೦೬

ಪರೀಕ್ಷಿತನು ಪರಮಗತಿಯನ್ನು ಪಡೆದುದು, ಜನಮೇಜಯನ ಸರ್ಪಯಾಗ ಮತ್ತು ವೇದಗಳ ಶಾಖಾಭೇದಗಳು

ಸೂತ ಉವಾಚ

ಏತನ್ನಿಶಮ್ಯ ಮುನಿನಾಭಿಹಿತಂ ಪರೀಕ್ಷಿ-
ದ್ವ್ಯಾಸಾತ್ಮಜೇನ ನಿಖಿಲಾತ್ಮದೃಶಾ ಸಮೇನ ।
ತತ್ಪಾದಮೂಲಮುಪಸೃತ್ಯ ನತೇನ ಮೂರ್ಧ್ನಾ
ಬದ್ಧಾಂಜಲಿಸ್ತಮಿದಮಾಹ ಸ ವಿಷ್ಣುರಾತಃ ॥

ಸೂತಪುರಾಣಿಕರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ — ಶೌನಕಾದಿ ಋಷಿಗಳಿರಾ! ವ್ಯಾಸನಂದನ ಶ್ರೀಶುಕಮುನಿಗಳು ಸಮಸ್ತ ಚರಾಚರ ಜಗತ್ತನ್ನು ತನ್ನ ಆತ್ಮನ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಅನುಭವಿಸುತ್ತಾ, ವ್ಯವಹಾರದಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲರ ಕುರಿತು ಸಮದೃಷ್ಟಿಯನ್ನಿರಿಸುವರು. ಭಗವಂತನಲ್ಲಿ ಶರಣಾಗತನೂ, ಅವನಿಂದ ರಕ್ಷಿತನಾದ ರಾಜರ್ಷಿ ಪರೀಕ್ಷಿತನು ಅವರ ಸಮಗ್ರ ಉಪದೇಶವನ್ನು ಮನಸ್ಸಿಟ್ಟು ಶ್ರವಣಿಸಿದನು. ಈಗ ಅವನು ತಲೆ ತಗ್ಗಿಸಿಕೊಂಡು ಅವರ ಚರಣಗಳ ಬಳಿಗೆ ಸಾರಿ ಅಂಜಲಿ ಬದ್ಧನಾಗಿ ಅವರಲ್ಲಿ ಇಂತು ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಿದನು. ॥1॥

ರಾಜೋವಾಚ

ಸಿದ್ಧೋಸ್ಮ್ಯನುಗೃಹೀತೋಸ್ಮಿ ಭವತಾ ಕರುಣಾತ್ಮನಾ ।
ಶ್ರಾವಿತೋ ಯಚ್ಚ ಮೇ ಸಾಕ್ಷಾದನಾದಿನಿಧನೋ ಹರಿಃ ॥

ಪರೀಕ್ಷಿದ್ರಾಜನು ಹೇಳಿದನು — ಮಹಾತ್ಮರೇ! ಕರುಣಾಸಿಂಧುಗಳಾದ ತಾವು ನನ್ನ ಮೇಲೆ ಕೃಪೆದೋರಿ ಅನಾದಿ ಅನಂತನೂ, ಏಕರಸನೂ, ಸತ್ಯಸ್ವರೂಪನೂ ಆದ ಭಗವಾನ್ ಶ್ರೀಹರಿಯ ಸ್ವರೂಪ ಮತ್ತು ಲೀಲೆಗಳನ್ನು ನನಗೆ ವರ್ಣಿಸಿ ಹೇಳಿದಿರಿ. ಈಗ ತಮ್ಮ ಕೃಪೆಯಿಂದ ನನ್ನ ಮೇಲೆ ಪರಮಾ ನುಗ್ರಹವಾಯಿತು. ನಾನು ಕೃತಕೃತ್ಯನಾದೆನು. ॥2॥

ನಾತ್ಯದ್ಭುತಮಹಂ ಮನ್ಯೇ ಮಹತಾಮಚ್ಯುತಾತ್ಮನಾಮ್ ।
ಅಜ್ಞೇಷು ತಾಪತಪ್ತೇಷು ಭೂತೇಷು ಯದನುಗ್ರಹಃ ॥

ಪ್ರಪಂಚದ ಪ್ರಾಣಿಗಳು ತಮ್ಮ ಸ್ವಾರ್ಥ ಮತ್ತು ಪರಮಾರ್ಥದ ಜ್ಞಾನದಿಂದ ಶೂನ್ಯರಾಗಿ ಅನೇಕ ವಿಧವಾದ ದುಃಖದಾವಾನಲದಿಂದ ಬೇಯುತ್ತಿರುವರು. ಅಂತಹವರ ಮೇಲೆ ಭಗವನ್ಮಯ ಮಹಾತ್ಮರ ಅನುಗ್ರಹವಾಗುವುದು ಇದೇನೋ ಹೊಸದಲ್ಲ, ಅಥವಾ ಆಶ್ಚರ್ಯವೂ ಇಲ್ಲ. ಇದಾದರೋ ಅವರಿಗೆ ಸ್ವಾಭಾವಿಕವೇ ಆಗಿದೆ. ॥3॥

ಪುರಾಣಸಂಹಿತಾಮೇತಾಮಶ್ರೌಷ್ಮ ಭವತೋ ವಯಮ್ ।
ಯಸ್ಯಾಂ ಖಲೂತ್ತಮಶ್ಲೋಕೋ ಭಗವಾನನುವರ್ಣ್ಯತೇ ॥

ನಾನು ಮತ್ತು ನನ್ನೊಂದಿಗೆ ಇನ್ನೂ ಅನೇಕ ಜನರು ತಮ್ಮ ಮುಖಾರವಿಂದದಿಂದ ಈ ಶ್ರೀಮದ್ಭಾಗವತ ಮಹಾಪುರಾಣವನ್ನು ಶ್ರವಣಿಸಿದೆವು. ಈ ಪುರಾಣದಲ್ಲಿ ಹೆಜ್ಜೆ- ಹೆಜ್ಜೆಗೆ-ದೊಡ್ಡ-ದೊಡ್ಡ ಆತ್ಮಾರಾಮರಾದ ಮಹಾತ್ಮರು ಹಾಡುತ್ತಾ ರಮಿಸುತ್ತಿರುವ ಭಗವಾನ್ ಶ್ರೀಹರಿಯ ಸ್ವರೂಪ ಮತ್ತು ಲೀಲೆಗಳ ವರ್ಣನೆಯಿದೆ. ॥4॥

ಭಗವನ್ಸ್ತಕ್ಷಕಾದಿಭ್ಯೋ ಮೃತ್ಯುಭ್ಯೋ ನ ಬಿಭೇಮ್ಯಹಮ್ ।
ಪ್ರವಿಷ್ಟೋ ಬ್ರಹ್ಮ ನಿರ್ವಾಣಮಭಯಂ ದರ್ಶಿತಂ ತ್ವಯಾ ॥

ಓ ಭಗವಂತರೇ! ತಾವು ನನಗೆ ಅಭಯಪದದ, ಬ್ರಹ್ಮ ಮತ್ತು ಆತ್ಮನ ಏಕತೆಯ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರವನ್ನು ಮಾಡಿಸಿದಿರಿ. ಈಗ ನಾನು ಪರಮಶಾಂತಿ ಸ್ವರೂಪ ಪರಬ್ರಹ್ಮನಲ್ಲಿ ನೆಲೆಸಿರುವೆನು. ಈಗ ನನಗೆ ತಕ್ಷಕನೇ ಆದಿಯಾಗಿ ಯಾವುದೇ ಮೃತ್ಯುವಿನಿಂದ ಅಥವಾ ಗುಂಪು-ಗುಂಪಾದ ಮೃತ್ಯುಗಳಿಂದಲೂ ಭಯವಿಲ್ಲ. ನಾನು ಅಭಯನಾಗಿರುವೆನು. ॥5॥

ಅನುಜಾನೀಹಿ ಮಾಂ ಬ್ರಹ್ಮನ್ವಾಚಂ ಯಚ್ಛಾಮ್ಯಧೋಕ್ಷಜೇ ।
ಮುಕ್ತಕಾಮಾಶಯಂ ಚೇತಃ ಪ್ರವೇಶ್ಯ ವಿಸೃಜಾಮ್ಯಸೂನ್ ॥

ಬ್ರಹ್ಮರ್ಷಿ ಶ್ರೇಷ್ಠರೇ! ಇನ್ನು ನಾನು ಮಾತನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಿ ಮೌನವಹಿಸಿ, ಕಾಮ ಸಂಸ್ಕಾರಗಳಿಂದ ರಹಿತವಾದ ಚಿತ್ತವನ್ನು ಇಂದ್ರಿಯಾತೀತ ಪರಮಾತ್ಮನ ಸ್ವರೂಪದಲ್ಲಿ ವಿಲೀನಗೊಳಿಸಿ ನನ್ನ ಪ್ರಾಣಗಳನ್ನು ತೊರೆದು ಬಿಡುವೆನು. ಇದಕ್ಕೆ ಅನುಮತಿಯನ್ನು ಅನುಗ್ರಹಿಸಿರಿ. ॥6॥

ಅಜ್ಞಾನಂ ಚ ನಿರಸ್ತಂ ಮೇ ಜ್ಞಾನವಿಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಯಾ ।
ಭವತಾ ದರ್ಶಿತಂ ಕ್ಷೇಮಂ ಪರಂ ಭಗವತಃ ಪದಮ್ ॥

ತಾವು ಉಪದೇಶಿಸಿದ ಜ್ಞಾನ ಮತ್ತು ವಿಜ್ಞಾನಗಳಲ್ಲಿ ನೆಲೆಸಿದ್ದರಿಂದ ನನ್ನ ಅಜ್ಞಾನವೆಲ್ಲವೂ ತೊಲಗಿ ಹೋಯಿತು. ಅತ್ಯಂತ ಕಲ್ಯಾಣಮಯವಾದ ಭಗವಂತನ ಪದವನ್ನು ತಾವು ನನಗೆ ತೋರಿಸಿಕೊಟ್ಟಿರುವಿರಿ. ॥7॥

ಸೂತ ಉವಾಚ

ಇತ್ಯುಕ್ತಸ್ತಮನುಜ್ಞಾಪ್ಯ ಭಗವಾನ್ ಬಾದರಾಯಣಿಃ ।
ಜಗಾಮ ಭಿಕ್ಷುಭಿಃ ಸಾಕಂ ನರದೇವೇನ ಪೂಜಿತಃ ॥

ಸೂತಪುರಾಣಿಕರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ — ಶೌನಕಾದಿ ಋಷಿಗಳಿರಾ! ಹೀಗೆ ಅರಿಕೆಮಾಡಿಕೊಂಡು ಆ ರಾಜಶ್ರೇಷ್ಠನು ಶ್ರೀಶುಕಮಹಾಮುನಿಯನ್ನು ಪ್ರೇಮದಿಂದ ಪೂಜಿಸಿದನು. ಅವರು ರಾಜನಿಂದ ಬೀಳ್ಕೊಂಡು ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ ಬಂದ ತ್ಯಾಗೀ ಮಹಾತ್ಮರು, ಸಂನ್ಯಾಸಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಅಲ್ಲಿಂದ ಹೊರಟು ಹೋದರು. ॥8॥

ಪರೀಕ್ಷಿದಪಿ ರಾಜರ್ಷಿರಾತ್ಮನ್ಯಾತ್ಮಾನಮಾತ್ಮನಾ ।
ಸಮಾಧಾಯ ಪರಂ ದಧ್ಯಾವಸ್ಪಂದಾಸುರ್ಯಥಾ ತರುಃ ॥

ರಾಜರ್ಷಿ ಪರೀಕ್ಷಿತನೂ ಕೂಡ ತನ್ನ ಅಂತರಾತ್ಮನನ್ನು ಪರಮಾತ್ಮನಲ್ಲಿ ನೆಲೆಗೊಳಿಸಿ ಧ್ಯಾನಮಗ್ನನಾದನು. ಪ್ರಾಣವೃತ್ತಿಯನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಿ ಮರದ ದಿಮ್ಮಿಯಂತೆ ನಿಶ್ಚೇಷ್ಟನಾದನು. ॥9॥

ಪ್ರಾಕ್ಕೂಲೇ ಬರ್ಹಿಷ್ಯಾಸೀನೋ ಗಂಗಾಕೂಲ ಉದಙ್ಮುಖಃ ।
ಬ್ರಹ್ಮಭೂತೋ ಮಹಾಯೋಗೀ ನಿಸ್ಸಂಗಶ್ಛಿನ್ನ ಸಂಶಯಃ ॥

ಅವನು ಗಂಗಾನದಿಯ ತೀರದಲ್ಲಿ ಪೂರ್ವಾಗ್ರವಾದ ದರ್ಭೆಗಳ ಮೇಲೆ ಉತ್ತರಾಭಿಮುಖನಾಗಿ ಕುಳಿತುಕೊಂಡಿದ್ದನು. ಸರ್ವಸಂಗರಹಿತನಾಗಿ ಎಲ್ಲ ಸಂಶಯಗಳನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡಿದ್ದ ಆ ಮಹಾಯೋಗಿಯು ಬ್ರಹ್ಮಸ್ವರೂಪದಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತನಾಗಿಬಿಟ್ಟನು. ॥10॥

ತಕ್ಷಕಃ ಪ್ರಹಿತೋ ವಿಪ್ರಾಃ ಕ್ರುದ್ಧೇನ ದ್ವಿಜಸೂನುನಾ ।
ಹಂತುಕಾಮೋ ನೃಪಂ ಗಚ್ಛನ್ದದರ್ಶ ಪಥಿ ಕಶ್ಯಪಮ್ ॥

ಶೌನಕಾದಿ ಋಷಿಗಳಿರಾ! ಕ್ರೋಧದಿಂದ ಶಾಪಕೊಟ್ಟಿದ್ದ ಮುನಿಕುಮಾರ ಶೃಂಗಿಯಿಂದ ಪ್ರೇರಿತನಾದ ತಕ್ಷಕನು ರಾಜರ್ಷಿ ಪರೀಕ್ಷಿತನನ್ನು ಕೊಂದುಹಾಕುವ ಉದ್ದೇಶದಿಂದ ಆತನ ಬಳಿಗೆ ಬರುತ್ತಿರುವಾಗ ದಾರಿಯಲಿ ಕಶ್ಯಪನೆಂಬ ಬ್ರಾಹ್ಮಣನನ್ನು ನೋಡಿದನು. ॥11॥

ತಂ ತರ್ಪಯಿತ್ವಾ ದ್ರವಿಣೈರ್ನಿವರ್ತ್ಯ ವಿಷಹಾರಿಣಮ್ ।
ದ್ವಿಜರೂಪಪ್ರತಿಚ್ಛನ್ನಃ ಕಾಮರೂಪೋದಶನ್ನೃಪಮ್ ॥

ಆ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ನಾದರೋ ಸರ್ಪವಿಷವನ್ನು ಹೋಗಲಾಡಿಸುವ ಚಿಕಿತ್ಸೆಯಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಂತ ನಿಪುಣನಾಗಿದ್ದನು. ತಕ್ಷಕನು ಅವನಿಗೆ ತುಂಬಾ ಹಣವನ್ನು ಕೊಟ್ಟು ಆತನು ರಾಜನ ಬಳಿಗೆ ಬರದಂತೆ ಹಿಂದಿರುಗಿಸಿಬಿಟ್ಟನು. ಇಷ್ಟಬಂದ ರೂಪವನ್ನು ಧರಿಸುವ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವುಳ್ಳ ಆ ಸರ್ಪವು ಬ್ರಾಹ್ಮಣನ ವೇಷದಲ್ಲಿ ಅಡಗಿಕೊಂಡು ಪರೀಕ್ಷಿದ್ರಾಜನ ಬಳಿಗೆ ಬಂದು ಕಚ್ಚಿಬಿಟ್ಟಿತು. ॥12॥

ಬ್ರಹ್ಮಭೂತಸ್ಯ ರಾಜರ್ಷೇರ್ದೇಹೋಹಿಗರಲಾಗ್ನಿನಾ ।
ಬಭೂವ ಭಸ್ಮಸಾತ್ಸದ್ಯಃ ಪಶ್ಯತಾಂ ಸರ್ವದೇಹಿನಾಮ್ ॥

ರಾಜರ್ಷಿ ಪರೀಕ್ಷಿತನು ತಕ್ಷಕನು ಕಚ್ಚುವ ಮೊದಲೇ ಪರಬ್ರಹ್ಮನಲ್ಲಿ ಸ್ಥಿತನಾಗಿದ್ದನು. ಈಗ ತಕ್ಷಕನ ವಿಷಾಗ್ನಿಯಿಂದ ಅವನ ಶರೀರವು ಎಲ್ಲರೂ ನೋಡುತ್ತಿರುವಂತೆ ಸುಟ್ಟು ಬೂದಿಯಾಯಿತು. ॥13॥

ಹಾಹಾಕಾರೋ ಮಹಾನಾಸೀದ್ಭುವಿ ಖೇ ದಿಕ್ಷು ಸರ್ವತಃ ।
ವಿಸ್ಮಿತಾ ಹ್ಯಭವನ್ಸರ್ವೇ ದೇವಾಸುರನರಾದಯಃ ॥

ಆಗ ಭೂಮಿ, ಆಕಾಶ ಮತ್ತು ಎಲ್ಲ ದಿಕ್ಕುಗಳಲ್ಲಿ ಗಟ್ಟಿಯಾದ ಹಾಹಾಕಾರವು ಕೇಳಿಬಂತು. ದೇವತೆಗಳು, ಅಸುರರು, ಮನುಷ್ಯರು ಮೊದಲಾದ ಎಲ್ಲರೂ ಪರೀಕ್ಷಿತನ ಈ ಪರಗತಿಯನ್ನು ನೋಡಿ ವಿಸ್ಮಿತರಾದರು. ॥14॥

ದೇವದುಂದುಭಯೋ ನೇದುರ್ಗಂಧರ್ವಾಪ್ಸರಸೋ ಜಗುಃ ।
ವವೃಷುಃ ಪುಷ್ಪವರ್ಷಾಣಿ ವಿಬುಧಾಃ ಸಾಧುವಾದಿನಃ ॥

ದೇವ ದುಂದುಭಿಗಳು ತಾವಾಗಿ ಮೊಳಗಿದವು. ಗಂಧರ್ವಾಪ್ಸರೆಯರು ಹಾಡತೊಡಗಿದರು. ದೇವತೆಗಳು ಸಾಧು-ಸಾಧು ಭಲೇ! ಭಲೇ! ಎಂದು ಹೊಗಳುತ್ತಾ ಪುಷ್ಪವೃಷ್ಟಿಯನ್ನು ಸುರಿಸಿದರು. ॥15॥

ಜನಮೇಜಯಃ ಸ್ವಪಿತರಂ ಶ್ರುತ್ವಾ ತಕ್ಷಕಭಕ್ಷಿತಮ್ ।
ಯಥಾಜುಹಾವ ಸಂಕ್ರುದ್ಧೋ ನಾಗಾನ್ಸತ್ರೇ ಸಹ ದ್ವಿಜೈಃ ॥

ತನ್ನ ತಂದೆಯನ್ನು ತಕ್ಷಕನು ಕಚ್ಚಿಕೊಂದನೆಂಬುದನ್ನು ಕೇಳಿ ಪರೀಕ್ಷಿತಪುತ್ರನಾದ ಜನಮೇಜಯನಿಗೆ ಮಿತಿಮೀರಿದ ಕೋಪವುಂಟಾಯಿತು. ಅವನು ಬ್ರಾಹ್ಮಣರೊಂದಿಗೆ ವಿಧಿಪೂರ್ವಕ ಸರ್ಪಗಳನ್ನು ಅಗ್ನಿಕುಂಡದಲ್ಲಿ ಹವನ ಮಾಡತೊಡಗಿದನು. ॥16॥

ಸರ್ಪಸತ್ರೇ ಸಮಿದ್ಧಾಗ್ನೌ ದಹ್ಯಮಾನಾನ್ಮಹೋರಗಾನ್ ।
ದೃಷ್ಟ್ವೇಂದ್ರಂ ಭಯಸಂವಿಗ್ನಸ್ತಕ್ಷಕಃ ಶರಣಂ ಯಯೌ ॥

ಜನಮೇಜಯನ ಸರ್ಪಯಾಗದ ಪ್ರಜ್ವಲಿತ ಅಗ್ನಿಯಲ್ಲಿ ದೊಡ್ಡ-ದೊಡ್ಡ ಮಹಾಸರ್ಪಗಳು ಭಸ್ಮವಾಗುವುದನ್ನು ಕಂಡ ತಕ್ಷಕನು ಅತ್ಯಂತ ಭಯಗೊಂಡು ದೇವೇಂದ್ರನಲ್ಲಿ ಶರಣಾದನು. ॥17॥

ಅಪಶ್ಯಂಸ್ತಕ್ಷಕಂ ತತ್ರ ರಾಜಾ ಪಾರಿಕ್ಷಿತೋ ದ್ವಿಜಾನ್ ।
ಉವಾಚ ತಕ್ಷಕಃ ಕಸ್ಮಾನ್ನ ದಹ್ಯೇತೋರಗಾಧಮಃ ॥

ಬಹಳಷ್ಟು ಸರ್ಪಗಳು ಭಸ್ಮವಾದರೂ ತಕ್ಷಕನು ಬಾರದಿರುವುದನ್ನು ನೋಡಿ ಜನಮೇಜಯರಾಜನು - ‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣಶ್ರೇಷ್ಠರೇ! ಸರ್ಪಾಧಮನಾದ ತಕ್ಷಕನು ಇನ್ನೂ ಅಗ್ನಿಯಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದು ಏಕೆ ಭಸ್ಮವಾಗುತ್ತಿಲ್ಲ?’ ಎಂದು ಕೇಳಿದನು. ॥18॥

ತಂ ಗೋಪಾಯತಿ ರಾಜೇಂದ್ರ ಶಕ್ರಃ ಶರಣಮಾಗತಮ್ ।
ತೇನ ಸಂಸ್ತಂಭಿತಃ ಸರ್ಪಸ್ತಸ್ಮಾನ್ನಾಗ್ನೌ ಪತತ್ಯಸೌ ॥

ಬ್ರಾಹ್ಮಣರೆಂದರು — ರಾಜೇಂದ್ರನೇ! ತಕ್ಷಕನು ಈಗ ಇಂದ್ರನಲ್ಲಿ ಶರಣಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ದೇವೇಂದ್ರನು ಅವನನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುತ್ತಿರುವನು. ಅವನೇ ತಕ್ಷಕನನ್ನು ತಡೆದು ಹಿಡಿದಿರುವುದರಿಂದ ಅವನು ಬೆಂಕಿಯಲ್ಲಿ ಬಂದು ಬೀಳುತ್ತಿಲ್ಲ. ॥19॥

ಪಾರಿಕ್ಷಿತ ಇತಿ ಶ್ರುತ್ವಾ ಪ್ರಾಹರ್ತ್ವಿಜ ಉದಾರಧೀಃ ।
ಸಹೇಂದ್ರಸ್ತಕ್ಷಕೋ ವಿಪ್ರಾ ನಾಗ್ನೌ ಕಿಮಿತಿ ಪಾತ್ಯತೇ ॥

ಪರೀಕ್ಷಿತ ನಂದನ ಜನಮೇಜಯನು ಅತ್ಯಂತ ಬುದ್ಧಿವಂತನೂ, ವೀರನೂ ಆಗಿದ್ದನು. ಅವನು ಬ್ರಾಹ್ಮಣರ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿ ಋತ್ವಿಜರಲ್ಲಿ ಹೇಳಿದನು - ವಿಪ್ರೋತ್ತಮರೇ! ನೀವು ಇಂದ್ರನ ಸಹಿತ ತಕ್ಷಕನನ್ನು ಏಕೆ ಅಗ್ನಿಯಲ್ಲಿ ಬೀಳಿಸುವುದಿಲ್ಲ? ॥20॥

ತಚ್ಛ್ರುತ್ವಾಜುಹುವುರ್ವಿಪ್ರಾಃ ಸಹೇಂದ್ರಂ ತಕ್ಷಕಂ ಮಖೇ ।
ತಕ್ಷಕಾಶು ಪತಸ್ವೇಹ ಸಹೇಂದ್ರೇಣ ಮರುತ್ವತಾ ॥

ಜನಮೇಜಯನ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿ ‘ಎಲೈ ತಕ್ಷಕನೇ! ನೀನು ಮರುದ್ಗಣರ ಸಹಚರನಾದ ಇಂದ್ರನೊಂದಿಗೆ ಈ ಅಗ್ನಿಯಲ್ಲಿ ಬಂದು ಬೀಳುವವನಾಗು’ ಎಂದು ಬ್ರಾಹ್ಮಣರು ಆ ಯಜ್ಞದಲ್ಲಿ ಇಂದ್ರನೊಂದಿಗೆ ತಕ್ಷಕನನ್ನು ಅಗ್ನಿಕುಂಡಕ್ಕೆ ಆಹ್ವಾನಿಸಿದರು. ॥21॥

ಇತಿ ಬ್ರಹ್ಮೋದಿತಾಕ್ಷೇಪೈಃ ಸ್ಥಾನಾದಿಂದ್ರಃ ಪ್ರಚಾಲಿತಃ ।
ಬಭೂವ ಸಂಭ್ರಾಂತಮತಿಃ ಸವಿಮಾನಃ ಸತಕ್ಷಕಃ ॥

ಬ್ರಾಹ್ಮಣರು ಹೀಗೆ ಆಕರ್ಷಣಮಂತ್ರವನ್ನು ಪಠಿಸಿದಾಗ ದೇವೇಂದ್ರನು ತನ್ನ ಸ್ಥಾನದಿಂದ ವಿಚಲಿತನಾದನು. ತಕ್ಷಕನೊಂದಿಗೆ ವಿಮಾನದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತ ಇಂದ್ರನು ಗಾಬರಿಗೊಂಡನು. ಅವನ ವಿಮಾನವು ತಲೆಕೆಳಗಾಗಿ ಗಿರ-ಗಿರನೆ ಸುತ್ತತೊಡಗಿತು. ॥22॥

ತಂ ಪತಂತಂ ವಿಮಾನೇನ ಸಹತಕ್ಷಕಮಂಬರಾತ್ ।
ವಿಲೋಕ್ಯಾಂಗಿರಸಃ ಪ್ರಾಹ ರಾಜಾನಂ ತಂ ಬೃಹಸ್ಪತಿಃ ॥

ಆಕಾಶದಿಂದ ದೇವೇಂದ್ರನ ವಿಮಾನವು ತಕ್ಷಕನೊಂದಿಗೆ ಅಗ್ನಿಕುಂಡಕ್ಕೆ ಬೀಳುತ್ತಿರುವುದನ್ನು ಕಂಡು ಅಂಗೀರಸರ ಪುತ್ರ ಬೃಹಸ್ಪತಿಗಳು ಜನಮೇಜಯ ರಾಜನಲ್ಲಿ ಹೇಳಿದರು - ॥23॥

ನೈಷ ತ್ವಯಾ ಮನುಷ್ಯೇಂದ್ರ ವಧಮರ್ಹತಿ ಸರ್ಪರಾಟ್ ।
ಅನೇನ ಪೀತಮಮೃತಮಥ ವಾ ಅಜರಾಮರಃ ॥

ಎಲೈ ರಾಜನೇ! ಸರ್ಪರಾಜನಾದ ತಕ್ಷಕನನ್ನು ಕೊಂದುಹಾಕುವುದು ನಿನಗೆ ಯೋಗ್ಯವಾದ ಕೆಲಸವಲ್ಲ. ಇದು ಅಮೃತ ಕುಡಿದಿದೆ. ಅದಕ್ಕಾಗಿ ಅದು ಅಜರವೂ ಅಮರವೂ ಆಗಿದೆ. ॥24॥

ಜೀವಿತಂ ಮರಣಂ ಜಂತೋರ್ಗತಿಃ ಸ್ವೇನೈವ ಕರ್ಮಣಾ ।
ರಾಜಂಸ್ತತೋನ್ಯೋ ನಾನ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರದಾತಾ ಸುಖದುಃಖಯೋಃ ॥

ರಾಜೇಂದ್ರನೇ! ಜಗತ್ತಿನ ಪ್ರಾಣಿಗಳು ತಮ್ಮ ತಮ್ಮ ಕರ್ಮಕ್ಕನುಸಾರವೇ ಜೀವನ, ಮರಣ ಹಾಗೂ ಮರಣೋತ್ತರ ಗತಿಯನ್ನು ಪಡೆಯುತ್ತಾರೆ. ಕರ್ಮವಲ್ಲದೆ ಬೇರೆ ಯಾರೂ ಯಾರಿಗೂ ಸುಖ-ದುಃಖಗಳನ್ನು ಕೊಡಲಾರರು. ॥25॥

ಸರ್ಪಚೌರಾಗ್ನಿ ವಿದ್ಯುದ್ಭ್ಯಃ ಕ್ಷುತ್ತೃಡ್ವ್ಯಾಧ್ಯಾದಿಭಿರ್ನೃಪ ।
ಪಂಚತ್ವಮೃಚ್ಛತೇ ಜಂತುರ್ಭುಂಕ್ತ ಆರಬ್ಧ ಕರ್ಮ ತತ್ ॥

ಜನಮೇಜಯನೇ! ಅನೇಕ ಜನರ ಸಾವು ಹಾವು, ಬೆಂಕಿ, ಸಿಡಿಲು ಮುಂತಾದವುಗಳಿಂದ ಹಾಗೂ ಹಸಿವು-ಬಾಯಾರಿಕೆಗಳಿಂದ, ರೋಗಾದಿನಿಮಿತ್ತವಾಗಿ ಆಗುತ್ತಾ ಇರುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಇದು ಹೇಳಲಿಕ್ಕಾಗಿ ಮಾತ್ರವಾಗಿದೆ. ನಿಜವಾಗಿಯಾದರೋ ಎಲ್ಲ ಪ್ರಾಣಿಗಳು ತಮ್ಮ ಪ್ರಾರಬ್ಧಕರ್ಮವನ್ನೇ ಅನುಭವಿಸುತ್ತಾರೆ. ॥26॥

ತಸ್ಮಾತ್ಸತ್ರಮಿದಂ ರಾಜನ್ ಸಂಸ್ಥೀಯೇತಾಭಿಚಾರಿಕಮ್ ।
ಸರ್ಪಾ ಅನಾಗಸೋ ದಗ್ಧಾ ಜನೈರ್ದಿಷ್ಟಂ ಹಿ ಭುಜ್ಯತೇ ॥

ರಾಜನೇ! ನೀನು ಬಹಳಷ್ಟು ನಿರಪರಾಧಿ ಹಾವುಗಳನ್ನು ಸುಟ್ಟುಬಿಟ್ಟೆ. ಈ ಅಭಿಚಾರ ಯಜ್ಞದ ಫಲವು ಕೇವಲ ಪ್ರಾಣಿಗಳ ಹಿಂಸೆಯೇ ಆಗಿದೆ. ಅದಕ್ಕಾಗಿ ಇದನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಿಬಿಡು. ಏಕೆಂದರೆ, ಜಗತ್ತಿನ ಸಮಸ್ತ ಪ್ರಾಣಿಗಳು ತಮ್ಮ-ತಮ್ಮ ಪ್ರಾರಬ್ಧಕರ್ಮಗಳನ್ನೇ ಭೋಗಿಸುತ್ತಾ ಇರುವರು. ॥27॥

ಸೂತ ಉವಾಚ

ಇತ್ಯುಕ್ತಃ ಸ ತಥೇತ್ಯಾಹ ಮಹರ್ಷೇರ್ಮಾನಯನ್ವಚಃ ।
ಸರ್ಪಸತ್ರಾದುಪರತಃ ಪೂಜಯಾಮಾಸ ವಾಕ್ಪತಿಮ್ ॥

ಸೂತಪುರಾಣಿಕರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ — ಶೌನಕಾದಿ ಋಷಿಗಳೇ! ಮಹರ್ಷಿ ಬೃಹಸ್ಪತಿಗಳ ಮಾತನ್ನು ಸಮ್ಮಾನಿಸುತ್ತಾ ಜನಮೇಜಯನು ‘ತಮ್ಮ ಅಪ್ಪಣೆಯನ್ನು ಶಿರಸಾವಹಿಸುವೆನು’ ಎಂದು ಹೇಳಿ ಸರ್ಪಯಾಗವನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಿಬಿಟ್ಟನು ಹಾಗೂ ದೇವಗುರು ಬೃಹಸ್ಪತ್ಯಾಚಾರ್ಯರನ್ನು ವಿಧ್ಯುಕ್ತವಾಗಿ ಪೂಜಿಸಿದನು. ॥28॥

ಸೈಷಾ ವಿಷ್ಣೋರ್ಮಹಾಮಾಯಾಬಾಧ್ಯಯಾಲಕ್ಷಣಾ ಯಯಾ ।
ಮುಹ್ಯಂತ್ಯಸ್ಯೈವಾತ್ಮಭೂತಾ ಭೂತೇಷು ಗುಣವೃತ್ತಿಭಿಃ ॥

ಋಷಿಗಳೇ! (ಯಾವುದರಿಂದ ವಿದ್ವಾನ್ ಬ್ರಾಹ್ಮಣನಿಗೆ ಕ್ರೋಧ ಬಂತೋ, ರಾಜನಿಗೆ ಶಪಿಸಿದನೋ, ಮೃತ್ಯು ಸಂಭವಿಸಿತೋ, ಜನಮೇಜಯನಿಗೆ ಸಿಟ್ಟು ಬಂದು ಸರ್ಪಯಾಗ ಮಾಡಿ ಸರ್ಪಗಳು ಕೊಲ್ಲಲ್ಪಟ್ಟವೋ) ಇದೆಲ್ಲವೂ ಆ ಭಗವಂತನ ವಿಷ್ಣುಮಾಯೆಯೇ ಆಗಿದೆ. ಇದು ಅನಿರ್ವಚ ನೀಯವಾದ್ದರಿಂದ ಭಗವಂತನ ಸ್ವರೂಪಭೂತನಾದ ಜೀವನು ಕ್ರೋಧಾದಿಗುಣ ವೃತ್ತಿಗಳಿಂದ ಶರೀರದಲ್ಲಿ ಮೋಹಿತನಾಗಿ ಹೋಗುತ್ತಾನೆ. ಒಬ್ಬರು ಮತ್ತೊಬ್ಬರಿಗೆ ದುಃಖವನ್ನು ಕೊಡುತ್ತಾ, ಅನುಭವಿಸುತ್ತಾ ಇರುತ್ತಾರೆ. ತಮ್ಮ ಸ್ವಪ್ರಯತ್ನದಿಂದ ಇವನ್ನು ನಿವೃತ್ತಗೊಳಿಸಲಾರನು. ॥29॥

ನ ಯತ್ರ ದಂಭೀತ್ಯಭಯಾ ವಿರಾಜಿತಾ
ಮಾಯಾತ್ಮವಾದೇಸಕೃದಾತ್ಮವಾದಿಭಿಃ ।
ನ ಯದ್ವಿವಾದೋ ವಿವಿಧಸ್ತದಾಶ್ರಯೋ
ಮನಶ್ಚ ಸಂಕಲ್ಪವಿಕಲ್ಪವೃತ್ತಿ ಯತ್ ॥

(ಭಗವಾನ್ ವಿಷ್ಣುವಿನ ಸ್ವರೂಪವನ್ನು ನಿಶ್ಚಯಿಸಿಕೊಂಡು ಅವನ ಭಜನೆ ಮಾಡುವುದರಿಂದಲೇ ಮಾಯೆಯಿಂದ ನಿವೃತ್ತಿ ಯಾಗುತ್ತದೆ. ಅದಕ್ಕಾಗಿ ಅದರ ಸ್ವರೂಪದ ನಿರೂಪಣೆಯನ್ನು ಕೇಳು -) ‘ಈ ಮಾಯೆಯು ಕಪಟವುಳ್ಳದ್ದು, ದಂಭಾಚಾರವುಳ್ಳದ್ದು.’ ಆತ್ಮಜ್ಞರು ಆತ್ಮಚರ್ಚೆಮಾಡಲು ತೊಡಗಿದಾಗ ಅದು ಭಯಗೊಂಡಂತೆ ಮೋಹಾದಿಗಳನ್ನು ಉಂಟು ಮಾಡುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಸಾಂಸಾರಿಕ ಜನರಿಗೆ ಈ ಮಾಯೆಯು ತುಂಬಾ ತೊಂದರೆ ಉಂಟುಮಾಡುತ್ತದೆ. ಮಾಯೆಯ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಮತಭೇದವಿದ್ದರೂ ಮಾಯಾ ಪತಿ ಪರಮಾತ್ಮನಲ್ಲಿ ಮತಭೇದಗಳಿಲ್ಲ. ಮಾಯೆಯು ಪರಮಾತ್ಮನ ಮುಂದೆ ಹೆದರಿಕೊಂಡೇ ಇರುತ್ತದೆ. ಆ ಭಗವಂತನಲ್ಲಿ ಸಂಕಲ್ಪ - ವಿಕಲ್ಪಗಳನ್ನು ಉಂಟು ಮಾಡುವ ಮನಸ್ಸು ಇರುವುದಿಲ್ಲ. ॥30॥

ನ ಯತ್ರ ಸೃಜ್ಯಂ ಸೃಜತೋಭಯೋಃ ಪರಂ
ಶ್ರೇಯಶ್ಚ ಜೀವಸಿ ಭಿರನ್ವಿತಸ್ತ್ವಹಮ್ ।
ತದೇತದುತ್ಸಾದಿತಬಾಧ್ಯಬಾಧಕಂ
ನಿಷಿಧ್ಯ ಚೋರ್ಮೀನ್ವಿರಮೇತ್ಸ್ವಯಂ ಮುನಿಃ ॥

ಆತ್ಮ ಸ್ವರೂಪದಲ್ಲಿ ಕರ್ಮ, ಅದರ ಸಾಮಗ್ರಿ ಮತ್ತು ಅವುಗಳಿಂದ ಸಾಧ್ಯವಾಗುವ ಕರ್ಮಫಲ ಇವು ಯಾವುದೂ ಇಲ್ಲ. - ಆತ್ಮ ಸ್ವರೂಪನಾದ ಪರಮಾತ್ಮನ ನಿಷೇಧ ಎಂದಿಗೂ ಆಗುವುದಿಲ್ಲ, ವಿರೋಧಿಸಲೂ ಆಗುವುದಿಲ್ಲ. ಆತನು ಯಾರನ್ನು ವಿರೋಧಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ಅಂತಹ ಪರಮಪದದ ಸ್ವರೂಪವನ್ನು ಅರಿತ ಮುನಿಯು ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಏಳುವ ಅಹಂಕಾರವೇ ಮುಂತಾದ ತರಂಗಗಳನ್ನು ನಿಷೇಧಿಸಿ ತನ್ನ ಆತ್ಮಸ್ವರೂಪದಲ್ಲಿ ವಿಹರಿಸುವನು. ॥31॥

ಪರಂ ಪದಂ ವೈಷ್ಣವಮಾಮನಂತಿ ತದ್
ಯನ್ನೇತಿ ನೇತೀತ್ಯತದುತ್ಸಿಸೃಕ್ಷವಃ ।
ವಿಸೃಜ್ಯ ದೌರಾತ್ಮ್ಯಮನನ್ಯಸೌಹೃದಾ
ಹೃದೋಪಗುಹ್ಯಾವಸಿತಂ ಸಮಾಹಿತೈಃ ॥

ಮುಮುಕ್ಷುವೂ, ವಿಚಾರಶೀಲನೂ ಆದ ಪುರುಷನು ಪರಮಪದವಲ್ಲದೆ ಇತರ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಪರಿತ್ಯಜಿಸಿ, ‘ನೇತಿ-ನೇತಿ’ಯ ಮೂಲಕ ಅವುಗಳನ್ನು ನಿಷೇಧಮಾಡಿ, ಯಾವುದರ ಎಂದಿಗೂ ನಿಷೇಧವಾಗುವುದಿಲ್ಲವೋ, ತ್ಯಜಿಸಲಾಗುವುದಿಲ್ಲವೋ ಆ ಭಗವಾನ್ ವಿಷ್ಣುವಿನ ಪರಮಪದವನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಳ್ಳುವನು. ಈ ಮಾತು ಎಲ್ಲ ಮಹಾತ್ಮರು ಹಾಗೂ ಶ್ರುತಿಗಳು ಒಮ್ಮತವಾಗಿ ಸ್ವೀಕರಿಸಿದ್ದಾರೆ. ತನ್ನ ಚಿತ್ತವನ್ನು ಏಕಾಗ್ರಗೊಳಿಸುವವರು ಅಂತಃಕರಣದ ಅಶುದ್ಧಿಗಳನ್ನು, ಅನಾತ್ಮಭಾವಗಳನ್ನು ಎಂದೆಂದಿಗೂ ಇಲ್ಲವಾಗಿಸಿಕೊಂಡು ಅನನ್ಯ ಭಕ್ತಿಭಾವದಿಂದ ಕೂಡಿದ ಹೃದಯದಿಂದ ಆ ಪರಮಪದವನ್ನು ಆಲಿಂಗಿಸಿಕೊಳ್ಳುವರು ಹಾಗೂ ಅದರಲ್ಲೇ ಒಂದಾಗಿ ಹೋಗುವರು. ॥32॥

ತ ಏತದಧಿಗಚ್ಛಂತಿ ವಿಷ್ಣೋರ್ಯತ್ಪರಮಂ ಪದಮ್ ।
ಅಹಂ ಮಮೇತಿ ದೌರ್ಜನ್ಯಂ ನ ಯೇಷಾಂ ದೇಹಗೇಹಜಮ್ ॥

ವಿಷ್ಣುಭಗವಂತನ ಇದೇ ವಾಸ್ತವಿಕ ಸ್ವರೂಪವಾಗಿದೆ. ಇದೇ ಅವನ ಪರಮಪದವಾಗಿದೆ. ಯಾರ ಅಂತಃಕರಣದಲ್ಲಿ ಶರೀರದ ಕುರಿತು ಅಹಂಭಾವವಿಲ್ಲವೋ, ಅದರ ಸಂಬಂಧವಾದ ಗೃಹಾದಿ ಪದಾರ್ಥಗಳಲ್ಲಿ ಮಮತೆಯಿಲ್ಲವೋ ಅವರಿಗೆ ಇದರ ಪ್ರಾಪ್ತಿಯಾಗುತ್ತದೆ. ನಿಜವಾಗಿ ಜಗತ್ತಿನ ವಸ್ತುಗಳಲ್ಲಿ ನಾನು ನನ್ನದು ಇದೇ ದೊಡ್ಡ ತಪ್ಪು ಆಗಿದೆ. ॥33॥

ಅತಿವಾದಾಂಸ್ತಿತಿಕ್ಷೇತ ನಾವಮನ್ಯೇತ ಕಂಚನ ।
ನ ಚೇಮಂ ದೇಹಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ವೈರಂ ಕುರ್ವೀತ ಕೇನಚಿತ್ ॥

ಶೌನಕಾದಿಗಳೇ! ಈ ಪರಮಪದದ ಬಯಕೆ ಇರುವವರು ಇತರರ ಕಟುವಚನಗಳನ್ನು ಸಹಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು. ಬೇರೆ ಯಾರ ಅಪಮಾನವನ್ನು ಮಾಡಬಾರದು. ಈ ಕ್ಷಣ ಭಂಗುರವಾದ ಶರೀರದಲ್ಲಿ ಅಹಂತೆ-ಮಮತೆಯಿಂದಾಗಿ ಯಾವುದೇ ಪ್ರಾಣಿಯಲ್ಲಿ ವೈರಭಾವವಿರಿಸಬಾರದು. ॥34॥

(ಶ್ಲೋಕ - 35)
ನಮೋ ಭಗವತೇ ತಸ್ಮೈ ಕೃಷ್ಣಾಯಾಕುಂಠಮೇಧಸೇ ।
ಯತ್ಪಾದಾಂಬುರುಹಧ್ಯಾನಾತ್ಸಂಹಿತಾಮಧ್ಯಗಾಮಿಮಾಮ್ ॥

ಅನಂತ ಜ್ಞಾನಸಂಪನ್ನನಾದ ಭಗವಾನ್ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನ ಚರಣ ಕಮಲಗಳ ಧ್ಯಾನದಿಂದಲೇ ನಾನು ಈ ಶ್ರೀಮದ್ಭಾಗವತ ಮಹಾಪುರಾಣವನ್ನು ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿದೆ. ನಾನೀಗ ಅವನಿಗೆ ನಮಸ್ಕಾರಮಾಡಿ ಈ ಪುರಾಣವನ್ನು ಮುಗಿಸುತ್ತೇನೆ. ॥35॥

ಶೌನಕ ಉವಾಚ

ಪೈಲಾದಿಭಿರ್ವ್ಯಾಸಶಿಷ್ಯೈರ್ವೇದಾಚಾರ್ಯೈರ್ಮಹಾತ್ಮಭಿಃ ।
ವೇದಾಶ್ಚ ಕತಿಧಾ ವ್ಯಸ್ತಾ ಏತತ್ಸೌಮ್ಯಾಭಿಧೇಹಿ ನಃ ॥

ಶೌನಕರು ಕೇಳಿದರು — ಸಾಧುಶಿರೋಮಣಿಗಳಾದ ಸೂತರೇ! ವೇದವ್ಯಾಸರ ಶಿಷ್ಯರಾದ ಪೈಲರೇ ಮುಂತಾದ ಮಹರ್ಷಿಗಳು ದೊಡ್ಡ ಮಹಾತ್ಮರೂ ವೇದಗಳ ಆಚಾರ್ಯರೂ ಆಗಿದ್ದರು. ಅವರು ಎಷ್ಟು ಪ್ರಕಾರದಿಂದ ವೇದಗಳನ್ನು ವಿಭಜಿಸಿದರು? ಇದನ್ನು ದಯಮಾಡಿ ನಮಗೆ ಹೇಳಿರಿ. ॥36॥

(ಶ್ಲೋಕ - 37)

ಸೂತ ಉವಾಚ

ಸಮಾಹಿತಾತ್ಮನೋ ಬ್ರಹ್ಮನ್ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಪರಮೇಷ್ಠಿನಃ ।
ಹೃದ್ಯಾಕಾಶಾದಭೂನ್ನಾದೋ ವೃತ್ತಿರೋಧಾದ್ವಿಭಾವ್ಯತೇ ॥

ಸೂತಪುರಾಣಿಕರು ಹೇಳಿದರು — ಮಹರ್ಷಿಗಳೇ! ಪರಮೇಷ್ಠಿ ಬ್ರಹ್ಮದೇವರು ಹಿಂದಿನ ಸೃಷ್ಟಿಯ ಜ್ಞಾನವನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸಲಿಕ್ಕಾಗಿ ಏಕಾಗ್ರಚಿತ್ತರಾದಾಗ ಅವರ ಹೃದಯಾಕಾಶದಿಂದ ಕಂಠ, ತಾಲು ಮುಂತಾದ ಸ್ಥಾನಗಳ ಸಂಘರ್ಷ ದಿಂದರಹಿತವಾದ ಒಂದು ಅತ್ಯಂತ ವಿಲಕ್ಷಣವಾದ ಅನಾಹತನಾದವು ಪ್ರಕಟಗೊಂಡಿತು. ಜೀವಿಯು ತನ್ನ ಮನೋ ವೃತ್ತಿಗಳನ್ನು ತಡೆದುಕೊಂಡಾಗ ಆ ಅನಾಹತನಾದವನ್ನು ಅನುಭವಿಸುತ್ತಾನೆ. ॥37॥

ಯದುಪಾಸನಯಾ ಬ್ರಹ್ಮನ್ಯೋಗಿನೋ ಮಲಮಾತ್ಮನಃ ।
ದ್ರವ್ಯಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಾಖ್ಯಂ ಧೂತ್ವಾ ಯಾಂತ್ಯಪುನರ್ಭವಮ್ ॥

ಶೌನಕರೇ! ಮಹಾ-ಮಹಾ ಯೋಗಿಗಳು ಅದೇ ಅನಾಹತವನ್ನು ಉಪಾಸಿಸುತ್ತಾರೆ. ಅದರ ಪ್ರಭಾವದಿಂದ ಅಂತಃಕರಣದ ದ್ರವ್ಯ (ಅಧಿಭೂತ), ಕ್ರಿಯೆ (ಅಧ್ಯಾತ್ಮ) ಮತ್ತು ಕಾರಕ (ಅಧಿದೈವ) ರೂಪವಾದ ಮಲವನ್ನು ನಾಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡು ಅವರು ಜನ್ಮ-ಮೃತ್ಯು ರೂಪವಾದ ಸಂಸಾರಚಕ್ರವಿಲ್ಲದ ಪರಮಗತಿರೂಪವಾದ ಮೋಕ್ಷವನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಳ್ಳುವರು. ॥38॥

ತತೋಭೂತಿ ವೃದೋಂಕಾರೋ ಯೋವ್ಯಕ್ತಪ್ರಭವಃ ಸ್ವರಾಟ್ ।
ಯತ್ತಲ್ಲಿಂಗಂ ಭಗವತೋ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಪರಮಾತ್ಮನಃ ॥

ಅದೇ ಅನಾಹತನಾದದಿಂದ ‘ಅ’ಕಾರ, ‘ಉ’ಕಾರ ಮತ್ತು ‘ಮ’ಕಾರ ರೂಪವಾದ ಮೂರು ಮಾತ್ರೆಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ಓಂಕಾರವು ಪ್ರಕಟವಾಯಿತು. ಈ ಓಂಕಾರದ ಶಕ್ತಿಯಿಂದಲೇ ಪ್ರಕೃತಿಯು ಅವ್ಯಕ್ತದಿಂದ ವ್ಯಕ್ತರೂಪದಲ್ಲಿ ಪರಿಣಿತವಾಗುತ್ತದೆ. ಓಂಕಾರವು ಸ್ವಯಂ ಅವ್ಯಕ್ತವೂ, ಅನಾದಿಯೂ ಆಗಿದೆ. ಪರಮಾತ್ಮ ಸ್ವರೂಪವಿರುವುದರಿಂದ ಸ್ವಯಂಪ್ರಕಾಶವೂ ಆಗಿದೆ. ಯಾವ ಪರಮವಸ್ತುವನ್ನು ಭಗವಂತ, ಬ್ರಹ್ಮ ಅಥವಾ ಪರಮಾತ್ಮನೆಂದೇ ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೋ ಅವನ ಸ್ವರೂಪದ ಬೋಧವೂ ಓಂಕಾರದ ಮೂಲಕವೇ ಆಗುವುದು. ॥39॥

ಶೃಣೋತಿ ಯ ಇಮಂ ಸ್ಫೋಟಂ ಸುಪ್ತಶ್ರೋತ್ರೇ ಚ ಶೂನ್ಯದೃಕ್ ।
ಯೇನ ವಾಗ್ವ್ಯಜ್ಯತೇ ಯಸ್ಯ ವ್ಯಕ್ತಿರಾಕಾಶ ಆತ್ಮನಃ ॥

ಶ್ರವಣೇಂದ್ರೀಯ ಶಕ್ತಿಯು ಲುಪ್ತವಾದಾಗಲೂ ಈ ಓಂಕಾರವನ್ನು - ಸಮಸ್ತ ಅರ್ಥಗಳನ್ನು ಪ್ರಕಾಶಿತಗೊಳಿಸುವ ಸ್ಫೋಟ ತತ್ತ್ವವನ್ನು ಯಾರು ಕೇಳುವನೋ ಮತ್ತು ಸುಷುಪ್ತಿ ಹಾಗೂ ಸಮಾಧಿ ಅವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲದರ ಅಭಾವವನ್ನು ತಿಳಿಯುವನೋ ಅದೇ ಪರಮಾತ್ಮನ ವಿಶುದ್ಧ ಸ್ವರೂಪವಾಗಿದೆ. ಆ ಓಂಕಾರವೇ ಪರಮಾತ್ಮನಿಂದ ಹೃದಯಾಕಾಶದಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟವಾಗಿ ವೇದರೂಪವಾದ ವಾಣಿಯನ್ನು ಪ್ರಕಟಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ. ॥40॥

ಸ್ವಧಾಮ್ನೋ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸಾಕ್ಷಾದ್ವಾಚಕಃ ಪರಮಾತ್ಮನಃ ।
ಸ ಸರ್ವಮಂತ್ರೋಪನಿಷದ್ವೇದಬೀಜಂ ಸನಾತನಮ್ ॥

ಓಂಕಾರವು ತನ್ನ ಆಶ್ರಯನಾದ ಪರಮಾತ್ಮ ಪರಬ್ರಹ್ಮನ ಸಾಕ್ಷಾತ್ ವಾಚಕವಾಗಿದೆ. ಓಂಕಾರವೇ ಸಮಸ್ತ ಮಂತ್ರ, ಉಪನಿಷತ್ ಮತ್ತು ವೇದಗಳ ಸನಾತನ ಬೀಜವಾಗಿದೆ. ॥41॥

ತಸ್ಯ ಹ್ಯಾಸಂಸಯೋ ವರ್ಣಾ ಅಕಾರಾದ್ಯಾ ಭೃಗೂದ್ವಹ ।
ಧಾರ್ಯಂತೇ ಯೈಸಯೋ ಭಾವಾ ಗುಣನಾಮಾರ್ಥವೃತ್ತಯಃ ॥

ಶೌನಕರೇ! ಓಂಕಾರದಲ್ಲಿ ‘ಅ’ ‘ಉ’ ‘ಮ’ ಎಂಬ ಮೂರು ವರ್ಣಗಳಿವೆ. ಇದೇ ಮೂರು ವರ್ಣಗಳು ಸತ್ತ್ವ, ರಜ, ತಮ ಎಂಬ ತ್ರಿಗುಣಗಳು, ಋಕ್, ಯಜುಃ, ಸಾಮ ಎಂಬ ಮೂರು ಹೆಸರುಗಳು, ಭೂಃ ಭುವಃ, ಸ್ವಃ ಈ ಮೂರು ಅರ್ಥಗಳು, ಜಾಗ್ರತ್, ಸ್ವಪ್ನ, ಸುಷುಪ್ತಿ ಎಂಬ ಮೂರು ವೃತ್ತಿಗಳು ಈ ಮೂರು ಮೂರು ಸಂಖ್ಯೆಯುಳ್ಳ ಭಾವಗಳನ್ನು ಧರಿಸುತ್ತದೆ. ॥42॥

ತತೋಕ್ಷರಸಮಾಮ್ನಾಯಮಸೃಜದ್ಭಗವಾನಜಃ ।
ಅಂತಃಸ್ಥೋಷ್ಮಸ್ವರಸ್ಪರ್ಶಹ್ರಸ್ವದೀರ್ಘಾದಿಲಕ್ಷಣಮ್ ॥

ಅನಂತರ ಭಗವಾನ್ ಬ್ರಹ್ಮದೇವರು ಓಂಕಾರದಿಂದಲೇ ಅಂತಸ್ಥ (ಯ, ರ, ಲ, ವ) ಊಷ್ಮ (ಶ, ಷ, ಸ, ಹ) ಸ್ವರ (ಅ ದಿಂದ ಔ ವರೆಗೆ), ಸ್ಪರ್ಶ (ಕ ದಿಂದ ಮ ವರೆಗೆ) ಮತ್ತು ಹ್ರಸ್ವ-ದೀರ್ಘ ಮುಂತಾದ ಲಕ್ಷಣಗಳುಳ್ಳ ವರ್ಣಮಾಲೆಯನ್ನು ರಚಿಸಿದರು. ॥43॥

ತೇನಾಸೌ ಚತುರೋ ವೇದಾಂಶ್ಚತುರ್ಭಿರ್ವದನೈರ್ವಿಭುಃ ।
ಸವ್ಯಾಹೃತಿಕಾನ್ಸೋಂಕಾರಾಂಶ್ಚಾತುರ್ಹೋತ್ರವಿವಕ್ಷಯಾ ॥

ಪುತ್ರಾನಧ್ಯಾಪಯತ್ತಾಂಸ್ತು ಬ್ರಹ್ಮರ್ಷೀನ್ ಬ್ರಹ್ಮಕೋವಿದಾನ್ ।
ತೇ ತು ಧರ್ಮೋಪದೇಷ್ಟಾರಃ ಸ್ವಪುತ್ರೇಭ್ಯಃ ಸಮಾದಿಶನ್ ॥

ಅದೇ ವರ್ಣಮಾಲೆಯ ಮೂಲಕ ತನ್ನ ನಾಲ್ಕು ಮುಖಗಳಿಂದ ಹೋತಾ, ಅಧ್ವರ್ಯು, ಉದ್ಗಾತೃ, ಬ್ರಹ್ಮಾ ಎಂಬ ನಾಲ್ಕು ಮಂದಿ ಋತ್ವಿಜರ ಕರ್ಮಗಳನ್ನು ತಿಳಿಸುವುದಕ್ಕಾಗಿ ಓಂಕಾರ ಮತ್ತು ವ್ಯಾಹೃತಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಋಗ್ವೇದ, ಯಜುರ್ವೇದ, ಸಾಮವೇದ, ಅಥರ್ವವೇದ - ಈ ನಾಲ್ಕು ವೇದಗಳನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸಿದರು. ತನ್ನ ಪುತ್ರರಾದ ಮಹರ್ಷಿ ಮರೀಚಿಯೇ ಮೊದಲಾದವರು ವೇದಾಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಕುಶಲರೆಂದು ತಿಳಿದು ಅವರಿಗೆ ವೇದಗಳನ್ನು ಉಪದೇಶಿಸಿದರು. ಅವರೆಲ್ಲರೂ ಧರ್ಮವನ್ನು ಉಪದೇಶ ಮಾಡುವುದರಲ್ಲಿ ನಿಪುಣರಾದಾಗ ಅವರು ತಮ್ಮ ಪುತ್ರರಿಗೆ ವೇದಗಳನ್ನು ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿಸಿದರು. ॥44-45॥

ತೇ ಪರಂಪರಯಾ ಪ್ರಾಪ್ತಾಸ್ತತ್ತಚ್ಛಿಷ್ಯೈರ್ಧೃತವ್ರತೈಃ ।
ಚತುರ್ಯುಗೇಷ್ವಥ ವ್ಯಸ್ತಾ ದ್ವಾಪರಾದೌ ಮಹರ್ಷಿಭಿಃ ॥

ಅನಂತರ ಅವರೇ ನೈಷ್ಠಿಕ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಗಳಾದ ತಮ್ಮ ಶಿಷ್ಯ-ಪ್ರಶಿಷ್ಯರ ಮೂಲಕ ನಾಲ್ಕು ಯುಗಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಸಂಪ್ರದಾಯ ಪರಂಪರೆಯಿಂದ ವೇದಗಳು ರಕ್ಷಿಸಲ್ಪಟ್ಟವು. ದ್ವಾಪರ ಯುಗದ ಅಂತ್ಯದಲ್ಲಿ ಮಹರ್ಷಿಗಳು ಈ ವೇದಗಳನ್ನು ವಿಭಾಗಮಾಡಿದರು. ॥46॥

ಕ್ಷೀಣಾಯುಷಃ ಕ್ಷೀಣಸತ್ತ್ವಾನ್ದುರ್ಮೇಧಾನ್ವೀಕ್ಷ್ಯ ಕಾಲತಃ ।
ವೇದಾನ್ ಬ್ರಹ್ಮರ್ಷಯೋ ವ್ಯಸ್ಯನ್ ಹೃದಿಸ್ಥಾಚ್ಯುತಚೋದಿತಾಃ ॥

ಕಾಲದ ಪ್ರಭಾವದಿಂದ ಜನರ ಆಯುಸ್ಸು, ಶಕ್ತಿ, ಬುದ್ಧಿ ಕ್ಷೀಣಿಸಿರುವುದನ್ನು ನೋಡಿದ ಬ್ರಹರ್ಷಿಗಳು ಹೃದಯದಲ್ಲಿ ಬೆಳಗುತ್ತಿದ್ದ ಪರಮಾತ್ಮನ ಪ್ರೇರಣೆಯಿಂದ ವೇದಗಳನ್ನು ಅನೇಕ ವಿಭಾಗ ಮಾಡಿದರು.॥47॥

ಅಸ್ಮಿನ್ನಪ್ಯಂತರೇ ಬ್ರಹ್ಮನ್ ಭಗವಾನ್ಲೋಕಭಾವನಃ ।
ಬ್ರಹ್ಮೇಶಾದ್ಯೈರ್ಲೋಕಪಾಲೈರ್ಯಾಚಿತೋ ಧರ್ಮಗುಪ್ತಯೇ ॥

ಪರಾಶರಾತ್ಸತ್ಯವತ್ಯಾಮಂಶಾಂಶಕಲಯಾ ವಿಭುಃ ।
ಅವತೀರ್ಣೋ ಮಹಾಭಾಗ ವೇದಂ ಚಕ್ರೇ ಚತುರ್ವಿಧಮ್ ॥

ಮಹಾನುಭಾವರಾದ ಶೌನಕರೇ! ಈ ವೈವಸ್ವತ ಮನ್ವಂತರದಲ್ಲಿಯೂ ಬ್ರಹ್ಮರುದ್ರಾದಿ ಲೋಕಪಾಲಕರ ಪ್ರಾರ್ಥನೆಯಂತೆ ವಿಶ್ವಕರ್ತನಾದ ಭಗವಂತನು ಧರ್ಮ ರಕ್ಷಣೆಗಾಗಿ ಪರಾಶರ ಮಹರ್ಷಿಯಿಂದ ಸತ್ಯವತಿ ದೇವಿಯ ಗರ್ಭದಿಂದ ತನ್ನ ಅಂಶಾಂಶ ಕಲಾರೂಪದಿಂದ ಕೃಷ್ಣದ್ವೈಪಾಯನರ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಅವತರಿಸಿ ಈ ಯುಗದಲ್ಲಿ ವೇದಗಳನ್ನು ನಾಲ್ಕು ವಿಭಾಗಗಳನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿದರು. ॥48-49॥

ಋಗಥರ್ವಯಜುಸ್ಸಾಮ್ನಾಂ ರಾಶೀನುದ್ಧೃತ್ಯ ವರ್ಗಶಃ ।
ಚತಸ್ರಃ ಸಂಹಿತಾಶ್ಚಕ್ರೇ ಮಂತ್ರೈರ್ಮಣಿಗಣಾ ಇವ ॥

ತಾಸಾಂ ಸ ಚತುರಃ ಶಿಷ್ಯಾನುಪಾಹೂಯ ಮಹಾಮತಿಃ ।
ಏಕೈಕಾಂ ಸಂಹಿತಾಂ ಬ್ರಹ್ಮನ್ನೇಕೈಕಸ್ಮೈ ದದೌ ವಿಭುಃ ॥

ಮಣಿಗಳ ಸಮೂಹದಿಂದ ಬೇರೆ-ಬೇರೆ ಜಾತಿಯ ಮಣಿಗಳನ್ನು ವಿಂಗಡಿಸುವಂತೆಯೇ ಮಹಾಮತಿಗಳಾದ ಭಗವಾನ್ ವೇದವ್ಯಾಸರು ಮಂತ್ರ ಸಮುದಾಯ ವನ್ನು ಬೇರೆ-ಬೇರೆ ಪ್ರಕರಣಗಳಿಗನು ಸಾರವಾಗಿ ಮಂತ್ರಗಳನ್ನು ಸಂಗ್ರಹಿಸಿ ಅವುಗಳಿಂದ ಋಕ್, ಯಜುಃ, ಸಾಮ, ಅಥರ್ವಗಳೆಂಬ ನಾಲ್ಕು ಸಂಹಿತೆಗಳನ್ನು ರಚಿಸಿದರು ಹಾಗೂ ತನ್ನ ನಾಲ್ಕು ಶಿಷ್ಯರನ್ನು ಕರೆದು ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬನಿಗೆ ಒಂದೊಂದು ಸಂಹಿತೆಯನ್ನು ಉಪದೇಶಿಸಿದರು. ॥50-51॥

ಪೈಲಾಯ ಸಂಹಿತಾಮಾದ್ಯಾಂ ಬಹ್ವ ಚಾಖ್ಯಾಮುವಾಚ ಹ ।
ವೈಶಂಪಾಯನಸಂಜ್ಞಾಯ ನಿಗದಾಖ್ಯಂ ಯಜುರ್ಗಣಮ್ ॥

ಸಾಮ್ನಾಂ ಜೈಮಿನಯೇ ಪ್ರಾಹ ತಥಾ ಛಂದೋಗಸಂಹಿತಾಮ್ ।
ಅಥರ್ವಾಂಗಿರಸೀಂ ನಾಮ ಸ್ವಶಿಷ್ಯಾಯ ಸುಮಂತವೇ ॥

ಅವರು ‘ಬಹ್ವಚ’ವೆಂಬ ಋಗ್ವೇದ ಸಂಹಿತೆಯನ್ನು ಪೈಲನಿಗೂ, ‘ನಿಗದ’ ಎಂಬ ಎರಡನೆಯ ಯಜುಃ ಸಂಹಿತೆಯನ್ನು ವೈಶಂಪಾಯನನಿಗೂ, ಸಾಮಶ್ರುತಿಗಳ ‘ಛಂದೋಗ’ ಸಂಹಿತೆಯನ್ನು ಜೈಮಿನಿಗೂ, ‘ಅರ್ಥರ್ವಾಂಗಿರಸ’ ಸಂಹಿತೆಯನ್ನು ಸುಮಂತುವಿಗೂ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿಸಿದರು. ॥52-53॥

ಪೈಲಃ ಸ್ವಸಂಹಿತಾಮೂಚೇ ಇಂದ್ರಪ್ರಮಿತಯೇ ಮುನಿಃ ।
ಬಾಷ್ಕಲಾಯ ಚ ಸೋಪ್ಯಾಹ ಶಿಷ್ಯೇಭ್ಯಃ ಸಂಹಿತಾಂ ಸ್ವಕಾಮ್ ॥

ಚತುರ್ಧಾ ವ್ಯಸ್ಯ ಬೋಧ್ಯಾಯ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಾಯ ಭಾರ್ಗವ ।
ಪರಾಶರಾಯಾಗ್ನಿಮಿತ್ರೇ ಇಂದ್ರಪ್ರಮಿತಿರಾತ್ಮವಾನ್ ॥

ಅಧ್ಯಾಪಯತ್ ಸಂಹಿತಾಂ ಸ್ವಾಂ ಮಾಂಡೂಕೇಯಮೃಷಿಂ ಕವಿಮ್ ।
ತಸ್ಯ ಶಿಷ್ಯೋ ದೇವಮಿತ್ರಃ ಸೌಭರ್ಯಾದಿಭ್ಯ ಊಚಿವಾನ್ ॥

ಶೌನಕರೇ! ಪೈಲ ಮುನಿಯು ತನ್ನ ಸಂಹಿತೆಯನ್ನು ಎರಡು ವಿಭಾಗ ಮಾಡಿ ಒಂದನ್ನು ಇಂದ್ರ ಪ್ರಮಿತಿಗೂ, ಮತ್ತೊಂದನ್ನು ಬಾಷ್ಕಲನಿಗೂ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿಸಿದರು. ಬಾಷ್ಕಲನೂ ತನ್ನ ಶಾಖೆಯನ್ನು ನಾಲ್ಕು, ವಿಭಾಗ ಮಾಡಿ ಅವನ್ನು ಬೇರೆ-ಬೇರೆಯಾಗಿ ತನ್ನ ಶಿಷ್ಯರಾದ ಬೋಧ್ಯ, ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯ, ಪರಾಶರ ಮತ್ತು ಅಗ್ನಿಮಿತ್ರ ಇವರಿಗೆ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿಸಿದರು. ಪರಮಸಂಯಮಿಯಾದ ಇಂದ್ರಪ್ರಮಿತಿಯು ಪ್ರತಿಭಾಶಾಲಿ ಮಾಂಡೂಕೇಯ ಋಷಿಗೆ ತನ್ನ ಸಂಹಿತೆಯನ್ನು ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿಸಿದರು. ಮಾಂಡೂಕೇಯನ ಶಿಷ್ಯನಾದ ದೇವಮಿತ್ರನು ಸೌಭರಿ ಮೊದಲಾದ ಋಷಿಗಳಿಗೆ ವೇದವನ್ನು ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿಸಿದನು. ॥54-56॥

ಶಾಕಲ್ಯಸ್ತತ್ಸುತಃ ಸ್ವಾಂ ತು ಪಂಚಧಾ ವ್ಯಸ್ಯ ಸಂಹಿತಾಮ್ ।
ವಾತ್ಸ್ಯಮುದ್ಗಲಶಾಲೀಯಗೋಖಲ್ಯಶಿಶಿರೇಷ್ವಧಾತ್ ॥

ಮಾಂಡೂಕೇಯನ ಪುತ್ರನಾದ ಶಾಕಲ್ಯನು ತನ್ನ ಸಂಹಿತೆಯನ್ನು ಐದು ವಿಭಾಗಮಾಡಿ ಅದನ್ನು ವಾತ್ಸ್ಯ, ಮುದ್ಗಲ, ಶಾಲೀಯ, ಗೋಖಲ್ಯ ಮತ್ತು ಶಿಶಿರ ಎಂಬ ಶಿಷ್ಯರಿಗೆ ಹೇಳಿಕೊಟ್ಟನು. ॥57॥

ಜಾತೂಕರ್ಣ್ಯಶ್ಚ ತಚ್ಛಿಷ್ಯಃ ಸ ನಿರುಕ್ತಾಂ ಸ್ವಸಂಹಿತಾಮ್ ।
ಬಲಾಕಪೈಜವೈತಾಲವಿರಜೇಭ್ಯೋ ದದೌ ಮುನಿಃ ॥

ಶಾಕಲ್ಯನ ಇನ್ನೋರ್ವ ಶಿಷ್ಯನಾದ ಜಾತೂಕರ್ಣ್ಯ ಎಂಬ ಮುನಿಯು ತನ್ನ ಸಂಹಿತೆಯನ್ನು ಮೂರು ವಿಭಾಗಮಾಡಿ ಅದರ ಸಂಬಂಧೀ ನಿರುಕ್ತದೊಂದಿಗೆ ತನ್ನ ಶಿಷ್ಯರಾದ ಬಲಾಕ, ಪೈಜ, ವೈತಾಲ ಮತ್ತು ವಿರಜ ಎಂಬುವರಿಗೆ ಹೇಳಿಕೊಟ್ಟನು. ॥58॥

ಬಾಷ್ಕಲಿಃ ಪ್ರತಿಶಾಖಾಭ್ಯೋ ವಾಲಖಿಲ್ಯಾಖ್ಯಸಂಹಿತಾಮ್ ।
ಚಕ್ರೇ ಬಾಲಾಯನಿರ್ಭಜ್ಯಃ ಕಾಸಾರಶ್ಚೈವ ತಾಂ ದಧುಃ ॥

ಬಾಷ್ಕಲನ ಪುತ್ರನಾದ ಬಾಷ್ಕಕಲಿಯು ಎಲ್ಲ ಶಾಖೆಗಳಿಂದ ಒಂದು ‘ವಾಲಖಿಲ್ಯ’ ಎಂಬ ಶಾಖೆಯನ್ನು ರಚಿಸಿದರು. ಅದನ್ನು ಬಾಲಾಯನಿ, ಭಜ್ಯ ಹಾಗೂ ಕಾಸಾರನು ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿದರು. ॥59॥

ಬಹ್ವ ಚಾಃ ಸಂಹಿತಾ ಹ್ಯೇತಾ ಏಭಿಬ್ರಹ್ಮರ್ಷಿಭಿರ್ಧೃತಾಃ ।
ಶ್ರುತ್ವೈತಚ್ಛಂದಸಾಂ ವ್ಯಾಸಂ ಸರ್ವಪಾಪೈಃ ಪ್ರಮುಚ್ಯತೇ ॥

ಈ ಮಹರ್ಷಿಗಳ ಪೂರ್ವೋಕ್ತ ಸಂಪ್ರದಾಯದಂತೆ ಋಗ್ವೇದ ಸಂಬಂಧಿ ಬಹ್ವಚ ಶಾಖೆಯನ್ನು ಧರಿಸಿಕೊಂಡರು. ಈ ವೇದಗಳ ವಿಭಾಜನದ ಇತಿಹಾಸವನ್ನು ಶ್ರವಣಿಸುವ ಮನುಷ್ಯನು ಸಮಸ್ತ ಪಾಪಗಳಿಂದ ಬಿಡುಗಡೆ ಹೊಂದುವನು. ॥60॥

ವೈಶಂಪಾಯನಶಿಷ್ಯಾ ವೈ ಚರಕಾಧ್ವರ್ಯವೋಭವನ್ ।
ಯಚ್ಚೇರುರ್ಬ್ರಹ್ಮಹತ್ಯಾಂಹಃಕ್ಷಪಣಂ ಸ್ವಗುರೋರ್ವ್ರತಮ್ ॥

ಶೌನಕರೇ! ವೈಶಂಪಾಯನರಿಗೆ ಚರಕಾಧ್ವರ್ಯು ಎಂಬ ಕೆಲವು ಶಿಷ್ಯರಿದ್ದರು. ಇವರು ತಮ್ಮ ಗುರುಗಳ ಬ್ರಹ್ಮಹತ್ಯಾ ಜನಿತ ಪಾಪದ ಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತಕ್ಕಾಗಿ ಒಂದು ವ್ರತಾನುಷ್ಠಾನ ಮಾಡಿದರು. ಅದರಿಂದ ಅವರಿಗೆ ಚರಕಾಧ್ವರ್ಯು ಎಂಬ ನಾಮಧೇಯವಾಯಿತು. ॥61॥

ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಶ್ಚ ತಚ್ಛಿಷ್ಯ ಆಹಾಹೋ ಭಗವನ್ಕಿಯತ್ ।
ಚರಿತೇನಾಲ್ಪಸಾರಾಣಾಂ ಚರಿಷ್ಯೇಹಂ ಸುದುಶ್ಚರಮ್ ॥

ವೈಶಂಪಾಯನರ ಓರ್ವ ಶಿಷ್ಯನಾದ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಮುನಿಗಳು ತಮ್ಮ ಗುರುಗಳಿಗೆ ಹೇಳಿದರು - ಭಗವಾನ್ ಆಚಾರ್ಯರೇ! ಈ ಚರಕಾಧ್ವರ್ಯು ಬ್ರಾಹ್ಮಣರು ಅಲ್ಪಶಕ್ತಿಯುಳ್ಳವರು. ಇವರ ವ್ರತಪಾಲನೆಯಿಂದ ಲಾಭವು ಅಷ್ಟಕಷ್ಟೆ. ನಾನು ತಮ್ಮ ಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತಕ್ಕಾಗಿ, ಅತ್ಯಂತ ಕಠಿಣವಾದ ತಪಸ್ಸನ್ನು ಮಾಡುವೆನು. ॥62॥

ಇತ್ಯುಕ್ತೋ ಗುರುರಪ್ಯಾಹ ಕುಪಿತೋ ಯಾಹ್ಯಲಂ ತ್ವಯಾ ।
ವಿಪ್ರಾವಮಂತ್ರಾ ಶಿಷ್ಯೇಣ ಮದಧೀತಂ ತ್ಯಜಾಶ್ವಿತಿ ॥

ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯರ ಈ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿದ ವೈಶಂಪಾಯನರಿಗೆ ಸಿಟ್ಟು ಬಂದು ಹೇಳಿದರು - ಸಾಕು, ಸಾಕು! ಸುಮ್ಮನಿರು! ಬ್ರಾಹ್ಮಣರನ್ನು ಅಪಮಾನ ಮಾಡುವ ನಿನ್ನಂತಹ ಶಿಷ್ಯರ ಆವಶ್ಯಕತೆ ನನಗಿಲ್ಲ. ನೋಡು; ಇಂದಿನವರೆಗೆ ನನ್ನಿಂದ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿದ್ದೆಲ್ಲವನ್ನು ಈಗಿಂದೀಗಲೇ ತ್ಯಾಗಮಾಡಿ ಇಲ್ಲಿಂದ ಹೊರಟು ಹೋಗು. ॥63॥

ದೇವರಾತಸುತಃ ಸೋಪಿಚ್ಛರ್ದಿತ್ವಾ ಯಜುಷಾಂ ಗಣಮ್ ।
ತತೋ ಗತೋಥ ಮುನಯೋ ದದೃಶುಸ್ತಾನ್ಯಜುರ್ಗಣಾನ್ ॥

ಯಜೂಂಷಿ ತಿತ್ತಿರಾ ಭೂತ್ವಾ ತಲ್ಲೋಲುಪತಯಾದದುಃ ।
ತೈತ್ತಿರೀಯಾ ಇತಿ ಯಜುಃಶಾಖಾ ಆಸನ್ಸುಪೇಶಲಾಃ ॥

ದೇವರಾತರ ಪುತ್ರರಾದ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯರು ಗುರುಗಳು ಹೀಗೆ ಅಪ್ಪಣೆಕೊಡುತ್ತಲೇ ಅವರಿಂದ ಕಲಿತ ಯಜುರ್ವೇದವನ್ನು ವಾಂತಿಮಾಡಿ ಅಲ್ಲಿಂದ ಹೊರಟು ಹೋದರು. ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯರಿಂದ ವಾಂತಿ ಮಾಡಿದ ಯಜುರ್ವೇದದ ಮಂತ್ರಸಮೂಹವನ್ನು ಕಂಡು ಕೆಲವು ಋಷಿಗಳಿಗೆ ಅದನ್ನು ಗ್ರಹಿಸಬೇಕೆಂಬ ಆಸೆಯುಂಟಾಯಿತು. ಆದರೆ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರಾಗಿದ್ದು ವಮನಮಾಡಿದ ಮಂತ್ರಗಳನ್ನು ಹೇಗೆ ಗ್ರಹಿಸುವುದು ಎಂದು ಯೋಚಿಸಿ ಅವರು ತಿತ್ತರಿ ಪಕ್ಷಿಗಳಾಗಿ ಆ ಸಂಹಿತೆಯನ್ನು ಸೇವಿಸಿದರು. ಇದರಿಂದ ಯಜುರ್ವೇದದ ಪರಮ ರಮಣೀಯವಾದ ಆ ಶಾಖೆಯು ತೈತ್ತರೀಯ ಎಂಬುದಾಗಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಯಿತು. ॥64-65॥

ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಸ್ತತೋ ಬ್ರಹ್ಮನ್ಛಂದಾಂಸ್ಯಧಿಗವೇಷಯನ್ ।
ಗುರೋರವಿದ್ಯಮಾನಾನಿ ಸೂಪತಸ್ಥೇರ್ಕಮೀಶ್ವರಮ್ ॥

ಶೌನಕರೇ! ಆಗ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯರು ನನ್ನ ಗುರುಗಳ ಬಳಿಯೂ ಇಲ್ಲದಂತಹ ಶ್ರುತಿಗಳನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಳ್ಳಬೇಕೆಂದು ಯೋಚಿಸಿದರು. ಅದಕ್ಕೆ ಅವರು ಸೂರ್ಯ ನಾರಾಯಣನ ಉಪಸ್ಥಾನ ಮಾಡತೊಡಗಿದರು. ॥66॥

ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯ ಉವಾಚ

ಓಂ ನಮೋ ಭಗವತೇ ಆದಿತ್ಯಾಯಾಖಿಲಜಗತಾಮಾತ್ಮ ಸ್ವರೂಪೇಣ ಕಾಲಸ್ವರೂಪೇಣ ಚತುರ್ವಿಧಭೂತನಿಕಾ- ಯಾನಾಂ ಬ್ರಹ್ಮಾದಿಸ್ತಂಬಪರ್ಯಂತಾನಾಮಂತರ್ಹೃದ- ಯೇಷು ಬಹಿರಪಿ ಚಾಕಾಶ ಇವೋಪಾಧಿನಾವ್ಯವಧೀಯ- ಮಾನೋ ಭವಾನೇಕ ಏವ ಕ್ಷಣಲವನಿಮೇಷಾವಯ- ವೋಪಚಿತಸಂವತ್ಸರಗಣೇನಾಪಾಮಾದಾನವಿಸರ್ಗಾಭ್ಯಾ- ಮಿಮಾಂ ಲೋಕಯಾತ್ರಾಮನುವಹತಿ ॥

ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯರು ಹೀಗೆ ಸ್ತೋತ್ರಮಾಡುತ್ತಾರೆ — ಓಂಕಾರ ಸ್ವರೂಪನಾದ ಭಗವಂತನಾದ ಆದಿತ್ಯನಿಗೆ ನಮಸ್ಕಾರ ಮಾಡುತ್ತೇನೆ. ನೀನು ಸಂಪೂರ್ಣ ಜಗತ್ತಿಗೆ ಆತ್ಮನೂ, ಕಾಲ ಸ್ವರೂಪನೂ ಆಗಿರುವೆ. ಬ್ರಹ್ಮನಿಂದ ಹಿಡಿದು ತೃಣದವರೆಗೆ ಇರುವ ಜರಾಯುಜ, ಅಂಡಜ, ಸ್ವೇದಜ, ಉದ್ಭಿಜ್ಜ ಎಂಬ ನಾಲ್ಕು ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಾಣಿಗಳೆಲ್ಲರ ಹೃದಯಾಕಾಶದಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಹೊರಗೆ ಆಕಾಶದಂತೆ ವ್ಯಾಪಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದರೂ ನೀನು ಉಪಾಧಿಗಳ ಧರ್ಮಗಳಿಂದ ಅಸಂಗನಾಗಿರುವ ಅದ್ವಿತೀಯ ಭಗವಂತನಾಗಿರುವೆ. ನೀನೇ ಕ್ಷಣ, ಲವ, ನಿಮೇಷ ಮುಂತಾದ ಅವಯವಗಳಿಂದ ಸಂಘಟಿತ ಸಂವತ್ಸರಗಳ ಮೂಲಕ ಹಾಗೂ ನೀರಿನ ಆಕರ್ಷಣ-ವಿಕರ್ಷಣ, ಆದಾನ-ಪ್ರದಾನದ ಮೂಲಕ ಸಮಸ್ತ ಲೋಕಗಳ ಜೀವನ ಯಾತ್ರೆಯನ್ನು ನಡೆಸುತ್ತಿರುವೆ. ॥67॥

ಯದು ಹ ವಾವ ವಿಬುಧರ್ಷಭ ಸವಿತರದಸ್ತಪತ್ಯನುಸವನಮಹರಹರಾಮ್ನಾಯವಿಧಿನೋಪತಿಷ್ಠಮಾನಾನಾಮ- ಖಿಲದುರಿತವೃಜಿನಬೀಜಾವಭರ್ಜನ, ಭಗವತಃ ಸಮಭಿ ಧೀಮಹಿ ತಪನಮಂಡಲಮ್ ॥

ಪ್ರಭುವೇ! ನೀನು ಸಮಸ್ತ ದೇವತೆಗಳಲ್ಲಿ ಶ್ರೇಷ್ಠನಾಗಿರುವೆ. ಪ್ರತಿನಿತ್ಯ ಮೂರು ಹೊತ್ತುಗಳಲ್ಲಿ ವೇದವಿಧಿಯಿಂದ ನಿನ್ನನ್ನು ಉಪಾಸನೆ ಮಾಡುವವರ ಸಮಸ್ತ ಪಾಪಗಳನ್ನೂ, ದುಃಖಗಳನ್ನೂ ಬೀಜಸಹಿತ ನೀನು ಭಸ್ಮಮಾಡಿಬಿಡುತ್ತೀಯೆ. ಸೂರ್ಯದೇವನೇ! ನೀನೇ ಎಲ್ಲ ಸೃಷ್ಟಿಯ ಮೂಲಕಾರಣನೂ, ಸಮಸ್ತ ಐಶ್ವರ್ಯಗಳ ಒಡೆಯನೂ ಆಗಿರುವೆ. ಅದಕ್ಕಾಗಿ ನಾನು ನಿನ್ನ ಈ ತೇಜೋಮಯ ಮಂಡಲವನ್ನು ಪೂರ್ಣ ಏಕಾಗ್ರತೆಯಿಂದ ಧ್ಯಾನಿಸುತ್ತೇನೆ. ॥68॥

ಯ ಇಹ ವಾವ ಸ್ಥಿರಚರನಿಕರಾಣಾಂ ನಿಜನಿಕೇತ-ನಾನಾಂ ಮನಇಂದ್ರಿಯಾಸುಗಣಾನನಾತ್ಮನಃ ಸ್ವಯಮಾ-ತ್ಮಾಂತರ್ಯಾಮೀ ಪ್ರಚೋದಯತಿ ॥

ನೀನೇ ಎಲ್ಲರ ಆತ್ಮನೂ, ಅಂತರ್ಯಾಮಿಯೂ ಆಗಿರುವೆ. ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲಿರುವ ಚರಾಚರಪ್ರಾಣಿಗಳೆಲ್ಲವೂ ನಿನ್ನಲ್ಲೇ ಆಶ್ರಿತ ರಾಗಿರುವರು. ನೀನೇ ಅವರ ಅಚೇತನವಾದ ಮನಸ್ಸಿಗೂ, ಇಂದ್ರಿಯಗಳಿಗೂ, ಪ್ರಾಣಗಳಿಗೂ ಪ್ರೇರಕನಾಗಿರುವೆ.* ॥69॥

• 67, 68, 69 ಈ ಮೂರೂ ವಾಕ್ಯಗಳಿಂದ ಗಾಯತ್ರೀ ಮಂತ್ರದ ‘ತತ್ಸವಿತುರ್ವರೇಣ್ಯಮ್’ ‘ಭರ್ಗೋದೇವಸ್ಯ ಧೀಮಹಿ’ ‘ಧಿಯೋ ಯೋ ನಃ ಪ್ರಚೋದಯಾತ್’ ಈ ಮೂರು ಚರಣಗಳ ವ್ಯಾಖ್ಯೆ ಮಾಡುತ್ತಾ ಭಗವಾನ್ ಸೂರ್ಯನನ್ನು ಸ್ತುತಿಸಲಾಗಿದೆ.

ಯ ಏವೇಮಂ ಲೋಕಮತಿಕರಾಲವದನಾಂಧಕಾರಸಂಜ್ಞಾಜಗರಗ್ರಹಗಿಲಿತಂ ಮೃತಕಮಿವ ವಿಚೇತನಮವ- ಲೋಕ್ಯಾನುಕಂಪಯಾ ಪರಮಕಾರುಣಿಕ ಈಕ್ಷಯೈವೋತ್ಥಾಪ್ಯಾಹರಹರನುಸವನಂ ಶ್ರೇಯಸಿ ಸ್ವಧರ್ಮಾ- ಖ್ಯಾತ್ಮಾವಸ್ಥಾನೇ ಪ್ರವರ್ತಯತ್ಯವನಿಪತಿರಿವಾಸಾಧೂನಾಂ ಭಯಮುದೀರಯನ್ನಟತಿ ॥

ಈ ಲೋಕವು ಪ್ರತಿದಿನವೂ ಕಗ್ಗತ್ತಲೆಯೆಂಬ ಹೆಬ್ಬಾವಿನ ವಿಕರಾಳ ಬಾಯಿಗೆ ಸಿಲುಕಿ ಅಚೇತನವಾಗಿ ಶವದಂತೆ ಆಗಿಬಿಡುವುದು. ಪರಮ ಕರಣಾಸ್ವರೂಪನಾದ ನೀನು ಅದರ ಮೇಲೆ ಕೃಪೆದೋರಿ ಇದನ್ನು ದೃಷ್ಟಿಮಾತ್ರದಿಂದ ಸಚೇತನವಾಗಿಸಿ ಬಿಡುತ್ತೀಯೆ. ಸಮಯ-ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಪರಮಕಲ್ಯಾಣ ಸಾಧನವಾದ ಧರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿಸಿ ಆತ್ಮಾಭಿಮುಖವಾಗಿಸುವೆ. ರಾಜನಾದವನು ದುಷ್ಟರನ್ನು ಭಯಪಡಿಸುತ್ತಾ ತನ್ನ ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಸಂಚರಿಸು ವಂತೆಯೇ ನೀನೂ ಚೋರರು-ಜಾರರು ಮುಂತಾದ ದುಷ್ಟರನ್ನು ಭಯಪಡಿಸುತ್ತಾ ಸಂಚಾರಮಾಡುತ್ತಿರುವೆ. ॥70॥

ಪರಿತ ಆಶಾಪಾಲೈಸ್ತತ್ರ ತತ್ರ ಕಮಲಕೋಶಾಂಜಲಿಭಿರುಪಹೃತಾರ್ಹಣಃ ॥

ನಾಲ್ಕೂ ದಿಕ್ಕುಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಎಲ್ಲ ದಿಕ್ಪಾಲಕರು ತಮ್ಮ-ತಮ್ಮ ಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಕಮಲದ ಮೊಗ್ಗಿನಂತಿರುವ ತಮ್ಮ ಅಂಜಲಿಗಳಿಂದ ನಿನಗೆ ಕಾಣಿಕೆಗಳನ್ನು ಸಮರ್ಪಿಸುತ್ತಾರೆ. ॥71॥

ಅಥ ಹ ಭಗವಂಸ್ತವ ಚರಣನಲಿನಯುಗಲಂ ತ್ರಿಭುವನ- ಗುರುಭಿರ್ವಂದಿತಮಹಮಯಾತಯಾಮಯಜುಃಕಾಮ ಉಪಸರಾಮೀತಿ ॥

ಭಗವಂತನೇ! ನಿನ್ನ ಎರಡು ಅಡಿದಾವರೆಗಳೂ ಮೂರು ಲೋಕಗಳಿಗೂ ಗುರುಗಳಂತೆ ಇರುವ ಮಹಾತ್ಮರಿಂದ ವಂದಿತವಾಗಿವೆ. ನನಗೆ ಇಲ್ಲಿಯವರೆಗೆ ಯಾರಿಗೂ ದೊರೆಯದಿರುವ ಯಜುರ್ವೇದವು ದೊರೆಯಲಿ. ಅದಕ್ಕಾಗಿ ನಾನು ನಿನ್ನ ಚರಣಕಮಲ ಯುಗಳಗಳಲ್ಲಿ ಶರಣು ಬಂದಿರುವೆನು. ॥72॥

ಸೂತ ಉವಾಚ

ಏವಂ ಸ್ತುತಃ ಸ ಭಗವಾನ್ ವಾಜಿರೂಪಧರೋ ಹರಿಃ ।
ಯಜೂಂಷ್ಯಯಾತಯಾಮಾನಿ ಮುನಯೇದಾತ್ಪ್ರಸಾದಿತಃ ॥

ಸೂತಪುರಾಣಿಕರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ — ಶೌನಕಾದಿ ಋಷಿಗಳಿರಾ! ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯ ಮುನಿಗಳು ಭಗವಾನ್ ಸೂರ್ಯನನ್ನು ಈ ಪ್ರಕಾರವಾಗಿ ಸ್ತುತಿಸಿದಾಗ, ಅವನು ಪ್ರಸನ್ನನಾಗಿ ಅವರೆದುರಿಗೆ ಅಶ್ವರೂಪದಿಂದ ಪ್ರಕಟನಾಗಿ ಅವನಿಗೆ ಯಜುರ್ವೇದ ಮಂತ್ರಗಳನ್ನು ಉಪದೇಶಿಸಿದನು. ಅವು ಅಂದಿನವರೆಗೆ ಯಾರಿಗೂ ದೊರೆತಿರಲಿಲ್ಲ. ॥73॥

ಯಜುರ್ಭಿರಕರೋಚ್ಛಾಖಾ ದಶಪಂಚ ಶತೈರ್ವಿಭುಃ ।
ಜಗೃಹುರ್ವಾಜಸನ್ಯಸ್ತಾಃ ಕಾಣ್ವಮಾಧ್ಯಂದಿನಾದಯಃ ॥

ಅನಂತರ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯ ಮುನಿಗಳು ಯಜುರ್ವೇದದ ಅಸಂಖ್ಯ ಮಂತ್ರಗಳಿಂದ ಅದರ ಹದಿನೈದು ಶಾಖೆಗಳನ್ನು ರಚಿಸಿದರು. ಅವು ವಾಜಸನೇಯ ಶಾಖೆಯೆಂದು ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಗಿದೆ. ಅವನ್ನು ಕಣ್ವ, ಮಾಧ್ಯಂದಿನ ಮೊದಲಾದ ಋಷಿಗಳು ಗ್ರಹಣಮಾಡಿದರು. ॥74॥

ಜೈಮಿನೇಃ ಸಾಮಗಸ್ಯಾಸೀತ್ಸುಮಂತುಸ್ತನಯೋ ಮುನಿಃ ।
ಸುನ್ವಾಂಸ್ತು ತತ್ಸುತಸ್ತಾಭ್ಯಾಮೇಕೈಕಾಂ ಪ್ರಾಹ ಸಂಹಿತಾಮ್ ॥

ಮಹರ್ಷಿಗಳಾದ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣದ್ವೈಪಾಯನರು ಜೈಮಿನಿ ಮುನಿಗೆ ಸಾಮಸಂಹಿತೆಯನ್ನು ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿಸಿದ್ದರೆಂದು ನಾನು ಮೊದಲು ನಿಮಗೆ ಹೇಳಿದ್ದೆ. ಅವನು ಪುತ್ರನಾದ ಸುಮಂತುವಿಗೆ, ಪೌತ್ರನಾದ ಸುನ್ವಂತರಿಗೆ ಒಂದೊಂದು ಸಂಹಿತೆಯನ್ನು ಹೇಳಿ ಕೊಟ್ಟನು. ॥75॥

ಸುಕರ್ಮಾ ಚಾಪಿ ತಚ್ಛಿಷ್ಯಃ ಸಾಮವೇದತರೋರ್ಮಹಾನ್ ।
ಸಹಸ್ರಸಂಹಿತಾಭೇದಂ ಚಕ್ರೇ ಸಾಮ್ನಾಂ ತತೋ ದ್ವಿಜಃ ॥

ಜೈಮಿನಿ ಮುನಿಗಳಿಗೆ ಓರ್ವ ಮಹಾಪುರುಷನಾದ ಸುಕರ್ಮಾ ಎಂಬ ಶಿಷ್ಯನಿದ್ದನು. ಒಂದು ಮರಕ್ಕೆ ಅನೇಕ ಕೊಂಬೆಗಳಿರುವಂತೆಯೇ ಸುಕರ್ಮನು ಸಾಮವೇದಕ್ಕೆ ಒಂದು ಸಾವಿರ ಸಂಹಿತೆಗಳನ್ನು ರಚಿಸಿದನು. ॥76॥

ಹಿರಣ್ಯನಾಭಃ ಕೌಸಲ್ಯಃ ಪೌಷ್ಯಂಜಿಶ್ಚ ಸುಕರ್ಮಣಃ ।
ಶಿಷ್ಯೌ ಜಗೃಹತುಶ್ಚಾನ್ಯ ಆವಂತ್ಯೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿತ್ತಮಃ ॥

ಸುಕರ್ಮನ ಶಿಷ್ಯರಾದ ಕೋಸಲದೇಶನಿವಾಸಿ ಹಿರಣ್ಯನಾಭ, ಪೌಷ್ಯಂಜಿ ಮತ್ತು ಬ್ರಹ್ಮವೇತ್ತರಲ್ಲಿ ಶ್ರೇಷ್ಠರಾದ ಆವಂತ್ಯರು ಆ ಶಾಖೆಗಳನ್ನು ಗ್ರಹಿಸಿದರು. ॥77॥

ಉದೀಚ್ಯಾಃ ಸಾಮಗಾಃ ಶಿಷ್ಯಾ ಆಸನ್ ಪಂಚಶತಾನಿ ವೈ ।
ಪೌಷ್ಯಂಜ್ಯಾವಂತ್ಯಯೋಶ್ಚಾಪಿ ತಾಂಶ್ಚ ಪ್ರಾಚ್ಯಾನ್ಪ್ರಚಕ್ಷತೇ ॥

ಪೌಷ್ಯಂಜಿ ಮತ್ತು ಆವಂತ್ಯರಿಗೆ ಐದುನೂರು ಶಿಷ್ಯರಿದ್ದರು. ಅವರು ಉತ್ತರ ದೇಶನಿವಾಸಿಗಳಾದ್ದರಿಂದ ಔದೀಚ್ಯ ಸಾಮವೇದಿಗಳೆನಿಸಿದರು. ಇವರನ್ನು ಪ್ರಾಚ್ಯಸಾಮವೇದಿಗಳೆಂದೂ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಅವರು ಒಂದೊಂದು ಸಂಹಿತೆಯನ್ನು ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿದರು. ॥78॥

ಲೌಗಾಕ್ಷಿರ್ಮಾಂಗಲಿಃ ಕುಲ್ಯಃ ಕುಸೀದಃ ಕುಕ್ಷಿರೇವ ಚ ।
ಪೌಷ್ಯಂಜಿಶಿಷ್ಯಾ ಜಗೃಹುಃ ಸಂಹಿತಾಸ್ತೇ ಶತಂ ಶತಮ್ ॥

ಪೌಷ್ಯಂಜಿಗೆ ಲೌಗಾಕ್ಷಿ, ಮಾಂಗಲಿ, ಕುಲ್ಯ, ಕುಸೀದ ಮತ್ತು ಕುಕ್ಷಿ ಮೊದಲಾದ ಇನ್ನೂ ಶಿಷ್ಯರಿದ್ದರು. ಇವರಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬನೂ ನೂರು-ನೂರು ಸಂಹಿತೆಗಳನ್ನು ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿದರು. ॥79॥

ಕೃತೋ ಹಿರಣ್ಯನಾಭಸ್ಯ ಚತುರ್ವಿಂಶತಿಸಂಹಿತಾಃ ।
ಶಿಷ್ಯ ಊಚೇ ಸ್ವಶಿಷ್ಯೇಭ್ಯಃ ಶೇಷಾ ಆವಂತ್ಯ ಆತ್ಮವಾನ್ ॥

ಹಿರಣ್ಯನಾಭನ ಶಿಷ್ಯನಾದ ಕೃತನು ತಮ್ಮ ಶಿಷ್ಯರಿಗೆ ಇಪ್ಪತ್ತನಾಲ್ಕು ಸಂಹಿತೆಗಳನ್ನು ಹೇಳಿಕೊಟ್ಟನು. ಉಳಿದ ಸಂಹಿತೆಗಳನ್ನು ಪರಮಸಂಯಮಿ ಆವಂತ್ಯನು ತಮ್ಮ ಶಿಷ್ಯರಿಗೆ ಕೊಟ್ಟನು. ಈ ಪ್ರಕಾರ ಸಾಮವೇದದ ವಿಸ್ತಾರವಾಯಿತು. ॥80॥

ಆರನೆಯ ಅಧ್ಯಾಯವು ಮುಗಿಯಿತು. ॥6॥
ಇತಿ ಶ್ರೀಮದ್ಭಾಗವತೇ ಮಹಾಪುರಾಣೇ ಪಾರಮಹಂಸ್ಯಾಂ ಸಂಹಿತಾಯಾಂ ದ್ವಾದಶ ಸ್ಕಂಧೇ ವೇದಶಾಖಾಪ್ರಣಯನಂ ನಾಮ ಷಷ್ಠೋಽಧ್ಯಾಯಃ ॥6॥