अथ विज्ञाय भगवान् सर्वात्मा सर्वदर्शनः

॥ अथ सप्तचत्वारिंशोऽध्यायः ॥

श्रीशुक उवाच—

अथ विज्ञाय भगवान् सर्वात्मा सर्वदर्शनः ।

सैरंध्य्राः कामतप्तायाः १प्रियमिच्छन् गृहं ययौ ॥ १ ॥

पदरत्नावली

स्वपदपद्मरजोऽनुरक्तभक्तानां वाञ्छितार्थसाधनार्थमेव हरेरवतार इत्यर्थः प्रतिपाद्यतेऽस्मिन्नध्याये । तत्रादौ त्रिवक्राया अभीष्टसाधनार्थं हरेस्तद्गृहगमनं वक्ति अथेत्यादिना ॥ सैरन्ध्र्या गन्धकारिकायाः । ‘सैरन्ध्री गन्धकारिका’ इति हलायुधः ॥ १ ॥

सत्यधर्मीया

पुरपुरन्ध्रीषु सतीषु सैरन्ध्रीं त्रिवक्रामवक्रां विधाय केवलं करुणापरवांस्तया याचित उचितकाले आगच्छाम्यगारमिति स्वोक्तं स्मरंस्तद्भक्तिप्रसन्नः सहोद्धवेनागादित्यादि प्रतिपाद्यतेऽत्र ॥ अथेत्यादिना ॥ अथोद्धवागमनानन्तरं भगवान्सर्वात्मा सर्वदर्शनो विज्ञाय तत्प्रार्थनां स्मृत्वाऽनुग्रहोन्मुखो भूत्वेति यावत् कामतप्तायाः सैरन्ध्य्राः प्रीतिं यच्छन् गृहं ययावित्यन्वयः

॥ १ ॥

सुमनोरञ्जिनी

अथ उद्धवागमनानन्तरम् । विज्ञाय सैरन्ध्य्रा वरदानं स्मृत्वा सैरन्ध्रीं स्वागमनकाङ्क्षिणीं ज्ञात्वेति वा । सैरन्ध्य्रा मनोभावं वा । कामतृप्तायाः प्रीतिं यच्छन् ददन्

॥ १ ॥

महार्होपस्करोपेतं कामोपायोपबृंहितम् ।

मुक्तादामपताकाभिर्वितानशयनासनैः ॥ २ ॥

पदरत्नावली

महार्हैर्महतां योग्यैरुपस्करैरुपकरणैरुपेतम् । कामोपायैः कामोद्रेकसाधनैरुपबृंहितं पूर्णम् । मुक्तादामादिभिश्चोपबृंहितम् । वितानैरुल्लोचैः । ‘चन्द्रोदयो वितानं स्यादुल्लोचः कदकस्तथा’ इति हलायुधः ॥ २ ॥

सत्यधर्मीया

महार्होपस्करोपेतं महान्त्यर्हाणि मूल्यद्रव्याणि येषां ते चोपस्करा आस्तरणादिकं तेनोपेतं युतम् । उपस्करेति गतम् । कामोपायैस्तदुद्रेककरैर्जातीफलादिभिरुपबृंहितं पूर्णम् । मुक्तादामभिः पताकाभिर्मुक्तादामात्मकपताकाभिरिति वा वितानैरुल्लोचैः शयनैरासनैश्चोपबृंहितमिति वा मण्डितमिति वाऽन्वयः ॥ २ ॥

सुमनोरञ्जिनी

महार्हैर् महामौल्यैर् उपस्करैर् उपकरणैर् उपेतं युक्तम् । कामस्य ये उपाया उद्दीपकाः पदार्थविशेषास् तैर् उपबृंहितं पूर्णम् । वितानम् उपर्याततं वस्त्रम् ॥ २ ॥

धूपैः सुरभिभिर्दीपैः स्त्रग्गन्धैरपि मण्डितम् ॥ ३ ॥

पदरत्नावली

सुरभिभिः कृष्णागुगर्वादिकाष्ठजैः ॥ ३ ॥

सत्यधर्मीया

धूपैः सुरभिभिः कृष्णागुर्वादिकाष्ठजैर्दीपैर्मण्यात्मकैर्मुक्तादामानुरूप्यात् प्रसिद्धैर्वा धूपानुकूल्यात् । स्रजश्च गन्धाश्च तैर्मण्डितमलङ्कृतम् । गन्धानां वैतदनुबन्धसाधनत्वादुपसंहारे निबन्ध इति केऽपि । यत्र कुत्र वा निबन्ध इति ॥ ३ ॥

गृहं तमायान्तमवेक्ष्य साऽऽसनात् सद्यः समुत्थाय हि १जातसम्भ्रमात् ।

यथोपसङ्गम्य सखीभिरच्युतं सभाजयामास सदासनादिभिः ॥ ४ ॥

पदरत्नावली

यथा येन प्रकारेणोपगमनं कार्यं तथोपसङ्गम्य । सदासनादिभिः सिंहासनादिभिः

॥ ४ ॥

सत्यधर्मीया

सृजस्यथो लुम्पसि पासि विश्वं रजस्तमस्सत्त्वगुणैः स्वशक्तिभिः ।

न बध्यसे त्वं गुणकर्मभिर्वा ज्ञानात्मनस्ते क्व च नैव हेतुः ॥ २२ ॥

पदरत्नावली

विश्वयोनित्वं स्पष्टयति सृजसीति । स्वशक्तिभिः रजस्तमस्सत्त्वगुणैस्त्वं विश्वं सृजसि पास्यथो लुम्पसि संहरसि । केवलत्वं स्पष्टयति नेति । गुणकर्मभिर्न बद्ध्यसे । ज्ञानात्मनस्ते क्वच कस्मिंश्चिद् देशे काले च हेतुः कारणं नैवास्ति । त्वमेव सर्वहेतुरिति यावत्

॥ २२ ॥

सत्यधर्मीया

विश्वयोनित्वं स्पष्टयति ॥ सृजसीति ॥ रजस्तमःसत्त्वगुणैस्त्वं विश्वं सृजसि पास्यथो लुम्पसि संहरसि । स्वतन्त्राभिः स्वशक्तिभिश्च । केवलत्वं स्पष्टयति ॥ नेति ॥ गुणकर्मभिर्न बद्ध्यसे ते ज्ञानात्मनस्ते क्व च देशे काले वा हेतुः कारणं न नास्ति त्वमेव सर्वहेतुरित्यर्थः ॥ २२ ॥

सुमनोरञ्जिनी

जगत्कारणत्वं नोपादानत्वं किन्तु कर्तृत्वमेवेत्याह । सृजसीति । लुम्पसि संहरसि । स्वस्य शक्तयो ऽंशा येषु नियामकत्वेन वर्तन्ते ते स्वशक्तयस् तैः रजस्तमःसत्वगुणैर् विश्वं सृजसि लुंपसि पासि । रजसा सृजसि । सत्वेन पासि । तमसा लुंपसीत्यर्थः । त्वं तु गुणैः कर्मभिर्वा न बध्यसे । कुतः । ज्ञानात्मने ज्ञानात्मकदेहाय ते क्व च कस्मिंश्चिद्देशे काले हेतुः कारणं नेत्यर्थः । अनादिरिति भावः ॥ २२ ॥

देहाद्युपाधेरनिरूपितत्वाद् भवो हि साक्षान्न चिदात्मनः स्यात् ।

॥ २५ ॥

सुमनोरञ्जिनी

स एतादृशस् त्वम् अक्षोहिणीनां शतस्य राज्ञां च कंसादीनां वधेन । अमुष्य कुलस्य यदुकुलस्य यशो वितन्वन् विस्तारयन् । वसुदेवस्य गृहे भार्यायां स्वांशेन अवतीर्णोऽसि

॥ २५ ॥

ओश नो वसतयः खलु भूरिभागा यत् सर्वदेवपितृभूतनृदेवमूर्तिः ।

यत्पादशौचसलिलं त्रिजगत् पुनाति स त्वं जगद्गुरुरधोक्षज याः प्रविष्टः ॥२६॥

पदरत्नावली

हे ईश अधोक्षज सर्वे देवादयो मूर्तयः प्रतिमा यस्य स जगद्गुरुः स त्वं यद् यस्माद् या वसतीः प्रविष्टस्ता नो वसतयोऽद्य भूरिभागा महासम्पत्प्रदान्यभूवन् खलु । नैतच्चित्रमित्याह यत्पादेति । यत्पादशौचसलिलं गङ्गा त्रिजगत् पुनाति ॥ २६ ॥

दुर्घटभावदीपिका

यद्यस्मात्सर्वदेवपितृभूतनृदेवमूर्तिः सर्वदेवादिनियमनार्थं सर्वदेवादिशरीरान्तर्गतो यस्माज्जगद्गुरुश्चातो भगवान् याः प्रविष्टस्ता नो वसतय आद्य भूरिभागा इत्येतत् खलु प्रसिद्धमिति

॥ २६ ॥

सत्यधर्मीया

हे ईश सर्व इति सर्वान्वयि । सर्वे देवाः पितरः सर्वाणि भूतानि सर्वे च नृदेवा राजानश्च त एव मूर्तौ शरीरे यस्य स विश्वम्भर इति यावत् । अनेन त्वय्यायाते ते सर्वेऽपि समायाताः पूजिते पूजिता एवेति न तत्सपर्यानाचरणन्यौन्यमिति ध्वनयति । यत्पादशौच-सलिलं गङ्गा त्रिजगत्पुनाति पावयति । जगद्गुरुर् हे अधोक्षज स त्वं यद्यतो याः प्रविष्टस्ता नो वसतयो गृहा भूरिभागा महासम्पत्प्रदा अभूवन् खलु निश्चयः । जगतो मातरिश्वनस्तेन व्याख्यातो मरुता विधिस्तद्गुरुरिति वा गतम् । अङ्गावबद्धास्त्वित्यादेः ॥ २६ ॥

सुमनोरञ्जिनी

हे ईश अद्य नो वसतयः गृहा भूरिभागा अतिभाग्योपेताः । कुतः । हे अधोक्षज यद् यस्मात् । सर्वे च ते देवा ब्रह्माद्याः, पितरो ऽर्यमादयः, भूतानि ऋषयो मनुष्याश्च, नृदेवाश्चक्रवर्तिनश्च एते मूर्तय प्रतिमा यस्य सः । यस्य पादशौचसलिलं पादप्रक्षालनोदकं भागीरथीजलं त्रिजगत्पुनाति स त्वं जगद्गुरुर् या अस्मद्वसतीः प्रविष्टस् तस्मादिति ॥ २६ ॥

कः पण्डितस्त्वदपरं शरणं समीयाद् भक्तप्रियादृतगिरः सुहृदः कृतज्ञात् ।

सर्वान् ददाति सुहृदो १भजतोऽपि कामानात्मानमप्युपचयापचयौ न यस्य ॥२७॥

पदरत्नावली

भक्तप्रियाद् ऋतगिरः सत्यवचनात् । भक्तप्रियश्चासावादृतगीश्च तस्मादिति वा । सुहृदः प्रत्युपकारमनपेक्ष्योपकर्तुः कृतज्ञात् कृतस्मरणवतस्त्वदपरमन्यं कः पण्डितः शरणं समीयात् । भजतः सेवमानस्य सुहृदः फलापेक्षारहितस्य सर्वांस्तद्योग्यानभिकामान् आत्मानं सारूप्यलक्षणं मोक्षमपि ददाति । यस्योपचयापचयौ वृद्धिक्षयौ न स्त इत्यनेन कृष्णस्य बाल्यादिकं न स्वाभाविकमित्यवधेयम् ॥ २७ ॥

सत्यधर्मीया

भजतः सुहृदः शोभनमनसोऽभजतः फलमलक्षयित्वा सेवमानस्यापि यस्योप-चयापचयौ वृद्धिह्रासौ न तमात्मानं देहं ददाति सर्वांस्तद्योग्यान्कामान्ददातीति किमिति योजयन्ति । सर्वान्कामान्ददात्यनन्तरमात्मानमपि । उर्वरितं पूर्ववत् । यद्वाऽऽत्मानं सारूप्यरूपमिति वा मनुष्याणां क्लृप्तस्य मनुष्यव्यतिरिक्तानां देवानां तु न क्लृप्तस्य प्राप्यस्य तौ स्त एवेति विवेको ज्ञेयः । तथोक्तमनु-व्याख्याने । प्राप्तह्रासो भवेत्क्वापि महता तु विकर्मणेत्यादिना । सङ्क्षेपे च वृद्धिह्रासौ विमुक्तिगौ । नृणां सुराणां मुक्तौ तु सुखं क्लृप्तं यथाक्रममित्यादिना । प्रस्थानान्तरेऽनुव्याख्याने । ह्रासोऽपि मानुषादीनामानन्दस्य विकर्मणा । भवेन्मुक्तौ विशेषेण स्वोच्चानामपराधत इत्यादिना च । विस्तरस्त-त्सुधादितोऽवसेयः । यस्तस्माद्भक्तप्रियादृतगिरः सत्यवचनात् । ऋ गताविति धातोस्तु पूर्वावगतव-त्सदा । स्थितेर्ब्रह्मर्तमित्युक्तमित्युक्तेर्ऋतमिति ब्रह्मेति गीर्यस्य तस्मादिति वा । भक्तप्रियश्चासावादृतगीश्च तस्मादिति वा । सुहृदः प्रत्युपकारमनपेक्ष्योपकर्तुः कृतज्ञात्कृतस्मरणवतस्त्वदपरमन्यं कः पण्डितः शरणं समीयाद्गच्छेद्यदि समीयात्सोऽपण्डित इति तुर्विशेषं सूचयति ॥ २७ ॥

सुमनोरञ्जिनी

भक्तप्रियाद् ऋता गिरः सङ्कल्परूपा वाचो यस्य सः । सत्यसङ्कल्प इत्यर्थः। तस्मात् । ऋता यथार्था गिरः वेदवाचः प्रतिपादका यस्य स इति वा । वेदवेद्या-दित्यर्थः । सुहृदो ऽनिमित्तोपकारिणः । कृतं कर्म जानाति फलं दातुमिति कृतज्ञस् तस्मात् । कृतं कर्म ज्ञात्वा तद्योग्यफलदातुरित्यर्थः । एतादृशात् त्वत् त्वत्तो ऽपरम् अवरम् अवमं वा देवं कः पण्डितः शरणम् इयात् प्राप्नुयात् । ननु ऐहिकफलेच्छयाऽन्यदेवताभजनं किं न कार्यमित्यतः समस्तैहिकामुष्मिकफलप्रदानधुरीणे जाग्रति तत्र युज्यत इत्याशयेनाह ॥ सर्वानिति ॥ सुहृदः फलाकाङ्क्षारहितस्य । भजतः सेवमानस्य । फलानाकाङ्क्षया सेवमानस्येति यावत् । भवान् सर्वानपि कामान् इष्टान् ददाति । न केवलमेतावत् किन्तु स्वात्मानमपि ददाति । यस्य तव उपचयापचयौ वृद्धिक्षयौ सुखदुःखादिकृतोच्चत्वनीचत्वे वा न स्तः ॥ २७ ॥

दिष्ट्या जनार्दन भवानिह नः प्रतीतो योगेश्वरैरपि दुरापगतिः सुरेशैः ।

छिंध्याशु नः सुतकलत्रधनाप्तगेहदेहाभिमोहरशनां भवदीयमायाम् ॥ २८ ॥

पदरत्नावली

हे जनार्दन योगेश्वरैः सुरेशैरपि दुरापा गतिर्यस्य स दुरापगतिर्भवान् नोऽस्माभिर्दिष्ट्या प्रतीतो ज्ञातोऽतो नः सुताश्च कलत्राणि च धनानि चाप्ता बन्धवश्च गेहानि च देहाश्चैतेष्वभिमोहोऽभिमानस्तदाख्यां रशनां रज्जुरूपिणी भवदीयां मायां बन्धकशक्तिमाशु छिन्धि

॥ २८ ॥

सत्यधर्मीया

हे जनार्दन इहैतदवस्थायां योगेश्वरैः सुरेशैरपि दुरापगतिर्दुरापा गतिर्यस्य सो भवान्नोऽस्माभिर्दिष्ट्या प्रतीतो ज्ञातोऽतो नः सुताः कलत्राणि भार्या धनान्याप्ता बन्धवो गेहानि देहश्चैतेष्वभिमोहोऽभिमानस्तदाख्यां रशनां रज्जुरूपिणीं भवदीयां मायामाशु छिन्धि । त्वद्दर्शनोत्तरं नायमर्थः स्थातव्य इति तात्पर्यम् ॥ २८ ॥

सुमनोरञ्जिनी

योगेश्वरैरपि महायोगिभिरपि दुरापा गतिर् गम्यत इति गतिः स्वरूपं यस्य स भवान् । नोऽस्माकं दिष्टा दैवेन प्रतीतो दृष्टिविषयो जातः । दिष्टशब्दपर्यायो दिष्टिशब्दः । तस्मात् त्वं नः सुतादिषु अभिमोहो ऽहं ममताभिमानस् तद्रूपां रशनां रज्जुम् । छिन्धीति । कीदृशीम् । मोहरशनां भवदीयमायां भवदीया त्वदधीना या माया अविद्या तत्कृतां कार्यकारण-भावेऽभेदव्यपदेशः । ब्राह्मणोस्य मुखमितिवत् ॥ २८ ॥

इत्यर्थितः संस्तुतश्च भक्तेन भगवान् हरिः ।

अक्रूरं सस्मितं प्राह गीर्भिः सम्मोहयन्निव ॥ २९ ॥

सत्यधर्मीया

भक्तेनाक्रूरेण भगवान् हरिरित्यर्चितः संस्तुतश्च तं सस्मितं गीर्भिः सम्मोहयन्न-कालत्वादङ्कूरितं विवेकमाच्छादयन्निवाह ॥ २९ ॥

सुमनोरञ्जिनी

संमोहयन्निव उत्पन्नज्ञानस्य तिरोभावं कुर्वन्निव न तु कुर्वन्नेवेति ॥२९॥

जिज्ञासार्थं पाण्डवानां २गच्छ स्वगजसाह्वयम् ॥ ३३ ॥

पदरत्नावली

नः सुहृदां मध्ये स भवान् श्रेयान् श्रेष्ठः । गजेन सम आह्वयो यस्य स गजसाह्वयः । स्वेषां गजसाह्वयस्तमस्मदीयहस्तिनापुरमित्यर्थः ॥ ३३ ॥

दुर्घटभावदीपिका

स पूर्वोक्तगुणविशिष्टो भगवान् सुहृदां नोऽस्माकं किञ्चिच्छ्रेयश्चिकीर्षया कस्यचिच्छ्रेयसः कर्तुमिच्छया सर्वदा तिष्ठति । अतः पाण्डवानां जिज्ञासार्थं विचारार्थं गजसाह्वयं त्वं गच्छस्वेति । एतेन भवान्गच्छति इति वक्तव्यं भवान्गच्छस्वेति वचनमयुक्तमिति चोद्यं परास्तम् । भवानित्यस्य गच्छस्वेत्यनेनान्वयमनङ्गीकृत्याध्याहृतेन सर्वदा तिष्ठतीत्यनेनान्वयस्योक्तत्वात् । एतेनैव महाश्रेयश्चिकीर्षयेति वक्तव्यं किञ्चिच्छ्रेयश्चिकीर्षयेति कथनमनुपपन्नमिति दूषणं परास्तम् । किञ्चिदित्यस्याल्पत्वार्थमित्यनङ्गीकारात् ॥ ३३ ॥

॥ इति श्रीभागवतटिप्पण्यां सत्याभिनवयतिकृतायां

दुर्घटभावदीपिकायां दशमस्कन्धपूर्वार्धे सप्तचत्वारिंशोऽध्यायः ॥ १०-४७ ॥

सत्यधर्मीया

किञ्चिच्चिकीर्षन्स प्रागादिति सूचितं व्यक्तीकुर्वन्नुपपादितसाधुत्वं त्वय्यस्तीदं कुर्वित्याह ॥ स इति ॥ श्रेयाञ्छ्रेयश्चिकीर्षयेति श्रेयान्पाठः । नः सुहृदां मध्ये स भवान् श्रेयान् श्रेष्ठः श्रेयश्चिकीर्षया पाण्डवानां जिज्ञासयाऽर्थः फलरूपं ज्ञानं तमुद्दिश्य गजसाह्वयं गजेन सम आह्वयः पर्यायशब्दो वाचकतया यस्य तत्पुरं गच्छ । हे स्वेति सम्बोधनं वा । किञ्चिच्छ्रेय-श्चिकीर्षयेति पाठे सुहृदां मध्ये स भवान्सुहृदन्तःपातीत्यर्थः । लोके लोकाः स्वत्त्वेन ग्रामादिकं प्रति व्यवहरन्तीति स्वगजसाह्वयमस्मदीयं हस्तिनपुरमित्यैकपद्यं वा ॥ ३३ ॥

सुमनोरञ्जिनी

स एतादृशो भवान् । नो ऽस्माकं किञ्चित् श्रेयश्चिकीर्षया गजसाह्वयं गजेन सम आह्वयो नाम यस्य तद् गजसाह्वयं हस्तिनपुरमिति यावत् । गच्छेत्यन्वयः । किं श्रेय इति तदाह । पाण्डवानां जिज्ञासार्थं विचारार्थमिति ॥ ३३ ॥

पितर्युपरते बालाः सह मात्रा सुदुःखिताः ।

आनीताः स्वपुरं राज्ञा वसन्त इति शुश्रुम ॥ ३४ ॥

पदरत्नावली

पितरि पाण्डावुपरते मृते सति मात्रा सह सुदुःखिता शतशृङ्गगिरौ वसन्तः पञ्च बाला राज्ञा धृतराष्ट्रेन स्वपुरं शतशृृङ्गनिवासिभिर् ऋषिभिरानीता इति शुश्रुम ॥ ३४ ॥

॥ इति श्रीमन्महेन्द्रतीर्थपूज्यपादशिष्यविजयध्वजतीर्थभिक्षुकृतायां पदरत्नावल्यभिधायां श्रीमद्भागवतटीकायां दशमस्कन्धपूर्वार्धे सप्तचत्वारिंशोऽध्यायः ॥

सत्यधर्मीया

पितरि पाण्डावुपरते मृते सति मात्रा सह सुदुःखिता बालाः पञ्च वसन्तः शतशृृङ्गगिराविति शेषः । राज्ञा स्वपुरमानीता ऋषिभिरिति शुश्रुम । वसन्ते इति वसन्तीति शुश्रुम इति वा ॥ ३४ ॥

सुमनोरञ्जिनी

किं विचार्यमित्यत आह ॥ पितरीति ॥ पितरि पाण्डौ । ऋषिभिः पुरं प्रत्यानीताः । राज्ञा सह वसन्ते वसन्तीति ॥ ३४ ॥

तेषु राजाम्बिकापुत्रो भ्रातृपुत्रेषु दीनधीः ।

समो न वर्तते नूनं दुष्पुत्रवशगोऽन्धदृक् ॥ ३५ ॥

सत्यधर्मीया

तेषु पाण्डवेषु भातृपुत्रेषु दीनधीस्तप्तबुद्धिः समो न वर्तते नूनं निश्चयः । तत्र तन्त्रं दुष्पुत्रवशगोऽन्धे दृशौ यस्य स इति । यद्यप्यन्ध इत्येवालं तथाऽपि ‘‘अन्धाः पूर्वोत्तरा-नालोचनपरा’’ इति दृग्ज्ञानं यस्य स इत्यपि सूचनार्थमेवमुक्तमिति ज्ञातव्यम् ॥ ३५ ॥

सुमनोरञ्जिनी

तेषु पाण्डुवेषु । अम्बिकापुत्रः धृतराष्ट्रः समो न वर्तते । स्वपुत्रसाम्येन न प्रवर्तते । दुष्पुत्राणां दुष्टपुत्राणां दुर्योधनादीनां वशगः वशे विद्यमानः सन्नित्यपि शुश्रुम

॥ ३५ ॥

गच्छ जानीहि तद्वृत्तमधुना साध्वसाधु वा ।

विज्ञाय तद् विधास्यामो यथा शं सुहृदां भवेत् ॥ ३६ ॥

सत्यधर्मीया

गच्छ, तद्वृत्तं तस्य धृतराष्ट्रस्य तेषु वृत्तमिति वा साध्वसाधु वा जानीहि । अधुना गतात्त्वत्तस्तथाऽऽगताद्विज्ञाय ज्ञात्वा सुहृदां शं यथा भवेत्तथा विधास्यामः ॥ ३६ ॥

सुमनोरञ्जिनी

तद्वृत्तं तेषां पाण्डवानां राज्ञो वा वृत्तं वर्तनम् । अस्माभिः श्रुतं साधु वा असाधु वा जानीहि । सुहृदां पाण्डवानां शं सुखम् ॥ ३६ ॥

इत्यक्रूरं समादिश्य भगवान् हरिरीश्वरः ।

सङ्कर्षणोद्धवाभ्यां वै ततः स्वभवनं ययौ ॥ ३७ ॥

॥ इति श्रीमद्भागवते दशमस्कन्धपूर्वार्धे सप्तचत्वारिंशोऽध्यायः ॥

सत्यधर्मीया

भगवान् हरिरीश्वरः । अनेन लोकरीतिरियमिति ध्वनयामास । अक्रूरमिति समादिश्य सङ्कर्षणोद्धवाभ्यां सह स्वभवनं ततो ययौ ॥ ३७ ॥

॥ इति श्रीमद्भागवतटिप्पण्यां सत्यधर्मयतिकृतायां

दशमस्कन्धपूर्वार्धे सप्तचत्वारिंशोऽध्यायः ॥

सुमनोरञ्जिनी

ततो ऽक्रूरभवनात् ॥ ३७ ॥

**॥ इति श्रीमद्भागवतदशमस्कन्धपूर्वार्धव्याख्यायां **

(गूढकर्तृकायां) सुमनोरञ्जिन्यां सप्तचत्वारिंशोऽध्यायः ॥