निकुञ्ज-केली-विरुदावलीयं
निकुञ्ज-केली-रसिक-प्रसादम् ।
स्व-कीर्ति-नैपुण्य-जुषे प्रदत्ते
स्व-कीर्ति-नैपुण्य-पुषे जनाय ॥१॥
श्री-कृष्ण-लीला हृदयं पुनातु मे
लीला च या प्रेम-रसानुभाविनी ।
रसश् च कान्ता-परिशीलितोऽस्ति यः
कान्ता च या गोकुल-यौवताग्रणीः ॥२॥
व्रज-युवति-जनैक-प्राण-बन्धोर् अमुष्य
स्मर-विलसितम् एवोत्कर्षम् आहुः कवीन्द्राः ।
भव-कमल-भवाद्यैः स्तावकैः प्रथ्यमानं
न पुनर् अनुपमं तत् पारमैश्वर्यम् उच्चैः ॥३॥
प्रथितम् अपि वदान्यं राधिके मां तवाल्यः
कथम् अधर-सुधायास् तस्करं ता ब्रुवन्ति ।
पिब पिब मुख-चन्द्रं तत् स्वयं मे निकामं
त्वम् इति रहसि शंसन् शं स कृष्णस् तनोतु ॥४॥
(इ)
चण्ड-वृत्तस्य नखे मातङ्ग-खेलितम्1
गोकुलानन्द शीलिता-मन्द चातुरी-पुञ्ज माधवी-कुञ्ज ।
भाजि-मातङ्ग गामिनी-सङ्ग शालितारङ्ग राजितानङ्ग ।
कौतुकासङ्ग भारभागङ्ग रागितारञ्जि यौवतासञ्जि ।
धीरता-गञ्जि चापला-व्यञ्जि कैतवाभ्रान्त शोण-नेत्रान्त ।
शायकाक्रान्त भाविनी-स्वान्तर् भावितानन्त केलि-सामन्त ।
रेचितोदन्त राधिका-दन्त दंशना-खण्ड माधुरी-षण्ड ।
खेलितापाङ्ग नीरदा-भाङ्ग राधिताश्रान्त कन्दरा-ध्वान्त ।
नील-चेलाञ्चि कामिनी-काञ्चि मोचनोदीर्ण सम्मदाकीर्ण ।
शेमुषी-शीर्ण वामताभीर्ण खेद सम्पूर्ण वैदुषी तूर्ण ।
काम-संरम्भ सङ्गरारम्भ जात रोमाञ्च पाहि भो मां च ॥५॥
॥ धीर ॥
उद्यन्-नखाङ्क-हरिणाङ्क-रुचा सुचारु
खेला-परं कुच-रथाङ्ग-युगं सुकण्ठ्याः ।
स्वागाध-हृत्-सरसि साधु निमज्जयंस् तद्
उन्मज्जयन् स रसिको मुदम् आदधातु ॥६॥
सङ्गत सद्-अनङ्गज मद-
रङ्ग तरलद्-अङ्ग गरल-
शृङ्ग रुचिर-भृङ्ग सुचिर-
गुञ्जन चण-कुञ्ज-शरण
कञ्ज-निचय गञ्जन-शय ॥७॥
॥ वीर ॥
॥।
(इइ)
वीरभद्रः2
कन्दर्प-दर्पक-कुचाद्रि-विमर्द-भीति-
संविग्न-कौस्तुभ-भट-श्रित-कण्ठ-पार्श्वः ।
कान्ताति-निःश्वसित-धूसरिताधर-श्रीः
कृष्णो मुदं नयनयोर् मम शं तनोतु ॥८॥
युञ्जद्-गुञ्जद्-भ्रमर-कलित-कल
भव्य-स्तव्य-स्थल-सरसिज-दल ।
माल्य-स्वाल्यर्पित-रति-रस-कर
रङ्ग-त्रङ्गद्-रसन-युवति-वर ।
दीव्यन्-नीव्य्-अन्तिक-विनिहित-पुरु
वाम्य-क्लाम्यद्-बलकर-बलद्-उरु ।
हर्षोत्कर्षोत्पुलक-हृदय-नट
शम्भ-स्तम्भ-स्फुरित-जघन-तट ।
काञ्चि-प्राञ्चि-स्वनित-जनित-सुख
मन्द-स्पन्द-स्वलक-ललित-मुख ।
नृत्य-श्रित्य्-अर्थक-शुभ-मणिसर
सद्यः-प्रद्यत्-प्रखर-नखर-शर ।
भिन्न-स्विन्न-स्तन-युग-नव-घट
सक्त-स्रक्-तर्जक-सुपदक-भट ।
रत्य्-उद्धत्य्-उच्चलित-चिकुर-चय
शस्त-स्रस्त-प्रवर-कुसुम-मय ।
तल्प-स्वल्प-स्वनन-वलय-धर
कम्पोत्कम्पोत्तरल-सुतनु-कर ।
वेष्ट-स्वेष्ट-स्मर-विलसित-मद
मत्त-प्रत्त-स्वजन-हृदय-मुद ।
भीष्ट-श्रीष्ट-स्वप-घन-रद-बल
दष्ट-स्पष्ट-प्रभसद्-अधर-दल ।
कान्त-स्वान्त-प्रणयद-ममलस
हृद्य-क्लिद्य् अप्य् अतुल-करुण-रस ॥९॥
॥ वीर ॥
कौस्तुभ-विदलित सुललित-
कुङ्कुम-कञ्चुक-कुचां राधाम् ।
तद्-अलक-मार्जित-तिलको
रमयन् कृष्णो हृदि स्फुरति ॥१०॥
सञ्जात-तन्द्रास्य कञ्जात-चन्द्रास्य
काश्मीर-जन्मादि-रश्मीर-सम्मादि ।
घर्मोचितानल्प-नर्मोचिताकल्प
कुञ्जे लसानन्द पुञ्जे रसाशन्द ॥११॥
॥ वीर ॥
॥।
(इइइ)
पुरुषोत्तमः3
प्रियाया गच्छन्त्याः स्वयम् अनुपलब्धो वन-पथं
परिष्कुर्वन् पुष्पैर् घन-विटप-वल्लीर् विघटयन् ।
स्व-पाणिभ्यां लुम्पन् निज-चरण-चिह्नं चलति यस्
तद्-अग्रे तं नौमि प्रणय-विवशं त्वां गिरिधरम् ॥१२॥
धरणी-क्लम-हारि-क्रिय
रमणी-व्रज-केलि-प्रिय ।
ललितोद्भट-वेणु-स्वर
वलितोत्कट-काम-ज्वर ।
दलितान्वित-लोक-त्रप-
वनिता-स्मृत भो भद्रप ।
कमलार्चित-पाद-द्युति
पटलाद्रित-शोक-श्रुति-
युगलोच्चल-नीप-स्फटन्-
मुकुलोज्ज्वल-रूप-छट ।
चपला-प्रभ-चेल-द्वय
महिलार्पित-हेल-स्मय ।
सरसेक्षण-कोण-क्रम-
रभसेक्षक-लोक-भ्रम ।
जनकाश्रित-वेद-क्रम
शमकाच्युत-शील-श्रम ।
कणिकार्जित-माधुर्य स-
दनिकाद्भुत-रोचिर्-लस ।
पुरुषोत्तम चेतः-स्थित-
मरुषो व्रणम् आशु स्मृत-
चरितो ध्रुवम् एव द्रुतम्
अभितोऽर्दसि नाथ द्रुत-
मनसां प्रणयेन त्वयि
मम सांप्रतम् ईश त्वयि
भवताद् रति-रीतिर् मतिम्
अवतात् तव नाम-श्रुतिर्
अमितार्थक-लील-स्वरम्
अमितार्थद माम् उद्धर ॥१३॥
॥ वीर ॥
उरोजान्तर्-लग्नां मम दृशम् इयं वीक्ष्य चकितं
परिस्रस्तं चेलाञ्चलम् अधिशिरो न्यस्य सुमुखी ।
पिधत्ते कञ्चुक्यावृतम् अपि कुचं तद्-गत-मनो-
मणिं मे सम्प्राप्येत्य् उदित-सुबलो नोऽवतु हरिः ॥१४॥
विमल-जलद-सुभग-सुषम
विजित-चपल-वसन-कुसुम ।
सदृश-मृदुल-गजक-भुजक
चिकुर-रचित-शिखिज-दलक ।
रसिक-युवति-हृदय-कलन
चटुल-नयन-मदिर-मिलन ।
रुचिर-वदन-मधुर-हसित
कथित-निखिल-सुरत-चरित ।
ललित-चरण-कमल-चलन
विलस सुतनु-वितनु-वलन ॥१५॥
॥ धीर ॥
॥।
(इव्)
अच्युतः4
कर्णाध्व-गाम्य्-अतनु-नर्म-शलाकयैव
विद्राव्य-चारु-रदन-च्छद-गाढ-मुद्राम् ।
निष्कासितां स्मित-सुधां प्रसभं रमण्याः
कृष्णः स्व-नेत्र-चषकेण पिबन् मुदे स्यात् ॥१६॥
जय जय शील-प्रिय जलधील-
स्वर-घन-नील-द्युति-धर कील-
स्तुत पुरु-लील प्रणय-निमीलत्-
त्रप-तरु-लील श्रुति-परिशीलन्-
नव-मुरलीक-प्रबलद्-अलीक-
प्लुत-जन-भीक-प्रकट-तटीक
प्रमद-वतीक-स्थित-सुपटी-कर्-
षक-रजनीप-स्व-किरन-दीप ।
प्रणुत-समीप-स्फुट-दल-नीप-
स्तृत-तट-देश प्रथित-वरेश
प्रगत-सुकेश-प्रवर निशेश ।
प्रतिम-विशेष प्रभृत-विशेष
प्रभ-शुभ-वेश व्रज-महिलेष ।
चलित-सुचेल स्तन-युग-खेलन्-
नयन-सुवेल स्मृत-रति-वेल ।
सुहृद्-अतिवेल-प्रतत-निशात-
स्मर-शर-जात-प्रजर-निपात ।
प्रबल-विघात-प्रचलित-देह
श्रित-रत-गेह त्वम् अघ-हरेह ।
स्फुत हृदि मे ह ॥१७॥
॥ वीर ॥
मयि क्षिप्त्वापाङ्गं कुच-कनक-शम्भुं स्मित-सुधा-
सुधाराभिः कान्ते! स्नपयसि न किं पूजयसि तम् ।
प्रकामं कामायाच्युत-कर-सरोजेण सुदतीत्य्
उपागच्छन् जल्पन् विलसतु स राधा-रति-सखः ॥१८॥
वृन्दावन-नग-वृन्दाधिक-लव-
कुञ्जालय-चर गुञ्जा-मणि-सर ।
कञ्जातुल-मद-गञ्जामल-पद-
कान्ता-कुच-शय मां तारय जय ॥१९॥
॥ धीर ॥
॥।
(व्)
तुरङ्गः5
पृष्ठीकृत्य प्रयान्त्या द्रुत-मयम् अधुनैवाग्रतो रोत्स्यते मां
इत्य् आश्वासं दधत्या हृदि बत सुतनो रक्षिणी ते पदाब्जे ।
प्राभूतां नैव गन्तुं कथम् अपि पुरतो नापि पृष्ठं द्रुतो वेत्य्
आकुञ्चन्त्या नितम्ब-त्विषि धृत-नयनो माधवो मां धिनोतु ॥२०॥
सुन्दर-मुख शशि-बिम्बक कुन्द-निविड मद-डिम्बक
दन्त-पटल लसद्-अम्बुज शन्तम-कर शुभ-कम्बुज
लङ्गिम-भर परिकुण्ठक रङ्गि-मधुरतर-कण्ठक ।
सङ्गत-युवति-कदम्बक-रङ्ग-तरलित-हृद्-अम्बर ।
लुञ्चन-चतुर-दृग्-अङ्गन कुञ्चन-विलसित-रङ्गण
वञ्जुल-कुसुम-सुरञ्जित मञ्जुल-कच-भर-गञ्जित
चञ्चल-मधुकर-मण्डल सञ्चलद्-अलक-सकुण्डल ।
मन्द-हसित-लसद्-इन्दिर-शन्द-चरित-गुण-मन्दिर ।
दण्डित-समद-मतङ्गज मण्डित-गति-वलद्-अङ्गज ।
कम्प-रुचिर-रुचि-निन्दित शंप-सुतनु-मति-सन्दित ।
दम्भ-विषम-जन-वञ्चक शम्भ-दमन शर-पञ्चक-
खण्डित-हृद्-अतनु सागर-पण्डित-रति-सुहृद्-अङ्गर ।
बम्भ्रमद्-अलि-वर-लम्भित सम्भ्रम-सुदृग्-अभिरम्भित ।
सङ्गम-सदलिक-कङ्कण मङ्गल-चलकर-कङ्कण-
डिण्डिम-रणित-निरन्तर-चण्डिम-कलित-मुद्-अन्तर ।
नन्द-हृदय-मकरन्दक शन्दय-विपिन-पुरन्दर ॥२१॥
॥ वीर ॥
नटच्-चटुल-लोचनाञ्चल-विलास-वल्गु-श्रियं
स्व-चिल्लि-वर-वल्गन-ग्लपित-धैर्य-चर्याभराम् ।
नव-प्रणय-सम्भृत-स्मित-सुधा-पिधानाकुलां
निज-प्रणयिणीं स्मरन् स-पुलको हरिः पातु नः ॥२२॥
जय चारु-वेष नय नागरेश
शयनीत-ताल-मय-राग-जाल-
धर-वेणु-दूत-वर-साधु-धूत-
वनिताभिमान-जनिताति-मान ॥२३॥
॥ वीर ॥
॥।
(वि)
तिलकम्6
जीयाद् धरिः स्व-मुरली-परिगीत-पीत-
पात-त्रपाम्बु-सरसीः सरसीरुहाक्सीः ।
शून्यान्तरा गत-बला अपि ताः प्रकूर्वन्
पूर्णा निजाधर-सु-धार-सुधा-रसेन ॥२४॥
चटुल-मधुप-मद-कुण्ठक-सद्-अलक ।
विमल-जलद-रुचि-लुण्ठक-दमनक-
मृदुल-सुरभि-दल-गुम्फक-सुललित
कुल-वर-तनु-धृति-लुम्पक-विहसित ।
हठ-भर-कुच-पट-कुञ्चन-विकलित-
युवति-नयन-कटु-कुञ्चन-कवलित ।
कर-कर-धुनन-विशङ्कट-कलहज
वितत-पुलक-कुल-कङ्कत-मलयज-
मृगमद-घुसृण-सुगन्धित-परिसर-
वन-गत-मदन-मुदन्धित-मधुकर-
निकर-रणित-रति-मङ्गल-मय-रव-
विवृत-सुरत-रस-रङ्गल-सुख-नव-
वितनु-समर-पुरु-दम्भ-पटिमधर-
सुतनु-निविड-परिरम्भ रसिक-वर ।
जनित-मणित-मणि-कङ्कन-कण-दति-
रभस-रमण-गत-शङ्क-चिकुर-तति-
मिलित-नटन-झष-कुण्डल-विसृमर-
रुचि-भर-वर-करि-शुण्ड-सदृश-कर ।
निज-परिचरण-रतं जनम् इमम् अति-
कृपय निखिल-गुण-रञ्जन-रति-पति-
शत-मति-मथन-कृद्-अङ्ग-सुषम जय
मनसिज-वलित-तरङ्ग-चरित-मय ॥२५॥
॥ वीर ॥
रति-रण-घन-घर्माक्रान्त-सिन्दूर-पङ्क-
श्रित-वद्-अलक-मालासक्त-भालं प्रभालम् ।
युवति-रदन-कीर्ति-ख्यापि बिम्बाधर-हृन्
मम कलयतु कृष्णस्यास्य-चन्द्रं स्वतन्त्रम् ॥२६॥
त्वं गत-शङ्कित-रङ्ग-तरङ्गित-
कुन्द-सुसत्तम-दन्त-वसन्तम ।
वञ्जुल-कुञ्जक-मञ्जुल-गुञ्जक
सञ्जय-रञ्जक-कुङ्कुम-पङ्कक ॥२७॥
॥ वीर ॥
नित्यं याति यथायथा कुच-युगं पीतत्वम् उत्तुङ्गतां
चोलिं प्राप्य तनुत्वम् ऋच्छति तथास्यार्धावृतौ योग्यताम् ।
कान्ते कुप्यसि तत् प्रसाधन-कृते सख्यौ वृथा हृष्टताम्
अक्ष्नोर् मे कलयेति कृष्ण-भणितं जागर्तु मे चेतसि ॥२८॥
॥।
(विइ)
चण्ड-वृत्तस्य विशिखे पद्मम्7
जय लव-मात्र-स्व-विरह-दात्र-
प्रदित-सुगात्र व्रज-महिला-त्र ।
ग्रहपति-कन्या-तट-लसद्-अन्या
प्रतिम-सुधन्या यत-नत-वन्या-
सुहृद्-अलकान्तालि-पटल-कान्ता-
लिक-निज-कान्ता-मिलन-रतान्ता ।
रति-रण-रङ्गोदय-कुच-सङ्गो-
पण-परिभङ्गोदित-वद-नङ्गो-
रु-शर-नखाङ्क-कलित-शशाङ्का-
वलि-वलिताङ्का-धृत-हरिणाङ्का-
नन-सुदृग्-उल्लासक-परिफुल्ला
चटुल-मरुल्-लालित-भुज-मल्ला-
हित-परिवेष्ट-प्रणय-सुखेष्ट-
प्रवलद्-अकष्ट-स्व-रदन-दष्ट-
प्रमदवती द्राग्-उदित-सुधार्द्रा
चरितम् इहार्द्रा वहमति मुद्-द्रा-
वित-हृदि युञ्जेऽरुणतर-गुञ्जे
लित-नव-कुञ्जे रुवद्-अलि-पुञ्जे ॥२९॥
॥ वीर ॥
॥।
(विइइ)
वञ्जुलम्8
श्री-राधेक्षण-सख्य-लक्षण-रस-स्वाराज्यम् अत्युर्ज्जितं
प्राप्य स्वैर-मलं गतो यद् अधरो भ्राजिष्णुतां जिष्णुताम् ।
नाथ न्यक्-कुरुताम् अयं तव ततः सख्यालि-दृङ्-मोदनो-
मत्तालि-श्रित-बन्धु-जीवक यशः-पुञ्ज निकुञ्जेश्वर ॥३०॥
कुञ्चित-कच-विरचन-धृत-चम्पक
लुञ्चित-मणि-सर-सद्-अतनु-कम्पक ।
रञ्जित-युवति-सुरत-रस-लम्पट
गञ्जित-तडिद्-अभिनव-रुचि-सम्पट ॥३१॥
॥ वीर ॥
स्नातोत्थितां कलित-रञ्जित-चीन-चीर-
पाणि-द्वयोद्धुत-कचां चकिताम् अकुर्वन् ।
कान्तां हरिर् जयति वल्लि-दलावृतोऽस्या
वक्षोज-कक्स-सुख-वीक्षण-सक्षणात्मा ॥३२॥
विलस विशङ्कत भुज-गत-सङ्कत
जगद्-अतिरङ्गल-चरित-सुमङ्गल ।
शशधर-गञ्जक मुख-रुचि-रञ्जक
कुरुवक-मञ्जुल-विकसित-वञ्जुल ।
कुसुम-सुमण्डित शुचि-रस-पण्डित
तनु-रुचि-दण्डित जलधर-खण्डित ।
तडिद्-अतिसुन्दर-वसन पुरन्दर-
धनुर्-अतिनिन्दक-चल-शिखि-चन्द्रक-
निचय-करम्बित-कच-भर-लम्बित-
मणि-सर-कम्पक-धृत-नव-चम्पक ।
कलित-विकस्वर-कल-गवलस्वर
सुतनु-जन-स्खलद्-उपजघन-स्थल ।
परिहित-नीव्य्-अभिहित-मदन व्यभिचरित-
जव-स्फुरद्-अतिखर-निष्ठुर ।
गुरु-जन-गर्जन-कटु-मुख-तर्जन-
कृत-गति-वर्जन-वलद्-उपसर्जन ।
पिशुन-विसृत्वर-पुरु-वलित-ज्वर
शमन-कृत-क्रम-धृत-युवति-भ्रम ।
कलपद-सञ्चित-चतुरिम-वञ्चित-
कटुतर-दुर्जन-भवन-समर्जन ।
कलित-सुतल्पक-विलसद्-अनल्पक-
मधुरिम-सन्धित-मदन-मुद्-अन्धित ।
वर-तनु-कङ्कित-कुच-युग-टङ्कित-
भुज-परिरम्भण-रुत-मणि-कङ्कण-
चपलिम-लम्भन-जनित-विकम्पन ॥३३॥
॥ वीर ॥
विकचयद् अपि राधा-नेत्र-नीलोत्पलान्तं
स्मित-सित-रुचि-बिम्बं सम्भ्रमाद् उज्जिहानम् ।
व्यनमयद् अथ सा प्राचूकुचत् तत् तदैवेत्य्
उदितम् अनु स जीयात् कुन्द-वल्ल्या मुकुन्दः ॥३४॥
जय कमलागोचर-पर-भागो-
चित-नव-रागोपनत-कला-गो-
पन-चल-रामा-मुख-विधु-धामा-
मृत-कल-नामादित-नव-दामा ॥३५॥
॥ वीर ॥
नृत्यान्ते धृत-गर्वम् उद्धत-सखि-प्रोत्तेजनात् स्वं हठाज्
जेतुं दृग्-अभिनेष्यमाण-नटनावेशाप्त-शोभां प्रियाम् ।
काञ्ची-कञ्चुक-गाढ-बन्ध-कषणा-संसक्त-पाणि-द्वयां
पश्यन् स्वाक्षि-युगं हरिः सफलयन् दिश्यात् स मे वाञ्छितम् ॥३६॥
॥।
(इश्रुत्)
बकुल-भासुरम्9
जय जय पिञ्छ-मुकुट रस-सागर सागरसाभूषण-पद-केतन
केतन-कल्प-निकुञ्ज-महा-रत हार-तरलतरता-प्रतिपादक ।
पाद-कमल-वर-लास्य-विलासक लास-कला-कौतुक-मुदितान्त-र-
तान्त-रमित-तरुणी-मुख-मार्जन मार्जन पर-कर-कमल-सुखातुल ।
खातुल-वनिता-वृन्द-विमोहन मोह-नदी-प्लावित-भव-नारद ।
नार-दशा-प्रार्थक-कमलासन लासन-चरणाब्ज-परागक ।
राग-कला-स्वर-मूर्च्छन-सञ्चय सञ्चयनाश्रित-सर्व-विलक्षण-
लक्षण-मय-मुरली-परिशीलक शील-कलित-गुण-मणि-पद-पर्वत ।
पर्व-तरल-रमणी-क्षण-निर्वृत निर्वृत-नर्म-विलास-हस-प्रिय ।
स-प्रिय-भृङ्गी-स्तुत-नव-मालक माल-कदम्बक-मञ्जुल-रूपक ।
रूपक-रम्य-कवित्व-कवीलित वीलित-शिखरि-तटाप्त-महा-रस ।
हार-सहित-कुच-कञ्चुक-घट्टक घट्ट-कलह-खण्डित-सुसती-व्रत ।
तीव्र-तमः-शमकाङ्ग-सदामद दाम-दरान्दोलन-गति-विभ्रम ।
विभ्रमद्-अन्तर्-उदित-बहु-सम्भ्रम सम्भ्रम-विश्लथ-नीवि-वधू-जन ।
धूजनकेक्षण-कोण-विनोदन नोदन-चित्र-चरित्र-विराजन ।
राज-नटोपम-कौस्तुभ-कन्धर कन्धर-सुन्दर-गोकुल-जीवन ।
जीवनजाक्ष-समस्त-सभा-जन भाजन-कुञ्ज-गृह-श्रित-देवन
देव नमो भवते भय-भेदन ॥३७॥
॥ वीर ॥
मधुर-हसित-विद्या-द्राविताशेष-नारी
धृति-कठिन-भुजाङ्गी-सञ्चयः शं चिकीर्षुः ।
शिशिरतर-दृग्-अम्भोजाञ्चलेनामृजंस् ताः
स रसयतु मुकुन्दः कुन्द-दामाभिरामः ॥३८॥
कलित-मुख-तान ललित-सुख-गान
जनित-मति-मोह वनित-रति-दोह
चलद्-अमल-माल जलद-सम-भाल
नय चतुर-शील जय मधुर-लील ॥३९॥
॥ वीर ॥
मुख-चरणम् एकं कम्पयन् लम्पटत्वं
दधद्-अधि-तरु-गात्रं धरयंश् चारयन् स्वम् ।
निज-तनुम् अनु नेत्रं वल्लि-गूढाम्बुजाक्षी-
हसित-दृशि च युञ्जन् कुञ्ज-नाथः स जीयात् ॥४०॥
॥।
(श्रुत्)
बकुल-तुङ्गम्10
उल्लस मुकुन्द कुन्द-वन-माल माल-मद-हारि हारि-रुचि-काय ।
कायन-विहार हार-लतिकान्त कान्त-मणि-राज-राजद्-उपकण्ठ-
कण्ठ कमलास्य लास्य-कृत-भूष भूषणह-गान गान् अवधि-मोद ।
मोदय भ-दक्ष दक्ष-मतिनार्य नार्य-पथसत्व-सत्वर-हृद्-इष्ट-
दिष्ट-महिलाग लाग-पर-भाग भागमल-धील-धी-ललित-लोक
लोक-नन्द-भाल भाल-विधु-बिम्ब बिम्ब-सुभगोष्ठ गोष्ठप-समुद्र ।
मुद्र-वर-चन्द्र चन्द्र-रस-चित्र चित्रक-कपोल पोल-वन-हास
हास-सहचारि चारिम-सदन्त दन्त-रुग्-अकन्द कन्दर-सुपर्व ।
पर्वत-विलास लासक-महेश हे शरण देव नाथ ॥४१॥
उन्नीत-वाम-कर-पद्म धृताग्र-शाखां
राधां विलोक्य कुसुम-प्रचयैक-तानाम् ।
पश्चद्-विवर्तित-मुखीं सहसा विधित्सुर्
वंशीं स्वरन् जयति गूढ-तनुर् मुकुन्दः ॥४२॥
नीरद-पुञ्ज श्रीधर-गुञ्ज
भासुर-भृङ्ग क्ष्माधर-शृङ्ग-
स्थातुल-सन्तस् त्वाम् अभजन्त ॥४३॥
॥ नाथ ॥
पाणिर् मेऽत्र मदीय-किङ्किणि-सखः चोकूयते तेन किं
सद्यः सुन्दरि किङ्किणीम् अनु निजां शाशङ्कमानेक्षसे ।
जेघ्रिये कमलं विकास्य तव किं चोकुप्यते वा मुखं
साक्षाद् इत्य् अतिमञ्जुला तव हरे वाणी व्रजे भ्राजताम् ॥४४॥
॥।
(श्रुत् इ)
अथ चण्ड-वृत्तस्य सामान्य-भेदः
वेणु-ध्वानक धेनु-स्वानक
सार-प्रीतिद सार-श्री-मद ।
धाम-श्यामल भाम-ध्यानल
गोप-स्त्री-कृत-कोप श्रीडित ।
हास-प्रोदित रास-त्रोटित
मान-श्लेषण दान-स्वेषण ।
दाम-भ्राजित काम-प्रामृत
खेल-क्लेशद हेल-श्लेषद ।
बाल-क्षेमद माल-प्रेमद
भाल-स्थालक जाल-क्षालक ।
हारि-स्वेदक वारि-क्षेपक
बात-प्राहित शात-द्रागित ।
भात-क्ष्माधर रात-स्वादर
लोक-ख्यापित तोकत्वावृत ।
मेघ-त्वायित हेऽघत्रावित
गोप-व्रातक भो पत्रानक ।
वादित्रारत कादित्र-नत
लोकस्थातुल शोक-व्याकुल ।
चारु-व्यापृत कारुण्यामृत
धार प्रीणय सार-श्री-मय ॥४५॥
॥ वीर ॥
मणि-सर-मह-धारे कौस्तुभानर्घ्य-दीपे
निज-ःर्दि वनमाला-तोरणे धाम्नि नित्यम् ।
परिचय कमलाङ्क-स्वर्ण-सिंहासन-स्थाम्
अघ-हर वर-देवीं राधिकां त्वं स-कामः ॥४६॥
जय कुण्डल रुचि-सण्डल
शुभ-गण्डक जगद्-अण्डक ।
दव-खण्डन वर-मण्डन
रति-पण्डित तनु-दण्डित
घन-मण्डल नव-दण्डल ॥४७॥
॥ देव ॥
वदन-मधुरिम-सदनं चलन-दलनं करीन्द्र-कीर्तीनाम् ।
हसितं सुदृग्-अभिलषितं हरतु हरे मामकं हृदयम् ॥४८॥
॥।
(श्रुत् इइ)
मञ्जर्यां कोरकः11
नील-सरोज-कुल-स्तुत-कायक
शील-समृद्धि-जिताखिल-नायक ।
पीतन-पीत-नवाम्बर नारद-
गीत-नवोदित-लील सदा मद ।
मार-सहस्र-जयि प्रभ-नागर
सारस-लोचन हे गुण-सागर ।
चन्दन-चित्रक चित्र-ललाटक
मन्द-नटन्-नयनाञ्चल-हातक ।
कुण्डल-ताण्डवितच्-छबि-पुञ्जक
तुण्ड-लसद्-द्विजराज-सुगुञ्जक ।
हार-विराजित-तुङ्ग-सदंसक
सार-विलास-भरावधि-शंसक ।
सर्व-विलक्षणा-लक्षण-मण्डित
पर्व-विशेष-समर्पण-पण्डित ।
विश्व-सभाजित-मञ्जुलता-रत
निश्वसनोल्लसद्-आनमद्-आनत-
तुन्द-रमाङ्क-विराजद्-उरः-स्थल
सुन्दर-कौस्तुभ-रत्न-धर-स्थल ।
नीरद-दाम-दरोर्जित-धूनन
धीर-जगद्-वनिता-मति-मोहन ।
मत्त-मतङ्गज-नव्य-गति-क्रम
सत्तम-नूपुर-पूरित-विभ्रम ।
नृत्य-कलाति-विचक्षण-मादन
कृत्य-कलाप-पराखिल-साधन ।
धर्म-पराङ्मुख-गोप-वधू-धृत
भर्म-पदाङदराव-वशीकृत ।
चारुतराब्ज-पराग-भरादृत
मारुत-वेल्लित-वेल्लि-दलावृत ।
चन्द्रक-शोभित-चूल-सुधामय
मन्त्र-कल-स्वन-वंश विभो जय ॥४९॥
॥ वीर ॥
राधा-कटाक्ष-मधुपावलि-पीत-बन्धु
जीवाधर-द्विगुणित-स्मित-सीधु-पूरः ।
लीलाम्बुजं कर-तलेन विकाश्य जिघ्रन्
कृष्णः स मे हृदय-गेहम् अलङ्करोतु ॥५०॥
पाद-पल्लव-भा-सरिल्-लव-
नीत-खर्वत-रूप-पर्वत ।
मार-सुस्तुत केलि-वस्तुत
नाथ-सर्वक शेष-पर्वक
चारु-विक्रम शील-सुक्रम ॥५१॥
॥ वीर ॥
वलद्-घूर्णापूर्णारुण-नयनम् आकीर्ण-चिकुरं
नवालक्तारक्तालिकम् अधर-सक्ताञ्जन-रसम् ।
प्रगे राधा-बाधा-प्रकुपित-सखी-तर्जितम् अलं
हरिं युञ्जे कुञ्जे हृदि कम् अपि भावं दधति तम् ॥५२॥
॥।
(श्रुत् इइइ)
मञ्जर्यां गुच्छः12
जय कुसुम-शायकोद्धत-युवति-रञ्जित
प्रबलतर-घूर्णितारुण-नयन-गञ्जित
भ्रमर-धृत-बन्धु-जीव-रुचि-रुचिराधर
प्रसरद्-उरु-जृम्भित-ह्नुति-चतुर-नागर ।
श्रम-सलिल-राजि-यावक-सरस-भालक
क्रम-विवृत-विश्वग्-आलुलित-ललितालक ।
प्रखर-नखराङ्कितारुण-हृदय-खण्डित
प्रणय-भर-वल्लभा-कटु-रटन-दण्डित ।
क्रकच-निभ-चिल्लि-तर्जन-बहु-लता-धुत
प्रकट-शपथावलि-ध्वनित-निज-साधुत ।
स्मर-समर-सूचक-लपित-वन-दामक
ग्रथित-बहु-चातुरी-प्रतिवचन-सामक ।
द्रुतम् असरलालि-निर्मित-पटिम-वञ्चन
प्रतनु मम भावम् अच्युत मनसि कञ्चन ॥५३॥
॥ वीर ॥
स्मर-समर-विमर्दामोद-मुग्धं तवाङ्गं
ममक-नयन-नासानन्दम् उच्चैर् व्यतानीत् ।
वितर वितर चाटु प्रेम-गर्भं प्रियोऽसि
श्रुति-सुखम् इति राधा-गीर्-धुतं स्तौमि कृष्णम् ॥५४॥
दृष्ट-स्मर-मद सृष्ट-श्रम-पद
मृष्ट-प्रणिगद धृष्ट-प्रणयद ।
सिद्ध-प्रतिभय विद्ध-स्व-हृदय
वृद्ध-क्लम-वियद्-ऋद्ध-प्रभ जय ॥५५॥
॥ वीर ॥
इन्दीवरेण सखि कर्णम् अलङ्कुरुष्वेत्य्
उक्ता निरञ्जनम् उदीक्षयते स्व-नेत्रम् ।
तत्त्वं शृणोति न च पश्यति राधिकेति
वृन्दोक्तितो विधुरितो विधुर् अस्तु भूत्यै ॥५६॥
॥।
(श्रुत् इव्)
मञ्जर्यां गन्धः13
धृष्ट-वर मान-दव हेति-भर दुन-नव
नीर-रुह-चारु-मुख राधा-धृत-खेद-सुख-
मञ्जु-पद-चाटु-चय-भाग्-उदित-शील-मय-
लील निज-ताप-गण-सूचि-समुपक्रमण
साधु-चरितालि-कृत शान्त-सुदृग् अङ्घ्रि-धृत
चूड-वनितास्र-जल-सिक्त-कुच-कुम्भ-तल
मार्जि-शुभ-पाणि-तल लब्ध-मकराङ्क-बल
मङ्क्षु-हृत-मान-धन रोमक-समुद्गमन
बोधित-विलास-रस लब्ध-रति-कुञ्ज-लसन्
मञ्जु-कुसुमालि-दल चित्र-मृदु-तल्प-तल
रूप-पुरु-केलि-विशद्-अङ्ग सुहृदालि-दृशम्
अङ्ग सुखयानुपदम् इद्ध-रुचि-चन्द्र-मद
हारि-चरणाब्ज-नख दीव्य-ललितालि-सख ॥५७॥
॥ देव ॥
झनज् झनद् इति श्रुति प्लुतिम् इता रते किङ्किणी
सनत् सनद् इति स्वनाश्वसिति सन्ततिर् वां मुहुः ।
भ्रमद् भ्रमर संभ्रमा प्रचल सौरभालिर् विभो
झलज् झलति भातु मे हृदय सम्पुटे रत्नवत् ॥५८॥
मदन रणग सुतनु दशन विदित विदित चरित ललन
मुखर बलय कथित वितत सकल सकल निभृत सुरत
कलित विपिन सदन शयन विलस विलस कमल नयन ॥५९॥
॥ धीर ॥
खपुर सरस वीटीं चर्वयन्न् आस्य भासा
वर-तनु धृति गर्वं खर्वयन् पीतवासाः ।
सुबल भुज शिरोञ्चद् वाम बाहुः सहेलं
मदकल करिगामी भाति चित्तेऽनुवेलम् ॥६०॥
॥।
(श्रुत् व्)
विदग्ध-त्रिभङ्गी14
वृन्दारक-नति-वृन्दादृत-शुभ-वृन्दा-विपिन-पुरन्दर कन्दर-
खेला-रत वर-हेलावृत सुमहेला-मुख विधु-बिम्बक-चुम्बक
गोपी-गुरु-भय-लोपी हित-सुख-रोपी क्षण-रति-नायक-शायक
गङ्गाधर-धृति-भङ्गाचित नव-रङ्गावन-मुरलीलित-शीलित
शर्मालय-गुण-कर्माकृति-धर नर्मामृत-रस-वर्षण-हर्षण
कृष्णा-तट-नट कृष्णा-सम-शर-तृष्णा-विधुत-सती-व्रत-तीव्रत
रम्भा-जयि-सुभगम्-भावुक गुण-सम्भावित-महिलालस-लालस
राधा-स्मर-शर-बाधा-हर सुर-साधायक-वचनामल-दामल
कान्ता-मणि नय नान्तादर-लव-शान्ताखिल-दव-लक्षण सक्षण
रामा-कुच-मुकुला-मादिततम कामार्बुद-मद-दारुन-वारण
बालार्पित-वनमाला-सुललित काला-गुरु-रस-वासित भासित-
शीलोदित-निज-लीलोन्नत नव-नीलोत्पल-रुचि-जाल सदालस
देवाभिलषित-सेवाम् अविरतम् एवादिश करुणालय पालय ॥६१॥
॥ वीर ॥
चञ्चद्-बर्ह-विराजि-तिर्यग्-अरुणोष्णीषावनत्य्-उन्नति-
भ्राम्यत्-कन्धरम् उच्छलत्-स्व-रदन-द्योतानुबिद्ध-स्मितम् ।
सख्यांसाहित-वाम-बाहु-वलयद्-राधा-वितर्कावलि-
कर्णाकर्णि-वचः प्रभोर् विजयतां गोष्ठाधिरथ्यान्तरम् ॥६२॥
मन्द-मरुच्-चल-पीत-चेल
शन्द सखी-व्रज-गीत-खेल ।
युञ्जद्-अलि-व्रज-शोभि-माल
कुञ्ज-गृह-श्रित-केलि-जाल ॥६३॥
॥ वीर ॥
नटन्-मणि-सरं त्रुटद्-वलयम् उच्छलत्-सौरभं
क्वणत्-कनक-नूपुरं व्रणित-मुक्त-धाराधरम् ।
स्खलत्-कच-भरं दर-श्रम-कपालि स-प्रेयसी
भवान् मदन-रम्यतां दधद्-अधीश रंरम्यताम् ॥६४॥
॥।
(श्रुत् वि)
अथ साप्तविभक्तिकी कलिका15
मुख-विधुर् इष्टः सुदृग्-अभिमृष्टः
स्मर-मद-धृष्टः स भवतु दृष्टः ।
सुवलित-हस्तौ करि-कर-शस्तौ
रति-कलितस् तौ युवतिभिर् अस्तौ ।
श्रित-बहु-दासा जगद्-अभिलाषा
मधुरिम-वासाः स्युर् इह विलासाः ।
गुणम् अभिधेयं तम् अपरिमेयं
जगति सुगेयं रटति वरेयम् ।
व्रज-भय-दरणौ लसद्-आभरणौ
लवणिम धरणौ प्रणुवे चरणौ ।
तांस् तर-सारांश् चतुरिम-भारान्
मम हृद् उदारान् भजतु विहारन् ।
दयित-सवयसा सह-वर-महसा लस
सहस-रसामृत-मय-वचसा प्रविहर ।
ताभ्यां सुतनु-धृताभ्यां स्मर-वशगाभ्यां
तैर् जय-दक्षैर् युवति-धृति-क्षैः ।
परिषद-लक्षैः प्रचल-कटाक्षैः
सुदृग् अभिलषते वनम् अधिवसते ।
तद् अतिमदाभ्यां वितरति ताभ्यां
स्वम् अपि नटाभ्यां तव नयनाभ्याम् ।
सुदृग्-उदितेभ्यः स्मर-विलसितेभ्यस्
तद् इह त्वम् एभ्यः प्रमिल सितेभ्यः ।
रति–सुख-भरितात् तद्-अतुल-चरितान्
न फलम् उदारात् परम् इह सारात् ।
त्रस्यति ताभ्यां रति-मुग्धाभ्यां
खर-नखराभ्यां तवक कराभ्याम् ।
प्रखरतरेभ्यो मदन-शरेभ्यो
ऽवसि बत तेभ्यः सुतनुम् इतेभ्यः ।
प्रतिततमस्य प्रतिपदम् अस्य
स्वम् इव वरस्य त्वम् असि रसस्य ।
स्मर-रण-चलयोर् नट-रस-कलयोर्
झष-कुण्डलयोर् युगम् एव कलय
व्रज-भुवि वसतां रतिम् अभिलषताम् ।
शरणम् असि सतां तस्मिन् भगवति लीलां कुर्वति
परम-कृपावति मतिर् अस्तु भवति ।
तव मृदुतरयोर् अरुणाधरयोः
खपुर-सुरसयोः सुदृग् अतिरसयोर् ।
उल्लसितेषु प्रमदय तेषु
स्मित-कुसुमेषु प्रेम-प्रदेषु ।
स्वान्तं पुरु-दय नव-नव-रस-मय-
चरित निखिल-नय-मन्दिर जय जय ॥६५॥
॥ वीर ॥
स्वीयं कौशल-सूचकेन कुटिलालोकेन कीर्णोऽप्य् अलं
कुर्वन्न् एव कपोलयोर् मकरिके गान्धर्विकायाश् चिरम् ।
प्रस्विन्नाङ्गुलिर् आदिश प्रभु-वर त्वं मां कृपा-वारिधे
येन त्वाम् अभिवीजयानि वलितानन्दाश्रु स-प्रेयसीम् ॥६६॥
जय शुभ-लीलामृत-रस-लीला-
मय-भवद्-आलि-परिजन-पालीम्
अनुगणनायाम् अहम् अपि यायाम्
इति भव-पाशावृत-मतिर् आशाम्
अपि रचयेयं फलतु ममेयम् ॥६७॥
॥ नाथ ॥ वीर ॥
मधुर-रस-कृतार्थी-कारि-हारीष्ट-लीलः
प्रणयि-सुजन-चेतो-वप्र-विप्लावि-शीलः ।
क्षण-रुचि-रुचि-कान्ता-कान्ति-संमर्द-धीलः
सुखयतु मुदिरोऽस्मान् मेदुरः कोऽपि नीलः ॥६८॥
राधा-माधव-साधु-साधन-सुधा-धारा-धुरा-धारिणां
धाता सा तम् इयं नुतिः प्रतिपदं प्रीति-प्रताना सताम् ।
अत्राधिं विधुवन् धराधर-धरो धारा-धरेन्द्र-द्युतिः
सद्यः स द्यतु यद्य् अवद्यम् अधिपद्य् आद्य्-अन्त-मध्यान्तगः ॥६९॥
श्रीमद्-रूप-पदाब्ज-धूलिम् अलिके नित्यं दधे या मनाग्
घ्राता हृन्-मधुपं ममानयद् अहो कृष्णाङ्घ्रि-तृष्णाङ्घ्रिपम् ।
यः संसार-मतङ्गजाङ्ग-मदिरां व्यस्मारयत् स्वै रसैर्
यद्-गन्धाणु-लवोऽपि कर्षति धृतोत्तर्षं मुनीन्द्रान् अपि ॥७०॥
षोदषभिः कलिकाभिः पूर्णामृत-रश्मि-मण्डलीवेयम् ।
विरुदावल्य् अधि-कुञ्जं स-राधा-माधव-मुदे भूयात् ॥७१॥
वियन्-नभः-कारक-चन्द्र-सङ्ख्ये
शाके शूचौ सूर्य-दिने शुदर्शे ।
निकुञ्ज-केली-विरुदावलीयं
राधा-सरस्-तीर-भुवि व्यराजीत् ॥७२॥
इति महा-महोपाध्याय-श्री-विश्वनाथ-चक्रवर्ति-विरचिता
निकुञ्ज-केलि-विरुदावली समाप्ता
॥।