःकदाचित्पञ्चतां गतः ॥ ५२ ॥

ततस्तु भ्रष्टराज्योऽहं काननाभ्यन्तरे स्थितः
क्षुधातृषापरिश्रान्तःकदाचित्पञ्चतां गतः ॥ ५२ ॥

अन्तकस्य पुरं गत्वा दुःखं भुक्तं मया चिरम्
तदाकर्ण्य विप्रेन्द्र शृण्वतां चित्तदुःखदम् ॥ ५३ ॥

अन्तकस्य पुरं गत्वा दुःखं भुक्तं मया चिरम्
तदाकर्ण्य विप्रेन्द्र शृण्वतां चित्तदुःखदम् ॥ ५३ ॥

सन्तप्तलोहशस्त्रायां तप्ता ताम्रमयीं महीम्
संरेमे प्रज्वलद्वह्निं शिखाततिसुभीषणाम् ॥ ५४ ॥

सन्तप्तलोहशस्त्रायां तप्ता ताम्रमयीं महीम्
संरेमे प्रज्वलद्वह्निं शिखाततिसुभीषणाम् ॥ ५४ ॥

ततस्तु शमनादेशाल्लोहस्तम्भं सुभीषणम्
ज्वलता वह्निना तप्तं समालिङ्ग्य स्थितोऽस्म्यहम् ॥ ५५ ॥

ततस्तु शमनादेशाल्लोहस्तम्भं सुभीषणम्
ज्वलता वह्निना तप्तं समालिङ्ग्य स्थितोऽस्म्यहम् ॥ ५५ ॥

शीते क्षुराम्बुधाराभिः सिक्तोऽहं यमकिङ्करैः
दुःखमन्यच्च सुमहद्भुक्तं तत्र यमालये ॥ ५६ ॥

शीते क्षुराम्बुधाराभिः सिक्तोऽहं यमकिङ्करैः
दुःखमन्यच्च सुमहद्भुक्तं तत्र यमालये ॥ ५६ ॥

ततो नरकशेषे च जन्मासाद्य मुहुर्मुहुः
पापयोनौ मया दुःखमनुभूतं चिरं महत् ॥ ५७ ॥

ततो नरकशेषे च जन्मासाद्य मुहुर्मुहुः
पापयोनौ मया दुःखमनुभूतं चिरं महत् ॥ ५७ ॥

त्वत्पादजलसंसर्गान्मुक्तोऽहं पापरज्जुना
गच्छामि परमं धाम दुर्ल्लभं योगिनामपि ॥ ५८ ॥

त्वत्पादजलसंसर्गान्मुक्तोऽहं पापरज्जुना
गच्छामि परमं धाम दुर्ल्लभं योगिनामपि ॥ ५८ ॥

त्वं मे गुरुर्द्विजश्रेष्ठ नमस्तेऽस्तु महात्मने
त्वत्प्रसादाद्विमुक्तोऽहं पापैर्यामि पुरं हरेः ॥ ५९ ॥

त्वं मे गुरुर्द्विजश्रेष्ठ नमस्तेऽस्तु महात्मने
त्वत्प्रसादाद्विमुक्तोऽहं पापैर्यामि पुरं हरेः ॥ ५९ ॥

भद्रक्रिय उवाच-
पूर्वजन्मकथा राजन्मनुष्यो न कदाचन
अतस्तु तनयं त्यक्त्वा सर्वदा नीतिमाचरेत् ॥ ६० ॥

भद्रक्रिय उवाच-
पूर्वजन्मकथा राजन्मनुष्यो न कदाचन
अतस्तु तनयं त्यक्त्वा सर्वदा नीतिमाचरेत् ॥ ६० ॥

नीतिग्राही नृपो यस्तु विपत्तिर्नास्ति तस्य वै
चिरं भुनक्ति पृथिवीं कण्टकैः परिवर्जिताम् ॥ ६१ ॥

नीतिग्राही नृपो यस्तु विपत्तिर्नास्ति तस्य वै
चिरं भुनक्ति पृथिवीं कण्टकैः परिवर्जिताम् ॥ ६१ ॥

यस्मै न रोचते नीतिर्भूपालाय दुरात्मने
भ्रष्टश्रीरचिरेणापि स भवेन्नात्र संशयः ॥ ६२ ॥

यस्मै न रोचते नीतिर्भूपालाय दुरात्मने
भ्रष्टश्रीरचिरेणापि स भवेन्नात्र संशयः ॥ ६२ ॥

आयुर्बलं यशो मित्रं विजयं सुखमिच्छता
मन्त्रिणः पण्डिता राज्ञा नियोज्याः सर्वदैव हि ॥ ६३ ॥

आयुर्बलं यशो मित्रं विजयं सुखमिच्छता
मन्त्रिणः पण्डिता राज्ञा नियोज्याः सर्वदैव हि ॥ ६३ ॥

अवज्ञाय महीभर्तुस्त्यजन्ते सादरं बुधाः
सभायां बुधहीनायां नीतिर्बलवती नहि ॥ ६४ ॥

अवज्ञाय महीभर्तुस्त्यजन्ते सादरं बुधाः
सभायां बुधहीनायां नीतिर्बलवती नहि ॥ ६४ ॥

ततो नीतौ विनष्टायां सहसा धरणीपतेः
राजश्रियो विनश्यन्ति सकोशबलवाहनाः ॥ ६५ ॥

ततो नीतौ विनष्टायां सहसा धरणीपतेः
राजश्रियो विनश्यन्ति सकोशबलवाहनाः ॥ ६५ ॥

ब्राह्मणान्गणकांश्चैव वैद्यांश्च बान्धवांस्तथा
नृपाः कल्याणमिच्छन्ति न द्विषन्ति कदाचन ॥ ६६ ॥

ब्राह्मणान्गणकांश्चैव वैद्यांश्च बान्धवांस्तथा
नृपाः कल्याणमिच्छन्ति न द्विषन्ति कदाचन ॥ ६६ ॥

गतश्रीर्गणकद्वेष्टा वैद्यद्वेष्टायुवर्जितः
ज्ञातिद्वेष्टानिष्कुलः स्याद्द्विजद्वेष्टाखिलार्तिभाक् ॥ ६७ ॥

गतश्रीर्गणकद्वेष्टा वैद्यद्वेष्टायुवर्जितः
ज्ञातिद्वेष्टानिष्कुलः स्याद्द्विजद्वेष्टाखिलार्तिभाक् ॥ ६७ ॥

राजानः पितरः प्रोक्ताः पुत्रा जानपदास्तथा
ततो भूपाः पालयन्ति प्रजाः पुत्रमिवौरसान् ॥ ६८ ॥

राजानः पितरः प्रोक्ताः पुत्रा जानपदास्तथा
ततो भूपाः पालयन्ति प्रजाः पुत्रमिवौरसान् ॥ ६८ ॥

पौरलोके तथा कुर्याद्यथा स्नेहो निजात्मजे
प्रजापीडाकरा ये च भूपाला अतिपापिनः ॥ ६९ ॥

पौरलोके तथा कुर्याद्यथा स्नेहो निजात्मजे
प्रजापीडाकरा ये च भूपाला अतिपापिनः ॥ ६९ ॥

शिरःस्था विपदस्तेषां विज्ञेया दीर्घदर्शिभिः
विवेकिनो महीपालाः पालयन्ति यथा प्रजाः ॥ ७० ॥

शिरःस्था विपदस्तेषां विज्ञेया दीर्घदर्शिभिः
विवेकिनो महीपालाः पालयन्ति यथा प्रजाः ॥ ७० ॥

तथा तानपि देवेशः पालयत्यनिशं हरिः
प्रजानां पालनं दण्डं द्वेऽपि राज्ञे शुभावहे ॥ ७१ ॥

तथा तानपि देवेशः पालयत्यनिशं हरिः
प्रजानां पालनं दण्डं द्वेऽपि राज्ञे शुभावहे ॥ ७१ ॥

द्वाभ्यां विवर्जिता भूपास्ते विज्ञेया नृपाधमाः
दुष्टानां शासनं चैव शिष्टानां प्रतिपालनम् ॥ ७२ ॥

द्वाभ्यां विवर्जिता भूपास्ते विज्ञेया नृपाधमाः
दुष्टानां शासनं चैव शिष्टानां प्रतिपालनम् ॥ ७२ ॥

प्रकुर्वन्तो महीपालाश्चिरं नन्दन्ति भूतले
न्यायेनोपार्जितं वित्तं यत्नाद्रक्षेन्महीपतिः ॥ ७३ ॥

प्रकुर्वन्तो महीपालाश्चिरं नन्दन्ति भूतले
न्यायेनोपार्जितं वित्तं यत्नाद्रक्षेन्महीपतिः ॥ ७३ ॥

दुर्वृत्तो हि महीपालो विपत्तौ न हि विस्तरेत्
नृपाः कल्याणमिच्छन्तो निजराज्यं शुभाशुभम् ॥ ७४ ॥

दुर्वृत्तो हि महीपालो विपत्तौ न हि विस्तरेत्
नृपाः कल्याणमिच्छन्तो निजराज्यं शुभाशुभम् ॥ ७४ ॥

पश्यन्ति नित्यं विप्रेन्द्र सत्वराश्चारचक्षुषा
परचक्रभयं यावन्नायाति चिन्तयेद्भयम् ॥ ७५ ॥

पश्यन्ति नित्यं विप्रेन्द्र सत्वराश्चारचक्षुषा
परचक्रभयं यावन्नायाति चिन्तयेद्भयम् ॥ ७५ ॥

आगते तु भये भूप आचरेन्निर्भयोऽपि च
ज्ञातौ वापि च मित्रे वा पुत्रे वापि च मन्त्रिणि ॥ ७६ ॥

आगते तु भये भूप आचरेन्निर्भयोऽपि च
ज्ञातौ वापि च मित्रे वा पुत्रे वापि च मन्त्रिणि ॥ ७६ ॥

कुर्यान्मुखेन गाम्भीर्यं मनसा प्रेमकेवलम्
मन्त्रिणो ज्ञातयः पुत्राः प्रजाश्च भ्रातरस्तथा ॥ ७७ ॥

कुर्यान्मुखेन गाम्भीर्यं मनसा प्रेमकेवलम्
मन्त्रिणो ज्ञातयः पुत्राः प्रजाश्च भ्रातरस्तथा ॥ ७७ ॥

गाम्भीर्यहीनं भूपालं मन्यन्ते नहि भूपवत्
तिष्ठन्ति प्रथमं दूरे न सन्ति पुरतस्तथा ॥ ७८ ॥

गाम्भीर्यहीनं भूपालं मन्यन्ते नहि भूपवत्
तिष्ठन्ति प्रथमं दूरे न सन्ति पुरतस्तथा ॥ ७८ ॥

लोकाश्रयं न हीच्छन्ति त्यक्तगाम्भीर्यभूपतेः
एकश्च मन्त्री राजा वै चिरं राज्यत्वमिच्छता ॥ ७९ ॥

लोकाश्रयं न हीच्छन्ति त्यक्तगाम्भीर्यभूपतेः
एकश्च मन्त्री राजा वै चिरं राज्यत्वमिच्छता ॥ ७९ ॥

कर्तव्यः सकले राज्ये वृद्धये न हि भूसुर
अत्यन्तबुद्धिवृत्तीनां भृत्यानां सपदं हरेत् ॥ ८० ॥

कर्तव्यः सकले राज्ये वृद्धये न हि भूसुर
अत्यन्तबुद्धिवृत्तीनां भृत्यानां सपदं हरेत् ॥ ८० ॥

तस्मात्संसदि भूपालो भृत्यमन्यं नियोजयेत्
मूर्खस्त्रीविजितो राजा गीतवाद्यरतः सदा ॥ ८१ ॥

तस्मात्संसदि भूपालो भृत्यमन्यं नियोजयेत्
मूर्खस्त्रीविजितो राजा गीतवाद्यरतः सदा ॥ ८१ ॥

तुरङ्गवाहनैर्हीनः सहसा विपदं व्रजेत्
आचारग्रहणं सत्यं स्ववाक्यप्रतिपालनम् ॥ ८२ ॥

तुरङ्गवाहनैर्हीनः सहसा विपदं व्रजेत्
आचारग्रहणं सत्यं स्ववाक्यप्रतिपालनम् ॥ ८२ ॥

गाम्भीर्यं चेति भूपानां लक्षणानि द्विजोत्तम
स कथं नृपतिर्यस्तु प्रतापेन विवर्जितः ॥ ८३ ॥

गाम्भीर्यं चेति भूपानां लक्षणानि द्विजोत्तम
स कथं नृपतिर्यस्तु प्रतापेन विवर्जितः ॥ ८३ ॥

स कथं नृपतिर्येनाऽनिर्जिता परमेदिनी
जितायां परमेदिन्यां यावत्पादं व्रजेन्नृपः ॥ ८४ ॥

स कथं नृपतिर्येनाऽनिर्जिता परमेदिनी
जितायां परमेदिन्यां यावत्पादं व्रजेन्नृपः ॥ ८४ ॥

प्रतिपादेऽश्वमेधस्य फलं प्राप्नोति चाक्षयम्
परभूमिजयाकाङ्क्षी हतो नृपतिभिर्युधि ॥ ८५ ॥

प्रतिपादेऽश्वमेधस्य फलं प्राप्नोति चाक्षयम्
परभूमिजयाकाङ्क्षी हतो नृपतिभिर्युधि ॥ ८५ ॥

तदागच्छेत्परं स्थानं विमुक्तः सर्वपातकैः
युधि प्राप्तजयो राजा प्राप्नोति परमं पदम् ॥ ८६ ॥

तदागच्छेत्परं स्थानं विमुक्तः सर्वपातकैः
युधि प्राप्तजयो राजा प्राप्नोति परमं पदम् ॥ ८६ ॥

सङ्ग्रामे प्राप्तमृत्युर्वा दिवीन्द्र सम्पदं लभेत्
त्यक्तशस्त्रं त्यक्तसत्वं पलायनपरायणम् ॥ ८७ ॥

सङ्ग्रामे प्राप्तमृत्युर्वा दिवीन्द्र सम्पदं लभेत्
त्यक्तशस्त्रं त्यक्तसत्वं पलायनपरायणम् ॥ ८७ ॥

योद्धारं यदि यो हन्ति स भूपो यात्यधोगतिम्
पलायनपरो युद्धे तद्धन्ता च द्विजोत्तम ॥ ८८ ॥

योद्धारं यदि यो हन्ति स भूपो यात्यधोगतिम्
पलायनपरो युद्धे तद्धन्ता च द्विजोत्तम ॥ ८८ ॥

तावुभावपि तिष्ठेतां नरकेऽत्यन्तदुःसहे
युद्ध्येत्साहसवान्योद्धा तद्धन्ता च द्विजोत्तम ॥ ८९ ॥

तावुभावपि तिष्ठेतां नरकेऽत्यन्तदुःसहे
युद्ध्येत्साहसवान्योद्धा तद्धन्ता च द्विजोत्तम ॥ ८९ ॥

तिष्ठेतां तावपि स्वर्गे यावच्चन्द्र दिवाकरौ
बहुनात्र किमुक्तेन सङ्क्षेपादुच्यते मया ॥ ९० ॥

तिष्ठेतां तावपि स्वर्गे यावच्चन्द्र दिवाकरौ
बहुनात्र किमुक्तेन सङ्क्षेपादुच्यते मया ॥ ९० ॥

प्रजापालनकृद्राजा कदाचिन्नावसीदति
ब्रह्मोवाच-
इति ब्रुवति भूपाले तस्मिन्गलितकल्मषे ॥ ९१ ॥

प्रजापालनकृद्राजा कदाचिन्नावसीदति
ब्रह्मोवाच-
इति ब्रुवति भूपाले तस्मिन्गलितकल्मषे ॥ ९१ ॥

पुष्पवृष्टिरभूत्तस्मिन्महती गगनाद्द्विज
अथ दूताः समायाताः केशवस्य महात्मनः ॥ ९२ ॥

पुष्पवृष्टिरभूत्तस्मिन्महती गगनाद्द्विज
अथ दूताः समायाताः केशवस्य महात्मनः ॥ ९२ ॥

राजहंसयुतं दिव्यं रथमादाय सुन्दरम्
रथं स तं समारुह्य दिव्यं कनकनिर्मितम् ॥ ९३ ॥

राजहंसयुतं दिव्यं रथमादाय सुन्दरम्
रथं स तं समारुह्य दिव्यं कनकनिर्मितम् ॥ ९३ ॥

जगाम विष्णुभवनं स राजा गतकल्मषः
विप्रपादोदकस्यैतन्माहात्म्यं ते प्रकीर्तितम् ॥ ९४ ॥

जगाम विष्णुभवनं स राजा गतकल्मषः
विप्रपादोदकस्यैतन्माहात्म्यं ते प्रकीर्तितम् ॥ ९४ ॥

तच्छ्रुत्वा भक्तिभावेन नरो निर्वाणमाप्नुयात्
इति ते कथितं सर्वं श्रोतुं यद्वाञ्छितं त्वया ॥ ९५ ॥

तच्छ्रुत्वा भक्तिभावेन नरो निर्वाणमाप्नुयात्
इति ते कथितं सर्वं श्रोतुं यद्वाञ्छितं त्वया ॥ ९५ ॥

गच्छ ब्राह्मण भद्रं ते चक्रिणो निलयं प्रति
हरिशर्मोवाच-
क्षुधानलेन महता शरीरं मम दह्यते ॥ ९६ ॥

गच्छ ब्राह्मण भद्रं ते चक्रिणो निलयं प्रति
हरिशर्मोवाच-
क्षुधानलेन महता शरीरं मम दह्यते ॥ ९६ ॥

केनोपायेन भगवन्क्षुधाशान्तिर्भवेन्मम
एतन्मे वद देवेश भक्तस्त्वं भक्तवत्सलः ॥ ९७ ॥

केनोपायेन भगवन्क्षुधाशान्तिर्भवेन्मम
एतन्मे वद देवेश भक्तस्त्वं भक्तवत्सलः ॥ ९७ ॥

प्राप्नोमि सुमहद्दुःखं नित्यं दग्धक्षुधानलैः
ब्रह्मोवाच-
यच्छरीरं त्वया पुष्टं सततं भोजनैः कृतम् ॥ ९८ ॥

प्राप्नोमि सुमहद्दुःखं नित्यं दग्धक्षुधानलैः
ब्रह्मोवाच-
यच्छरीरं त्वया पुष्टं सततं भोजनैः कृतम् ॥ ९८ ॥

भुङ्क्ष्व तस्य शरीरस्य मांसानि द्विजसत्तम
आत्मतृप्तिं प्रकुर्वन्ति भोजनेन परस्य ये
मांसानि स्वशरीराणां भुञ्जते तेपरत्र हि ॥ ९९ ॥

भुङ्क्ष्व तस्य शरीरस्य मांसानि द्विजसत्तम
आत्मतृप्तिं प्रकुर्वन्ति भोजनेन परस्य ये
मांसानि स्वशरीराणां भुञ्जते तेपरत्र हि ॥ ९९ ॥