सनकाद्या नारदश्च ऋभुर्हंसोऽरुणिर्यतिः

अथ नवमोऽध्यायः

मैत्रेय उवाच–

पदरत्नावली

वक्तव्यायाः कथायाः समाप्तत्वादतः परं किं वक्तव्यमिति तत्राह– अथात इति ॥ अथेत्यनेन पूर्वस्माद् वक्ष्यमाणस्यार्थस्य मङ्गलत्वं वक्ति । यतोऽधर्मादिकं हेयमत उपादेयं कथयामीति– अत इति ॥ अपिशब्देन वंशस्यानल्पत्वं श्रुतिस्मृतिभ्यां सम्भावितत्वमाह– हरेरिति ॥ हरेरंशांशेन विशेषावेशेन सहितं जन्म यस्य स तथा तस्य । ‘आविष्टा हरिणा जीवा ब्रह्मा दक्षो मनुः पृथुः । शक्रद्या ऋषयश्चैव मत्स्यव्यासादयो हरिः ॥’ इति ॥ ७ ॥

प्रकाशिका

अतः प्रयोजनसद्भावात् । मनोर्वंशं मनुपुत्रवंशम् । कथम्भूतस्य मनोः । हरेरंशांश-जन्मनः । अत्र स्वायंभुवस्य मनोर्मत्स्यादिवत्साक्षाद्धरेरंशत्वमुच्यत इति प्रतीतिवारणाय तात्पर्यं प्रमाणेनैव दर्शयति ॥ आविष्टा इति । ब्रह्माद्या देवा ऋषयश्च एते जीवा हरिणाविष्टा एव न तु साक्षादंशाः । मत्स्यव्यासादयो हरिर्हरेः साक्षादंशा इत्यर्थः । तथा च हरेर्ब्रह्माण्डान्तर्गतस्य पुरुष-नामकस्य योंऽशः श्वेतद्वीपगतस्तदंशेन राजराजेश्वराख्येन युक्तं जन्म यस्य स तथोक्तस्तस्येति मूलं व्याख्येयमिति भावः ॥ ७ ॥

प्रियव्रतोत्तानपादौ शतरूपापतेः सुतौ ।

वासुदेवस्य कलया रक्षायां जगतः स्थितौ ॥ ८ ॥

न वत्स नृपतेर्धिष्ण्यं भवानारोढुमर्हति ।

न गृहीतो मया यत् त्वं कुक्षावपि नृपात्मज ॥ १२ ॥

बालोऽसि बत नात्मानमन्यस्त्रीगर्भसम्भृतम् ।

नूनं वेद भवान् यस्य दुर्लभेऽर्थे मनोरथः ॥ १३ ॥

पदरत्नावली

धिष्ण्यं सिंहासनम् । अनर्हत्वे निमित्तमाह– न गृहीत इति ॥ नेदमाश्चर्य-मित्याह– बाल इति ॥ ततः किमिति तत्राह– नात्मानमिति ॥ स्वायोग्यमिच्छन् पततीति भावेनाह– यस्येति ॥ यस्य तव ॥ १२,१३ ॥

प्रकाशिका

गर्वोक्तिमेवाह ॥ नेति त्रिभिः । नृपतेर्धिष्ण्यं सिंहासनम् ॥ १२,१३ ॥

तपसाऽऽराध्य पुरुषं तस्यैवानुग्रहेण मे ।

गर्भे त्वं साधयाऽऽत्मानं यदीच्छसि नृपासनम् ॥ १४ ॥

पदरत्नावली

तर्हि त्वत्पुत्रभावित्वे किं कर्तव्यम् ? अत्राह– तपसेति ॥ पुरुषं विष्णुम् ॥ १४ ॥

प्रकाशिका

पुरुषमीश्वरम् । सिंहासनयोग्यपुत्रसम्पादके मे गर्भे आत्मानं देहं साधय सम्पादय

॥ १४ ॥

मैत्रेय उवाच–

मातुः सपत्न््नयाः सुदुरुक्तिविद्धः

श्वसन् रुषा दण्डहतो यथाऽहिः ।

हित्वा मिषन्तं पितरं सन्नवाचं

जगाम मातुः स रुदन् सकाशम् ॥ १५ ॥

पदरत्नावली

ध्रुवः सपत्न््नयाः सुरुच्या वाक्यं श्रुत्वा किमकार्षीदिति तत्राह– मातुरिति ॥ मिषन्तं पश्यन्तम्, सन्नवाचं तूष्णींभूतम् । आमिषं हित्वा मातुरिव स्थितस्य बिलस्य सकाशमहिरिवेति वा ॥ १५ ॥

प्रकाशिका

मिषन्तं पश्यन्तम् । सन्नवाचं तूष्णींभूतम् ॥ १५ ॥

तं निःश्वसन्तं स्फुरिताधरोष्ठं

सुनीतिरुत्सङ्गमुदूह्य बालम् ।

॥ १८ ॥

प्रकाशिका

वृजिनस्य दुःखस्य पारमवसानम् । परेषु वैरिष्वभद्रममङ्गलं मा मंस्था न निरूपय । यद्यस्मात्परदुःखदो यः स तु तद्दुःखं भुङ्क्ते ॥ १८ ॥

सत्यं सुरुच्याऽभिहितं भवान् मे

यद् दुर्भगाया उदरे गृहीतः ।

मैत्रेय उवाच–

अथापि मेऽविनीतस्य क्षात्रं घोरमुपेयुषः ।

मैत्रेय उवाच–

इत्युदाहृतमाकर्ण्य भगवान् नारदस्तदा ।

प्रीतः प्रत्याह तं बालं तद्वाक्यमनुकम्पया ॥ ४२ ॥

पदरत्नावली

यादृच्छिकगतित्वात् तदुक्तमाकर्ण्य स्मित्वा योगित्वेनादृश्यशक्तिमत्वात् तूष्णीं गतमुत किमप्युक्तमिति तत्राह– इतीति ॥ तद्वाक्यं प्रति प्रीतः ॥ ४२ ॥

प्रकाशिका

तद्वाक्यं प्रति प्रीतः ॥ ४२ ॥

नारद उवाच–

प्रकाशिका

परिचर्याः पूजासाधनानि यावतीर्यावत्यः पूर्वकल्पिताः पूर्वाचार्यैर्विहिताः । पूर्व-सेविता इति पाठे पूर्वाचार्यैः सेवनं कारिताः समर्पिता इति यावदिति व्याख्येयम् । मन्त्रहृदये-नेत्यस्यार्थाप्रतीतेस्तदर्थमाह ॥ मन्त्रहृदयेनेति । हृदयशब्दस्य मन्त्रशास्त्रे नमःशब्दवाच्यतया प्रसिद्धत्वा-द्धृदयेनेत्यस्य नमःशब्देनेति व्याख्यानमित्यवगन्तव्यम् । तथा च मन्त्रश्च हृदयं च मन्त्रहृदयं तेनेत्यर्थः । सर्वो द्वन्द्वो विभाषयैकवद्भवतीत्येकवद्भावः । मन्त्रहृदयेन मन्त्रेण नमःशब्देन ॐ नमो भगवते वासुदेवायेति द्वादशाक्षरमन्त्रमुच्चार्य पश्चान्नम इत्युक्त्वा पूजासाधनं गन्धादिकं दद्यादित्यर्थः । दानसमये स्वधादिशब्दवन्नमःशब्दप्रयोगस्यापि प्रसिद्धत्वादित्याशयः । मन्त्रमूर्तये मन्त्रप्रतिपाद्यविग्रहाय ॥ ६१ ॥

एवं कायेन मनसा वचसा च मनोगतः ।

परिचर्यमाणो भगवान् भक्तिमत्परिचर्यया ॥ ६२ ॥

पुंसाममायिनां सम्यग् भजतां भाववर्धनः ।

श्रेयो दिशत्यभिमतं यद् धर्मादिषु देहिनाम् ॥ ६३ ॥

पदरत्नावली

एवंविधोपासनाफलमाह– एवमिति ॥ भक्तिमन्तः सन्तः । तेषां परिचर्यया शुश्रूषया देहिनां धर्मादिषु यदभिमतं श्रेयस् तद् दिशतीत्यन्वयः ॥ ६२,६३ ॥

प्रकाशिका

भक्तिमन्तः सन्तस्तेषां परिचर्यया शुश्रूषया ॥ भाववर्धनो भक्तिवृद्धिकरः । देहिनां धर्मादिषु यच्छ्रेयोऽभिमतं तद्दिशति ॥ ६२,६३ ॥

विरक्तश्चेन्द्रियरतौ भक्तियोगेन भूयसा ।

तन्निरन्तरभावेन भजेताद्धा विमुक्तये ॥ ६४ ॥

मैत्रेय उवाच–

इत्युक्तस्तं परिक्रम्य प्रणम्य च नृपार्भकः ।

ययौ मधुवनं पुण्यं हरेश्चरणचर्चितम् ॥ ६५ ॥

पदरत्नावली

सर्वस्मात् साधनाद् विरक्तिभक्ती मुक्तिसाधने इत्याशयेनाह– विरक्तश्चेति ॥ तयोरवश्यं कर्तव्यत्वे चशब्दः । इन्द्रियरतोै विषयभोगे विरक्तः ॥ उत्तरकथाप्रसङ्गमाह– इत्युक्त इति

॥ ६४,६५ ॥

प्रकाशिका

अप्यनाथं वने ब्रह्मन् मा खादन्त्यर्भकं वृकाः ।

श्रान्तं शयानं क्षुधितं परिम्लानमुखाम्बुजम् ॥ ६९ ॥

अहो मे बत दौरात्म्यं स्त्रीजितस्योपधारय ।

योऽङ्कं प्रेम्णाऽऽरुरुक्षन्तं नाभ्यनन्दमसत्तमः ॥ ७० ॥

पदरत्नावली

यतोऽसौ सिंहासनपदादत्युत्तमपदं साधयामीति निरूप्य मात्रादीन् विहाय पुरान्निरगमदित्येवमनुमिमानोऽपि राजा तद्गतं दुःखमुद्गलयति– अप्यनाथमिति ॥ एवमनुतप्य स्वदौ-रात्म्यं मुनिमपि सम्बोधयति– अहो इति ॥ त्वया किमकारीति तत्राह– योऽङ्कमिति ॥ ६९,७० ॥

प्रकाशिका

मा खादन्ति न खादन्ति किं नु ॥ ६९,७० ॥

नारद उवाच–

मा मा शुचः स्वतनयं देवगुप्तं विशांपते ।

तत्प्रभावमविज्ञाय प्रावृङ्क्ते यद्यशो जगत् ॥ ७१ ॥

पदरत्नावली

प्रवक्ता नारदस्तु मदाज्ञाभिमानस्य गतत्वाद् हरिरेव रक्षक इति कृत्वा पुत्रं तं माऽनुतपेत्याह– मा मेति ॥ ततोऽप्यनुतापो न गच्छतीत्यत अज्ञानमूलोऽसावित्याह– तत्प्रभावमिति ॥ प्रावृङ्क्ते व्याप्नोति ॥ ७१ ॥

प्रकाशिका

यस्य यशो जगत्प्रावृंक्ते व्याप्नोति ॥ ७१ ॥

सुदुष्करं कर्म कृत्वा लोकपालैरपि प्रभुः ।

एष एष्यत्यचिरतो यशो विपुलयंस्तव ॥ ७२ ॥

तात्पर्यम्

तस्यैव योग्यत्वाल्लोकपालानां दुष्करम् । ‘नाशक्यं देवतानां तु यदन्यैः शङ्कितं क्वचित् । शक्ता अपि न कुर्वन्ति यदन्यविहितं बुधाः’ ॥ इति ब्राह्मे ॥ ७२ ॥

पदरत्नावली

अस्मन्निमित्तवैराग्येण गतः पुत्रो न पुनरेष्यतीति खेदो मा भूदित्याह– सुदुष्कर-मिति ॥ तत् कर्म तस्य ध्रुवस्यैव योग्यत्वाद् लोकपालानां दुष्करम्, न तु तेषामशक्यत्वात् ‘नाशक्यं देवतानां तु यदन्यैः शङ्कितं क्वचित् । शक्ता अपि न कुर्वन्ति यदन्यविहितं बुधाः ॥’ इति वचनादपिपदेन सूचितात् ॥ ७२ ॥

प्रकाशिका

लोकपालैरपि दुष्करं कर्म कृत्वेत्युक्त्या देवानां ध्रुवकृतकर्मण्यशक्तिरिति भात्यतोऽत्र विवक्षितमभिप्रायमाह ॥ तस्यैवेति । योग्यत्वाद्विहितत्वात् । तथा च ध्रुवकृतकर्मणि देवानां शक्तिसद्भावेऽपि देवास्तन्न कुर्वन्ति तान्प्रति तस्याविहितत्वात् । अविहितकरणे च प्रत्यवायप्रसङ्गात् । अतो लोकपालानां दुष्करमिति वचनं सम्भवतीत्यर्थः । अत्र प्रमाणसंवादमाह ॥ नाशक्यमिति । तुशब्दोऽवधारणे । नैवेति सम्बन्धः । अन्यैः शकितमन्येषां शक्यम् अन्यविहितमन्यान्प्रति विहितम् । मूले विपुलयन्विस्तारयन् ॥ ७२ ॥

प्रकाशिका

स्वमायया स्वसामर्थ्येन कल्पितैः सर्पादिभिः कूष्माण्डाः पिशाचविशेषाः । तान्नापश्यत् । यतः परं परमात्मानं मनसा गतस्तद्ध्यानपर इत्यर्थः । अत्र ध्रुवे देवानां प्रयत्नस्य वैयर्थ्योक्त्या तेषामसत्यकामत्वमशक्तिश्चोच्यते इत्यतोऽत्र विवक्षितं तात्पर्यं प्रमाणेनैवाह ॥ यत्रेति । खण्डितः खण्डिततपा विघातने तपोविघाताय न तु नैव खण्डितता । तपस इति शेषः । केवलमत्यन्तं खण्डनायैव विघ्नं कुर्युः । कुतः सत्यकामत्वमित्यत उक्तम् ॥ त इति । पराजयमशक्तताम् । तथा च देवा हरिभक्तस्य ध्रुवस्य यशसे विघ्नकरानुत्पाद्य स्वयमेव परिहृतवन्तो न त्वशक्ताः । मूले तथा प्रतीतिश्चासुरमोहनायेत्याशयः ॥ ८० ॥

सर्वतो मन आकृष्य हृदि भूतेन्द्रियाश्रयम् ।

ध्यायन् भगवतो रूपं नाद्राक्षीत् किञ्चनापरम् ॥ ८१ ॥

तात्पर्यम्

भूतेन्द्रियाश्रयं भगवद्रूपम् ॥ ८१ ॥

पदरत्नावली

आकाशादिभूतानां तदुत्पन्नानां प्राणिनां चेन्द्रियाणामाश्रयं भगवतो रूपं ध्यायन् न अपरं जगत् किञ्चनाल्पमस्वतन्त्रमद्राक्षीत् स्वतन्त्रं नाद्राक्षीदित्यन्वयः ॥ ८१ ॥

प्रकाशिका

भूतेन्द्रियाश्रयमित्यस्य मन इत्यनेनान्वयभ्रान्तिपरिहारायान्वयं दर्शयति ॥ भूतेति

॥ ८१ ॥

आधारं महदादीनां प्रधानपुरुषेश्वरम् ।

ब्रह्म धारयमाणस्य तु त्रयो लोकाश्चकम्पिरे ॥ ८२ ॥

पदरत्नावली

एकाग्रमनसा तस्य वासुदेवं ध्यायतः सत इदमेकमाश्चर्यमभूदित्याह– आधारमिति

॥ ८२ ॥

प्रकाशिका

धारयमाणस्य सतश्चकंपिरे कंपिताः । तत्तेजः सोढुं न समर्था जाता इत्याशयः

॥ ८२ ॥

यदैकपादेन स पार्थिवार्भकस्तस्थौ तदङ्गुष्ठनिपीडिता मही ।

ननाम तत्रार्धमिभेन्द्रधिष्ठिता तरीव सव्येतरतः पदे पदे ॥ ८३ ॥

पदरत्नावली

सर्वाधारं ब्रह्म धारयमाणे ध्रुवे स्थिरत्वेन भाव्यम् । तत्र तस्मिन् भागे तयोर्मध्ये इभेन्द्रेण गजेन गरिम्णाऽधिष्ठिता तरीव । यथा नौर्नता भवति तथा । तदेव विशिनष्ठि– सव्येतरत इति ॥ सव्येतरयोर्वामदक्षिणयोः पादयोः पदे पदे नुन्ना नता भवति ॥ ८३ ॥

प्रकाशिका

तस्याङ्गुष्ठेन पीडिता सती मही तत्र तदाऽर्धमर्धयोरन्यतरभागेन ननाम । इभेन्द्रेण गजश्रेष्ठेनाधिष्ठिता तरी र्नौर्यथा पदे पदे सव्यतो दक्षिणतश्च नमति तद्वत् ॥ ८३ ॥

तस्मिन्नभिध्यायति विश्वमात्मनो

द्वारं निरुध्यासुमनन्यया धिया ।

लोका निरुच्छ्वासनिपीडिता भृशं

सलोकपालाः शरणं ययुर्हरिम् ॥ ८४ ॥

तात्पर्यम्

विश्वं भगवन्तम् । आत्मनो द्वारं सर्वजीवोत्पत्त्यादिद्वारम् । लोकानामेव निरुच्छ्वासः लोकपालास्तदर्थमेव शरणं ययुः । ‘ध्यातुर्ध्रुवस्य कीर्त्यर्थं हरिणा सह देवताः । लोकोच्छ्वासं निरुध्याथ श्वासार्थं च हरिं ययुः । अन्यप्रवृत्तयस्तेभ्यो न तेषामन्यतः क्वचित् । स्वोत्तमेभ्यस्तु देवेभ्यस्तेषां स्युः १स्वप्रवृत्तयः ॥’ इति तत्त्वनिर्णये ॥ ८४ ॥

पदरत्नावली

न केवलं चलनमेव लोकानामभूत् किन्तु श्वासोच्छ्वासयोः प्रवृत्तिस्तभ्भेन मरणाधिकक्लेशोऽभूदित्याह– तस्मिन्निति ॥ तस्मिन् ध्रुवेऽनन्यया ध्येयैकविषयतां गतया धिया श्वासप्रवृत्तिकारणमसुं प्राणं निरुध्य कुम्भकीकृत्य आत्मनो जीवराशेरुत्पत्त्यादेर्द्वारं कारणं विश्वं विष्णुमभितः परित इन्द्रियाभिमानिदेवैः सह ध्यायति सति, निरुच्छासेन निरुद्धप्राणवृत्त्या निपीडिताः सलोकपाला लोका हरिं शरणं ययुरित्यन्वयः । अत्र भृशमित्यनेन क्षिप्रवाचिना लोकानामेव निरुच्छ्वासो न लोकपालानां देवतानामन्यप्रवृत्तिहेतूनां स्वोत्तमानुग्रहेण स्वावरानधीनप्रवृत्तीनाम् । तास्तु लोकश्वासार्थं कृपालवो हरिं शरणं ययुरिति ध्वनयति । उक्तं च ‘ध्यातुर् ध्रुवस्य कीर्त्यर्थं हरिणा सह देवताः । लोकोच्छ्वासं निरुध्याथ श्वासार्थं च हरिं ययुः ॥ अन्यप्रवृत्तयस्तेभ्यो न तेषामन्यतः क्वचित् । स्वोत्तमेभ्यस्तु देवेभ्यस्तेषां स्युश्च प्रवृत्तयः ॥’ इति ॥ ८४ ॥

प्रकाशिका

अन्यदप्याश्चर्यं जातमित्याह ॥ तस्मिन्निति । अत्र विश्वमित्यस्य योग्यमर्थं दर्शयति ॥ विश्वमिति । विश्वं विष्णुरिति तन्नामसु पाठादित्याशयः । आत्मनो द्वारमित्यस्य आत्मनः सकाशादनन्यया धियाऽऽत्माभेददृष्ट्याऽसुं प्राणं तद्वारं निरुद्ध्येति व्याख्याननिरासाय योग्यमर्थं दर्शयति ॥ आत्मन इति । समुदायापेक्षयैकवचनम् । उत्पत्त्यादीति योग्यतालब्धमिति ज्ञातव्यम् । सलोकपाला लोका निरुच्छ्वासनिपीडिता इत्युक्त्या लोकपालानामपि निरुच्छ्वासनिपीडितत्वं प्रतीयतेऽतोऽत्र विवक्षितं तात्पर्यं दर्शयति ॥ लोकानामेवेति । तर्हि लोकपालानां लोकैः सह हरिं प्रति गमनं किमर्थमित्यतस्तत्प्रयोजनमाह ॥ लोकपाला इति । तदर्थमेवेत्यत्रार्थशब्द आवर्तनीयः । आद्यो निवृत्तिवचनः । तथा च तदर्थार्थमेव तन्निवृत्त्यर्थमेवेत्यर्थः । ध्रुवेण हरिध्याने कृते लोकपालानां श्वासनिरोधः किमर्थं जात इत्याशङ्कापरिहारायोक्तार्थस्थापनाय च प्रमाणं पठति ॥ ध्यातुरिति । परिवारतयेति शेषः । ननु ध्रुवयत्नेनैव लोकपालानामपि श्वासनिरोधः किं न स्यादित्यत आह ॥ अन्यप्रवृत्तय इति । अन्यप्रवृत्तयः ध्रुवादिप्रवृत्तयः । तेभ्यः देवेभ्यो भवन्तीति प्रमाणप्रसिद्धा इति शेषः । तेषां देवानामन्यतः प्रवृत्तिर्नास्ति । ननु अन्यतस्तेषां प्रवृत्त्यभावेऽधमानां देवानां प्रवृत्तयो ब्रह्मादि-स्वोत्तमाधीना इति प्रमाणप्रसिद्धिविरोध इत्यत आह ॥ स्वोत्तमेभ्य इति । तुशब्दोऽवधारणे । स्युरेवेति सम्बन्धः । तथा चान्यतो नीचतो नेति व्याख्येयमिति भावः ॥ ततश्चायं श्लोकार्थः ॥ तस्मिन्ध्रुवेऽनन्यया अन्याविषयकया धिया श्वासप्रवृत्तिकारणमसुं प्राणं निरुद्ध्य कुम्भकीकृत्यात्मनो जीवराशेरुत्पत्त्यादेर्द्वारं कारणं विश्वं भगवन्तमभि अभितः परितः स्थितैर् देवैरिन्द्रियाभिमानिभिः सह ध्यायति सति ध्रुवस्य कीर्त्यर्थं देवैर्लोकानां श्वासनिरोधे कृते सतीति पूरणीयम् । लोका निरुच्छ्वासनिपीडिता निरुद्ध-प्राणवृत्त्या निपीडिताः सन्तो लोकपालान् शरणं ययुः । अथ तेषां श्वासदाने सामर्थ्याभावात्सलोकपाला लोका हरिं शरणं रक्षितारं ययुः ॥ ८४ ॥

देवा ऊचुः–

नैवं विदामो भगवन् प्राणरोधं चराचरस्याखिलसत्वधाम्नः ।

विधेहि तन्नो वृजिनाद् विमोक्षं प्राप्ता वयं त्वां शरणं शरण्यम् ॥ ८५ ॥

तात्पर्यम्

अखिलसत्वसमूहस्य । ‘तेजः शक्तिः समूहश्च गृहं धामेति कथ्यते’ इति तत्त्वनिर्णये ॥ ८५ ॥

पदरत्नावली

किमर्थं शरणं गता इति तत्राह– नैवमिति ॥ अखिलानां सत्वानां प्राणिनां धाम समूहो यत्र तत् तथोक्तं तस्य । ‘तेजः शक्तिः समूहश्च गृहं धामेति कथ्यते’ इत्यभिधानात् । वृजिनाद् दुःखात् ॥ ८५ ॥

प्रकाशिका

अखिलसत्त्वधाम्न इत्यत्र धामशब्दस्य प्रकृतसङ्गतमर्थं दर्शयति ॥ अखिल-सत्त्वसमूहस्येति । तथा च धामशब्दः समूहपर इत्याशयः । अत्र प्रमाणं दर्शयति ॥ तेज इति । धामेतिशब्देन तेजआदिकं कथ्यत इत्यर्थः ॥ ततश्चायं श्लोकार्थः ॥ हे भगवन् । वयं चराचर-लक्षणस्याखिलसत्त्वधाम्नः सर्वप्राणिसमूहस्य एवं प्राणविरोधं कदाचिदपि न विदामो विद्मः । तत्तस्माद्वृजिनाच्छ्वासनिरोधजनितदुःखात् ॥ ८५ ॥

श्रीभगवानुवाच–

मा भैष्ट बालं तपसो दुरत्ययान्निवर्तयिष्ये प्रतियात स्वधाम ।

यतो हि वः प्राणनिरोध आसीदौत्तानपादिर्मयि सङ्गतात्मा ॥ ८६ ॥

पदरत्नावली

हरेश् चरणं गतानां देवानां भयव्यावर्तकप्रतिवचनप्रकारमाह– मा भैष्टेति ॥ यतो यस्माद् वो युष्माकं सकाशात् प्राप्तप्रवृत्तीनां, लोकानां प्राणनिरोध आसीत् तं तपसो निवर्तयिष्य इत्यन्वयः । कोऽसाविति तत्राह– औत्तानापादिरिति ॥ मयि सम्यग् गत आत्मा मनो यस्य स तथा । ध्रुव इत्युक्ते कस्य पुत्रः किं जातिरयमिति शङ्का स्यादित्यत औत्तानपादिरिति ॥ ८६ ॥

॥ इति श्रीमद्भागवतटीकायां विजयध्वजतीर्थभिक्षुकृतायां चतुर्थस्कन्धे नवमोऽध्यायः ॥

प्रकाशिका

कोऽसौ बाल इत्यपेक्षायामाह ॥ यत इति । यतो बालात् । मयि सम्यग्गत आत्मा मनो यस्य स तथा ॥ ८६ ॥

**॥ इति श्रीमद्वेदेशपूज्यपादशिष्येण यदुपतिना विरचितायां **

श्रीमद्भागवतटिप्पण्यां चतुर्थस्कन्धे नवमोऽध्यायः ॥ ४-९ ॥