पुराणे विश्वासटिप्पन्यः

॥सूत उवाच॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

तुल्यं युगसहस्रस्य नैशं कालमुपास्य सः।
शर्वर्यन्ते प्रकुरुते ब्रह्मत्वं सर्गकारणात् ॥१॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ब्रह्मा तु सलिले तस्मिन् वायुर्भूत्वा तदाचरत्।
अन्धकारे तदा तस्मिन् नष्टे स्थावरजङ्गमे ॥२॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

जलेन समनुव्याप्ते सर्वतः पृथिवीतले।
अविभागेन भूतेषु समन्तात्सुस्थितेषु च ॥३॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

निशायामिव खद्योतः प्रावृट्‌काले ततस्ततः।
तदाकाशे चरन् सोऽथ वीक्ष्यमाणः स्वयम्भुवः ॥४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रतिष्ठाया ह्यपायन्तु मार्गमाणस्तदा प्रभुः।
ततस्तु सलिले तस्मिन् ज्ञात्वा ह्यन्तर्गतां महीम् ॥५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अनुमानात्तु सम्बुद्धो भूमेरुद्धरणं प्रति।
चकारान्यां तनुञ्चैव पूर्वकल्पादिषु स्मृताम् ॥६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

स तु रूपं वराहस्य कृत्वाऽपः प्राविशत् प्रभुः।
अद्भिः सञ्छादितामुर्वीं समीक्ष्याथ प्रजापतिः ॥७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

उद्धृत्योर्वीमथाद्भ्यस्तु अपस्तास्तु स विन्यसत्।
सामुद्रीस्तु समुद्रेषु नादेयीर्निम्नगास्वपि।
पार्थिवीस्तु स विन्यस्य पृथिव्यां सोऽचिनोद्गिरीन् ॥८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्राक्सर्गे दह्यमाने तु तदा संवर्त्तकाग्निना।
तेनाग्निना प्रलीनास्ते पर्वता भुवि सर्वशः ॥९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

शैत्यादेकार्णवे तस्मिन् वायुनापस्तु संहृताः।
निषक्ता यत्र यत्रासंस्तत्रतत्राऽचलोऽभवत् ॥१०॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

स्कन्नाचलत्वादचलाः पर्वभिः पर्वताः स्मृताः।
गिरयोऽद्भिर्निगीर्णत्वाच्चयनाच्च शिलोच्चयाः ॥११॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततस्तु तां समुद्धृत्य क्षितिमन्तर्ज्जलात् प्रभुः।
स्वस्थाने स्थापयित्वा च विभागमकरोत् पुनः ॥१२॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सप्त सप्त तु वर्षाणि तस्या द्वीपेषु सप्तसु।
विषमाणि समीकृत्य शिलाभिरचिनोद्गिरीन् ॥१३॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

द्वीपेषु तेषु वर्षाणि चत्वारिंशत्तथैव च।
तावन्तः पर्वताश्चैव वर्षान्ते समवस्थिताः।
सर्गादौ सन्निविष्टास्ते स्वभावेनैव नान्यथा ॥१४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सप्त द्वीपाः समुद्राश्च अन्योन्यस्य तु मण्डलम्।
सन्निकृष्टाः स्वभावेन समावृत्य परस्परम् ॥१५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

भूराख्यांश्चतुरो लोकांश्चन्द्रादित्यौ ग्रहैः सह।
पूर्वं तु निर्ममे ब्रह्मा स्थानानीमानि सर्वशः ॥१६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

कल्पस्य चास्य ब्रह्मा वै ह्यसृजत् स्थानिनः पुरा।
आपोऽग्रिः पृथिवी वायुरन्तरिक्षं दिवं तथा ॥१७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

स्वर्गं दिशः समुद्रांश्च नदीः सर्वांश्च पर्वतान्।
ओषधीनां तथात्मानमात्मानं वृक्षवीरुधाम् ॥१८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

लवाः काष्ठाः कलाश्चैव मुहूर्तं सन्धिरात्र्यहम्।
अर्द्धमासांश्च मासांश्च अयनाब्दयुगानि च ॥१९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

स्थानाभिमानिनश्चैव स्थानानि च पृथक् पृथक्।
स्थानात्मानः स सृष्ट्वा वै युगावस्थां विनिर्ममे ॥२०॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

कृतं त्रेता द्वापरं च कलिं चैव तथा युगम्।
कल्पस्यादौ कृतयुगे प्रथमे सोऽसृजत् प्रजाः ॥२१॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रागुक्ता या मया तुभ्यं पूर्वकालं प्रजास्तु ताः।
तस्मिन् संवर्त्तमाने तु कल्पे दग्धास्तदाऽग्निना ॥२२॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अप्राप्ता यास्तपोलोकं जनलोकं समाश्रिताः।
प्रवर्तन्ति पुनः सर्गे बीजार्थं ता भवन्ति हि ॥२३॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

बीजार्थेन स्थितास्तत्र पुनः सर्गस्य कारणात्।
ततस्ताः सृज्यमानास्तु सन्तानार्थं भवन्ति हि ॥२४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

धर्मार्थकाममोक्षाणामिह ताः साधकाः स्मृताः।
देवाश्च पितरश्चैव ऋषयो मनवस्तथा ॥२५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततस्ते तपसा युक्तः स्थानान्यापूरयन्ति हि।
ब्रह्मणो मानसास्ते वै सिद्धात्मानो भवन्ति हि ॥२६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ये सर्गा द्वेषयुक्तेन कर्मणा ते दिवं गताः।
आवर्त्तमाना इह ते सम्भवन्ति युगे युगे ॥२७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

स्वकर्मफलशेषेण ख्याताश्चैव तथात्मिकाः।
सम्भवन्ति जनाल्लोकात् कर्मसंशयबन्धनात् ॥२८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

आशयः कारणं तत्र बोद्धव्यं कर्मणां तु सः।
तैः कर्मभिस्तु जायन्ते जनाल्लोकाः शुभाशुभैः ॥२९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

गृह्णन्ति ते शरीराणि नानारूपाणि योनिषु।
देवाद्यस्थावरान्ते च उत्पद्यन्ते परस्परम् ॥३०॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेषां ये यानि कर्माणि प्राक् सृष्टेः प्रतिपेदिरे।
तान्येते प्रतिपद्यन्ते सृज्यमानाः पुनः पुनः ॥३१॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

हिस्राहिंस्रे मृदुक्रूरे धर्माधर्मे ऋतानृते।
तद्भाविताः प्रपद्यन्ते तस्मात्तत्तस्य रोचते ॥३२॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

कल्पेष्वासन् व्यतीतेषु रूपनामानि यानि च।
तान्येवानागते काले प्रायशः प्रतिपेदिरे ॥३३॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्मात्तु नामरूपाणि तान्येव प्रतिपेदिरे।
पुनः पुनस्ते कल्पेषु जायन्ते नामरूपतः ॥३४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततः सर्गे ह्यवष्टब्धे सिसृक्षोर्ब्रह्मणस्तु वै।
प्रजास्ता ध्यायतस्तस्य सत्याभिध्यायिनस्तदा ॥३५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

मिथुनानां सहस्रन्तु सोऽसृजद्वै मुखात्तदा।
जनास्ते ह्युपपद्यन्ते सत्त्वोद्रिक्ताः सुचेतसः ॥३६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सहस्रमन्यद्वक्षस्तो मिथुनानां ससर्ज्ज ह।
ते सर्वे रजसोद्रिक्ताः शुष्मिणश्चाप्यशुष्मिणः ॥३७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सृष्ट्वा सहस्रमन्यत्तु द्वन्द्वानामूरुतः पुनः।
रजस्तमोभ्यामुद्रिक्ता ईहाशीलास्तु ते स्मृताः ॥३८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

पद्भ्यां सहस्रमन्यत्तु मिथुनानां ससर्ज्ज ह।
उद्रिक्तास्तमसा सर्वे निःश्रीका ह्यल्पतेजसः ॥३९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततो वै हर्षमानास्ते द्वन्द्वोत्पन्नास्तु प्राणिनः।
अन्योन्या हृच्छपाविप्टा मैथुनायोपचक्रमुः ॥४०॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततःप्रभृति कल्पेऽस्मिन् मिथुनोत्पत्तिरुच्यते।
मासे मासेर्त्तवं यद्यत्तदाज्ञासिद्धि योषितात् ॥४१॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्मात्तदा न सुषुवुः सेवितैरपि मैथुनैः।
आयुषोऽन्ते प्रसूयन्ते मिथुनान्येव ते सकृत् ॥४२॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

कुटकाः कुविकाश्चैव उत्पद्यन्ते मुमूर्षिताः।
ततःप्रभृति कल्पेऽस्मिन् मिथुनानां हि सम्भवः ॥४३॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ध्याते तु मनसा तासां प्रजानां जायते सकृत्।
शब्दादि विषयः शुद्धः प्रत्येकं पञ्चलक्षणः ॥४४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

इत्येवं मनसा पूर्वं प्राक्सृष्टिर्या प्रजापतेः।
तस्यान्ववाये सम्भूता यैरिदं पूरितं जगत् ॥४५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सरित्सरः समुद्रांश्च सेवन्ते पर्वतानपि।
तदा नात्यम्बुशीतोष्णा युगे तस्मिन् चरन्ति वै ॥४६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

पृथ्वीरसोद्भवं नाम आहारं ह्याहरन्ति वै।
ताः प्रजाः कामचारिण्यो मानसीं सिद्धिमास्थिताः ॥४७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

धर्माधर्मौ न तास्वास्तां निर्विशेषाः प्रजास्तु ताः।
तुल्यमायुः सुखं रूपं तासां तस्मिन् कृते युगे ॥४८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

धर्माधर्मौ न तास्वास्तां कल्पादौ तु कृते युगे।
स्वेन स्वेनाधिकारेण जज्ञिरे ते कृते युगे ॥४९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

चत्वारि तु सहस्राणि वर्षाणां दिव्यसङ्ख्यया।
आद्यं कृतयुगं प्राहुः सन्ध्यानान्तु चतुः शतम् ॥५०॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततः सहस्रशस्तासु प्रजासु प्रथितास्वपि।
न तासां प्रतिघातोऽस्ति न द्वन्द्वन्नापि च क्रमः ॥५१॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

पर्वतोदधिसेविन्यो ह्यनिकेताश्रयास्तु ताः।
विशोकाः सत्त्वबहुला एकान्तसुखितप्रजाः ॥५२॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ता वै निकामचारिण्यो नित्यं मुदितमानसाः।
पशवः पक्षिणश्चैव न तदासन् सरीसृपाः ॥५३॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

नोद्भिज्जा नारकाश्चैव ते ह्यधर्मप्रसूतयः।
न मूलफलपुष्पञ्च नार्त्तवं ह्यृतवो न च ॥५४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सर्वकामसुखः कालो नात्यर्थं ह्युष्णशीतता।
मनोभिलषिताः कामास्तासां सर्वत्र सर्वदा ॥५५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

उत्तिष्ठन्ति पृथिव्यां वै ताभिर्ध्याता रसोत्थिताः।
बलवर्णकरी तासां सिद्धिः सा रोगनाशिनी ॥५६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

असंस्कार्यैः शरीरैश्च प्रजास्ताः स्थिरयौवनाः।
तासां विशुद्धात् सङ्कल्पाज्जायन्ते मिथुनाः प्रजाः ॥५७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

समं जन्म च रूपञ्च म्रियन्ते चैव ताः समम्।
तदा सत्यमलोभश्च क्षमा तुष्टिः सुखं दमः ॥५८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

निर्विशेषाः कृताः सर्वा रूपायुःशीलचेष्टितैः।
अबुद्धिपूर्वकं वृत्तं प्रजानां जायते स्वयम् ॥५९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अप्रवृत्तिः कृतयुगे कर्मणोः शुभपापयोः।
वर्णाश्रमव्यवस्थाश्च न तदासन्न सङ्करः ॥६०॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अनिच्छाद्वेषयुक्तास्ते वर्त्तयन्ति परस्परम्।
तुल्यरूपायुषः सर्वा अधमोत्तमवर्ज्जिताः ॥६१॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सुखप्राया ह्यशोकाश्च उत्पद्यन्ते कृते युगे।
नित्यप्रहृष्टमनसो महासत्त्वा महाबलाः ॥६२॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

लाभालाभौ नास्वास्तां मित्रामित्रे प्रियाप्रिये।
मनसा विषयस्तासान्निरीहाणां प्रवर्त्तते।
न लिप्सन्ति हि ताऽन्योन्यन्नानुगृह्णन्ति चैव हि ॥६३॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ध्यानं परं कृतयुगे त्रेतायां ज्ञानमुच्यते।
प्रवृत्तं द्वापरे यज्ञं दानं कलियुगे वरम् ॥६४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सत्त्वं कृतं रजस्त्रेता द्वापरन्तु रजस्तमौ।
कलौ तमस्तु विज्ञेयं युगवृत्तवशेन तु ॥६५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

कालः कृते युगे त्वेष तस्य सङ्ख्यान्निबोधत।
चत्वारि तु सहस्राणि वर्षाणां त्त कृतं युगम् ॥६६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सन्ध्यांशौ तस्य दिव्यानि शतान्यष्टौ च सङ्ख्यया।
तदा तासां बभूवायुर्न च क्लेशविपत्तयः ॥६७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततः कृतयुगे तस्मिन् सन्ध्यांशे हि गते तु वैः।
पादावशिष्टो भवति युगधर्मस्तु सर्वशः ॥६८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सन्ध्यायामप्यतीतायामन्तकाले युगस्य तु।
पादतश्वावतिष्ठेत्तु सन्ध्याधर्मो युगस्य तु।
एवं कृते तु निःशेषे सिद्धि स्त्वन्तर्दधे तदा ॥६९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्याञ्च सिद्धौ भ्रष्टायां मानस्यामभवत्ततः।
सिद्धिरन्या युगे तस्मिस्त्रेतायामन्तरे कृताः ॥७०॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सर्गादौ या मयाष्टौ तु मानस्यो वै प्रकीर्त्तिताः।
अष्टौ ताः क्रमयोगेन सिद्धयो यान्ति सङ्क्षयम् ॥७१॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

कल्पादौ मानसी ह्येषा सिद्धिर्भवति सा कृते।
मन्वन्तरेषु सर्वेषु चतुर्युगविभागशः।
वर्णाश्रमाचारकृतः कर्मसिद्धोद्भवः स्मृतः ॥७२॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सन्ध्याकृतस्य पादेन सन्ध्यापादेन चांशतः।
कृतसन्ध्यांशका ह्येते त्रींस्त्रीन् पादान् परस्परान्।
ह्रसन्ति युगधर्मैस्ते तपः श्रुतबलायुषैः ॥७३॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततः कृतांशे क्षीणे तु बभूव तदनन्तरम्।
त्रेतायां युगमन्यन्तु कृताशमृषिसत्तमाः ॥७४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्मिन् क्षीणे कृतांशे तु तच्छिष्टासु प्रजास्विह।
कल्पादौ सम्प्रवृत्तायास्त्रेतायाः प्रमुखे तदा ॥७५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रणश्यति तदा सिद्धिः कालयोगेन नान्यथा।
तस्यां सिद्धौ प्रणष्टायामन्या सिद्धिरवर्त्तत ॥७६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अपां सौक्ष्म्ये प्रतिगते तदा मेघात्मना तु तौ।
मेघेभ्यस्तनयित्नुभ्यः प्रवृत्तं वृष्टिसर्ज्जनम् ॥७७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सकृदेव तया वृष्ट्या संयुक्ते पृथिवीतले।
प्रादुरासंस्तदा तासां वृक्षास्तु गृहसंस्थिताः ॥७८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सर्वप्रत्युपभोगस्तु तासां तेभ्यः प्रजायते।
वर्त्तयन्ति हि तेभ्यस्तास्त्रेतायुगमुखे प्रजाः ॥७९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततः कालेन महता तासामेव विपर्ययात्।
रागलोभात्मको भावस्तदा ह्याकस्मिकोऽभवत् ॥८०॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

यत्तद्भवति नारीणां जीवितान्ते तदार्त्तवम्।
तदा तद्वै न भवति पुनर्युगबलेन तु ॥८१॥

मूलम्

तासां पुनः प्रवृत्तं तु मासे मासे तदार्त्तवम्। ततस्तेनैव योगेन वर्त्ततां मिथुने तदा ॥८२।.

विश्वास-प्रस्तुतिः

तासां तत्कालभावित्वान्मासि मास्युपगच्छताम्।
अकाले ह्यार्त्तवोत्पत्तिर्गर्भोत्पत्तिरजायत ॥८३॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

विपर्ययेण तासां तु तेन कालेन भाविना।
प्रणश्यन्ति ततः सर्वे वृक्षास्ते गृहसंस्थिताः ॥८४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततस्तेषु प्रणष्टेषु विभ्रान्ता व्याकुलेन्द्रियाः।
अभि ध्यायन्ति तां सिद्धिं सत्याभिध्यायिनस्तदा ॥८५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रादुर्बभूवुस्तासां च वृक्षास्ते गृहसंस्थिताः।
वस्त्राणि च प्रसूयन्ते फलान्याभरणानि च ॥८६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेष्वेव जायते तासां गन्धवर्णरसान्वितम्।
अमाक्षिकं महावीर्यं पुटके पुटके मधु ॥८७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेन ता वर्तयन्ति स्म मुखे त्रेतायुगस्य च।
हृष्टतुष्टास्तया सिद्ध्या प्रजा वै विगतज्वराः ॥८८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

पुनः कालान्तरेणैव पुनर्लोभावृतास्तु ताः।
वृक्षांस्तान् पर्यगृह्णन्त मधु वा माक्षिकं बलात् ॥८९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तासां तेनापचारेण पुनर्लोककृतेन वै।
प्रणष्टा मधुना सार्द्धं कल्पवृक्षाः व्कचित् व्कचित् ॥९०॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्यामेवाल्पशिष्टायां सन्ध्याकालवशात्तदा।
प्रावर्तन्त तदा तासां द्वन्द्वान्यभ्युत्थितानि तु ॥९१॥

मूलम्

शीतवातातपैस्तीव्रैस्ततस्ता दुःखिता भृशम्॥ द्वन्द्वैस्ताः पीड्यमानास्तु चक्रुरावरणानि च ॥९२॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

कृत्वा द्वन्द्व प्रतीकारं निकेतानि हि भोजिरे।
पूर्वं निकमिपारास्ते अनिकेताश्रया भृशम् ॥९३॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

यथायोग्यं यथाप्रीति निकेतेष्ववसन् पुनः।
मरुधन्वसु निम्नेषु पर्वतेषु नदीषु च।
संश्रयन्ति च दुर्गाणि धन्वानं शाश्वतोदकम् ॥९४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

यथायोगं यथाकामं समेषु विषमेषु च।
आरब्धास्ते निकेता वै कर्त्तं शीतोष्ण वारणम् ॥९५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततः संस्थापयामास खेटानि च पुराणि च।
ग्रामांश्चैव यथाभागं तथैवान्तः पुराणि च ॥९६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तासामायामविष्कम्भान् सन्निवेशान्तराणि च।
चक्रुस्तदा यथाप्रज्ञं प्रदेशः सञ्ज्ञितस्तु तैः ॥९७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अङ्गुष्ठस्य प्रदेशिन्या व्यासः प्रादेश उच्यते।
तालः स्मृतो मध्यमया गोकर्णश्चाप्यनामया ॥९८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

कनिष्ठया वितस्तिस्तु द्वादशाङुल उच्यते।
रत्निरङ्गुलपर्वाणि सङ्ख्यया त्वेकविंशतिः ॥९९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

चतुर्विंशतिभिश्चैव हस्तः स्यादङ्गुलानि तु।
किष्कुः स्मृतो द्विरत्निस्तु द्विचत्वारिंशदङ्गुलम् ॥१००॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

चतुर्हस्तं धनुर्दण्डो नालिकायुगमेव च।
धनुः सहस्रे द्वे तत्र गव्यूतिस्तैर्विभाव्यते ॥१०१॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अष्टौ धनुःसहस्राणि योजनं तौर्निरुच्यते।
एतेन योजनेनैव सन्निवेशस्ततः कृतः ॥१०२॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

चतुर्णामेव दुर्गाणां स्वसमुत्थानि त्रीणि तु।
चतुर्थं कृत्रिमं दुर्गं तस्य वक्ष्याम्यहं विधिम् ॥१०३॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सौधोच्चवप्रप्राकारं सर्वतश्चातकावृतम्।
तदेकं स्वस्तिकद्वारं कुमारीपुरमेव च ॥१०४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

श्रोतसीसह तद्द्वारं निखातं पुनरेव च।
हस्ताष्टौ च दश श्रेष्ठा नवाष्टौ वाऽपरे मताः ॥१०५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

खेटानां नगराणाञ्च ग्रामाणाञ्चैव सर्वशः।
त्रिविधानाञ्च दुर्गाणां पर्व तोदकबन्धनम् ॥१०६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रिविधानाञ्च दुर्गाणां विष्कम्भायाममेव च।
योजनानाञ्च विष्कम्भमष्टभागार्द्धमायतम् ॥१०७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

परमार्द्धार्द्धमायामं प्रगुदक्‌प्रवरं पुरम्।
छिन्नकर्णं विकर्णन्तु व्यञ्जनं कृशसंस्थितम् ॥१०८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

वृत्तं हीनञ्च दीर्घञ्च नगरं न प्रशस्यते।
चतुरस्रार्जवं दिक्स्थं प्रशस्तंवै पुरं परम् ॥१०९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

चतुर्विंशतिराद्यन्तु हस्तानष्टशतं परम्।
अत्र मध्यं प्रशंसन्ति ह्रस्वोत्कृष्टविवर्ज्जितम् ॥११०॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथ किष्कुशतान्यष्टौ प्राहुर्मुख्यनिवेशनम्।
नगरादर्धविष्कम्भं खेटं ग्रामं ततो बहिः ॥१११॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

नगराद्योजनं खेटं शेटाद्ग्रामोऽर्द्धयोजनम्।
द्विक्रोशं परमा सीमा क्षेत्रसीमा चतुर्द्धनुः ॥११२॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

विंशद्धनूंषि विस्तीर्णो दिशां मार्गस्तु तैः कृतः।
विंशद्धनुर्ग्राममार्गः सीमामार्गो दशैव तु ॥११३॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

धनूंषि दश विस्तीर्णः श्रीमान् राजपथः स्मृतः।
नृवाजिरथनागानामसम्बाधः सुसञ्चरः ॥११४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

धनूंषि चैव चत्वारि शाखारथ्यास्तु तैः कृताः।
गृहरथ्योपरथ्याश्च द्विकाश्चाप्युपरथ्यकाः ॥११५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

घण्टापथश्चतुष्पादस्त्रिपदञ्च गृहान्तरम्।
वृत्तिमार्गास्त्वर्द्धपदं प्राग्वंशः पदिकः स्मृतः ॥११६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अवस्करं परीवाहं पदमात्रंसमन्ततः।
कृतेषु तेषु स्थानेषु पुनस्वक्रुर्गृहाणि वै ॥११७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

यथा ते पूर्वमासन्वै वृक्षास्तु गृहसंस्थिताः।
तथा कर्तुं समारब्धाश्चिन्तयित्वा पुनः पुनः ॥११८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

वृक्षाश्चैवगताः शाखा न ताश्चैव परागताः।
अत ऊर्ध्वङ्गता श्चान्या एवं तिर्यग्गताः पुरा ॥११९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

बुद्ध्वाऽन्विष्यस्तथा न्यायो वृक्षशाखा यथा गताः।
तथा कृतास्तु तैः शाखास्तस्माच्छालास्तु ताः स्मृताः ॥१२०॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

एवं प्रसिद्धाः शाखाभ्यः शालाश्चैव गृहाणि च।
तस्मात्ता वैस्मृताः शालाः शालात्वं चैव तासु तत् ॥१२१॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रसीदति मनस्तासु मनः प्रसादयन्ति ताः।
तस्माद्गृहाणि शालाश्च प्रासादाश्चैव सञ्ज्ञिताः ॥१२२॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

कृत्वा द्वन्द्वोपघातांस्तान् वार्त्तोपायमचिन्तयन्।
नष्टेषु मधुना सार्द्धं कल्पवृक्षेषु वै तदा।
विषादव्याकुलास्तावै प्रजास्तृष्णाक्षुधात्मिकाः ॥१२३॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततः प्रादुर्बभौ तासां सिद्धिस्त्रेतायुगे पुनः।
वार्तार्थसाधिकाप्यन्या वृत्तिस्तासां हि कामतः ॥१२४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तासां वृष्ट्युदकानीह यानि निम्नैर्गतानि तु।
वृष्ट्या तदभावत्स्रोतः खातानि निम्नगाः स्मृताः ॥१२५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

एवं नद्यः प्रवृत्तास्तु द्वितीये वृष्टिसर्ज्जने।
ये परस्तादपां स्तोका आपन्नाः पॄथिवीतले ॥१२६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अपाम्भूमेश्च संयोगादोषध्यस्तासु चाभवन्।
पुष्पमूलफलिन्यस्तु ओषध्यस्ताः प्रजज्ञिरे ॥१२७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अफालकृष्टाश्चानुप्ता ग्राम्याऽरण्याश्चतुर्दश।
ऋतुपुष्पफलाश्चैव वृक्षा गुल्माश्च जज्ञिरे ॥१२८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रादुर्भावश्च त्रेतायां वार्त्तायामौषधस्य तु।
तैनौषधेन वर्त्तन्ते प्रजास्त्रेतायुगे तदा ॥१२९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततः पुनरभूत्तासां रागो लोभश्च सर्वशः।
अवश्यम्भाविनार्थेन त्रेतायुगवशेन तु ॥१३०॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततस्ताः पर्यगृह्णन्त नदीक्षेत्राणि पर्वतान्।
वृक्षान् गुलर्मौषधीश्चैव प्रसह्य तु यथाबलम् ॥१३१॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सिद्धात्मानस्तु ये पूर्वं व्याख्याताः प्राकृते मया।
ब्रह्मणा मानवास्ते वै उत्पन्ना योजनादिह ॥१३२॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

शान्ताश्च सुष्मिणश्चैव कर्मिणो दुःखिनस्तदा।
ततः प्रवर्त्तमानास्ते त्रेतायां जर्ज्ञिरे पुनः ॥१३३॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ब्राह्मणाः क्षत्रिया वैश्याः शूद्रा द्रोहिजनास्तथा।
भाविताः पूर्वजातीषु कर्मभिश्च शुभाशुभैः ॥१३४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

इतस्तेभ्यो बला ये तु सत्यशीला ह्यहिंसकाः।
वीतलोभा जितात्मानो निवसन्ति स्म तेषु वै ॥१३५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रतिगृह्णन्ति कुर्वन्ति तेभ्यश्चान्येऽल्पतेजसः।
एवं विप्रतिपन्नेषु प्रपन्नेषु परस्परम् ॥१३६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेन दोषेण तेषां ता ओषध्यो मिषतां तदा।
प्रणष्टा ह्रियमाणा वै मुष्टिब्यां सिकता यथा ॥१३७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अग्रसद्भूर्युगबलाद्ग्राम्यारण्याश्चतुर्दश।
फलं गृह्णन्ति पुष्पैश्च पुष्वं पत्रैश्च याः पुनः ॥१३८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततस्तासु प्रणष्टासु विभ्रान्तास्ताः प्रजास्तदा।
स्वयम्भुवं प्रभुं जग्मुः क्षुधाविष्टाः प्रजापतिम् ॥१३९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

वृत्त्यर्थमभि लिप्सन्त आदौ त्रेतायुगस्य तु।
ब्रह्मा स्वयम्भूर्भगवान् ज्ञात्वा तासां मनीषितम् ॥१४०॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

युक्तं प्रत्यक्षदृष्टेन दर्शनेन विचार्य च।
ग्रस्ताः पृथिव्या ओषध्यो ज्ञात्वा प्रत्यदुहत्पुनः ॥१४१॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

कृत्वा वत्सं सुमेरुं तु दुदोह पृथिवीमिमाम्।
दुग्धेयं गौस्तदा तेन बीजानि पृथिवीतले ॥१४२॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

जज्ञिरे तानि बीजानि ग्राम्यारण्यास्तु ताः पुनः।
ओषध्यः फलपाकान्ताः सप्तसप्तदशास्तु ताः ॥१४३॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

व्रीहयश्च यवाश्चैव गोधूमा अणवस्तिलाः।
प्रियङ्गवौ ह्युदाराश्च कारषाश्च सतीनकाः ॥१४४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

माषा मुद्गा मसूराश्च निष्पावाः सकुलत्थकाः।
आढक्यश्वणकाश्चैव सप्तसप्तदशाः स्मृताः ॥१४५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

इत्येता ओषधीनां तु ग्राम्याणां जातयः स्मृताः।
ओषध्यो यज्ञियाश्चैव ग्राम्यारण्या श्चतुर्द्दश ॥१४६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

व्रीहयः सयवा माषा गोधूमा अणवस्तिलाः।
प्रियङुसप्तमा ह्येते अष्टमी तु कुलत्थिका ॥१४७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

श्यामाका स्त्वथ नीवारा जर्त्तिलाः सगवेधुकाः।
कुरुविन्दा वेणुयवास्तथा मर्कटकाश्च ये ॥१४८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ग्राम्यारण्याः स्मृता ह्येता ओषध्यस्तु चतुर्द्दश।
उत्पन्नाः प्रथमा ह्येता आदौ त्रेतायुगस्य तु ॥१४९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अफालकृष्टा ओषध्यो ग्राम्यारण्यास्तु सर्वशः।
वृक्षा गुल्मलतावल्लीवीरुधस्तृणजातयः ॥१५०॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

मूलैः फलैश्च रोहिण्यो गृह्णन् पुष्पैश्च जायते।
पृथ्वी दुग्धा तु बीजानि यानि पूर्वं स्वयम्भुवा ॥१५१॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ऋतुपुष्पफलास्ता वै ओषध्यो जज्ञिरे त्विह।
यदा प्रसृष्टा ओषध्यो न प्ररेहन्ति ताः पुनः ॥१५२॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततः स तासां वृत्त्यर्थं वार्त्तोपायं चकार ह।
ब्रह्मा स्वयम्भूर्भगवान् दृष्ट्वा सिद्धिं तु कर्मजाम् ॥१५३॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततः प्रभृत्यथौषध्यः कृष्टपच्यास्तु जज्ञिरे।
संसिद्धायान्तु वार्त्तायान्ततस्तासां स्वयम्भुवः।
मर्यादाः स्थापयामास यथारब्धाः परस्परम् ॥१५४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ये वै परिगृहीतारस्तासामासन्विधात्मकाः।
इतरेषां कृतत्राणाः स्थापयामास क्षत्रियान् ॥१५५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

उपतिष्ठन्ति ये तान्वै यावन्तो निर्भयास्तथा।
सत्यं ब्रह्म यथा भूतं यथा भूतं ब्रुवन्तो ब्राह्मणाश्च ते ॥१५६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ये चान्येप्यबलास्तेषां वैश्यसङ्कर्मसंस्थिताः।
कीनाशा नाशयन्ति स्म पृथिव्यां प्रागतन्द्रिताः।
वैश्यानेव तु तानाहुः की नाशान् वृत्तिसाधकान् ॥१५७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

शोचन्तश्च द्रवन्तश्च परिचर्यासु ये रताः।
निस्तेजसोऽल्पवीर्याश्च शूद्रास्तानब्रवीत्तु सः ॥१५८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तेषां कर्माणि धर्माश्च ब्रह्मा तु व्यदधात् प्रभुः।
संस्थितौ प्राकृतायां तु चातुर्वर्णस्य सर्वशः ॥१५९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

पुनः प्रजास्तु ता मोहात् तान् धर्मांस्तानपालयन्।
वर्ण धर्मैरजीवन्त्यो व्यरुध्यन्त परस्परम् ॥१६०॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ब्रह्मा तमर्थं बुद्ध्वा तु याथातथ्येन वै प्रभुः।
क्षत्रियाणां बलं दण्डं युद्धमाजीवमादिशत् ॥१६१॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

याजनाध्यापनं चैव तृतीयं च परिग्रहम्।
ब्राह्मणानां विभुस्तेषां कर्माण्येतान्यथादिशत् ॥१६२॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

पाशुपाल्यं च वाणिज्यं कृषिं चैव विशां ददौ।
शिल्पाजीवं भृतिञ्चैव शूद्राणां व्यदधात् प्रभुः ॥१६३॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सामान्यानि तु कर्माणि ब्रह्मक्षत्रविशां पुनः।
यजनाध्ययनं दानं सामान्यानि तु तेषु च ॥१६४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

कर्माजीवं ततो दत्त्वा तेभ्यश्चैव परस्परम्।
लोकान्तरेषु स्थानानि तेषां सिद्ध्याऽददत् प्रभुः ॥१६५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्राजापत्यं ब्राह्मणानां स्मृतं स्थानं क्रियावताम्।
स्थानमैन्द्रं क्षत्रियाणां सङ्ग्रामष्वेपलायिनाम् ॥१६६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

वैश्यानां मारुतं स्थानं स्वधर्ममुपजीविनाम्।
गान्धर्वं शूद्रजातीनां प्रतिचारेण तिष्ठताम् ॥१६७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

स्थानान्येतानि वर्णानां व्यत्याचारवतां स्वयम्।
ततः स्थितेषु वर्णेषु स्थापयामास चाश्रमान् ॥१६८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

गृहस्थो ब्रह्मचारित्वं वानप्रस्थं सभिक्षुकम्।
आश्रमांश्चतुरो ह्येतान् पूर्वमास्थापयत् प्रभुः ॥१६९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

वर्णकर्माणि ये केचित्तेषामिह न कुर्वते ।
कुतः कर्मा क्षितिं प्राहुराश्रमस्थानवासिनः ॥१७०॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ब्रह्मा तान् स्थापयामास आश्रमान्नामनामतः।
निर्द्देशार्थं ततस्तेषां ब्रह्मा धर्मान् प्रभाषत।
प्रस्थानानि च तेषां वै यमांश्च नियमांश्च ह ॥१७१॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

चातुर्वर्णात्मकः पूर्वं गृहस्थश्चाश्रमः स्मृतः।
त्रयाणामाश्रमाणाञ्च प्रतिष्ठायोनिरेव च।
यथाक्रमं प्रवक्ष्यामि यमैश्च नियमैश्च ते ॥१७२॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

दाराऽग्नयोऽथातिथेय इज्याश्राद्धक्रियाः प्रजाः।
इत्येष वै गृहस्थस्य समासाद्धर्मसङ्ग्रहः ॥१७३॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

दण्डी च मेखली चैव ह्यधः शायी तथा जटी।
गुरुशुश्रूषणं भैक्षं विद्याद्वै ब्रह्मचारिणः ॥१७४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

चीरपत्राजिनानि स्युर्द्धान्यमूलफलौषधम्।
उभे सन्ध्येऽवगाहश्च होमश्वारण्य वासिनाम् ॥१७५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

आसन्नमुसले भैक्षमस्तेयं शौचमेव च।
अप्रमादोऽव्यवायश्च दया भूतेषु च क्षमा ॥१७६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अक्रोधो गुरुशुश्रूषा सत्यञ्च दशमं स्मृतम्।
दशलक्षणिको ह्येष धर्मः प्रोक्तः स्वयम्भुवा ॥१७७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

भिक्षोर्व्रतानि पञ्चात्र पञ्चैवोपव्रतानि च।
आचारशुद्धिर्नियमः शौचञ्च प्रतिकर्म च।
सम्यग्दर्शनमित्येवं पञ्चैवोपव्रतान्यपि ॥१७८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ध्यानं समाधिर्मनसेन्द्रियाणां ससागरैर्भैक्षमथोपगम्य।
मौनं पवित्रोपचितैर्विमुक्तिः परिव्रजो धर्ममिमं वदन्ति ॥१७९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सर्वे ते श्रेयसे प्रोक्तो आश्रमा ब्रहमणा स्वयम्।
सत्यार्ज्जवन्तपः क्षान्तिर्योगेज्या दमपूर्विका ॥१८०॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

वेदाः साङ्गाश्च यज्ञाश्च व्रतानि नियमाश्च ये।
न सिद्ध्यन्ति प्रदुष्टस्य भावदोष उपागते ॥१८१॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

बहिः कर्माणि सर्वाणि प्रसिद्धयन्ति कदाचन।
अन्तर्भावप्रदुष्टस्य कुर्वतोऽपि पराक्रमान् ॥१८२॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सर्वस्वमपि योदद्यात् कलुषेणान्तरात्मना।
न तेन धर्मभाक् स स्याद्भाव एवात्र कारणम् ॥१८३॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

एवं देवाः सपितर ऋषयो मनवस्तथा।
तेषां स्थानममुष्मिस्तु संस्थितानां प्रचक्षते ॥१८४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अष्टाशीतिसहस्राणि ऋषीणामूर्ध्वरेतसाम्।
स्मृतं तु तेषां तत्स्थानं तदेव गुरुवासिनाम् ॥१८५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सप्तर्षीणान्तु यत्श्थानं स्मृतन्तद्वै दिवौकसाम्।
प्राजापत्यं गृहस्थानां न्यासिनां ब्रह्मणः क्षयः।
योगिनाममृतं स्थानं नानाधीनां न विद्यते ॥१८६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

स्थानान्याश्रमिणां तानि ये स्वधर्मे व्यवस्थिताः।
चत्वार एते पन्थानो देवयाना विनिर्मिताः ॥१८७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ब्रह्मणा लोकतन्त्रेण आद्ये मन्वन्तरे भुवि।
पन्थानो देवयानाय तेषां द्वारं रविः स्मृतः ॥१८८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तथैव पितृयाणानां चन्द्रमाद्वारमुच्यते।
एवं वर्णाश्रमाणां वै प्रविभागे कृते तदा।
यदास्य न व्यवर्त्तन्त प्रजा वर्णाश्रमात्मिकाः ॥१८९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततोऽन्या मानसीः सोऽथ त्रेतामगध्येऽसृजत् प्रजाः।
आत्मनः स्वशरीराच्च तुल्याश्वैवात्मना तु वै ॥१९०॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तस्मिस्त्रेतायुगे त्वाद्ये मध्यं प्राप्ते क्रमेण तु।
ततोऽन्या मानसीस्तत्र प्रजाः स्रष्टुं प्रचक्रमे ॥१९१॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ततः सत्त्वरजोद्रिक्ताः प्रजाः सोऽथासृजत् प्रभुः।
धर्मार्थकाममोक्षाणां वार्त्तायाश्चैव साधिकाः ॥१९२॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

देवाश्च पितरश्चैव ऋषयो मनवस्तथा।
युगानुरूपा धर्मेण यैरिमा विचिताः प्रजाः ॥१९३॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

उपस्थिते तदा तस्मिन् प्रजाधर्मे स्वयम्मुवः।
अभिदध्यौ प्रजाः सर्वा नानारूपास्तु मानसीः ॥१९४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

पूर्वोक्ता या मया तुभ्यञ्जनलोकं समाश्रिताः।
कल्पेऽतीते तु ते ह्यासन् देवाद्यास्तु प्रजा इह ॥१९५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ध्यायतस्तस्य ताः सर्वाः सम्भूत्यर्थमुपस्थिताः।
मन्वन्तरक्रमेणेह कनिष्ठे प्रथमे मताः ॥१९६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ख्यात्यानुबन्धैस्तैस्तैस्तु सर्वार्थैरिह भाविताः।
कुशलाकुशलप्रायैः कर्मभिस्तैः सदा प्रजाः।
तत्कर्मफलशेषेण उपष्टब्धाः प्रजज्ञिरे ॥१९७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

देवासुरपितृत्वैश्च पशुपक्षिसरीसृपैः।
वृक्षनारकिकीटत्वै स्तैस्तैर्भावैरुपस्थिताः।
आधीनांर्थ प्रजानाञ्च आत्मनो वै विनिर्ममे ॥१९८॥

मूलम्

इति श्रीमहापुराणे वायुप्रोक्ते चतुराश्रमविभागो नामाष्टमोऽध्यायः ॥ ८ ॥