०२१

मध्योद्भवओ भुव इलावृतनाम्नि वर्षे
गौरीप्रधानवनिताजनमात्रभाजि ।
शर्वेण मन्त्रनुतिभिः सुमुपास्यमानं
सङ्कर्षणात्मकमधीश्वर संश्रये त्वाम् ॥ २११॥

मध्योद्भवओ भुव इलावृतनाम्नि वर्षे
गौरीप्रधानवनिताजनमात्रभाजि ।
शर्वेण मन्त्रनुतिभिः सुमुपास्यमानं
सङ्कर्षणात्मकमधीश्वर संश्रये त्वाम् ॥ २११॥

Oh Lord !There is a place called Ilavrita, in the centre of the earth, which is inhabited only by members of the fair sex, amongst whom, Gauri, (Parvati) is the most notable one. Lord Siva, the only exception here, is worshipping Thee, with sacred mantras and hymns of praise. I take refuge in Thee, who art the Supreme Lord of all.

भद्राश्वनामक इलावृतपूर्ववर्षे
भद्रश्रवोभिरृषिभिः परिणूयमानम् ।
कल्पान्तगूढनिगमोद्धरणप्रवीणं
ध्यायामि देव हयशीर्षतनुं भवन्तम् ॥ २१२॥

भद्राश्वनामक इलावृतपूर्ववर्षे
भद्रश्रवोभिरृषिभिः परिणूयमानम् ।
कल्पान्तगूढनिगमोद्धरणप्रवीणं
ध्यायामि देव हयशीर्षतनुं भवन्तम् ॥ २१२॥

Oh Lord ! To the east of Ilavrita, is the region of Bhadraswa, where the sages called Bhadrasravas, are praising Thee, in the form of Hayagreeva, who was competent to retrieve the vedas, from concealment, at the end of the Kalpa, during the deluge. I meditate on that Hayagreeva form of Thee, the embodiment of knowledge.

ध्यायामि दक्षिणगते हरिवर्षवर्षे
प्राह्लादमुख्यपुरुषैः परिषेव्यमाणम् ।
उत्तुङ्गशान्तधवलाकृतिमेकशुद्ध
ज्ञानप्रदं नरहरिं भगवन् भवन्तम् ॥ २१३॥

ध्यायामि दक्षिणगते हरिवर्षवर्षे
प्राह्लादमुख्यपुरुषैः परिषेव्यमाणम् ।
उत्तुङ्गशान्तधवलाकृतिमेकशुद्ध
ज्ञानप्रदं नरहरिं भगवन् भवन्तम् ॥ २१३॥

Oh Lord ! To the south of Ilavrita is the region of Harivarsha, where noble devotees, amongst whom is Prahlada, Thy most exalted devotee, are serving Thee, in the form of Narahari, which is sublime, peaceful and white, bestowing that pure, matchless, supreme knowledge on devotees. I meditate, Oh Lord, on this Narahari form of Thine.

वर्षे प्रतीचि ललितात्मनि केतुमाले
लीलाविशेषललितस्मितशोभनाङ्गम् ।
लक्ष्म्या प्रजापतिसुतैश्च निषेव्यमाणं
तस्याः प्रियाय धृतकामतनुं भजे त्वाम् ॥ २१४॥

वर्षे प्रतीचि ललितात्मनि केतुमाले
लीलाविशेषललितस्मितशोभनाङ्गम् ।
लक्ष्म्या प्रजापतिसुतैश्च निषेव्यमाणं
तस्याः प्रियाय धृतकामतनुं भजे त्वाम् ॥ २१४॥

Oh Lord ! To the west of Ilavrita, is the beautiful region of Ketumala, where Thy body radiates loveliness with Thy divine sports and bewitching smile, where Goddess Lakshmi and the sons of Prajapati are serving Thee, and where Thou hast taken the form of the god of love, (Kama), to please Thy beloved, Lakshmi. I worship Thee, Oh Lord, in this form of Kamadeva.

रम्येह्युदीचि खलु रम्यकनाम्नि वर्षे
तद्वर्षनाथमनुवर्यसपर्यमाणम् ।
भक्तैकवत्सलममत्सरहृत्सु भान्तं
मत्स्याकृतिं भुवननाथ भजे भवन्तम् ॥ २१५॥

रम्येह्युदीचि खलु रम्यकनाम्नि वर्षे
तद्वर्षनाथमनुवर्यसपर्यमाणम् ।
भक्तैकवत्सलममत्सरहृत्सु भान्तं
मत्स्याकृतिं भुवननाथ भजे भवन्तम् ॥ २१५॥

Oh Lord of the earth ! To the north of Ilavrita, is the wellknown region of Ramyaka, where the lord of that place, the noble Vaivaswata Manu, worships Thee, where Thou, in the form of a fish, shines graciously in the hearts of pure devotees, who are free from jealousy. I meditate on Thee, Oh Lord who art ever loving and affectionate to Thy devotees.

वर्षं हिरण्मयसमाह्वयमौत्तराह
मासीनमद्रिधृतिकर्मठकामठाङ्गम् ।
संसेवते पितृगणप्रवरोऽर्यमायं
तं त्वां भजामि भगवन् परचिन्मयात्मन् ॥ २१६॥

वर्षं हिरण्मयसमाह्वयमौत्तराह
मासीनमद्रिधृतिकर्मठकामठाङ्गम् ।
संसेवते पितृगणप्रवरोऽर्यमायं
तं त्वां भजामि भगवन् परचिन्मयात्मन् ॥ २१६॥

Oh Lord of Knowledge Supreme ! Thou ruleth over the northern region called Hiranmaya, in the form of the Tortoise, that was capable of lifting the Mandhara mountain, and art worshipped here by Aryama, the foremost among the ancestors. I worship Thee, Oh Lord, who incarnated in this Tortoise form.

किं चोत्तरेषु कुरुषु प्रियया धरण्या
संसेवितो महितमन्त्रनुतिप्रभेदैः ।
दंष्ट्राग्रघृष्टघनपृष्ठगरिष्ठवर्ष्मा
त्वं पाहि विज्ञनुतयज्ञवराहमूर्ते ॥ २१७॥

किं चोत्तरेषु कुरुषु प्रियया धरण्या
संसेवितो महितमन्त्रनुतिप्रभेदैः ।
दंष्ट्राग्रघृष्टघनपृष्ठगरिष्ठवर्ष्मा
त्वं पाहि विज्ञनुतयज्ञवराहमूर्ते ॥ २१७॥

Oh Yajnavarahamurthi ! Thou who took the form of the divine boar and art the embodiment of sacrifice, Thou who art praised by the wise and learned, Thou who art worshipped in the Uttara (northern) Kuru province by Thy beloved, the Goddess Earth with sacred salutations (mahamantras) and hymns of praise, Oh Thou of such a gigantic form that Thy tusk is long enough to touch the bottom of the clouds, I bow down to this divine Varaha form of Thine and beg Thee to save me.

याम्यां दिशं भजति किंपुरुषाख्यवर्षे
संसेवितो हनुमता दृढभक्तिभाजा ।
सीताभिरामपरमाद्भुतरूपशाली
रामात्मकः परिलसन्परिपाहि विष्णो ॥ २१८॥

याम्यां दिशं भजति किंपुरुषाख्यवर्षे
संसेवितो हनुमता दृढभक्तिभाजा ।
सीताभिरामपरमाद्भुतरूपशाली
रामात्मकः परिलसन्परिपाहि विष्णो ॥ २१८॥

Oh Vishnu ! In the region of Kimpurusha, situated in the south, Thou hast taken the most magnificent and beautiful form of Rama, so charming to Sita, and art being worshipped by Hanuman with singleminded devotion here. May Thou in the form of that wonderful Rama, protect me.

श्रीनारदेन सह भारतखण्डमुख्यैस्
त्वं सांख्ययोगनुतिभिः समुपास्यमानः ।
आकल्पकालमिह साधुजनाभिरक्षी
नारायणो नरसखः परिपाहि भूमन् ॥ २१९॥

श्रीनारदेन सह भारतखण्डमुख्यैस्
त्वं सांख्ययोगनुतिभिः समुपास्यमानः ।
आकल्पकालमिह साधुजनाभिरक्षी
नारायणो नरसखः परिपाहि भूमन् ॥ २१९॥

Oh Thou of Absolute Form !Thou who art praised and worshipped by sage Narada and all other prominent devotees of the Bharatakhanda region with hymns of glory in the Sankhya and yoga methods, Thou who art the protector of the good and virtuous till the deluge, and Thou who incarnated as Narayana with Thy companion Nara, May Thou, Oh Lord save me.

प्लाक्षेऽर्करूपमयि शाल्मल इन्दुरूपं
द्वीये भजन्ति कुशनामनि वह्निरूपम् ।
क्रौञ्चेऽम्बुरूपमथ वायुमयं च शाके
त्वां ब्रह्मरूपमयि पुष्करनाम्नि लोकाः ॥ २११०॥

प्लाक्षेऽर्करूपमयि शाल्मल इन्दुरूपं
द्वीये भजन्ति कुशनामनि वह्निरूपम् ।
क्रौञ्चेऽम्बुरूपमथ वायुमयं च शाके
त्वां ब्रह्मरूपमयि पुष्करनाम्नि लोकाः ॥ २११०॥

People worship Thee in the form of the sun in the Plaksha region, In the form of the moon in Salmala, as fire in Kusa, in the form of water in Krouncha, as air in Saka and as Brahma in the region called Pushkara.

सर्वैर्ध्रुवीदिभिरुडुप्रकरैर्ग्रहैश्च
पुच्छादिकेष्ववयवेष्वभिकल्प्यमानैः ।
त्वं शिंशुमारवपुषा महतामुपास्यः
सन्ध्यासु रुन्धि नरकं मम सिन्धुशायैन् ॥ २१११॥

सर्वैर्ध्रुवीदिभिरुडुप्रकरैर्ग्रहैश्च
पुच्छादिकेष्ववयवेष्वभिकल्प्यमानैः ।
त्वं शिंशुमारवपुषा महतामुपास्यः
सन्ध्यासु रुन्धि नरकं मम सिन्धुशायैन् ॥ २१११॥

Oh Lord who reclines on the ocean bed ! Thou art meditated upon by the great during the three twilight periods of dawn, noon and dusk, in the form of Simsumara, the enormous fish, with the hosts of stars like Dhruva and others and all the planets located in the tail portion and other such limbs. Oh Thou of this huge fish form save me from hell.

पातालमूलभुवि शेषतनुं भवन्तं
लोकैककुण्डलविराजिसहस्रशीर्षम् ।
नीलाम्बरं धृतहलं भुजगाङ्गनाभिर्
जुष्टं भजे हर गदान्गुरुगेहनाथ ॥ २११२॥

पातालमूलभुवि शेषतनुं भवन्तं
लोकैककुण्डलविराजिसहस्रशीर्षम् ।
नीलाम्बरं धृतहलं भुजगाङ्गनाभिर्
जुष्टं भजे हर गदान्गुरुगेहनाथ ॥ २११२॥

Oh Guruvayurappa ! I pray to Thee in the form of the serpent Sesha, in the heart of the nether world, with his thousand heads radiant with the brilliant single earring, dressed in the blue garment, holding the weapon hala, (the plough) and surrounded by serpent maidens. May Thou of Adisesha form remove all my sorrows.