Source: TW
01
विश्वास-प्रस्तुतिः
वन्दे वृन्दावन-चरं
वल्लवी जन वल्लभम् ।
जयन्ती+++(दिन)+++-संभवं धाम
वैजयन्ती-विभूषणम् ॥ १ ॥+++(4 प्रासः)+++
मूलम्
वन्दे वृन्दावन-चरं
वल्लवी जन वल्लभम् ।
जयन्ती+++(दिन)+++-संभवं धाम
वैजयन्ती-विभूषणम् ॥ १ ॥+++(4 प्रासः)+++
02
विश्वास-प्रस्तुतिः
वाचं+++(=सरस्वतीनिभदेवीं!)+++ निजाङ्क+++(=[नाम]लेख)+++-रसिकां प्रसमीक्षमाणो
वक्त्रारविन्द-विनिवेशित-पाञ्चजन्यः ।
वर्ण-त्रिकोण-रुचिरे वर-पुण्डरीके +++(यन्त्रे)+++
बद्धासनो जयति वल्लव-चक्रवर्ती ॥ २ ॥
विश्वास-टिप्पनी
वसन्ततिलका। नामाक्षराणि लिखितान्य् अष्टदल-पद्म-मध्यस्थ-त्रिकोण-यन्त्रे । गो-पालः = सरस्वती-पालः!
मूलम्
वाचं+++(=सरस्वतीनिभदेवीं!)+++ निजाङ्क+++(=[नाम]लेख)+++-रसिकां प्रसमीक्षमाणो
वक्त्रारविन्द-विनिवेशित-पाञ्चजन्यः ।
वर्ण-त्रिकोण-रुचिरे वर-पुण्डरीके +++(यन्त्रे)+++
बद्धासनो जयति वल्लव-चक्रवर्ती ॥ २ ॥
विस्तारः (द्रष्टुं नोद्यम्)
(ए.वि.गो.व्या)
ध्रुवम् अत्र गोपालमन्त्रस्तद्यन्त्रं चाभिप्रेयेते । नामाक्षराणि लिखितान्य् अष्टदल-पद्म-मध्यस्थ-त्रिकोण-यन्त्रे ।
रक्षार्थं तत्र निवेशितोऽयं डिम्भः+++(=शिशुः)+++। ‘तेनैव रक्षा परमार्थवेदी’ इति तेनैव तस्य रक्षा कार्यते, पित्रा मात्रा च । तम् ऋते न कस्यापि पालन-सामर्थ्यम् । तद्-रक्षणे तं विना कोऽन्यः शरणी-क्रियेत? गोपालमन्त्रस् तद्-यन्त्रं च गोपालस्य रक्षा भवति ।
कोणत्रये लिखिता वर्णा गोपाल-पद-घटकानि त्रीण्य् अक्षराणि ।
‘निजाङ्करसिकाम्’ इत्यनेन गोपाल-नाम-लेखनं व्यज्यत इव । गोपाल-नाम गोपालाङ्को भवेत् । ‘नामान्य् अनन्तस्य यशो ऽङ्कितानि’ इति श्रीशुकः । निजाङ्को लिखित-गोपाल-नाम । तत्र रसिका तदङ्कस्था वाग् देवी। गोपाल-पद-सरस्वत्यां गोपालाङ्कस्था सरस्वती रसिका। यथा तदङ्क-रसिका तथा यन्त्र-लिखिताक्षर-त्रये गोपालाङ्के ऽपि रसिका। गोपालाङ्कासिका-रसिकां तत्र स्थित्वा गोपालासन-भूते ऽष्टदले पद्माकारे यन्त्रे विद्यमान-त्रिकोण-त्रय-लिखित-गोपाल-नाम्नि चक्षुषी प्रसार्य तत् सादरं प्रसमीक्षमाणां देवीं वाचं गोपालः प्रसमीक्षते । स्वनाम्नि रसिकां तत् समीक्षमाणां कृतज्ञो गोपालः प्रसमीक्षमाण आस्ते । तन् निजनाम सा सादरं वीक्षते । तस्यां तत्कटाक्षाः सानुग्रहं पतन्ति । गोपालः सरस्वतीपालकः । तन् नाम्नि तस्या रसः सहजः । स्वपालक-गोपालाङ्कस्थत्वं न्याय्यं सरस्वत्याः।
सरस्वत्या अपि गोपालः पिता। ‘पिताहमस्य जगतः’ इत्य् उक्त-जगत्-पितुः सरस्वत्य् एका नाऽकन्या भवेत् । पितुरङ्के रसिका स्यात्कन्या। प्रौढा पुत्री न पितुरङ्के निविशेत । ‘येनैवालिङ्गिता कान्ता, तेनैवालिङ्गिता सा’ इति भाव-शुद्ध्या न दोष इति चेद् - अयं पिता श्वशुरोऽपि भवति! कथं तद्-अङ्के आसनम्? इदानीम् अवसरो लभ्यते - श्वशुरः पिता गोपाल-शिशुर् अभवत् । तद्-अङ्कस्पर्शे तत्रासने च नानौचित्यम् । लब्धोऽवसरो न त्यज्यते । अत एव शिशोः स्वाङ्के निवेशनस्योचितत्वेऽपि शिशोरङ्केऽस्या निवेशनम् । अत्रानसूया-दत्तात्रेय-वृत्तान्तः स्मर्तव्यः।
विचित्र-वाग्-अर्थ-सिद्धि-हेतोर् आचार्यैर् वाक्-पालक-गोपाल-कटाक्षित-वाग्-देवी-स्मरणम् अपि क्रियत इत्यवधेयम्। ‘देवीं वाचम् उपासते हि कवयः।’ वाग्-देव्या भगवत्-कटाक्ष-विषयत्वेनात्र स्मरणं लभ्यते यद्यप्युपसर्जनतया। विशेषणत्वेन वाग्-देव्या अप्य् उपास्यान्तर्गतत्वं सिद्ध्यति । ‘गुरुकुल-क्लिष्टो मरारिः कविः’ इति गुरुकुलक्लेशमात्रमाद्रियते ।
03
विश्वास-प्रस्तुतिः
आम्नाय-गन्धि-रुदित-स्फुरिताधरोष्टम्
आस्राविल+ईक्षणम् अनु-क्षण-मन्द-हासम् ।
गोपाल-डिम्भ-वपुषं कुहना+++(=दाम्भिक)+++-जनन्याः +++(पूतनायाः)+++
प्राण-स्तनन्-धयम् अवैमि परं पुमांसम् ॥ ३ ॥+++(4)+++
मूलम्
आम्नाय-गन्धि-रुदित-स्फुरिताधरोष्टम्
आस्राविल+ईक्षणम् अनु-क्षण-मन्द-हासम् ।
गोपाल-डिम्भ-वपुषं कुहना+++(=दाम्भिक)+++-जनन्याः +++(पूतनायाः)+++
प्राण-स्तनन्-धयम् अवैमि परं पुमांसम् ॥ ३ ॥+++(4)+++
04
विश्वास-प्रस्तुतिः
आविर् भवद् +++(अ)+++वनिभृताऽऽभरणम् पुरस्तात्
आकुञ्चितैक-चरणं निभृतान्य-पादम् ।
दध्ना निमन्थ-मुखरेण निबध्द-तालं
नाथस्य नन्द-भवने नवनीत-नाट्यम् ॥ ४ ॥+++(5)+++
मूलम्
आविर् भवद् +++(अ)+++वनिभृताऽऽभरणम् पुरस्तात्
आकुञ्चितैक-चरणं निभृतान्य-पादम् ।
दध्ना निमन्थ-मुखरेण निबध्द-तालं
नाथस्य नन्द-भवने नवनीत-नाट्यम् ॥ ४ ॥+++(5)+++
05
विश्वास-प्रस्तुतिः
+++(मन्दाक्रान्ता)+++
हर्तुं कुम्भे, विनिहित-करः, स्वादु-हैयङ्गवीनं
दृष्टवा दाम–ग्रहण-चटुलां, मातरं जात-रोषाम् ।
पायाद् ईषत्–प्रचलित-पदो, नाप-गच्छन् न तिष्ठन्
मिथ्यागोपः, सपदि नयने, मीलयन् विश्व-गोप्ता ॥ ५ ॥+++(5)+++
मूलम्
+++(मन्दाक्रान्ता)+++
हर्तुं कुम्भे, विनिहित-करः, स्वादु-हैयङ्गवीनं
दृष्टवा दाम–ग्रहण-चटुलां, मातरं जात-रोषाम् ।
पायाद् ईषत्–प्रचलित-पदो, नाप-गच्छन् न तिष्ठन्
मिथ्यागोपः, सपदि नयने, मीलयन् विश्व-गोप्ता ॥ ५ ॥+++(5)+++
06
विश्वास-प्रस्तुतिः
+++(औपच्छान्दसिकम्)+++
व्रज-योषिद्-अपाङ्ग-वेधनीयं
मधुरा-भाग्यम् अनन्य-भोग्यम् ईडे ।
वसुदेव-वधू-स्तनन्-धयं तत्
किम् अपि ब्रह्म किशोर-भाव-दृश्यम् ॥ ६ ॥
मूलम्
+++(औपच्छान्दसिकम्)+++
व्रज-योषिद्-अपाङ्ग-वेधनीयं
मधुरा-भाग्यम् अनन्य-भोग्यम् ईडे ।
वसुदेव-वधू-स्तनन्-धयं तत्
किम् अपि ब्रह्म किशोर-भाव-दृश्यम् ॥ ६ ॥
07
विश्वास-प्रस्तुतिः
परिवर्तित-कन्धरं +++(गता मातेति खल्विति)+++ भयेन
स्मित-फुल्लाधर-पल्लवं स्मरामि ।
विटपित्व-निरासकं कयोश्-चित् +++(कुबेरपुत्रयोः)+++
विपुलोलूखल-कर्षकं कुमारम् ॥ ७ ॥
मूलम्
परिवर्तित-कन्धरं +++(गता मातेति खल्विति)+++ भयेन
स्मित-फुल्लाधर-पल्लवं स्मरामि ।
विटपित्व-निरासकं कयोश्-चित् +++(कुबेरपुत्रयोः)+++
विपुलोलूखल-कर्षकं कुमारम् ॥ ७ ॥
08
विश्वास-प्रस्तुतिः
+++(राजगोपालवरेण)+++ निकटेषु निशामयामि नित्यं
निगमान्तैर् अधुनाऽपि मृग्यमाणम् ।
यमलार्जुन+++(वृक्ष)+++-दृष्ट-बाल-केलिं
यमुना-साक्षिक-यौवनं युवानम् ॥ ८ ॥+++(4)+++
मूलम्
+++(राजगोपालवरेण)+++ निकटेषु निशामयामि नित्यं
निगमान्तैर् अधुनाऽपि मृग्यमाणम् ।
यमलार्जुन+++(वृक्ष)+++-दृष्ट-बाल-केलिं
यमुना-साक्षिक-यौवनं युवानम् ॥ ८ ॥+++(4)+++
09
विश्वास-प्रस्तुतिः
पदवीम् अ-दवीयसीं+++(=अदूरां)+++ विमुक्तेः
अटवी-संपदम् अम्बु-वाहयन्तीम्+++(← अम्बु-वाह + तद्वचाचरतीति क्विप् + प्रेरणार्थे णिच् + शतृँ)+++ ।
अरुणाधर-साभिलाष-वंशां
करुणां +++(लोकोद्धार-)+++कारण-मानुषीं भजामी ॥ ९ ॥+++(5)+++
मूलम्
पदवीम् अ-दवीयसीं+++(=अदूरां)+++ विमुक्तेः
अटवी-संपदम् अम्बु-वाहयन्तीम्+++(← अम्बु-वाह + तद्वचाचरतीति क्विप् + प्रेरणार्थे णिच् + शतृँ)+++ ।
अरुणाधर-साभिलाष-वंशां
करुणां +++(लोकोद्धार-)+++कारण-मानुषीं भजामी ॥ ९ ॥+++(5)+++
10
विश्वास-प्रस्तुतिः
अनिमेष-निषेवणीयम् अक्ष्णोः
अजहद्-यौवनम् आविर् अस्तु चित्ते ।
कलहायित कुन्तलं कलापैः+++(=गुच्छैः)+++
करणोन्मादक-विभ्रमं महो मे ॥ १० ॥+++(5)+++
मूलम्
अनिमेष-निषेवणीयम् अक्ष्णोः
अजहद्-यौवनम् आविर् अस्तु चित्ते ।
कलहायित कुन्तलं कलापैः+++(=गुच्छैः)+++
करणोन्मादक-विभ्रमं महो मे ॥ १० ॥+++(5)+++
11
विश्वास-प्रस्तुतिः
अनुयायि-मनोज्ञ-वंश-नालैः
अवतु स्पर्शित-वल्लवी-विमोहैः ।
अनघ-स्मित-शीतलैर् असौ माम्
अनुकम्पा-सरिद्-अम्बुजैर् अपाङ्गैः ॥ ११ ॥
मूलम्
अनुयायि-मनोज्ञ-वंश-नालैः
अवतु स्पर्शित-वल्लवी-विमोहैः ।
अनघ-स्मित-शीतलैर् असौ माम्
अनुकम्पा-सरिद्-अम्बुजैर् अपाङ्गैः ॥ ११ ॥
12
विश्वास-प्रस्तुतिः
अधराहित-चारु-वंश-नालाः
मकुटालम्बि-मयूर-पिञ्छ-मालाः ।
हरि+++(=इन्द्र)+++-नील-शिला-विभङ्ग-नीलाः
प्रतिभाः सन्तु ममान्तिम-प्रयाणे ॥ १२ ॥
मूलम्
अधराहित-चारु-वंश-नालाः
मकुटालम्बि-मयूर-पिञ्छ-मालाः ।
हरि+++(=इन्द्र)+++-नील-शिला-विभङ्ग-नीलाः
प्रतिभाः सन्तु ममान्तिम-प्रयाणे ॥ १२ ॥
13
विश्वास-प्रस्तुतिः
अखिलान् अवलोकयामि कालान्
महिलाधीन-भुजान्तरस्य यूनः ।
अभिलाष-पदं व्रजाङ्गनानाम्
+++(अवर्णनीयत्वाद्)+++ अभिलाप-क्रम-दूरम् आभिरूप्यम् ॥१३॥+++(4)+++
मूलम्
अखिलान् अवलोकयामि कालान्
महिलाधीन-भुजान्तरस्य यूनः ।
अभिलाष-पदं व्रजाङ्गनानाम्
+++(अवर्णनीयत्वाद्)+++ अभिलाप-क्रम-दूरम् आभिरूप्यम् ॥१३॥+++(4)+++
14
+++(वियोगिनी)+++
विश्वास-प्रस्तुतिः
हृदि मुग्ध-शिखण्ड-मण्डनो
लिखितः केन ममैष शिल्पिना ।+++(4)+++
मदनातुर-वल्लवाङ्गना-
वदनाम्बोज-दिवाकरो युवा ॥ १४ ॥
मूलम्
हृदि मुग्ध-शिखण्ड-मण्डनो
लिखितः केन ममैष शिल्पिना ।+++(4)+++
मदनातुर-वल्लवाङ्गना-
वदनाम्बोज-दिवाकरो युवा ॥ १४ ॥
15
विश्वास-प्रस्तुतिः
महसे महिताय मौलिना
विनतेनाञ्जलिम् अञ्जन-त्विषे ।
कलयामि विमुग्ध-वल्लवी-
+++(करस्थ-)+++वलयाभाषित-मञ्जु-वेणवे ॥ १५ ॥
मूलम्
महसे महिताय मौलिना
विनतेनाञ्जलिम् अञ्जन-त्विषे ।
कलयामि विमुग्ध-वल्लवी-
+++(करस्थ-)+++वलयाभाषित-मञ्जु-वेणवे ॥ १५ ॥
16
+++(मालिनी)+++
विश्वास-प्रस्तुतिः
जयति ललित-वृत्तिं शिक्षितो वल्लवीनां
शितिल-वलय+++(=कङ्कण)+++-शिञ्जा-शीतलैर् हस्त-तालैः ।
अखिल-भुवन-रक्षा-गोप-वेषस्य विष्णोः
अधर-मणि-सुधायाम् अंशवान् वंशनालः ॥ १६ ॥+++(5)+++
मूलम्
जयति ललित-वृत्तिं शिक्षितो वल्लवीनां
शितिल-वलय+++(=कङ्कण)+++-शिञ्जा-शीतलैर् हस्त-तालैः ।
अखिल-भुवन-रक्षा-गोप-वेषस्य विष्णोः
अधर-मणि-सुधायाम् अंशवान् वंशनालः ॥ १६ ॥+++(5)+++
17
(मन्दाक्रान्ता)
विश्वास-प्रस्तुतिः
चित्राकल्पः श्रवसि कलयन् - लाङ्गली+++(=नारिकेल[पुष्प])+++-कर्णपूरं
बर्होत्तंस-स्फुरित-चिकुरो+++(=केशो)+++ बन्धुजीवं +++(Hibiscus-सदृशं)+++ दधानः ।
गुञ्जा+++(बीज)+++-बद्धाम् उरसि ललितां धारयन् +++(बीजपूर्णत्वाद्)+++ हार-यष्टिं
गोप-स्त्रीणां जयति कितवः कोऽपि कौमार-हारी ॥ १७ ॥
मूलम्
चित्राकल्पः श्रवसि कलयन् - लाङ्गली+++(=नारिकेल[पुष्प])+++-कर्णपूरं
बर्होत्तंस-स्फुरित-चिकुरो+++(=केशो)+++ बन्धुजीवं +++(Hibiscus-सदृशं)+++ दधानः ।
गुञ्जा+++(बीज)+++-बद्धाम् उरसि ललितां धारयन् +++(बीजपूर्णत्वाद्)+++ हार-यष्टिं
गोप-स्त्रीणां जयति कितवः कोऽपि कौमार-हारी ॥ १७ ॥
18
विश्वास-प्रस्तुतिः
लीलायष्टिं कर किसलये दक्षिणे न्यस्य धन्याम्
अंसे देव्याः पुलक-रुचिरे सन्निविष्टान्य-बाहुः ।
मेघ-श्यामो जयति ललितो मेखला-दत्त-वेणुः
गुञ्जापीड+++(=गुञ्जा-शिखामाला)+++-स्फुरित-चिकुरो+++(=केशो)+++ गोप-कन्या-भुजङ्गः ॥ १८ ॥
मूलम्
लीलायष्टिं कर किसलये दक्षिणे न्यस्य धन्याम्
अंसे देव्याः पुलक-रुचिरे सन्निविष्टान्य-बाहुः ।
मेघ-श्यामो जयति ललितो मेखला-दत्त-वेणुः
गुञ्जापीड+++(=गुञ्जा-शिखामाला)+++-स्फुरित-चिकुरो+++(=केशो)+++ गोप-कन्या-भुजङ्गः ॥ १८ ॥
19
विश्वास-प्रस्तुतिः
+++(धनुष्मान् इव)+++ प्रत्यालीढ-स्थितिम् अधिगतां, प्राप्त–गाढाङ्ग-पालिं+++(=आलिङ्गनां)+++
पश्चाद् ईषन् मिलित-नयनां प्रेयसीं प्रेक्षमाणः ।
+++(जलक्षेप-)+++भस्रा-यन्त्र-प्रणिहित-करो भक्त-जीवातुर् अव्यात्
वारि-क्रीडा-निबिड+++(=दृढ)+++-वसनो वल्लवी-वल्लभो नः ॥ १९ ॥
मूलम्
+++(धनुष्मान् इव)+++ प्रत्यालीढ-स्थितिम् अधिगतां, प्राप्त–गाढाङ्ग-पालिं+++(=आलिङ्गनां)+++
पश्चाद् ईषन् मिलित-नयनां प्रेयसीं प्रेक्षमाणः ।
+++(जलक्षेप-)+++भस्रा-यन्त्र-प्रणिहित-करो भक्त-जीवातुर् अव्यात्
वारि-क्रीडा-निबिड+++(=दृढ)+++-वसनो वल्लवी-वल्लभो नः ॥ १९ ॥
20
विश्वास-प्रस्तुतिः
वासो हृत्वा दिनकर-सुता+++(यमुना)+++-सन्निधौ वल्लवीनां
लीला-स्मेरो जयति ललिताम् आस्थितः कुन्द-शाखाम् ।
सव्रीडाभिस् तदनु वसने ताभिर् अभ्यर्थ्यमाने
कामी कश्चित् कर कमलयोर् अञ्जलिं+++(=प्रणाममुद्रां)+++ याचमानः ॥ २० ॥
मूलम्
वासो हृत्वा दिनकर-सुता+++(यमुना)+++-सन्निधौ वल्लवीनां
लीला-स्मेरो जयति ललिताम् आस्थितः कुन्द-शाखाम् ।
सव्रीडाभिस् तदनु वसने ताभिर् अभ्यर्थ्यमाने
कामी कश्चित् कर कमलयोर् अञ्जलिं+++(=प्रणाममुद्रां)+++ याचमानः ॥ २० ॥
21
(आर्या)
विश्वास-प्रस्तुतिः
इत्य् अनन्य मनसा विनिर्मितां
वेङ्कटेश कविना स्तुतिं पठन्।
दिव्य-वेणु-रसिकं समीक्षते
दैवतं किम् अपि यौवत-प्रियम् ॥ २१ ॥
मूलम्
इत्यनन्य मनसा विनिर्मितां
वेङ्कटेश कविना स्तुतिं पठन्।
दिव्य वेणु रसिकं समीक्षते
दैवतं किमपि यौवत-प्रियम् ॥ २१ ॥