एवं स ववृधे विष्णुर्नन्दगेहे जनार्दनः

॥ अथ अष्टमोऽध्यायः ॥

श्रीशुक उवाच–

एवं स ववृधे विष्णुर्नन्दगेहे जनार्दनः ।

कुर्वन्ननिशमानन्दं गोपालानां सयोषिताम् ॥ १ ॥

पदरत्नावली

भगवति भक्तानां भक्त्युद्रेकजननायानन्यसाध्यमाहात्म्यं वर्ण्यतेऽस्मिन्नध्याये । परीक्षितः प्रश्नबीजमुत्थापयन् श्रीशुकः वृत्तानुवादसूचनपूर्वकं कृष्णकथामाह एवमिति ॥ एवमुक्तप्रकारेण जनार्दनः दुष्टजनानर्दयति हिनस्तीति । अर्द हिंसायामिति धातुः ॥ १ ॥

सत्यधर्मीया

अधुना मधुनाथकथाकथनमानसः शुको, नापृष्टः कस्यचिद्ब्रूयादित्यादेः परीक्षिच्चेतसि शङ्कामङ्कुरयन्निव किञ्चित्सञ्चुकोचेवात्मानमेतद्विषय इति दर्शयन्नुपसंहरन्निवेदतीति समीरयति ॥ श्रीशुक इति ॥ सयोषितां गोपालानामानन्दं तोषमानन्दनमारभ्येति च । अनिशं निरन्तरम् । अनिशं निशं शमभावस्तन्न भवतीत्यनिशं सुसुखमिति द्वितीयपक्षेऽर्थः । कुर्वन्नन्दगेहे जनार्दनो विष्णुः सः साररूपी गुणाभावः साक्षाद्वृद्धिमन्तृगुणाभावसूचकः । अविभक्तिको वा निर्देशो यः कुर्वन्स इति वाऽन्वयः । ववृधेऽवर्धत तां वृद्धिं जनार्दन इतीरयन्नुपजहास । ततश्चापेक्ष्य लोकस्य हि मन्ददृष्टिमिति सिद्ध्यतीति मन्तव्यम् ॥ १ ॥

सुमनोरञ्जिनी

भूभारपरिहारार्थमवतीर्णस्य हरेरवतारप्रयोजनशकटासुरतृणावर्तयोर्भङ्गभङ्गीं प्रदर्शयत्यनेनाध्यायेन । तत्रादौ शुकः परीक्षिन्महाराजस्य प्रश्नबीजमुत्थापयन्नाह ॥ एवमिति ॥ यथा पूतनां संहृत्य स्वीयानामानन्दमातेने । एवं दिने दिनेऽद्भुतलीलां कुर्वन्स्वीयानामानन्दं वितन्वन्नेव ववृधे । एतदेव विवृणोति ॥ जनार्दन इति ॥ जनान् दुष्टजनानर्दयतीति तथोक्तः ॥ १ ॥

प्रकृतमनुसरति ॥ अथेति ॥ अथ तोकाचरितं बाललीलाम् । मानुषं मानुषवत्प्रतीतम् । तज्जातिं मानुषजातिम् । अनुरुन्धतो ऽनुकुर्वतः ॥ ४ ॥

विस्तरेणेह कारुण्यात् सर्वपापप्रणाशनम् ।

वक्तुमर्हसि धर्मज्ञ दयालुस्त्वमिति प्रभो ॥ ५ ॥

सुमनोरञ्जिनी

उक्तस्य पुनर्वचनं किमर्थमित्यत उक्तम् ॥ विस्तरेणेति ॥ विस्तरेण कथने किं प्रयोजनमित्यत उक्तम् ॥ कारुण्यात्करुणयैवेति ॥ करुणापि निर्निमित्तं कथं स्यादित्यत उक्तम् ॥ दयालुस्त्वमिति ॥ स्वत एव कृपालुत्वान्न निमित्तापेक्षेति भावः ॥ ५ ॥

श्रीशुक उवाच–

कदाचिदौत्थानिककौतुकाप्लवे जन्मर्क्षयोगे समवेतयोषिताम् ।

वादित्रगीतद्विजमन्त्रवाचकैश्चकार सूनोरभिषेचनं सती ॥ ६ ॥

पदरत्नावली

गृहाद् बहिः शिशोर्निष्क्रमणारव्यसंस्कारस् तत्सम्बन्धि औत्थानिकं तस्मिन् कौतुके उत्सवे य आप्लवो मङ्गलस्नपनं यस्मिन् सस् तस्मिन् दिवसे । जन्मर्क्षं रोहिण्याख्यकृष्ण-जन्मनक्षत्रं तद्योगेऽपि जाते सति समवेतयोषितां सम्मिलितललनानां मध्ये सती प्रशस्तकर्मा यशोदा वादित्रादिभिः सह सूनोरभिषेचनं चकार ॥ ६ ॥

सत्यधर्मीया

औत्थानिककौतुकाप्लवे उत्थानं शिशोरङ्गपरिवर्तनं तत्कालिकं कौतुकं कुलपरम्परागतमङ्गलं तन्निमित्तको य आप्लवः स्नपनं तस्मिन्कर्तव्ये । ‘‘कौतुकं चाभिलाषे स्यादुत्सवे नर्महर्षयोः । परम्परासमायातमङ्गले च कुतूहले । विवाहसूत्रगीतादिभोगकामेषु च स्मृतम्’’ । इति विश्वाद्योग्यार्थोऽपि ज्ञेयः । तत्रापि जन्मर्क्ष्यं रोहिणीनक्षत्रं तद्योगेऽपि जाते सति । समवेतयोषितां मिलितललनानां मध्ये सती स्वयं विद्यमाना नन्दस्य पत्नी । वादित्रगीतैः सहिताश्च ते द्विजेषु ये मन्त्रवाचकास्तैर्द्विजाश्च ते मन्त्रवाचकाश्चेति वा तैः सह सूनोरभिषेचनं चकार तैः कारयामासेति वा । समवेतयोषितामुत्थापनकौतुकाप्लव इति च पाठः । कदाचिद्दिन आप्लव इतस्ततः प्लुतिस्तस्मिन्निति वा । क्रमनिम्नमहीभागकविप्लुतिखगाः प्लव इति यादवः । इति व्याकर्तारः

॥ ६ ॥

सुमनोरञ्जिनी

जन्मर्क्षस्य योगो यस्मिन् तस्मिन् । कदाचित् कालविशेषे । समवेतानां योषिताम् । उत्थापनकौतुकाप्लवे । उत्थापनकौतुकस्य बहिर्निष्क्रामणोत्सवस्य आप्लवे व्याप्तौ सत्याम् । यद्वा उत्थापनम् उत्थितिः शिशोर् अङ्गपरिवर्तनम् । तस्य यत्कौतुकम् उत्सवस् तत्र करणीये आप्लवे अभिषेके अभ्यङ्ग इति यावत् तदर्थं समवेतयोषितां मध्ये । सती यशोदा । वादित्राणि वाद्यानि । गीतानि स्त्रीभिः कृतानि तैर् मन्त्रवाचकैर्द्विजैश्च सह सूनोः कृष्णस्य अभिषेचनं चकारेति सम्बन्धः

॥ ६ ॥

नन्दस्य पत्नी कृतमज्जनादिकं विप्रैः कृतस्वस्त्ययनं सुपूजितैः ।

अन्नाद्यवासःस्रगभीष्टधेनुभिः सञ्जातनिद्राक्षमशीशयच्छनैः ॥ ७ ॥

पदरत्नावली

अन्नाद्यैरन्यैर्वासःस्रगभीष्टधेनुभिश्च सुपूजितैर्विप्रैः कृतं स्वस्त्ययनं माङ्गल्यवचनं यस्य स तथा । कृतं मज्जनचन्दनलेपनादिकं यस्य स तथा । सञ्जाता प्रादुर्भूता निद्रा ययोस्ते अक्षिणी यस्य तम् । शनैर्निद्राभङ्गधिया मन्दम् अशीशयत् शय्यायां निवेशयामास ॥ ७ ॥

सत्यधर्मीया

कृतमज्जनादिकमन्नाद्यवासःस्रगभीष्टधेनुभिः । अभीष्टेति काकाक्षिन्यायेन स्रग्धेनुपदाभ्याम्, अभीष्टाः स्रजश्चाभीष्टा धेनवश्चेत्यन्वेति । अन्नमाद्यं येषां तैश्च वासो वस्त्रं च तेन स्रगभीष्टधेनुभिश्च सुपूजितैर्विप्रैः । आद्यं भक्षयितुं योग्यं समीचीनमिति यावत् तच्च तदन्नम् । विशेषणस्य परनिपातः । ॠहलोर्ण्यदिति ण्यत् । तच्च स्रगभीष्टधेनवश्च ताभिरिति वा । कृतस्वस्त्ययनं, सञ्जातनिद्राक्षं सञ्जाता प्रादुर्भूता निद्रा ययोस्ते अक्षिणी लोचने यस्य तम् । शनैर्निद्राभङ्गभीत्या मन्दमशीशयत् शाययामास । शनैः स्वैरं स्वेच्छमिति यावत् । शनैः शनैश्चरे स्वैर इति विश्वः । अनोऽधस्तनभाग इति शेषः ॥ ७ ॥

सुमनोरञ्जिनी

कृतं मज्जनम् । आदिना गात्रसुरभीकरणादिकं यस्य स तथोक्तस्तम् । अन्नाद्यैर्भोज्यैर् वासोभिः स्रग्भिर् अभीष्टाभिर्धेनुभिश्च । अभीष्टैर् अन्नादिभिन्नैर् अभिलषितपदार्थैरिति वा । सुष्ठु पूजितैर् विप्रैः कृतस्वस्त्ययनम् । संजाता निद्रा ययोस्ते तथाविधेऽक्षिणी यस्यासौ तथोक्तस्तं कृष्णम् । शनैर् निद्राभङ्गभीत्या शब्दमकुर्वन्ती । अशीशयत् स्वापयामास ॥ ७ ॥

औत्थानिकौत्सुक्यमना मनस्विनी समागतान् पूजयती व्रजौकसः ।

नैवाशृणोद् वै रुदितं सुतस्य सा रुदन् स्तनार्थी चरणावुदक्षिपत् ॥ ८ ॥

पदरत्नावली

औत्थानिके उत्सवे औत्सुक्ययुक्तं मनो यस्याः सा । मनस्विनी प्रशस्तमनाः । उदक्षिपद् उद्धृत्य क्षिप्तवान् ॥ ८ ॥

सत्यधर्मीया

औत्थानिकौत्सुक्यमना औत्थानिके प्रारब्धाङ्गपरिवर्तनव्यापारे औत्सुक्य-मुत्सुकता यस्य तत्तन्मनो यस्याः सा शान्ता । मनस्विनी प्रशस्तचित्ता । समागतान्व्रजौकसः स्त्रीपुंसान्पूजयती पूजयन्ती सभाजयन्ती सा सुतस्य रुदितं रोदनं नैवाृणोन्नैव शुश्राव यदा तदा स्तनार्थी रुदंश्चरणावुदक्षिपदुद्धृत्याक्षिपत् । अनुनये कर्तव्ये सतीत्यपि सूचयति वैकारः । यस्य सुतस्य वैरुदितम् । विगतं रुदितं रोदनं यस्य स विरुदितस्तस्य भावो वैरुदितं कदाऽप्यरोदमानो तातस्य रुदितं न वै अशृणोदित्यपि योजयन्ति ॥ ८ ॥

सुमनोरञ्जिनी

औत्थानकर्मणि औत्सुक्यं यस्य तादृशं मनो यस्याः सा । मनस्विनी प्रशंसनीयमनाः । भूमनिन्दाप्रशंसासु भवन्ति मतुबादय इति वचनात् । समागतान् व्रजौकसः गोपान् गोपयोषितश्च पूजयंती सा यशोदा । सुतस्य रुदितं रोदनशब्दं नैवाृणोत् । उदक्षिपद् ऊर्ध्वमक्षिपत्

॥ ८ ॥

अनः शयानस्य शिशोरथाल्पकप्रवालमृद्वङ्घ्रिहतं व्यवर्तत ।

विध्वस्तनानारसकुप्यभाजनं व्यत्यस्तचक्राक्षविभिन्नकूबरम् ॥ ९ ॥

पदरत्नावली

अथ उत्क्षेपानन्तरम् अनः शकटं व्यवर्तत विपर्यस्तमपतत् । प्रवालवन् नूतनकिसलय इव मृदू कोमलौ च तावङ्घ्री च प्रवालमृद्वङ्घ्री, अल्पकौ अणुतरौ च तौ प्रवालमृद्वङ्घ्री च, ताभ्यां हतं प्रहतम् । विध्वस्तानि नानारसवन्ति कुप्यभाजनानि हेमरूप्यभिन्नताम्रादिभाजनानि यस्मिंस्तत् तथा । ‘अकुप्यं रूप्यहेमाख्यं कुप्यमन्यद् धनं भवेत्’ इत्यभिधानम् । व्यत्यस्तौ चक्रं चाक्षश्च चक्रप्रोतदारुविशेषश्च यस्य तत् । विभिन्नो विशीर्णः कूबरो युगन्धरो यस्य तत् । व्यत्यस्तचक्राक्षं च तद् विभिन्नकूबरं च तथाभूतं व्यवर्तत ॥ ९ ॥

सत्यधर्मीया

शयानस्य स्वाधस्ताच्छिशोः । अल्पकावत्यणू । प्रवालो वल्लकी दण्डे विद्रुमे वनपल्लव इति विश्वान्नवपल्लववन्मृदू वा । प्रवालवद्विद्रुमवद्रक्तौ च तौ मृदू चेति वा । तौ च तावङ्घ्री ताभ्यां हतं ताडितम् । अनो विध्वस्तानि नाना नानाविधरसा येषु कुप्येषु तदितरभाजनेष्विति । विध्वस्तानि नानारसकुप्यभाजनानि यस्मिंस्तत् । व्यत्यस्तौ चक्रं चाक्षश्च शकटसम्बन्धी दारुविशेषः स यस्य तत् । विभिन्नः कूबरो युगन्धरो यस्य तत् । व्यत्यस्तचक्राक्षं च तद्विभिन्नकूबरं च तत्सत् । व्यवर्तत विपर्यस्तमभूत् । राजसूयादिनिपातितः कुप्यशब्दः । ताभ्यां यदन्यत्कुप्यम् । कूबरस्तु इत्युभयतश्चामरः । अनः समाविश्य दितेः सुतोऽसौ स्थितः प्रतीपाय हरेः सुपापः । क्षित्यो नसिस्थः शकटाक्षनामा विष्णुं स नीत्वा सहितः पपात । ममार चाश्वित्यादि श्रीमदुक्तेर्विशेषोऽवसेयः

॥ ९ ॥

सुमनोरञ्जिनी

अथ पादोत्क्षेपणानन्तरम् । शयानस्य शिशोः । अल्पकौ प्रवालवन् नवकिसलयवन् मृदू यौ अङ्घ्री चरणौ ताभ्यां हतं ताडितम् । अनः शकटम् । व्यवर्तत वि विपरीतं यथा तथा अवर्तत । अधोमुखमभूदित्यर्थः । कीदृशं सत् । विध्वस्तानि इतस्ततो विक्षेपेण नष्टानि नानारसपूर्णानि कुप्यानि कांश्यादिनिर्मितानि भाजनानि यस्य तत् । व्यत्यस्ताश् चक्राक्षाश् चक्रे अक्षश्च चक्रयोः प्रोतो दारुविशेषः । ते यस्य । तच्च तद् विभिन्नो भग्नः कूबरो युगन्धरो यस्य तादृशं सदित्यर्थः ॥ ९ ॥

दृष्ट्वा यशोदाप्रमुखा व्रजस्त्रिय औत्थानिके कर्मणि याः समागताः ।

नन्दादयश्चाद्भुतदर्शनाकुलाः कथं स्वयं वै शकटं विपर्यगात् ।

इति ब्रुवन्तोऽतिविषादमोहिता जनाः समन्तात् परिवव्रुरार्तवत् ॥ १० ॥

वाचयित्वा स्वस्त्ययनं नन्दगोपः समाहितः ।

हुत्वा चाग्निं द्विजातिभ्यः प्रादादन्नं महागुणम् ॥ १७ ॥

पदरत्नावली

महागुणं षड्रसभरितम् ॥ १७ ॥

सत्यधर्मीया

स्वस्त्ययनं च वाचयित्वाऽग्निं हुत्वा हावयित्वा महागुणं षड्रसोपेतमन्नं प्रादात्

॥ १७ ॥

सुमनोरञ्जिनी

समाहित एकाग्रचित्तः सन् ॥ १७ ॥

गावः सर्वगुणोपेता वासःस्रग्रुग्ममालिनीः ।

पुत्रस्याभ्युदयार्थाय प्राग्जातेश्चान्वयुञ्जत ॥ १८ ॥

॥ २६ ॥

सुमनोरञ्जिनी

इति एवं प्रकारेण । खरेण चण्डेन पवनचक्रेण चक्राकारपवनेन कृते पांसुवर्षे । सुतस्य पदवीं स्थितिम् । अविचक्षमाणा । यद्वा सुतस्य पदवीं माहात्म्यम् । अजानमाना सती । तमेवानुस्मरन्ती अतिकरुणम् अशोचदित्यन्वयः । अतिकरुणं परम् आत्मानं स्मरन्तीति वा ॥२६॥

रुदितमनुनिशम्य तत्र गोप्यो भृशमनुतप्तधियोऽश्रुपूर्णमुख्यः ।

रुरुदुरनुपलभ्य नन्दसूनुं पवन उपारतपांसुवर्षवेगे ॥ २७ ॥

पदरत्नावली

रुदितम्, यशोदाया इति शेषः । उपारत उपरतः शान्तः पांसुवर्षस्य वेगो यस्मिंस्तस्मिन् पवने सत्यपि । अनुपलभ्य अदृष्ट्वा । कृष्णस्य अन्तरिक्षगमनाद् भुव्यदर्शनम् ॥२७॥

सत्यधर्मीया

तत्र तदानीं गोप्यो रुदितं यशोदाया इति शेषः । निशम्य श्रुत्वा अनुतप्तानां धीरिव धीर्यासां ताः । तथाऽश्रुभिः स्रवदुदकैः पूर्णं व्याप्तं मुखं यासां ताः स्वाङ्गङीष् । उपारतपांसुवर्षवेगे उपारतः पांसुवर्षस्य वेगो यस्मिंस्तस्मिन्पवने सत्यपि नन्दसूनुमनुपलभ्यादृष्ट्वा स्वयमपि रुरुदुः ॥ २७ ॥

सुमनोरञ्जिनी

पवने, उपारतः शान्तः पांसुवर्षवेगो यस्य तस्मिन् सति । रुदितं यशोदायाः । भृशम् अनुतप्तधियः । अनु तामनुसृत्य तप्ताः सन्तप्ता धियो मनांसि यासां ताः । अश्रुपूर्णं मुखं यासां ताः ॥ २७ ॥

तृणावर्तः शान्तरयो वात्यारूपधरो हरन् ।

कृष्णं नभोगतो गन्तुं नाशक्नोद् भूरिभारभृत् ॥ २८ ॥

पदरत्नावली

मर्त्यमूर्तेर्हरेरदर्शनं मारकग्रहग्रहणेन मृत्या वा केनचिदसुरेण कुत्रचिन्नीत्या वेत्युभयथा सम्भाव्यते । अत्र कथमिति गोपस्त्रीणां शङ्कामपनेतुमुपक्रमते तृणावर्त इति ॥ वात्या वातसमूहस् तद्रूपधरः । ‘वात्या वातस्य मण्डली’ इत्यभिधानम् । कृष्णं हरन् नभोगतः सन् पश्चाद् भूरिभारभृत् शान्तरयो निवृत्तवेगः सः गन्तुं नाशक्नोदित्यन्वयः ॥ २८ ॥

सत्यधर्मीया

मृत्या वाऽदर्शनं नीत्या केनचिदनीत्या वा मूर्तमूर्तेरत्र तु कथमिति शङ्कामुत्तमां वरोरूणामङ्कानामपनेतुं यतते तृणावर्त इति वात्याया वातसमूहस्य पाशादिभ्यो य इति यो, यद्रूपं तस्य धरः । कृष्णं हरन् भूरि भारं बिभर्तीति सः शान्तरयः सन्नभोगतो गन्तुं पुरतो नाशक्नोत्

गोप्यो गोपा नन्दमुख्याः पुनः कृष्णं लब्ध्वाऽतीव मोदं प्रापुः । किल वार्ता । स एष बालो रक्षसा निवृत्तिं गमितः पुनरभ्यगादहोऽद्भुतं बत ॥ ३३ ॥

हिंस्रः स्वपापेन विहिंसितः खलः

साधुः समत्वेन भयाद् विमुच्यते ।

किं नस्तपश्चीर्णमधोक्षजार्चनं

पूर्तेष्टदत्तं किमु भूतसौहृदम् ।

यः सम्परेतः पुनरेव बालको

दिष्ट्या स्वबन्धून् प्रणयन्नुपस्थितः ॥

पदरत्नावली

समत्वेन गुणेन । अधोक्षजार्चनं च चीर्णं किम् ? ‘स वै पुंसां परो धर्मो यतो भक्तिरधोक्षजे’ इत्यादेः । ‘अधो न क्षीयते जातु यस्मात् तस्मादधोक्षजः’ इति भारते अधोक्षज-शब्दो निरुक्तः । पूर्तेष्टाभ्यां सहितं दत्तम् । पूर्तादिकं चोक्तम् - वापीकूपतडागानि देवतायतनानि च । अन्नप्रदानमारामाः पूर्तमित्यभिधीयते । अग्निहोत्रं तपः सत्यं वेदानां चानुपालनम् । आतिथ्यं वैश्वदेवं च इष्टमित्यभिधीयते । शरणागतसन्त्राणं भूतानां चाप्यहिंसनम् । बहिर्वेद्यां च यद् दानं तद् दत्तमभिधीयते ॥’ इति । भूतसौहृदं सर्वभूतेषु दयाभावः । यः सम्परेतः मृत इव विद्यमानः स बालकः पुनरेव स्वबन्धून् प्रणयन् सन्तोषयन् उपस्थितः । ‘प्रश्रयप्रणयौ समौ’ इत्यमरः ॥ ३४ ॥

दुर्घटभावदीपिका

स्वबन्धून् प्रणयन्नित्यस्य स्वबन्धून् हर्षं प्रकर्षेण प्रापयन्नित्यर्थः । एतेन स्वबन्धून् हर्षयन्निति वक्तव्यम् । प्रणयन्निति कथनमनुपपन्नमिति दूषणं परिहृतम् । हर्षमित्यस्य शेषेण प्रकर्षेण प्रापयन्नित्यर्थस्योक्तत्वात् ॥ ३४ ॥

॥ इति श्रीभागवतटिप्पण्यां सत्याभिनवयतिकृतायां

दुर्घटभावदीपिकायां दशमस्कन्धपूर्वार्धे अष्टमोऽध्यायः ॥ १०-८ ॥

सत्यधर्मीया

हिंस्रो हिंसाशीलः खलः स्वपापेन विहिंसितो भवति । साधुर्यः समत्वेन भयाद्विमुच्यत इति साधुरयं माधवो मुक्तो हिंस्रस्तृणावर्तो विहिंसित इत्यर्थः । एवमेतज्जीवने नोऽस्माभिस्तपश्चीर्णं किमधोक्षजार्चनं चीर्णम् । अधो न क्षीयते जातु यस्मात्तस्मादधोक्षज इति भारते । अधःकृताक्षजज्ञान इति वा । पूर्तेष्टाभ्यां सहितं दत्तम् । पूर्तं वापीकूपतटाकादि ।

अग्निहोत्रं तपः सत्यं वेदानां चानुपालनम् ।

आतिथ्ये वैश्वदेवं च इष्टमित्यभिधीयते ।

शरणागतसन्त्राणं भूतानां चाप्यहिंसनम् ।

बहिर्वेदि च यद्दानं तद्दत्तमभिधीयते ॥

इतीष्टदत्ते । भूतसौहृदं प्राणिमात्रसुहृद्भावः । यः सम्परेत इव विद्यमानः पुनर्बालकः स्वबन्धून्प्रणयंस्तोषयन्नुपस्थितः । दिष्ट्या सुखम् ॥ ३४ ॥

सुमनोरञ्जिनी

यो हिंस्रः हिंसाशीलः । स्वपापेन विहिंसितो भवति । साधुः समत्वेन गुणेन । नो ऽस्माभिश् चीर्णं तपः किं जातीयं स्यात् । अधोक्षजार्चनम् । अधःकृता अक्षजा इन्द्रियवृत्तयो येन सस् तस्य । मनआदीन्द्रियागोचरस्येत्यर्थः । हरेरर्चनं वा । किमु । पूर्तम् अन्नदानादि । इष्टं यजनम् । भूतसौहृदं भूतेष्वनिमित्तोपकारकरणं वा । किमु किं जातीयं स्यात् । कुतः । यतो यो बालकः स्वबन्धून् प्रणयन् हर्षयन् दिष्ट्या आनन्देन उपस्थितो अत इत्यर्थः

॥ ३४ ॥

॥ इति श्रीमद्भागवते दशमस्कन्धपूर्वार्धे अष्टमोऽध्यायः ॥

पदरत्नावली

मृगशावस्य हरिणबालस्य अक्षिणी इव अक्षिणी यस्याः सा ॥ ३९ ॥

॥ इति श्रीमद्भागवतटीकायां विजयध्वजतीर्थभिक्षुकृतायां दशमस्कन्धस्य अष्टमोऽध्यायः ॥

सत्यधर्मीया

सहसा विश्वं वीक्ष्य सञ्जातवेपथुः । गतम् । मृगशावाक्षी नेत्रे सम्मील्य सुविस्मिताऽऽसीत् ॥ ३९ ॥

॥ इति श्रीभागवतटिप्पण्यां सत्यधर्मयतिकृतायां दशमपूर्वार्धे अष्टमोऽध्यायः ॥ १०-८ ॥

सुमनोरञ्जिनी

सा यशोदा । संजातो वेपथुर् गात्रकंपो यस्याः सा । मृगशावो हरिणकुणकः । तदक्षिवददक्षिणी यस्याः सा । नेत्रे संमील्य । सु अत्यन्तं विस्मिता आसीत् ॥ ३९ ॥

॥ इति श्रीमद्भागवतदशमस्कन्धपूर्वार्धव्याख्यायां सुमनोरञ्जिन्याम् अष्टमोऽध्यायः ॥ १०-८ ॥