१७६

आदिमस्यैवमाख्यानमुदीरितमनुत्तमम्
शृणु माहात्म्यमन्येषामध्यायानामपीन्दिरे ॥ १ ॥

आदिमस्यैवमाख्यानमुदीरितमनुत्तमम्
शृणु माहात्म्यमन्येषामध्यायानामपीन्दिरे ॥ १ ॥

दक्षिणस्यां दिशि श्रीमानासीदाम्नायवादिनाम्
पुरे पुरन्दराह्वाने देवशर्मेति विश्रुतः ॥ २ ॥

दक्षिणस्यां दिशि श्रीमानासीदाम्नायवादिनाम्
पुरे पुरन्दराह्वाने देवशर्मेति विश्रुतः ॥ २ ॥

अर्चितातिथिराम्नातो वेदशास्त्रविशारदः
आहर्ता क्रतुसङ्घानां तापसानां प्रियः सदा ॥ ३ ॥

अर्चितातिथिराम्नातो वेदशास्त्रविशारदः
आहर्ता क्रतुसङ्घानां तापसानां प्रियः सदा ॥ ३ ॥

देवान्सन्तर्पयामास हव्यैर्हुतवहं चिरम्
न चोपलेभे धर्मात्मा शान्तिमेकान्तिकीं ततः ॥ ४ ॥

देवान्सन्तर्पयामास हव्यैर्हुतवहं चिरम्
न चोपलेभे धर्मात्मा शान्तिमेकान्तिकीं ततः ॥ ४ ॥

निःश्रेयसं स जिज्ञासुस्तापसाननुवासरम्
सिषेवे सत्यसङ्कल्पाननल्पैरेव कल्पकैः ॥ ५ ॥

निःश्रेयसं स जिज्ञासुस्तापसाननुवासरम्
सिषेवे सत्यसङ्कल्पाननल्पैरेव कल्पकैः ॥ ५ ॥

एवमाचरतस्तस्य काले महति गच्छति
मुक्तकर्मा ततः कश्चित्प्रादुरासीत्पुरा भुवि ॥ ६ ॥

एवमाचरतस्तस्य काले महति गच्छति
मुक्तकर्मा ततः कश्चित्प्रादुरासीत्पुरा भुवि ॥ ६ ॥

अनुभूतनिराकाङ्क्षी नासाग्रन्यस्तलोचनः
शान्तचेताः परं ब्रह्म ध्यायन्नानन्दनिर्भरः ॥ ७ ॥

अनुभूतनिराकाङ्क्षी नासाग्रन्यस्तलोचनः
शान्तचेताः परं ब्रह्म ध्यायन्नानन्दनिर्भरः ॥ ७ ॥

पादौ तस्योपसङ्गृह्य प्रणतेनान्तरात्मना
चकार विधिवत्तस्मै विद्वानतिथिसत्क्रियाम् ॥ ८ ॥

पादौ तस्योपसङ्गृह्य प्रणतेनान्तरात्मना
चकार विधिवत्तस्मै विद्वानतिथिसत्क्रियाम् ॥ ८ ॥

तं च शुद्धेन भावेन परितुष्टं तपस्विनम्
प्रणतः परिपप्रच्छ निर्वाणस्थितिमात्मनः ॥ ९ ॥

तं च शुद्धेन भावेन परितुष्टं तपस्विनम्
प्रणतः परिपप्रच्छ निर्वाणस्थितिमात्मनः ॥ ९ ॥

स तस्मै कथयामास पुरेऽसौ पुरनामनि
मित्रवन्तमजापालमुपदेष्टारमात्मवित् ॥ १० ॥

स तस्मै कथयामास पुरेऽसौ पुरनामनि
मित्रवन्तमजापालमुपदेष्टारमात्मवित् ॥ १० ॥

स चाभिवन्द्य तत्पादावेत्यसौ पुरमूर्जितम्
तस्योत्तरदिशोभागे ददर्श विपुलं वनम् ॥ ११ ॥

स चाभिवन्द्य तत्पादावेत्यसौ पुरमूर्जितम्
तस्योत्तरदिशोभागे ददर्श विपुलं वनम् ॥ ११ ॥

मारुतान्दोलितानेक कुसुमामोदसुन्दरम्
उन्मत्तभ्रमरोद्गीत नादापूरितदिङ्मुखम् ॥ १२ ॥

मारुतान्दोलितानेक कुसुमामोदसुन्दरम्
उन्मत्तभ्रमरोद्गीत नादापूरितदिङ्मुखम् ॥ १२ ॥

तस्मिन्वने सरित्तीरे निषीदन्तं शिलातले
मित्रवन्तं ददर्शाथ सानन्दस्तिमितेक्षणम् ॥ १३ ॥

तस्मिन्वने सरित्तीरे निषीदन्तं शिलातले
मित्रवन्तं ददर्शाथ सानन्दस्तिमितेक्षणम् ॥ १३ ॥

अपि स्वाभाविकं वैरं हित्वान्योन्यं विरोधिभिः
सत्वैरावृतमुद्याने मन्दस्यन्दनभास्वति ॥ १४ ॥

अपि स्वाभाविकं वैरं हित्वान्योन्यं विरोधिभिः
सत्वैरावृतमुद्याने मन्दस्यन्दनभास्वति ॥ १४ ॥

शान्तेषु मृगयूथेषु दशानन्दमनोज्ञया
कृपानुविद्धया भूमिं निषिञ्चन्तमिवामृतम् ॥ १५ ॥

शान्तेषु मृगयूथेषु दशानन्दमनोज्ञया
कृपानुविद्धया भूमिं निषिञ्चन्तमिवामृतम् ॥ १५ ॥

उपेत्य विनयेनामुमुन्मनाः प्रीतमानसः
किञ्चिदानम्रशिरसा तेनापि स तु सत्कृतः ॥ १६ ॥

उपेत्य विनयेनामुमुन्मनाः प्रीतमानसः
किञ्चिदानम्रशिरसा तेनापि स तु सत्कृतः ॥ १६ ॥

उपतस्थे ततो विद्वान्मित्रवन्तमनन्यधीः
समाप्तध्यानकालं स पर्यपृच्छत्समाहितः ॥ १७ ॥

उपतस्थे ततो विद्वान्मित्रवन्तमनन्यधीः
समाप्तध्यानकालं स पर्यपृच्छत्समाहितः ॥ १७ ॥

देवशर्मोवाच
आत्मानं वेत्तुमिच्छामि तदमुष्मिन्मनोरथे
लब्धसिद्धिमुपायं मामुपदेष्टुं त्वमर्हसि ॥ १८ ॥

देवशर्मोवाच
आत्मानं वेत्तुमिच्छामि तदमुष्मिन्मनोरथे
लब्धसिद्धिमुपायं मामुपदेष्टुं त्वमर्हसि ॥ १८ ॥

श्रीभगवानुवाच
परामृश्य क्षणं सोऽपि मित्रवानिदमब्रवीत्
मित्रवानुवाच
विद्वन्विद्धि पुरावृत्तमुच्यमानमिदं मया ॥ १९ ॥

श्रीभगवानुवाच
परामृश्य क्षणं सोऽपि मित्रवानिदमब्रवीत्
मित्रवानुवाच
विद्वन्विद्धि पुरावृत्तमुच्यमानमिदं मया ॥ १९ ॥

अस्ति गोदावरीतीरे प्रतिष्ठानाभिधं पुरम्
तत्र दुर्दमनामासीदन्वये च मनीषिणाम् ॥ २० ॥

अस्ति गोदावरीतीरे प्रतिष्ठानाभिधं पुरम्
तत्र दुर्दमनामासीदन्वये च मनीषिणाम् ॥ २० ॥

तत्रास्ति विक्रमो नाम सेव्यमानो महीपतिः
दानानि प्रत्यहं गृह्णन्वर्त्तते उदरम्भरः ॥ २१ ॥

तत्रास्ति विक्रमो नाम सेव्यमानो महीपतिः
दानानि प्रत्यहं गृह्णन्वर्त्तते उदरम्भरः ॥ २१ ॥

कालेन कालपाशेन बद्धानीतो यमालयम्
निरयेषु समग्रेषु यातना अनुभूय च ॥ २२ ॥

कालेन कालपाशेन बद्धानीतो यमालयम्
निरयेषु समग्रेषु यातना अनुभूय च ॥ २२ ॥

कस्मिंश्चित्स कुले जातो दुर्वृत्तानां द्विजन्मनाम्
भवान्तरानुवर्तिन्या विद्यया स पुरस्कृतः ॥ २३ ॥

कस्मिंश्चित्स कुले जातो दुर्वृत्तानां द्विजन्मनाम्
भवान्तरानुवर्तिन्या विद्यया स पुरस्कृतः ॥ २३ ॥

उपयेमे दुराधर्षां कन्यकामधमे कुले
कालेन सा वयो हित्वा शैशवं यौवनं ययौ ॥ २४ ॥

उपयेमे दुराधर्षां कन्यकामधमे कुले
कालेन सा वयो हित्वा शैशवं यौवनं ययौ ॥ २४ ॥

पीनस्तनी च सुश्रोणी मदविह्वललोचना
पतिं न सेहे दुर्वृत्तं चकमे स्वपतीन्परान् ॥ २५ ॥

पीनस्तनी च सुश्रोणी मदविह्वललोचना
पतिं न सेहे दुर्वृत्तं चकमे स्वपतीन्परान् ॥ २५ ॥

वृत्तिमाहर्तुकामस्मिन्निर्गता सा पुराद्बहिः
सङ्गता कामुकेनासौ चिरं चाण्डालजन्मना ॥ २६ ॥

वृत्तिमाहर्तुकामस्मिन्निर्गता सा पुराद्बहिः
सङ्गता कामुकेनासौ चिरं चाण्डालजन्मना ॥ २६ ॥

दधे गर्भमसौ तस्मात्सा च कन्योपपद्यते
सैव भार्यापि तस्यासीत्पूर्वपापप्रसङ्गतः ॥ २७ ॥

दधे गर्भमसौ तस्मात्सा च कन्योपपद्यते
सैव भार्यापि तस्यासीत्पूर्वपापप्रसङ्गतः ॥ २७ ॥

सैव वृद्धा ततः काले डाकिनी समजायत
कुसङ्गात्कुमतिर्जाता दुष्टनारीप्रसङ्गतः ॥ २८ ॥

सैव वृद्धा ततः काले डाकिनी समजायत
कुसङ्गात्कुमतिर्जाता दुष्टनारीप्रसङ्गतः ॥ २८ ॥

चखाद व्याधितं व्याधमसृगास्वादलालसा
भ्रमन्ती विपिने घोरे जनैर्दृष्ट्वा बहिष्कृता ॥ २९ ॥

चखाद व्याधितं व्याधमसृगास्वादलालसा
भ्रमन्ती विपिने घोरे जनैर्दृष्ट्वा बहिष्कृता ॥ २९ ॥

परेतलोकमासाद्य व्याधौ व्याघ्रोऽभ्यवर्त्तत
नरकान्दारुणान्भुक्त्वा जीवहिंसा प्रभावतः ॥ ३० ॥

परेतलोकमासाद्य व्याधौ व्याघ्रोऽभ्यवर्त्तत
नरकान्दारुणान्भुक्त्वा जीवहिंसा प्रभावतः ॥ ३० ॥

सापि कालेन दुष्टात्मा मृत्युवेगमुपागता
निरयानेत्य दुर्द्धर्षानजाजायत मद्गृहे ॥ ३१ ॥

सापि कालेन दुष्टात्मा मृत्युवेगमुपागता
निरयानेत्य दुर्द्धर्षानजाजायत मद्गृहे ॥ ३१ ॥

तामन्या अप्यहं विद्वन्पालयन्काननान्तरे
अपश्यन्द्वीपिनं घोरं जिघांसन्तमिवाखिलम् ॥ ३२ ॥

तामन्या अप्यहं विद्वन्पालयन्काननान्तरे
अपश्यन्द्वीपिनं घोरं जिघांसन्तमिवाखिलम् ॥ ३२ ॥

समालोक्य तमायान्तं भयेन प्रपलायितम्
अजायूथं परित्यज्य मया मरणभीरुणा ॥ ३३ ॥

समालोक्य तमायान्तं भयेन प्रपलायितम्
अजायूथं परित्यज्य मया मरणभीरुणा ॥ ३३ ॥

उपदुद्राव स द्वीपी पूर्ववैरमनुस्मरन्
अजा तु तत्समीपेऽगात्सत्वरं सरिदन्तिके ॥ ३४ ॥

उपदुद्राव स द्वीपी पूर्ववैरमनुस्मरन्
अजा तु तत्समीपेऽगात्सत्वरं सरिदन्तिके ॥ ३४ ॥

तत्र सा भयमुत्सृज्य हित्वा वैरमनर्गला
अवतस्थे स च द्वीपी तूष्णीमासीदमत्सरः ॥ ३५ ॥

तत्र सा भयमुत्सृज्य हित्वा वैरमनर्गला
अवतस्थे स च द्वीपी तूष्णीमासीदमत्सरः ॥ ३५ ॥

तं तथाविधमालोक्य सा वक्तुमुपचक्रमे
द्वीपिन्नभीप्सितं भुङ्क्ष्व मांसमुद्धृत्य सादरः ॥ ३६ ॥

तं तथाविधमालोक्य सा वक्तुमुपचक्रमे
द्वीपिन्नभीप्सितं भुङ्क्ष्व मांसमुद्धृत्य सादरः ॥ ३६ ॥

नेयं भवति ते बुद्धिः कथं वैरमतिं त्यजः
इत्याकर्ण्य तदा वाक्यं प्राह द्वीपी विमत्सरः ॥ ३७ ॥

नेयं भवति ते बुद्धिः कथं वैरमतिं त्यजः
इत्याकर्ण्य तदा वाक्यं प्राह द्वीपी विमत्सरः ॥ ३७ ॥

स्थानेऽस्मिन्मे गतो द्वेषः क्षुत्पिपासा च निर्ययौ
न प्रार्थयामि तेन त्वां समीपे समुपस्थिताम् ॥ ३८ ॥

स्थानेऽस्मिन्मे गतो द्वेषः क्षुत्पिपासा च निर्ययौ
न प्रार्थयामि तेन त्वां समीपे समुपस्थिताम् ॥ ३८ ॥

सैवमुक्ता पुनः प्राह जाताहं निर्भया कथम्
किमत्र कारणं वेत्सि यदि मे वक्तुमर्हसि ॥ ३९ ॥

सैवमुक्ता पुनः प्राह जाताहं निर्भया कथम्
किमत्र कारणं वेत्सि यदि मे वक्तुमर्हसि ॥ ३९ ॥

एवमुक्तः पुनर्द्वीपी तामाहाजां न वेद्म्यहम्
पुरोगतमिमं प्रष्टुं महान्तमिति निर्गतौ ॥ ४० ॥

एवमुक्तः पुनर्द्वीपी तामाहाजां न वेद्म्यहम्
पुरोगतमिमं प्रष्टुं महान्तमिति निर्गतौ ॥ ४० ॥

ताभ्यामुभाभ्यामागत्य पृष्टोऽहं बहुविस्मयः
अहं च सहितस्ताभ्यामपृच्छं वानरेश्वरम् ॥ ४१ ॥

ताभ्यामुभाभ्यामागत्य पृष्टोऽहं बहुविस्मयः
अहं च सहितस्ताभ्यामपृच्छं वानरेश्वरम् ॥ ४१ ॥

मया पृष्टः स विप्रेदमब्रवीत्सादरं कपिः
शृणु वक्ष्याम्यजापाल वृत्तमत्र पुरातनम् ॥ ४२ ॥

मया पृष्टः स विप्रेदमब्रवीत्सादरं कपिः
शृणु वक्ष्याम्यजापाल वृत्तमत्र पुरातनम् ॥ ४२ ॥

इदमायतनं पश्य पुरोवनगतं महत्
अत्र त्र्यम्बकलिङ्गं हि द्रुहिणेन प्रतिष्ठितम् ॥ ४३ ॥

इदमायतनं पश्य पुरोवनगतं महत्
अत्र त्र्यम्बकलिङ्गं हि द्रुहिणेन प्रतिष्ठितम् ॥ ४३ ॥

सुकर्मानाम मेधावी पर्युपास्ते तपश्चरन्
वनपुष्पाण्यपाहृत्य सुरपूज्यं पुरोभवम् ॥ ४४ ॥

सुकर्मानाम मेधावी पर्युपास्ते तपश्चरन्
वनपुष्पाण्यपाहृत्य सुरपूज्यं पुरोभवम् ॥ ४४ ॥

संस्नाप्य सरिदम्भोभिः केवलं कर्मणा वसन्
काले महति तस्यागादतिथिः कश्चिदन्तिकम् ॥ ४५ ॥

संस्नाप्य सरिदम्भोभिः केवलं कर्मणा वसन्
काले महति तस्यागादतिथिः कश्चिदन्तिकम् ॥ ४५ ॥

उपाहृत्य फलाहारं स तस्मै पर्यकल्पयत्
तेनातिथ्येन सम्प्रीतः सुकर्माणमभाषत ॥ ४६ ॥

उपाहृत्य फलाहारं स तस्मै पर्यकल्पयत्
तेनातिथ्येन सम्प्रीतः सुकर्माणमभाषत ॥ ४६ ॥

किमिदं कर्मणो मूलं फलं भुक्त्वा तु तिष्ठसि
गतानुगतया वृत्त्या किं वा केवलमीहसे ॥ ४७ ॥

किमिदं कर्मणो मूलं फलं भुक्त्वा तु तिष्ठसि
गतानुगतया वृत्त्या किं वा केवलमीहसे ॥ ४७ ॥

स एवमुक्तः प्रायेण प्रीतेनात्मविदा तदा
प्रत्युवाच वचः स्पष्टमात्मनो हितमुत्तमम् ॥ ४८ ॥

स एवमुक्तः प्रायेण प्रीतेनात्मविदा तदा
प्रत्युवाच वचः स्पष्टमात्मनो हितमुत्तमम् ॥ ४८ ॥

विद्वन्न वेद्मि तत्वेन फलमेतस्य कर्मणः
बुभुत्सया परः शम्भुः सेव्यते केवलं यया ॥ ४९ ॥

विद्वन्न वेद्मि तत्वेन फलमेतस्य कर्मणः
बुभुत्सया परः शम्भुः सेव्यते केवलं यया ॥ ४९ ॥

फलमेतस्य सेवायाः परिपाकं कपर्दिनः
यन्मांसमनुगृह्णासि संस्पृश्यात्ममनोरथम् 6.176.॥ ५० ॥

फलमेतस्य सेवायाः परिपाकं कपर्दिनः
यन्मांसमनुगृह्णासि संस्पृश्यात्ममनोरथम् 6.176.॥ ५० ॥

तस्यैवं सूनृतं वाक्यं श्रुत्वा प्रीतस्तपोधनः
द्वितीयमालिलेखाऽसौ गीताध्यायं शिलातले ॥ ५१ ॥

तस्यैवं सूनृतं वाक्यं श्रुत्वा प्रीतस्तपोधनः
द्वितीयमालिलेखाऽसौ गीताध्यायं शिलातले ॥ ५१ ॥

आदिदेशाशु तं विप्रं पठनाभ्यसनाय च
फलिष्यत्यात्मनः स्वैरं परितस्ते मनोरथः ॥ ५२ ॥

आदिदेशाशु तं विप्रं पठनाभ्यसनाय च
फलिष्यत्यात्मनः स्वैरं परितस्ते मनोरथः ॥ ५२ ॥

इत्युक्त्वान्तर्दधे धीमान्पुरतस्तस्य पश्यतः
विस्मितस्तस्य चादेशात्सोऽन्वतिष्ठदनारतम् ॥ ५३ ॥

इत्युक्त्वान्तर्दधे धीमान्पुरतस्तस्य पश्यतः
विस्मितस्तस्य चादेशात्सोऽन्वतिष्ठदनारतम् ॥ ५३ ॥

ततः कालेन महता भावितात्मा प्रसन्नधीः
यत्रयत्र चचारासौ शान्तं तत्तत्तपोवनम् ॥ ५४ ॥

ततः कालेन महता भावितात्मा प्रसन्नधीः
यत्रयत्र चचारासौ शान्तं तत्तत्तपोवनम् ॥ ५४ ॥

न द्वन्द्वबाधा नैव क्षुत्पिपासा न च वा भयम्
तपसा तस्य जानीहि द्वितीयाध्यायजापिनः ॥ ५५ ॥

न द्वन्द्वबाधा नैव क्षुत्पिपासा न च वा भयम्
तपसा तस्य जानीहि द्वितीयाध्यायजापिनः ॥ ५५ ॥

मित्रवानुवाच
एवमुक्तश्च तेनाऽहं ख्यापयित्वा परां कथाम्
अनुज्ञातप्रसन्नेन च्छागीव्याघ्रयुतोगमम् ॥ ५६ ॥

मित्रवानुवाच
एवमुक्तश्च तेनाऽहं ख्यापयित्वा परां कथाम्
अनुज्ञातप्रसन्नेन च्छागीव्याघ्रयुतोगमम् ॥ ५६ ॥

गत्वा शिलातले पश्यमध्यायं लिखितं पठेत्
तस्यैवावर्त्तनादाप्तं तपसः पारमुत्तमम् ॥ ५७ ॥

गत्वा शिलातले पश्यमध्यायं लिखितं पठेत्
तस्यैवावर्त्तनादाप्तं तपसः पारमुत्तमम् ॥ ५७ ॥

तेन त्वमपि कल्याण नित्यमाहर्तुमर्हसि
अध्यायं तेन ते मुक्तिरदूरस्था भविष्यति ॥ ५८ ॥

तेन त्वमपि कल्याण नित्यमाहर्तुमर्हसि
अध्यायं तेन ते मुक्तिरदूरस्था भविष्यति ॥ ५८ ॥

देवशर्मा समादिष्टस्तेन मित्रवता स्वयम्
अभ्यर्च्य प्रणतो भूत्वा पुरन्दरपुरं ययौ ॥ ५९ ॥

देवशर्मा समादिष्टस्तेन मित्रवता स्वयम्
अभ्यर्च्य प्रणतो भूत्वा पुरन्दरपुरं ययौ ॥ ५९ ॥

तत्रात्मविदमासाद्य देवतायतने क्वचित्
वृत्तमेतन्निवेद्यादावध्यायमपठत्ततः ॥ ६० ॥

तत्रात्मविदमासाद्य देवतायतने क्वचित्
वृत्तमेतन्निवेद्यादावध्यायमपठत्ततः ॥ ६० ॥

शिक्षितस्तेन पूतात्मा पठन्नध्यायमादरात्
द्वितीयमाससादोच्चैर्निरवद्यं परं पदम् ॥ ६१ ॥

शिक्षितस्तेन पूतात्मा पठन्नध्यायमादरात्
द्वितीयमाससादोच्चैर्निरवद्यं परं पदम् ॥ ६१ ॥

द्वितीयस्येदमाख्यानं कथितं शृणु साम्प्रतम्
तृतीयस्याथ वक्ष्यामि माहात्म्यमपि चेन्दिरे ॥ ६२ ॥

द्वितीयस्येदमाख्यानं कथितं शृणु साम्प्रतम्
तृतीयस्याथ वक्ष्यामि माहात्म्यमपि चेन्दिरे ॥ ६२ ॥