देवा ऊचुः – जलभीरो जलोत्पन्न जलाजल जलेचर जलजामल्पत्राक्ष यज्ञदेव हुताशन १
कृष्णकेतो कृष्णवर्त्मन्स्वर्गमार्गप्रदर्शक यज्ञाहुतिहुताहार यज्ञाहार हराकृते २
पूर्णगर्भ गवां गर्भ जय देव महाशन तमोहर महाहार स्वाहाभर्तर्नमोऽस्तु ते ३
हव्यवाहन सप्तार्चे चित्रभानो महाद्युते अनलाग्ने यज्ञमुख जय पावक सर्वग ४
विभावसो महाभाग वेदभाषार्थभाषण कृशानो ऋतुसंभारप्रिय विश्वप्रभावन ५
सागराम्बुघृतं देव त्वमश्वमुखसंश्रितः पिवंश्चैतोद्गिरंश्चैव न तृप्तिमधिगच्छसि ६
त्वं वाक्येष्वनुवाक्येषु निषत्सूपनिषत्सु च ब्राह्मणा ब्रह्मयोनिं त्वां स्तुवन्ति त्वत्परायणाः ७
तुभ्यं कृत्वा नमो विप्राः स्वकर्मविहितां गतिम् ब्रह्मेन्द्रविष्णुरुद्राणां लोकान्संप्राप्नुवन्ति च ८
त्वमन्तः सर्वभूतानां भुक्तं भोक्ता जगत्पते पचसे पचतां श्रेष्ठ त्रील्ँलोकान्संक्षयिष्यसि ९
साक्षी लोकत्रयस्यास्य त्वया तुल्यो न विद्यते शरणं भव देवानां विश्वत्रयमहेश्वर १०
इत्येवं स्तूयमानोऽसावुत्थाय ज्वलनस्तदा देवान्प्रदक्षिणीकृत्य ययौ शंभुगृहं द्विजाः ११
तत्रापश्यत्प्रतीहारं महादेवसमं बले पूजितं सेन्द्रकैर्देवैर्महादेवदिट्टक्षुभिः १२
कपीन्द्रवदनं देवं कुलिशोद्यतपाणितम् शूलहस्तं महावीर्यं सूर्यायुतमिवोदितम् १३
नन्दिनं तु तदा दृष्ट्वा पावकस्य द्विजोत्तमाः वेगस्तस्यातुलस्तीक्ष्णः सहसैव व्यहन्यत १४
तत्रस्थश्चिन्तयामास पश्यामीति कथं हरम् नन्दिना द्वारसंस्थेन पुमान्न प्रविशेद्गृहम् १५
पश्यमानस्य शैलादेः प्रविशे यद्यहं गृहम् फलसिद्धिं न गच्छेयं नन्दिना कुपितेन च १६
एवं चिन्तार्णवे मग्नो यावत्तिष्ठत्यसौ कविः द्विजान्नानाविधांस्तावद्भ्रममाणांश्च दृष्टवान् १७
तान्दृष्ट्वा चिन्तयामास हंसस्य हरसंनिधौ रूपं कृत्वा प्रवेक्ष्यामि इत्युपायमचिन्तयत् १८
आदाय हंसरूपं तु प्रविष्टः पावकस्तदा प्रविश्य शङ्कारहितः सूक्ष्मरूपो व्यवस्थितः १९
पार्वत्या वाहनं सिंहमपश्यच्च विभावसुः गोक्षीरधवलाभासं महालाङ्गूलशोभितम् २०
जाज्वल्यमाननयनं चन्द्रकोटिसमप्रभम् प्रसारितच्छटाटोपं हुंकारकृतभूषणम् २१
दानवानां क्षयकरं देवानामभयप्रदम् हुंकारेण ततस्तस्य ज्वलनो बधिरीकृतः २२
अहो दुःखमिदं प्राप्तमिति संचिन्त्य चेतसा यदि जीवन्गमिष्यामि सिंहादस्मादहं तदा २३
तेन पर्याप्तकामोऽहमिति संचिन्त्य निर्गतः यत्र देवा महेन्द्राद्याः संस्थिता मेरुमूर्धनि देवाः सर्वे सुसंहृष्टा ऊचुस्तं जातवेदसम् २४
देवा ऊचुः – अस्मत्कार्यं त्वया वह्ने गत्वा तत्र यथा कृतम् तत्सर्वं ब्रूहि नः क्षिमं शर्मास्माकं यथा भवेत् २५
अग्निरुवाच – गतोऽहं तस्य भवनं देवदेवेभ्य शूलिनः मया नन्दीश्वरो दृष्टो द्वारदेश उपस्थितः २६
हंसरूपं ततः कृत्वा प्रविश्यान्तःपुरं सुराः तत्र सूक्ष्मवपुर्भूत्वा यावत्क्षणमहं स्थितः २७
तावत्पञ्चाननो दृष्टो गिरिजायास्तु वाहनम् अतिरौद्रो महाकायः प्रलयान्तकसंनिभः २८
भीतोऽहं निर्गतस्तस्माददृष्ट्वैव पिनाकिनम् युष्मत्कार्यमकृत्वैव संप्राप्त इह भो सुराः २९
पुनर्विचिन्त्यतां कार्यं सर्वेषां वो यथा सुखम् एवं वह्नेर्वचः श्रुत्वा देवा विष्णुपुरोगमाः ३०
ययुर्मुनिगणैः सार्धं मन्दरं चारुकन्दरम् तमासाद्य गिरिश्रेष्ठं प्रियं देवस्य शूलिनः ३१
कृताञ्जलिपुटाः सर्वे ह्यस्तुवन्वृषभध्वजम् ३२
देवा ऊचुः – ॐ नमः परमेशाय त्रिनेत्राय त्रिशूलिने विरूपाय सुरूपाय पञ्चास्याय त्रिमूर्तये ३३
वरदाय वरार्याय कूर्माय च मृगाय च नीलालकशिखण्डाय मण्डलेशाय ते नमः ३४
विश्वमानाय विश्वाय विश्वेशायाऽऽत्मरूपिणे कालघ्नाय मखघ्नाय अन्धकघ्नाय वै नमः ३५
नमो मन्त्राय जप्याय कोटिजाप्याय ते नमः ध्यानाय ध्येयरूपाय ध्येयध्यानात्मने नमः ३६
ईशोऽनीशस्त्वमेवेश अन्तोऽनन्तस्त्वमेव च अव्ययस्त्वं व्ययश्चैव जन्माजन्म त्वमेव च ३७
नित्यानित्यस्त्वमेवेश धर्माधर्मस्त्वमेव च गुरुस्त्वमगुरुर्देव बीजं वाऽबीजमेव च ३८
कालस्त्वमसि लोकानामकालः परिगीयसे बलस्त्वमबलश्चैव प्राणश्चाप्राण एव च ३९
साक्षी त्वं कर्मणां देव तथाऽसाक्षी महेश्वर शास्ताऽशास्ता विरूपाक्ष ध्रुवश्चाध्रुव एव च ४०
संसारी त्वं हि जन्तूनामसंसारी त्वमेव च गोप्ता त्वं सर्वभूतानां नास्ति गोप्ता तवेश्वरः ४१
जीवस्त्वं जीवलोकस्य जीवस्तेऽन्यो न विद्यते न्यूनातिरिक्तभावेन त्वमायुश्च शरीरिणाम् ४२
देहिनां शंकरस्त्वं हि न चान्यस्तव शंकर अरुद्रस्त्वं महादेव रुद्रस्त्वं घोरकर्मणाम् ४३
देवानां च महादेवो महांस्त्वत्तो न विद्यते कामस्त्वं भविनां सर्वकामदस्त्वं जगत्पते ४४
अजेयो जयिनां श्रेष्ठो जयरूपस्त्वमेव हि पुराणपुरुस्त्वं हि पुराणोऽन्यो न विद्यते ४५
व्यालयज्ञोपवीताय सरोजाङ्काय ते नमः नमोऽस्तु नीलग्रीवाय शितिकण्ठाय मीढुषे ४६
नमः कपालहस्ताय पाशहस्ताय दण्डिने नमो देवाधिदेवाय नमो नारायणाय च ४७
ऊर्ध्वमार्गप्रणेत्रे च नमस्ते ह्यूर्ध्वरेतसे क्रोधिने वीतरागाय गजचर्मावगुण्ठिने ४८
नमो ब्रह्मशिरोघ्नाय नमस्ते रुक्मरेतसे नमश्चण्डाय धीराय कमण्डलुनिषङ्गिणे ४९
नमः प्रचण्डवेगाय क्रोधचण्डाय ते नमः वरेण्याय शरण्याय ब्रह्मण्यायाम्बिकापते ५०
सर्वानुग्रहकर्ता त्वं धनदाय नमो नमः नमः संसारपोताय अणिमादिप्रदायिने ५१
ज्येष्ठसामादिसंस्थाय रथंतराय ते नमः त्रिगाथाय त्रिमात्राय त्रिमूर्ते त्रिगुणात्मने ५२
त्रिवेदिने त्रिसंध्याय त्रिशून्याय त्रिवर्मणे त्रिदेहाय त्रिकालाय त्रिशक्तिव्यापिते नमः ५३
शक्तित्रयविहीनाय शक्तित्रययुताय च शक्तित्रयात्मरूपाय शक्तित्रयधराय च ५४
योगीशाय विषघ्नाय विजयाय नमो नमः नमस्ते हरिकेशाय लोकपालाय दण्डिने ५५
हलीशाय प्रमेयाय कुलीशाय तु चक्रिणे नमो बिन्दुविसर्गाय नादायानदधारिणे ५६
नाडीस्थाय च नाडयाय नाडीवाहाय वै नमः नमो गायत्रींनाथाय गायत्रीहृदयाय ते ५७
नमो गायत्रीगोप्त्रे च गायत्र्याय नमो नमः य इदं पठते स्तोत्रं गीर्वाणैः समुदीरितम् ५८
यावज्जीवकृतैः पापैर्मुक्तो याति परां गतिम् एवं स्तुतः सुरैः शंभुः प्रसन्नो वरदोऽभवत् ५९
वरं वृणीध्वं हे देवा इत्युवाच महेश्वरः अथ तं वरदं ज्ञात्वा शंभुमग्निमुखाः सुराः ६०
ऊचुः प्राञ्जलयः सर्वे भयं त्यक्त्वा द्विजोत्तमाः देवा ऊचुः – यदि तुष्टोऽसि विश्वेश देहीमं वरमुत्तमम् ६१
गिरिजाकुक्षिसंभूतः पुत्रो मा भूत्तवानघ एवमस्त्वित्यसौ शंभुः पुनरुक्त्वा ततो वचः ६२
नाहं रेतो वृथा स्कन्दे त्रैलोक्यक्षयकारकम् वृथा शुक्रे मदीये तु त्रैलोक्यं भस्मसाद्भवेत् ६३
हिताय तस्माल्लोकानां मम रेतो दिवौकसः शान्त्यर्थं चैव युष्माभिः शीघ्रमेव प्रयुज्यताम् ६४
एवं शंभोर्वचः श्रुत्वा देवास्ते भयविह्वलाः सलोकेशाः सगोविन्दा न किंचिदब्रुवन्द्विजाः ६५
अथ देवेषु सीदत्सु वह्निर्गौरिव कर्दमे प्रसार्य स्वाञ्जलिं शंभुं रेतो मुञ्चेति चाब्रवीत् ६६
देवदेवामृतं दिव्यं हस्ताभ्यां मम शंकर शीघ्रमेव प्रयच्छस्व पिबन्तु सुरपुंगवाः ६७
ततो लिङ्गाद्विनिष्क्रान्तं चन्द्रबिम्बात्सुनिर्मलम् जातीनीलोत्पलामोदं पाणौ वह्नेर्ददौ शिवः ६८
कराभ्यां पतितं रेतस्तदाऽभूत्पावकस्य वै पषौ वह्निस्ततः शुक्रं ज्वलत्तद्भास्करप्रभम् ६९
सुधेति मनसा मत्वा हृष्टात्मा मुदयाऽन्वितः अथ पीते तदा शुक्रे वह्निना मुनिपुंगवाः ७०
रेतःपातेन संतर्प्य स देवासुरपूजितः विसृज्य तांस्तु भगवांस्तत्रैवान्तरधीयत ७१
तदा हविर्भुजं देवं सेन्द्रा ब्रह्मपुरोगमाः यथाऽऽगता ययुस्तत्र पूजयित्वा दिवौकसः ७२
रेतसा दह्यमानोऽग्निः पातालात्सुतलं गतः ततो विवेश गिरिशो यत्राऽऽस्ते पार्वती शिवा ७३
उवाच पार्वतीं शंभुः प्रहसन्कमलेक्षणाम् ईश्वर उवाच –
शृणु हेवि महाभागे यद्वृत्तं तद्ब्रवीम्यहम् ७४
रवतन्त्रकामाऽसि शिवे यथाऽहं वरवर्णिनि देवा मच्छरणं प्राप्ता न चाहं शरणं त्यजे ७५
गोप्या मया सदा कान्ते महादेवो यतः स्मृतः भविष्यति महाभागे पुत्रस्तव षडाननः ७६
किं त्वौरसतु सुश्रोणि देवैर्नेष्टस्तवांशतः तस्माच्छुद्धं मया रेतो मुखे वै जातवेदसः ७७
वह्निकुक्षिगतं रेतो गतं देवान्विभागशः यच्छेषमुदरे वह्निस्तद्गङ्गायां प्रदास्यति ७८
ततः साऽपि विदह्यन्ती मम तेजः प्रतापवत् कृत्तिकाः षट् समाख्याता गङ्गायां स्नातुमागताः ७९
तासु गङ्गाविनिक्षिप्तं मम रेतस्तदद्भुतम् ततस्ताः कृत्तिकाः स्तब्धा देवि मां शरणं गताः ८०
अनुग्रहान्मया तासामिदमुक्तं तदा शिवे ममाऽऽदेशाद्गताः सर्वाः शरधानवनं शुभम् ८१
मोचयिष्यन्ति ता गर्भं देवाश्च कमलेक्षणे वचनान्मम सुश्रोणि गर्भशल्यं वरानने ८२
ततस्ते भविता पुत्र एकीभूत्वा स्वतेजसः बालसूर्यायुतप्रख्यो बालेन्दुभ्रूलताङ्कितः ८३
आग्नेयो वह्निजो देवो गाङ्गेयः कृत्तिकासुतः स्कन्दो गुहस्तथा पुत्रो नामभिस्ते भविष्यति ८४
एवं शंभोर्वचः श्रुत्वा प्राह देवी गिरीन्द्रजा मम कुक्षिसमुत्पन्नं यतो नेच्छन्ति पुत्रकम् ८५
अतः पुत्रविहीनास्ते भविष्यन्ति सुरादयः यो हि नन्दी महावीर्यः सुरासुरमहोरगैः ८६
दुर्जयः सर्वभूतानां योगी योगबलान्वितः
प्रविश्यान्तःपुरे वह्निर्दृष्ट्वा मां वस्त्रवर्जिताम् ८७
यस्मात्तु पेक्षितस्तस्मान्मनुष्यत्वं प्रयातु सः शापं श्रुत्वाऽथ शैलादिवज्रेणेव हतो गिरिः ८८
न्यपतद्योगिनामग्र्यो ज्ञानमूर्तिधरो द्विजाः पुनश्च शंभोर्वचनाच्छैलादिमनुगृह्य च समालिङ्ग्य महादेवं स्थिता देवीति नः श्रुतम् ८९
३४९४
इति श्रीब्रह्मपुराणोपपुराणे श्रीसौरे सूतशौनकसंवादे पावकस्तुत्यादिकथनंनामैकषष्टितमोऽध्यायः ६१