प्राचीनलेखमाला प्रथमः भागः Split 1

[[प्राचीनलेखमाला प्रथमः भागः Split 1 Source: EB]]

THE

PRÂ

CHÎNA-LEKHA-M

A COLLECTION OF

Ancient Historical Records.

Vol. I.
__________

EDITED BY

MAHÂMAHOPÂDHYÂYA PAṆDIT DURGÂPRASÂD

AND

KÂSÎNÂTH PÂNDURANG PARAB
__________

PRINTED AND PUBLISHED

TUKARAM JAVAJI

PROPRIETOR OF “JAVAJI DADAJI’S NIRVANA-SAGARA” PRESS.

BOMBAY.

1892

Price 12Rupee

काव्यमाला ३४.

प्राचीन लेखमाला’

( प्रथमो भागः । )

जयपुरमहाराजाश्रितेन पण्डितव्रजलालसूनुना

महामहोपाध्यायपण्डितदुर्गाप्रसादेन,

परबोपाद्देन पाण्डुरङ्गतनूभुवा

काशीनाथशर्मणा च

संशोधिता ।
__________

साच

मुम्बय्यां निर्णयसागराख्ययन्त्रालये तदधिपतिना मुद्रक्षरैरङ्कयित्वा
प्राकाश्यं नीता

।

१८९२

(अस्य ग्रन्थस्य पुनर्मुद्रणादिविषये सर्वथानिर्णयसागरयन्त्रालयाधि-पत्रेरेवाधिकारः

।)

मूल्यं १॥ रुप्पकः

।

प्राचीनलेखमालाया अनुक्रमणी
__________

लेखाङ्काः ।

१. धारानगराधिपसुप्रसिद्धभोजमहीपतेः पितामहस्य वाक्पतिराजस्य दानपत्त्रम्

२. धारानगराधिपतेः सुप्रसिद्धस्य भोजनरेन्द्रस्य दानपत्त्रम्

३. धारानगराधिपतिसुप्रसिद्धभोजमहीपतेर्वंशस्यस्यार्जुनवर्मदेवस्य दानपत्त्रम्

४. राष्ट्रकूटोद्भवभरुकच्छाधिपतेः श्रीमदकालपर्वदेवसूनोः श्रीध्रुवराजदेवस्य दानपत्त्रम्

५. राष्ट्रकूटोद्भवलाटदेशाधीश्वरकर्कराजमहीपतेर्दानपत्त्रम्

६. राष्ट्रकूटवंशोद्भवस्य चतुर्थगोविन्दनृपतेर्दानपत्त्रम्

७.चौलुक्यवंशोद्भवस्यलाटदेशाधिपतेस्त्रिलोचनपालस्यदानपत्त्रम्

८. श्रीधरणीवराहाख्यमहीपतेर्दानपत्त्रम्

९.राष्ट्रकूटवंशोद्भवस्यद्वितीयकर्कराजस्यदानपत्त्रम्

१०. राणा समरसिंहस्य प्रशस्तिः

११. राष्ट्रकूटवंशोद्भवस्य द्वितीयप्रभूतवर्षमहीपतेर्दानपत्त्रम्

१२.मथनदेवमहीपतेर्दानपत्त्रम्

१३. श्रीपृथ्वीकोङ्गणिमहाराजस्य दानपत्त्रम्

१४. यादववंशोद्भवस्यवीरबल्लालदेवमहीपतेर्दानपत्त्रम्

१५. गुप्तवंशोद्भवस्यश्रीमहाभवगुप्तदेवस्य दानपत्त्रम्

१६.चालुक्यवंशोद्भवस्य श्रीचुलकेशिनःशिलालेखः

१७.वलभीप्रभोर्महाराजध्रुवसेनस्यदानपत्त्रम्

१८.शिलाहारवंशोद्भवस्य श्रीछित्तराजदेवस्यदानपत्रम्

१९.श्रीविष्णुगोपवर्मणोमहीपतेर्दानपत्रम्

२०. अविनीतमहीपतेर्दानपत्रम्

२१.ग्वाल्हेरनगरोपकण्ठस्थितगिरिदुर्गे पद्मनाभदेवालये समुत्कीर्णा प्रशस्तिः

२२. कान्यकुब्जाधीशविजयचन्द्रमहीपतिसूनूयुवराजजयचन्द्रस्यदानपत्रम्

२३. कान्यकुब्जेश्वरश्रीजयचन्द्रमहीपतेर्दानपत्त्रम्

२४. महाराजश्रीमहेन्द्रपालस्यदानपत्त्रम्

२५. महाराजश्रीविनायकपालस्यदानपत्त्रम्

२६. मन्दसोरनगरस्थसूर्यमन्दिरप्रशस्तिः

२७. मन्दसोरनगरकूपस्थितप्रशस्तिः

२८. यशोधर्ममहीपतेः प्रशस्तिः

२९. श्रीनारायणपालदेवदानपत्त्रम्

३०. वलभीप्रभोः श्रीधरसेनमहीपतेर्दानपत्त्रम्

३१. बौद्धगयामन्दिरस्थशिलालेखः

३२. कोटाप्रान्तस्थविहारप्रशस्तिः

३३. भरतपुरदेशान्तर्वर्तिव्यानानगरस्थप्रशस्तिः

३४. सत्यवर्ममहीपतेर्दानपत्त्रम्

३५.चालुक्यवंशोद्भूतराजराजापरनामश्रीविष्णुवर्धनमहीपतेर्दानपत्त्रम्

३६. कुलोत्तुङ्गचोडदेवमहीपाश्रितकाटदण्डाधिनाथस्य दानपत्त्रम्

३७. श्रीभद्रबाहुप्रशस्तिः

३८. श्रीमल्लिषेणप्रशस्तिः

३९.यादववंशोद्भूतकृष्ण(कह्नर)महीपालामात्यमल्लिसेहिदानपत्त्रम्

४०. नेपालमहीपालसिद्धिनृसिंहमल्लस्यप्रशस्तिः

४१. नेपालपालस्यश्रीजयदेवमहीपतेः प्रशस्तिः

४२.प्रतापमल्लनृपतिप्रासादप्रशस्तिः

४३.नेपालक्षितिपालवंशावलिः

४४. द्रविडदेशपालविजयपालदानपत्रम्

४५. कुमारपालकारितवडनगरप्राकारप्रशस्तिः

४६. कुरुक्षेत्रप्रान्तवर्तिपृथूदकक्षेत्रस्थविष्णुमन्दिरप्रशस्तिः

४७. सोमनाथक्षेत्रस्थस्यकस्यचनप्रासादस्य प्रशस्तिः

४८.मालवमहीपालप्रशस्तिः

४९. कम्बोजदेशस्थशिवालयप्रशस्तिः

५०. कम्बोजदेशस्थशिवालयप्रशस्तिः (द्वितीया)

५१. मल्लपुरस्थशिवालयप्रशस्तिः

५२. चालुक्यवीरचोडमहीपतेर्दानपत्रम्

५३. चालुक्यविष्णुवर्धनमहाराजदानपत्रम्

५४. श्रीचदरिकाश्रमयात्रान्तर्गतपण्डकेश्वरमन्दिरोपलब्धदानपत्रम्

५५. सुप्रसिद्धश्रीवीरबुक्करायसुतहरिहरमहाराजस्यदानपत्रम्

५६.श्रीलक्ष्मीवर्मदेवानां शासनपत्रम्

५७. श्रीमदमोघव

र्मदेवापराभिधानश्रीमद्वाक्पतिराजदेवानां शासनपत्त्रम्

५८. श्रीशिवसिंहदेवनृपतीनांशासनपत्त्रम्

५९. गादववंशभूषणरामभूपतिदानपत्त्रम्

६०. राज्ञः श्रीशिवसिंहदेवस्य दानपत्त्रम्

६१. पलभीप्रभोः प्रथमशिलादित्यस्य दानपत्त्रम्

६२. श्रीध्रुवराजदेवस्यशासनपत्त्रम्

परमभट्टारकमहाराजाधिराजपरमेश्वरश्रीकृष्णराजदेवपादानुध्यातपरमभट्टारकमहाराजाधिराजपरमेश्वरश्रीवैरि-सिंहदेवपादनुव्यातपरमभट्टारकमहाराजाधिराजपरमेश्वरश्रीसीयकदेवपादानुध्यातपरमभट्टारकमहाराजाधिराजपरमेश्वर-[श्रीमदमोघवर्ष¹देवापराभिधान^(२)श्रीमद्वाक्पतिराजदेवपृथ्वीवल्लभश्रीवल्लभनरेन्द्रदेवः कुशली श्रीनर्मदातटे गर्दभपानीययोगे गर्दभपानीयसंबन्धिनिउत्तरस्यां दिशि पिप्परिकानाम्ना तडारे समुपगतान्समस्तराजपुरुषान्ब्राह्मणोत्तरान्प्रतिवासिपट्ट-किलजनपदादींश्चबोधयति-अस्तु वः संविदितम्, यथा² ‘तडारोऽयमस्माभिः अघाटाः पूर्वस्यां दिशि

कृतिः ॥ इति रा

तिराज इति

नाममर्ता

देवी इत्यादिकः श्रीः

श्रीनामुतः एवं

‘‘जरा

विपुषः

अति स

‘एमादाइतास्वतिरादि

गामात (१-११

‘मास हि

१०५०) समाप्त

दुदितमिदं शाखमरमस्ति तस्मादस्ति बावपतिराम तिमुस्य नान्तरभाति गुना दिति भी प्रमाणान्तरातिया वाक्पत्तिसमये उज्जयि राधायासनापुरी हा

“मरावतीवर पदमराजदेव विपरित ११

राजधानीताविति

वस्तुन्दिता ॥

राज्यकर्ता श्रीमान्

त्याप

यदि स्तम्

तामिः ताम________________

अगारवाहला मर्यादा, तथोत्तरस्यां दिशि चिखिल्लिकासत्कगर्तायासमायता मर्यादा, तथा पश्चिमदिशि गर्दभनदीमर्यादा, तथा दक्षिणस्यां दिशि श्रीपिशाचदेवतीर्थमर्यादा, एवं चतुराघाटोपलक्षिताभिरेकत्रिंशसाहस्रिकसंवत्सरेऽस्मिन् भाद्रपदशुक्लचतुर्दश्यां पवित्रकपर्वणि श्रीमदुज्जयिनीसमावासितैःशिवतडागाम्भसि स्नात्वाचराचरगुरुं भगवन्तं भवानीपतिमम्यर्च्यससारस्यासारतां दृष्ट्वा

‘वाताभ्रविभ्रममिद वसुधाधिपत्य-
मापातमात्रमधुरो विपयोपभोगः।
प्राणास्तृणाग्रजलबिन्दुसमा नराणां
धर्मः सखा परमहोपरलोकयाने॥
भ्रमत्संसारचक्राग्रधाराधारामिमांश्रियम्।
प्राप्य येन ददुस्तेषांपश्चात्तापः परं फलम्॥’

इति जगतो विनश्वरं सकमिदमाकलस्य उपरिलिखिततडारः स्वसीमतृणकाष्ठयूतिगोचरपर्यन्तः सवृक्षमालाकुलः सहिरण्यभागभोगः सोपरिकरः सर्वादायसमेत. अहिच्छत्रविनिर्गताय धामदक्षिणप्रपन्नाय ज्ञानविज्ञानसंपन्नाय श्रीमद्वसन्ता-चार्याय श्रीधनिकपण्डितसूनवे⁵मातापित्रोरात्मनश्चपुण्ययशोभिवृद्धयेअदृष्टफलमङ्गीकृत्य आचन्द्रार्कार्णवक्षितिसमकाल परयाभक्त्याशासनेनोदकपूर्वंप्रतिपादित इति मत्वा तन्निवासिजनपदैर्यथादीयमानभागभोगकरहिरण्यादिक सर्वमाज्ञाश्रवणविधेयैर्भूत्वासर्वदास्मैसमुपनेतव्यम् । सामान्यं चैतत्पुण्यफलं

वुड्वास्मद्वंशजैरन्यैरपि भाविभोक्तृभिरस्म त्प्रदत्तधर्मादयोऽयमनुमन्तव्यः पालनीयश्च। उक्तं च -

'बहुभिर्वसुधा दत्ताराजभिः सगरादिभिः।  
यस्य यस्य यदा भूमिस्तस्य तस्यतदाफलम् ॥

यानीहदत्तानि पुरा नरेन्द्रैर्दानानि धर्मार्थयशस्कराणि ।
निर्माल्यवान्तप्रतिमानि तानि को नाम साधु पुनराददीत ॥

अस्मात्कुलक्रममुदारमुदाहरद्भिरन्यैश्च दानमिदमभ्यनुमोदनीयम्।

 लक्ष्म्यास्तडित्सलिलबुद्बुदचञ्चलाया  
    दान फलं परयश परिपालनं च ॥

सर्वानेतान्भाविनः पार्थिवेन्द्रान्भूयोभूयो याचते रामभद्रः ।
सामान्योऽयं धर्मसेतुर्नराणां काले काले पालनीयो भवद्भिः ॥
इति कमलदलाम्बुबिन्दुलोलां श्रियमनुचिन्त्य मनुष्यजीवितच।
सकलमिदामुदाहृतं च बुद्ध्वानहि पुरुषैः परकीर्तयो विलोप्याः॥’

इति ॥ सं० १०३१ भाद्रपदसुदि १४ स्वयमाज्ञादायकश्चात्रश्रीकण्हपैकः। स्वहस्तोऽयं⁶ श्रीवाक्पतिराजदेवस्य ॥

(इण्डियन् आण्टिक्वेरी ६ । ५१ - ५२)

__________

(२)

धारानगराधिपतेः सुप्रसिद्धस्य भोजनरेन्द्रस्यदानपत्रम् ।

जयति व्योमकेशोऽसौयः सर्गाय बिभर्ति ताम्।
ऐन्दवींशिरसा लेखां जगद्बीजाङ्कुराकृतिम्॥
तन्वन्तु वःस्मरारातेः कल्याणमनिषं जटाः।
कल्पान्तसमयोद्दामतडिद्वलयपिङ्गलाः॥

परमभट्टारकमहाराजाधिराजपरमेश्वरश्रीसीयकदेवपादानुध्यातपरमभट्टारकमहाराजाधिराजपरमेश्वरश्रीवाक्पतिराजदेवपादानुध्यातपरमभट्टारकमहाराजाधिराजपरमेश्वर^(२)श्रीसिन्धुराजदेवपादानुध्यातपरमभट्टारकम-

२.सिन्धुराजपर्यन्तमप्युज्नयिन्येव राजधान्यासीत्. ‘अस्ति क्षितावुज्जयिनीति नाम्ना’ इत्यादि प्रथमलेखटिप्पणलिखितश्लोकान्तरं नवसाहसाङ्कचरिते चत्वारिंशच्छ्लोकैरुज्जयिनी वर्णिता. तदनन्तरम् ‘राजास्ति तस्या स कुलाचलेन्द्रनिकुञ्जविश्रान्तयशस्तरङ्ग.। भास्वान्ग्रहाणामिव भूपतीनामवाप्तसौख्यो धुरि सिन्धुराजः ॥ (१ । ५८)’, ‘दोश्चन्दनानोकद्दमाप्य समुल्लसत्सान्द्रयश प्रसूना। गतातिवृद्धिं लवलीलतेय निषद्धमूला परमारलक्ष्मी ॥ (१ । ७७)’ इत्युज्जयिन्यामेव सिन्धुराजोऽपि वर्णित. सिन्धुल, सिन्धुलक, इति नामद्वयेनापि क्वचित्सिन्धुराजनिर्देश. नवसाहसाङ्कचरित च परिमलेन सिन्धुराजसमय एव निर्मितम्.

हाराजाधिराजपरमेश्वरश्रीभोजदेवः कुशली नागद्द्गदपश्चिमपथकान्तःपाति वीराणके समुपगतान्समस्तराजपुरुषान्ब्राह्म-णोत्तरान्प्रतिनिवासिपट्ट⁷किलजनपदादींश्च समादिशति-अस्तु वः संविदितम्, यथा अतीताष्टसप्तत्यधिकसाहस्रिकसंवत्सरे माघासिततृतीयायां रवावुदगयनपर्वणि कल्पितहलानां लेख्येश्रीमद्धारायाम⁸वस्थितैरस्माभिः स्नात्वा चराचरगुरुं भगवन्तं भवानीपतिंसमम्यर्च्य संसारस्यासारतां दृष्ट्वा

इति जगतो विनश्वरं स्वरूपमाकलय्यउपरिलिखितग्रामः स्वसीमातृणागोचरयूतिपर्यन्तः सहिरण्यभागभोगः सोपरिकरः सर्वादायसमेतः ब्राह्मणधनपतिभट्टाय भट्टगोविन्दसुताय बद्दृचाश्वलायनशालाय त्रिप्रवराय वेल्लवल्लप्रतिबद्धश्रीवादा-विनिर्गतराधसुरसङ्गकर्णाटाय मातापित्रोरात्मनश्च पुण्ययशोभिवृद्धयेअदृष्टफलमङ्गीकृत्यआचन्द्रार्कार्णवक्षितिसम-कालंयावत्परया भक्त्या शासनेनोदकपूर्वं प्रतिपादित इति मत्वा यथादीयमानभागभोगकरहिरण्यादिकमाज्ञाश्रवणवि-धेयैर्भूत्वासर्वमस्मै समुपनेतव्यम्। सामान्यं चैतत्पुण्यफलं बुद्द्वास्मद्वंशजैरन्यैरपि भाविभोक्तृभिरस्मत्प्रदत्तधर्मादयो-ऽयमनुमन्तव्यः पालनीयश्च ।उक्तं च -

'बहुभिर्वसुधा दत्ता राजभिः सगरादिभिः।  
यस्य यस्य यदा भूमिस्तस्य तस्य तदा फलम्॥

यानीहदत्तानि पुरा नरेन्द्रैर्दानानि धर्मार्थयशस्कराणि।
निर्माल्यवान्तप्रतिमानि तानि को नाम साधुः पुनराददीत॥

अस्मत्कुलक्रममुदारमुदाहरद्भि-  
       रन्यैश्चदानमिदमभ्यनुमोदनीयम् ।  
 लक्ष्म्यास्तडित्सलिलिबुदुदचञ्चलाया  
       दानं फलं परयशःपरिपालनं च ॥

सर्वानेतान्भाविनः पार्थिवेन्द्रान्भूयोभूयो याचते रामभद्रः ।
सामान्योऽयं धर्मसेतुर्नराणां काले काले पालनीयो भवद्भिः॥
इति कमलदलाम्बुबिन्दुलोलां श्रियमनुचिन्त्यमनुष्यजीवितं च।
सकलमिदमुदाहृतं च बुद्ध्वा नहि पुरुषैः परकीर्तयो विलोप्याः॥’

इति ॥ संवत् १०७८ चैत्रसुदि १४ स्वयमाज्ञामङ्गलं महाश्रीः । स्वहस्तोऽयं श्रीभोजदेवस्य ॥

(इण्डियन् आण्टिक्वेरी ६ । ५३- ५४)

__________

(३)

धारानगराधिपतिसुप्रसिद्धभोजमहीपतेर्वंश्यस्यार्जुनवर्मदेवस्य दानपत्त्रम् ।

ॐ नमः पुरुषार्थचूडामणयेधर्माय।

प्रतिबिम्बनिभाद्रूमेः कृत्वासाक्षात्परिग्रहम्
जगदाह्लादयन्दिश्याद्द्विजेन्द्रोमङ्गलानि वः॥
जीयात्परशुरामो⁹ऽसौ क्षत्त्रैःक्षुण्णं राणाहतैः।
सध्यार्कबिम्बमेवोर्वीदातुर्यस्यैति ताम्रताम्¹⁰॥
येन मन्दोदरीबाप्पवारिभिः शमितो मृधे।
प्राणेश्वरीवियोगाग्निः स रामः श्रेयसेऽस्तु वः॥

भीमे¹¹नापि धृता मूर्ध्नि यत्पादाः¹² स युधिष्ठिरः ।
वंशाद्येनेन्दुना जीयात्स्वतुल्य इवनिर्मितः ॥

परमारकुलोत्तंसः कंसजिन्महिमा नृपः।
श्रीभोजदेव इत्यासीन्नासीराक्रान्तभूतलः॥
यद्यशश्चन्द्रिकोद्द्योते दिगुत्सङ्गतरङ्गिते।
द्विपन्नृपयशःपुञ्जपुण्डरीकैर्निमीलितम् ॥
ततोऽभूदुदयादिसो नित्योत्साहैककौतुकी।
असाधारणवीरश्रीरश्रीहेतुविरोधिनाम् ॥
महाकलहकल्पान्ते यस्योद्दामभिराशुगैः¹³।
कति नोन्मूलितास्तुङ्गाभूभृतः¹⁴ कट¹⁵कोल्बणाः॥
तस्माच्छिन्नद्विपन्मर्मानरवर्मा नराधिपः।
धर्माभ्युद्धरणे धीमानभूत्सीमा महीभुजाम्॥
प्रतिप्रभातं विप्रेभ्यो दत्तैर्ग्रामपदैः स्वयम्।
अनेकपदतां निन्ये धर्मो येनैकपादपि ॥
तस्याजनि यशोवर्मा पुत्रः क्षत्त्रियशेखरः
तस्मादजयवर्माभूज्जयश्रीविश्रुतः सुतः॥
तत्सूनुर्वीरमूर्धन्यो धन्योत्पत्तिरजायत।
गुर्जरोच्छेदनिर्बन्धी विन्ध्यवर्मा महाभुजः॥

धारयोद्धृतया¹⁶ सार्धं दधाति स्म त्रिधारताम्¹⁷।
सांयुगीनस्य यस्यासिस्रातुं लोकत्रयीमिव॥
तस्यामुप्पायणः¹⁸ पुत्रः सुत्रामश्रीरथाशिषत्।
भूपसुभटवर्मेति धर्मे तिष्ठन्महीतलम् ॥
यस्य ज्वलतिदिग्जेतुःप्रतापस्तपनद्युतेः।
दावाग्निच्छद्मनाद्यापि गर्जन्गुर्जरपत्तने॥

देवभूयं गते तस्मिन्नन्दनोऽ^(१)र्जुनभूपतिः।
दोष्णा धत्तेऽधुना धात्रीवलयं वलयं यथा॥
बाललीलाहवे यस्य **^(२)**जयसिंहे पलायिते।
दिक्पालहासव्याजेन यशो दिक्षु विजृम्भितम्॥
काव्यगान्धर्वसर्वस्वनिधिना येन सांप्रतम्।
भारावतरणं देव्याश्चक्रेपुस्तकवीणयोः¹⁹॥
येन त्रिविधवीरेण²⁰ त्रिधा पल्लवितंयशः।
धवलत्वं दधुस्त्रीणि जगन्ति कथमन्यथा॥

स एष नरनायकः सर्वाभ्युदयी पगाराप्रतिजागरणके नर्मदोत्तरकूले हथिणावरग्रामे पूर्वराजदत्तावशिष्ठायांभूमौ समस्तराजपुरुषान्ब्राह्मणोत्तरान्प्रतिनिवासिपट्टकिलजनपदादींश्चबोधयति अस्तु वः संविदितम्, यथा श्रीमदमरेश्वरतीर्थाव-स्थितैरस्माभिर्द्विसप्तत्यधिकद्वादशशतसंवत्सरे भाद्रपदपौर्णमास्यां चन्द्रोपरागपर्वणि रेवाकपिलयोः संगमे स्नात्वा भगवन्तं भवानीपतिमोंकारं लक्ष्मीपतिंचक्रस्वामिनं चाभ्यर्च्य संसारस्यासारतां दृष्टवातथा हि -

‘वाताभ्रविभ्रमिदं वसुधाधिपत्य-
मापातमात्रमधुरो विषयोपभोगः।
प्राणास्तृणाग्रजलबिन्दुसमा नराणां
धर्मः सखापरमहो परलोकयाने॥’

इति सर्वं विमृश्यादृष्टमङ्गीकृत्य मुक्तावस्थस्थानविनिर्गताय वाजसनेयशाखाध्यायिने काश्यपगोत्राय काश्यपावत्सारनै-ध्रुवेति त्रिप्रवराय आवस-

**१.**अनेनैवार्जुनभूपतिना रसिकरञ्जिनीसमाख्या अमरुशतकटीका प्रणीतास्ति. ‘क्षिप्ताशुभ सुभटवर्मनरेन्द्रसूनुर्वीरव्रती जगति भोजकुल-प्रदीपः। प्रज्ञानवानमरुकस्य कवेः प्रसारः श्लोकाञ्शतं (?)विवृणुतेऽर्जुनवर्मदेवः॥’ अयं श्लोकस्तत्प्रारम्भे वर्तते.

**२.**अयं गुजरातदेशाधिपतेः सिद्धराजजयसिंहादन्य एष कविद्भाति. यतः सिद्धराजजयसिंहराज्यं ११९९ विक्रमसंवत्सरपर्यन्तमासीत्. एतद्दानपत्रं त्वस्मात्संवत्सरात्रिसप्ततिवर्षानन्तरं लिखितम्.

थिकदेह्लप्रपौत्राय पण्डितसोमदेवपौत्राय पण्डितजैत्रसिंहपुत्राय पुरोहितपण्डितश्रीगोविन्दशर्मणे ब्राह्मणाय भूमिरियं चतुःकण्टकविशुद्धा सवृक्षमालाकुला सहिरण्यभागभोगा सोपरिकरघट्टादायलवणादायेत्यादिसर्वादायसमेता सनिधिनिक्षेपा मातापित्रोरात्मनश्च पुण्ययशोभिवृद्धये चन्द्रार्कार्णवक्षितिसमकालंयावत्परया भक्त्याशासनेनोदकपूर्वं प्रदत्ता। तन्मत्वातन्निनिवासिपट्टकिलजनपदैर्यथादीयमानभागभोगकरहिरण्यादिकमाज्ञाविधेयैर्भूत्वा सर्वममुष्मै दातव्यम्। सामान्यं चैतत्पुण्यफलंबुद्ध्वास्मद्वंशजैरन्यैरपि भाविभोक्तृभिरस्मत्प्रदत्तधर्मादायोऽयमनुमन्तव्यः पालनीयश्च। उक्तं च-

 'बहुभिर्वसुधादत्ता राजभिः सगरादिभिः।  
 यस्य यस्य यदा भूमिस्तस्य तस्य तदा फलम्॥  
 स्वदत्तांपरदत्तां वा यो हरेतवसुंधराम्।  
 स विष्ठायां कृमिर्भूत्वापितृभिः सह भज्जति ॥

सर्वानेवं भाविनः पार्थिवेन्द्रान्भूयोभूयो याचते रामभद्रः।
सामान्योऽयं धर्मसेतुर्नराणां काले काले पालनीयो भवद्भिः॥
इति कमलदलाम्बुबिन्दुलोलां श्रियमनुचिन्त्य मनुष्यजीवितं च।
सकलमिदमुदाहृतं च बुद्ध्वा नहि पुरुषैः परकीर्तयो विलोप्याः॥’

इति ॥ संवत् १२७२ भाद्रपदसुदि १५ बुधे। दू।श्रीमु३। रचितमिदं महासांधि० राजासलखणसंमतेन राजगुरुणा मदनेन। स्वहस्तोऽय महाराजश्रीअर्जुनवर्मदेवस्य। उत्कीर्णं प० बाप्पदेवेन॥

(अमेरिकन्ओरिएण्टल्सोसाय्टीज जर्नल् ७ भागे)

__________

(४)

श्रीमदकालवर्षदेवसूनोः श्रीध्रुवराजदेवस्य दानपत्त्रम् ।

ॐ स्वति ।

स²¹वोऽव्याद्वेधसा धाम यन्नाभिकमलं कृतम्।
हरश्चयस्य कान्तेन्दुकलयाकमलकृतम् ॥

आसीद्द्विपत्तिमिरमुद्यतमण्डलाग्रो²² बिम्बाग्रभागः”)
ध्वस्तिं नयन्नभिमुखो रणशर्वरीषु ।
भूपः शुचिर्विभुरिवास्तदिगन्तकीर्ति-
र्गोविन्दराज इति राजसुराजसिंहः॥
दृष्ट्वा चमूमभिमुखींसुभटाट्टहासा-
मुन्नामितं सपदि येन रणेषु नित्यम् ।
दष्टाधरेण दधता भ्रुकुटींललाटे
खड्गं कुलं हृदयंच निजं च सत्त्वम् ॥
खड्गंकराग्रान्मुखतश्चशोभा मानो मनस्तः सममेव यस्य।
महाहवेनाम निशम्य सद्यस्त्रयं रिपूणां विगलत्यकाण्डे॥
तस्यात्मजोजगति विश्रुतशुभ्रकीर्ति-
रार्तार्त्तिहारिहरिविक्रमनामधारी।
भूपस्त्रिविष्टपनृपानुकृतिः कृतज्ञः
श्रीकक्कराज इति गोत्रमणिर्बभूव॥
तस्य प्रभिन्नकरटच्युतदानदन्ति-
दन्तप्रहाररुपिरोल्लिखितांसपीठः ।
क्ष्मापः क्षितौक्षपितशत्रुरभूत्तनूजः
सद्राष्ट्रकूटकनकाद्रिरिवेन्द्रराजः ॥
तस्योपार्जितमहसस्तनयश्चतुरुदधिवलयमालिन्याः।
भोक्ता भुवःशतक्रतुसदृशः श्रीदन्तिदुर्गराजोऽभूत्॥
काञ्चीशकेरलनराधिपचोलपाण्ड्य-
श्रीहर्पवज्रविभेदविधानदक्षम्।
कर्णाटकं बलमचिन्त्यमजेयमन्यै-
र्भृत्यैःकियद्भिरपियःसहसा जिगाय॥
आ सेतोर्विपुलोपलावलिलसल्लोलोर्भिमालाजला-
दाप्रालेयकलङ्कितामलशिलाजालात्तुषाराचलात्।

आ पूर्वापरवारिराशिपुलिनप्रान्तप्रसिद्धावधे-
र्येनेयं जगती स्वविक्रमबलेनैकातपत्रीकृता॥
तस्मिन्दिवंप्रयाते वल्लभराजे²³ऽकृतप्रजाबाधः।
श्रीकक्कराजसूनुर्महीपतिः कृष्णराजोऽभूत्॥
यस्य स्वभुजपराक्रमनिःशेषोत्सादितारिदिक्चक्रम्।
कृष्णस्येवाकृष्णं चरितं श्रीकृष्णराजस्य॥

शुभतुङ्ग²⁴तुङ्गतुरगप्रवृद्धेरेणूर्ध्वरुद्धरविकिरणम्।
ग्रीष्मेऽपि नभोनिखिलं प्रावृट्कालायते स्पष्टम्॥

राहप्प²⁵मात्मभुजजातवलावलेप-
माजौविजित्य निशितासिलताप्रहारैः।
पालिध्वजावलिशुभामचिरेण यो हि
राजाधिराजपरमेश्वरतां ततान॥
पाता यश्चतुरम्बुराशिरशनालंकारभाजोभुव-
स्त्रय्याश्चापि कृतद्विजामरगुरुप्राज्याज्यपूजादरः।
दाता मानभृदग्रणीर्गुणवतां योऽसौश्रियो वल्लभो
भोक्तुं स्वर्गफलानि भूरितपसा स्थानं जगामामरम्॥
येन श्वेतातपत्रप्रहतरविकरव्राततापात्सलीलं
जग्मे नासीरधूलीधवलितशिरसा वल्लभाख्यः²⁶सदाजौ।

श्रीमद्गोविन्दराजोजितजगदहितस्त्रैणवैधव्यदक्ष-
स्तस्यासीत्सूनुरेकः क्षणरणदलितारातिमत्तेभकुम्भः॥
तस्यानुजः श्रीध्रुवराजनामा महानुभावोऽप्रहतप्रतापः।
प्रसाधिताशेपनरेन्द्रचक्रःक्रमेण बालार्कवपुर्वभूव॥

जाते यत्र च राष्ट्रकूटतिलके सद्भूपचूडामणौ
गुर्वीतुष्टिरथाखिलस्य जगतः सुस्वामिनि प्रत्यहम्।
सत्यं सत्यमिति प्रशासति सति क्ष्मामासमुद्रान्तिका-
मासीद्धर्मपरे गुणामृतनिधौसत्यव्रताधिष्ठिते॥
रक्षता येन निःशेषं चतुरम्भोधिसंयुतम्।
राज्यं धर्मेण लोकानां कृता तुष्टिः परा हृदि॥

तस्या²⁷त्मजोजगति सत्प्रथितोरुकीर्ति-
** र्गोविन्दराज** इति गोत्रललामभूतः।
त्यागी पराक्रमधनः प्रकटप्रताप-
संतापिताहितजनो जनवल्लभोऽभूत्॥
पृथ्वीवल्लभ इति च प्रथितं यस्यापरं जगति नाम।
यश्चतुरुदधिसीमा²⁸मेको वसुधांवशे चक्रे॥
एकोऽनेकनरेन्द्रनृन्दसहितान्यस्तान्समस्तानपि
प्रोत्खातासिलताप्रहारविधुरान्बह्वामहासंयुगे।
लक्ष्मीमप्यचलांचकार विलसत्सच्चामरग्राहिणीं
संसीदद्गुरुविप्रसज्जनसुहृद्बन्धूपभोग्यां भुवि॥
तत्पुत्रोऽत्रगते नाकमाकम्पितरिपुव्रजे।
श्रीमहाराजशर्वाख्यः²⁹ ख्यातोराजाभवद्गुणैः॥
अर्थिषु यथार्थतां यःसमभीष्टफलाप्तिलब्धतोषेषु।
वृद्धिं निनाय परमाममोघवर्षा³⁰भिधानस्य ॥
राजाभूत्तत्पितृव्यो रिपुभवविभवोद्भूत्यभावैकहेतु-

र्लक्ष्मीवानिन्द्रराजो³¹गुणिनृपनिकरान्तश्चमत्कारकारी।
रागादन्यान्वयुदस्य प्रकटितविषयायनृपान्सेवमाना
राज्यश्रीरेव चक्रे सकलविजनोद्गीततथ्यस्वभावम्॥

निर्वाणा³²वाप्तिबाणासहितहितजना यस्य मानाः सुवृत्तं
वृत्तं जित्वान्यराज्ञां चरितमुदयवान्सर्वतोदिक्सकेभ्यः।
एकाकी दृप्तवैरिस्खलनकृतिसहप्रातिराज्ये सशाङ्को
लाटीयंमण्डलंयस्तपन इवनिजस्वामिदत्तं ररक्ष ॥
सूनुर्बभूव खलुतस्य महानुभावः
शास्त्रार्धबोधमुखलालितचित्तवृत्तिः।
यो गौणनामपरिवारमुवाह पूर्वं
श्रीकक्कराजसुभगव्यपदेशमु॥

श्रीकक्कराज³³ इति रक्षितराज्यभारः
सारं कुलस्य तनयो नयशालिशौर्यः।
तस्याभवद्विभवनन्दितबन्धुसार्थः
पार्थः सदैव धनुषि प्रथमः शुचीनाम्॥
दानेन मानेन सदाज्ञया वावीर्येण शौर्येण चकोऽपि भूपः।
एतेन तुल्योऽस्ति नवेति कीर्तिः सकौतुका भ्राम्यति यस्य लोके॥
स्वेच्छागृहीतविषयान्दृढसंघभाजः
प्रो

हृत्तदृप्ततरशुल्किकराष्ट्रकूटान्।
उत्खातखड्गनिनबाहुबलेन जित्वा

योऽमोघवर्ष³⁴ इति राज्यपदे व्यधत्त॥
पुत्रीयतस्तस्य महानुभावः कृती कृतज्ञः वीर्यवीर्यः।
वशीकृताशेषनरेन्द्रवृन्दोबभूव सूनुर्ध्रुवराजनामा॥
चन्द्रो जडोहिमगिरिः सहिमः प्रकृत्या
वातश्चलश्चतपनस्तपनस्वभावः।
क्षारः पयोधिरिति तैः सममस्य नास्ति
येनोपमा निरुपमस्तएव गीतः॥

रणशिरसि खड्गघातैर्वल्लभदण्डं पराङ्मुखीकृत्य।
शस्त्रशतशुद्धदेहः स्वर्गमगादेक एवासौ॥
तस्याशेषनराधिपहृतयशसः स्वर्गलोकगतकीर्तेः।
श्रीमानकालवर्षस्तनयः समभूत्कुलालम्बः॥
वल्लभदण्डक्रान्तं विघटितदुष्टानुजीविवर्गेण।
पितृपर्यागतमचिरान्मण्डलमध्यासितं येन॥
प्रियवादी सत्यधनः श्रीमाननुजीविवत्सलोमानी।
प्रतिपक्षक्षोभकरः शुभतुङ्गःशुभकरः सुहृदाम्॥
तस्मिन्स्वर्गीभूते गुणवति गुणवान्गुणाधिकप्रीतिः।
समभूद्ध्रुवराजसमो ध्रुवराजस्तुष्टिकृल्लोके
इतोऽभिमुखमापतत्प्रबलगूर्जराणां बल-
मितो विमुखवल्लभोविकृतिमागता बान्धवाः।
इतोऽनुजविकुर्वितं शभमगात्समस्तं भया-

दहोस्फुरणमद्रुतंनिरुपमेन्द्र खड्गस्य ते॥
गुर्जरबलमतिबलवत्समुद्यतं बृंहितं च कुल्येन।
एकाकिनैव विहितं पराङ्मुखंलीलया येन॥
यश्चाभिषिक्तमात्रः परं यशस्त्यागशौर्यतोऽवाप।
शुभङ्गजोऽतितुङ्गः पदं यदाप्नोति नो चित्रम्॥
यश्च स्वभुजबलार्जितमपीह राज्यं विभज्य भृत्यानाम्।
भयमपि विद्वेषिजने धनं ददावर्थिनेकामम्॥

धारावर्षसमुन्नतिंगुरुतरामालोक्य लक्ष्म्यायुतो
धामव्याप्तदिगन्तरोऽपि मिहिरः सद्वंश्यवाहान्वितः।
यातः सोऽपि शमं पराभवतमोव्याप्ताननः किं पुन-
र्येऽतीवामलतेजसा विरहिता हीनाश्च दीना भुवि॥

यं प्राप्य विजितपूर्वजसकलगुणं पालितापि सगराद्यैः।
प्रियनाथलाभतुष्टा वसुधापि सकामतामाप॥
तेनेदमनिलविद्युच्चञ्चलमवलोक्यजीवितमसारम्।
क्षितिदानपरमपुषण्यःप्रवर्तितो धर्मदायोऽयम्॥

 सच समधिगताशेषमहाशब्दमहासामन्ताधिपतिधारावर्षश्रीध्रुवराजदेवः सर्वानेव यथासंबध्यमानान्राष्ट्रपतिविषय-पतिग्रामकूटायुक्तनियुक्तकाधिकारिकवासापकमहत्तरादीन्समनुदर्शयति-अस्तु वः संविदितम्। यथा मयामातापित्रोरा-त्मनश्चैहिकामुष्मिकपुण्ययशोभिवृद्ध्ये

वि^(१)प्रोऽभूद्भद्रपल्ल्यांबहुधनजनतासंकुलायां धरायां
ख्यातः श्रीढोड्ढिनामा जनितजनसुखोऽध्वर्युसब्रह्मचारी।
यस्मिन्नर्थिजना ददत्यविरतं प्राज्यं कृतान्नादिक
निश्चिन्तोदरपूरणाः समभवन्दुर्भिक्षकालेष्वपि॥
त्रेन्नां स लब्ध्वा ध्रुवराजदेवात्सत्रंददौसर्वजनोपकारि।
दिने दिने यस्य गृहे नरेन्द्राः सहस्रशो भुञ्जते भूसुराश्च॥

तस्य सुतः सत्रपतिर्नेनप्पनामा। तत्पुत्राय लाक्षायणसगोत्राय जोजिभाअभिधानाय कर्मान्तपुरप्रतिबद्धषोडशोत्तर-ग्रामशतान्तःपाती पाराहणकं ग्रामः। यस्याघाटनानि - पूर्वस्यां दिशि कुण्डीरवल्लिकानाम ग्रामः। दक्षिणतः त्रेन्नाहारान्तः-पाती खौराच्छकंनाम ग्रामः। तथा दक्षिणत एव जोणन्धानामग्रामः। पश्चिमतो मोत्तकाभिधानंब्राह्मणस्थानम्। उत्तरतो मोइवासकं नाम ग्रामः। एवमयं चतुराघाटनोपलक्षितः सोद्रङ्गसपरिकरः सवृक्षमालाकुलः ससीमापर्यन्तः सदण्डदशापराधः सोत्पद्यमानवेष्टिकः सधान्यहिरण्यादेयोऽचाटभटप्रवेश्यः सर्वराजकीयानामहस्तक्षेपणीयः भूमिच्छिद्र-न्यायेन आचन्द्रार्कार्णवक्षितिसरित्पर्वतसमकालीनः पुत्रपौत्रान्वयक्रमोपभोग्यः पूर्वदत्तदेवदायब्रह्मदायरहितः अभ्यन्तर-सिद्ध्या

१. अस्मिन्पद्ये स्रग्धराशार्दूलविक्रीडितच्छन्दोनिबद्धौ पूर्वोत्तरार्धौ. तेनेयमुपजाति नैताहद्युपजाति सत्कविभिः प्रयुज्यते. ‘राम लक्ष्मणपूर्वज’ इत्यादि पौराणिकश्लोकेषु क्वचिदुपलभ्यते.

शकनृपकालातीतसंवत्सरशतेषु सप्तस्वेकोननवत्यधिकेष्वङ्कत ७८९ ज्येष्ठामावास्यायामादित्यग्रहणपर्वणि श्रीभृगुकच्छे नर्मदाया मूलस्थानतीर्थे स्नात्वा सत्रप्रवर्तनार्थंबलिचरुवैश्वदेवाग्निहोत्रादिक्रियोपसर्पणार्थच उदकातिसर्गेण दत्त। अतोऽ-स्योचितया ब्रह्मदायस्थित्या भुञ्जतो भोजयत कृषत कर्षापयत प्रतिदिशतो वा न केनचित्परिपन्थना कार्या। तथागामिनृप-तिभोगपतिभिरस्मद्वश्यैरन्यैर्वासामान्यभूदानफलमवेत्य विद्युल्लोलान्यनित्यान्यैश्वर्याणि तृणाग्रलग्रजलबिन्दुचञ्चलच जीवितमाकलय्य स्वदायनिर्विशेषोऽयमस्मद्दायोऽनुमन्तव्य परिपालयितव्यश्च। यश्चाज्ञानतिमिरपटलावृतमतिराच्छिन्द्या-दाच्छिद्यमान वानुमोदेत स पञ्चभिर्महापातकैरुपपातकैश्चसयुक्त स्यादित्युक्त भगवता वेदव्यासेन व्यासेन -

षष्टिंवर्षसहस्राणि स्वर्गे तिष्ठति भूमिदः।
आच्छेत्ता चानुमन्ता च तान्येव नरके वसेत्॥
विन्ध्याटवीप्यतोयासुशुष्ककोटरवासिन।
कृष्णाहयोहि जायन्ते भूमिदाय हरन्ति ये॥
अग्नेरपत्य प्रथम सुवर्णं भूर्वेष्णवीसूर्यसुताश्चगाव।
लोकत्रय तेन भवेद्धिदत्त यकाञ्चन गा चमहीं च दद्यात्॥
बहुभिर्वसुधा

मुक्ता राजभिसगरादिभि।
यस्य यस्य यदा भूमिस्तस्य तस्य तदा फलम् ॥
यानीह दत्तानि पुरा नरेन्द्रैर्दानानि धर्मार्थयशस्कराणि।
निर्माल्यवान्तप्रतिमानि तानि को नाम साधु पुनराददीत॥
स्वदत्तापरदत्ता वा यत्नाद्रक्ष नराधिप।
महीं महिमताश्रेष्ठ दानाच्छ्रेयोऽनुपाठनम्॥
नायमत्यन्तसवास कस्यचित्केचित्मह।
अस्ति स्वेन शरीरेण किमुतान्यै पृथग्जनै॥
प्राणेन धार्यते कायस च प्राण समीरणात्।
समीरश्चातिचपलकृतमप्यायुरद्भुतम् ॥

सप्तलोकैकनाथस्य विष्णोरपि महात्मनः।
नेयं नियतवासा श्रीः किमुतान्यस्य कस्यचित्॥
सामान्योऽयं धर्मसेतुः सर्वेषामिह भूभुजाम्।
यतोऽतःपालनीयोऽयं काले काले महात्मभिः॥
कोटिश्चवाजपेयानां लक्षं विश्वाजितां तथा।
सहस्रमश्वमेधानां स्वहस्तश्चैव तत्समम्॥
इति कमलदलाम्बुबिन्दुलोलां श्रियमनुचिन्त्य मनुष्यजीवितिं च।
अतिविमलमनोभिरात्मनीनैर्नहि पुरुषैःपरकीर्तयो विलोप्याः॥
श्रीमच्छुभतुङ्गसुतोधारावर्षानुजोरणे येन।
निर्जित्य वैरिवर्गंराज्यं विहितं स्थिरं भ्रातुः॥
भस्मीकृत्यारिसेनां हयगजबहुलामप्यसंतुष्टभावो
ब्रह्माण्डं व्याप्तुकामः पृथुचटुलशिखाभासुरःक्रोधवह्निः।
दृष्टः पद्मासनाद्यैर्गगनतलगतैर्यस्य गीर्वाणवृन्दैः

श्रीमद्गोविन्दराजो³⁵निरुपमविहितः शासने दूतकोऽत्र ॥

__________

(५)

राष्ट्रकूटवंशोद्भवलाटदेशाधीश्वरकर्कराजमहीपतेर्दानपत्रम् \।

सवोऽव्याद्वेधसा धाम यन्नाभिकमल कृतम्।
हरश्चयस्य कान्तेन्दुकलयाकमलंकृतम्॥
स्वस्ति स्वकीयान्वयवंशकर्ता श्रीराष्ट्रकूटामलवंशजन्मा।
प्रदानशूरः समरैकवीरो गोविन्दराजः क्षितिपोबभूव॥
यस्याङ्गमात्रजयिनः प्रियसाहसस्य
क्ष्मापालवेषफलमेवबभूव सैन्यम्।

मुक्त्वा च शंकरमधीश्वरमीश्वराणां  
     नावन्दतान्यममरेष्वपि यो मनस्वी॥

पुत्रीयतश्च³⁶खलु तस्य भवप्रसादा-
त्सूनुर्बभूव गुणराशिरुदारकीर्तिः।
यो गौणनामपरिवारमुवाह मुख्यं
श्रीकर्कराजसुभगव्यपदेशमुच्चैः॥
सौराज्यजल्पेपतिते प्रसङ्गान्निदर्शन विश्वजनीनसंपत्।
राज्य बलेः पूर्वमहो बभूव क्षिताविदानीं तु नृपस्य यस्य॥
अत्यद्भुतंचेदभमस्त लोकः कलिप्रसङ्गेन यदेकपादम्।
जात वृष यःकृतवानिदानींभूयश्चतुष्पादमविघ्नचारम्॥
चित्रं न चेद यदसौयथावच्चक्रेप्रजापालनमेतदेव।
विष्णौजगत्राणपरे मन स्थेतस्योचितं तन्मयमानसस्य॥
धर्मात्मनस्तस्य नृपस्य जज्ञेसुतः सुधर्मा खलु कृष्णराजः।
यो वश्यमुन्मूल्य विमार्गभाज राज्यंस्वयंगोत्रहिताय चक्रे॥
ब्रह्मण्यता तस्यच कापि साभूद्विप्राययाकेवलजातयोऽपि।
श्रेष्ठद्विजन्मोचितदानलुब्धाः कर्माण्यनूचान³⁷कृतानि चक्रुः॥
इच्छातिरेकेण कृषीवलाना पयो यथा मुञ्चति जातु मेघे।
भवेन्मनस्तद्विरतौतथाभूद्यस्मिन्धन वर्षति सेवकानाम्॥
योयुद्धकण्डूतिगृहीतमुच्चैःशौर्योष्मसदीपितमापतन्तम्।
महावराह हरिणीचकार प्राज्यप्रभाव खलु राजसिंहः॥

एलापुराचल³⁸गताद्भुतनिवेश
यद्वीक्ष्य विस्मितविमानचरामरेन्द्रा।
एतत्स्वयंभुशिवधाम न कृत्रिमे श्री-
र्दृष्टेदृशीति सतत बहुचर्चयन्ति ॥

द्गनिभेन चोत्तमपदं तत्प्रातवानैश्वरम्।
देहासंमितवैभवैरिव गुणैर्यस्य भ्रमद्भिर्दिशो
व्याप्तास्तस्य बभूव कीर्तिपुरुषोगोविन्दराजः सुतः॥
प्रदेशवृत्तिव्यवसायभाजंपुरातनानामपि पार्थिवानाम्।
यशांसि यो नाम जहार भूपो भाग्नप्रचण्डाखिलवैरिवीरः॥
उन्मूलितोत्तुङ्गनरेन्द्रवंशोमहानरेन्द्रोकृततुच्छभृत्यः।
स्वेच्छाविधायी चरितानुकारं चकार यो नाम विधेः क्षितीशः॥

हिञ्जीर³⁹शिञ्जितरणच्चरणानराती-
न्कुर्वन्क्षणेन विदधेऽद्रुतकर्म यश्च।

नीत्वाभुजंविहतमालवरक्षणार्थं
स्वामी तथान्यमपि राज्यफलानिभुङ्क्ते॥

तेनेदं विद्युच्चञ्चलमालोक्य जीवितं क्षितिदानं च परमपुण्यं प्रवर्तितोऽयं धर्मदायः। स न लाटेश्वरः समधिगताशेषमहा-शब्दमहासामन्ताधिपतिसुवर्णवर्षश्रीकर्कराजदेवो यथासंबध्यमानकान्राष्ट्रपतिविषयपतिग्रामकूटाधिकारिकमहत्तरादीन्स-मनुबोधयति-अस्तु वःसंविदितम्-यथा मया सिद्धशमीसमावासितेन मातापित्रोरात्मनश्चैहिकामुष्मिकपुण्ययशोभिवृद्धये श्रीवलभीविनिर्गततच्चातुर्विद्यसामान्यवात्स्यायनसगोत्रमाध्यंदिनसब्रह्मचारिब्राह्मणभानवे भट्टसोमादित्यपुत्राय आङ्कोट्टक-चतुरशीत्यन्तर्गतवडपद्रकाभिधानग्रामः, यस्याघाटनानिपूर्वतो जम्बूवाविकाग्रामः, तथा दक्षिणतो महासेनकाख्यं तडागम्, तथा पश्चिमतोऽङ्कोट्टकम् तथोत्तरतो वग्वाच्छग्रामः, एवमसौचतुराघाटनोपलक्षितः सोद्रङ्गः सोपरिकरः सभूतवातप्रत्यायः सदण्डदशापराधः सोत्पद्यमानविष्टिकः सधान्यहिरण्यादेयः सर्वराजकीयानामहस्तप्रक्षेपणीयः आ चन्द्रार्कार्णवसारित्पर्वतसमकलीनः पुत्रपौत्रान्वभोग्यः पूर्वप्रदत्तदेवदायब्रह्मदायरहितो भूमिच्छिद्रन्यायेन शकनृपकाला-तीतसंवत्सरशतेषु सप्तसु चतुस्त्रिंशदधिकेषु महावैशाख्यां स्नातोदकातिसर्गेण बलिचरुवैश्वदेवाग्निहोत्रातिथिपञ्चमहा-यज्ञक्रतुक्रियाद्युत्सर्पणार्थं प्रतिपादितः। अतोऽस्योचितयाब्रह्मदायस्थित्याभुञ्जतो भोजयतः प्रतिदिशतो वाकृषतः कर्षयतश्च नकेनचित्परिपन्यना कार्या। तथागामिभिरस्मद्वंश्यैरन्यैर्वा सामान्यं भूमिदानमवगच्छद्भिर्विद्युल्लोलान्यनि-त्यान्यैश्वर्याणि तृणाग्रलग्रजलबिन्दुचञ्चलं च जीवितमाकलय्य स्वदायनिर्विशेषोऽयमस्मद्दायोऽनुमन्तव्यः पालनीयश्च। यश्चाज्ञानतिमिरपटलातृतमतिराच्छिद्यमानं चानुमोदेत स पञ्चभिर्महापातकैरुपपातकैश्च युक्तः स्यादिति। उक्तं च भगवता वेदव्यासेन व्यासेन -

षष्टिंवर्षसहस्राणि स्वर्गे तिष्ठति भूमिदः।
आच्छेत्ता चानुमन्ता च तान्येव नरके वसेत् ॥

विन्ध्याटविष्वतोयासुशुष्ककोटरवासिनः।  
कृष्णाहयो हि जायन्ते भूमिदायापहारिणः॥

अग्नेरपत्यं प्रथमं सुवर्णं भूर्वैष्णवी सूर्यसुताश्च गावः।
लोकत्रयं तेन भवेच्चदत्तंयः काञ्चनं गां च महीं च दद्यात्॥
बहुभिर्वसुधा भुक्ता राजभिः सगरादिभिः।
यस्य यस्य यदा भूमिस्तस्य तस्य तदा फलम्॥
यानीह दत्तानि पुरा नरेन्द्रैर्दानानि धर्मार्थयशस्कराणि।
निर्माल्यवान्तप्रतिमानि तानि को नाम साधुः पुनराददीत॥
स्वदत्तां परदत्तांवा यत्नाद्रक्षनराधिप।
महीं महीभृतां श्रेष्ठ दानाच्छ्रेयोऽनुपालनम्॥
इति कमलदलाम्बुबिन्दुलोलां श्रियमनुचिन्त्य मनुष्यजीवितंच।
अतिविमलमनोभिरात्मनीनैर्नहि पुरुषैः परिकीर्तयो विलोप्याः॥

उक्तंच भगवता रामभद्रेण-

सर्वानेतान्भाविनः पार्थिवेन्द्रान्भूयोयाचते रामभद्रः।
सामान्योऽयं धर्मसेतुर्नृपाणां काले काले पालनीयो भवद्भिः॥

दूतकश्चात्रराजपुत्रश्रीदन्तिवर्मा। स्वहस्तोऽयं मम श्रीकक्कराजस्य श्रीमदिन्द्रराजसुतस्य।लिखितं चैतन्मया महासंधिविग्रहाधिकृतकुलपुत्रकदुर्गभटसूनुना नेमादित्येनेति। अयं⁴⁰ च ग्रामोऽतीतनरपतिपरीक्षणाङ्कोट्टश्रीचातुर्विद्याय दत्तोऽभूत्। तेनापि कुराजजनितविलोपविच्छिन्नपरिभोगं विज्ञानवर्मान्यस्य वा विशिष्टस्य कस्यचिद्भवतु द्विजन्मन इति निश्चित्य सुवर्णवर्षदीयमानं वटपुरवासिने भानुभट्टायानुमोदितः। शालाताप्यंगृहीत्वा तालावारिकादिगण चोद्दिश्य ताम्बूलप्रदानपूर्वकं यथालोभसेवनं चाभाष्य आदिश्य प्राकृतिकमपि पुरमिति।तथा त्रियागेश्वरपरमाधीशपादमूलं जानातीति॥

(इण्डियन् आण्टिक्वेरी१२ । १५८-१६२)

(६)
राष्ट्रकूटशोद्भवस्य चतुर्थगोविन्दनृपतेर्दानपत्रम् ।

ॐ ॥

जयन्ति ब्रह्मणः सर्गनिप्पत्तिमुदितात्मनः ।

सरस्वतीकृतानन्दा मधुराः सामगीतयः॥

ताराचक्राब्जपण्डावृतगगनसरःपद्मिनीराजहंसा-

त्रैलोक्यैकाधिपत्यस्थितमदनमहाराजशुभ्रातपत्रात् ।

लावण्यक्षीरसिन्धोर्द्युतिरजतगिरेर्दिग्वधूदन्तपत्रा-

द्वंशः सोमादयं यस्त्रिभुवनकमलावाससौधादुषेतः⁴¹ ॥

तस्माच्छ्रियः कुलगृहं भवनं महिम्नः

क्रीडास्पदंस्थितिमहर्द्धिगभीरतानाम् ।

आपन्नसत्त्वपरिपालनलब्धकीर्ति-

र्वंशो बभूव भुवि सिन्धुनिभो यदूनाम्॥

परिणतपरमण्डलः कलावान्प्रविततबहलयशोंशुपूरिताशः।

शशधर इव दन्तिदुर्गराजो यदुकुलविमलवियत्यथोदियाय ॥

तस्याद्यं नृपतेः पितृव्यमुदयी श्रीवीरसिंहासनं

मेरोः शृङ्गमिवाधिरुह्य रविवच्छ्रीकृष्णराजस्ततः ।

ध्वस्तोद्रिक्तचलुक्यवंशतिमिरः पृथ्वीभृतां मस्तके

न्यस्तात्तः सकलं जगत्प्रविततैस्तेजोभिराक्रान्तवान् ॥

तस्माद्गोविन्दराजोऽभूदिन्दुबिम्बशिलातले।

यस्यारिप्लोपधूम्रोऽङ्कः प्रशस्तिरिव लक्ष्यते॥

तस्याभवद्रुवनपालनवीरबुद्धि-

रुद्धूतशत्रुकुलसंततिरिद्धतेजाः ।

राजानुजोनिरुपमापरनामधेयो

यन्मुद्रयाम्बुधिरपिप्रथितः समुद्रः ॥

तदनु जगत्तुङ्गोऽजनि परिहृतनिजसकलमण्डलाभोग ।

गतयौवनवनिताजनकुचसदृशा यस्य वैरिनृपाः ॥

तस्माच्चामोघवर्षोऽभवदतुलबलो येन कोपादपूर्वे-

*श्चालुक्याभ्यूपखाद्यैर्जनितरतियम प्रीणितो विङ्गवल्ल्याम् ।

वैरिञ्चाण्डोदरान्तर्बहिरुपरि तले यन्न लब्धावकाशं

तोयव्याजाद्विशुद्धं यश इव निहितं तज्जगत्तुङ्गसिन्धौ ॥

तस्मादकालवर्षो नृपतिरभूद्यत्पराक्रमत्रस्तैः।

सद्य समण्डलाग्र⁴² खेटक⁴³महितै परित्यक्तम् ॥

सहस्रार्जुनवशस्य भूषण कोक्कलात्मजा ।

तस्याभवन्महादेवी जगत्तुङ्गस्ततोऽजनि ॥

गम्भीराद्रत्ननिधेर्भूभृत्प्रतिपक्षरक्षणक्षमत।

कोक्कलसुतरणविग्रह⁴⁴जलधेर्लक्ष्मीः समुत्पन्ना ॥

सा जायाजायताजातशत्रोस्तस्य महीभुज ।

भीमसेनार्जुनोपात्तयशोभूषणशालिन. ॥

तत्र जगत्तुङ्गोदयधरणीधरत. प्रतापकलितात्मा ।

लक्ष्म्या नन्दन उदितोऽजनि विजयीराजमार्तण्ड ॥

स्थितिचलितसकलभूभृत्पक्षच्छेदाभिमुक्तभुजवज्र

अनिमिषदर्शनयोग्यो य. सत्यमिहेन्द्रराज इति ॥

* चालुक्या एव अभ्यूषखाद्याः ‘पोली’ इति ख्याता भक्ष्यविशेषास्तैर्जनिता रतिः प्रीतिर्यस्य तादृशो यम इत्यर्थः. ‘आपक्कं पौलिरभ्यूषः’ इत्यमरः वात्स्यायनीयकामसू- त्रटीकाकारो यशोधरस्तु ‘अभ्यूषखादिका, विटपस्थानामग्नौ प्लोषितानां फलानां खादनं यत्र’ इति व्याख्यातवान् इण्डियन् आण्टिक्वेरीमध्ये एतल्लेखप्रकाशकः फ्लीटपण्डितस्तु ‘चालुक्य - अभ्यूषख - आद्यैर्’ इति पदच्छेदं विधाय भाषान्तरे ‘Chalukyas, Abhyúshakhas and others’ इत्याद्युक्तवान् ।

यस्तस्मिन्दशकण्ठदर्पदलने श्रीहैहयानां कुले

कोक्कल्लः प्रतिपादितोऽस्य च गुणज्येष्ठोऽर्जुनोऽभूत्सुतः ।

तत्पुत्रोऽम्मणदेव इत्यतिबलस्तस्माद्द्विजाम्बाभव-

त्पद्मेवाम्बुनिधेरुमेव हिमवन्नाम्नः क्षमाभृत्प्रभोः ॥

श्रीन्द्रनरेन्द्रात्तस्यां सूनुरभूद्भूपतिर्द्विजाम्बायाम् ।

गोविन्दराजनामा कामाधिकरूपसौन्दर्यः ॥

सामर्थ्ये सति निन्दिता प्रविहिता नैवाग्रजे क्रूरता

बन्धुस्त्रीगमनादिभिः कुचरितैरावर्जितं नायशः ।

शौचाशौचपराङ्मुखं न च भिया पैशाच्यमङ्गीकृतं

त्यागेनासमसाहसैश्च भुवने यः साहसाङ्कोऽभवत् ॥

वर्षन्सुवर्णवर्षः प्रभूतवर्षोऽपि कनकधाराभिः ।

जगदखिलमेककाञ्चनमयमकरोदिति जनैरुक्तः ॥

यदधिदिग्विजयावसरे सति प्रसभसंभ्रमभावनयेव भूः ।

सपदि नृत्यति पालिमहाध्वजोच्छ्रितकरान्यकुनाथविवर्जिता ॥

सहते नहि मण्डलाधिपं परमेषोऽभ्युदयी समुद्धतम् ।

इति जातभिया धियाग्रतो रविचन्द्रावपि यस्य धावतः ॥

अवनतपरमण्डलेश्वरं सह विजयांशुभिवेश्म शोभितम् ।

समहिमकरतोरणं चिरं निजतेजस्तति यस्य राजते ॥

सहते समवाहिनीमयं न परेषां सविशेषशालिनीम् ।

यदनिन्दितराजमन्दिरं ननु गङ्गा यमुना च सेवते ॥

यस्मिन्राजनि सौराज्यं निर्जितारि वितन्वति ।

विमानस्थितिरित्यासीन्न भोगेषु कदाचन॥

यस्योद्दामप्रतापानलबहलशिखाकज्जलं नीलमेघा

विस्फूर्ज⁴⁵त्खड्गधारास्फुरणविसरणान्येव विद्युद्विलासाः ।

दुर्वारारीभकुम्भस्थलदलनगलन्मौक्तिकान्येव तारा-

श्चन्द्रक्षीराब्धिशेषा भृतभुवनयशोराशिनिष्यन्दितानि ॥

यस्मिन्कण्टकशोधनोत्सुकमनस्यम्भोजनालैर्भिये-

वोन्मग्र न पय सु कोशवसतिर्लक्ष्मीकृतोपायनम् ।

केतक्या पवनोल्लसन्निजरज पुञ्जान्धकारोदरे

भूगर्भे पनसेन वेत्रलतया द्वार्यात्मशुद्ध्यै स्थितम् ॥

यश्च समुपहसितहरनयनदहनो विहितानित्यकदर्परूपसौन्दर्यदर्प श्रीनित्यकदर्पप्रभुमन्त्रशक्त्युपबृहितोत्साहशक्तिसमाक्षिप्तशतमखसुख श्चाणक्यचतुर्मुखप्रथितैकविक्रमाक्रान्तवसुधराहितकरणपरायणश्रीविक्रान्तनारायणस्वकरकलितहेतिहलदलितविपक्षवक्ष स्थलक्षेत्र श्रीनृपतित्रिनेत्रसमभवत् । स च परमभट्टारकमहाराजाधिराजपरमेश्वरश्रीमन्नित्यवर्षदेवपादानुध्यातपरमभट्टारकमहाराजाधिराजपरमेश्वरश्रीमत्सुव र्णवर्षदेवपृथ्वीवल्लभश्रीमद्वल्लभनरेन्द्रदेव.कुशली सर्वानेव यथासंबध्य मानकान्राष्ट्रपतिविषयपतिग्रामकूटमहत्तरायुक्तकोपयुक्तकाधिकारिकान्स मादिशति — अस्तु वः सविदितम् - यथा मान्यखेट⁴⁶राजधानीस्थिरतराव स्थानेन मातापित्रोरात्मनश्च पुण्ययशोभिवृद्धये पूर्वलुप्तानपि देवभोगाग्र हारान्प्रतिपालयता प्रतिदिनं च निरवधिनमस्यग्रामशासनानि शतश प्रयच्छता [मया] शकनृपकालातीतसवत्सरशतेष्वष्टसु पञ्चपञ्चाशदधिकेष्वङ्कतोऽपि सवत्सराणा८५५ प्रवर्तमानविजयसवत्सरान्तर्गतश्रावणपौर्णमास्यावारे गुरोः पूर्वाभद्रपदानक्षत्रे प्रथमकरोदकातिसर्गेण पुण्ड्रवर्धनन गरविनिर्गतकौशिकगोत्रवाजिकाण्वसब्रह्मचारिदामोदरभट्टसुताय केशवदीक्षिताय रामपुरीसप्तशतान्तर्गतलोहग्राम सवृक्षमालाकुल सधान्यहिरण्यादेय सदण्डदोषदशापराधसभूतोपात्तप्रत्ययअचाटभटप्रवेश शतोत्तरीयो ब्रह्मदायन्यायेनाचन्द्रार्के नमस्यो दत्त। यस्य च आ घाटापूर्वतघोडेग्राम, दक्षिणतवञ्जुलीनामा ग्राम, पश्चिमतविञ्च विहरझ नामा ग्राम, उत्तरतसोन्नहीनामा ग्राम। एवं चतुराघाटविशुद्धं लोहग्रामकेशवदीक्षितस्य कृषतकर्षयतो भुञ्जतो भोजयतो वा न केनचिद्व्याघातकार्य। मन्दानिलान्दोलितजलतरङ्गतरलमैश्वर्यै शरदभ्रविभ्रमं जीवितं सामान्यं च भूमिदानफलमवगच्छद्भिरागामिनृपतिभिरस्मद्वंश्यैरन्यैर्वायमस्मद्धर्मदायः समनुमन्तव्यः प्रतिपालनीयश्च । उक्तं च रामभद्रेण-

‘सामान्योऽयं धर्मसेतुर्नृपाणां काले काले पालनीयो भवद्भिः ।

सर्वानवं भाविनः पार्थिवेन्द्रान्भूयो भूयो याचते रामभद्रः ॥

‘षष्टिवर्षसहस्राणि स्वर्गे तिष्ठति भूमिदः ।

आच्छेत्ता चानुमन्ता च तान्येव नरके वसेत् ॥

स्वदत्तां परदत्तां वायो हरेत्तु वसुंधराम् ।

श्वविष्ठायां कृमिर्भूत्वा पितृभिः सह पच्यते ॥

प्रसृत्या संप्रदानेन दत्तस्याहरणेन च ।

जन्मप्रभृतियद्दत्तं तत्सर्वं निष्फलं भवेत् ॥

कल्पकोटिसहस्त्राणि कल्पकोटिशतानि च ।

निवसेद्ब्रह्मणोलोके भूमिदानं ददाति यः ॥

शिवमस्तु सर्वजगतः। ॐ नमः शिवाय ॥

(इण्डियन् आण्टिक्केरी १२ । २४९-२५२)

(७)
चौलुक्यवंशोद्भवस्य लाटदेशाधिपतेस्त्रिलोचनपालस्य दानपत्रम् ।

ॐ नमो⁴⁷ विनायकाय । स्वस्ति जयोऽभ्युदयश्च।

बाणं वीणाक्षमाले कमलमहिमथो बीजपूरं त्रिशूल

खट्वाङ्गं दानहस्ताभयकरसहिताः पाणयो धारयन्तः ।

रक्षन्तु व्यञ्जयन्तः सकलरसमयं देवदेवस्य चित्तं

नो चेदेवं कथं वा त्रिभुवनमखिलं पालितं दानवेभ्यः ॥

दधाति पद्मामथ चक्रकौस्तुभे गदामयो शङ्खमिहैव पङ्कजम् ।

हरिःस पातु त्रिदशाधिपो भुवं रसेषु सर्वेषु निषण्णमानसः ॥

कमण्डलुं दण्डमथस्रुचं विभुर्बिभर्ति मालां जपदत्तमानसः ।

सृजत्यजो लोकमपोहितुं रिपून्रसैश्च सर्वै रसितो विशेषतः ॥

कदाचिद्दैत्यखेदोत्थचिन्तामन्दरमन्थनात् ।

विरिञ्चे⁴⁸श्चुलुकाम्भोधे राजरत्नं पुमानभूत् ॥

देव किं करवाणीति नत्वा प्राह तमेव सः ।

समादिष्टार्थसंसिद्धौ तुष्टः स्रष्टाब्रवीच्च तम् ॥

कन्याकुब्जे महाराज राष्ट्रकूटस्य कन्यकाम् ॥

लब्ध्वा सुखाय तस्यां त्वं चौलुक्याप्नुहि संततिम् ॥

इत्थमत्र भवेत्क्षत्रसंततिर्वितता किल ।

चौलुक्यात्प्रथिता नद्याः स्रोतांसीव महीधरात् ॥

तत्रान्वये दयितकीर्तिरकीर्तिनारीं

संस्पर्शभीत इव वर्जितवान्परस्य ।

वारप्पराज इति विश्रुतनामधेयो

राजा बभूव भुवि नाशितलोकशोकः ॥

श्रीलाटदेशमधिगम्य कृतानि येन

सत्यानि नीतिवचनानि मुदेजनानाम् ।

तत्रानुरज्य जनमाशु निहत्य शत्रू -

कोशस्य वृद्धिफलमाप निरन्तरं यः ॥

तस्माज्जातो विजयवसतिर्गोङ्गिराजः क्षितीशो

यस्मादन्ये मनुजपतयः शिक्षिता राजधर्मम् ।

यो गोत्रस्य प्रथमनिलयो पालको यः प्रजानां

यः शत्रूणाममितमहसां मूर्ध्नि पादं व्यधत्त ॥

आत्मभूरुद्धृता येन विष्णुनेव महीयसा ।

बलिभिः सा समाक्रान्ता दानवैरिव वैरिभिः ॥

प्रद्युम्नवन्मदनरूपधरोऽच्युतस्य

श्रीकीर्तिराजनुपतिः स बभूव तस्मात् ।

यो लाटभूपपदवीमधिगम्य चक्रे

धर्मेण कीर्तिधवलानि दिगन्तराणि ॥

संतानतन्तुषु प्रोताश्चौलुक्यमणयो नृपाः ।

तस्यां तु मणिमालायां नायकः कीर्तिभूपतिः ॥

गोः पिण्डे भौतिके भूरिपदार्थायतने गुरौ ।

सूते क्षीरं शिरा कापि माता स्त्रीषु तथैव तम् ॥

आजन्मदृष्ट्या(?)तिमनोहरस्य मुदातथापूर्यत सर्वलोकः ।

यथामृतापूर्णघटीसमानं नारिच्यतापि स्तुतिबिन्दुपातैः ॥

समेऽपि स्पृहणीयत्वे पक्वान्नस्येव योपिताम् ।

भोगस्तेन परस्त्रीणामुच्छिष्टस्येव वर्जितः ॥

लग्नं तथाक्ष्मापतिपाणिपादे स्थितं यथा वक्षसि रत्नसा(हा)रैः ।

गौणं त्यजद्भिः श्रुतिकुण्डलाभ्यां कृत्वा पदं मुख्यमथास्थितं तैः ॥

आलम्बनीभूतमहीधरांस्तानुल्लङ्घ्य जुष्टं पतनं गुणौघैः ।

कुतोऽन्यथा ते सहजा बभूवुः कथं च ते तत्सहवृद्धिमापुः ॥

स यौवनोन्मत्तगजेन्द्रपार्श्वाद्धावन्मनो मारयदेवमेतत् ।

तस्मादृते हीन्द्रियखेटकेन विलङ्घिता वैषयिकी न सीमा ॥

कायेन गेहादिनिभेन जीवो व्योमेव जन्तोर्व्यवधीयते स्म ।

तस्मात्परस्मिन्नहमेव मत्वा लक्ष्मीं समां योऽर्थिजनैरभुङ्क्त ॥

बाहू बलौ कोपगुरोश्च वासो वक्षस्तथा नम्रमवेक्ष्यचापम् ।

दर्पोद्धतं मस्तकमेव येषां द्विषां छिनत्ति स्म रणे स वीरः ॥

पृष्ठंददच्चापमभिद्विषं यः प्रियं चकार द्विपति प्रयुक्ताः।

लक्षानुगा मार्गणपुंगवास्ते जाताः कृतार्थास्तत एव तस्मात् ॥

तस्यासीदविचारकीर्तिदयिता निस्त्रिंशहस्तस्य या

सङ्ग्रामे सभयेव हन्त सहसागच्छत्परेषा गृहम् ।

सा वाच्यापगमाय तेन दधती दिव्यं प्रतापं पुरो-

द्भ्रान्ता सप्तसमुद्रमण्डलभुवं शुद्धेति गीता सुरैः ॥

तस्माच्च वत्सराजो गुणरत्नमहानिधिर्जातः।

शूरो युद्धमहार्णवमथनाय मन्दरः⁴⁹ ख्यातः ॥

आबाल्यादियमत्र मूर्तिभवने भद्रैःसमं श्रीः स्थिता

व्रीडाप्यत्र वधूरिव स्वविषयं प्रच्छादयन्ती सती ।

तामेवाधिकतां नयत्यविरता भर्तुर्मनो जानती

सा विष्णोरिव वत्सराजनृपतेः सापत्नवर्जंस्थिता ॥

सहैकाम्बरदुःस्थत्वे काश्चित्कोणश्रिता दिशः ।

इतीवाच्छादयत्यागी वत्सेशः कीर्तिकर्पटैः ॥

हेमरत्नप्रभं छत्रं सोमनाथस्य भूषणम् ।

दीनानाथकृते सत्त्रमवारितमकारि सः (च ) ॥

तस्याङ्गसंभवः श्रीमांस्त्रिलोचनपतिर्नृपः ।

भोक्ता श्रीलाटदेशस्य पाण्डवः कलिभूभुजाम् ॥

त्यागेऽपि मार्गणा यस्य गुणग्रहणगामिनः ।

सत्ये धर्मो धवे वक्रः(?) शौर्ये गोपालविक्रमः ॥

अहो वृद्धस्य तस्यासञ्शत्रवो विकला भृशम् ।

भोक्तुस्तस्यैव ते चित्रं विहारमलशालिनः ॥

शत्रोः संगरभूषणस्य समरे तस्यासिना पातिते

मूर्धन्याशु गलत्सु कण्ठवलयाद्रक्तस्य पूरेप्वलम् ।

तत्तेजोमयवह्नितापितवपुस्तस्यासवर्णस्य त-

नूनं भाजनमुल्ललास सहसा खड्गोर्ध्वहस्तं चलम् ॥

धर्मशीलेन तेनेदं चलं वीक्ष्य जगत्रयम् ।

गोभूहिरण्यदानानि दत्तानीह द्विजन्मनाम् ॥

शार्के नवशतैर्युक्ते द्विसप्तत्यधिके तथा ।

विकृते वत्सरे पौषे मासे पक्षे च तामसे ॥

अमावास्यातिथौ सूर्यपर्वण्यङ्गारवारके ।

गत्वा प्रत्यगुदन्वन्तं तीर्थे चागस्त्यसंज्ञके ॥

गोत्रेण कुशिकायात्र भार्गवाय द्विजन्मने ।

वैश्वामित्रदेवरातावौदलः प्रवरास्त्रयः ॥

इमानुद्वहते ग्रामं माधवाय त्रिलोचनः ।

धिल्लीश्वरपथकान्तर्द्विचत्वारिंशसंख्यके ॥

एरथाणनवशतमदादुदकपूर्वकम् ।

समस्तायं ससीमानमाघाटैस्तरुभिर्युत[म्] ॥

देवब्राह्मणयोर्दायान्वर्जयित्वा क्रमागतान् ।

पूर्वस्यां दिशि नागाम्बा ग्रामस्तन्तिका तथा ॥

वटपद्रमाग्नेय्यां याम्यां लिङ्गवटः सि(शि) वः ।

इन्दोत्थानं तु नैर्ऋत्यां बहुणदश्वा परे स्थितः ॥

वायव्यां टेम्बरूकं च सौम्यां तु तलपद्रकम् ।

ईशान्यां कुरुणग्रामः सीमायां खेटकाष्टकम् ॥

आवाटनानि चत्वारि आयैः सह ससीमकैः ।

तस्माद्विजवरस्यास्य भुञ्जतों न विकल्पना ॥

कर्तव्याकैश्चन नरैः सार्थसाधुसमाख्यकैः ।

अथैव यदि लोप्तास्य स तदा पापभाजन (नम्) ।

पालने हि परो धर्मो हरणे पातकं महत् ॥

तथा चोक्तम्-

‘सामान्योऽयं धर्मसेतुर्नृपाणां काले काले पालनीयो भवद्भिः ।

स्ववंशजो वा परवंशजो वा रामो बत प्रार्थयते महीशाः ॥

कन्यामेकांगवामेका भूमेरर्धार्धमङ्गुलम् ।

हरन्नरकमाप्नोति यावदाभूतसंप्लवम् ॥

यानीह दत्तानि पुरा नरेन्द्रैर्धर्मार्थकामादियशस्कराणि ।

निर्माल्यवान्ति प्रतिमानि तानि को नाम साधुः पुनराददाति ॥

बहुभिर्वसुधा भुक्ता राजभिः सगरादिभिः ।

यस्य यस्य यदा भूमिस्तस्य तस्य तदा फलम् ॥

लिखितं मया महासांधिविग्रहिकश्रीशंकरेण । मन्नतश्रीमिति । श्रीत्रिलोचनपालस्य ॥

(इण्डियन आण्टिक्वेरी १२/२०१ - २०३ )

(८)

श्रीधरणीवराहाख्यमहीपतेर्दानपत्रम् \।

ऊम्।

पुण्यं व्योमसरिज्जलेन वहता चन्द्राशुभिः शीतलं

सत्पुष्पं कनकारविन्दनिचयै⁵⁰र्निर्वाणसंपत्फलम् ।

व्यालालीविपकन्दलीमृगपतिप्रान्तं न सतापदं

श्रीवन्धेश्वरमूर्ध्नि⁵¹……..सुखदवस्ताज्जटाकाननम् ॥

ध्यानात्पूर्वमुवाच सुप्रतिरवं शंभुं प्रणम्यावनी

ध्यानाध्यासितलोचने त्वयि विभो पीडामहं नासुरीम् ।

शक्ता सोढुमिलार्थमुद्गतवपूरक्षाक्षमः शक्तिमा-

न्स्वार्च्चोपात्परमेश्वरेण विहितश्चापाभिधानो नृपः ॥

अपि च।

नीरन्ध्रो गतकण्टकोऽक्षततनुः सच्छायमूर्तिः सदा

सत्पत्रोऽपि विपत्रतामनुगतः सेव्योऽस्त्यगम्यो द्विषाम् ।

शश्वत्सौख्यफलप्रदोऽपि सुतरावृद्धेर्विधातात्मनो

भूभृन्मूर्ध्नि कृतास्पदोऽपि नतिमाञ्श्रीचापवंशोऽपरः ॥

तस्मिन्नुष्णरुचेर्बभूव सदृशः श्रीविक्रमार्को नृपः

संपन्नाखिलशक्तिषड्गुणयुतो राजा ततोऽप्यड्डकः।

तस्माच्छ्रीपुलकेसि⁵²भूभृदजनि क्ष्मापालचूडामणिः

संजातः पृथिवीपतिर्ध्रुवभटो धर्मस्य मूर्तिस्ततः॥

तस्यानुजः सकलभूपनताङ्गिपद्मः

पद्मावपुप्यभिरतो धरणीवराहः ।

जातोऽखिलप्रणयिकल्पतरुर्महात्मा

लीलावतीमुखसरोरुहराजहंसः ॥

किं शौर्ये प्रभुता पराभिहननं⁵³ गम्भीरता सत्यता

प्रोत्साहः किमुतोच्यतामसदृशो यस्य प्रतापो महान् ।

औदार्यंकुलजावनीपतिसुतेष्वत्यादरः कोऽप्यसौ

येनैवं मुहुरेति मोहममला कष्टं कवीनां मतिः ॥

यस्त्यागशौर्यसौभाग्यगर्वितः कर्णपार्थकुसुमशरान् ।

हेपयतीवाधिकतरनिजचरितैर्लीलयैव नृपः ॥

अयं च प्राप्ताचलश्रीरपि सहजविवेकादेवमभावयत् ।चत्वरनिहितानिलाहतदीपशिखासमानमायुरारोग्यादिकम् । यत्पश्य, तादृग्बलसमन्विताअप्यस्मदादिपूर्ववंशजास्तथाविधविधिविलसितविशेषात्कीर्तियशोनाममात्रावशेषोभूताः समभवन् । तद्वरं धर्मविषयमेव मनो विहितम् । दानशीलतपोभावनात्मके च धर्मे प्रायो राज्यावस्थितनृपाणां दानभावने एव प्रवर्तिते । तद्वसुंधरादिदानं स्वर्गसोपानमाकलथ्यामितगुणभाजानेन वर्ध⁵⁴मानावस्थितेन समधिगताशेपमहाशब्दमहासामन्ताधिपतिश्रीधरणीवराहेण स्वपितामहनामाङ्कितमड्डाणकदेशमन्यं च भूयांसं राजाधिराजपरमेश्वरश्रीमहीपालदेवपादप्रसादतः समनुशासता सता यथा दानं प्रवर्तितं तथासौ सर्वान्स्वसंबध्यमानभाविभूपानन्यांश्च राष्ट्रपतिग्रामपतिभोणिकमहत्तरकुटुम्बिकपाञ्चकुलिकदण्ड⁵⁵पासिकमध्यगप्रभृतीन्समनुबोधयति अस्तु वः संविदितम् ।

यथा— मया मातापित्रोरात्मनश्च पुण्ययशोभिवृद्धये तथैवामुष्मिकफलावाप्त्यर्थे श्रीमदामर्दकसंतानीयश्रीशिवदेवाचार्यसुतश्रीमहेश्वराचार्याय विद्याधनं कन्थिकास्थली संबध्यमानः विङ्कलाभिवनग्रामः स्वसीमापर्यन्तः सदाणीभोगभागः सदण्डदशापराधः सवृक्षमालाकुलः सकलराजकीयानामहस्तप्रक्षेपणीयः अपरिपन्थनीयश्च प्राप्तोदगयनमहापर्वणि परमभक्त्या मया उदकातिसर्गेण प्रतिपादितः । यस्य चाघाटनानि पूर्वतः उत्तरक्ककाभिधानग्रामः । दक्षिणतः खिक्खिरिआणकाभिधानग्रामः । अपरतः कुरलाभिधानग्रामः । उत्तरतः शणाइचाणकाभिधानग्रामः । एवं चतुराघाटनोपलक्षितोऽयं विङ्कलाभिधानग्रामः सोत्पद्यमानवैष्टिकः अचाटभटप्रवेशः पूर्वदत्तदेवदायब्रह्मदायवर्जंभूमिच्छिद्रन्यायेनाचन्द्रार्कार्णवक्षितिसरित्पर्वतकालीनः श्रीमहेश्वराचार्यस्य पुत्रपौत्रान्वयन्यायेन भुञ्जतो भोजयतो वा न केनचिद्व्यासेधनीयः । यत उक्तमेव भगवता वेदव्यासेनव्यासेन-

‘बहुभिर्वसुधां भुक्ता राजभिः सगरादिभिः ।

यस्य यस्य यदा भूमिस्तस्य तस्य तदा फलम् ॥

षष्टिं वर्षसहस्राणि स्वर्गे तिष्ठति भूमिदः ।

आच्छेत्ता चानुमन्ता च तान्येव नरके वसेत् ॥

यानीह दत्तानि पुरा नरेन्द्रैर्दानानि धर्मार्थयशस्कराणि ।

निर्माल्य वान्तप्रतिमानि तानि को नाम साधुः पुनराददीत ॥इति ।

शकसंवत् ८३६⁵⁶पौषसुदि ४ उत्तरायणे । यथा चैतदेवं तथा ग्रामं दाता स्वहस्तमारोपयति । स्वहस्तोऽयं श्रीधरणीवराहस्य । लिखितं चैतद्राजादेशात्सांधिविग्रहिकमहिन्दकेन पार्थिलसुतेनेति ।

(इण्डियन आण्टिक्वेरी १२ । १९३-१९४)

(९)
राष्ट्रकूटवंशोद्भवस्य द्वितीयकर्कराजस्य दानपत्रम् \।

ऊम् !

श्रीसरस्वत्युमाभास्वद्वल्लीसंश्लेषभूषितम् ।

भूतये भवतां भूयादजकल्पतरुत्रयम् ॥

ब्रह्माद्यामरवन्द्यधूर्जटिजटाजूटाटवीसंस्थितेः

सिक्ताद्देवनदीविशुद्धसलिलैर्यश्चन्द्रखण्डादभूत् ।

आश्चर्योर्जितवृत्तजातमहिमा पालीध्वजोत्पल्लवो

वंशः कुन्दसितातपत्रबहलच्छायासु वृद्धिं गतः ॥

तस्मादिन्दुरिवाम्बुधेः शशभृतः कान्तिप्रवाहस्ततो

निप्यन्दश्च यथामृतस्य समभूद्वन्द्यो यदोरन्वयः ।

रेमेऽत्यद्भुतसाहसः स भगवान्गोपीकटाक्षालिभिः

शार्ङ्गी यत्र निपीयमानविलसल्लावण्यपुष्पोद्गमः ॥

प्रतिबोधितबन्धुपद्मपण्डः कृतचालुक्यघनान्धकारनाशः ।

उदगादथ दन्तिदुर्गभानुर्यदुवंशोदयपर्वतात्प्रतापी ॥

तस्मिन्नपुत्रेऽनु॒ च तत्पितृव्यः⁵⁷ पतिर्भुवोऽभूदिह कृष्णराजः ।

अष्टादशेशालयदृश्यरूपं पुञ्जीकृतं येन यशो विशुद्धम् ॥

गोविन्दराजः क्षितिपश्च तस्मादभूदनेकाहवलब्धकीर्तिः ।

धर्मार्थयोर्येन फलं मनोभूरा तृप्तितः कोशवतोपभुक्तः ॥

अतिशयगुणयुक्तत्वाद्यथार्थाभिधानो

निरुपम इति तस्यैवानुजोऽभूत्क्षितीशः ।

सकलजलधिवेलाप्रान्तविश्रान्तसैन्यः

परिणतभुवनत्वादुद्धृतैकातपत्रः॥

तस्माज्जगत्तुङ्गनृपः सुतोऽभूत्तुङ्गत्वमागाज्जगतां गुणैर्यः ।

यस्यानिशं गन्धमदेभभीता मदं प्रयाणे दिगिभास्त्यजन्ति ॥

तस्य श्रीमदमोघवर्षनृपतिश्चालुक्यकालानल

सूनुर्भूपतिरूर्जिताहितवधूवैधव्यदीक्षागुरु।

आसीदिन्द्रपुराधिकपुरमिदश्रीमान्यखेटाभिध

येनेदच सरकृतगुरुकरुप्रासादमन्तपुरम् ॥

तस्मादकालवर्षोऽभूत्सार्वभौमक्षितीश्वर।

यत्प्रतापपरित्रस्तो व्योम्नि चन्द्रायते रवि॥

चेदीशोदशकण्ठ⁵⁸दर्पदलनश्रीहैहयानाकुले

कोक्कल्लसमभूच्च तस्य तनया या सकुकस्यानुजा ।

तस्याकृष्णनृपात्ततः श्रितमहादेवीपदायामभू-

त्तैस्तैर्यप्रथितो गुणैर्भुवि जगत्तुङ्गाभिधानसुत॥

चेदीश्वरशकरगणदुहितरि लक्ष्म्याततो जगत्तुङ्गात्⁵⁹ ।

सूनुरभूदिन्द्रनृपो भावी राज्यश्रियो भर्ता ॥

जनकगृहीतै परमण्डलैरसंतुष्टमानसस्वपितु।

एकच्छत्रा पृथ्वीं कर्तुं निरगाज्जगत्तुङ्ग ॥

चेद्यामातुलशकरगणात्मजायामभूज्जगत्तुङ्गात् ।

श्रीमानमोघवर्षो गोविन्दाम्बाभिधानायाम् ॥

आरुह्येन्द्रपदोपमस नृपतिश्रीवीरसिंहासन

दत्त्वा ताम्रनमस्यशासनगतान्ग्रामाननन्तास्तथा ।

अर्थेरर्थिमनोरथाधिकतरैकृत्वा कृतार्थंजग-

द्व्याप्ता येन शिवालयैर्निजयश पुञ्जोपमैर्मेदिनी ॥

ऐन्द्रपदजिगीषयेव⁶⁰ स्वर्गमधिरूढे च ज्येष्ठे भ्रातरि श्रीमत्कृष्णराजदेवे

युवराजदेवदुहितरि कुण्डकदेव्याममोघवर्षनृपात् ।

जातखोट्टिगदेवो नृपतिरभूद्भुवनविख्यात॥

तस्यानुजान्निरुपमादुपलब्धजन्मा

वीरश्रियः पदमभूद्भुवि कक्कराजः ।

यो बाल एव सकलामपि राजनीति-

मात्मप्रबोधविभवातिशयाद्विवेद ॥

सौमालीति दिशां गुणीति विदुषां त्यागीति दीनार्थिनां

क्रोधीति द्विषतां शमीति च सतां रूपीति सद्योषिताम् ।

मित्राणासुहृदित्यवन्ध्य⁶¹विभवो विश्वंभरायाः पतिः

सर्वेषामपि सर्वदेति निवसत्येकोऽपि यश्चेतसि ॥

यस्यास्ते करवालवारिणि चिरं प्रक्षालयन्ती यथा

लक्ष्मीरात्मकलङ्कमाहितमलं निन्द्यैः कुभूपाश्रयैः ।

सत्यं श्रीगृहमेतदम्बुजमितो मे द्वेषिणी साप्यत -

स्तिष्ठाम्यत्र रुषेति यस्य च मुखे देवी सरस्वत्यपि ॥

सत्यं गुर्जरनिर्जितारिनिकरश्चोलादिलीलारतो

हूणाधीशरणेष्वकम्पितमतिः पाण्ड्यप्रचण्डो नृपः ।

वन्द्योऽयं भवतामनिन्द्यचरितः स्पर्धन्त मा स्मामुना

कीर्तिर्यस्य नियामिकैवमनिशं पृथ्वीं परिभ्राम्यति ॥

त्यागेनैव परां प्रसिद्धिमगमत्कर्णः किलानश्वरीं

सत्येनात्र युधिष्ठिरोऽपि नृपतिः प्रख्यातकीर्तिः कृतः ।

सौन्दर्येण मनोभवश्च विदितः पार्थो धनुः कौशलै-

र्यः सर्वानतिशेत एव भुवने देवः समस्तैर्गुणैः ॥

यश्चानुपरतकनकधारानिपातोपजनितलोकहर्षः श्रीमदमोघवर्षः स्वकौशलक्षिप्तनिशितास्त्रविदारितारातिसार्थः श्रीनूतनपार्थः सकलबलवदरितिमिरभेदनप्रचण्डः श्रीमदहितमार्तण्डः स्वविक्रमच्छलितबलिबन्धपरायणः श्रीवीरनारायणः सकलादिराजचरितातिशयतुङ्गः श्रीमान्नृपतुङ्गो निखिलभुवनाधिपत्यप्रकाशितैकातपत्रः श्रीराजत्रिनेत्रः समभवत्सदर्थाभिधानतया

स च परमभट्टारकमहाराजाधिराजपरमेश्वरश्रीमदकालवर्षदेवपादानुध्यातः परमभट्टारकमहाराजाधिराजपरमेश्वरपरममाहेश्वरश्रीमदमोघवर्षदेवः पृथिवीवल्लभः श्रीमद्वल्लभनरेन्द्रदेवः कुशली सर्वानेव यथासंबध्यमानकान्राष्ट्रपतिविषयपतिग्रामकूटमहत्तरायुक्तकोपयुक्तकाधिकारिकान्समादिशति — अस्तु वः संविदितम्, यथा श्रीमान्यखेटस्थिरावासिते श्रीमत्कक्कलदेवराजे शकनृपकालातीतसंवत्सरशतेष्वष्टसु चतुर्नवत्यधिकेष्वङ्कतः संवत् ८९४ अङ्गिरःसंवत्सरान्तर्गताश्वयुजपौर्णमास्यायां(स्यां) बुधदिने सोमग्रहणमहापर्वणि मातापित्रोरात्मनश्च पुण्ययशोभिवृद्धये श्रीमद्गेजुचवावीवास्तव्याय इहैव कार्याभ्यागताय भारद्वाजगोत्रबह्वृचशाखासब्रह्मचारिणे त्रिप्रवराय श्रीमच्छंकरैयपुत्राय श्रीमत्सङ्गमैयसुताय श्रीमच्छन्नपैयभट्टाय उप्पलिकाशतत्रयान्तर्गतबब्बुलतल्लद्वादशमध्ये पङ्गरिकानाम ग्रामः सवृक्षमालाकुलः सधान्यहिरण्यादेयः सदण्डदोषदशापराधः पूर्वप्रसिद्धचतुःसीमापर्यन्तः शुल्कादिसमस्तोत्पत्तिसहितः आ चन्द्रार्कंमया नमस्यो दत्तः । तस्य पूर्वतः रोहीतल्लग्रामः । दक्षिणतः शिलहरेग्रामः । पश्चिमतः किणिहिंग्रामः । उत्तरतः अन्तरवल्लीग्रामः । एवं चतुराघाटविशुद्धममुं पङ्गरिकाग्रामं श्रीमच्छन्नपैयभट्टस्य कृषतः कर्षयतो भुञ्जतो भोजयतो वा न केनचिद्वयाघातः कार्यः । यश्च करोति स पञ्चभिरपि महापातकैरुपपातकैश्च संयुक्तः स्यात् । उक्तं च-

‘सामान्योऽयं धर्मसेतुर्नराणां काले काले पालनीयो भवद्भिः ।

सर्वानेतान्भाविनः पार्थिवेन्द्रान्भूयो भूयो याचते रामभद्रः ॥’

‘यानीह दत्तानि पुरा नरेन्द्रैर्दानानि धर्मार्थयशस्कराणि ।

निर्माल्यवान्तप्रतिमानि तानि को नाम साधुः पुनराददीत ॥’

‘बहुभिर्वसुधा भुक्ता पार्थिवैः सगरादिभिः ।

यस्य यस्य यदा भूमिस्तस्य तस्य तदा फलम् ॥’

‘विन्ध्याटवीष्वतोयासु शुष्ककोटरवासिनः ।

कृष्णाहयो हि जायन्ते भूमिदानापहारिणः ॥’

‘षष्टिं वर्षसहस्राणि स्वर्गे तिष्ठति भूमिदः ।

आच्छेत्ता चानुमन्ता च तान्येव नरके वसेत् ॥’

‘सुवर्णमेकं गामेकां भूमेरप्येकमङ्गुलम् ।

हरन्नरकमाप्नोति यावदाभूतसंप्लवम् ॥

‘मद्वंशजाः परमहीपतिवंशजा वा

पापादपेतमनसो भुवि भाविभूपाः ।

ये पालयन्ति मम धर्ममिदं समस्तं

तेषां मया विरचितोऽञ्जलिरेष मूर्ध्नि ॥

श्रीमदम्बार्यपौत्रेण योगमार्यसुतेन च । कायस्थकुमुदभागिना लिखितं पुन्नार्यनाम्ना ॥

(इण्डियन् आण्टिक्वेरी १२/२६४-६७)

( १० )
राणासमरसिंहस्य प्रशस्तिः⁶²परि श्रीमदचलेश्वर महादेवमन्दिरसमीपस्थसं- न्यासिमठे शिलायां समुत्कीर्णा वर्तते वर्णिताश्वात्रोदयपुरमहीपतेः पूर्वपुरुषाः.") ।

ॐ
ॐ नमः शिवाय।

ध्यानानन्दपराः सुराः कति कति ब्रह्मादयोऽपि स्वसं-

वेद्यं यस्य महः स्वभावविशदं किंचिद्विदांकुर्वते ।

मायामुक्तवपुः स्वसंगतभवाभावप्रदः प्रीतितो

लोकानामचलेश्वरः स दिशतु श्रेयः प्रभुः प्रत्यहम् ॥

सर्गार्थंस्वतनुं हुताशमनिशं पद्मासने जुह्वतः

प्राणैः प्राजनि नीललोहितवपुर्यो विश्वमूर्तेः पुरा ।

दुष्टाङ्गुष्ठनखाङ्कुरेण हठतस्तेजोमयं पञ्चमं

छिन्नं धातृशिरः कराम्बुजतले बिभ्रत्स वस्त्रायताम् ॥

अव्यक्ताक्षरनिर्भरध्वनिजपस्त्यक्तान्यकर्मश्रमः

स्वं देहात्सितिमानमुज्झितुमना दानाम्बुसंवर्धितः ।

यत्कुम्भाचलगस्तपांसि वितनोत्यद्यापि भृङ्गव्रजः

प्रत्यूहापगमोन्नतिर्गजमुखो देवः स वोऽस्तु श्रिये ॥

कि च ।

क्षुभ्यद्वारिधिदीर्यमाणशिखरिश्रेणि भ्रमद्भूतलं

त्रुट्यद्व्योमदिगन्तसंहति पतद्ब्रह्माण्डभाण्डस्थिति ।

कल्पान्तस्य विपर्ययेऽपि जगतामुद्वेगमुच्चैर्दिश-

त्सिन्धोर्लङ्घनमद्भुतं हनुमतः पायादपायात्स नः ॥

शाखोपशाखाकुलितः सुपर्वा गुणोचितः पत्त्रविभूषिताङ्गः ।

कृतास्पदो मूर्धनि भूधराणां जयत्युदारो गुहिलस्य वंशः ॥

यद्वंशो गुहिलस्य राजभगवन्नारायणः कीर्त्यते

तत्सत्यं कथमन्यथा नृपतयस्तं संश्रयन्तेतराम् ।

मुक्तेः कल्पितवेतसः करतलव्यासक्तदण्डोज्ज्वलाः

प्राणत्राणधियः श्रियः समुदयैर्न्यस्तापहस्ताः सदा ॥

भेदःक्लेदभरेण दुर्जनजनस्याप्लावितः संगरे

देशः क्लेशकथापकर्षणपटुर्यो बप्पकेनोच्चकैः ।

लावण्योत्करनिर्जितामरपुरः श्रीमेदपाटा⁶³ पिह्नणप्रयोगः “)भिधा-

माधत्ते स्म स एष शेषनगरश्रीगर्वसर्वंकषः ॥

अस्ति नागहूदं⁶⁴ नाम सायाममिह पत्तनम् ।

चक्रे तपांसि हारीतराशिर्यत्र तपोधनः ॥

केऽपि क्वापि परप्रभावजनितैः पुण्यैर्हविर्भिर्विभुं

प्रीणन्ति ज्वलनं हिताय जगतां प्रारब्धयागक्रमाः ।

अन्ये प्राणनिरोधवोवितसुखाः पश्यन्ति चात्मस्थितं

विश्वं सद्विजनस्थलीषु मुनयो यत्राप्ततन्वोदयाः ॥

अस्मिन्नेव वने तपस्विनिजने प्रायःस्खलद्बन्धने

वृत्तान्तं भुवनस्य योगनियतः प्रत्यक्षतः पश्यति ।

हारीतः शिवसङ्गमङ्गविगमात्प्राप्तः स्वसेवाकृते

बप्पाय⁶⁵ प्रथिताय सिद्धिनिलयो राज्यश्रियं दत्तवान् ॥

हारीतात्किल बप्पकोऽ⁶⁶ङ्घ्रिविलयव्याजेन लेभे महः

क्षात्रं धातृनिभाद्वितीर्य मुनये ब्राह्मं स्वसेवाछलात् ।

एतेऽद्यापि महीभुजः क्षितितले तद्वंशसंभूतयः

शोभन्ते सुतरामुपात्तवपुषः क्षात्रा हि धर्मा इव ॥

बप्पकस्य तनयो नयवेत्ता संबभूव नृपतिर्गुहिलाख्यः⁶⁷ ।

यस्य नामकलितां किल जातिं भूभुजो दधति तत्कुलजाताः॥

यः⁶⁸पीयूषमयूखसुन्दरमतिर्विद्यासुधालंकृति-

र्निष्प्रत्यूहविनिर्जितस्मरगतिः प्राकाम्यरम्याकृतिः ।

गाम्भीर्योन्नतिसंभृतस्य जलधेर्विस्फोटिताहंकृति-

स्तस्माद्भोजनरेश्वरः स समभूत्संसेवितश्रीपतिः ॥

शीलः सशीलकरवालकरालपाणि-

र्भेजे भुजेन तदनु प्रतिपक्षलक्ष्मीम् ।

उत्साहभावगमकं पुलकं दधानो

वीरः स्वयं रस इव स्फुटबद्धदेहः ॥

नोडस्त्रीरतिखण्डनः कुलनृपश्रेणीशिरोमण्डनः

कर्णाटेश्वरदण्डनः प्रभुकलामैत्रीमनोनन्दनः ।

तत्सूनुर्नयमर्मनर्मसचिवः श्रीकालभोजः क्षमा-

पालः कालकरालकर्कशधनुर्दण्डप्रचण्डोऽजनि॥

छायाभिर्वनिताः फलैः सुमनसः सत्पत्रपुञ्जैर्दिशः

शाखाभिर्द्विजवर्गमर्गलभुजः कुर्वन्मुदामास्पदम ।

तद्वंशप्रबलाङ्करोऽतिरुचिरः प्रादुर्बभूवावनी-

पालो भर्तृभटस्त्रिविष्टपतरोर्गर्वाभिहर्ता ततः ॥

मुष्टिप्रमेयमध्यः कपाटवक्षस्थलस्तदनु ।

सिंहस्त्रासितभूधरमत्तेभो भूपतिर्जयति ॥

तज्जन्मा स महायिकः स्वभुजयोः प्राप्तैकसाहायकः⁶⁹

क्षोणीभारमुदारमुन्नतशिरा धत्ते स्म भोगीश्वरः ।

यत्क्रोधानलविस्फुलिङ्गमहसि प्रत्यर्थिनोऽनर्थिनः

प्राञ्चत्पक्षपरिग्रहा⁷⁰कुलधियः पेतुः पतङ्गा इव ॥

खुम्माणस्य⁷¹ ततः प्रयाणवियति क्षोणीरजोदुर्दिने

निस्त्रिंशाम्बुधरः सिषेच⁷²सुभटान्धाराजलैरुज्ज्वलैः ।

तन्नारीकुचकुङ्कुमानि जगलुश्चित्राणि नेत्राञ्जनै-

रित्याश्चर्यमहो मनःसु⁷³ सुधियामद्यापि विस्फूर्जति॥

अल्लटोऽजनि ततः क्षितिपालः संगरेऽनुकृतदुर्जयकालः ।

यस्य वैरिष्टतनांकरवालः क्रीडयैव जयति स्म करालः ॥

उदयति स्म ततो नरवाहनः समिति संहृतभूपतिवाहनः ।

विनयसंचयसेवितशंकरः सकलवैरिजनस्य भयंकरः ॥

विक्रमविधूतविश्वप्रतिभटनीतेस्तथा गुणस्फीतेः ।

कीर्तिस्तारकजैत्री शक्तिकुमारस्य संजज्ञे ॥

आसीत्ततो नरपतिः शुचिवर्मनामा

युद्धप्रदेशरिपुदर्शित⁷⁴चण्डधामा ।

उच्चैर्महीधरशिरःसु निवेशिताङ्घ्रेः⁷⁵

शंभोविशाख इव विक्रमसंभृतश्रीः ॥

स्वर्लोके शुचिवर्मणि स्वसुकृतैःपौरंदरं विभ्रमं

बिभ्राणे कलकण्ठकिंनरवधूसंगीतदोर्विक्रमे ।

माद्यन्मारविकारवैरितरुणीगण्डस्थलीपाण्डुरै-

र्ब्रह्माण्डं नरवर्मणा धवलितं शुभ्रैर्यशोभिस्ततः ॥

जाते सुरस्त्रीपरिरम्भसौख्यसमुत्सुके श्रीनरवर्मदेवे ।

ररक्ष भूमीमथ कीर्तिवर्मा नरेश्वरः शक्रसमानधर्मा ॥

कामक्षामनिकामतापिनि तपे(?)ऽमुष्मिन्नृपे रागिणि

स्वःसिन्धोर्जलसंप्लुते रमयति स्वर्लोकवामभ्रुवः ।

दोर्दण्डद्वयभग्नवैरिवसतिः क्षोणीश्वरो वैरट-

श्चक्रे विक्रमतः स्वपीठविलुठन्मूर्ध्नश्चिरं द्वेषिणः ॥

तस्मिन्नुपरते राज्ञि मुदिताशेषविद्विषि ।

वैरिसिंहस्ततश्चक्रे निजं नामार्थवदुवि ॥

व्यूढोरस्कस्तनुर्मध्ये क्ष्वेडा⁷⁶कम्पितभूधरः ।

विजयोपपदः सिंहस्ततोऽरिकरिणोऽवधीत् ॥

यन्मुक्तं हृदयाङ्गरागसहितं गौरत्वमेतद्विष-

न्नारीभिर्विरहात्ततोऽपि समभूत्किं कर्णिकारक्रमः ।

धत्ते यत्कुसुमं तदीयमुचितं रक्तत्वमभ्यन्तरे⁷⁷

बाह्ये पिञ्जरतां च कारणगुणग्रामोपसंवर्गणम् ॥

ततः प्रतापानलदग्धवैरिक्षितीशधूमोत्थमषीरसेन ।⁷⁸

नृपोऽरिसिंहः सकलासु दिक्षु लिलेख वीरः स्वयशःप्रशस्तिम् ॥

लोचनेषु सुमनस्तरुणीनामञ्जनानि दिशता यदनेन ।

वारिकल्पितमहो बत चित्रं कज्जलं हृतमरातिवधूनाम् ॥

नृपोत्तमाङ्गोपलकान्तिकूटप्रकाशिताष्टापदपादपीठः ।

अभूदमुष्मादथ चोडनामा नरेश्वरः सूर्यसमानधामा ॥

कुम्भिकुम्भविलुठत्करवालःसंगरे विमुखनिर्मितकालः ।

तस्य सूनुरथ विक्रमसिंहो वौरविक्रमकथां निरमाइत् (?)॥

भुजवीर्यविलासेन समस्तोद्धृतकण्टकः ।

चक्रे भुवि ततः क्षेम क्षेमसिंहो नरेश्वरः ॥

रक्तं किंचिन्निपीय प्रमदपरिलसत्पादविन्यासमुग्धाः

कान्तेभ्यः प्रेतवध्वो ददति रसभरोद्गारमुद्राकपालैः ।

पायंपायं तदुच्चैर्मुदितसहचरीहस्तविन्यस्तपात्रं

प्रीतास्ते ते पिशाचाः समरभुवि यशो यस्य संव्याहरन्ति ॥

सामन्तसिंहनामा कामाधिकसर्वसुन्दरशरीरः ।

भूपालोऽजनि तस्मादपहृतसामन्तसर्वस्वः ॥

खोमाण⁷⁹संततिवियोगविलक्षलक्ष्मीं

सेनामदृष्टविरहां गुहिलान्वयस्य ।

राजन्वतीं वसुमतीमकरोत्कुमार-

सिंहस्ततो रिपुगतामपहृत्य भूयः ॥

नामापि यस्य जिष्णोः परवलमथनेन सान्वयं जज्ञे ।

विक्रमविनीतशत्रुर्नृपतिरभून्मथनसिंहोऽथ ॥

कोशस्थितिः प्रतिभटक्षतजं न भुङ्क्ते

कोशं न वैरिरुधिराणि निपीयमानः ।

सङ्ग्रामसीमनि पुनः परिरम्य यस्य

पाणिं द्विसंश्रयमवाप फलं कृपाणः⁸⁰ ॥

शेपनिःशेपसारेण पद्मसिंहेन भूभुजा ।

मेदपाटमही पश्चात्पालिता लालितापि च ॥

व्यादीर्णवैरिमदसिन्धुरकुम्भकूट-

निष्ठ्यू⁸¹मौक्तिकमणिस्फुटवर्णभाजः ।

युद्धप्रदेशफलिकासु समुल्लिलेख

विद्वानयं स्वभुजवीर्यरसप्रबन्धान् ॥

नडूलमूलंकषबाहुलक्ष्मीस्तुरुष्कसैन्यार्णवकुम्भयोनिः ।

अस्मिन्मुराधीशसहासनस्थे ररक्ष भूमीमथ जैत्रसिंहः ॥

अद्यापि संधकचमूरुधिरावमत्त-

संघूर्णमानरमणीपरिरम्भणेन ।

आनन्दमन्दमनसः समरे पिशाचाः श्रीजैत्रसिंहभुजविक्रममुद्गृणन्ति ॥

धवलयति स्म यशोभिः पुण्यैर्भूमण्डलं तदनु ।

विहिताहितभृश⁸²शङ्कस्तेजःसिंहो निरातङ्कः ॥

उप्तं मौक्तिकबीजमुत्तमभुवि त्यागस्य दानाम्बुभिः

सिक्त्वा सद्गुरुसाधनेन नितरामादाय पुण्यं फलम् ।

राज्ञानेन कृपाण⁸³कोटिमटता स्वैरं विगाह्य श्रियः

पश्चात्केऽपि विवर्धिता दिशि दिशि स्फारा यशोराशयः ॥

आद्यक्रोडवपुः कृ॒पाणविलसद्दंष्ट्राङ्कुरो यः क्षणा-

न्मग्रामुद्धरति स्म गूर्जरमहीमुच्चैस्तुरुष्कार्णवात् ।

तेजःसिंहसुतः स एषः समरः क्षोणीश्वरग्रामणी-

राधत्तेबलिकर्णयोर्धुरमिलागोले⁸⁴ वदान्योऽधुना ॥

तालीभिः स्फुटतूर्यतालरचनासंजीवनीभिकर-

द्वन्द्वोपात्तकबन्धमुग्धशिरसः संनर्तयन्तः प्रियाः ।

अद्याप्युन्मद⁸⁵राक्षसास्तव यशःखण्डप्रशस्ति⁸⁶ं रणे

गायन्ति प्रतिपक्षशोणितमदास्तेजस्विसिंहात्मज ॥

अप्रमेयगुणगुम्फकोटिभिर्गाढबद्धवृषविग्रहाकृतेः ।

कीर्त्यते न सकला तत्र स्तुतिर्ग्रन्थगौरवभयान्नरेश्वर ॥

अर्बुदो विजयते गिरिरुच्चैर्देवसेवितकुलाचलरत्नम् ।

यत्र षोडशविकारविपाकैरुज्झितोऽकृत तपांसि वसिष्ठः ॥

क्लेशावेशविमुग्धदान्तजनयोः सद्भुक्तिमुक्तिप्रदे

लक्ष्मीवंश्मनि पुण्यजह्नुतनयासंसर्गपूतात्मनि ।

प्रापप्रागचलेश्वरत्वमचले यस्मिन्भवानीपति-

र्विश्वव्याप्तिविभाव्यसर्वगतया देवश्चलोऽपि प्रभुः ॥

सर्वसौन्दर्यसारस्य कोऽपि पुञ्ज इवाद्रुतः।

अयं यत्र मठस्तिष्ठत्यनादिस्तापसोचितः ॥

यत्र क्वापि तपस्विनः सुचरिताः कुत्रापि मर्त्याः क्वचि-

द्गीर्वाणाः परमात्मनिर्वृतिमिव प्राप्ताः क्षणेषु त्रिषु ।

यस्याद्योद्गतिमर्बुदेन सहितां गायन्ति पौराणिकाः

संधत्ते स खलु क्षणत्रयमिषान्त्रैलोक्यलक्ष्मीमिह ॥

जीर्णोद्धारमकारयन्मठमिमं भूमीश्वरग्रामणी-

र्देवः श्रीसमरः स्वभाग्यविभवादिष्टो निजश्रेयसे ।

किं चास्मिन्परमास्तिको नरपतिश्चक्रे वसुर्भ्यः कृपा-

संश्लिष्टः शुभभोजनस्थितिमपि प्रीत्या मुनिभ्यस्ततः ॥

अचलशदण्डमुच्चैः सौवर्ण समरभूपालः ।

आयुर्वायुचलाचलमिह दृष्ट्वा कारयामास ॥

आसीद्भावाग्निनामेह स्थानाधीशः पुरा मठे ।

हेलोन्मूलितसंसारबीजैः पाशुपतैर्वृतः⁸⁷ ॥

अन्योन्यवैरविरहेण विशुद्धदेहाः

स्नेहानुबन्धिहृदयाः सदया जनेषु ।

अस्मिस्तपस्यति मृगेन्द्रगजादयोऽपि

सत्वाः समीक्षितविमोक्षविधायितत्त्वाः ॥

शिष्यस्तस्यायमधुना नैष्ठिको भावशकरः ।

शिवसायुज्य⁸⁸लाभाय कुरुते दुष्करं तपः ॥

फलकुसुमसमृद्धिं सर्वकालं वहन्तः

परमनियमनिष्ठां यस्य भूमीरुहोऽमी ।

अपरमुनिजनेषु प्रायशः सूचयन्ति

स्खलितविषयवृत्तेरर्बुदाद्रि⁸⁹प्रसूताः ॥

राज्ञा समरसिंहेन भावशंकरशासनात् ।

मठः सौवर्णदण्डेन सहितः कारितोऽर्बुदे ॥

योऽकार्षीदेकलिङ्गत्रिभुवनविदितश्रीसमाधीशचक्र-

स्वामिप्रासादवृन्दे प्रियपटुतनयो वेदशर्मा प्रशस्तीः ।

तेनैपापि व्यधायि स्फुटगुणविशदा नागरज्ञातिभाजा

विप्रेणाशेषविद्वज्जनहृदयहरा चित्रकूट⁹⁰ जातम्”)स्थितेन ॥

यावदर्बुदमहीधरसङ्गं संबिभर्तिभगवानचलेशः ।

तावदेव पठतामुपजीव्या सत्प्रशस्तिरियमस्तु कवीनाम् ॥

लिखिता शुभचन्द्रेण प्रशस्तिरियमुज्ज्वला ।

उत्कीर्णा कर्मसिंहेन सूत्रधारेण धीमता ॥

सं१३४२ वर्षे मार्गशुदि १ प्रशस्तिः कृता ।

(भावनगर प्राचीनशोधसंग्रहस्य प्रथमे भागे पृष्ठे ३०-३७)

( ११ )

राष्ट्रकूटवंशोद्भवस्य द्वितीयप्रभूतवर्षमहीपतेर्दानपत्रम्

स्वस्ति विस्तृतविशद⁹¹यशोवितानविशदीकृताशाचक्रवालकरवालप्रबलावतंस⁹²विराजितजयलक्ष्मासमीलिङ्गितदक्षदक्षिणाभूरिभुजार्गलः⁹³ गलितसारशौर्यरसविसरबिखलीकृताग्रारिवर्गः । वर्गत्रयर्वर्गणैक⁹⁴निपुणाचलाभारवोर्वी(?)विशेषनिर्जितोर्वीमण्डलोत्सवोत्पादनपरम्पर(?)भूपालमौलिमालालीढाङ्घ्रिद्वन्द्वारविन्दोगोविन्दराजः तस्य सूनुः सुतरुणभावोदयदयादानदीनेतरगुणगणसमर्पित⁹⁵बन्धुजनः सकलकलागमजलधिकलशयोनिः मनुदर्शितमार्गानुगामी राष्ट्रकूटकुलामलगगनमृगलाञ्छनः बुधजनमुखकमलाशुमाली मनोहरगुणगणालंकृतभारः (?) कक्कराजनामधेयः⁹⁶ तस्य पुत्रः स्ववंशानेकनृपसघातपरम्पराभ्युदयकारणः⁹⁷ परमऋषिब्राह्मणभक्तितात्पर्यकुशलः समस्तगुणगणाधिध्वानो विख्यातसर्वलोकनिरुपमस्थिरभावनिर्जितारिमण्डलः यस्येममासीत् (?) ।

जित्वा भूपारिवर्गान्नयकुशलतया येन राज्यं कृतं यः

कष्टे मन्वादिमार्गस्तुतधवलयशा न क्वचिद्यागपूर्व. ।

सङ्ग्रामे यस्य शेषा स्वभुजकरबलप्रापिता या जयश्री-

र्यस्मिञ्जाते स्ववंशोभ्युदयधवलता यातदानर्कतेज (?)

असाविन्दराज⁹⁸नामधेयस्तस्य पुत्र स्वकुलललामायमानो मानधनो दीनानाथजनाह्लादनकरदाननिरतमनोवृत्तिः हिमकर इव सुखकरकरः कुलाचलसमुदाय इव सुधाधारगुणनिपुण (?) शिमशैलकूटतटस्थापितयशस्तम्बो⁹⁹ लिखितानेकविक्रमर्गुण¹⁰⁰ ।

अघसघातविनाशकसुरापगा यस्य सद्यशो विशदम्¹⁰¹ ।

गायन्तीव तरङ्गप्रभव¹⁰²रवैर्वहति जनमहिता ॥

असौ वैरमेघनामधेयस्तस्य पितृव्यहृदयपद्मासनस्थपरेश्वरशिरःशिशिरकर[कर¹⁰³]निकरनिराकृततमोवृत्ति सविशेपस्य जगत्रयसाम्रो¹⁰⁴द्धयेनेव (?) विरचितस्य चतुर्थलोकोदयसमानस्य कृतयुगशतैरिव निष्ठितस्य¹⁰⁵ यस्य यशसपुञ्ज¹⁰⁶मिव विराजमान

प्रदग्धकालागरुधूपधूमैः प्रवर्धमानोपचयाः पयोदाः ।

यस्याजिरं स्वच्छसुगन्धतोयैः सिञ्चन्ति सिद्धोदितकूटभागाः ॥ (?)

न चेदृशं प्राप्यमिति प्रलोभाद्भवोद्भवो भावियुगावतारे।

अवैमि यस्य स्थितये स्वयं तत्कल्पान्तरं नैव च भाव्यतीति ॥ (?)

तारागणेपून्नतटकोटितटार्पिता¹⁰⁷मूज्ज्वलदीपिकासु ।

मोमुह्यते रात्रिविभेदभावः निशात्ययः पौरजनै¹⁰⁸र्निशायाम् ॥ (!)

आधारभूताहमिदं व्यतीत्य¹⁰⁹ मां वर्धते चायमतिप्रसङ्गः ।

यस्यावकाशार्थमितीव पृथ्वी¹¹⁰ पृथ्वीव भूतेति च मे वितर्कः ॥

विचित्रपताकासहस्रसंछादितमुपरि परिचरणभयाल्लोकैकचूडामणिना मणिकुट्टिमसंक्रान्तप्रतिविम्बव्याजेन स्वयमवतीर्य परमेश्वरभक्तियुक्तेननमस्क्रियमाण¹¹¹मिव विराजमानम्, प्रहतपुष्करमन्द्रनिनादाकर्णनोदितानुरागैः प्रातृडारम्भकालजनितोत्सवारम्भैर्मयूरैः प्रारब्धनृत्तवृत्तान्तम्¹¹², धूमवेलालिलागत(?)विलासिनीजनानां करतलकिसलयरसभावसद्भावप्रकटनकुशलशशिवदनाङ्गनानर्तनाहृतपौरयुवतिजनचित्तान्तरम्, समस्तसिद्धान्तसागरपारगमुनिशतसंकुलं देवकुलमासीत् कन्नेश्वरं नाम स्वनामधेयाङ्कितम् । असावकालवर्ष इति विख्यातस्तस्य सूनुरानतनृपमुकुटमणिगणकिरणजालरञ्जितपादयुगलनखमयूखप्रभाभासितसिंहासनोपान्तः कान्ताजनकटकखचितपद्मरागदीधितिविसरशुम्भत्कुसुम्भरसरञ्जितनिजधवलवीज्यमानचारुचामरनिचय¹¹³विख्यातः प्राज्यराज्याभिषेकान्तरैकैश्वर्यसुखसमानुभवस्थितिः निजतुरंगमैकंविजयानीतराजलक्ष्मीसनाथो महीनाथो यः कल्पाङ्घ्रिपः ससेव¹¹⁴ (?) चिन्तामंणिरिति दृढं¹¹⁵ यं वदन्त्यर्थिनः नित्यप्रीत्या प्राप्तार्थसंपदसौ प्रभूतवर्ष इति विख्यातो भूपचक्रचूडामणिः तस्यानुजः धारावर्षश्रीपृथ्वीवल्लभमहाराजाधिराजपरमेश्वरःखण्डितारिमण्डलासिभासितदोर्दण्डः

पुण्डरीक¹¹⁶ इव बलिरिपुमर्दनाक्रान्तसकलभुवनतलः सुकृतानेकराज्यभारभरोद्वहनसमर्थः हिमशैलविशालोरःस्थलेन¹¹⁷ राजलक्ष्मीविहर¹¹⁸णमणिकुट्टिमेन चतुराङ्गनालिङ्गनतुङ्गकुचप्तङ्गमुखोद्रेकोदितरोमाञ्चयोजितेन स्वभुजासिधारादलितसमस्तगलितमुक्ताफलबिसंरविराजितारिबलहस्तिह¹¹⁹स्तास्फालनदन्तकोटिघट्टितधनीकृतेन¹²⁰ विराजमानः त्रिपुरहरवृषभककुदाकारोन्नतविकटांसतटनिकटदोधूयमानचारुचामरचयः फेनपिण्डपाण्डु¹²¹रप्रभावोदितच्छविना वृत्तेनापि चतुराकारेण¹²² सितात¹²³पत्रेणाच्छादितसमस्तदिग्विवरो रिपुजनहृदयविदारणदारुणेन¹²⁴ सकलभूतलाधिपत्यलक्ष्मीलीलामुत्पादयता प्रहतपटहढक्का¹²⁵गम्भीरध्वानेन घनाघनगर्जनानुकारिणा अस्याचितो विनोदनिर्गमः (?) स्वकीया साञ्चलतां¹²⁶ (?) परनृपचेतोवृत्तिषु दातुमिवोच्चैराविलो¹²⁷लप्रकटितराज्यचिह्नः (?) तुरङ्गमखरखुरोत्थितपांशुपटलमसृणितजलदसंचयानेकमत्तद्विपकरटतटगलितदानधाराप्रतानप्रशमितमहीपरागः ।

यस्य श्री चपलोदया खुरतरङ्गालीसमास्फालना-

न्निर्भिन्नद्विपयानपात्रगतयो ये संचलच्चेतसः । (?)

तस्मिन्नेव समेत्य सारविभवं सत्यज्य¹²⁸ राज्य रणे

भग्ना मोहवशात्स्वयं खलु दिशामन्तं भजन्तेऽरयः ॥

इदं कियदूतलमत्र सम्यक्स्थातुं महत्संकटमित्युदग्रम् ।

स्वस्यावकाश न करोति यस्य यशो दिशा भित्तिविभेदनानि ॥

अनवरतदानधारावर्षागमेन तृप्तजनतायाधारावर्ष इति जगति विख्यातः सर्वलोकवल्लभतया वल्लभ इति । तस्यात्मजो¹²⁹ निजभुजबलसमानीतपरनृपलक्ष्मीकर¹³⁰धृतधवलातपत्रनालप्रतिकूलरिपुकुलचरणनिबद्धखलखलायमानधवलशृङ्खलारवबधिरीकृतपर्यन्तजननिरुपमगुणगणाकर्णनसमाह्लादितमनसा¹³¹ साधुजनेन सदा संगीयमान¹³²शशिविशदयशोराशिराशावष्टब्धजनमनःपरिकल्पनत्रिगुणीकृतस्वकीयानुष्ठानो निष्ठितकर्तव्यः प्रभूतवर्षश्रीपृथ्वीवल्लभराजाधिराजपरमेश्वरस्य प्रवर्धमानश्रीराज्यविजयसंवत्सरेषु वदत्सु¹³³ । चारुचालुक्यान्वयगगनतलहरिण¹³⁴लाञ्छनायमानश्रीवलवर्मनरेन्द्रस्य सूनुः¹³⁵ स्वविक्रमावजित¹³⁶सकलरिपुनृपशिरःशेखरार्चितचरणःयुगलो यशोवर्मनामधेयो राजा व्यराजत । तस्य पुत्रः सुपुत्रः कुलदी¹³⁷पक इति पुराणवचनर्मवितथ¹³⁸मिह कुर्वन्नतितरां धीराजमानो मनोजात इव मानिनोजनमनस्थलीयः (?) रणचतुरश्चतुरजनाश्रयः श्रीसमालिङ्गितविशालवक्षस्थलो नितरामशोभत । असौ महात्मा

कमलोचितसद्भुजान्तरश्रीविमलादित्य इति प्रतीतनामा ।

कमनीयवपुर्विलासिनीनां¹³⁹ भ्रमदक्षिभ्रमरालि¹⁴⁰वक्रपद्मः ॥

यः प्रचण्डतरकर¹⁴¹वालदलितरिपुनृप¹⁴²करिघटाकुम्भमुक्तमुक्ताफलविकीर्णितरुचिरक्ताब्धिकान्तिरुचिरपरीतनिजकलत्र¹⁴³कण्ठः शितिकण्ठ इव महितमहिमामोद्यमानरुचिरकीर्तिरशेषगङ्गमण्डलाधिराजश्रीचाकिराजस्य भागिनेयः भुवि प्रकाश¹⁴⁴तयस्मि कुनुन्गिलनामदेशमयशः पराङ्मुखा¹⁴⁵ मनुमा¹⁴⁶र्गेण पालयति सति श्रीयापनीयनन्दिसंघपुंनागवृक्षमूलगणे श्रीकित्याचार्यान्वये बहुष्वाचार्येष्वतिक्रान्तेषु व्रतसमितिगुप्तिगुप्तमुनिवृन्दवन्दितचरणकूविलाचार्याणा¹⁴⁷मासीत् (?) तस्यान्तेवासी समुपनतजनपरिश्रमाहारः स्वदानसंतर्पितसमस्तविद्वज्जनोजनितमहोदयःविजयकीर्तिनाममुनिप्रभुरभूत्¹⁴⁸।

अर्ककीर्तिरिति ख्यातिमातुन्वन्मुनिसत्तमः ।

तस्य शिष्यत्वमायातो नायातो वशमेनसा¹⁴⁹म् ॥

तस्मै¹⁵⁰ मुनिवराय तस्य विमलादित्यस्य¹⁵¹ शणेश्वर(?)पीडापनोदाय मयूरखण्डिमधिवसति¹⁵² विजयस्कन्धावारे चाकिराजेन विज्ञापितो वल्लभेन्द्रः इडिगूर्विषयमध्यवर्तिनं¹⁵³ जालमङ्गलंनामधेयग्रामं शंकनृपसंवत्सरेषु शरशिखिमुनिषु (७३५) व्यतीतेषु ज्येष्ठमासशुक्लपक्षदशम्यां पुष्यनक्षत्रे चन्द्रवारे मान्यपुरवरापरदिग्विभागालंकारभूतशिलाग्रामाजनेन्द्र¹⁵⁴भवनायदत्तवान् तस्य पूर्वदक्षिणापरोत्तरदिग्विभागेषु स्वस्तिमङ्गल-बेल्लिन्द-गुडनूर-त्तरिपाल इति प्रसिद्धाग्रामाः एवं चतुर्णा ग्रामाणां¹⁵⁵ मध्ये व्यवस्थितस्य जालमङ्गलस्यायंचतुराय¹⁵⁶धिक्रमः पुनस्तस्य सीमाविभागः ईशानतः भुकूडल्दक्षिणदिग्विभागमवलोक्य एल्तग-कोडल-मूडग-केल-बन्दु इर्प्पेय-को-पदे-पल्लद्-ओलगण उलि-अलरिये कोदेयालि-बेलने सयूकने-बन्दु पोल पुणसे एव कीले अन्ते पोयिए बिदिरूर्ग्गेरे मुकूडल् ततः पश्चिमतः पुलिपदिय तेङ्कण पेर्ओल्बेग्ने पेर्बिलिके एलगल-करण्डलो मुकूडल् अन्ते सय्कने पोगि नाय्मणिगेरेय ताय्गण्डि मुकूडल् ततः उत्तरतः बल्ल-गेरेय पडुव गजगोड पलम्बे पुणुसेये आनेदलो गेरेए पुल्पडिये एलगल्ले पुलिगारद गेरे मुकूडल्ततः पूर्वतः निड्डु विलिङ्के…..दविन पुल्पडिये कञ्चगार गल्ले पोल एल्ले पुणुसये बट्टपुणुसये वेलने बन्दु ईशानद मुकूड-लोल् कूडि निन्दत्तू। राचमल्लगामुण्डनुं शीरनुं गङ्गगामुण्डनुं मारेयनुं वेल्गेरेय्ओडेयोरुं मोदबागे - एल्पदिम्बरुं कुनुन्गिल्-अयसार्बरुं साक्षियागे कोदृत्तू। नमः ।

अद्भिर्दत्तं त्रिभिर्भुक्तं षड्भिश्च परिपालितम् ।
एतानि न निवर्तन्ते पूर्वराजकृतानि च ॥
स्वं दातुं सुमहच्छक्यं¹⁵⁷

दुःखमन्यस्य पालनम् ।

दानं वा पालनं वेति¹⁵⁸दानाच्छ्रेयोऽनुपालनम् ॥

स्वदत्तां परदत्तां वा यो हरेत¹⁵⁹वसुंधराम् ।

षष्टि वर्षसहस्राणि विष्ठायाजायते क्रिमिः ॥

देवस्वं [हि] विषं घोरं कालकूटसमप्रभम् ।

विषमेकाकिनं हन्ति देवस्वं पुत्रपौत्रकम् ॥

(इण्डियन् आण्टक्वेरी १२।१३-१६)

(१२)

मथनदेवमहीपतेर्दानपत्रम्¹⁶⁰ ।

ॐ स्वस्ति। परमभट्टारकमहाराजाधिराजपरमेश्वरश्रीक्षितिपालदेवपादानुध्यातपरमभट्टारकमहाराजाधिराजपरमेश्वरश्रीविजयपाल¹⁶¹देवानामभिप्रवर्धमानकल्याणविजयराज्ये संवत्सरशतेषु दशसुषोडशोत्तरकेषु माघमाससितपक्षत्रयोदश्यां शनियुक्तायामेवं१०१६ माघमुदि १३शनावद्य

श्रीराज्यपुरावस्थितो महाराजाधिराजपरमेश्वरश्रीमथनदेवो¹⁶²महा–राजाधिराजश्रीसावटसूनुर्गुर्जरप्रतीहारान्वयः कुशली स्वभोगावाप्तवंशपोतकभोगसंबद्धव्याघ्रवाटकग्रामे¹⁶³ समुपगतान्सर्वानेव राजपुरुषान्नियोगस्थान्क्रमागमिकान्नियुक्तकानियुक्तकांस्तन्निवासिमहत्तरमहत्तमवणिक्प्रवणि-प्रमुखजनपदांश्च यथार्हं मानयति बोधयति समादिशति च।

अलवरनगराद्दक्षिणदिश्यष्टादशक्रोशान्तरे पर्वतस्थल्यामधुना ‘राजोर’नाम्ना प्रसिद्धो ग्राम एव राज्यपुरमासीत्, अद्यापि तत्र चतुर्दिक्षु छिन्नभिन्नगोपुरप्राकारापणदेवालयादीनि प्राचीननगरचिह्नानि दृश्यन्ते। लभ्यन्ते चेतस्ततः प्रकीर्णा भूयस्यः खण्डिताः बोद्धप्रतिमाःविलोक्यन्ते च प्राचीनत्वानुमापका बहवश्चतुष्कोणाः कूपाः तत्र च कथाशेषतां गतेषु परःशतेषु देवालयेष्वधुना नीलकण्ठमहादेवस्याशावरीदेव्याश्च त्रुटितप्रायं मन्दिरमवशिष्यते। श्रावणमासे च नीलकण्ठदर्शनार्थे सर्वतो जनाः समायान्ति।

अस्तु वः संविदितम्—तृणाग्रलग्नजलबिन्दुसंस्थानास्थिराणि शरीरसंपज्जीवितानीतीमां संसारासारतां, कीर्तिमूर्तेश्चकल्पस्थायितां ज्ञात्वा मया पित्रोरात्मनश्चपुण्ययशोभिवृद्धये ऐहिकामुष्मिकफलनिमित्तं संसारार्णवतरणार्थं स्वर्गमार्गार्गलोद्घाटनहेतोः स्वमातृश्रीलच्छुकानाम्ना श्रीलच्छुकेश्वरमहादेवाय प्रत्यहं ३ स्नपनसमालभनपुष्पधूपनैवेद्यदीपतैलसुधासिन्दूरलागन-खण्डस्फुटितसमारचनप्रेक्षणकपवित्रकारोहणकर्मकरवाटिकापालादिव्ययार्थमुपरि सूचितव्याघ्रवाटकग्रामः स्वसीमा-तृणयूतिगोक(च)रपर्यन्तः सोद्रङ्गःसवृक्षमालाकुलः सकलाभोगम (सकलभोगसं) युतादायाभ्यामपि समस्तसंस्थानां भागखलभिक्षाप्रस्थकस्कन्वकमार्गणकदण्डदशापराधदाननिधिनिधानापुत्रिकाधननष्टिभरटोचितानुचितनिबद्धानिबद्धसमस्तप्रत्यादेयसहितस्तथैतत्प्रत्यासन्नश्रीगुर्जरवाहितसमस्तक्षेत्रसमेतश्चाकिंचित्प्रग्राह्योऽद्यपुण्येऽहनि स्नात्वादेवस्य प्रतिष्ठाकाले उदकपूर्वंपरिकल्प्य शासनेन दत्तः। मत्वैवमद्यदिनादारभ्य श्रीमदामर्दकविनिर्गतश्रीसोपुरीयसंतत्यां श्रीछात्रे शिवेश्रीगोपालीदेवीतडागपालीमठसंबद्धश्रीराज्यपुरे श्रीनित्यप्रमुदितदेवमठे श्रीश्रीकण्ठाचार्यशिष्यश्रीरूपशिवाचार्यस्तच्छिष्यश्रीमदोंकारशिवाचार्यस्यास्खलितब्रह्मचर्यावाप्तमहामहिम्नः परमयशोराशेः शिष्यप्रतिशिष्यक्रमेण देवोपयोगार्थं तत्रिमव्यवच्छेदेनाचन्द्रार्के यावत्कुर्वतःकारयतो वास्मद्वंशजैरन्यतरैर्वाभाविभूपालैःकालकालेष्वपि परिपन्थना नकार्या। प्रत्युतास्मत्कृतप्रार्थनया सदा तत्रिसानाथ्यंवोढव्यम्। यतः समानैवेयं पुण्यफलावाप्तिरनुमन्तव्या। उक्तंच भगवता परमर्षिणा वेदव्यासेन व्यासेन−

‘बहुभिर्वसुधा भुक्ता राजभिः सगरादिभिः ।
यस्य यस्य यदा भूमिस्तस्य तस्य तदा फलम् ॥

आदित्यो वरुणो वायुर्ब्रह्मा विष्णुर्हुताशनः ।
भगवाञ्शूलपाणिश्च अभिनन्दति भूमिदम् ॥

षष्टिर्वर्षसहस्राणिस्वर्गे तिष्ठति भूमिदः ।
आच्छेत्ताचानुमन्ता च तान्येव नरकं वसेत् ॥

यैर्वाज्छितं शिशिरदीधितिशुभ्रकीर्ते-
र्यैश्चामरप्रणयिनीपरिरम्भणस्य।
ते साधवोनहि हरन्ति परेण दत्तां
दानाद्वदन्ति परिपालनमेव साधु ॥

शासनं कृतवान्देवोलिखितं तस्य सूनुना ।
व्यक्तं सूरप्रसादेन उत्कीर्णं हरिणा ततः ॥ इति ॥

तथामुष्मै देवाय पार्श्वदेवकुलिकाचतुष्टया ४ राजधान्यां प्रतिष्ठितविनायकसहिताय हट्टदानेगोनीं प्रतिहट्टव्यावहरिकविं२ घटककूपकं प्रति घृतस्य तैलस्य च पलिके द्वे २ वीथीं प्रति मासि२ विं २ तथा बहिःप्रविष्टचोल्लिकां प्रति पर्णानां ५० एतद्देवस्य कृतमिति ॥ श्रीमथनः ॥ ९

(१३)
श्रीपृथ्वीकोङ्गणिमहाराजस्य दानपत्रम् ।

स्वस्ति जितंभगवता गतघनगगनाभेन पद्मनाभेन। श्रीमज्जाह्नवेयकुलामलव्योमा¹⁶⁴वभासनभास्करः स्वखड्गैकप्रहारखण्डितमहाशिलास्तम्भलब्धबलपराक्रमो¹⁶⁵दारुणारिगणविदारणोपलब्धव्रणविभूषणविभूषितः काण्वायनसगोत्रः श्रीमत्कोद्गणिवर्मधर्ममहाधिराजः, तस्य पुत्रः¹⁶⁶ पितुरन्वागतगुणयुक्तो विद्याविनयविहित¹⁶⁷वृत्तः सम्यक्प्रजापालनमात्राधिगतराज्यप्रयोजनो विद्वत्कविकाञ्चननिकषोपलभूतो नीतिशास्त्रस्य वक्तृप्रयोक्तृकुशलो दत्तकसूत्रवृत्तेः प्रणेता श्रीमान्माधवमहाधिराजः, तत्पुत्रः पितृपैतामहगुणयुक्तोऽनेकचातुर्दन्तयुद्धावाप्तचतुरुदधिसलिल¹⁶⁸स्वादितयशाः श्रीमद्धरिवर्ममहाधिराजः, तस्य पुत्रो द्विजगुरूदेवतापूजनपरोनारायणचरणानुध्यातः श्रीमान्विष्णुगोपमहाधिराजः, तत्पुत्ररुयम्बकचरणाम्भोरुहरजःपवित्रीकृतोत्तमाङ्गः स्वभुजबलपराक्रमक्रयक्रीत¹⁶⁹राज्यः कलियुगबलपङ्कावसन्नधर्मवृषोद्धरणनित्यसंनद्धःश्रीमान्माधवमहाधिराजः, तत्पुत्रः श्रीमत्कदम्बकुलगगनगभस्तिमालिनः कृष्णवर्ममहाधिराजस्य प्रियभागिनेयोविद्याविनयातिशयपरिपूरितान्तरात्मा निरवग्रहप्रधन¹⁷⁰शोर्यौविद्वत्सु प्रथमगण्यः श्रीमान्कोगणिमहाधिराजः अविनीतनामा, तत्पुत्रो विजृम्भमाणशक्तित्रयः अन्दरेह्-अलत्तुप्-पौरुलरे-पेल्नग राज्यानेकसमरमुखमखहुतशूरपुरुषपशूपहारविघसविहहस्तीकृतकृतान्ताग्निमुखःकिरातार्जुनीयपञ्चदशसर्गादिकोंकारो दुव्विनीतनामधेयः, तस्य पुत्रो दुर्दान्तविमर्दविमृदितविश्वंभरादिपञ्चालिमालामकरन्दपुञ्जपिञ्जरीक्रियमाणचरणयुगलनलिनो मुष्करनामधेयः, तस्य पुत्रश्चतुर्दशविद्यास्थानाधिगतविमलमतिः विशेषतो नवकोशस्य नीतिशास्त्रस्य वक्तृप्रयोक्तृकुशलो रिपुतिमिरनिकरनिराकरणोदयभास्करः श्रीविक्रमप्रथितनामधेयः, तस्य पुत्रोऽनेकसमरसंपादितविजृम्भितद्विरदरदनकुलिशाघातव्रणसंरुद्धस्वास्थ्यद्विजय(?)लक्षणलक्षीकृतविशालवक्षःस्थलः समधिगतसकलशास्त्राब्धितत्त्वः समाराधितत्रिवर्गो निरवद्यचरितःप्रतिदिनमभिवर्धमानप्रभावोभूविक्रमनामधेयः। अपि च।

नानाहेतिप्रहारप्रतिहतसुभटारामवाटोत्थितासृ-
ग्धारास्वादामृताशक्षुभितपरिसरद्गृध्रसंरुद्धसीमे ।
सामन्तान्पल्लवेन्द्रान्नरपतिमजयद्यो बिलन्दाभिधाने
राजा श्रीवल्लभाख्यःसमरशतजयावाप्तलक्ष्मीविलासः ॥
तस्यानुजो नतनरेन्द्रकिरीटकोटि-
रत्नार्कदीधितिविराजितपादपद्मः ।

लक्ष्म्याः स्वयंवृतपतिर्नवकामनामा
शिष्टप्रियोऽरिगणदारणलब्धफीर्तिः ॥

तस्य कोगणिमहाराजस्य सोमेश्वरापरनामधेयस्य पौत्रः समवनतसमस्तसामन्तमुकुटतटघटितबहुलरत्नविलसदमरधनुःखण्डमण्डितचरणनखमण्डलो नारायणे निहितभक्तिः शूरपुरुषतुरगनरवारणघटासंघट्टदारुणसमरशिरसि निहितात्मकोपो भीमकोपः प्रकटरतिसमयसमनुवर्तनचतुरयुवतिजनलोकधूर्तो लोकधूर्तः सुदुर्धरानेकयुद्धमूर्धन्यलब्धविजयसंपदहितगजघटाकेसरी राजकेसरी। अपि च।

यो गङ्गान्वयनिर्मलाम्बरतलव्याभासनप्रोल्लस-
न्मार्तण्डोऽरिभयंकरःशुभकरः सन्मार्गरक्षाकरः ।
सौराज्यं समुपेत्य राज्यसविता राजन्यतारोत्तमो
राजा श्रीपुरुषेश्वरो विजयते राजन्यचूडामणिः ॥

कामं रामः स चापेदशरथतनयो विक्रमे जामदग्न्यः
प्राज्ये वीर्ये बलारिर्बहुमहसि रविः स्वप्रभुत्वे धनेशः ।
भूयो विख्यातशक्तिः स्फुटतरमखिलप्राणभाजां विधाता
धात्रा सृष्टः प्रजानां पतिरिति कवयो यं प्रशंसन्ति नित्यम् ॥

तेन प्रतिदिनप्रवृत्तमहादानजनितपुण्याहघोषमुखरितमन्दिरोदरेण श्रीपुरुषप्रथमनामधेयेन पृथ्वीकोङ्गणिमहाराजेन अष्टानवत्युत्तरषट्छतेषु (६९८) शकवर्षेष्वावर्तितेष्वात्मनः प्रवर्धमानविजयवीर्यसंवत्सरे पञ्चाशत्तमेप्रवर्धमाने मान्यपुरमधिवसति विजयस्कन्दावारे श्रीमूलमूलशरणाभिनन्दितनन्दिसंघान्वय-एरेगित्तुर्नाम्निगणे मूलिकल्गच्छे स्वच्छतरगुणकिर(?)प्रततिप्रह्लादितसकललोकश्चन्द्र इवापरश्चन्द्रनन्दिनामगुरुरासीत्। तस्य शिष्यः समस्तविबुधलोकपरिरक्षणक्षमात्मशक्तिः परमेश्वरलालनीयमहिमा कुमारवद्द्वितीयः कुमारनन्दिनामा मुनिपतिरभवत्। तस्यान्तेवासीसमधिगतसकलतत्त्वार्थसमार्पितबुधसार्थसंपत्संपादितकीर्तिः कीर्तिनन्द्याचार्योनाम महामुनिः समजनि। तस्य प्रियशिष्यः शिष्यजनकमलाकर-प्रबोधजनकः मिथ्याज्ञानसंततसनुतससन्मानात्तक(?)सद्धर्मव्योमावभासनभास्करो विमलचन्द्राचार्यः समुदपादि।

तस्य महर्षेर्धर्मोपदेशनया श्रीमद्बाणकलकलः (?) सर्वतपोमहानदीप्रवाहः बाहादण्डमण्डलाखण्डितास्मिण्डलद्रुमषण्डो डुण्डुप्रथमनामधेयो निर्गुण्डयुवराजो जज्ञे। तस्य प्रियात्मज आत्मजनितनयविशेषनिःशेषीकृतरिपुलोकः लोकहितः मधुरमनोहरचरितः चरितार्थत्रिकरणप्रवृत्तिः परमगूलप्रथम[नाम]धेयः श्रीपृथ्वीनिर्गुण्डराजोऽजायत। पल्लवाधिराजप्रियात्मजायां सगरकुलतिलकान्मरुवर्मणो जाता कुण्डलीनामधेया भर्तृभावनाविर्बभूव भार्या। तया सततप्रवर्तितधर्मकार्यया निर्मिताय श्रीपुरोत्तरदिशमलंकुर्वते लोकतिलकधाम्ने जिनभवनाय खण्डस्फुटितनवसंस्कारदेवपूजादानधर्मप्रवर्तनार्थं तस्यैव पृथ्वीनिर्गुण्डराजस्य विज्ञापनायमहाराजाधिराजपरमेश्वरश्रीजसहितदेवेन निर्गुण्डविषयान्तःपातिपोन्नल्लिनामाग्रामः सर्वपरिहारोपेतो दत्तः। तस्य सीमान्तराणि—पूर्वस्यां दिशि नोलिबेलदा बेल्गल्मोरडि। पूर्वदक्षिणस्यां दिशि पण्यङ्गेरि।दक्षिणस्यां दिशि बेल्गल्लिगेरेया दिलगेरेयापल्लदाकूदल्।दक्षिणपश्चिमायां दिशि जैदराकेय्या बेल्गल्मोरडु।पश्चिमायां दिशि हेङ्केवी ताल्तुवायराकेरि। पश्चिमोत्तरस्यां दिशि पुणुसेयागोट्टगालाकलकुप्पे। उत्तरस्यां दिशि सामगेरेया पल्लदा पेर्मुरिक्के।उत्तरपूर्वस्यां दिशि कलम्बेट्टिगट्टु। ईशान्यामन्यानि क्षेत्रान्तराणि दत्तानि डुण्डुसमुद्रदावयलुल्किरुदारामेगेपदिरक्कण्डुगम्मण्णमपालेयाइरनल्लुराजापीलुदिर्क्कण्डुगंश्रीवरदाडुण्डुगामण्डराताण्डडाडुवयाण्डुताण्डुश्रीवरदावयलुल्कम्भरगट्टिनल्लिइर्कण्डुगंकलनि पेर्गेरेयाकेलगे आहगण्डुगं एरेपूलिगेरेया कोयिल्गोदाएदाइर्पत्तुगुण्डुगं बेदे अदुवश्रीवरदा बडगणापटुवणाकोनुलन्देवं गेरीमदमं ऐदिदं मूवत्ताडिण्डुमनेयमनेताणम्। अस्य दान[स्य] साक्षिणोऽष्टादशप्रकृतयः। अस्य दानस्य साक्षिणः षण्णवतिसहस्रविषयप्रकृतयः । योऽस्यापहर्ता लोभान्मोहात्प्रमादेन वा स पञ्चभिर्महद्भिःपातकैः संयुक्तो भवति। यो रक्षति स पुण्यभाग्भवति। अपिचात्रमनुगीताः श्लोकाः−

‘स्वदत्तांपरदत्तांवा यो हरेत वसुंधराम् ।
षष्टिर्वर्षसहस्राणि विष्ठायां जायते क्रिमिः ॥
स्वं दातुं सुमहच्छक्यं दुःखमन्यस्य पालनम् ।
दानं वा पालनं वेतिदानाच्छ्रेयोऽनुपालनम् ॥
बहुभिर्वसुधाभुक्ता राजभिः सगरादिभिः ।
यस्य यस्य यदाभूमिस्तस्य तस्य तदा फलम् ॥
देवस्वं तु विषं घोरं न विषं विषमुच्यते ।
विषमेकाकिनं हन्ति देवस्वं पुत्रपौत्रकम् ॥’

सर्वकलाधारभूतचित्रकलाभिज्ञेन विश्वकर्माचार्येणेदंशासनं लिखितम्। चतुष्कण्डुकव्रीहिबीजमात्रं द्विकण्डुककङ्गुक्षेत्रं तदपि ब्रह्मदेयमिव रक्षणीयम् ॥

(इण्डियन् आण्टिक्वेरी२।१५६-१५९)

(१४)
यादववंशोद्भवस्य वीरयल्लालदेवमहीपतेर्दानपत्रम् \।

स्वस्ति ॥

त्रैलोक्यं पाल्यते येन सदयं सत्त्ववृत्तिना ।
स देवो यदुशार्दूलःश्रीपतिः श्रेयसेऽस्तु वः॥
देवःसमस्तसामन्तमस्तकन्यस्तशासनः ।
आचन्द्रार्कं नृपः पायाद्रुवमम्भोधिमेखलाम्॥
आसीत्क्षितौक्षत्रियपुंगवानां शिरोमणिः श्रीयदुनामधेयः ।
यदन्ववाये स हरिर्धरित्रीभारापतारार्थमजोऽ

पि जातः ॥
तदन्ववाये बह्वो बभूवुर्भुजोद्भवा विश्रुतकीर्तिभाजः ।
अद्यापि लोके चरिताद्रुतानि येषां पुराणेषु पठन्ति सन्तः ॥

कालक्रमेणाथ बभूवकश्चिन्महीपतिस्तन्त्र सलाभिधानः ।
कुलस्य कृत्वाव्यपदेशमन्यं विस्मारितो येन यदुस्तदाद्यः ॥
केनापि व्रतिपतिना स्वदेवकार्ये शार्दूलं ग्रसितुमुपागतं निहन्तुम् ।
आदिष्टः शशकपुरेहोय्सलेति प्रापत्तं किल विनिहत्य होय्सलाख्याम् ॥
ततः प्रभृति तद्वंशेप्रवृत्तंहोय्सलाख्यया ।
शार्दूलश्च ध्वजस्यासीदङ्कःशत्रुभयंकरः ॥
अपरेषु च तद्राज्यं भुक्तवत्स्वथ राजसु ।
विनयादित्यइत्यासीत्क्रमशः पृथिवीपतिः ॥
इरेयङ्गाभिधानोऽभून्नृपतिस्तस्य चात्मजः ।
गुणैरनन्यसामान्यैः प्रख्यातः पृथिवीतले ॥
अथतस्यापि बल्लाल-विष्णुवर्धननामकौ\।
अभूतामात्मजन्मानाबुदयादित्यपश्चिमौ॥
तेजस्विनौभूतहितप्रवृत्तौ लोकपूजितौ\।
यावभासयतांविश्वंसूर्याचन्द्रमसाविव ॥
रणशिरसि येन बलिना गजपतिमाक्रम्य निजतुरङ्गेण ।
विनिपात्य जगद्देवं सप्ताङ्गं तस्य चापहृतम् ॥
तत्राग्रजेनिजं राज्यमुपभुक्तवति क्रमात् ।
अनुजोऽपि चिरं राज्यं बुभुजे विष्णुवर्धनः ॥
यो देशमग्रहारीकृत्य समस्तं निजं स्वराज्यार्थम् ।
आचक्रामोच्चङ्गीप्रभृतीनन्यान्द्विपद्देशान् ॥
आरभ्य निजनिवासाद्वेल्वोल्पर्यन्तमखिलमहिविषयम् ।
आक्रम्य येन धौतं तुरगवपुः कृष्णवेणायाम्¹⁷¹ ॥
यः स्मार्यते नियुक्तैःप्रत्युपचारं नृपेष्वसाध्यतया ।
परमर्दिदेवनृपतेर्होय्सलमवधारयतिमुहुः ॥
येनाग्रहाराः क्रतवोमहादानानि षोडश ।
अन्यान्यपि च पुण्यानि पौनःपुन्येन चक्रिरे ॥

नरसिंह इति ख्यातो जातस्तस्यात्मजो नृपः ।
यस्य वर्णयितुं नैव शक्यन्ते मादृशैर्गुणाः ॥
तस्य श्रीरिव दैत्यारेःशंकरस्येव पार्वती ।
आसीदेचलदेवीति महादेवी कुलोद्गता ॥
तेनापि तस्यामतुलप्रभावो वज्रेश्वराराधनलब्धराज्यः ।
जातः सुतो दोर्बलचक्रवर्ती श्रीवीरबल्लालइति प्रसिद्धः ॥
माध्यस्थ्येनोन्नत्या काञ्चनविभवेन विबुधसेव्यतया ।
यो जङ्गम इव मेरुर्महीभृतामग्रणीर्जगति ॥
सीमातिक्रमभीरोरतिगम्भीरस्य विपुलसत्त्वस्य ।
रत्नाकरस्य यस्य च न कोऽपिलक्ष्मीवतो¹⁷² भेदः ॥
चरितं भरतादीनामपि भुवने तावदेव बोध्यमिह ।
लोकोत्तरा न यावद्दृश्यन्ते यस्य साधुगुणाः ॥
विष्णौनिसर्गसिद्धांभक्तिं यस्याद्य पश्यतां पुंसाम् ।
प्रह्लादादि¹⁷³कथा अपि न विस्मयाय प्रकल्पते ॥
तन्नतपस्तन्नेष्टं तन्नहुतं तन्न दानमस्तीह ।
असकृन्न येन विहितं देशे काले च पात्रे च ॥
स्त्रीष्वर्भकेषु शूद्रेष्वन्येष्वपि येषुकेषुचिज्जगति ।
सोऽस्ति न जनो विधत्ते यः पापं यत्र शासितरि॥
षट्तर्ककाव्यनाटकवात्स्यायनभरतराजनीतिषु च ।
अन्येषु तेषु तेषु च शास्त्रेष्वखिलेषु यः कुशलः ॥
सर्वेषु दर्शनेषु च भुवि तार्किकचक्रवर्तिनो यस्य ।
नैवास्ति प्रतिवादी वादिमदद्विरदकेसरिणः ॥
सर्वायुधाजीवपुरःसरेणसमस्तविद्वज्जनवल्लभेन ।
शस्त्राणिशास्त्राणि चयेन लोके सनाथतामद्य चिराद्गतानि ॥
यन्नामधेयमपि विश्वविलासिनीनां
लोके वशीकरणकर्मणि सिद्धमन्त्रः ।

तस्य प्रगल्भवनिताकुसुमायुधस्य
सौभाग्यवर्णनविधौकतमः समर्थः ॥
विष्वग्वाजि¹⁷⁴खुरप्रहारदलितक्षोणीतलप्रोच्चल-
द्धूलीध्वान्तनिमीलिताखिलदिशि द्वन्द्वप्रदोषागमे ।
दूतीवातिपटीयसी¹⁷⁵ मुहुरिह स्वःसुन्दरीभिः समं
वीराणामभिसारणं वितनुते यत्खङ्गयष्टिर्द्विषाम् ॥
शश्वद्यत्समरावतारपिशुनेष्वाहन्यमानेष्वित-
स्तूर्येषु स्वपतिप्रणाशचकिताः क्षुभ्यन्त्वरातिस्त्रियः ।
अध्येताः सुभटस्वयंवरकृते मन्दारमालामितो
हस्ताभ्यां परिगृह्य नाकवनिताः सज्जीभवन्त्यम्बरे ॥
यस्मिन्होय्सलभूमिपालधरणीसाम्राज्यसिंहासना-
दारूढे सति मत्तवारणपतेर्युद्धाय¹⁷⁶पूर्वासनम् ।
सद्यः स्वस्वकुलक्रमागतमहीसाम्राज्यसिंहासना-
त्प्रत्यर्थिक्षितिपालकैरपि रणे वल्मीकमारुह्यते ॥
यस्मिन्दिग्विजयार्थमुद्यतवति प्रस्थानमेरीरवे
गम्भीरे स्फुटमुच्चरत्यवनिभृत्स्वन्येषु वार्तैवका ।
दूरादङ्गकलिङ्गवङ्गमगधाश्चोलास्तथामालवाः
पाण्ड्याः केरलगुर्जरप्रभृतयोऽप्युज्झन्ति सद्यो धृतिम् ॥
न्यक्कारेण पितुः श्रियं कलचुरिक्षत्रान्वयात्कर्षता
येनैकेन पि(हि) तूबरेण करिणा षष्टिर्जिता दन्तिनाम् ।
तं च ब्रह्मचमूपतिं गजघटावष्टब्धसैन्यं हठा-
द्येनाश्वैरपि केवलैर्भुजभृता निर्जित्य राज्यं हृतम् ॥
उच्छिद्य जैत्रसिंहं दक्षिणमिवतस्य भिल्लमस्य भुजम् ।
वीरेण येन लब्धंकुन्तलदेशाधिपत्यमपि ॥

स च समस्तभुवनाश्रयश्रीष्टपृथ्वीवल्लभमहाराजाधिराजपरमेश्वरपरमभट्टारकद्वारावतीपुरवराधीश्वरयादवकुलाम्बरद्युमणिसम्यक्त्वचूडामणिमलपराल्गण्डकदनप्रचण्ड (?) असहायशूर-एकाङ्गवीर-शनिवारसिद्धि-गिरिदुर्गमल्ल-चलदङ्कराम-इत्यादिसमस्तप्रशस्तनामावलीविराजमानः¹⁷⁷ श्रीमत्प्रतापचक्रवर्तिश्रीवीरबल्लालदेवोलोक्किगुण्डिनिवेशितविजयस्कन्धावारः

अस्ति स्वयंभूः क्रतुकाभिधाने ग्रामे त्रिकूटेश्वरनामधेयः ।
शिवः समस्तक्षितिपालमौलिमणिप्रभारञ्जितरम्यपीठः ॥
तस्य स्थानाचार्यः कालमुखाचार्यसंततिप्रभवः।
सिद्धान्तिचन्द्रभूषणपण्डितदेवाभिधोऽस्ति मुनिः ॥
तं त्रिकूटेश्वरं देवं लिङ्गैः स्वैः स्थावरैस्त्रिभिः ।
जङ्गमेन समं येन¹⁷⁸ चतुःकूटेश्वरं विदुः ॥
सततशरीरार्धस्थितगौरीभृशसंगमाद्वधूध्वप्य (?)।
शिव इव विराजमानो¹⁷⁹ यो भाति ब्रह्मचर्यस्तु (?) ॥

यश्च

कुलशैलेषु चलत्स्वपि मर्यादामतिपतत्सु सिन्धुषु च ।
सत्यं न सत्यवाक्यद्वितीयनामापदि¹⁸⁰ त्यजति ॥
अन्यत्र काव्यनाटकवात्स्यायनभरतराजनीत्यादौ ।
नैव कथा सिद्धान्तेष्वखिलेष्वपि यस्य नास्ति समः ॥

येन च

आदृश्येत कदाचिद्विश्रामो गतिषु [जल]तरङ्गाणाम् ।
न त्वेवकृपाभाजा प्रदीयमानेऽश्नतांसत्रे ॥
अन्नेनैव न केवलमपि तु सुवर्णौषधाम्बुवस्त्राद्यैः ।
अन्तो नास्ति जनानांनिरन्तरं तृप्यमाणानाम्¹⁸¹ ॥

येन चात्र स्थाने

उद्धृत्य जीर्णमखिलं निर्माय च नूतनं पुरं¹⁸² रम्यम् ।
देवान्तिकमानीता वेश्यावीथी स्थिता परतः ॥
अमृतोपमपानीयपूर्णा पुष्करिणी कृता ।
वनं च नन्दनसमं¹⁸³ नानपुष्पलतावृतम् ॥
कि जल्पनेन¹⁸⁴ बहुना ग्रामप्राकारवलयबाह्यमिह ।
यद्यत्समस्ति¹⁸⁵ तत्तत्समस्तमपि तस्य निर्माणम् ॥

तस्य भगवतश्चराचरगुरोः श्रीस्वयंभूत्रिकूटेश्वरदेवस्याङ्गरङ्गभोगखण्डस्फुटितजीर्णोद्धाराद्यर्थं विद्यादानार्थं तपोधनब्राह्मणादिभोजनार्थं बेल्वोलत्रिशतान्तर्गतहोम्बाललुनामधेयग्रामं पूर्वप्रसिद्धसीमासमन्वितं निधिनिक्षेपजलपाषाणारामादिसहितं त्रिभोग्याभ्यन्तरमष्टभोगतेजःस्वाम्ययुक्तं शुल्कदण्डादिसकलद्रव्योपार्जनोपेतं शकनृपकालातीतसंवत्सरशतेषु चतुर्दशाधिकेष्वेकादशसु अङ्कतोऽपि १११४ वर्तमानपरिभाविसंवत्सरान्तर्गतमार्गशीर्षपौर्णमास्यां शनैश्चरवारे¹⁸⁶ सोमग्रहणे तस्य कालमुखाचार्यसोमेश्वरदेवप्रशिष्यस्यविद्याचरणदेवशिष्यस्य सत्यवाक्यापरनामधेयस्य श्रीमदाचार्यसिद्धान्तिचन्द्रभूषणपण्डितदेवस्य पादप्रक्षालनं कृत्वा राजा¹⁸⁷ राजकीयैरप्यनङ्गुलिप्रेक्षणीयंसर्वनमस्यं कृत्वाधारापूर्वकं भक्त्या दत्तवान्। अस्य च धर्मस्य संरक्षणे फलमिदमुदाहरन्ति स्म तपोमहिमसाक्षात्कृतधर्मस्थितयो मन्वादयो महर्षयः-

बहुभिर्वसुधा भुक्ता राजभिः सगरादिभिः ।
यस्य यस्य यदा भूमिस्तस्य तस्य तदा फलम् ॥
गण्यन्ते पांसवो भूमेर्गण्यन्ते वृष्टिबिन्दवः ।
नगण्यतेविधात्रापि धर्मसंरक्षणे फलम् ॥

अपहरतः समर्थस्याप्युदासीनस्य तैरेव च परीतं (?) फलमुदाहृतम्।

स्वदत्तां परदत्तां वा यो हरेत वसुंधराम् ।
षष्टिंवर्षसहस्राणि विष्ठायां जायतेक्रिमिः ॥
परदत्तां तु यो भूमिमुपहिंसेत्कदाचन ।
स बद्धो¹⁸⁸ वारुणैः पाशैः क्षिप्यते पूयशोणिते ॥
कुलानि तारयेत्कर्ता सप्तसप्त चसप्त च ।
अधोऽधः¹⁸⁹ पातयेद्धर्ता सप्तसप्त चसप्त च ॥
अपि गङ्गादितीर्थेषु हन्तुर्गामथवा द्विजम् ।
निष्कृतिः स्यान्न देवस्वब्रह्मस्वहरणे नृणाम् ॥
विन्ध्याटवीष्वतोयासु शुष्ककोटरशायिनः ।
कृष्णसर्पा हि जायन्ते देवद्रव्यापहारकाः॥
कर्मणा मनसा वाचा यः समर्थोऽप्युपेक्षते ।
स स्यात्तदेव चण्डालः सर्वधर्मपरिष्कृतः ॥

अत एवाह¹⁹⁰ रामचन्द्रः−

‘सामान्योऽयं धर्मसेतुर्नृपाणां काले काले पालनीयो भवद्भिः ।
सर्वानेतान्भाविनःपार्थिवेन्द्रान्भूयो भूयो याचते रामचन्द्रः ॥
मद्वंशजाः परमहीपतिवंशजा वा
पापादपेतमनसोभुवि भाविभूपाः।
येपालयन्ति मम धर्ममियं समग्रं
तेषांमया विरचितोऽञ्जलिरेष मूर्ध्नि ॥
बल्लालदेवनृपतेरादेशादग्निशर्मणारचिता ।
शासनपद्धतिरेषा सारस्वतसार्वभौमेन ॥

(इण्डियन् आण्टिक्वेरि २।२९६- ३०३ )

(१५)
गुप्तवंशोद्भवस्य श्रीमहाभवगुप्तदेवस्य दानपत्रम् \।

स्वस्ति श्रीमहाराजसमावासिनः श्रीमतो विजयकटकात् परमभट्टारकमहाराजाधिराजपरमेश्वरश्रीशिवगुप्तदेवपादानुध्यातपरममाहेश्वरपरमभट्टारकमहाराजाधिराजपरमेश्वरसोमकुलतिलकत्रिकलिङ्गाधिपतिमहाराजाधिराजश्रीमहाभवगुप्तदेवः कुशली कोशलदेशे योधाविषयी(ये) दारण्डाग्रामे तथा खलाण्डलग्रामे ब्राह्मणान्संपूज्य तद्विपयीयान् यथाकालाध्यासिनः समाहूत(य) सन्निवीतनियुक्तकाधिकारिकदण्डप्रा(पा)शिकनाटभट्टपिशुनविधिकाररोघजनराणकराजवल्लभादीन् सर्वान् समाज्ञापयति−विदितमस्तु भवतां यथास्माभिरयं ग्रामःसनिधिः सोपनिधिः शतशोऽपराधः सर्वबाधाविवर्जितःसर्वोपरिकर्तृत्वदानसहितश्चतुःसीमाद्यायत्तःसामत्रकः सगर्तोपरजलस्थलसहितः प्रतिनिषिद्धनाटभट्ट(ट)प्रवेशष्टङ्कारीविनिर्गतायकोशले उर्वरावास्तव्याय भारद्वाजगोत्राय बार्हस्पत्याङ्गिरसप्रवराय वाजसनेयशाखाध्यायिने भट्टश्रीमहत्तमसाधारणाय भट्टश्रीशोभनसुतायसलिलधारापुरःसरमाचन्द्रतारकार्कज्योतिःसमकालोपभोगार्थं मातापित्रोरात्मनश्चपुण्ययशोभिवृद्धये ताम्रशासनेनाकरीकृत्य प्रतिपादितमित्यवगत्यसंवरितभोगभागकरहिरण्यादिप्रत्ययमुपनयद्भिर्भवद्भिःसुखेन प्रतिवस्तव्यमिति। भाविभिश्चभूपतिभिर्दत्तिरियमस्मदीयाधर्मगौरवादस्मदनुरोधात्स्वदत्तिरिवात्रपालनीया।

तथा चोक्तंधर्मशास्त्रे−

बहुभिर्वसुधा दत्ता राजभिः सगरादिभिः ।
यस्य यस्य यदा भूमिस्तस्य तस्य तदा फलम् ॥
मा भुदफलशङ्कावः परदत्तेति पार्थिवाः ।
स्वदत्तात्फलमानन्त्यं परदत्तानुपालने ॥
षष्टिवर्षसहस्राणि स्वर्गे मोदति भूमिदः।
क्षितिपात्रान्नहर्तारद्वितयं (?)नरकं व्रजेत्॥

अग्नेरपत्यं प्रथमं सुवर्णं भूरौषधीः सूर्यसुताश्चगावः ।
यः काञ्चनं गां च महीं प्रदद्याद्दत्तास्त्रयस्तेन भवन्ति लोके ॥
आस्फोटयन्ति पितरः प्रवल्गन्ति पितामहाः ।
भूमिदाता कुले जातः स नस्त्राता भविष्यति ॥
भूमिं यः प्रतिगृह्णातियश्चभूमिं प्रयच्छति ।
उभौतौपुण्यकर्माणौनियतं स्वर्गगामिनौ॥
तडागानां सहस्राणि वाजपेयशतानि च ।
गवां कोटिप्रदानेन भूमिहर्ता नशुध्यति ॥
हरेत हारयेद्यस्तु मन्दबुद्धिस्तुमोहितः ।
सवंशो (संबद्धो) वारुणैः पाशैस्तिर्यग्योनिं स गच्छति ॥
सुवर्णमेकं गामेकां भूमिमप्यर्धमङ्गुलाम्।
हरन्नरकमाप्नोति यावदाभूतसंप्लवम् ॥
स्वदत्तांपरदत्तां वा यो हरेत वसुंधराम् ।
स विष्ठायां कृमिर्भूत्वा पितृभिः सह पच्यते ॥
आदित्यो वरुणी विष्णुर्ब्रह्मा सोमो हुताशनः ।
शूलपाणिश्च भगवानभिनन्दति भूमिदम् ॥
सामान्योऽयं धर्मसेतुर्नराणां काले काले पालनीयो भवद्भिः।
सर्वानेवं भाविनः पार्थिवेन्द्रान्भूयो भूयो याचते रामभद्रः॥
इति कमलदलाम्बुबिन्दुलोलां श्रियमनुचिन्त्य मनुष्यजीवितं च ।
सकलमिदमुदाहृतंच बुद्ध्वा नहि पुरुषैःपरकीर्तयो विलोप्याः ॥

सकलभूपालमौलिमालाविलग्रमाणिक्यमयूखपादाभिरञ्जिताङ्कितं लब्धवर्णैः प्रचण्डदोर्दण्डमण्डलाग्रखण्डितारातिमत्तमातङ्गविमुक्तमुक्ताफलप्रसाधिताशेषबलं महीमण्डलम्−

यः साधारणनाम्नि मन्त्रितिलके विन्यस्य सर्वागमं
चौर्योदञ्चेति (शौर्योदन्वति)तीव्रतेजसि धुरंराष्ट्रस्य विप्रोत्तमे ।
नानाख्यानकवीश्वरामृतरसास्वादादमर्त्यस्फुर-
त्संतोषात्सुखमन्वभूदविरतं पृथ्वीशचूडामणिः॥

ज्ञाताशेषार्थशास्त्रस्मृतिविमलधिया वेदवेदाङ्गविद्या-
शिक्षाकल्पेतिहासप्रकटसुरसवाक्प्राप्तभूयिष्ठधाम्ना ।
नाम्ना साधारणेन द्विजवरविधिना मन्त्रिणा यस्य राज्ये
निष्ठागम्भीरमूर्तिस्त्रिजगति विदितो धर्मकंदर्पदेवः॥

परममाहेश्वरपरमभट्टारकमहाराजाधिराजपरमेश्वरसोमकुलतिलकत्रिकलिङ्गाधिपतिश्रीमहाभवगुप्तदेवपादपद्ममप्रवर्धमानविजयराज्ये एकत्रिंशत्तमे संवत्सरे मार्गमुदितिथौत्रयोदश्यां यन्त्राङ्केनापि ३४ (३१) मार्गमुदि ३(१३) लिखितमिदं त्रिफलीताम्रशासनं महासांधिविग्रही राणकश्रीमल्लदत्तप्रतिबद्धकायस्थश्रीमाहूकेन इयद्वर्णाङ्कितं स्वेनेति।

प्रणीतं कोशलेन्द्रेण प्रतियोध्यमहत्तम[म्]\।
श्रीदत्तपुण्डरीकाक्षः शासनं ताम्रनिर्ण्णि(र्मि)तम् ॥

तन्निर्मितं माधवेन वा सृष्टं तेनेति ॥

(इण्डियन् आण्टिक्वेरी ५।५५-५७)

(१६)
चालुक्यवंशोद्भूतस्य श्रीपुलकेशिनः शिलालेखः ।

जयति भगवाञ्जिनेन्द्रो….ज….रक्षणजन्मनो यस्य ।
ज्ञानसमुद्रान्तर्गतमखिलं जगदन्तरीपमिव ॥
तदनु चिरमपरिचेयश्चुलुक्यकुलविपुलजलनिधिर्जयति ।
पृथिवीमौलिललामो यः प्रभवः पुरुषरत्नानाम् ॥
शूरे विदुषि च विभजन्दानं मानं च युगपदेकत्र ।
अविहितयाथायथ्योजयति च सत्याश्रयः सुचिरम् ॥
पृथिवीवल्लभशब्दो येषामन्वर्थतांचिरं जातः ।
तद्वंशे(श्ये)षु जिगीषुषु तेषु बहुष्वप्यतीतेषु ॥
नानाहेतिशताभिघातपतितभ्रान्ताश्वपत्तिद्विपे
नृत्यद्भीमकबन्धखड्गकिरणज्वालासहस्रे रणे ।

लक्ष्मीर्भावितचापलादिव कृता शौर्येण येनात्मसा-
द्राजासीज्जयसिंहवल्लभ इति ख्यातश्चुलुक्यान्वयः ॥
तदात्मजोऽभूद्रणरागनामा दिव्यानुभावो जगदेकनाथः ।
अमानुषत्वं किल यस्य लोकः सुप्तस्य जानाति वपुःप्रकर्षात् ॥
तस्याभवत्तनूजः पुलकेशी यः श्रितेन्दुकान्तिरपि ।
श्रीवल्लभोऽप्ययासीद्वातापिपुरीवधूवरताम् ॥
यत्त्रिवर्गपदवीमलं क्षितौनानुगन्तुमधुनापि राजकम् ।
भूश्चयेन हयमेधयाजिना प्रापितावमृथमज्जनाबभौ ॥
नलमौर्यकदम्बकालरात्रिस्तनयस्तस्य बभूव कीर्तिवर्मा ।
परदारविवृत्तचित्तवृत्तेरपि धीर्यस्य रिपुश्रियानुकृष्टा ॥
रणपराक्रमलब्धजयश्रिया सपदि येन विरुग्णमशेषतः ।
नृपतिगन्धगजेन महौजसा पृथुकदम्ब¹⁹¹कदम्बकदम्बकम् ॥
तस्मिन्सुरेश्वरविभूतिगताभिलापे
राजाभवत्तदनुजः किल मङ्गलीशः ।
यः पूर्वपश्चिमसमुद्रतटोषिताश्वः
सेनारजःपटविनिर्मितदिग्वितानः ॥
स्फुरन्मयूखैरसिदीपिकाशतैर्व्युदस्यमातङ्गतमिस्रसंचयम् ।
अवाप्तवान्यो रणरङ्गमन्दिरेकलच्चुरिश्रीललनापरिग्रहम् ॥
पुनरपि च जिघृक्षोःसैन्यमाक्रान्तसालं
रुचिरबहुपताकं रेवतीद्वीपमाशु \।
सपदि महदुदन्वत्तोयसंक्रान्तबिम्बं
वरुणबलमिवाभूदागतं यस्य वाचा ॥
तस्याग्रजस्य तनये नहुषानुभावे
लक्ष्म्या किलाभिलषिते पुलकेशिनाम्नि ।
सासूयमात्मनि भवन्तमतः पितृव्यं
ज्ञात्वापरुद्धचरितव्यवसायबुद्धौ॥

स यदुपचितमन्त्रोत्साहशक्तिप्रयोग-
क्षपितबलविशेषो मङ्गलीशः समन्तात् ।
स्वतनयगतराज्यारम्भयत्नेन सार्धं
निजमतनु च राज्यं जीवितं चोज्झति स्म ॥
तावत्तच्छत्रमङ्गे जगदखिलमरात्यन्धकारोपरुद्धं
यस्यासह्यप्रतापद्युतिततिभिरिवाक्रान्तमासीत्प्रभातम् ।
नृत्यद्विद्युत्पताकैः प्रजविनि मरुति क्षुण्णपर्यन्तभागै-
र्गर्जद्भिर्वारिवाहैरलिकुलमलिनं व्योम या(जा)तंकदा वा ॥
लब्ध्वा कालं भुवमुपगते जेतुमाप्यायिकाख्ये

गोविन्दे च द्विरदनिक्ररैरुत्तराम्भोधिरथ्याः ।
यस्यानीकैर्युधिभयरसज्ञत्वमेकः प्रयात-
स्तत्रावाप्तं फलमुपकृतस्यापरेणापि सद्यः ॥
वरदातुङ्गतरङ्गरङ्गविलसद्धंसानदीमेखलां
वनवासीमवमृद्गतः सुरपुरप्रस्पर्धिनीं संपदा ।
महता यस्य बलार्णवेन परितः संछादितोर्वीतलं
स्थलदुर्गं जलदुर्गतामिव गतं तत्तत्क्षणे पश्यताम् ॥
गङ्गाम्बु पीत्वा व्यसनानि सप्त हित्वा पुरोपार्जितसंपदोऽपि ।
यस्यानुभावोपनताः सदासन्नसन्नसेवामृतपानशौण्डाः॥
कोङ्कणेषु यदादिष्टचण्डदण्डाम्बुवीचिभिः।
उदस्तास्तरसा मौर्यपल्वलाम्बुसमृद्धयः॥
अपरजलधेर्लक्ष्मीं यस्मिन्पुरीं पुरभित्प्रभे
मदगजघटाकारैर्नावां शतैरवमृद्गति ।
जलदपटलानीकाकीर्णे नवोत्पलमेचकं
जलनिधिरिव व्योम व्योम्नः समोऽभवदम्बुधिः ॥
प्रतापोपनता यस्य लाटमालवगूर्जराः ।
दण्डोपनतसामन्तचर्या वर्या इवाभवन् ॥

अपरिमितविभूतिस्फीतसामन्तसेना-
मुकुटमणिमयूखाक्रान्तपादारविन्दः ।
युधि पतितगजेन्द्रानीकबीभत्सभूतो
भयविगलितहर्षो येन चाकारि हर्षः ॥

भुवमुरुभिरनीकेः शासतो यस्य रेवा
विविधपुलिनशोभावन्ध्यविन्ध्योपकण्ठा ।
अधिकतरभराजत्स्वेन तेजोमहिम्ना
शिखरिभिरिभवर्ज्या वर्ष्मणां स्पर्धयेव ॥
विधिवदुपचिताभिः शक्तिभिः शक्रकल्प-
स्तिसृभिरपि गुणौघैःस्वैश्च माहाकुलाद्यैः ।
अनमदधिपतित्वं यो महाराष्ट्रकाणां
नवनवतिसहस्रग्रामभाजांत्रयाणाम् ॥
गृहिणां स्वगुणैस्त्रिवर्गतुङ्गा विहितान्यक्षितिपालमानभङ्गाः ।
अभवन्नुपजातभीतिलिङ्गा यदनीकेन सकोसलाः कलिङ्गाः ॥
पिष्टं पिष्टपुरं येन जातं दुर्गमदुर्गमम् ।
चित्रं यस्य कलेर्वृत्तंजातं दुर्गमदुर्गमम् ॥
संनद्धवारणघटास्थगितान्तरालं
नानायुधक्षतनरक्षतजाङ्गरागम् ।
आसीज्जलंयदवमर्दितमग्रगर्भा-
र्केणालमम्बरमिवोर्जितसांध्यरागम् ॥
उद्भूतामलचामरध्वजशतच्छत्रान्धकारैर्बलैः
शौर्योत्साहरसोद्धतारिमथनैर्मालादिभिः षड्विधैः ।
आक्रान्तात्मबलोन्नतिंबलरजःसंछन्नकाञ्चीपुरः
प्राकारान्तरितप्रतापमकरोद्यः पल्लवानां पतिम् ॥
कावेरी द्रुतशफरीविलोलनेत्रा चोलानां सपदि जयोद्यतस्य यस्य ।
प्रश्र्योतन्मदगजसेतुरुद्धनीरा संस्पर्श परिहरति स्म रत्नराशेः ॥

चोलेकरलपाण्ड्यानां योऽभूत्तत्र महर्द्धये ।
पल्लवानीकनीहारतुहिनेतरदीधितिः ॥
उत्साहप्रभुमन्त्रशाक्तिसहिते यस्मिन्समन्ताद्दिशो
जित्वा भूमिपतीन्विसृज्य महितानाराध्य देवद्विजान् ।
वातापीं नगरीं प्रविश्य नगरीमेकामिवोर्वीमिमां
चञ्चन्नीरधिनीरनीलपरिखां सत्याश्रये¹⁹² शासति ॥
त्रिंशत्सु त्रिसहस्रेषु भारतादाहवादितः ।
सहाब्दशतयुक्तेषु श(ग)तेष्वब्देषुपञ्चसु(३७३५) ॥
पञ्चाशत्सुकलौ काले षट्सु पञ्चशतासु च (५५६) ।
समासुसमतीतासु शकानामपि भूभुजाम्॥
तस्याम्बुधित्रयनिवारितशासनस्य
सत्याश्रयस्य परमाप्तवता प्रसादम् ।
शैलं जिनेन्द्रभवनं भवनं महिम्नां
निर्मापितं मतिमता रविकीर्तिनेदम् ॥
प्रशस्तेर्वसतेश्चास्या जिनस्य त्रिजगद्गुरोः ।
कर्ता कारयिता चापि रविकीर्तिः कृती स्वयम् ।
येनायोजि नवेऽश्मस्थिरमर्थविधौ विवेकिना जिनवेश्म ।
सविजयतां रविकीर्तिः कविताश्रितकालिदासभारविकीर्तिः ॥

(इण्डियन् आण्टिक्वेरी५।६७-७१)

(१७)
वलभीप्रभोर्महाराजध्रुवसेनस्य दानपत्रम् \।

स्वस्ति वलभीतः प्रसभप्रणतामित्राणां मैत्रकाणामतुलबलसंपन्नमण्डलाभोगसंसक्तसंप्रहारशतलब्ध-प्रतापः प्रतापोपनतदानमानार्जवोपार्जितानुरागानुरक्तमौलभृतमित्रश्रेणीबलावाप्तराज्यश्रीः परममाहेश्वरः श्रीसेनापतिभट्टार्कःतस्य सुतस्तत्पादरजोरुणनतपवित्रीकृतशिराः शिरोवनतशत्रुचूडामणिप्रभाविच्छुरितपादनखपङ्क्तिदीधितिः दीनानाथजनोपजीव्यमानविभवः परममहेश्वरः

सेनापतिधरसेनस्तस्यानुजस्तत्पादाभिप्रशस्तविमलमौलिमणिर्मन्वादिप्रणीतविधिविधानधर्मा धर्मराज इव विहितविनयव्यवस्थापद्धतिरखिलभुवनमण्डलाभोगस्वामिना परमस्वामिना स्वयमुपहितराजाभिषेकमहाविश्राणनावपूतराज्यश्रीः परममाहेश्वरो महाराजद्रोणसिंहः सिंह इव तस्यानुजः स्वभुजबलघटानीकानामनेकविजयी शरणैषिणांशरणमवबोद्धा शास्त्रार्थतत्त्वानां कल्पतरुरिव सुहृत्प्रणयिनां यथाभिलषितफलोपभोगदः परमभागवतः परमभट्टारकपादानुध्यातो महाराजध्रुवसेनः कुशली सर्वानेव स्वानायुक्तकविनियुक्तकद्रङ्गिकमहत्तरचाटभटध्रुवस्थानाधिकरणदण्डपाशिकादीनन्यांश्च यथासंबध्यमानकाननुदर्शयति। अस्तु वः संविदितम्−यथा मया हस्तकप्राहरण्यं कुक्कुटग्रामे योतिलप्रत्ययसीतापादावर्तशतं कूपश्चहस्तकवप्रवास्तव्यब्राह्मणसचितिशर्मणे द्रोणायनसगोत्रायाथर्वणसब्रह्मचारिणे मातापित्रोः पुण्याप्यायनायात्मनश्चैहिकामुष्मिकयथाभिलषितफलावाप्तिनिमित्तमा चन्द्रार्कार्णवक्षितिसरित्पर्वतसमकालीनं पुत्रपौत्रान्वयभोग्यं ब्रह्मदेयमनुज्ञातम्। अतोऽस्योचितया ब्रह्मदेयस्थित्या भुञ्जतः प्रदिशतः कर्षापयतः कृषतो वा न कैश्चित्स्वल्पाप्याबाधा कार्यास्मद्वंशजैरागामिनृपतिभिश्च। अनित्यान्यैश्वर्याण्यस्थिरं मानुष्यं चावेक्ष्य सामान्यं च भूमिदानफलमवगच्छद्भिरियमस्मदनुमतिरनुमन्तव्या। यश्चाच्छिन्द्यादाच्छिद्यमानं वानुमोदेत्स पञ्चभिर्महापातकैः सोपपातकैः संयुक्तः स्यात्। अपि चात्र व्यासगीतः श्लोको भवति−

‘षष्टि वर्षसहस्राणि स्वर्गे तिष्ठति भूमिदः ।
आच्छेत्ता चानुमन्ता च तान्येव नरके वसेत् ॥

स्वहस्तो मम महाराजध्रुवसेनस्य। दूतकः प्रतीहारमम्मकः। लिखितं किक्ककेन। सं¹⁹³. २०७ कार्तिकसुदि ७।

(इण्डियन् आण्टिक्वेरी ५।२०५-२०६)

(१८)

शिलाहारवंशोद्भवस्य श्रीछित्तराजदेवस्य दानपत्रम्।

ॐ जयश्चाभ्युदश्च।

लभते सर्वकार्येषु पूजया गणनायकः ।(?)

विघ्नं निघ्नन्सवः पायादपायाद्रणनायकः ॥

स वः पातु शिवो नित्यं यन्मौलौभाति जाह्नवी ।

सुमेरुशिखरोद्गच्छदच्छचन्द्रकलोपमा ॥

जीमूतकेतुतनयो नियतं दयालु-

र्जीमूतवाहन इति त्रिजगत्प्रसिद्धः।

देहं निजंतृणमिवाकलयन्परार्थे

यो रक्षति स्म गरुडात्किल शङ्खचूडम्॥

तस्यान्वये नरपतिः समभूत्कपर्दी।

शीलारवंशतिलको रिपुदर्पमर्दी।

तस्मादभूच्च तनयः पुलसक्तिनामा

मार्तण्डमण्डलसमानसमिद्धधामा ॥

जातवानथलघुः स कपर्दीसूनुरस्य सकलैररिवर्गेः।

यद्भयेन सलिलाञ्जलिरुच्चैर्दीयतेस्म निजराज्यसुखाय ॥

तस्माद्भूच्च तनयो भुवनैकवीरः

श्रीझञ्झइत्यभवदस्य सुतः सुकीर्ति-

र्भ्राताथ गोग्गिनृपतिःसमभूत्सुमूर्तिः॥

तस्माद्विस्मयकारिहारिरचितप्रख्यातकीर्तिःसुतः

श्रीमान्वज्जडदेवभूपतिरभूद्रूचक्रचूडामणिः ।

दोर्दण्डैकबलस्य यस्यसहसा सङ्ग्रामरङ्गाङ्गणे

राज्यश्रीः स्वयमेव वक्षसि रतिं चक्रेमुरारेरिव ॥

जयन्त इव वृत्रारेः पुरारेरिवषण्मुखः ।

ततः श्रीमानभूत्पुत्रःसच्चरित्रोऽपराजितः ॥

कर्णस्त्यागेन यः साक्षात्सत्येन च युधिष्ठिरः।

प्रतापाद्दीप्तमार्तण्डः कालदण्डश्च (कालोदण्डाच्च) यो द्विपाम् ॥

तस्मादभूद्वज्जडदेवनामा ततोऽग्रजःश्रीकेशिदेवश्च (?)।

तद्भ्रातृजो वज्जडदेवसूनुःश्रीछित्तराजोनृपतिर्बभूव ।

शीलारवंशः शिशुनापि येन नीतः परामुन्नतिमुन्नतेन ॥

अतः स्वकीयपुण्योदयात्समधिगताशेषपञ्चमहाशब्दमहासामन्ताधिपतितगरपुरपरमेश्वरशिलाहारनरेन्द्रजीमूतवाहनान्वयप्रसूतसुवर्णगरुडध्वजसहजविद्याधरत्यागजगज्झम्पिमाण्डलिकशिखामणिशरणागतवज्रपञ्जरप्रभृतिसमस्तराजावलीसमलंकृतमहामण्डलेश्वरश्रीमच्छित्तराजदेवेनिजभुजोपार्जितानेकमण्डलसमेतां पुरीप्रमुखचतुर्दशग्रामशतीसमन्वितां समग्रकोङ्कणभुवंसमनुशासति तच्चैतद्राज्यचिन्ताभारमुद्वहत्सुसर्वाधिकारिश्रीनागणैयसांधिविग्रहिकश्रीसीहपैयकर्णाटसांधिविग्रहिकश्रीकपर्दिश्रीकरणादिपञ्चप्रधानेषु सत्सु अस्मिन्काले प्रवर्तमाने स च महामण्डलेश्वरश्रीमच्छित्तराजदेवः सर्वानेवस्वसंवध्यमानकानन्यानपि समागामिराजपुत्रमन्त्रिपुरोहितामात्यप्रधानाप्रधाननैयोगिकांस्तथा राष्ट्रपतिविषयपतिनगरपतिग्रामपतिनियुक्तानियुक्तराजपुरुषजनपदांस्तथा हंषमननगरपौरत्रिवर्गप्रभृतींश्च प्रणतिपूजासत्कारसमादेशैःसंदिशति । अस्तु वः संविदितम् -यथा ‘चलाविभूतिः क्षणभङ्गं(ङ्गि) यौवनं कृतान्तदन्तान्तरवर्ति जीवितम्¹⁹⁴ ।’ संसारः(रे) सहजजरामरणसाधारणं शरीरकम् । पवनचलितकमलिनीदलगतजललवत्तरलतरैव चायुषी(तरलतरमेव चायुः) इति मत्वाद्रढयन्ति दानफलम् ।तथा चोक्तंभगवता व्यासेन -

‘अग्नेरपत्यं प्रथमं सुवर्णंभूर्वैष्णवी सूर्यसुताश्च गावः ।
लोकत्रयं तेन भवेद्धि दत्तं यः काञ्चनं गां च दद्यात् ॥’

इति धर्माधर्मविचारचारुचिरंतनमुनिवचनान्यवधार्यमातापित्रोरात्मनश्च श्रेयोर्थिना मया शकनृपकालातीतसंवत्सरशतेषु नवसु अष्टचत्वारिंशदधिकेषु क्षयसंवत्सरान्तर्गतकार्तिकशुद्धपञ्चदश्याम् यत्राङ्कतोऽपि संवत् ९४८ कार्तिकशुद्ध १५रवौसंजाते आदित्यग्रहणपर्वणि सुतीर्थेस्नात्वा गगनैकचक्रचूडामणये कमलिनीकामुकाय भगवते सवित्रे नानाविधकुसुमश्लाघ्यमर्घ्यंदत्वासकलसुरासुरगुरुत्रैलोक्यस्वामिनं भगवन्तमुमापतिमभ्यर्च्य यजनयाजनाध्ययनाध्यापनादिषट्कर्मनिरताय क्रतुकियाकाण्डशौण्डाय पाराशरगोत्राय च्छन्दोगशाखिने महाब्राह्मणाय आमदेवैयाय विप्रनोमैयसुताय यजनयाजनाध्ययनाध्यापनादिषट्कर्मकरणाय आगताभ्यागतनित्यनैमित्तिकसंव्यवहारार्थंबलिं चरुकवैश्वदेवाग्निहोत्रक्रतुक्रियाद्युपसर्पणार्थंस्वपरिग्रहपोषणार्थं चश्रीस्थानकाभ्यन्तरषट्षष्ठी(ष्टि)विषयान्तःपाति नोउरग्रामान्तर्वर्ति चोडणिभट्टक्षेत्रम् यस्य चाघाटनानि - पूर्वतःगोंवणिमर्यादा, दक्षिणतः गोरपवलीमर्यादा, पश्चिंमतोराजपथः, पूर्वोत्तरतो गोंवणिमर्यादा, एवं चतुराघाटनोपलक्षितं ससीमापर्यन्तं समस्तोत्पत्तिसंयुक्तं अचाटभटप्रवेश्यं अनादेश्यमनासेध्यंउदकातिसर्गेणनमस्यावृत्त्यापरमया भक्त्या प्रतिपादितम्। तदस्य सान्वययबन्धोरपि भुञ्जतो भोजयतो वाकृपतः कर्षयतो वा न केनापि परिपन्थना करणीया । यत उक्तमेव महामुनिभिः -

‘बहुभिर्वसुधा भुक्ता राजभिःसगरादिभिः ।

यस्य यस्य यदा भूमिस्तस्य तस्य तदा फलम् ॥’

‘दत्त्वाभूमि भाविनः पार्थिवेन्द्रान्भूयो भूयो याचते रामभद्रः ।

सामान्योऽयं धर्मसेतुर्नृपाणां काले काले पालनीयो भवद्भिः॥’

इति महर्षिवचनान्यवधार्यसर्वैरपि समागामिभिर्भूपालैःपालनवर्मफललोमएवकलनीयः। न पुनस्तल्लोपनपापकलङ्काग्रेसरेण केनापि भवितव्यम् \। यस्त्वेवमभ्यर्थितोऽपि लोभादज्ञानतिमिरपटालावृतमतिराच्छिन्द्यादाच्छिद्यमानमनुमोदेत वा स पञ्चभिरपि पातकैरुपपातकैश्च लिप्तो रौरवमहारौरवान्धतामिस्रादिनरकांश्चिरमनुभविष्यति ।तथाचोक्तंव्यासेन -

‘स्वदत्तां परदत्तांवा यो हरेत वसुंधराम् ।

स विष्ठायां कृमिर्भूत्वाकृमिभिः सह पच्यते ॥’

यथा चैतदेवं शासनदाता लेखकहस्तेन स्वमतमारोपयति । यथा - मतंमम महामण्डलेश्वरश्रीछित्तराजदेवस्य महामण्डलेश्वरश्रीमद्वज्जडदेवराजसूनोर्यदत्रशासने लिखितम् । लिखितं चैतन्मया श्रीमद्राजानुज्ञया भाण्डागारसेन जोगपैयेन भाण्डागारसेनमहाकविश्रीनागलै(पै)यभ्रातृसुतेन । यदत्रोनाक्षरमधिकारं वा तत्सर्वंप्रमाणमिति । श्रीर्भवतु ।

(इण्डियन् आण्टिक्वेरी ५।२७७-२७९)

(१९)

श्रीविष्णुगोपवर्मणो महीपतेर्दानपत्रम् ।

जितं भगवता ॥श्रीविजयपलक्वदस्थानात् परमब्रह्मण्यस्य स्वबाहुबलार्जितोर्जितक्षात्रतपोनिधेः विहितसर्वमर्यादस्य स्थितिस्थितस्यामितात्मनो महाराजस्य श्रीस्कन्दवर्मणः प्रपौत्रस्यार्चितशक्तिसिद्धिसंपन्नस्यप्रतापोपनतराजमण्डलस्य महाराजस्य वसुधातलैकवीरस्य श्रीवीरवर्मणःपौत्रस्य देवद्विजगुरुवृपचायिनो विवृद्धविनयस्यानेकगोहिरण्यभूम्यादिप्रदानैःप्रवृद्धधर्मसंचयस्यप्रजापालनदक्षस्य लोकपालानां पञ्चमस्य लोकपालस्य सत्यात्मनो महात्मनोमहाराजस्य श्रीस्कन्दवर्मणः पुत्रस्यभगवद्भक्तिसद्भावसंभावितसर्वकल्याणस्य प्रजासंरञ्जनपरिपालनोद्योगसततसत्रव्रतदीक्षितस्य अनेकसमरसाहसावमर्दलब्धविजययशःप्रकाशस्य कलियुगदोपावसन्नधर्मोद्धरणानित्यसंनद्धस्यराजर्षिगुणसर्वसंदोहविजिगीषोर्धर्मविजिगीषोर्भगवत्पादानुध्यातस्य बप्पभट्टारकमहाराजपादभक्तस्यपरमभागवतस्यभारद्वाजसगौत्रस्य स्वविक्रमाक्रान्तान्यनृपश्रीनिलयानांयथावदाहृताश्वमेधानां पल्लवानां धर्मयुवमहाराजस्य श्रीविष्णुगोपवर्मणोवचनेन मुण्डराष्ट्रेउरुवपल्लियेग्रामेयका वक्तव्याः - एतस्मिन्ग्रामसीमे

द्विशतं सि(सी)मनिवर्तनानि । एतेषां निवर्तनानामवधयः — अपरदिशि कण्डुकूरग्रामस्य सीमावधिः । दक्षिणदिशि सुप्रयोगनदी अवधिः । पूर्वदिशि अवधिः पूर्वदक्षिणोत्तरं महापथपार्श्वे शिला । एतस्या उत्तरं गत्वाचिञ्चावृक्षः। तत उत्तरं गत्वा कुरुपूरग्रामस्य केण्डुक्रूग्रामस्य च पथिशिला । तत उत्तरं गत्वा शिलोपलयम् । तत उत्तरं गत्वा कुरुपूरग्रामेब्राह्मणानां हलक्षेत्रस्याधौ शिला । उत्तरदिश्यवधिः शिलोपलयवृतोमहाचिञ्चावृक्षः । ततः उपरदिशं गत्वा कोण्डुमुरुवुडुग्रामस्यसीमान्तमवधिः । एवं चतुर्णांसीमावधीनां मध्यसीमस्य तद्द्विशतं निवर्तनानि केण्डुकूरे विष्णुवर्मसेनापतिकृतविष्णुहारदेवकुलाय देवभोगं कृत्वा अष्टादशजातिभिः परिहारैरुपेतं अस्मदायुर्बलवर्धनीयमस्माभिः संप्रदत्तम् । तदवगम्य तस्मिन्विषये सर्वायुक्तकाः सर्वनियुक्ता राजवल्लमभाःसंचरन्तकाश्चतत्सीमं सर्वपरिहारैः परिहरन्तु परिहारयन्तु च । यश्चेदमस्मच्छासनमतिक्रामेत्स पापः शरीरदण्डमर्हति । अपि चापि श्लोकाः-

‘भूमिदानात्परं दानं न भूतं न भविष्यति ।

तस्यैव हरणपापान् (हरणात्पापं) न भूतं न भविष्यति॥’

‘स्वदत्तां परदत्तां वा यो हरेत वसुंधराम्।

गवांशतसहस्रस्यहन्तुः पिबति दुष्कृतम् ॥’

सिंहवर्ममहाराजस्य विजयसंवत्सरे एकादशे पौप्य(ष)मासे कृष्णपक्षे दशम्यां मया दत्ता ताम्रपट्टिका ॥

(इण्डियन् आण्टिक्वेरी ५।५१-५२)

(२0)

अविनीतमहीपतेर्दानपत्रम् ।

जितंभगवता गतधनगगनाभेन पद्मनाभेन श्रीमज्जान्हवेयकुलामलव्योमावभासनभास्करस्यस्वखड्गैकप्रहारखण्डितमहाशिलास्तम्भलब्धबलस्वस्तिः(?) पराक्रमयशः(शसः) दारुणारिगणविदारणरणोपलब्धव्रणविभूषणविभूषितस्य काण्वायनसगोत्रस्य श्रीमत्कोगणिवर्मधर्ममहाधिराजस्य पुत्रस्य पितुरन्वागतगुणयुक्तस्य विद्याविनयविनीतस्य

सम्य[क्]प्रजापालनमात्राधिगतराज्यप्रयोजनस्य नानाशास्त्रार्त(र्थ)सद्भावाधिगमप्रणीतमतिविशेषस्य विद्वत्काञ्चननिकषोपलभूतस्य विशेषतोऽप्यनवशेषस्य(?)नीतिशास्त्रस्य वक्तृप्रयोक्तृकुशलस्य सुविभक्तभक्तभृत्यजनस्य दत्तकसूत्रवृत्तेःप्रणेतुः श्रीमन्माधवमहाधिराजस्य पुत्रस्य पितृपितामहगुणयुक्तस्य अनेकचतुर्दन्तयुद्धावाप्तचतुरुदधिसलिलास्वादितयशसः समदद्विरदतुरगारोहणातिशयोत्पन्नतेजसोधनुरभियोगसंपादितसंपद्विशेषस्यश्रीमद्धरिवर्ममहाधिराजस्य पुत्रस्य गुरुगोब्राह्मणपूजकस्य नारायणचरणानुध्यातस्य श्रीमद्विष्णुगोपमहाधिराजस्यपुत्रस्य त्र्यम्बकचरणाम्भोरुहरजःपवित्रीकृतोत्तमाङ्गस्य व्यायामोद्वृत्तपीनकठिनभुद्वयस्य स्वभुजबलपराक्रमक्रयक्रीतराज्यस्य क्षुत्शा(क्षा)मोष्ठपिशिताशनप्रीतिकरनिशितधारसि:[^405] चिरप्रनष्टदेवभोगब्रह्मादेयविसर्गअयणकारिण[:] (?)कलियुगबलपङ्कावसन्नधर्मवृषोद्धरणनित्यसंनद्धस्य श्रीमन्माधवमहाधिराजस्य पुत्रस्य अविच्छिन्नाश्वमेधावभृता(था)भिषिक्तश्रीमत्कादम्बकुलगगनगभस्तिमालिनः श्रीकृष्णवर्ममहाधिराजस्य प्रियभागिनेयस्य जननि(नी)देवाताङ्कपर्यङ्कएवाधिगतराज्याभिषेकस्य विजृम्भमाणशक्तित्रयस्य परस्परानवमद्दि(मर्दे)नोपभुज्यमानत्रिवर्गसारस्य असंभ्रमावनमितसमस्तसामन्तमण्डलस्य निरन्तरप्रेमबहुमानानुरक्तप्रकृतिवर्गस्य विद्याविनयातिशयपरिभू[षि]तान्तरात्मन[:] कार्तयुगीयराजचरितावलम्बिन[:]अनेकसमरविजयोपार्जितविपुलयश[सः] क्षीरोदैकार्णवीकृतभुवनत्रयस्यनिरवग्रहप्रदानशौर्यस्य अविपह्यपराक्रमाक्रान्तप्रतिराजमस्तकार्पिताप्रतिहतशासनस्य अनेकमुखाभिवर्धमानविभवोदयपराजितद्रविणपतेः प्रतीतानेकगुणनिधानभूतस्य विद्वत्सु प्रथमगण्यस्य प्रणायिजनहृदयानन्दनस्यमर्यादालङ्घनालं(नु)कृतरत्नाकरवृत्तस्य यथार्हदण्डितयानुकृतवैवस्वतस्यप्रतापातिशयानुग(कृ)त विवस्वतो वैवस्वतस्य वा मनोर्वर्णाश्रमाभिरक्षिणे(णो) दक्षिणदिशामभिगोप्तुंपर्य्याप्सु(प्त)वतः (?)प्रातिजनीनस्य सुप्रजसः श्रीमत्कोगणिमहाधिराजस्य अविनीतनामपुत्रेण पुन्नाडराजस्कन्दवर्मप्रियपुत्रिकाजन्मना स्वगुरुणानुगामिना पित्रा परसुतमभावर्जितयापिलप्या(क्ष्म्या ?) स्वयमभिप्रतिया(त्या) लिङ्गितवक्षस्त(क्षःस्थ)लेन विजृम्भमाणशक्तित्रयोपनमितसमस्तसामन्तमण्डलेन अन्दरिय-आलन्तूर-पौरुलरे अपेर्नगराद्यनेकसमरमखमुखाहुतप्रपातशूरपुरुषपशूपहारविघसविहस्तीकृतान्ताग्निमुखेन श्रीमत्कोगणिवृद्धराजेन दुर्विनीतनामधेयेन समस्तपान्नाडपुन्नाडाधिपतिना वैवस्वतेनेव मनुना वर्णाश्रमाभिलक्षणां दक्षिणां दिशमभिगोप्तुं परिया(र्या)प्तवता प्रातिजनितेनसुप्रजाप्ताआत्मनः प्रवर्धमानविजयैश्वर्ये पञ्चत्रिंशद्विजयसंवत्सरे (शकाब्दे ४३५) प्रवर्तमाने श्रीमद्वाल्मीकिनाम्निजगत्सूर्यवंशखरमहादेवाख्यकास्य(श्य)पसगोत्रवाजसैन्यवादेयश्रीमद्देवशर्मणां केललेनाम्ना वेम्पुरीश्वस्तीन(?)मुदकपूर्वंदत्त[म्] ईशान्यदिशा आपक्षेत्रं चतारिखण्डिकृष्णता(त)टाकंआपक्षेत्रं ऊर्ध्वत्रिखण्डि अधआपक्षेत्रं षट्खण्डिपेन्तनाडिपूर्वदिशां क्षेत्रं पञ्चदशखण्डि दक्षिणदिश(शि) महावृक्ष अग्निअश्वत्तं(त्थं) ईशानायदिशा जमुवृक्षं पुनः पुन ईशानायदिशा नकुले तटाकरुणदिशां क्षेत्रं द्वादशखण्डि वायव्यदिशा महातटाक आपक्षेत्रंसप्तखण्डि एतेन महादेवदिव्यदत्तम् । अपि चात्र मनुगीतो(ताः) श्कोलो(काः) —

‘स्वदत्तांपरदत्तां वा यो हरेत वसुन्धराम्।

षष्टिं वर्षसहस्राणि घोरे तमसि वर्तते ॥

बहुभिर्वसुधा भुक्ताराजभिः सगरादिभिः ।

यस्य यस्य यदा भूमिस्तस्य[तस्य] तदा फलम् ॥

स्वं दातुंसुमहच्छक्यं दुःखमन्यत्र पालनम् ।

दानं वा पालनं वेति दानाच्छ्रेयोऽनुपालनम् ॥

अद्भिर्दत्तं त्रिभिर्भुक्तं षड्भिश्चप्रतिपालनम्(लितम्) ।

एतानि न निवर्तन्ते पूर्वराजकृतानि च ॥’

(इण्डियन् आण्टिक्वेरी ५।१३८-१३९)

( २१ )

ग्वाल्हेरनगरोपकण्ठस्थितगिरिदुर्गे पद्मनाथदेवालये समुत्कीर्णा *प्रशस्तिः

।

ॐ नमः पद्मनाथाय¹⁹⁵ ॥

हर्षोत्फुल्लविलोचनैर्दिशि दिशि प्रौद्गीयमानं जनै-

र्मेदिन्यां विततं ततो हरिहरब्रह्मास्पदानि क्रमात्।

श्वेतीकृत्ययदात्मना परिणतं श्रीपद्मभूभृद्यशः

पायादेषजगन्ति निर्मलवपुः श्वेतानिरुद्धश्चिरम् ॥१॥

मौलिन्यस्तमहानीलशकलः पातु वो हरिः ।

दर्शयन्निवकेशस्थनवजीमूतकर्णिकाम् ॥ २ ॥

मुक्ताशैलच्छलेन क्षितितिलकयशोराशिनानिर्मितोऽयं

देवःपायादुपायाः पतिरतिधवलस्वच्छकान्तिर्जगन्ति ।

मन्वानःसर्वथैव त्रिभुवनविदितं श्यामतापह्नवं यः

शङ्के स्वं वर्णचिह्नं मुकुटतटमिलन्नीलकान्त्या बिभर्ति ॥ ३ ॥

इदं मौलिन्यस्तं न भवति महानीलशकलं

न मुक्ताशैलेन स्फुरति घटितश्चैषभगवान् ।

________________________________________________________

* प्रशस्तिरियं सुप्रसिद्धविद्वद्वरराजेन्द्रलालमिश्रेण ‘इण्डो-आर्यन्स्’(Indo- Aryans) नाम्नि स्वग्रन्थे द्वितीयभागे(३७०-३७७पृष्ठेषु) १८८१ मिते ख्रिस्ताब्दे मुद्रिता.तत्र चात्रुटितानि शुद्धानि च विरलान्येव पद्यानि दृश्यन्ते.बहूनि च पद्यानि निःशेषमेव गलितानि सन्ति.पुनर्भट्टकीलहार्नेन १८८६ मिते ख्रिस्ताब्दे इण्डितन्- आण्टिक्केरी मध्ये (१५-३३-४७) मुद्रिता.तन्मुद्रणं समीचीनमेव. अथ चास्मि- न्नेव वर्षे ग्वाल्हेरमहाराजाश्रितपौराणिकभट्टश्रीपुरुषोत्तमशास्त्रिभिरेकमेतत्प्रशस्तिप्रतिरू- पकमस्मभ्यं प्रहितम्. तदपि केनचिद्वैधेयधुरिणेन लिखितमित्यशुद्धि प्रचुरमेव. किं तु तत्राक्षराणि पद्यानि वा न गलितानि सन्ति. अस्माभिरत्र भट्टकीलहार्नमुद्रिता क- नाम्ना, ग्वाल्हेरनगरागता च प्रशस्तिः ग-नाम्ना व्यवहृतास्ति. राजेन्द्रलालमित्रमु- द्रितायास्तु नोपयोगः कृतः.

उषाकर्णोत्तंसीकरणसुभगं नीलनलिनं

वहत्यद्याप्यस्याश्चिरविरहपाण्डूकृततनुः ॥ ४ ॥

आसीद्वीर्यलघूकृतेन्द्रतनयो निःशेषभूमीभृतां

वन्द्यः कच्छपघातवंशतिलकः क्षोणीपतिर्लक्ष्मणः ।

यः कोदण्डधरः प्रजाहितकरश्चक्रेस्वचित्तानुगां

गामेकः पृथुवत्पृथूनपि हठादुत्पाट्यपृथ्वीभृतः ॥ ५॥

तस्माद्वज्रधरोपमः क्षितिपतिः श्रीवज्रदामाभव-

द्दुर्वारोर्जितबाहुदण्डविजिते गोपाद्रिदुर्गे¹⁹⁶ युधा¹⁹⁷।

निर्व्याजंपरिभूय गाधिनगराधीशप्रतापोदयं¹⁹⁸

यद्वीरव्रतसूचकः¹⁹⁹ समभवत्प्रोद्धोपणाडिण्डिमः ॥ ६ ॥

न तुलितः किल केनचिदप्यहं जगति भूमिभृतेति कुतूहलात्।

तुलयति स्म तुलापुरुषैः स्वयं स्वमिह यः सुविशुद्धहिरण्मयैः ॥ ७ ॥

ततो रिपुध्वान्तसहस्रधामा नृपोऽभवन्मङ्गलराजनामा ।

य²⁰⁰ईश्वरैकप्रणतिप्रभावान्महीश्वराणां प्रणतः सहस्रैः ॥ ८ ॥

श्रीकीर्तिराजो नृपतिस्ततोऽभूद्यस्य प्रयाणेषु चमूसमुत्थैः।

धूलीवितानैःसममेव चित्रं मित्रस्य वैवर्ण्यमभूद्द्विषश्च॥ ९ ॥

किं ब्रूमोऽस्य कथाद्रुतं नरपतेरेतेन शौर्याब्धिना

दण्डो मालवभूमिपस्य समरे संख्यामतीतोजितः²⁰¹ ।

यस्मिन्भङ्गमुपागते²⁰² दिशि दिशि त्रासात्कराग्रच्युतै-

र्ग्रामीणाःस्वगृहाणि कुन्तनिकरैः संछादयांचक्रिरे ॥ १० ॥

अद्भुतः सिंहपानीयनगरे येन कारितः ।

कीर्तिस्तम्भ इवाभाति प्रासादः पार्वतीपतेः॥ ११ ॥

तस्मादजायत महामतिमूलदेवः²⁰³. एवं ……… इत्यपि भुवनपालस्य विशेषणमेव.")

पृथ्वीपतिर्भुवनपाल इति प्रसिद्धः ।

आनन्दयञ्जगदनिन्दितचक्रवर्ति-

चिह्नैरलंकृततनुर्मनुतुल्यकीर्तिः ॥ १२ ॥

यस्य ध्वस्तारिभूपालां²⁰⁴ सर्वोपालयतः प्रभोः।

भुवं त्रैलोक्यमल्लस्यनिःसपत्नमभूज्जगत्॥ १३ ॥

राज्ञी²⁰⁵देवव्रता तस्यहरेर्लक्ष्मीरिवाभवत् ।

तस्यां श्रीदेवपालोऽभूत्तनयस्तस्य भूपतेः ॥ १४ ॥

त्यागेन कर्णमजत्पार्थंकोदण्डविद्यया ।

धर्मराजं च सत्येन स युवा विनयाश्रयः ॥ १५ ॥

सूनुस्तस्य विशुद्धबुद्धिविभवः पुण्यैः प्रजानामभू-

न्मांधातेव स चक्रवर्तितिलकःश्रीपद्मपालः प्रभुः ।

मत्स्वाम्येऽपि करप्रवृत्तिरपरस्येतीव यश्चिन्तय-

न्दिग्यात्रासु मुहुः खरांशुमरुणत्सान्द्रैश्चमूरेणुभिः ॥ १६ ॥

कृत्त्रान्याः स्ववशे दिशः क्रमवशादाशां गतैर्दक्षिणा-

मुत्क्षिप्ताचलसंनिभानविरतं यत्सैन्यवाजिव्रजैः।

उद्भूतान्पततः पयोधिमभितः संप्रेक्ष्यरेणूत्करा-

न्भूयोऽप्युद्भटसेतुबन्धनधिया त्रस्यन्ति नक्तंचराः ॥ १७॥

यस्येन्दुद्युतिसुन्दरेण यशसा नीतेसुराणां गणे

वैवर्ण्यंभ्रमशीलखण्डनभयादप्राप्नुवन्तः²⁰⁶प्रियान्।

नूनं शक्रपुरःसरामरवधूसंघाः श्रियेसांप्रतं

गौर्ये च स्पृहयन्ति ये प्रथमतः पत्युर्वपुःसंश्रिते ॥ १८ ॥

कैर्दृष्टाः क्व समस्तवाञ्छितफलभ्राजिष्णवःपादपा

गावः कामदृघाश्चकैःक्व मणयः कैश्चिन्तितार्थप्रदाः ।

पूर्णाः²⁰⁷ कस्य मनोरथा इह न के²⁰⁸ पत्यामुना पूरिता

वीरो²⁰⁹ऽधोऽनयदस्य (?) तद्रुणवतः कल्पद्रुमादीनपि²¹⁰ ॥ १९ ॥

स्तुत्वा²¹¹न पद्मनृपतिं परिरक्षिता²¹² भूः

प्राप्तोऽन्यथापि यदसौबत नग्नभावः²¹³ ।

दौःस्थ्यान्निरम्बरतनुर्विपिनेष्वशोच-

द्यस्य²¹⁴ प्रतिक्षणमिति प्रतिपन्थिसार्थः ॥ २० ॥

भ्रमः कुलालचक्रेषु लोभःपुण्यार्जनेष्वभूत् ।

काठिन्यं कुचकुम्भेषु यस्मिञ्शासति²¹⁵ मेदिनीम् ॥ २१ ॥

असंमतोदूढगुणस्य²¹⁶ पीडा साधुर्न निस्त्रिंशपेरिग्रहोऽपि²¹⁷ ।

इत्याललम्बेन धनुर्नचासिं तथापि यो वैरिगणं निगाय ॥ २२ ॥

सद्यः स्रुतास्रपृषतव्यतिकीर्णभूषु²¹⁸

वैरिद्विपाधिपशिरोमणिभिः²¹⁹ समन्तात् ॥

लोकानुरागयशसामिवबीजवापं

विस्तारयां यदसिरास²²⁰ रणाजिरेषु ॥ २३ ॥

वने यदरिनारीणां हैमनीरजनिश्चयः (?)।

भृङ्गाणां तन्मुखेनातो²²¹हैमनीरजनिश्चयः ॥ २४ ॥

स विमृश्य नदीपूरगत्वरे संपदायुषी ।

पूर्तधर्मे मतिं चक्रे जिघृक्षुरनयोः²²² फलम्॥ २५ ॥

प्रजाभर्त्रा तेन क्षितितिलकभूतेन सदनं²²³

हरेर्धर्मज्ञेनत्रिदशसदृशाकारितमदः ।

वदाम्यस्योच्चैस्त्वंकथमिव गिरा यस्यशिखरं

समारूढःसिंहो मृगमिवमृगाङ्वस्थमशितुम्॥ २६ ॥

प्रासादस्यास्य²²⁴ शश्वद्विधुधरशिखरिस्पर्धिनो²²⁵हैममण्डं

दण्डाग्रात्पावनीयं²²⁶ शशधरधवला वैजयन्ती पतन्ती ।

निर्वातं²²⁷भाति भूतिच्छुरितनिजतनोर्देवदेवस्य शंभोः

स्वर्गाद्गङ्गेव पिङ्गस्फुटविकटजटाजूटमध्यं विशन्ती॥ २७ ॥

तदेतद्ब्रह्माण्डं स इहभविता पङ्गजभवः

पुनर्य वोढास्मो(रो) वयमिह विमानेन वियति ।

सुवर्णाण्डं हंसास्तदिदमुररीकृत्य सकल

ध्रुवं संसेवन्ते हरिसदनर्मूर्ध्नि²²⁸स्थितममी ॥ २८ ॥

तुङ्गिम्ना कनकाचलःशुभ²²⁹विधावन्तःस्थितश्रीपति-

र्बिभ्राणो द्विजसत्तमानुदधिजावासोनृसिंहान्वितः ।

निर्मातास्य वृतः समस्तविबुधैर्लब्धप्रतिष्ठैरयं

प्रासादश्च धरातले सममहो कल्पं हरेः कल्पताम् ॥ २९ ॥

देवेऽ²³⁰र्धसिद्धेद्विजपुंगवेषु प्रतिष्ठिते²³¹ष्वष्टसुपद्मपालः ।

युवैव दैवप्रतिकूलभावात्संक्रन्द²³²नार्धासनभाग्बभूव ॥ ३० ॥

तस्य भ्राता नृपतिरभवत्सूर्यपालस्य सूनु

श्रीगोपाद्रौ सुकृतनिलयःश्रीमहीपालदेवः ।

यं प्राप्यैव प्रथितयशसं तावभूता सनाथौ

शौर्यत्यागौ हरि²³³रविसुताभावदु स्थौ चिरेण ॥ ३१ ॥

सृष्टि कुर्वन्नमात्यानां विप्राणां²³⁴ स नृपः स्थितिम् ।

प्रलयं²³⁵विद्विषामासीद्ब्रह्मोपेन्द्रहरात्मकः ॥ ३२ ॥

यत्र धामानिधौराज्ञिपालयत्यवनीतलम् ।

न भास्वान्भास्करादन्यो न राजान्यो विधारभूत् ॥ ३३ ॥

कृताभिषेक सद्वृत्तैरुपविष्ट नृपासने ।

यमुदारपदैरेवं तुष्ट सूतमागधाः²³⁶ ॥ ३४ ॥

‘त्वा²³⁷मुद्वहन्तिशिरसा खलु राजहंसाः

सृष्टास्त्वयांपुनरिमाः समयावसन्नाः।

नाथ प्रजा सुमनसाप्रथमोऽसि कोऽसि

त्वं सिद्धवीररस तामरसोद्भवस्य ॥ ३५॥

लक्ष्मीपतिस्वमसि पङ्कजचक्रचिह्नं

मणिद्वयं वहसि भूप भुव बिभर्षि ।

श्यामं वपुः प्रथयसि स्थितिहेतुरेक-

स्त्व कोऽसि नीति²³⁸विजितोद्धव माधवस्य ॥ ३६ ॥

त्वं पालयस्यनिशमर्थिजनस्यकामं²³⁹

रामः श्रिया त्वमसि नाथ गुणैरनन्तः²⁴⁰ ।

संकर्षणः समिति विद्विपदायुषस्त्वं

त्वं कोऽसि सच्चरित²⁴¹हाल हलायुधस्य ॥ ३७ ॥

ख्यातारति²⁴²स्तव निजप्रमदासु नित्य

रूप तवातिशयविस्मयकारि देव ।

त्वं मीनचिह्न²⁴³पुरुषो²⁴⁴त्तमसंभवोऽसि

कस्त्वं क्षितीशवर शम्बर²⁴⁵सूदनस्यं ॥ ३८ ॥

भूभृत्सु²⁴⁶तापतिरसि द्विषतां पुराणां²⁴⁷

भेत्ता त्वमीश तृष²⁴⁸पोपरतोऽसि नित्यम् ।

भूतिं²⁴⁹ दधास्यमलचन्द्र²⁵⁰विभूषिताङ्गः

कस्त्वं सदम्बुजादिवाकर²⁵¹ शंकरस्य ॥ ३९ ॥

त्वं तेजसा शिखिन²⁵²भिद्धमधःकरोषि

शक्तिं²⁵³ दधासिनरदेव विपत्ति²⁵⁴हन्त्रीम्।

त्वं तारकं²⁵⁵ रिपुबलस्य बलान्निहंसि

कस्त्वं नवीन²⁵⁶बलनीलगल²⁵⁷ध्वजस्य ॥ ४० ॥

त्वं वज्र²⁵⁸भृत्त्वमसि पक्ष²⁵⁹भिदप्यशेष-

भूमी²⁶⁰भृतां विबुध²⁶¹वन्द्य गुरु²⁶²प्रियोऽसि ।

श्रीमत्सु²⁶³वर्णगिरिदुर्गचरोऽसि कोऽसि

त्वं भीमसाहस सहस्र²⁶⁴विलोचनस्य ॥ ४१ ॥

ख्यातं तवेश बहुपुण्य²⁶⁵जनाधिपत्यं

कान्तालकाबलि²⁶⁶भिराप्ततमैश्चगुप्ता (?)

त्वामामनन्ति परमेश्वरबद्धसख्यं²⁶⁷

त्वंकोऽसि सद्गुणनिधान धनाधिपस्य²⁶⁸॥ ४२ ॥

तेजोनिधिस्त्वमसिभूमिभृतः²⁶⁹ समग्राः

क्रान्ताः करैः²⁷⁰प्रसभमुग्रतरैस्तवेश ।

प्राप्तोदयः सततमर्थिजनस्य²⁷¹ कोऽसि

त्वं कल्पभूरुह सरोरुहबान्धवस्य²⁷² ॥ ४३ ॥

आनन्ददोऽसि जनतानयनोत्पलाना

माप्यायिताखिलजनः करमार्दवेन ।

त्वं शश्वदीश्व²⁷³रशिरस्तलदत्तपाद²⁷⁴-

स्त²⁷⁵त्कोऽसि मर्त्यभुवनेश निशाकरस्य ॥ ४४ ॥

त्वामंशमीश निगदन्ति मधुद्विषोऽमी

श्यामाभिरामतनुरस्यमलप्रबोधः ।

पुण्येच भारत²⁷⁶मिदं विहितं त्वयैव

त्वं कोऽसि सत्यधन सत्यवती²⁷⁷सुतस्य॥ ४५ ॥

नीतात्मकीर्तिसुरसिन्धुरियं समुद्र-

प्रान्तं त्वयोन्नतिमसौगमितः स्ववंशः ।

पूर्वे पवित्रतनयोविहिताश्च कोऽसि

त्वं सत्सु लब्धपर²⁷⁸भाग भगीरथस्य ॥ ४६ ॥

एतत्त्वया कृतमताड²⁷⁹कमाशुविश्वं

व्याप्ता मही हरिभिरीश²⁸⁰ मनोजवैस्ते ।

पुण्यावतारकरणक्षत²⁸¹दुर्दशास्य-

स्त्वंकोऽसि दत्तरिपुलाघव राघवस्य²⁸² ॥ ४७ ॥

धर्मप्रसुस्त्वमसि सत्यधनस्त्वमेक-

स्त्वं वामुदेवचरणार्चदत्तचित्तः ।

त्वंकोऽसि विप्रजन²⁸³सेवितशेषवृत्तिः

सङ्ग्रामनिष्ठुरयुधिष्ठिरपार्थिवस्य ॥ ४८ ॥

त्वं भूरि²⁸⁴कुञ्जरबलोभुवनै²⁸⁵कमल्ल-

विद्याविभूषिततनुर्नृप पावनोऽसि ।

प्रच्छन्न²⁸⁶सूपकृतिसंभृतबन्धुवाञ्छः

कस्त्वंकवीन्द्रकृतमोद वृकोदरस्य²⁸⁷ ॥ ४९ ॥

एकस्त्वमीश भूवि धन्वभृतां²⁸⁸ वरिष्ठः

सस्वामि²⁸⁹कारिगणदर्पहरस्त्वमाजौ ।(?)

गन्धर्व²⁹⁰राजपृतनाविजयाप्तकीर्ति-

स्त्वंकोऽसि सुन्दर पुरंदर²⁹¹नन्दनस्य॥ ५० ॥

दुर्योधना²⁹²रिबलदर्पहृतस्तवेश

यत्नःपरा²⁹³र्जुनयशःप्रसरं निरोद्धुम्।

त्वंकोऽसिसूर्य²⁹⁴जनितप्रभदार्थिसार्थ-

दौर्गत्यकर्तन विकर्त²⁹⁵नसंभवस्य ॥ ५१ ॥

रत्नालयस्त्वमसिधाम गभीरताया-

स्त्वं पासि पार्थ²⁹⁶सम भूमिभृतः प्रविष्टान् ।

अन्तःस्थितस्तवहरिः सततं नरेश

कस्त्वंवितीर्णरिपुजागर सागरस्य ॥ ५२ ॥

शौर्येकभूःक्रमसमागतसत्त्ववृत्ति-

स्त्वं राजकुञ्जर²⁹⁷शिरःप्रवितीर्णपादः ।

दृप्तारिभास्करतिरस्कृतिसिंहिकाभूः²⁹⁸

कस्त्वं महीपतिमृगाङ्कमृगा²⁹⁹धिपस्य ॥ ५३ ॥

दानं³⁰⁰ ददासि विकटोन्नतवंशशोभ-

स्त्वं दन्तपालिकरवालहतारिदर्पः ।(!)

क्षो³⁰¹णीभृतो जयसि तुङ्गतया नरेन्द्र

त्वं कोऽसि वैरिबलवारणवारण³⁰²स्य ॥ ५४ ॥

सद्मं श्रियस्त्वमसिमित्र³⁰³कृतप्रमोद-

स्त्वं राज³⁰⁴हंससमलंकृतपादमूलः ।

स्वाभिन्नधःकृतजडो³⁰⁵ऽसिगुणा³⁰⁶भिरामः

कस्त्वं स्मिताढ्यमुखपङ्कजपङ्कजस्य ॥ ५५ ॥

स³⁰⁷त्पञ्चभूपिततनुः सुविशुद्धकोश-³⁰⁸

स्त्वंचन्द्रकान्तिसमलंकृतकान्तमूर्तिः ।

ख्यातं तवैव कविवल्लभ सौमन³⁰⁹स्यं

त्वं ब्रूहि कः समरभैरव कैरवस्य॥ ५६ ॥

त्वं पश्यतां हरसि देव मनांसि शश्व-

न्मङ्गल्यभूस्त्वमसिनिर्मलताभिरामः ।

कोऽसि प्रसीद वद सद्गुणरत्नयोनि-

स्त्वं कच्छपारिकुलभूषण भूषणस्य³¹⁰ ॥ ५७ ॥

धात्रा परोपकरणाय विसृष्टकाय³¹¹

सच्छायजन्मसमलंकृततुङ्गगोत्रः³¹²।

ब्रूहि त्रिसंध्यमवनीश्वरवन्दनीय-

स्त्वंकोऽसि सूर्यनृपनन्दन चन्दनस्य ॥ ५८ ॥

नाघःकृतद्विज³¹³पतिर्न भदा³¹⁴न्वितोऽसि

न त्वं विशुद्धहृदय प्रथितो³¹⁵ग्रमायः।

त्वं जातु न क्षतनृषो³¹⁶न जडे³¹⁷ कृतास्य-

स्तेनास्तुनाथ हरिणो³¹⁸पमितिः कथं ते ॥ ५९ ॥

नित्यं संनिहितक्षयः म तमसाप्रायोऽभिभूयेत स

त्ववासादुवनैकनाथ हरीणस्तस्योदरे प्राविशत् ।

मूर्तिस्तस्य कलङ्किता सजडतां धत्ते स दोषाकर

शश्वत्ते³¹⁹ विदितस्तथापि नृपते राजा स्वमित्य³²⁰द्रुतम् ॥ ६० ॥

एकेनोत्तरगोग्रहे विमुखतां पार्थेन नीताः परे

व्यासेन स्तुतिरर्जुनस्य विहितेत्यज्ञायि पूर्वं किल ।

तत्सम्यक्प्रतिभाति संप्रति पुनः श्रीमन्महीपाल न-

स्त्वामालोक्य सहस्रशो रिपुबलं निघ्नन्तमेकं रणे ॥ ६१ ॥

किं व्रूमो³²¹ऽविकलत्त्रमीश भवतस्त्वं नीतिपात्रं परं

वृत्तान्त जगतीपते चतसृणामात्मप्रियाणांशृणु ।

कीर्तिर्भ्राम्यति दिक्षु गीर्गुणवतां कण्ठे लुठत्यादृता

मर्यादारहिता मही द्विजसुहृदेहे रता श्रीरपि ॥ ६२ ॥

किं³²² चित्रं भुवनैकमल्ल यदियंमन्दाकिनी पद्मभू-

र्लोकादुद्धरता भगीरथनृपेणानाथि निम्नां महीम् ।

आश्चर्यंपुनरेतदीश यदितोनिम्नान्महीमण्डला-

दूर्ध्वं कीर्तितरङ्गिणी कमलमूलोकं त्वयाप्रापिता ॥ ६३ ॥

चित्रं नात्र सलक्षण³²³स्त्वमकरोः सर्वात्मना विद्विषो

देव प्रत्यय³²⁴लोपमाशुविशिसैः संमूर्छितस्याहवे ।

क्रोधाद्भैरवमूर्तिरुल्लसदसिक्रूरप्रहाराद्भुतै-

रस्य त्वं यदनीनशः प्रकृतियमप्येतन्न नाश्चर्यकृत् ॥ ६४ ॥

अत्यम्बुधि भवद्धैर्यमत्यादित्यं भवन्महः ।

अतिसिहं भवच्छौर्यमतः केनोपमीयसे ॥ ६५ ॥

केयूरं तव भूपाल भुजदण्डे विराजते ।

किरीटमिव बाह्वान्तर्निवासि विजयश्रियः ॥ ६६ ॥

यदर्चायां³²⁵ नित्यं त्रिभुवनगुरोस्तोत्रमकृथा-

स्तदेप प्रीतस्त्वां ध्रुव³²⁶मकृत कल्पस्थितिमिह ।

यदुत्सङ्गे तुङ्गे तव³²⁷ लुठति चन्द्रांशुविमला

प्रलम्बव्याजेनक्षितितिलकतारावलिरियम् ॥ ६७ ॥

वैतालिकैरित्यमभिष्टुतेन संपूजितामर्त्यगुरुद्विजेन ।

विमुक्तकारागृहसंयतेनवितीर्णभूताभयदक्षिणेन ॥ ६८ ॥

तेनाभिषिक्तमात्रेण प्रतिजज्ञे द्वयं स्वयम् ।

पद्मनाथस्य संसिद्धिः कन्यायाः सद्वरार्पणम् ॥ ६९ ॥

तच्च³²⁸ द्वयं कृतमनेन विवेकभाजा

राजात्मजा मदन³²⁹पालवराय दत्ता।

श्रीपद्मनाथसुरमन्दिरमेतदुच्चै-

र्नीतं समाप्तिमविनाशि यशःशरीरम् ॥ ७० ॥

समर्धिता³³⁰ ब्रह्मपुरी चतेन शेषान्विधायावनिदेवमुख्यान् ।

प्रवर्तितं सत्रमतन्द्रितेन मृष्टान्नपानैरतिधार्मिकेण ॥ ७१ ॥

श्रीपद्मनाथस्य स लोकनाथश्च³³¹किद्वयं (?) भूपतिचक्रवर्ती ।

नैवेद्यपाकाय विपक्वबुद्धिःप्रादात्प्रदीपाय चगोत्रदीपः ॥ ७२ ॥

ब्रह्मोत्तरं मण्डपिकासमुत्थंद्वेधा³³² विधायस्वयमीश्वरेण ।

श्रीपद्मनाथायवितीर्णमर्धमर्धंच वैकुण्ठसुरेश्वराय ॥ ७३ ॥

विलासिनीवादकगायनादेर्यथार्हतः पादकुलस्य वृत्तिम् ।

स पद्मनाथस्य पुरः समग्रामकल्पयत्प्रेक्षणकाय भूपः ॥ ७४ ॥

पाषाणपल्लीं प्रविभज्य सम्यग्देवाय सार्धानि पदानि पञ्च ।

संपादयामास तथा द्विजेभ्यः सार्धाचतुर्विंशतिमुत्तमेभ्यः ॥ ७५ ॥

ददौ करस्³³³वंस्वरवारखेटंमहीपतिस्तत्रभव समस्तम् ।

आकाशपातालसमुद्गतं च देवद्विजेभ्यो लवणाकरं च ॥ ७६ ॥

तस्यादृष्टसहायतामुपगतोयोगेश्वराङ्गोद्भवः

ख्यातः सूरिसलक्षणःक्षितिपतेः सर्वत्र विश्वासभूः।

आधारो विनयस्य शीलभवन भूमिः श्रुतस्याकरः

साध्यायस्य कृतज्ञतैकवसतिः सौजन्यकोशालयः॥ ७७ ॥

तत्प्रत्ययेन निदधे निखिलानि धर्म-

कार्याणि धर्मनिरतः स नरेन्द्रचन्द्रः ।

विप्रः स निरष्टहतयागुणगौरवेण

चित्तम विवेश समवृत्तितया चयज्ञः ॥ ७८ ॥

महीपालेन ये विप्रास्तस्मिन्ग्रामेप्रतिष्ठिताः ।

तेषांनामानि लिख्यन्ते विस्तरः शासनोदितः॥ ७९ ॥

देवलब्धिः सुधीराद्यस्तथाश्रीधरदीक्षितः ।

मूरिः कीर्तिरथःसार्धपदिनोऽस्य³³⁴ द्विजास्त्रयः ॥ ८० ॥

गङ्गाधरो गौतमश्चा³³⁵मलकोऽथ गदाधरः ।

देवनागो वसिष्ठश्च देवशर्मा यशस्करः ॥ ८१ ॥

कृष्णी वराहस्वामी च गृहवासः³³⁶ प्रभाकरः ।

इच्छाधरो मधुश्चैव तिद्वेकः पुरुषोत्तमः ॥ ८२ ॥

रामेश्वरो द्विजवरस्तथा दामोदरो द्विजः ।

अष्टादशैते विप्राश्चपदिनःशड्ढलो³³⁷ द्विजः ॥ ८३ ॥

पादोनपदिको रत्नतिहूणेकौ³³⁸सुरार्चकौ ।

द्वावर्धपादिनावेष विप्राणां सग्रहः कृतः ॥ ८४ ॥

ददौ देवपदानां च मध्यादर्धपदं नृपः ।

विधाय शाश्वत लोहभटकायस्थसूरये ॥ ८५ ॥

देवाय दत्तःसौवर्णो राज्ञारत्नैःसमाचितः ।

मुकुटःसुमहानीलो³³⁹ मणिर्यत्र विराजते ॥ ८६ ॥

हरिन्मणिमयं भूपतिलकस्तिलकं ददौ ।

रत्नैर्विचित्रं निष्कं च निष्कलङ्कः सभूपतिः ॥ ८७ ॥

प्रादात्केयूरयुगलं रत्नैर्बहुभिराचितम् ।

कङ्कणानां चतुष्कं च महार्हमणिभूषितम् ॥ ८८ ॥

इति रत्नमयं तावदेकमाभरणं विभोः ।

द्वितीयमनिरुद्धस्य सौवर्णे केवलंयथा ॥ ८९ ॥

कङ्कणानां चतुष्कं च भालपट्टद्वयं³⁴⁰ तथा ।

कृत्तिदार(?) स्वर्णमुष्टिं बिभर्त्यन्वहच्युतः ॥ ९० ॥

रूप्यमद्गालिका³⁴¹ (?) दत्ता कश्चोलैः³⁴²पञ्चभिर्युता ।

नैवेद्यधारणार्थं चकांस्यस्थालचतुष्टयम् ॥ ९१ ॥

सुवर्णाण्डत्रयं देवपरिवारविभूषणम् ।

धृतं चोपरि हेमाब्जमातपत्रीकृते विभोः ॥ ९२ ॥

निवेश्य ताम्रपत्रेच तन्मयेनैव गेह्रुना।

स्राप्यते प्रतिमा नित्यमनिरुद्दस्य राजती ॥ ९३ ॥

प्रतिमा वामनस्यैकाद्वितीया लघुसच्युती ।

राजावर्तमयी चान्या द्वे पूर्वेरीतिनिर्मिते ॥ ९४ ॥

ताः प्रयत्नेनतिस्रोऽपि पूज्यन्ते गर्भवेश्मनि ।

तत्र ताम्रमयं दत्तं दीपार्थे मल्लिकाद्वयम् ॥ ९१ ॥

स्नानार्थंताम्रकुण्डे द्वेदत्तेद्वेताम्रपात्रके ।

ताम्रार्धपात्रद्वितयं तथा दत्तं महीभुजा ॥ ९६ ॥

सधूपदहनाः सप्त घण्टाश्चारात्रिकान्विताः ।

दत्ताः शङ्खाश्चसप्तैव ताम्रपात्रीचतुष्टयम् ॥ ९७ ॥

सकांस्यभाजनं³⁴³ प्रादान्नृपतिः काहलाद्वयम् ।

चामरं³⁴⁴दण्डयुग्मं च रीतिस्फटिकसंभवम् ॥ ९८ ॥

बृहच्चरुद्वयंताम्रमयंताम्रालुकात्रयम्।³⁴⁵

ताम्राभाण्ड्यस्तथा³⁴⁶ पञ्च दत्ताश्चाटुश्च³⁴⁷तन्मयः ॥ ९९ ॥
……………………………………………….।

एषदेवोपकरणद्रव्याणां संग्रहः कृतः ॥ १०० ॥

शिलाकुट्टस्यपत्यादियन्त्रि³⁴⁸शाकटिकादिषु ।

वापीकूपतडागादिखन³⁴⁹नाबन्धनेषु च ॥ १०१ ॥

दशमांशं तथा विंशत्यंशंसर्वत्र मण्डले ।

ददौराजानिरुद्धाय तेन सन्त्रं प्रवर्तते ॥ १०२ ॥

अयं देवालयः पद्मनृपतेःस्फटिकामलः ।

भूयादुपार्जितः³⁵⁰ पुण्यैर्विष्णुलोक इवाक्षयः ॥ १०३ ॥

भारद्वाजेनमीमांसान्यायसंस्कृतबुद्धिना ।

कवीन्द्ररामपौत्रेण गोविन्दकविसूनुना ॥ १०४ ॥

कविना माणिकण्ठेनसुभाषितसरस्वता³⁵¹ ।

प्रशस्तिर्द्विजमुख्येन रचितेयमनिन्दिता ॥ १०५ ॥

प्रतापलङ्केश्वरवाग्द्वितीयां(?)बिभ्रत्सुहृत्तां मणिकण्ठसूरेः ।

अशेषभाषासुकविर्लिलेख वर्णान्यशांदेव दिगम्बरार्कः ॥ १०६ ॥

एकादशस्वतीतेषु संवत्सरशतेषु च ।

एकोनपञ्चाशति च गतेष्वब्देषु विक्रमात् ॥ १०७ ॥

पञ्चाशे चाश्विने मासे कृष्णपक्षे नृपाज्ञया ।

रचिता मणिकण्ठेन प्रशस्तिरियभुज्ज्वला ॥ १०८ ॥

अढ्कतोऽपि ११५० आश्विनबहुलपञ्चम्याम् ।

ॐ ॥ तैस्तैस्तस्य महीपतेः प्रतिरणं प्रौढप्रतापानले

नाश्चर्यंयदनेकशो रिपुचमूचक्रैःपतङ्गायितम् ।

यस्येन्द्रप्रतिमस्य बुद्धिसचिवः³⁵² सर्वज्ञकल्पोऽभव-

न्नीत्या³⁵³ आचार्यो(चाणक्य) येन स.")निर्जितमौर्यवंशतिलकाचार्यः स गौरः सुधीः ॥ १०९ ॥

किं चित्रं यन्महीपालो भुनक्ति स्माग्बिलां महीम् ।

यस्य गीर्वाणमन्त्रीव मन्त्री गौरोऽभवत्सुधीः॥ ११० ॥

प्रशस्तिरियमुत्कीर्णासद्वर्णा पद्मशिल्पिना ।

देवस्वामिसुतेनश्रीपद्मनाथसुरालये ॥ १११ ॥

तथैव सिंहराजेन³⁵⁴ माहुलेन³⁵⁵ च शिल्पिना ।

प्राप्नुवन्तु समुत्कीर्णान्यक्षराणि यथार्थताम् ॥ ११२ ॥

(२२)
कान्यकुब्जाधीशविजयचन्द्रमहीपतिसूनुयुवराजजयच्चन्द्रस्य दानपत्रम् ।

ॐ स्वस्ति ॥

अकुण्ठोत्कण्ठवैकुण्ठकण्ठपीठलुठत्करः ।

संरम्भः सुरतारम्भे स श्रियः श्रेयसेऽस्तु वः ॥ १ ॥

आसीदशीतद्युतिवंशजातदमापालमालासु दिवं गतासु ।

साक्षाद्विवस्वानिव भूरिधाम्ना नाम्ना यशोविग्रह इत्युदारः ॥ २ ॥

तत्सुतोऽभून्महीचन्द्रश्चन्द्रधामनिभं निजम् ।

येनापारमकूपारपारे व्यापारितं यशः ॥३॥

तस्याभूत्तनयो नयैकरसिकः क्रान्तद्विषन्मण्डलो

विध्वस्तोद्धतवीरयोधतिमिरः श्रीचन्द्रदेवो नृपः ।

येनोदारतरप्रतापशमिताशेषप्रजोपद्रवं

श्री

मद्गोधिपुराधिराज्यमसमं दोर्विक्रमेणार्जितम् ॥४॥

तीर्थानि काशिकुशिकोत्तरकोशलेन्द्र-

स्थानीयकानि परिपालयताधिगम्य ।

हेमान्मतुल्यमनिशं ददता द्विजेभ्यो

येनाङ्किता वसुमती शतशस्तुलाभिः ॥ ९ ॥

तस्यात्मजो मदनपाल इति क्षितीन्द्र-

चूडामणिर्विजयते निजगोत्रचन्द्रः ।

यस्याभिषेककलशोल्लसितैः पयोभिः

प्रक्षालितं कलिरजःपटलं धरित्र्याः ॥६॥

तस्मादजायत निजायतबाहुबल्लि-

बन्धावरुद्धनवराज्यगजो नरेन्द्रः ।

१. कनौजनगरसाम्राज्यम्

सान्द्रामृतद्रवमुचां प्रभवो गवां³⁵⁶ यो

गोविन्दचन्द्र इति चन्द्र इवाम्बुराशेः ॥ ७ ॥

न कथमप्यलभन्त रणक्षमांस्तिसृषु दिक्षु गजानथ वज्रिणः ।

ककुभि बभ्रमुरभ्रमुवल्लभप्रतिभटा इव यस्य घटागजाः ॥ ८ ॥

अजनि विजयचन्द्रो नाम तस्मान्नरेन्द्रः

सुरपतिरिव भूभृत्पक्षविच्छेददक्षः ।

भुवनदलनहेलाहर्म्यहम्मीरनारी-

नयनजलदधाराधौतभूलोकतापः ॥ ९ ॥

यस्मिंश्चलत्युदधिनेमिमहीजयाय

माद्यत्करीन्द्रगुरुभारनिपीडितेव ।

याति प्रजापतिपदं शरणार्थिनी भू-

स्त्वङ्गत्तुरंगनिवहोत्थरजश्छलेन ॥ १० ॥

सोऽयं समस्तराजचक्रसंसेवितचरणः स च परमभट्टारकमहाराजाधिरा- जपरमेश्वरपरममाहेश्वरनिजभुजोपार्जितकन्यकुब्जाधिपत्यश्रीचन्द्रदेवपादानु-ध्यातपरमभट्टारकमहाराजाधिराजपरमेश्वरपरममाहेश्वरश्रीमदनपालदेवपादा-नुध्यातपरमभट्टारकमहाराजाधिराजपरमेश्वर परममाहेश्वराश्वपतिगजपतिनरप-तिराजत्रयाधिपतिविविधविद्याविचारवाचम्पतिश्रीगोविन्दचन्द्रदेवपादानुध्या-तपरमभट्टारकमहाराजाधिराजपरमेश्वरपरममाहेश्वराश्चपतिगजपतिनरपतिरा-ज्यत्रयाधिपतिविविधविद्याविचारवाचस्पतिश्रीमद्विजयचन्द्रदेवो विजयी देव- हलीपत्तलायां नागलीग्रामनिवासिनो निखिलजनपदानुपगतानपि च रा-जराज्ञीयुवराजमन्त्रिपुरोहितप्रतीहारसेनापतिभाण्डागारिकाक्षपटलिकभिष-ङ्नैमित्तिकान्तःपुरिकदूतकरितुरगपत्तनाकरस्थानगोकुलाधिकारिपुरुषाना-ज्ञापयति बोधयत्यादिशति च यथा विदितमस्तु भवतां यथोपरिलिखितग्रामः सजलस्थलः सलोहलवणाकरः सगर्तोषरः साम्रमधूकवनः समत्स्याकरस्तृ- णयूतिगोचरसहितः स्वसीमासहितश्चतुराघाटविशुद्धः पञ्चविंशत्यधिकद्वाद-शतसंवत्सरेऽङ्केऽपि १२२५माघीपौर्णमास्यां वसिष्ठघट्टे यमुनायां स्नात्वा विधिवन्मन्त्रदेवमुनिमनुजभूतपितृगणांस्तर्पयित्वा तिमिरपटलपाटनपटुमहस

मुष्णरोचिपमुपस्थायौपधिपतिशकलशेखरं समभ्यर्च्य त्रिभुवनत्रातुर्भगवतो वासुदेवस्य पूजां विधाय मातापित्रोरात्मनश्च पुण्ययशोविवृद्धयेऽस्मत्संमत्या समस्तराज [प्र] क्रियोपेतयौवराज्याभिषिक्तमहाराजपुत्रश्रीजयच्चन्द्रदेवेन गोकर्णकुशलतापूतकरतोदकपूर्वमा चन्द्रार्कं यावत्काश्यपगोत्राभ्यां का- श्यपापवत्सारनैध्रुवत्रिप्रवराभ्यां ठक्कुरतिहुलपौत्राभ्यां³⁵⁷ ठक्कुरआह्लेपुत्राभ्यां³⁵⁸ राउतश्रीदादेशर्मभ्यां ब्राह्मणाभ्यां शुद्धप्रसादं प्रदत्तो मत्वा यथादीयमान- भागभोगकरप्रवणिकरगोकरजातकरतुरुष्कदण्डक्षमारगदि- आणणप्रभृतिसमस्तनियतानियतादायानाज्ञाविधेयीभूय दास्यथ ।

भवन्ति चात्र धर्मानुशासिनः पौराणिकश्लोकाः

भूमिं यः प्रतिगृह्णाति यश्च भूमिं प्रयच्छति ।

उभौतौपुण्यकर्माणौनियतं स्वर्गगामिनौ॥

शङ्कं भद्रासनं छत्रंवराश्वा वरवारणाः ।

भूमिदानस्य चिह्नानि फलमेतत्पुरंदर \।\।

षष्टिं वर्षसहस्राणि स्वर्गे वसति भूमिद।

आच्छेत्ता चानुमन्ता च तान्येव नरके वसेत् ॥

स्वदत्तां परदत्तां वा यो हरेत वसुंधराम् ।

स विष्ठायां कृमिर्भूत्वा पितृभिसह मज्जति ॥

गामेकां स्वर्णमेकं च भूमेरप्येकमङ्गुलम् ॥

हरन्नरकमाप्नोति यावदाहूतसंप्लवम् ॥

वाताभ्रविभ्रममिदं वसुधाधिपत्य-

मापातमात्रमधुरा विषयोपभोगाः ।

प्राणास्तृणाग्रजलबिन्दुसमा नराणां

धर्मः सखा परमहो परलोकयाने ॥

सर्वानेतान्भाविनः पार्थिवेन्द्रान्भूयो भूयो याचते रामभद्रः ।

सामान्योऽयं धर्मसेतुर्नृपाणां काले काले पालनीयो भवद्भिः ॥’

लिखितं ताम्रकमिदं श्रीजयपालेन ।

(इण्डियन् आण्टिक्केरी १५।७८८.)

(२३)

कान्यकुब्जेश्वरश्रीजयच्चन्द्रमहीपतेर्दानपत्रम् \।

ॐ स्वस्ति ॥

अकुण्ठोत्कण्ठवैकुण्ठकण्ठपीठलुठत्करः ।

संरम्भः सुरतारम्भे स श्रियः श्रेयसेऽस्तु वः ॥ १ ॥

आसीदशीतद्युतिवंशजातक्ष्मापालमालासु दिवं गतासु ।

साक्षाद्विवस्वानिव भूरिधाम्ना नाम्ना यशोविग्रह इत्युदारः ॥ २ ॥

तत्सुतोऽभून्महीचन्द्रञ्चन्द्रधामनिभं निजम् ।

येनापारमकूपारपारे व्यापारितं यशः ॥३॥

तस्याभूत्तनयो नयैकरसिकः क्रान्तद्विषन्मण्डलो

विध्वस्तोद्धतवीरयोधतिमिरः श्रीचन्द्रदेवो नृपः ।

येनोदारतरप्रभावशमिताशेषप्रजोपद्रवं

श्रीमद्गाधिपुराधिराज्यमसमं दोर्विक्रमेणार्जितम् ॥४॥

तीर्थानि काशिकुशिकोत्तरकोशलेन्द्र-

स्थानीयकानि परिपालयताधिगम्य ।

हेमात्मतुल्यमनिशं ददता द्विजेभ्यो

येनाङ्किता वसुमती शतशस्तुलाभिः ॥ ५॥

तस्यात्मजो मदनपाल इति क्षितीन्द्र-

चूडामणिर्विजयते निजगोत्रचन्द्रः ।

यस्याभिषेककलशोल्लसितैः पयोभिः

प्रक्षालितं कलिरजःपटलं धरित्र्याः ॥६॥

यस्यासीद्विजयप्रयाणसमये तुङ्गाचलोच्चैश्चल-

न्माद्यत्कुम्भिपदक्रमासमभरभ्रश्यन्महीमण्डले ।

चूडारत्नविभिन्नतालुगलितस्त्यानासृगुद्भासितः

शेषः थैषमथादिव (?) क्षणमसौ कोडे निलीनाननः ॥ ७ ॥

तस्मादजायत निजायतबाहुवल्लि-

बन्धावरुद्धनवराज्यगजो नरेन्द्रः ।

सान्द्रामृतद्रवमुचां प्रभवो गवां यो

गोविन्दचन्द्र इति चन्द्र इवाम्बुराशेः ॥ ८ ॥

न कथमप्यलभन्त रणक्षमांस्तिसृषु दिक्षु गजानथ वज्रिणः ।

कुकुभि बभ्रमुरभ्रमुवल्लभप्रतिभटा इव यस्य घटागजाः ॥ ९ ॥

अजनि विजयचन्द्रो नाम तस्मान्नरेद्रः

सुरपतिरिव भूभृत्पक्षविच्छेददक्षः ।

भुवनदलनहेलाहर्म्यहर्म्मारनारी-

नयनजलदधाराधौतभूलोकतापः ॥ १० ॥

लोकत्रयाक्रमणकेलिविशृङ्खलानि

प्रख्यातकीर्तिकविवर्णितवैभवानि ।

यस्य त्रिविक्रमपदक्रमभाञ्जि भान्ति

प्रोद्द्योतयन्ति बलिराजभयं यशांसि ॥ ११ ॥

यस्मिंश्चलत्युदधिनेमिमहीजयार्थं

माद्यत्करीन्द्रगुरुभारनिपीडितेव ।

याति प्रजापतिपदं शरणार्थिनी भू-

स्त्वङ्गत्तुरङ्गनिवहोत्थरजश्छलेन ॥ १२ ॥

तस्मादद्भुतविक्रमादथ जयच्चन्द्राभिधानः पति-

र्भूपानामवतीर्ण एष भुवनोद्धाराय नारायणः ।

द्वैधीभावमपास्य विग्रहरुचिं धिक्कृत्य शान्ताशयाः

सेवन्ते यमुदग्रबन्धनभयध्वंसार्थिनः पार्थिवाः ॥ १३ ॥

गच्छेन्मूर्छामतुच्छां न यदि कवलयेत्कूर्मपृष्ठाभिघात-

प्रत्यावृत्तः श्रमार्तो नमदखिलफणश्वासवात्यासहस्रम् ।

उद्योगे यस्य धावद्धरणिधरधुनीनिर्झरस्फारधार-

भ्रश्यद्दानद्विपालीबहलभरगलद्धैर्यमुद्रफणीन्द्र॥ १४ ॥

सोऽयं समस्तराजचक्रसंसेवितचरणस च परमभट्टारकमहाराजाधिरा- जपरमेश्वरपरममाहेश्वरनिजभुजोपार्जितकन्यकुब्जाधिपत्यश्रीचन्द्रदेवपादानु- ध्यातपरमभट्टारकमहाराजाधिराजपरमेश्वरपरममाहेश्वरश्रीमदनपालदेवपा-
दानुध्यातपरमभट्टारकमहाराजाधिराजपरमेश्वरपरममाहेश्वराश्वपतिगजपति-
नरपतिराजत्रयाधिपतिविविधविद्याविचारवाचस्पतिश्रीगोविन्दचन्द्रदेवपा-
दानुध्यातपरमभट्टारकमहाराजाधिराजपरमेश्वरपरममाहेश्वराश्वपतिगजपति-
नरपतिराजत्रयाधिपतिविविधविद्याविचारवाचस्पतिश्रीविजयचन्द्रदेवपादानु- ध्यातपरमभट्टारकमहाराजाधिराजपरमेश्वरपरममाहेश्वराश्वपतिगजपतिनरप- तिराजत्रयाधिपतिविविधविद्याविचारवाचस्पतिश्रीमज्जयच्चन्द्रदेवो विजयी
असुरसपत्तलायां केमोलीग्रामनिवासिनो निखिलजनपदानुपगतानपि च राजराज्ञीयुवराजमन्त्रिपुरोहितप्रतीहारसेनापतिभाण्डागारिकाक्षपटलिकभिष-ङ्गनेमित्तिकान्त पुरिकदूतकरितुरगपत्तनाकरस्थानगोकुलाधिकारिपुरुषानाज्ञापयति बोधयत्यादिशति च । विदितमस्तु भवतां यथोपरिलिखितग्रामः सजलस्थलः सलोहलवणाकरसमत्स्याकरसगर्तोपरसगिरिगहननिधानसमधूका- म्रवनवाटिकाविटपतृणयूतिगोचरपर्यन्तसोर्ध्वाधश्चतुराघाटविशुद्धस्वसी- मापर्यन्तस्त्रिचत्वारिंशदधिकद्वादशशतसंवत्सरे आषाढे मासिशुक्लपक्षे स- प्तम्यां तिथौरविदिने अङ्कतोऽपि संवत् १२४३ आषाढसुदि ७ रवोअद्येह श्रीमद्वाराणस्यां गङ्गायां स्नात्वा विधिवन्मन्त्रदेवमुनिमनुजभूतपितृ- गणांस्तर्पयित्वा तिमिरपटलपाटनपटुमहसमुष्णरोचिषमुपस्थायौषधिपतिशकलशेखरं समभ्यर्च्य त्रिभुवनत्रातुर्भगवतो वासुदेवस्य पूजां विधाय प्रचुरपायसेन हविषा हविर्भुजं हुत्वा मातापित्रोरात्मनश्च पुण्ययशोभिवृद्धयेऽस्मा- भिर्गोकर्णकुशलतापूतकरतलोदकपूर्वकं भारद्वाजगोत्राय भारद्वाजाङ्गिरसबार्हस्पत्येति त्रिप्रवराय राउतश्रीआढलेपौत्राय राउतश्रीदूंटापुत्राय डोडराउ-तश्रीअणंगाय चन्द्रार्के यावच्छासनीकृत्य प्रदत्तो मत्वा यथादीयमानभाग- भोगकरप्रवणिकरप्रभृतिनियतानियतसमस्तदायानाज्ञाविधेयीभूय दास्यथेति।

भवन्ति चात्र श्लोकाः–

भूमिं यः प्रतिगृह्णाति यश्च भूमिं प्रयच्छति ।

उभौ तौ पुण्यकर्माणौ नियतं स्वर्गगामिनौ \।\।

शङ्खं भद्रासनं छत्रंवराश्वा वरवारणाः ।

भूमिदानस्य चिह्नानि फलमेतत्पुरंदर \।\।

षष्टिं वर्षसहस्राणि स्वर्गे वसति भूमिदः ।

आच्छेत्ता चानुमन्ता च तान्येव नरके वसेत् ॥

बहुभिर्वसुधा भुक्ता राजभिः सगरादिभिः ।

यस्य यस्य यदा भूमिस्तस्य तस्य तदा फलम् ॥

स्वदत्तां परदत्तां वा यो हरेत वसुंधराम् ।

स विष्ठायां कृमिर्भूत्वा पितृभिः सह मज्जति ॥

तडागानां सहस्रेण वाजपेयशतेन च ।

गवां कोटिप्रदानेन भूमिहर्ता न शुद्ध्यति ॥

वारिहीनेष्वरण्येषु शुष्ककोटरवासिनः ।

कृष्णसर्पाश्च जायन्ते देवब्रह्मस्वहारिणः \।\।

न विषं विषमित्याहुर्ब्रह्मस्वं विषमुच्यते ।

विषमेकाकिनं हन्ति ब्रह्मस्वं पुत्रपौत्रकम् \।\।

वाताभ्रविभ्रममिदं वसुधाधिपत्य-

मापातमात्रमधुरा विषयोपभोगाः ।

प्राणास्तृणाग्रजलविन्दुसमा नराणां

धर्मः सखा परमहो परलोकयाने ॥

यानीह दत्तानि पुरा नरेन्द्रैर्दानानि धर्मार्थयशस्कराणि ।

निर्माल्यवान्तप्रतिमानि तानि को नाम साधुः पुनराददीत ॥

(इण्डियन् आण्टिक्केरी १५/११ - १२)

(२४)

महाराजश्रीमहेन्द्रपालस्य दानपत्रम् ।

( पत्रोपरि राजमुद्रा )

परमवैष्णवो महाराजश्रीदेवशक्तिदेवस्तस्य पु-

त्रस्तत्पादानुध्यातः श्रीभूयिकादेव्यामुत्पन्नः प-

रममाहेश्वरो महाराजश्रीवत्सराजदेवस्तस्य पुत्र-

स्तत्पादानुध्यातः श्रीसुन्दरीदेव्यामुत्पन्नः परम-

भगवतीभक्तो महाराजश्रीनागभटदेवस्तस्य पु-

त्रस्तत्पादानुध्यातः श्रीमदीसटादेव्यामुत्पन्नः पर-

मादित्यभक्तो महाराजश्रीरामभद्रदेवस्तस्य पुत्र-

स्तत्पादानुध्यातः श्रीमदप्पादेव्यामुत्पन्नः परम-

भगवतीभक्तो महाराजश्रीभोजदेवस्तस्य पुत्रस्त -

त्पादानुध्यातः श्रीचन्द्रभट्टारिकादेव्यामुत्पन्नः

परमभगवतीभक्तो महाराजश्रीमहेन्द्रपालदेवः ॥

( दानपत्रम् )

स्वस्तिश्रीमहोदय³⁵⁹ नगरस्य नामान्तरम्.")समावासितानेकगोहस्त्यश्वरथपत्तिसंपन्नस्कन्धावारात्पर-
मवैष्णवो महाराजश्रीदेवशक्तिदेवस्तस्य पुत्रस्तत्पादानुध्यातः श्रीभूयिका- देव्यामुत्पन्नः परममाहेश्वरो महाराजश्रीवत्सराजदेवस्तस्य पुत्रस्तत्पादानु- ध्यातः श्रीसुन्दरीदेव्यामुत्पन्नः परमभगवतीभक्तो महाराजश्रीनागभटदेव- स्तस्य पुत्रस्तत्पादानुध्यातः श्रीमदीसटादेव्यामुत्पन्नः परमादित्यभक्तो महा- राजश्रीरामभद्रदेवस्तस्य पुत्रस्तत्पादानुध्यातः श्रीमदप्पादेव्यामुत्पन्नः पर- मभगवतीभक्तो महाराजश्रीभोजदेवस्तस्य पुत्रस्तत्पादानुध्यातः श्रीचन्द्र- भट्टारिकादेव्यामुत्पन्नः परमभगवतीभक्तो महाराजश्रीमहेन्द्रपालदेवः श्रा- वस्तीभुक्तौ³⁶⁰ श्रावस्तीमण्डलान्तः पातिवालयिकाविषयसंबद्धपानीयकग्रामसमुपगतान्सर्वानेव यथास्थाननियुक्तान्प्रतिवासिनश्चसमाज्ञापयति । उपरिलिखितग्रामः सर्वायसमेत आचन्द्रार्कक्षितिकालं पूर्वदत्तदेवब्रह्मदेयवर्जितो मया पित्रोः पुण्याभिवृद्धये सावर्णसगोत्रकौथुमच्छन्दोगसब्रह्मचारिभट्टपद्मसाराय सवितुः कुम्भसंक्रान्तौ स्नात्वा प्रतिग्रहेण प्रतिपादित इति विदित्वा भवद्भिः समनुमन्तव्यम् । प्रतिवासिभिरप्याज्ञाश्रवणविधेयैर्भूत्वा सर्वाया अस्य समुपनेया इति ।

श्रीमद्भाकप्रयुक्तस्य शासनस्य स्धिरायतेः ।

संवत्सराणां³⁶¹ १०० ५० ५ माघसुदि १० निबद्धम् \।\।

(इण्डियन आण्टिक्वेरी १५/१०५ - १३ )

(२५)

महाराजश्रीविनायकपालस्य दानपत्त्रम् ।

(पत्रोपरि राजमुद्रा )

परमवैष्णवो महाराजश्रीदेवशक्तिदेवस्तस्य पुत्रस्तत्पा-

दानुध्यातः श्रीभूयिकादेव्यामुत्पन्नः परममाहेश्वरो

महाराजश्रीवत्सराजदेवस्तस्यपुत्रस्तत्पादानुध्यातः

श्रीसुन्दरीदेव्यामुत्पन्नः परमभगवतीभक्तो महाराज-

श्रीनागभटदेवस्तस्य पुत्रस्तत्पादानुध्यातः श्रीमदी-

सटादेव्यामुत्पन्नः परमादित्यभक्तो महाराजश्रीरामभ-

द्रदेवस्तस्य पुत्रस्तत्पादानुध्यातश्रीमदप्पादेव्यामुत्प-

न्नः परमभगवतीभक्तो महाराज श्रीभोजदेवस्तस्य पुत्र-

स्तत्पादानुध्यातः श्रीचन्द्रभट्टारिकादेव्यामुत्पन्नः पर-

मभगवतीभक्तो महाराजश्रीमहेन्द्रपालदेवस्तस्य पुत्र-

स्तत्पादानुध्यातः श्रीदेहनागादेव्यामुत्पन्नः परमवै-

ष्णवो महाराजश्रीभोजदेवस्तस्य भ्राता श्रीमहेन्द्रपा-

लदेवपुत्रस्तयोः पादानुध्यातः श्रीमहीदेवीदेव्यामुत्प-

न्नः परमादित्यभक्तो महाराजश्रीविनायकपालदेवः ॥

( दानपत्रम्)

ॐ स्वस्ति महोदयसमावासितानेकगोहस्त्यश्वरथपत्तिसंपन्नस्कन्धावारा- त्परमवैष्णवो महाराजश्रीदेवशक्तिदेवस्तस्य पुत्रस्तत्पादानुध्यातः श्रीभू-यिकादेव्यामुत्पन्नः परममाहेश्वरो महाराजश्रीवत्सराजदेवस्तस्य पुत्रस्त- त्पादानुध्यातः श्रीसुन्दरीदेव्यामुत्पन्नः परमभगवतीभक्तो महाराजश्रीनाग- भटदेवस्तस्य पुत्रस्तत्पादानुध्यातः श्रीमदीसटादेव्यामुत्पन्नः परमादित्य- भक्तो महाराजश्रीरामभद्रदेवस्तस्य पुत्रस्तत्पादानुध्यातः श्रीमदप्पादेव्या- मुत्पन्नः परमभगवतीभक्तो महाराजश्रीभोजदेवस्तस्य पुत्रस्तत्पादानुध्यातः श्रीचन्द्रभट्टारिकादेव्यामुत्पन्नः परमभगवतीभक्तो महाराजश्रीमहेन्द्रपाल- देवस्तस्य पुत्रस्तत्पादानुध्यातः श्रीदेहनागादेव्यामुत्पन्नः परमवैष्णवो महा- राजश्रीभोजदेवस्तस्य भ्राता श्रीमहेन्द्रपालदेवपुत्रस्तयोः पादानुध्यातः श्रीमहीदेवीदेव्यामुत्पन्नः परमादित्यभक्तोमहाराजश्रीविनायकपालदेवः प्रतिष्ठानभुक्तौ³⁶² वाराणसीविषयसंबद्धकाशीपारपथकप्रतिबद्धटिक्करिकाग्राम- समुपगतान्सर्वानेव यथास्थाननियुक्तान्प्रतिवासिनश्च समाज्ञापयति । उप- रिलिखतग्रामः सर्वायसमेत आ चन्द्रार्कक्षितिकालंपूर्वदत्तदेवब्रह्मदेवर्जितो मया पित्रोः पुण्याभिवृद्धये दर्ब्भिसगोत्रार्वसब्रह्मचारिभट्टभुल्लाकाय पष्ठ्यां गङ्गायां स्नात्वा प्रतिग्रहेण प्रतिपादित इति विदित्वा भवद्भिः समनुमन्तव्यः । प्रतिवासिभिरप्याज्ञाश्रवणविधेयैर्भूत्वा सर्वाया अस्य समुपनेया इति ।

श्रीहर्षेण प्रयुक्तस्य शासनस्य स्थिरायतेः ।

संवत्सराणां १०० ८० ८ फाल्गुनबदि ९ निबद्धम् ॥

(इण्डियन आण्टिक्केरी १५।१३८ - ४१ )

(२६)

मन्दसोरनगरस्थसूर्यमन्दिरप्रशस्तिः ।

सिद्धम् ॥

यो वृत्त्यर्थमुपास्यते सुरगणः सिद्धेश्च सिद्ध्यर्थिभि-

र्ध्यानैकाग्र (ग्र्य) परैर्विधेयविषयैर्मोक्षार्थिभिर्योगिभिः ।

भभया तीव्रतपोधनैश्च मुनिभिः शापप्रसादक्षमै-

र्हेतुर्योजगतः क्षयाभ्युदययोः पायात्स वो भास्करः \।\।

तत्त्वं ज्ञानविदोऽपि यस्य न विदुर्ब्रह्मर्षयोऽभ्युद्यताः

कृत्स्नं यश्च गभस्तिभिः प्रविसृतैःपुष्णाति लोकत्रयम् ।

गन्धर्वामरसिद्धकिंनरनरैःसंस्तूयतेऽभ्युत्थितो

भक्तेभ्यश्च ददाति योऽभिलषितं तस्मैसवित्रे नमः ॥

यः प्रत्यहं प्रतिविभात्युदयाचलेन्द्र-

विस्तीर्णतुङ्गशिखरम्ग्वलिनांशुजालः ।

क्षीवाङ्गनाजनकपोत

व्याभिरामः

पायात्स वः सुकिरणाभरणो विवस्वान् ॥

कुसुमभरानततरुवरदेवकुलसभाविहाररमणीयात् ।

लाटविषयान्नगावृतशैलाज्जगति प्रथितशिल्पाः \।\।

ते (तद्) देशपार्थिवगुणापहृताः प्रकाश-

मध्वादिजान्यविरलान्यसुखान्यपास्य ।

जातादरा दशपुरं³⁶³ प्रथमं मनोभि-

रन्वागताः ससुतबन्धुजनाः समेत्य \।\।

मत्तेभगण्डतटविच्युतदानबिन्दु-
सिक्तोपलाचलसहस्रविभूषणायाः ।

पुष्पावतंसवरूम (ख) ण्डवतंसकाया

भूमेः परं तिलकभूतमिदं क्रमेण ॥

तटोत्थवृक्षच्युतनैकपुष्पविचित्रतीरान्तजलानि भान्ति ।

प्रफुल्लपद्माभरणानि यत्र सरांसि कारण्डसंकुलानि ॥

विलोलबीचीचलितारविन्दपतद्रजःपिञ्जरितैश्च हंसैः।

स्वकेसरोदारभरावभुग्नैःक्वचित्सरांस्यम्बुरुहैश्चभान्ति ॥

स्वपुष्पभारावनतैर्नगेन्द्रर्मदप्रगल्भाविकुलम्वनैश्च ।

अजस्त्रगाभिश्च पुराङ्गनाभिर्वनानि यस्मिन्समलंकृतानि ॥

चलत्पताकान्यब

ल्लासनाथान्यत्यर्थशुक्लान्यधिकोन्नतानि ।

तडिल्लताचित्रसिताभ्रकूटतुल्योपमानानि गृहाणि यत्र ॥

कैलासतुङ्गशिखरप्रतिमानि चान्या-

न्याभान्ति दीर्घवलभीनि सवेदिकानि ।

गान्धर्वशब्दमुखराणि निविष्टचित्र-

कर्माणि लोलकदलीवनशोभितानि ॥

प्रासादमालाभिरलंकृतानि धरां विदार्येव समुत्थितानि ।

विमानमालासदृशानि यत्र गृहाणि पुर्णेन्दुकरामलानि ॥

यद्भात्यभिरम्यसरिद्वयेन³⁶⁴ चपलो

र्भिणा समुप

गुटम् ।

रहसि कुचशालिनीभ्यां प्रीतिरतिभ्यां स्मराङ्गमिव ॥

सत्पक्षमादमशमव्रतशौचधैर्य-

स्वाध्यायवृत्तविनयस्थितिबुद्ध्युपेतैः ।

विद्यातपोनिधिभिरस्मयितश्च विप्रै-

र्यद्भ्राजते ग्रहगणैः स्वमिव प्रदीप्तैः ॥

अथ समेत्य निरन्तरसंग

तरहरहः प्रविजृम्भितसौहृदाः ।

नृपतिभिः सुतवत्प्रतिमानिताः प्रमुदिता न्यवसन्त³⁶⁵ सुखं पुरे ॥

श्रवणसुभगं धानुर्वेद्यं दृढं परिनिष्ठिताः

सुचरितशतासङ्गाः केचिद्विचित्रकथाविदः ।

विनयनिभृताः सम्यग्धर्मप्रसङ्गपरायणाः

प्रियमपरूषं पथ्यं चान्ये क्षमा बहु भाषितुम् ॥

केचित्स्वकर्मण्यधिकास्तथान्यैर्विज्ञायते ज्योतिषमात्मवद्भिः ।

अद्यापि चान्ये समरप्रगल्भाः कुर्वन्त्यरीणामहितं प्रसह्य ॥

प्राज्ञा मनोज्ञवधवः (पुषः) प्रथितोरुवंशा

वंशानुरूपचरिताभरणास्तथान्ये ।

सत्यव्रताः प्रणयिनामुपकारदक्षा

विस्रम्भपूर्वमपरे दृढसौहृदाश्च ॥

विजितविषयसङ्गैर्धर्मशीलेस्तथान्यै-

मृदुभिरधिकसत्त्वैर्लोकयात्राम ( प ) रैश्च ।

स्वकुलतिलकभूतैर्मुक्तरागैरुदारै-

रधिकमभिविभाति

श्रे

णिरेवंप्रकारैः ॥

तारुण्यकान्त्युपचितोऽपि सुवर्णहार-

ताम्बूलपुष्पविधिना समलंकृतोऽपि ।

नारीजनः प्रियमुपैति न तावदश्यां (?)

यावन्न पट्टमयवस्त्रयुगानि धत्ते ।

स्पर्शवता वर्णान्तरविभागचित्रेण नेत्रसुभगेन ।

यैः सकलमिदं क्षितितलमलंकृतंपट्टवस्त्रेण ॥

विद्या

धररुचिरपल्लवकर्णपूर-

वातेरितास्थिरतरं प्रविचिन्त्य लोकम् ।

मानुष्यमर्थनिचयांश्च तथा विशालां-

स्तेषां शुभा मतिरभूदचला ततस्तु ॥

चतुःसमुद्रान्तविलोलमेखलां सुमेरुकैलासबृहत्पयोधराम् ।

वनान्तवान्तस्फुटपुष्पहासिनीं कुमारगुप्ते पृथिवीं प्रशासति ॥

समानधीः शुक्रबृहस्पतिभ्यां ललामभूतो भुवि पार्थिवानाम् ।

रणेषु यः पार्थसमानकर्मा बभूव गोप्ता नृपविश्ववर्मा ॥

दीनानुकम्पनपरः कृपणार्तवर्ग-

संघा (?) प्रदोऽधिकदयालुरनाथनाथः ।

कल्पद्रुमः प्रणयिनामभयप्रदश्च

भीतस्य यो जनपदस्य च बन्धुरासीत् ॥

तस्यात्मजः स्थैर्यनयोपपन्नो बन्धुप्रियो बन्धुरिव प्रजानाम् ।

बन्ध्वर्तिहर्ता नृपवन्धुवर्मा द्विट्दृप्तपक्षक्षपणैकदक्षः ॥

कान्तोयुवा रणपटु

विनयान्वितश्च

राजापि सन्नुपसृतो न मदैः स्मयाद्यैः ।

शृङ्गारमूर्तिरभिभात्यनलंकृतोऽपि

रूपेण यः कुसुमचाप इव द्वितीयः ॥

वैधव्यती

त्रव्यमनक्षतानां स्मृत्वा यमद्याप्यरिसुन्दरीणाम् ।

भयाद्भवत्यायतलोचनानां घनस्तनायासकरः प्रकम्पः ॥

तस्मिन्नेत्र क्षतिपतिवृषे बन्धुवर्मण्युदारे

सम्यक्म्फीतं दशपुरमिदं पालयत्युन्नतांसे ।

शिल्पावाप्तैर्धनममुदयैः पट्टवायैरुदारं³⁶⁶

श्रेणीर्णभूतैर्भवनमतुलं कारितं दीप्तरश्मेः ।

विस्तीर्णतुङ्गशिखरं शिखरिप्रकाश-

मभ्युद्गतेन्द्वमलरश्मिकलापगौरम् ।

यद्भाति पश्चिमपुरम्य निविष्टकान्त-

चूडामणिप्रतिसमं नयनाभिरामम् ॥

रामासनाथरचने दरभास्करांशु-

वह्निप्रतापसुभगे जललीनमीने ।

चन्द्रांशुहर्म्यतलचन्दनतालवृन्त-

हारोपभोगरहिते हिमदग्धपद्मे ॥

रोधप्रियंगुतरुकुन्दलताविकोश-

पुष्पासवप्रमुदितालिक (कु) लाभिरामे ।

काले तुषारकणकर्कशशीतवात-

वेगप्रनृत्तलवलीनगणै (नै) कशास्वे ॥

स्मरवशगतरुणजनवल्लभाङ्गनाविपुलकान्तपीनोरु³⁶⁷- ।

स्तनजघनघनालिङ्गननिर्भ

त्सितुहिनहिमपाते ॥

मालवानां गणस्थित्या याते शतचतुष्टये³⁶⁸ ।

त्रिनवत्यधिकेऽब्दानां (४९३) ऋतौ सेव्यवनस्व (स्त) ने ॥

महस्यमासशुक्लस्य प्रशस्ते

ऽदि त्रयोदशे ।

मङ्गलाचारविधिना प्रामादोऽयं निवेशितः ॥

बहुना स

मतीतेन कालेनान्यैश्च पार्थिवैः ।

व्यशीर्यतैकदेशोऽस्य भवनस्य ततोऽधुना ॥

स्वयशोवृद्धये सर्वमत्युदारमुदारया ।

संस्कारितमिदं भूयः श्रेण्या भानुमतो गृहम् ॥

अत्युन्नतमवदानं नभः स्पृशन्निव मनोहरैः शिखरैः ।

शशिभान्वोरभ्युदयेष्वमलमयूखायतनभूतम् ॥

वत्सरशतेषु पञ्चसु विंशत्यधिकेषु नवसु चाब्देषु (५२९) ।

यातेष्वभिरम्यतपस्यमासशुक्लद्वितीयायाम् ॥

स्पष्टैरशोकतरुकेतकसिन्दुवार-

लोलातिमुक्तकलतामदयन्तिकानाम् ।

पुष्पोद्गमैरभिनवैरधिगम्य नून-

मैक्यं विजृम्भितशरे हरधूतदेहे ॥

मधुपानमुदितमधुकरकुलोपगीतनगणै (नै) कपृथुशाखे ।

काले नवकुसुमोद्गमदन्तुरकान्तप्रचुररोध्रे ॥

शशिनेव नभो विमलं कौस्तुभमणिनेव शार्ङ्गिणो वक्षः ।

भवनवरेण तथेदं पुरमखिलमलंकृतमुदारम् ॥

अमलिनशशिलेखादन्तुरं पिङ्गलानां

परिवहति समूहं यावदीशो जटानाम् ।

विकट (च) कमलमालामंससक्तां च शा

र्ङ्गी

भवनमिदमुदारं शाश्वतं तावदस्तु ॥

श्रेण्यादेशेन भक्त्या च कारितं भवनं रवेः ।

पूर्वा (?) चेयं प्रयत्नेन रचिता वत्सभट्टिना ॥

स्वस्ति कर्तृलेखकवाचकश्रोतृभ्यः । सिद्धिरस्तु ॥

(इण्डियन् आण्टिक्केरी १५/१९४ - २०१ )

(२७)
मन्दसोरनगरकूपस्थितप्रशस्तिः ।

सिद्धम् ॥

स जयति जगतां पतिः पिनाकी स्मितरवगीतिषु यस्य दन्तकान्तिः ।

द्युतिरिव तडितां निशि स्फुरन्ती तिरयति च स्फुटयत्यदश्च विश्वम् ॥

स्वयंभूर्भूतानां स्थितिलयसमुत्पत्तिविधिषु

प्रयुक्तो येनाज्ञां वहति भुवनानां विधृतये ।

पितृत्वं चानीतो जगति गरिमाणं गमयता

स शंभुर्भूयांसि प्रतिदिशतु भद्राणि भवताम् ॥

फणमणिगुरुभाराक्रान्तिदूरावनम्रं

स्थगयति रुचमिन्दोर्मण्डलं यस्य मूर्ध्नाम् ।
स शिरसि विनिबध्नन्रन्ध्रिणीमस्थिमालां

सृजतु भवसृजो³⁶⁹ वः क्लेशभङ्गं भुजंगः ॥

षष्ट्या सहस्रैः सगरात्मजानां खातः खतुल्यां रुचमादधानः ।

अस्योदपन्ना³⁷⁰ (पाना) धिपतेश्चिराय यशांसि पायात्पयसां विधाता ॥

अथ जयति जनेन्द्रः श्रीयशोधर्मनामा

प्रमदवनमिवान्तः शत्रुसैन्यं विगाह्य ।

व्रणकिसलयभङ्गैर्योऽङ्गभूषां विधत्ते

तरुणतरुलतावद्वीरकीर्तीर्विनाम्य ॥

आजौ जिती (तां) विजयते जगतीं पुनश्च

श्रीविष्णुवर्धननराधिपतिः स एव ।

प्रख्यात औलिकरलाञ्छन आत्मवंशो

येनोदितोदितपदं गमितो गरीयः ॥

प्राचो नृपान्सुवृहतश्च बहूनुदीचः

साम्ना युधा च वशगान्प्रविधाय येन ।

नामापरं जगति कान्तमदो दुरापं

राजाधिराजपरमेश्वर इत्युदूढम् ॥

स्निग्धश्यामाम्बुदाभैः स्थगितदिनकृतो यज्वनामाज्यधूमै-

रम्भो मेध्यं (ध्यं) मघोनावधिषु विदधता गाढसंपन्नसस्यैः ।

संहर्षाद्वाणिनीनां³⁷¹ कररभसहृतोद्यानचूताङ्कुराग्रा

राजन्वन्तो रमन्ते भुजविजितभुवा भूरयो येन देशाः ॥

यस्योत्केतुभिरुन्मदद्विपकरव्याविद्धलोध्रद्रुमै-
रुद्धृतेन वनाध्वनि ध्वनिनदद्विन्ध्याद्रिरन्ध्रैर्बलैः ॥

वालेयच्छविधूम³⁷² (स) रेण रजसा मन्दांशु संलक्ष्यते

पर्यावृत्तशिखण्डिचन्द्रक इव ध्यामं रवेर्मण्डलम् ॥

तस्य प्रभोर्वंशकृतां नृपाणां पादाश्रयाद्विश्रुतपुण्यकीर्तिः ।

भृत्यः स्वनैभृत्यजितारिषट्क आसीद्व (द्ध्र ) सीयान्किल षष्ठिदत्तः ॥

हिमवत इव गाङ्गस्तुङ्गनम्रः प्रवाहः

शशभृत इव रेवावारिराशिः प्रथीयान् ।

परमभिगमनीयः शुद्धिमानन्ववायो

यत उदित गरिम्णस्तायते नैगमानाम्³⁷³ ॥

तस्यानुकूलः कुलजात्कलत्रात्सुतः प्रसूतो यशसां प्रसूतिः ।

हरेरिवांशं वशिनं वरार्हे वराहदासं यमुदाहरन्ति ॥

सुकृतिविषयितुङ्गं रूढमूलं धरायां

स्थितिमपगतभङ्गां स्थेयसीमादधानम् ।

गुरुशिग्वरमिवाद्रेस्तत्कुलं स्वात्मभूत्या

रविरिवरविकीर्तिः सुप्रकाशं व्यधत्त \।

विभ्रता शुभ्रमभ्रंशि स्मार्तेवर्त्मोचितं सताम् ।

न विसंवादिता येन कलावपि कुलीनता ॥

धुतधीदीधितिध्वान्तान्हविर्भुज इवाध्वरान् ।

भानुगुप्ता ततः साध्वी तनयांस्त्रीनजीजनत् ॥

भगवद्दोष इत्यासीत्प्रथमः कार्यवर्त्मसु ।

आलम्बनं बान्धवानामन्धकानामिवोद्भवः³⁷⁴ ॥

बहुनयविधिवेधा गह्वरेऽप्यर्थमार्गे
विदुर इव विदूरं प्रेक्षया प्रेक्षमाणः ।

वचनरचनबन्धे संस्कृतप्राकृते यः

कविभिरुदितरागं गीयते गीरभिज्ञः ॥

प्रणिधिदृगनुमन्त्रा यस्य बौद्धेन चाक्ष्णा

न निशि तनु दवीयो नास्त्यदृष्टं धरित्र्याम् ।

पदमुदयि दधानोऽनन्तरं तस्य चाभू-
त्स भयमभयदत्तो नाम चिन्वन्प्रजानाम् ॥
विन्ध्यस्यावन्ध्यकर्मा शिखरतटपतत्पाण्डुरेवाम्बुराशे-

गलाङ्गूलैः सहेल प्लुतिनमिततरोः पारियात्रस्य चाद्रेः ।

आसिन्धोरन्तरालं निजशुचिसचिवाध्यासितानेकदेशं

राजस्थानीयवृत्त्या सुरगुरुरिव यो वर्णिनां भूतये पात् ॥

विहितसकलवर्णसंकरं शान्तडिम्बं

कृत इव कृतमेतद्येन राज्यं निराधि ।

स धुरमयमिदानों दोषकुम्भस्य सुनु-

र्गुरु वहति तदूढां धर्मतो धर्मदोषः ॥

स्वसुखमनतिवाञ्छन्दुर्गमेऽध्वन्यसङ्गं

धुरमतिगुरुभारां यो दधद्भर्तुरर्थॆ।

वहति नृपतिवेषं केवलं लक्ष्ममात्रं

वलिनमिव³⁷⁵ विलम्बं³⁷⁶ कम्बलं³⁷⁷ बाहुलयः³⁷⁸ ॥

उपहितहितरक्षामण्डनो जातिरत्नै-

र्भुज इव पृथुलांसस्तस्य दक्षः कनीयान् ।

महदिदमुदपानं खातयामास विभ्र-

च्छ्रुतिहृदयनितान्तानन्दिनिर्दोषनामा \।\।

सुखाश्रेयच्छायं परिणतिहितस्वादुफलदं

गजेन्द्रेणारुग्णं द्रुममित्र कृतान्तेन बलिना ।

पितृव्यं प्रोद्दिश्य प्रियमभयदत्तं पृथुधिया

प्रथीयस्तेनेदं कुशलमिह कर्मोपरचितम् ॥

पञ्चसु³⁷⁹शतेषु शरदां यातेष्वेकान्ननवतिसहितेषु (५८९ ) ।

मालवगणस्थितिवशात्कालज्ञानाय लिखितेषु ॥

यस्मिन्काले कलमृदुगिरां कोकिलानां प्रलापा \।

भिन्दन्तीव स्मरशरनिभाः प्रोषितानां मनांसि ।

भृङ्गालीनां ध्वनिरनुवनं भार (तार) मन्द्रश्च यस्मि-

न्नाधूतज्यं धनुरिव नदच्छ्रूयते पुष्पकेतोः ॥

प्रियतमकुपितानां रामयन्बद्धरागं

किसलयमिव मुग्धं मानसं मानिनीनाम् ।

उपनयति नभस्वान्मानभङ्गाय यस्मि –

न्कुसुमसमयमासे तत्र निर्मापितोऽयम् ॥

यावत्तुङ्गैरुदन्वान्किरणसमुदयं (या) सङ्गकान्तं तरङ्गै-

रालिङ्गन्निन्दुबिम्बं गुरुभिरिव भुजैसंविधत्ते सुहृत्ताम् ।

विभ्रत्सौधान्तलेखावलयपरिगीतं मुण्डमालामिवायं

सत्कूपस्तावदास्ताममृतसमरस्वच्छविप्यन्दिताम्बु॥

धीमान्दक्षो दक्षिणः सत्यसंधो द्दीमाञ्छूरो वृद्धसेवी कृतज्ञः ।

बद्धोत्साहः स्वामिकार्येष्वखेदी निर्दोषोऽयं पातुं धर्मे चिराय ॥

उत्कीर्णा गोविन्देन \।\।

(इण्डियन् आण्टिक्केरी १५/२२२-२२८)

(२८)

**यशोधर्ममहीपतेः प्रशस्तिः ।

वेपन्ते यस्य भीमस्तनितभयसमुद्भ्रान्तदैत्या दिगन्ताः**

शृङ्गाघातैः सुमेरोर्विघटितद्दपदः कंदरा यः करोति।

उक्षाणं तं दधानः क्षितिधरतनयादत्तपञ्चाङ्गुलाङ्क

द्राक्षिष्ठशूलपाणेक्षपयतु भवताशत्रुतेजांसि केतु॥

आविर्भूतावलेपैरविनयपटुभिर्लङ्घिताचारमार्गै-

र्मोहादैदंयुगीनैरपशुभमतिभिपीड्यमाना नरेन्द्रैः ।

यस्य क्ष्मा शार्ङ्गपाणेरिव कठिनधनुर्ज्याकिणाङ्कप्रकोष्ठं

बाहु लोकोपकारव्रतसफलपरिस्पन्दधीरं प्रपन्ना ॥

निन्द्याचारेषु योऽस्मिन्विनयमुषि युगे कल्पनामात्रवृत्त्या

राजस्वन्येषु पांशुस्विव कुसुमबलिर्नावभासे प्रयुक्तः ।

स श्रेयोधाम्नि सम्राडिति मनुभरतालर्कमांधातृकल्पे

कल्याणे हेम्नि भास्वान्मणिरिव सुतरां भ्राजते यत्र शब्दः ॥

ये भुक्ता गुप्तनाथैर्न सकलवसुधाक्रान्तिदृष्टप्रतापै-
** र्नाज्ञा हूणाधिपानां क्षितिपतिमुकुटाध्यासिनी यान्प्रविष्टा ।**

देशांस्तान्धन्वशैलद्रुमगहनसरिद्वीरबाहूपगूढा-
** वीर्यावस्कन्नराज्ञः स्वगृहपरिसरावज्ञया यो भुनक्ति ॥**

आ लौहित्योपकण्ठात्तलवनगहनोपत्यकादा महेन्द्रा-

दा गङ्गाश्लिष्टसानोस्तुहिनशिखरिणः पश्चिमादा पयोधेः ।

सामन्तैर्यस्य बाहुद्रविणहृतमदैः पादयोरानमद्भि-

श्चूडारत्नांशुराजिव्यतिकरशवला भूमिभागाः क्रियन्ते ॥

स्थाणोरन्यत्र येन प्रणतिकृपणतां प्रापितं नोन्तमाङ्गं

यस्याश्लिष्टो भुजाम्यां वहति हिमगिरिर्दुर्गशब्दाभिमानम् ।

नीचैस्तेनापि यस्य प्रणतिभुजबलावर्जनक्लिष्टमूर्ध्ना

चूडापुष्पोपहारैर्मिहिरकुलनृपेणार्चितं पादयुग्मम् ॥
गा (द्या) मेवोन्मातुमूर्ध्वे विगणयितुमिव ज्योतिषां चक्रवालं

निर्देष्टुं मार्गमुच्चैर्दिव इव सुकृतोपार्जितायाः स्वकीर्तेः ।

तेनाकल्पान्तकालावधिरवनिभुजा श्रीयशोधर्मणायं

स्तम्भः स्तम्भाभिरामस्थिरभुजपरिघेणाच्छ्रितिनायितोऽत्र ॥

श्लाघ्ये जन्मास्य वंशे चरितमघहरं दृश्यते कान्तमस्मि -

न्धर्मस्यायं निकेतश्चलति नियमितं नामुना लोकवृत्तम् ।

इत्युत्कर्षे गुणानां लिखितुमिव यशोधर्मणश्चन्द्रविम्बे

रागादुत्क्षिप्त उच्चैर्भुज इव रुचिमान्यः पृथिव्या विभाति ॥

इति तुष्टूपया तस्य नृपतेः पुण्यकर्मणः ।

वासुलेनोपरचिताः श्लोकाः कक्कस्य सूनूना \।\।

उत्कीर्णा गोविन्देन ॥

(इण्डियन् आण्टिक्केरी १५/२५३-२५७)

Content after this line is not reviewed (page numbers 118-142).

(२९)
श्रीनारायणपालदेवस्य दानपत्रम् ।

ॐ स्वस्ति।

मैत्रींकारुण्यरत्नप्रमुदितहृदयः प्रेयसीं संदधानः

सम्यक्संबोधिविद्यासरिदमलजलक्षालिताज्ञानपङ्कः ।

जित्वा यः कामकारिप्रभवमभिभवंशाश्वतींप्राप शान्तिं

स श्रीमाल्ँलोकनाथोजयति दशबलोऽन्यश्चगोपालदेवः ॥

लक्ष्मी जन्मनिकेतनं समकरो वोढुं क्षमः क्ष्माभरं

पक्षच्छेदभयादुपस्थितवतामेकाश्रयो भूभृताम् ।

मर्यादापरिपालनैकनिरतः शौर्यालयोऽस्मादभू-

द्दुग्धाम्भोधिविलासहासिमहिमा श्रीधर्मपालोनृपः ॥

जित्वेन्द्रराजप्रभृतीनरातीनुपार्जिता येन महोदयश्रीः।

दत्ता पुनः सा बलिनार्थयित्रे चक्रायुधायानतिवामनाय \।\।

रामस्येव गृहीतसत्यतपसस्तस्यानुरूपोगुणैः

सौमित्रेरुदपादि तुल्यमहिमा वाक्पालनामानुजः ।

यः श्रीमान्नयविकमैक्रवसतिर्भ्रातुःस्थितः शासने

शून्याः शत्रुपताकिनीभिरकरोदेकातपत्रादिशः ॥

तस्मादुपेन्द्रचरितैर्जगती पुनानः

पुत्रो बभूव विजयी जयपालनामा ।

धर्मद्विषां शमयिता युधि देवपाले

यः पूर्वजे भुवनराज्यसुखान्यनैपीत् ॥

यस्मिन्भ्रातुर्निदेशाद्बलवतिपरितः प्रस्थिते जेतुमाशाः

सीदन्नान्मैव दूरान्निजपुरमजहादुत्कलानामधीशः ।

आसांचक्रे चिराय प्रणयिपरिवृतो बिभ्रदुच्चेनमूर्ध्ना

राजा प्राग्ज्योतिषाणामुपशमितसमित्संकयांयस्य चाज्ञाम् ॥

श्रीमान्विग्रहपालस्तत्सूनुरजातशत्रुरिव जातः ।

शत्रुवनिताप्रसाधनविलोपिविमलासिजलधारः ॥

रिपवो येन गुर्वीणां विपदमास्पदीकृताः ।

पुरुषायुषदीर्घाणां सुहृदः संपदामपि ॥

लजेति तस्य जलधेरिव ज

हुकन्या

पत्नी बभूव कृतहैहयवंशभूषा ।

यस्याः शुचीनि चरितानि पितुश्च वंशे

पत्युश्च पावनविधिः परमो बभूव ॥

दिक्पालैः क्षितिपालनाय दधतं देहे विभक्ताः श्रियः

श्रीनारायणपालदेवमसृजत्तस्यां स पुण्योत्तरम् ।

यः क्षोणीपतिभिः शिरोमणिरुचा लिष्टाङ्घ्रिपीटोपलं

न्यायोपात्तमलं चकार चरितैः स्वैरेव धर्मासनम् \।\।

चेतःपुराणलेख्यानि चतुर्वर्गनिधीनि च ।

आरिप्सन्ते यतस्त्यानि चरितानि महीभृतः ॥

स्वीकृतसुजनमनोभिः सत्यापितसातवाहनः सूक्तैः।

त्यागेन यो व्यधत्त श्रद्धेयामङ्गराजकथाम् ॥

भयादरातिभिर्यस्य रणमूर्धनि विस्फुरन् ।

असिरिन्दीवरश्यामो ददृशे पीतलोहितः \।\।

यः प्रज्ञया च धनुषा च जगद्विनीय

नित्यं न्यवीविशदनाकुलमात्मधर्मे ।

यस्यार्थिनः सविधमेत्य भृशं कृतार्था

नैवार्थितां प्रति पुनर्विदधुर्मनीषाम् \।\।

श्रीपतिरकृष्णकर्मा विद्याधरनायको महाभोगी ।

अनलसदृशोऽपि धाम्ना यश्चित्रं नलसमश्चरितैः ॥

व्याप्ते यस्य त्रिजगति शरच्चन्द्रगौरैर्यशोभि-

र्मन्ये शोभां न खलु बिभरामास रुद्राट्टहासः ।

सिद्धस्त्रीणामपि शिरसिजेष्वर्पिताः केतकीनां

पत्रापीडाः सुचिरमभवन्भृङ्गशब्दानुमेयाः ॥

तपो ममास्तु राज्यं ते द्वाभ्यामुक्तमिदं द्वयोः ।

यस्मिन्विग्रहपालेन सगरेण भगीरथे ॥

स खलु भागीरथीपथप्रवर्तमाननानाविधनौवाटसंपादितसेतुबन्धनिहितशैल- शिखर श्रेणीविभ्रमात् निरतिशयघनघनाघनघटाश्यामायमानवासरलर्क्ष्मासमा- रब्धसंततजलदसमयसंदेहात् उदीचीनानेकनरपतिप्राभृतीकृताप्रमेयहयवाहि- नीखरखुरोत्खातधूलीधूसरितदिगन्तरालात् परमेश्वरसेवासमायाताशेषजम्बु द्वीपभूपालानन्तपादातभरनमदवनेः श्रीमुद्गगिरिसमावासितश्रीमज्जयस्कन्धा³⁸⁰- वारात् परमसौगतो महाराजाधिराजश्रीविग्रहपालदेवपादानुध्यातः परमेश्वरः परमभट्टारको महाराजाधिराजः श्रीमन्नारायणपालदेवः कुशली तीरभुक्तौ³⁸¹ कक्षवैषयिकस्वसंबद्धाविच्छिन्ननलोपेतमकुतिकाग्रा में समुपगताशेषराजपुरु- षान् राजराज (जा) नकराजपुत्रराजामात्यमहासांधिविग्रहिकमहाक्षपटलिक- महासामन्तमहासेनापतिमहाप्रतीहारमहाकार्ताकृतिकमहादौः साधसाधनिकम-हादण्डनायकमहाकुमारामात्यराजस्थानीयोषरिकदाशापराधिकचौरोद्धरणि- कदाण्डिकदाण्डपाशिकशौल्किकगौल्मिकक्षेत्रपप्रान्तपालकोट्टपालखण्डरक्षत- दायुक्तकविनियुक्तकहस्यश्चोष्टनौबलव्यापृतककिशोरवडवागोमहिष्यजाविका- ध्यक्षदूतप्रेषणिकगमागमिकाभित्वरमाणविषयपतिग्रामपतितरिकगौडमालवख-
शहूणकुलिककर्णाटलाटचाटभटसेवकादीन् अन्यांश्चाकीर्तितान् राजपादोपजी- विनः प्रतिवासिनो ब्राह्मणोत्तरान महत्तमोत्तमपुरोगमेदान्धचण्डालपर्यन्तान् यथार्ह मानयति बोधयति समादिशति च । मतमस्तु भवताम् । कलशपोते महाराजाधिराजश्रीनारायणपालदेवेन स्वयंकारितसहस्रायतनस्य तत्र प्रति- ष्ठापितस्य भगवतः शिवभट्टारकस्य पाशुपताचार्यपरिषदश्च यथार्ह पूजाब - लिचरुसत्रनवकर्माद्यर्थे शयनासनग्लानप्रत्ययभैपज्यपरिष्काराद्यर्थमन्येषामपि स्वाभिमतानां स्वपरिकल्पितविभागेनानवद्यभोगार्थं च यथोपरिलिखितमकु-

तिकाग्रामः स्वसीमातृणयूतिगोचरपर्यन्तः सतलः सोद्देशः साम्रमधूकः स- जलस्थलः सगर्तोषरः सोपरिकरः सदशापचारः सचौरोद्धरणः परिहृतसर्व- पीडः अचाटभटप्रवेशः अकिंचित्प्रग्राह्यः समस्तभागभोगकरहिरण्यादिप्रत्या- यसमेतः भूमिच्छिद्रन्यायेनाचन्द्रार्कक्षितिसमकालं यावत् मातापित्रोरात्म- नश्च पुण्ययशोभिवृद्धये भगवन्तं शिवभट्टारकमुद्दिश्य शासनीकृत्य प्रदत्तः । ततो भवद्भिः सर्वैरेवानुमन्तव्यम् । भाविभिरपि भूपतिभिर्भूमेर्दानफलगौर- वादपहरणे च महानरकपातभयाद्दानमिदमनुमोद्य पालनीयम् । प्रतिवा- सिभिः क्षेत्रकरैश्चाज्ञाश्रवणविधेयीभूय यथाकालं समुचितभागभोगकरहि- रण्यादि सर्वप्रत्यायोपनयः कार्य इति । संवत्³⁸² १७ वैशाखदिने ९ ॥

तथा च धर्मानुशंसिनः श्लोकाः-

बहुभिर्वसुधा दत्ता राजभिः सगरादिभिः ।

यस्य यस्य यदा भूमिस्तस्य तस्य तदा फलम् ॥

षष्टिं वर्षसहस्राणि स्वर्गे मोदति भूमिदः ।

आक्षेप्ता चानुमन्ता च तान्येव नरके वसेत् ॥

स्वदत्तां परदत्तां वा यो हरेत वसुंधराम् ।

स विष्ठायां कृमिर्भूत्वा पितृभिः सह पच्यते ॥

सर्वानेतान्भाविनः पार्थिवेन्द्रान्भूयोभूयः प्रार्थयत्येष रामः ।

सामान्योऽयं धर्मसेतुर्नृपाणां काले काले पालनीयः क्रमेण ॥

इति कमलदलाम्बुविन्दुलोलां श्रियमनुचिन्त्य मनुष्यजीवितं च ।

सकलमिदमुदाहृतं च बुद्धा न हि पुरुषैः परकीर्तयो विलोप्याः \।\।

वेदान्तैरप्यसुगमतमं वेदिता ब्रह्मतार्थ (तत्त्वं )

यः सर्वासु श्रुतिषु परमः सार्धमङ्गैरधीती ।

यो यज्ञानां समुदितमहादक्षिणानां प्रणेता

भट्टः श्रीमानिह स गुरवो दूतकः पुण्यकीर्तिः ॥

श्रीमता म ( स ) ङ्घदासेन शुभदासस्य सूनुना ।

इदं शासनमुत्कीर्णे सत्सामतटजन्मना ॥

(राजमुद्रा )
श्रीनारायणपालदेवस्य ।

(इण्डियन् आण्टिक्वेरी १५ / ३०४ - ३१० )

_______________

(३०)
वलभीप्रभोः श्रीधरसेनमहीपतेर्दानपत्रम् \।

ॐ स्वस्ति विजयस्कन्धावाराद्भरुकच्छवासकात्प्रसभप्रणतामित्राणां मै- त्रकाणामतुलबलसंपन्नमण्डलाभोगसंसक्तप्रहारशतलब्धप्रतापात्प्रतापोपनतदा- नमानार्जवोपार्जितानुरागादनुरक्तमौलभूतश्रेणीबलावाप्तराज्यश्रियः परममाहे- श्वरश्रीभट्टार्कादव्यवच्छिन्नराजवंशान्मातापितृचरणारविन्दप्रणतिप्रविधौताशे-
षकल्मषः शैशवात्प्रभृति खड्गद्वितीयवाहुरेव समदपरगजघटास्फोटनप्रकाशि- तसत्त्वनिकषः तत्प्रभावप्रणतारातिचूडारत्नप्रभासंसक्तपादनखरश्मिसंहतिः
सकलस्मृतिप्रणीतमार्गसम्यक्परिपालनप्रजाहृदयरञ्जनान्वर्थराजशब्दो रूपका-
न्तिस्थैर्यगाम्भीर्यशुद्धिसंपद्भिः स्मरशशाङ्काद्विराजोदधित्रिदशगुरुधनेशानति- शयानः शरणागताभयप्रदानपरतया तृणवदपास्ताशेषस्वकार्यफलप्रार्थनाधि- कार्थप्रदानानन्दितविद्वत्सुहृत्प्रणयिहृदयः पादचारीव सकलभुवनमण्डलाभो - गप्रमोदः परममाहेश्वरश्रीगुहसेनस्तस्य सुतस्तत्पादन

खमयू

स्वसंतानविस्तृत

जात- वीजलौघप्रक्षालिताशेषकल्मषःप्रणयिशतसहस्रोपजीव्यमानसंपद्रूपलोभादि- वाश्रितः सरभसमाभिगामिकैर्गुणैः सहजशक्तिशिक्षाविशेषविस्मापिताखिल- धनुर्धरः प्रथमनरपतिसमतिसृष्टानामनुपालयिता धर्मदायांनामपाकर्ता प्रजो- पचातकारिणामुपलवानां दर्शयिता श्रीसरस्वत्योरेकाधिवासस्य संहताराति- पक्षलक्ष्मीपरिभोगदक्षविक्रमो विक्रमोपसंप्राप्तविमलपार्थिवश्रीः परममाहेश्वरः श्रीधरसेनस्तस्य सुतवत्पादानुध्यातः सकलजगदानन्दनात्यद्भुतगुणसमुदय- स्थगितसमग्रदिग्मण्डलः समरशतविजयशोभासनाथमण्डलाग्रद्युतिभासुरतरां-

सपीठोदूढगुरुमनोरथमहाभारः सर्वविद्यापरावरविभागाधिगमविमलमतिरपि सर्वतः सुभाषितलवेनापि सुखोपपादनीयपरितोषः समग्रलोकागाधगाम्भीर्य- हृदयोऽपिसुचरितातिशयमुव्यक्तपरमकल्याणस्वभावः खिलीभूतकृतयुगनृप- तिपथविशोधनाधिगतोदग्रकीर्तिर्धर्मानुपरोधोज्ज्वलतरीकृतार्थसुखसंपदुपसेवा- निरूढधर्मादित्यद्वितीयनामा परममाहेश्वरः श्रीशीलादित्यःतस्यानुजस्त- त्पादानुध्यातः स्वयमुपेन्द्रगुरुणेव गुरुणात्यादरवता समभिलपणीयामपि रा- जलक्ष्मींस्कन्धसक्तां परमभद्र इव धुर्यस्तदाज्ञासंपादनैकरसतयेवोद्वहन्स्वेदसु- स्वरतिभ्यामनायासितसत्त्वसंपत्तिः प्रभावसंपद्वशीकृतनृपतिशतशिरोरत्नच्छा- योपगूढपादपीठोऽपि परावज्ञाभिमानरसानालिङ्गितमनोवृत्तिः प्रणतिमेकां प-रित्यज्य प्रख्यातपौरुपाभिमानैरप्यरातिभिरनासादितप्रतिक्रियोपायः कृताने- खिलभुवनामोदविमलगुणसंहतिप्रसभविघटितसकलकलिविलसितगतिर्नीचज-
नाधिरोहिभिरशेषैर्दोषैरनामृष्टात्युन्नतहृदयः प्रख्यातपौरुषास्त्रकौशलातिशय-
गणतिथविपक्षक्षितिपतिलक्ष्मीस्वयंग्रहप्रकाशितप्रवीरपुरुषप्रथमसंख्याधिगमः परममाहेश्वरश्रीस्वरग्रहस्तस्य तनयस्तत्पादानुध्यातः सकलविद्याधिगमविहि- तनिखिलविद्वज्जनमनःपरितोषातिशयः सत्त्वसंपदा त्यागौदार्येण च विगतानु- संधानाशमाहिता (i) रातिपक्षमनोरथाक्षभङ्गः सम्यगुपलक्षितानेकशास्त्रकला- लोकचरितगह्वरविभागोऽपि परमभद्रप्रकृतिरकृत्रिमप्रश्रयविनयशोभाविभूषणः
समरशतजयपताकाहरणप्रत्यग्रोदग्रबाहुदण्डविध्वंसितनिखिलप्रतिपक्षदर्पोदयः स्वधनुः प्रभावपरिभूतास्त्रकौशलाभिमानसकलनृपतिमण्डलाभिनन्दितशासनः परममाहेश्वरः श्रीधरसेनस्तस्यानुजस्तत्पादानुध्यातः सच्चरितातिशयित- सकलपूर्वनरपतिरतिदुःसाधानामपि प्रसाधयिता विषयाणां मूर्तिमानिव पुरुष- कारः परिवृद्धगुणानुरागनिर्भरचित्तवृत्तिभिर्मनुरिव स्वयमभ्युपपन्नः प्रकृ- तिभिरधिगतकलाकलापः कान्तिमान्निर्वृतिहेतुरकलङ्ककुमुदनाथः प्राज्यप्रता- पस्थगितदिगन्तरालप्रध्वंसितध्वान्तराशिः सततोदितः सविता प्रकृतिभ्यः परं प्रत्ययमर्थवन्तमतिबहुतिथप्रयोजनानुबद्धमागमपरिपूर्ण विदधानः सं- धिविग्रहसमासनिश्चयनिपुणः स्थानेऽनुरूपमादेशं ददद्गुणवृद्धिविधानज-

नितसंस्कारः साधूनां राज्यशालातुरीयतन्त्रयोरुभयोरपि³⁸³ निष्णातः प्रकटविक्रमोऽपि करुणामृदुहृदयः श्रुतवानप्यगर्वितः कान्तोऽपि प्रशमी, स्थिरसौ-हृदोऽपि निरसिता दोपवतामुदयसमयसमुपजनितजनतानुरागपरिपिहि- तभुवनसमर्थितप्रथितबालादित्यद्वितीयनामा परममाहेश्वरः श्रीध्रुवसेनस्तस्य सुतस्तत्पादकमलप्रणामधरणिकषणजनितकिणलाञ्छललाटचद्रशकलः शिशुभाव एव श्रवणनिहितमौक्तिकालंकारविभ्रमामलश्रुतिविशेषः प्रदानसलिलक्षालिताग्रहस्तारविन्दः कन्याया इव मृदुकरग्रहणादमन्दीकृतानन्दविधिर्वसुंधरायाः कार्मुके धनुर्वेद इव संभाविताशेषलक्ष्यकलापः प्रणतसामन्तमण्डलोत्तमाङ्गधृतचूडारत्नायमानशासनः परममाहेश्वरः परमभट्टारकमहाराजाधिराजपरमेश्वरचक्रवर्तिश्रीधरसेनः कुशली सर्वानेव समाज्ञापयति—अस्तु वः संविदितं यथा मया मातापित्रोः पुण्याप्यायनाय उदुम्बरगह्वरविनिर्गतखेटकवास्तव्योदुम्बरगह्वरचातुर्विद्यसामान्यपराशरसगोत्रवाजसनेयिसब्रह्मचारिब्राह्मणभवीनागशर्मपुत्रब्राह्मणादितिशर्मणे खेटकाहारे कोलम्बे
वड्डसोमालिकाग्रामपूर्वसीम्नि खेटकमानेन व्रीहिट्टिपिटुकद्वयवापं सभृष्टीकं क्षेत्रं यस्पाघाटनानि पूर्वतः सीहमुहिज्जग्रामसीमा दक्षिणतो विश्वपल्लिग्रामसीमा अपरतो’ द्रोणकसत्कशमीकेदारक्षेत्रं उत्तरतो महेश्वरसत्कखग्गडिकेदारीक्षेत्रं तथा नगरकपथकान्तर्गतदुहुदुहुग्रामे दक्षिणापरसीम्नि खेटकमानेन व्रीहिद्विपीठकवापं कोटीलकक्षेत्रं यस्याघटनानि पूर्वतः आटिरमणकेदारसंज्ञितं महत्तरगोल्लसत्कक्षेत्रं सब्भीलकसत्कखण्डकेदारश्च दक्षिणतः जाइण्णपल्लिग्रामसीमा अपरतो गुड्डपल्लिग्रामसीमा उत्तरत आरलिकेदारः शमीकेदारो वल्मीकद्वयं च तथा पूर्वसीम्नि दुहुदुहिकापद्राके भृष्टी यस्या आघाटनानि पूर्वतः कपित्थोन्दनदक्षिणतो विशीष्णोज्ञित केदारिकं अपरतः कपित्थोन्दनी उत्तरतः ब्राह्मणवैरभटसत्कब्रह्मदेयक्षेत्रमतिक्रम्य उन्दनीद्वयं एवं क्षेत्रद्वयं सभृष्टीकं सेद्रङ्गं सोपरिकरं सभूतवातप्रत्यायं सधान्यहिरण्यादेयं सदंशापराधं सोत्पद्यमानवि-

ष्टिकं सर्वप्रक्षेपणीयं पूर्वप्रत्तदेवब्रह्मदेयब्राह्मणविंशतिरहितं भूमिच्छिद्रन्या- \। येनाचन्द्रार्कार्णवक्षितिसरित्पर्वतसमकालीनं पुत्रपौत्रान्वयभोग्यं उदकातिस-र्गेण धर्मदायो निसृष्टः यतोऽस्योचितया ब्रह्मदेयस्थित्या भुज्जतः कृषतः \। कर्षयतः प्रदिशतो वा न कैश्चिव्द्यासेधे वर्तितव्यमागामिभद्रनृपतिभिरस्मद्वं-

शजैरन्यैर्वा । अनित्यान्यैश्वर्याण्यस्थिरं मानुष्यं सामान्यं च भूमिदानफलम- वगच्छद्भिरयमस्मद्दायोऽनुमन्तव्यः परिपालयितव्यश्चेति।

उक्तं च-

‘बहुभिर्वसुधा भुक्ता राजभिः सगरादिभिः ।

यस्य यस्य यदा भूमिस्तस्य तस्य तदा फलम् \।\।

यानीह दारिद्र्यभयान्नरेन्द्रैर्धनानि धर्मायतनीकृतानि ।

निर्भुक्तमाल्यप्रतिमानि तानि को नाम साधुः पुनराददीत ॥

षष्टिवर्षसहस्राणि स्वर्गे तिष्ठति भूमिदः ।

आच्छेत्ता चानुमन्ता च तान्येव नरके वसेत् ॥’

दूतकोऽत्र राजदुहितृभूवा \।\। लिखितमिदं संधिविग्रहाधिकृतदिविरपति- वत्रभट्टिपुत्रदिविरपतिश्रीस्कन्दभटेनेति । सं³⁸⁴ ३०० ३० द्विमार्गशिरशु २
स्वहस्तो मम =

(इण्डियन् आण्टिक्केरी १५/३३५-४० )

________________

(३१)
बौद्धगयामन्दिरस्थशिलालेखोऽयम् ।

ॐम् ॥

व्याप्तो येनाप्रमेयः सकलशशिरुचा सर्वतः सत्त्वधातुः

क्षुणाः पाषण्डयोधाः सुगतिपथरुधस्तर्कशास्त्राभियुक्ताः ।

संपूर्णो धर्मकोषः प्रकृतिरिपुहृतः साधितो लोकभूत्यै

“शास्तुः शाक्यैकबन्धोर्जयति चिरतरं तद्यशःसारतन्त्रम् ॥

नैरोधीं शुमभावनामनुसृतैः संसारसंक्लेशजि-

न्मैत्रेयस्य करे विमुक्तिवशिता यस्याद्भुता व्याकृता ।

निर्वाणावसरे च येन चरणौ दृष्टौ मुनेः पावनौ

पायाद्वः स मुनीन्द्रशासनधरः स्तुत्यै महाकाश्यपः ॥

संयुक्तागमिनो विशुद्धरजसः सत्त्वानुकम्पोद्यताः

शिष्यायस्य सकृद्विचेरुरतुलां लङ्काचलोपत्यकाम् ।

तेभ्यः शीलगुणान्विताश्च शतशः शिष्यप्रशिष्याः क्रमा-

ज्जातास्तुङ्गनरेन्द्रवंशतिलकाः प्रोत्सृज्य राज्यश्रियम् ॥

ध्यानोदयाहितहितः शुभाशुभविवेककृद्विहतमोहः ।

सद्धर्मातुलविभवो भवो बभूव श्रमणस्ततः ॥

राहुलाख्यश्च तच्छिष्य उपसेनो यतिर्यतः ।

महानामा क्रमादेवमुपसेनस्ततोऽपरः ॥

वात्सल्यं शरणागतस्य सततं दीनस्य वैशेषिकं

व्यापत्सायकसंततिक्षतघृतेरार्तस्य चापत्यकम् ।

क्रूरस्याहितकारिणः प्रविततं बन्धोर्यथाभावतः

एवं सच्चरितोद्भवेन यशसा यस्याचितं भूतलम् ॥

आम्रद्वीपाधिवासी पृथुकुलजलधिस्तस्य शिष्यो महीयां-

ल्लङ्काद्वीपप्रसूतः परहितनिरतः सन्महानामनामा ।

तेनोच्चैर्बोधिमण्डे शशिकरधवलः सर्वतो मण्डपेन

कान्तः प्रासाद एप स्मरबलजयिनः कारितो लोकशास्तुः ॥

व्यपगतविषयस्नेहो हततिमिरदशः प्रदीपवदसङ्गः ।

कुशलेनानेन जनो बोधिसुखमनुत्तरं भजताम् ॥

यावद्ध्वान्तापहारी प्रविततकिरणः सर्वतो भाति भास्वा-

न्यावत्पूर्णोऽम्बुराशिः फणिफणकुटिलैरूर्मिचक्रैःसमन्तात् ।

यावच्चेन्द्राधिवासो विविधमणिशिलाचारुशृङ्गः सुमेरुः

शोभाढ्यं तावदेतद्भवनमुरु मुनेः शाश्वतत्वं प्रयातु ॥

संवत् २०० ६०९ चैत्रसुदि ८ ॥

(इण्डियन् आण्टिक्वेरी १५/३५६-३५८)

(३२)

कोटाप्रान्तस्थाविहारप्रशस्तिः ।

ॐ नमो रत्नत्रयाय ।
जयन्ति वादाः सुगतस्य निर्मलाः समस्तसंदेहनिरासभासुराः ।

कुतर्कसंपातनिपातहेतवो युगान्तवाता इव विश्वसंततेः ॥

योऽरूपवानपि विभर्ति सदैव रूप-

मेकोऽप्यनेक इव भाति च यो निकामम् ।

आरागात्परधियः प्रतिमर्त्यवेद्यो

यो निर्जितारिरजितश्च जिनः स वोऽव्यात् ॥

भिनत्ति यो नृणां मोहं तमो वेश्मनि दीपवत् ।

सोऽव्याद्वः सौगतो धर्मोभक्तमुक्तिफलप्रदः \।\।

आर्यसंघस्य विमलाः शरच्छशिजितश्रियः \।

जयन्ति जयिनः पादाः सुरासुरशिरोर्चिताः ॥

आसीदम्भोधिधीरः शशिधवलयशा विन्दुनागाभिधान-

स्तत्सूनुः पद्मनागोऽभवदसमगुणैर्भू

षिताशेषवंशः ।

तस्याप्यानन्दकारी करनिकर इवानुष्णरश्मेस्तनूजो

जातः सामन्तचक्रप्रकटतरगुणः सर्वणागो जितारिः ॥

तस्याभूद्दयिता विशुद्धयशसः श्रीरित्युरःशायिनी

कृष्णस्येव महोदया च शशिनो ज्योत्स्नेव विश्वंभरा ।

गौरीवाद्विदृशोऽसमा शमवतः प्रज्ञेव वा तायिनो

गम्भीरा यदि वा महोर्मिवलया वेलेव वेलाभृतः ॥

ताभ्यामभूद्गुणाम्भोधिर्वशीकृतमनोमलः ।

देवदत्त इति ख्यातः सामन्तः कृतिनां कृती ॥

येषां नतिर्जिनगुरौ गुरुता गुणेषु

सङ्गोऽर्थिभिः सततदाननिबद्धगर्धैः।

भीतिः प्रकाममघतो जगदेकशत्रो-

स्तेषामयं कृतविशेषगुणोऽन्ववाये ॥

येषां भूतिरियं परेति न परैरालोक्यतेऽर्थार्थिभि-

र्येषां मुद्विभवः परः परमुदः स्वप्नेऽपि नाभूत्तनौ ।

येषामात्महितोदयाय दयितं नासीद्गुणासादनं

तेषामेव वशी शशाङ्कधवलो जातः कुलाम्भोनिधौ ॥

संपादितजनानन्दः समासादितसंततिः ।

कल्पशाखीव जगतामेप जातो गुणाकरः ॥

विश्वाश्वासविधौ तृणीकृतसितज्योत्स्नोदये देहिना-

मन्तःशुद्धिविचारणे सुरगुरोरप्याहिताल्पोदयः ।

गाम्भीर्याकलने निकामकलितक्षीरोदसारस्त्वयं

यत्तन्नूनमहो गुणा गुणितनुव्यासङ्गिनः संगताः ॥

तावन्मानधना यशस्ततिभृतस्तावच्च तावद्वहुधा-

स्तावत्तायिसुतानुकारकरणास्तावत्कृपाम्भोधयः ।

तावन्यस्तपरोपकारतनवस्तावत्कृतज्ञाः परे

यावन्नास्य गुणेक्षणे क्षणमपि प्राप्तावधानो जनः ॥

यस्योद्वीक्ष्य गुणानशेषगुणिनामद्याप्यवज्ञात्मनि

निर्वाणाखिलमानसंततिपतच्चेतोविकासासमा ।

भानौ ध्वस्तसमस्तनैशतमसि स्वैरं करालीकृति

प्रातर्येन कलाबलोऽपि विगलच्छायः शशाङ्को न किम् ॥

यस्यान्वयेऽप्यगुणजन्म न दृष्टपूर्व-

मासादिता न च गुणैर्गणनव्यवस्था ।

याता मुहूर्तमपि नो कलिदोषलेशाः

सोऽयं निरस्तसमतो भुवि कोऽप्यपूर्वः ॥

यस्य दानमतिरक्षतदाना भापितान्यफलवन्ति न सन्ति ।

प्राणदानविहितावधि सख्यं तस्य को गुणनिधेरिह तुल्यः ॥

नाना सन्ति दिनानि सन्ति विविधाश्चन्द्रांशुशीता निशाः

सन्त्यन्याः शतशोऽबला जितजगन्नारीसमस्तश्रियः ।

तन्नानन्दि जगत्त्रयेऽपि सुदिनं सा वा निशा सावला

यज्जन्मन्यगमन्निमित्तपदवीमस्यापरेर्दुर्गमाम् ॥

कोषवर्धनगिरेरनुपूर्वं सोऽयमुन्मिषितधीः सुगतस्य ।

व्यस्तमारनिकरैकगरिम्णो मन्दिरं स्म विदधाति यथार्थम् ॥

सुखान्यस्वन्तानि प्रकृतिचपलं जीवितमिदं

प्रियाः प्राणप्रख्यास्तडिदुदयकल्पाश्च विभवाः ।

प्रियोदर्काश्चालं क्षणसुखकृतो दुःखबहुला

विहारस्तेनायं भवविभवभीतेन रचितः ॥

सान्द्रध्वानशरद्वलाक (?) निवहत्यक्तार्कविम्बोज्ज्वलं

संसाराङ्कुरसङ्गभङ्गचतुरं यत्पुण्यमात्तं मया ।

जैनावासविधेरतोऽयमखिलो लोकत्रयानन्दिनीं

तेनारं सुगतश्रियं जितजगद्दोषां जनः प्राप्नुयात् ॥

प्रशस्तिमेनामकरोज्जातः शाक्यकुलोदधौ ।

जज्जकः कियदर्थोशनिवेशविहित स्थितिम् ॥

संवत्सराङ्क ७ माघशुदि ६ । उत्कीर्णा चणकेन ॥

(इण्डियन् आण्टिक्केरी १४।४५-४८)

(३३)
भरतपुरदेशान्तर्वर्तिव्यानानगरस्थप्रशस्तिः ।

ॐ ॐ नमः सिद्धेभ्यः ॥

आसीन्निर्वृतकान्वयैकतिलकः श्रीविष्णुसूर्यासने

श्रीमत्काम्यकगच्छतारकपथश्वेतांशुमान्विश्रुतः ।

श्रीमान्सूरिमहेश्वरः प्रशमभूः श्वेताम्बरग्रामणी

राज्ये श्रीविजयाधिराजनृपतेः श्रीश्रीपथायां पुरि ॥

ततश्च

नाशं यातु शतं सहस्रसहितं संवत्सराणां द्रुतं

म्यामा (मा मा) भाद्रपदः स भद्रपदवीं मासः समारोहतु ।

सास्यैव क्षयमेतु सोमसहिता कृष्णा द्वितीया तिथिः

पञ्चश्रीपरमेष्ठिनिष्ठहृदयः प्राप्तो दिवं यत्र सः ॥

अपि च

कीर्तिर्दिक्करिकान्तदन्तमुसलप्रोद्भूतलास्यक्रमं

क्वापि क्वापि हिमाद्रिमू’‘महीसोत्प्रासहासस्थितिम् ।

क्वाप्यैरावणनागराजजनितस्पर्धानुबन्धोद्धुरं

भ्राम्यन्ती भुवनत्रयं त्रिपथगेवाद्यापि न श्राम्यति ॥

सं० ११०० भाद्रपदि २ चन्द्रे कल्याणकदिने प्रशस्तिरियं साधुसर्वदे-

वेनोत्कीर्णेति ।

(इण्डियन् आण्टिक्वेरी १४।९-१० )

(३४)

सत्यवर्ममहीपतेर्दानपत्त्रम् \।

ॐम् ॥ स्वस्ति अमरपुरानुकारिणः सर्वर्तुसुखरमणीयाद्विजयवतः क- लिङ्गनगरवासकान्महेन्द्राचलामलशिखरप्रतिष्ठितस्य सचराचरगुरोः सकल- भुवननिर्माणैकसूत्रधारस्य शशाङ्कचूडामणेर्भगवतो गोकर्णस्वामिनश्चरणक- मलयुगलप्रणामाद्विगतसर्वकलिकलङ्कोऽनेकाहवसंक्षोभजनितजयशब्दप्रतापो- पनतसमस्तसामन्तचक्रचूडामणिप्रभामञ्जरीपुञ्जरञ्जितवरचरणः सितकुमुदकु न्देन्द्ववदात [यशाः] ध्वस्तारातिकुलाचलो नयविनयदयादानदाक्षिण्यशौ- र्यौदार्यसत्यत्यागादिगुणसंपदाधारभूतो निजनिस्त्रिंशधारोपार्जितसकलकलि- ङ्गाधिराज्यः परममाहेश्वरो मातापितृपादानुध्यातो गङ्गामलकुलतिलकमहा-

राजश्रीमद्देवेन्द्रवर्मसूनुः श्रीसत्यवर्मदेवो गलेलविषये तरुग्रामवासिनः कुटुम्बिनः समाज्ञापयति– विदितमस्तु वो यथायं मया विदितसकलपरमा- र्थतत्त्वेनाभिमतदेवतायै नूङ्कवपोसे स्वामित्यै सूर्योपरागे उदकपूर्वकं तारुग्रा- मदेवाग्रहारं कृत्वा सर्वकरभरैः परिहृत्याचन्द्रतारकं मातापित्रोरात्मनश्च पुण्याभिवृद्धये संप्रदत्त इति । अखण्डितब्रह्मदेयं शैवस्थानकमिदं खण्ड्य- मगुरवपुत्रकमलासनभट्टारकेणोपार्जितम् इदानीं प्रदक्षिणं (प्रतिदिशं) सीमा- लिङ्गानि लिख्यते - पूर्वस्यां दिशि त्रिवृततटाकस्वेतु आग्नेय्यां दिशि अ- र्जुनडोङ्कः दक्षिणेन गिरिनाशिका नैर्ऋत्यां दिशि पर्वत पश्चिमेन मेरुपा- षाण वायव्यस्यां दिशि अक्षलोङ्क उत्तरेण अलिशिलातल ईशान्यस्वांदिशि उत्पलवापी खेतु ॥

अत्र व्यासगीतानि भवन्ति —

‘बहुभिर्वसुधा दत्ता राजभिः सगरादिभिः ।

यस्य यस्य यदा भूमिस्तस्य तस्य तदा फलम् ॥

स्वदत्तां परदत्तां वा यो हरेत वसुंधराम् ।

स विष्ठायां कृमिर्भूत्वा पितृभिः सह पच्यते ॥

हिरण्यमेकं गामेकां भूमेरप्येकमङ्गुलम् ।

हरन्नरकमायाति यावदाभूतसंप्लवम् ॥’

आदित्य, पुनरपि गलेलै धान्यसहस्रकस्य भूमिः तद्विषये ग्रामानुग्रामे तण्डुलमुरयघृततालि गलेलैपोलैखाण्डी । गाङ्गेयवंशसंवछ (त्स) रशतानां एकपञ्चाशत् ॥ श्रीरहस्यखण्डिमपुत्रवीरपलिखितोत्कीर्णमिति ॥

(इण्डियन् आण्टिक्वेरी १४/१०-१२ )

(३५)

चालुक्यवंशोद्भूतराजराजापरनामश्रीविष्णुवर्धन-

महीपतेर्दानपत्रम् ।

श्रीधाम्नः पुरुषोत्तमस्य महतो नारायणस्य प्रभो-

र्नाभीपङ्करुहाह्वभूव जगतः स्रष्टा स्वयंभूस्ततः ।

जज्ञे मानससूनुरत्रिरिति यस्तस्मान्मुनेरत्रितः

सोमो वंशकरः सुधांशुरुदितः श्रीकण्ठचूडामणिः ॥

तस्मादासीत्सुधासूतेर्बुधो बुधनुतस्ततः ।

जातः पुरूरवा नाम चक्रवर्ती सविक्रमः ॥

तस्मादायुरायुषो नहुपस्ततो ययातिश्चक्रवर्ती वंशकर्ता ततः पुरुरिति चक्रवर्ती। ततो जनमेजयोऽश्वमेधत्रितयस्य कर्ता ततः प्राचीशस्तस्मात्सै- न्ययाती ततो हयपतिस्ततः सार्वभौमस्ततो जयसेनस्ततो महाभौमस्तस्माद्दे - शानकस्ततः क्रोधाननः । ततो देवकिः देवकेः ऋभुकस्तस्मात् ऋक्षकः । ततो मतिवरः सत्त्रयागयाजी सरस्वतीनदीनाथः ततः कात्यायनः कात्याय- नान्नीलःततो दुष्यन्तः तत आर्यो गङ्गायमुनातीरे यदविच्छिन्नान्निस्वाय यूपान् क्रमशः कृत्वा तथाश्वमेधान्नाम महाकर्म भरत इति योऽलभत । ततो भरताद्भूमन्युः तस्मात्सुहोत्रः ततो हस्ती । ततो विरोचनः तस्मादजमीलः ततः संवरणः ततश्च तपनसुतायास्तपत्याश्च सुधन्वा । ततः परिक्षित् । ततो भीम-सेनः । ततः प्रदीपनः तस्माच्छन्तनुः ततो विचित्रवीर्यः । ततः पाण्डुराजः ।

ततः **
आर्या³⁸⁵**

पुत्रास्तस्य च धर्मजभीमार्जुननकुलसहदेवाः ।

पञ्चेन्द्रियवत्पञ्च स्युर्विषयग्राहिणस्तत्र³⁸⁶ ॥

येनादाहि विजित्य खाण्डवमठे (वनं ) गाण्डीविणा वज्रिणं

युद्धे पाशुपतास्त्रमन्धकरिपोश्चालाभि दैत्यान्वहून् ।

इन्द्रार्धासनमध्यरोहिजयिना यत्कालिकेयादिका-

न्हत्वा स्वैरमकारि वंशविपिनच्छेदः कुरूणां विभोः ॥

ततोऽर्जुनादभिमन्युः ततः परिक्षित् ततो जनमेजयः ततः क्षेमुकः ततो नरवाहनः ततः शतानीकः तस्मादुदयनः ॥

ततः परं तत्प्रभृतिष्वविच्छिन्नसंतानेष्वयोध्यासिंहासनासीनेष्वेकान्नषष्टि- चक्रवर्तिषु तद्वंश्यो विजयादित्यो नाम राजा विजिगीषया दक्षि-

त्यश्चतुश्चत्वारिंशतम् । तद्भ्रातुर्विक्रमादित्यभूपतेस्तनयश्चालुक्यभीम- स्त्रिंशतम् । तत्सुतः कोल्लविगण्डविजयादित्यः षण्मासान् । तत्सूनु- रम्मराजः सप्तवर्षाणि । तत्सुतं विजयादित्यं वालमुच्छ्रित्य ताडपो मासमेकम् । तं जित्वा चालुक्यभीमतनयो विक्रमादित्य एकादश मा- सान् । तत्ताडपराजसुतो युद्धमल्लः सप्तवर्षाणि । अम्मराजानुजो राज- भीमोऽब्दान्द्वादशाभुनक् । युद्धे युद्धमल्लं तं घाट्या निर्घात्य धरुणिर (?)- सुताम्मभूपः क्ष्मां पञ्चविंशतिं वर्षाण्यपात् ।

द्वैमातुरोऽम्मराजस्य दानार्णव इति स्मृतः ।

चतुःषष्टिकलाभिज्ञः समास्तिस्रोऽभुनग्भुवम् ॥

ततः परं पतिं लब्निमनुरूपमनायिकाम् (?) ।

सप्तविंशति वर्षाणि च्छाव एव तपः क्षमाम् (i) l

अथ दानार्णवाज्जातः कलावान्मृदुभिः करैः ।

राजा चालुक्यचन्द्रो यः क्षमातापमपाकरोत् ॥

सत्ये प्रतिष्ठिता लोका इति सत्यं वचो यतः ।

सर्वलोकाश्रये यस्मिन्सत्यराजे स्थितं जगत् ॥

निर्वक्रं वसुधाचक्रमरक्षत्क्षपिताहितः ।

न्याय्ये पथि नृपैराद्यैः स द्वादशसमाः समः ॥

विमलादित्यदेवाख्यस्ततस्तस्यानुजोऽदधत् ।

महीमण्डलसाम्राज्यं विजित्य विजयी रिपून् ॥

यस्य प्रज्वलितं प्रतापदहनं सोढुं न शक्ता भया-

द्गत्वा काननमम्बुधिं च तरसा विद्वेषिणो विह्वलाः ।

दावौर्वाग्निपदेन तत्र च पुनस्तेनैव संतापिताः

श्रीपादामरपादपस्य महतीं छायां समाशिश्रियन् ॥

अपि च ।

सूर्यान्वये सुरपतिप्रतिमः प्रभावैः

श्रीराजराज इति यो जगति व्यराजत् ।

नाथः समस्तनरनाथकिरीटकोटि-

रत्नप्रभापटलपाटलपादपीठः ॥

जातस्ततस्ततयशोजितराजतेजा

राजेन्द्रचोडनृपतिर्नृपचक्रवर्ती।

दम्बं (i) प्रचण्डमददन्तिकपोलनिर्य-

द्दानाविलामरसरित्सलिलप्रवाहः ॥

सद्वीपां च प (चतु) रम्बुराशिपरिखां विश्वंभरां लीलया

दण्डेनैव विजित्य च प्रतिदिशं योऽतिष्ठिपत्सर्वतः ।

स्वैरोद्भ्रान्तिनिवारणाय विजयस्तम्भान्स्वनामाङ्किता-

नालानानिव बद्धुमन्धमनसो दर्पेण दिग्दन्तिनः ॥

तस्यानुजां सुरूपामनुरूपां कुन्दवां महादेवीम् ।

स उपायत कृतकृत्यो विमलादित्यो जनस्तुत्यः ॥

समुद्ररशनां पृथ्वीं पृथ्वीं स भुजविक्रमात् ।

समरक्षत्समाः सप्त सप्तसप्तिसमः समः ॥

तस्माच्चालुक्यचूडामणिरथ विमलादित्यदेवान्महीश-

श्चोडक्ष्मापाललक्ष्म्या इव रचिततनोः कुन्दवायाश्च देव्याः ।

जातः श्रीराजराजो रजनिकरकुलश्रीमदम्भोधिराजो

राजद्राजन्यसेव्यामभृत भुजबलाद्राजलक्ष्मीं पृथिव्याः ॥

यो रक्षितुं वसुमतीं शशवत्सरेषु

वेदाम्बुराशिनिधिवर्तिषु (९४४) सिंहगेऽर्के।

कृष्णद्वितीयदिवसोत्तरभद्रिकायां

वारे गुरोर्वणिजि लग्नवरेऽभिषिक्तः ॥

यस्योत्तमाङ्गं पट्टेन समबन्धि महीयसा ।

भर्तुं विश्वंभराभारं जनैरारोपितं चिरम् ॥

पृथ्वीमिमां यत्र पृथुप्रभावे रक्षत्यवर्गे क्षपितारिवर्गे ।

दूरीकृतावग्रहचोररोगाः प्रजा लभन्ते सफलं त्रिवर्गम् ॥

शौर्योदार्याभिमानाद्यगणितगुणजन्मानुरक्ता महिम्ना

प्रख्यातेनातिकृष्णा शशधरधवला सज्जनानां गणेन ।

पीता प्रीतेन कर्णा

ज्जलिभिरभिनवा भाति दिग्देवतानां

नानावर्णांवितानश्रियमतनुतरा तन्वती यस्य कीर्तिः ॥

पित्रोर्वंशगुरू बभूवतुरलं यस्य स्फुरत्तेजसौ

सूर्याचन्द्रमसौ निरस्ततमसौ देवौ जगच्चक्षुषी ।

दंष्ट्राकोटिसमुद्धृताखिलमहीचक्रं महत्क्रीडया

विष्णोरादिवराहरूपमभवद्यच्छासने लाञ्छनम् ॥

स सर्वलोकाश्रयश्रीविष्णुवर्धनमहाराजाधिराजपरमेश्वरपरमभट्टारक परम- ब्रह्मण्यः मातापितृपादानुध्यातः त्यागसिंहासनासीनः चण्डिकाप्रसादपरि- लब्धसाम्राज्यचिह्नः गुद्दवाडिविपयनिवासिनो राष्ट्रकूटप्रमुखान्कुटुम्बिनः सर्वान्समाहूय मन्त्रिपुरोहित सेनापतियुवराजदौवारिकप्रधानाध्यक्षानित्या- दिशति-

आद्यन्तात्यन्तदूरात्समजनि जगतां ज्योतिषोजन्महेतु-

र्ब्रह्मा धाम प्रजानामभवदथ ततः कश्यपो नाम वेधाः ।

भारद्वाजस्ततोऽभून्मुनिरधिकतपास्तस्य गोत्रे पवित्रे

तत्रापस्तम्बसूत्रे श्रुतिनिधिरुदगाच्चीडमार्यः क्रमेण ॥

राज्ञामर्चितवर्चसः समुदितैर्यज्ञैर्विधोता

ङ्घ(तांह) सो

यज्ञो नाम सुतस्ततः कृतधियो जज्ञे कृतज्ञः कृती \।

विज्ञाताखिलवेदशास्त्रसमयः प्राज्ञः सदा पोषित-

ज्ञातिर्ज्ञाननिधिर्गुरुज्ञसदृशो नीतिज्ञतायां भुवि ॥

यथा वसिष्ठो विदुषां वरिष्ठो निरुन्धतीं दोषमरुन्धतीं सः ।

तथानुरूपामभिरूपरूपः सतीमुपायच्छत माकवाख्याम् ॥

पुत्रस्तयोरदितिकश्यपयोरिवाभू-

द्भास्वानपाकृततमाः खलु चीडमार्यः ।

यो वेदशास्त्रसकलश्रुतिरश्मिजातैः

शिष्याननाम्बुरुहबोधकरो गरीयान् ॥

नित्याभीष्टफलप्रदानरुचिरं लक्ष्मीनिवासास्पदं

विभ्राणं गुरुतां प्रबुद्धसुमनः संपूर्णशाखान्वितम् ।

छायासंततिमाश्रितैश्च विबुधैः संस्तूयमानं सदा

सेवित्वा सुखमास्यते द्विजवरैर्येविप्रकल्पद्रुमम् \।\।

यद्गेहं सुचिरं विभाति पर (ठ) तां पुण्यैर्वटूनां पटु-

व्यावृत्त्याविरतं क्रमात्क्षमपदे सामर्थ्यजुघ्गो ( मुद्धो) षणैः ।

सायं प्रातरुपाहितं (ता) हुतिहृतस्वाहाप्रियप्रोच्चल-

द्दामै (?) श्चापि समन्ततः कलिमलं प्रोत्सारयद्दूरतः ॥

तस्मै समस्तजनताविशेषणा (का) य । रैसुतर्पितमहीदेवदेवगणाय । विप्रान्वयाब्धिशशभृत्प्रतिचन्द्राय (च्छन्दाय) । विद्वज्जनाङ्गीकृतविश्रुता- नन्दाय । जन्मप्रभृति गीतवेदार्थतत्त्वाय । सन्मनोवसतिवास्तव्यात्मसत्त्वाय । लम्भितसरलत्वपरिलालितचरित्राय । शुम्भितमतिस्वसितजीवभृशपुत्राय (!) । सिद्धनिजनाथकृतिसेवितमनीपाय (!) । शुद्धमतिदूषितसमस्तजनदोपाय । संतताराधितनिजस्वामिपादाय । चिन्तितमनःस्थसुखदाभूतसुपादाय (!) \। होमधूमविनिर्गतामितकलङ्काय । धीमत्प्रगीतरुचिरस्थिरस्वनामाङ्काय । सक- लमुनिगणनुतापस्तम्बसूत्राय । तत्रसंगीत (!) भारद्वाजगोत्राय । सप्ततन्तु- कृतयूपस्तम्भशोभाय । सप्ताश्वरूपसद्दशात्मतनुलाभाय । नित्यजनतोचितसुस- त्यसणयुक्ताय (!) । पत्यभिलषितकार्यनिःपत्तिसक्ताय । परमपुरुषार्थसं- पादनपटिष्ठाय । परमेश्वरस्मरणपालनवरिष्ठाय । सकलार्थशास्त्रपरिनिश्चितवि-नोदाय । सुकुमारताधिकसरोजनिभपादाय । धाराकरेणाग्रहारीकृतः कोरु- मेल्लिनामा ग्राम इन्दूपरागे दत्तो मया आचन्द्रतारकं हि तिष्ठेत् । तस्याव- धिव्यक्तिरेपोच्यतेऽद्य । पूर्वतः कूडकुसीमा । आग्नेयतः मुण्डकालियसीमा \। दक्षिणतः वानपल्लियु संपतनिययु मामण्डेटियु सीमैव सीमा । नैर्ऋत्यतः गोदावरियसीमा । पश्चिमतः बूरुवुडोग्गुसीमा । वायव्यतः वेनेटियु मासरयु सीमैव सीमा । उत्तरतः मासरपोन्वडुवयु खलमेण्डिकालियुसीमा । ईशा- नतः एरुवङ्गयुत्तरमुन कडलिभाटिसीमा \।\। अस्योपरि न केनचिद्वाधा क-

रणीया । यः करोति स पञ्चमहापातकैर्युक्तो भवति ।

तथा चोक्तं भगवता

व्यासादिमहर्षिप्रकरेणापि -

स्वदत्तां परदत्तां वा यो हरेत वसुंधराम् ।

षष्ठिं वर्षसहस्राणि विष्ठायां जायते क्रिमिः \।\।

बहुभिर्वसुधा दत्ता बहुभिश्चानुपालिता ।

यस्य यस्य यदा भूमिस्तस्य तस्य तदा फलम् \।\।

आज्ञप्ति³⁸⁷ (प्तेः) कटकेशो राचियपेड्डेरिभीमनामतनूजः ।

कर्ता चेतनभट्टः काव्यानां लेखकोऽस्य गण्डाचार्यः ॥

अस्मिन्ग्रामे प्रतिवर्षे भूपसिद्धाय ग्रहणम् पञ्चविंशतिनिष्काणि शतद्वय-

सहितानि पञ्चाशद्धान्यखण्डकानि च ॥

(इण्डियन् आण्टिक्केरी १४/५०-५५ )

_________________

( ३६ )

कुलोत्तुङ्गचोडदेवमहीपाश्रितकाटदण्डाधिनाथस्य

दानपत्रम् \।

जयति जलधिकन्यावक्त्रपद्मांशुमाली

सकलभुवनसृष्टित्राणसंहारहेतुः ।

उपनिषदवगम्यो योगिविज्ञानवेद्य-

स्त्रिदशवरवचोभिः स्तूयमानो मुकुन्दः ॥

जयति जगति नित्यं सोमवंशो महीभृ-

च्छिरसि निहितपादः संश्रयः कीर्तिवल्लयाः ।

जलधिवलयितोर्विचक्रवालालवाला -

द्विपुनृपरुधिरोदैरुक्षितादुद्गतायाः ॥

स्वस्ति श्रीमतां सकलभुवनसंस्तूयमानमानव्यसगोत्राणां हारीतिपुत्राणां

कौशिकीवरप्रसादलब्घराज्यानां मातृगणपरिपालितानां स्वामिमहासेनपादा-

नुध्यातानां भगवन्नारायणप्रसादसमासादितवरवराहलाञ्छनेक्षणक्षणवशीकृ-
तारातिमण्डलानामश्वमेधावभृथपवित्रीकृतवपुषां चालुक्यानां कुलमलंक- रिष्णोः सत्याश्रयवल्लभेन्द्रस्य भ्राता कुब्जविष्णुवर्धनोऽष्टादशवर्षाणि वे- ङ्गीदेशमपालयत् । तत्पुत्रो जयसिंहस्त्रिंशत्³⁸⁸। तत्कनियानिन्द्रराजः³⁸⁹ सप्ताहम् । तत्पुत्रो विष्णुवर्धनां नववर्षाणि । तत्पुत्रो मङ्गियुवराजः पञ्चविंशतिम् । तत्पुत्र जयसिंहस्त्रयोदश । तत्कनीयान्कोक्किलिः षण्मा- सान् । तद्भ्राता विष्णुवर्धनः सप्तत्रिंशत् । तत्सूनुर्विजयादियोऽष्टादश । तत्सूनुर्विष्णुवर्धनः षट्त्रिंशत् । तत्सूनुर्नरेन्द्रोऽष्टाचत्वारिंशत्³⁹⁰ । तत्सुतः कलिविष्णुवर्धनोऽध्यर्धवर्षम् । तत्सूनुर्गुङ्गविजयादिश्चतुश्चत्वारिंशत् । तद्भ्रातृविक्रमादित्यपुत्रश्चालुक्यभीमस्त्रिंशत् । तत्सूनुर्विजयादित्यः षण्मासान् । तन्सूनुरम्मराजः सप्तवर्षाणि । विक्रमादित्यभ्रातृपुत्रस्ताडपो मासम् । चालुक्यभीमसूनुर्विक्रमादित्य एकादशमासान् । तत्सूनुर्युद्धमल्लः³⁹¹ सप्तवर्षाणि । अम्मराजानुजो राजभीमो द्वादश । तत्सूनुरम्मराजः पञ्च- विंशतिम् । तज्ज्येष्ठो दानार्णवस्त्रिंशत्³⁹² । तत्पुत्रः शक्तिवर्मा द्वादश । तदनुजो विमलादित्यः सप्त । तत्पुत्रो राजराजदेव एकचत्वारिंशत् । तत्पुत्रः श्रीकुलोत्तुङ्गचोडदेव एकोनपञ्चाशत् । तत्सुतो विक्रमचोडः पञ्चदश । तत्पुत्रे श्रीकुलोत्तुङ्गचोडदेवे राज्यं प्रशासति तद्वंशराजप्रसा-दलब्धनानादेशपरिवृतं परम्परागतमण्डलेशाधिष्ठितं वेङ्गीमण्डले महासरः स्थिरतरमस्ति ।

तत्रासीत्सरसीपुरीति जलधौ विष्णोः पुरीं द्वारका-

मुद्यल्लावणवारिदोषकलुषां न्यक्कुर्वती यानिशम् ।

मातेव स्वपयःप्रवाहनिवहैः सुस्वादुभिः सादरं

स्वाङ्कं संश्रितमण्डलेश्वरमहीचक्रं स्वयं रक्षति \।\।

गर्वाद्यद्विजिगीषया रिपुगणाः संप्राप्य वेलातलं

लोलत्स्यन्दनवाजिवारणभटा जेतुं न शक्ताः पुनः ।

युद्धालोकनलोलवैरिललनासोल्लासहासोदया-

लज्जावद्वदनाः प्रविश्य सरसींयान्त्येकतां कर्दमैः ॥

तस्याः पतिः को (कु)लनिकांटमनायकोऽभू-

त्प्रख्यातधर्मनिचयः प्रततोरुकीर्तिः ।

स्फूर्जत्स्वबाहुबलनिर्जितवैरिवर्गः

सर्वाश्रयो नयनिधिर्भुवि सत्यसंधः ॥

यो धर्मे धर्मपुत्रप्रतिनिधिरवनित्राणने कार्तवीर्यः

प्रायः शौर्ये किरीटी स्फुटमहिमरुचा तुल्य एव प्रतापे ।

औदार्ये कर्णकल्पः स्मर इव वपुषिक्ष्मासदृक्षः क्षमायां

सौजन्ये यस्य लोके कथमपि सदृशो विक्रमादित्य एव ॥

योऽदृश्यत सतां भूत्यै जलदुर्गे श्रिया सह ।

भुवनत्रितयं भासा भासयन्व्योम चन्द्रवत् ॥

यः सर्वामवनिमरक्षदक्षतश्रीः सेनाभिर्बहुरणकेलिनिर्जितारिः ।

वीरश्रीवदनविलासदर्पणाभो नीतिज्ञो नियमितवागतिप्रगल्भः ॥

द्विजजनपरिरक्षादक्षमक्षय्यलक्ष्मीं

प्रशमितरिपुपक्षं काङ्क्षिणां कल्पवृक्षम् ।

गुणमणिगणकॢप्ताकल्पमाकल्पमुर्व्या

धृततनुमिव धर्मं मन्यते मानवा यम् ॥

सुधृता येन धरित्री निःशङ्कं निर्जितारिवर्गेण ।

चिरतरकालं कृतिना कृतयुगवच्छ्रीसमृद्धेयम् ॥

विदुषां बहवो ग्रामा देवानां भूरिहर्म्याणि ।

जलपरिपूर्णटाका देशे देशे विनिर्मिता येन ॥

यस्मिन्काङ्क्षाबहुलं ददति द्रव्यं प्रभूतमर्थे (र्थि) भ्यः।

उपपदरहिता जाताश्चिन्तामणिकामधेनकल्पागाः ॥

यस्यासिधारासुनिपीतमम्बुद्विषच्छिरश्छेदनकर्महेतु ।

प्रवर्तुलं वैरिपुरं³⁹³ त्रिनेत्रेष्वच्छलेनेव कृतस्वकार्यम् ॥

यत्खङ्गहस्तपरिपातमदान्धमत्त-

मातङ्गमस्तकविनिर्गतमौक्तिकौघैः ।

संयत्यरातिनिकरान्हसतीव नाना-

दिक्कं पलायनपरान्महती जयश्रीः ॥

कीर्तिर्यस्य मनोहरा त्रिभुवनं विभ्राजयन्ती भृशं

स्वच्छासत्कुमुदाकरप्रियकरी दिङ्मण्डलं तन्वती ।

कुर्वाणापि सदा समस्तजगतां हर्षे द्विषद्योषितां

वक्त्राम्भोजसुदुःसहा विजयते ज्योत्स्नेव शीतद्युतेः ॥

स स्वामिनश्चोडदेवस्य तस्य प्राप्य प्रसादादथ ग्रामवार्यम् ।

लक्ष्मीपतीशप्रसादाप्तलक्ष्मीर्दातुं द्विजेभ्यो धियं संदधार ॥

ततश्च-

शाकाब्दानां प्रमाणे रसविशिखवियचन्द्रसंख्यां (१०५६) प्रयाते

देशे सावत्तिलीतिक्षितितलविदिते पोण्डुवग्रामयुक्तम् ।

साक्षे पूर्वपक्षे विपुवति सुतिथौ मण्डदोरग्रहारं

प्रादाद्विद्वद्द्विजेभ्यः स्थिरतरमकरं काटदण्डाधिनाथः ॥

तथैतद्ग्रामसीमान्तर्वर्तिनो ये कुटुम्बिनः ।

विट्छूद्रतक्षरजककर्मारतिलपूतकाः ॥

सुवर्णकंसचर्मास्त्रकुम्भकाराश्च नापिताः ।

अजगोपालकाश्चैव चण्डालाद्यास्तथापरे ॥

तैर्देयकरमप्येभ्यो ब्राह्मणेभ्योऽददात्तदा ।

दत्त्वैवग्रहारं तमित्थमाज्ञापयत्यसौ ।

तद्राष्ट्रकूटप्रमुखान्समाहूय कुटुम्बिनः ।

दत्तमित्थं मया सर्वमेतद्विदितमस्तु वः ॥

प्रतृगृहीतृब्राह्मणनामानि – तत्र भारद्वाजाः द्रोणार्यः मेडार्यः सूरार्यः नूङ्कार्यः गुण्डाय : वेन्नार्यः नामार्यः वासनार्यः नामार्यः मधुराधिपार्यः दो- ड्डार्यः माधवार्यः सिव्वार्यः कोम्मार्यः वामार्यः पोटार्यः गोविन्दार्यः च-न्द्रार्यः भागिनः — सोमनार्यः नित्तनार्यः सूरार्यः कुण्डिनाः - भीमार्यः उर्यकोण्डार्यः विष्ण्वार्यः अर्धिनः- कोम्मार्यः कृष्णार्यः वामार्यः कामार्यः नन्दार्यः कोम्मार्यः मण्डनार्यः कृष्णार्यः भीमार्यः वामार्यः दारार्यः वा- धूलाः- आदित्यार्यः ईश्वरार्यः करुकनार्यः हरिताः– विष्ण्वार्यः माघ- वार्यः मल्लार्यःकोटार्यः द्रोणार्यः कामार्यः रेमार्यः नारायणार्यः भागिनः — नामार्यो द्वी मैत्रावरुणौ सत्युनार्यो भागी सूरार्यः कौशिका : - नूङ्कार्यः कोम्मार्यः सूरार्यः अर्धिनः – तातार्यः विष्ण्वार्यः पेन्नार्यः बोष्पार्यः श्रीध- रार्यः मैत्रेयः — शंकरार्यः वात्सः द्रोणार्यः कपिलः पोटार्यः यस्कः — अ- य्यनार्यः आत्रेयाः – राघवार्यः भागिनः — ताडार्यः अर्लाडार्यः अर्धिनौ शौनकाः पोटार्यादयः पञ्च सार्धभागिनः पराशरौ कोम्मार्यः विष्ण्वार्यः पु- रुकुत्सः मलयाण्डार्यः भागिनः काश्यपाः – अन्नार्यः अप्पार्यः अर्धिनौ- वासुदेवार्यः मावार्यः सूरार्यः अन्नार्यः शासनकाव्यकृच्छंकरनारायणार्यः भा- गिनः ईश्वरस्यैको भागः विष्णोरेको भागः । अथ पोण्डवयुक्तस्यास्य ग्रामस्यं क्षेत्रसीमानः — पूर्वतः — पोण्डुव कोम्मर यिलियूरि मुय्यनिकुट्रूगुण्ट अटवे- न्ननिगुण्ट । आग्नेयतः——पोण्डुव यिलियूरि नलमियय्पमुल्वु अटपेनुङ्गो- लुनय्पमुल्वुम् गरुवुगुण्ट लुङ्गाण्डि यावगुमियु नृङ्क निगुण्टपु । दक्षि- णतः—नूङ्कनिगुण्टम् बासिपायिनयमरुपटु अटपहिण्डिगुण्ट नलमु । नि- र्ऋतितः कोक्किलिपूण्डि पाटिपलुमटि मुय्यनिकुट्रुगुण्ट \। पश्चिमतः – लेल्लगुण्ट कोलु \। वायव्यतः —उण्डन्दोर्टि पासुदोवगोवमि मुय्यनिकुट्रुअट उण्डन्दोर्टिगोवमि काकण्डिबाल मुय्यनिकुट्रु। उत्तरतः — मद्दिगुण्ट अट मेलनिगुण्टयु नेरियनिगुण्टयु नावनिगुण्टयु नटयीयूरि पल्लियेन पोण्डुव स्राङ्कम्राम्यर्तिमुय्यनिकुट्ट्रुअट पनुलवाण्ड्रगुण्टयुम् बल्लनिकाटितल । ई-शानतः- - प्रान्तगुण्ट \।

Content after this line is reviewed.

इतः परं न कार्योऽस्य ग्रामस्योपद्रवो नरैः।

लोभादुपद्रवंतस्य कुर्याद्यः स नराधमः ॥

यायात्पञ्चमहापापी द्रोही सोमेश्वरस्य च ।

गङ्गायां गोसहस्रस्य वधपापमवाप्नुयात् ॥

अस्ति व्यासोक्तमपि -

‘स्वदत्तांपरदत्तां वा यो हरेत वसुंधराम् ।

पष्टिवर्षसहस्राणि विष्ठायां जायते क्रिमिः ॥

तथा, बहुभिर्वसुधा दत्ता बहुभिश्चानुपालिता।

यस्य यस्य यदाभूमिस्तस्य तस्य तदा फलम् ॥ इति ॥

लेखकःकन्नाचार्यसूनुः पल्लाचार्यः ।

(इण्डियन् आण्टिक्वेरी १४।५६ - ५९)

(३७)

श्रीभद्रबाहुप्रशस्तिः ।

स्वस्ति॥

जितं भगवता श्रीमद्धर्मतीर्थविधायिना ।

वर्धमानेन सप्राप्तसिद्धिसौख्यामृतात्मना\।\।

लोकालोकद्वयाधारवस्तु स्थास्नुचरिष्णु च ।

सच्चिदालोकशक्तिः स्वाव्यश्नुते यस्य केवला॥

जगत्यचिन्त्यमाहात्म्यपूजातिशयमीयुषः ।

तीर्थकृन्नामपुण्यौघमहार्हन्त्यमुपेयुषः ॥

तदनुश्रीविशाले यज्जयत्यद्यजगद्धितम् ।

तस्य शासनमव्यानंप्रवादिमतशासनम्॥

अथ खलु सकलजगदुदयकरणोदितातिशयगुणास्पदीभूतपरमजिनशासनसरसप्तमभिवर्धितभव्यजनकमल-विकसनवितिमिरगुणकिरणसहस्रमहोतिमहावीरसवितरि परिनिर्वृते भगवत्परमर्पिगौतमगणधरसाक्षाच्छिप्यलो-हार्य-जम्बु-विष्णुदेव-अपराजित-गोवर्धन-भद्रबाहु-विशाखप्रोष्ठिल-क्षत्रिकार्य-जयनाम-सिद्धार्थ-धृतिपेण-बुद्धिलादिगुरुपरम्परीणक्रमाभ्या- गतमहापुरुषसंततिसमवद्योतितान्वयभद्रबाहुस्वामिना उज्जयिन्यामष्टाङ्गमहानिमित्ततत्त्वज्ञेन त्रैकाल्यदर्शिना निमित्तेन द्वादशसंवत्सरकालवैषम्यमुपलभ्य कथिते सर्वः संघ उत्तरापथाद्दक्षिणापथंप्रस्थितः ।

आर्षेणैव जनपदमनेकग्रामशतसंख्यमुदितजनधनकनकसस्यगोमहिपाजाविक(कु)लसमाकीर्ण प्राप्तवान्। अतः आचार्यः प्रभाचन्द्रेणा³⁹⁴मावनितलललामभूतेऽथास्मिन्कटवप्रनामकोपलक्षिते विविधतरुवरकुसुमदलावलीविकचनाशबलविपुलसजलजलद निवहनीलोपलतले वराहद्वीपिव्याघ्रर्क्षतरक्षुव्यालमृगकुलोपचितो पत्यकाकंदरदरीमहागुहागहनाभोगवति समुत्तुङ्गशृङ्गे शिखरिणि जीवितशेषमल्पतरकालमवबुध्याध्वनः सुचकितस्तप समाधिमाराधयितुमापृच्छ्य निरवशेषेण संघंविसृज्य शिष्येणैकेन पृथुलकास्तीर्णतलासु शिलासुशीतलासु स्वदेहं सन्यस्याराधितवान् । क्रमेण सप्तशतमृषीणामाराधितमिति । जयतु जिनशासनमिति ॥

(ब. ल. राइसपण्डितमुद्रिते’इन्स्क्रिप्शन्स् ऐट् श्रवलबेल्गोला’नामकपुस्तके प्रथमोलेखः)

(३८)

श्रीमल्लिषेणप्रशस्तिः ।

(उत्तरपार्श्वे) (पार्श्वनाथयस्ती)

श्रीमान्नाथकुलेन्दुरिद्रपरिपद्वन्द्यःश्रुतश्रीसुधा-

धाराधौतजगत्तमोपहमहः पिण्डप्रकाण्डं महत् ।

यस्मिन्निर्मलधर्मवार्धिविपुलश्रीर्वर्धमाना सतां

भर्तुर्भव्यचकोरचक्रमवतुश्रीवर्धमानोजिनः ॥

जीयादर्थयुतेन्द्रभूतिविदिताभिख्योगणे गौतम-

स्वामी सप्तमहर्द्धिभिस्रिजगतीमापादयन्पादयोः ।

यद्बोधाम्बुधिमेत्य वीरहिमवत्कुत्कील(घ्रोप)कण्ठाद्बुधा-

म्भोदात्ता भुवनं पुनाति वचनस्वच्छन्दमन्दाकिनी ॥

तीर्थेशदशन(दर्शन)भवन्नयदृक्सहस्त्र-

विस्रब्धबोधवपुषः श्रुतकेवलीन्द्राः ।

निर्भिन्दतां विबुधवृन्दशिरोभिवन्द्याः

स्फूर्जद्वचःकुलिशतः कुमताद्रिमुद्राः ॥

वर्ण्यः कथं नु महिमा भण भद्रबाहो-

र्मोहोरुमल्लमदमर्दनवृत्तबाहोः।

यच्छिप्यताप्तसुकृतेन स चन्द्रगुप्तः

शुश्रूष्पतेस्म सुचिरं वनदेवताभिः ॥

वन्द्योविभुर्भुवि न कैरिह कोण्डकुन्दः

कुन्दप्रभाप्रणयिकीर्तिविभूषिताशः ।

यश्चारुचारणकराम्बुजचञ्चरीक-

श्चक्रेश्रुतस्य भरते प्रयतः प्रतिष्ठात्(म्) ॥

वन्द्यो भस्मकभस्मसात्कृतिपटुःपद्मावतीदेवता-

दत्तोदात्तपदः स्वमन्त्रवचनव्याहूतचन्द्रप्रभः ।

आचार्यः स समन्तभद्रगणभृद्येनेह काले कलौ

जैनं वर्त्म समन्तभद्रमभवद्भद्रं समन्तान्मुहुः॥

चूर्णि(ः) ॥

यस्यैवंविधा वादारम्भसंरम्भविजृम्भिताभिव्यक्तयः सूक्तयः॥

वृत्त(म्)॥

पूर्वंपाटलिपुत्रमध्यनगरे भेरी मया ताडिता

पश्चान्मालवसिन्धुठक्कविषये काञ्चीपुरे वैदिशे।

प्राप्तोऽहं करहाटकं बहुभटंविद्योत्कटं संकटं

वादार्थीविचराम्यहं नरपते शार्दूलविक्रीडितम्॥

अवटुतटमटतिझटिति स्फुटपटुवाचाटधूर्जटेरपि जिह्वा ।

वादिनि समन्तभद्रे स्थितवतितव सदसि भूप कास्थानै(न्ये)षाम्॥

योऽसौ घातिमलद्विपद्बलशिलास्तम्भावलीखण्डन-

ध्यानासिः पटुरर्हतो भगवतः सोऽस्य प्रसादीकृतः ।

छात्रस्यापि स सिंहनन्दिमुनिना नो चेत्कथंवा शिला-

स्तम्भो राज्यरमागमाध्वपरिघस्तेनासिखण्डो घनः ॥

वक्रग्रीवमहामुनेर्दशशतग्रीवोऽप्यहीन्द्रो यथा

जातं स्तोतुमलं वचोबलमसौकिंभग्नवाग्मिवज्रम् ।

योऽसौ शासनदेवताबहुमतो ह्रीवक्रवादिग्रह-

ग्रीवोऽस्मिन्नथशब्दवाच्यमवदद्मासान्समासेन षट् ॥

नवस्तोत्रं तत्रप्रसरति कवीन्द्राः कथमपि

प्रणामं वज्रादौ³⁹⁵रचयत परं नन्दिनि मुनौ।

नवस्तोत्रं येन व्यरचि सकलार्हप्रवचन-

प्रपञ्चान्तर्भावप्रवणवरसंदर्भसुभगम् ॥

महिमास पात्रकेसरिगुरोः परं भवति यस्य भक्त्यासीत् ।

पद्मावतीसहायान्त्रिलक्षणकदर्शनं कर्तुम् ॥

सुमतिदेवममुंस्तुतयेन वःसुमतिसप्तकमाप्ततयाकृतम् ।

परिहृतापदतत्त्वपदार्थिनांसुमतिकोटिविवर्ति भवार्तिहृत्॥

उपेत्य सम्यग्दिशि दक्षिणस्यांकुमारसेनोमुनिरस्तमाप ।

तत्रैव चित्रं जगदेकभानोस्तिष्ठत्यसौतस्य तथा प्रकाशः॥

धर्मार्थकामपरिनिर्वृतिचारुचिन्त-

श्चिन्तामणिः प्रतिनिकेतमकारि येन ।

स स्तूयतेसरससौख्यभुजासुजात-

श्चिन्तामणिर्मुनिवृषोन कथं जनेन ॥

चूडामणिः कवीनां चूडामणिनामसेव्यकाव्यकविः।

श्रीवर्धदेव एव हि कृतपुण्यः कीर्तिमाहर्तुम् ॥

चूर्ण(ः)॥

य एवमुपश्लोकितो दण्डिना ।

जह्वोःकन्यां जटाग्रेण बभार परमेश्वरः ।

श्रीवर्धदेव संधत्सेजिह्वाग्रेण सरस्वतीम् ॥

पुष्पास्त्रस्य जयो गणस्व भरणं भूभृच्छिखाघट्टनं

पद्भ्यामस्तु महेश्वरस्तदपि न प्राप्तुं तुलामीश्वरः ।

यस्याखण्डकलावतोऽष्टविलसिद्दिक्पालमौलिस्खल-

त्कीर्तिस्वसरितो महेश्वर इह स्तुत्यः स कैः स्यान्मुनिः ॥

यः सप्ततिमहावादान् जिगायान्यानथामितान् ।

ब्रह्मकर्क्षोऽर्चितःसोऽर्च्योमहेश्वरमुनीश्वरः ॥

तारा येन विनिर्जिता घरकुटीगूढावतारा समं

बौद्धैर्योधृतपीडपीडितकुद्दग्देवार्थसेवाञ्जलिः।

प्रायश्चित्तमिवाङ्घ्रिवारिजरजःस्नानं च यस्याचर-

द्दोषाणां सुगतः स कस्यविषयो देवाकलङ्कःकृती ॥

चूर्ण(ः)॥

यस्येदमात्मनोऽनन्यसामान्यनिरवद्यविद्याविभवोपवर्णनभाकर्ण्यते ।

राजन्साहसतुङ्गसन्ति बहवः श्वेतातपत्रा नृपाः

किं तु त्वत्सदृशा रणे विजयिनस्त्यागोन्नता दुर्लभाः ।

तद्वत्सन्तिबुधा न सन्ति कवयो वादीश्वरा वाग्मिनो

नानाशास्त्रविचारचातुरधियः काले कलौमद्विधाः ॥

नमो मल्लिषेणमधारिदेवाय॥

(पूर्वपार्श्वे)

राजन्सर्वारिदर्पप्रविदलनपटुस्त्वंयथात्रप्रसिद्ध-

स्तद्वत्ख्यातोऽहमस्यांभुविनिखिलमदोत्पाटनः पण्डितानाम् ।

नो चेदेषोऽहमेतेतव सदसि सदा सन्ति सन्तो महान्तो

वक्तुं यस्यास्तिशक्तिः स वदतु विदिताशेषशास्त्रोयदि स्यात् ॥

नाहंकारवशीकृतेन मनसा न द्वेषिणा केवलं

नैरात्म्यंप्रतिपद्यनश्यति जने कारुण्यबुद्ध्यामया ।

राज्ञः श्रीहिमशीतलस्य सदसि प्रायो विदग्धात्मनो

बौद्धौधान्सकलान्विजित्य सुगतः पादेन विस्फोटितः॥

श्रीपुष्पषेणमुनिरेव पदं महिम्नो

देवः स यस्य समभूत्स भवान्सधर्मा ।

श्रीविभ्रमस्य भवनं ननुपद्ममेव

पुष्पेषु मित्रमिह यस्यसहस्रधामा॥

विमलचन्द्रमुनीन्द्रगुरोर्गुरुः प्रशमिताखिलवादिमदं पदम् ।

यदि यथावदवैष्यत पण्डितैर्नुनु तदान्ववदिष्यत वाग्विभोः ॥

चूर्ण(ः)\।\।

तथाहि । यस्यायमापादितपरवादिहृदयशोकः पत्रालम्बनश्लोकः ॥

पत्रं शत्रुभयंकरोरुभवनद्वारे सदा संचर

न्नानाराजकरीन्द्रवृन्दतुरगव्राताकुले स्थापितम् ।

शैवान्पाशुपतांस्तथागतसुतान्कापालिकान्कापिला-

नुद्दिश्योदृतचेतसा विमलचन्द्राशाम्बरेणादरात् ॥

दुरितग्रहनिग्रहाद्भयं यदि भोभूरिनरेन्द्रवन्दितम् ।

ननुतेन हि भव्यदेहिनो भजत श्रीमुनिमिन्द्रनन्दिनम्॥

घटवादघटाकोटिकोविदंको विदा प्रवाक् ।

परवादिमल्लदेवो देव एव न सशयः ॥

चूर्णि(ः) \।

येनेयमात्मनामधेयनिरुक्तिरुक्तानाम पृष्टवन्तं कृष्णराजंप्रति ।

गृहीतपक्षादितरः परः स्यात्तद्वादिनस्तेपरवादिनः स्युः।

तेषां हि मल्लःपरवादिमल्लस्तन्नाममन्नामवदन्ति सन्तः ॥

आचार्यवर्योयुतिरार्यदेवो राद्धान्तकर्ताध्रियतां समूर्ध्नि ।

यः स्वर्गयानोत्सवसीम्नि कायोत्सर्गस्थितः कायमुद्दुत्ससर्ज ॥

श्रवणकृततृणोऽसौसयमं ज्ञातुकामैः

शयनविहितवेलासुप्तलुप्तावधानः।

श्रुतिमरभसवृत्त्योन्मृज्य पिञ्छेनशिश्ये

किल भूदुपरिवृत्त्या दत्ततत्कीटवर्त्मा॥

विश्वंयः श्रुतबिन्दुनावरुरुधेभावं कुशाग्रीयया

बुद्ध्यैवातिमहीयसा प्रवचसा बद्धंगणाधीश्वरैः ।

शिष्यान्प्रत्यनुकम्पया कुशमतीनैदंयुगीनान्सुगी-

स्तंवाचार्चत चन्द्रकीर्तिगणिनं चन्द्राभकीर्ति बुधाः ॥

सद्धर्मकर्मप्रकृतिंप्रणामाद्यस्योग्रकर्मप्रकृतिप्रमोषः ।

तं नाम्निकर्मप्रकृतिं नमामो भट्टारकं दृष्टाकृतान्तपारम्॥

अपि स्ववाग्व्यस्तमस्तविद्यस्त्रैविद्यशब्देऽप्यनुमन्यमानः \।

श्रीपालदेवःप्रतिपालनीयःसतां यतस्तत्त्वविवेचनी धीः ॥

तीर्थं श्रीमतिसागरोगुरुरिलाचक्रंचकार स्फुर-

ज्ज्योतिःपीततम पयःप्रविततिःपूतं प्रभूताशयः ।

यस्माद्भूरिपरार्थ्यपावनगुणः श्रीवर्धमानोल्लस-

द्रत्नोत्पत्तिरिलातलाधिपशिरःशृङ्गारकारिण्यभूत् ॥

यत्राभियोक्तरि लघुर्लघुधामसोम-

सौम्याङ्गभृत्स च भवत्यपि भूतिभूमिः ।

विद्याधनं जयपदं विशदं दधानो

विष्णुः स एव हि महामुनिहेमसेनः ॥

चूर्णि॥ यस्यायमवनिपतिपरिषदि निग्रहमहीनिपातभीतदुस्थदुर्गर्वपर्वतारूढप्रतिवादिलोकः प्रतिज्ञाश्लोकः॥

तर्के व्याकरणे कृतश्रमतया धीमत्तयाप्युद्धतो

मध्यस्थेषु मनीषिषु क्षितिभृतामग्नेमया स्पर्धया ।

यः कश्चित्प्रतिवक्ति तस्य विदुषो वाग्मेयभङ्गं परं

कुर्वेऽवश्यमिति प्रतीहिनृपते हेहैमसेनंमतम् ॥

हितैषिणांयस्य नृणामुदात्तवाचा निबद्धा हितरूपसिद्धिः ।

बन्धो दयापालमुनिः सवाचासिद्धःसतां मूर्धनि यः प्रभावैः ॥

यस्यश्रीमतिसागरो गुरुरसौचञ्चद्यशश्चन्द्रसूः

श्रीमान्यस्य स वादिराजगणभृत्सब्रह्मचारी विभोः।

एकोऽतीव कृती स एव हि दयापालव्रती यन्मन-

स्यास्तामन्यपरिग्रहग्रहकथास्वे विग्रहे विग्रहः ॥

त्रैलोक्यदीपिका वाणी द्वाभ्यामेवोदगादिह ।

जिनराजतएकस्मादेकस्माद्वादिराजतः॥

आरुद्धाम्बरमिन्दुबिम्बरचितौत्सुक्यंसदा यद्यश-

श्छत्रंवाक्चमरीजराजिरुचयोऽभ्यर्णंच यत्कर्णयोः ।

सेव्यः सिंहसमर्च्यपीठविभवः सर्वप्रवादिप्रजा-

दत्तोच्चैर्जयकारसारमहिमा श्रीवादिराजो विदाम् ॥

चूर्णि॥ यदीयगुणगोचरोऽयं वचनविलासप्रसरः कवीनाम्। नमोऽर्हते॥ (दक्षिणपार्श्वे)

श्रीमच्चालुक्यचक्रेश्वरजयकटके वाग्वधूजन्मभूमौ

निष्काडंडिण्डिमः पर्यटति पटुरटो(वो) वादिराजस्य जिष्णोः ।

जह्युद्यद्वाददर्षो जहिहि गमकतागर्वभूमा जहाहि

व्याहारेर्ष्योजहीहि स्फुटमृदुमधुरश्राव्यकाव्यावलेपः ॥

पाताले व्यालराजोवसति सुविदितं यस्यजिह्वासहस्रं

निर्गन्ता स्वर्गतोऽसौ न भवति धिषणो वज्रभृद्यस्य शिष्यः ।

जीवेतां तावदेतौनिलयबलवशाद्वादिनः केऽत्रनान्ये

गर्वंनिर्मुच्य सर्वंजयिनमिनसभेवादिराजं नमन्ति ॥

वाग्देवींसूचिरप्रयोगसुदृढप्रेमाणमप्यादरा-

दादत्तेमम पार्श्वतोऽयमधुना श्रीवादिराजोमुनिः ।

भोः भोः पश्यतपश्यतैषयमिनां किंधर्म इत्युच्चकै-

रब्रह्मण्यपराःपुरातनमुनेर्वावृत्तयःपान्तु वः ॥

गङ्गावनीश्वरशिरोमणिबन्धसध्या-

रागोल्लसच्चरणचारुनखेन्दुलक्ष्मीः ।

श्री³⁹⁶शब्दपूर्वविजयान्तविनूतनामा

धीमानमानुपगुणोऽस्ततमःप्रमांशुः ॥

चूर्णि॥ स्तुतो हि स भवानेषश्रीवादिराजदेवेन ॥

यद्विद्यातपसोःप्रशस्तमुभयंश्रीहेमसेने सुनौ

प्रागासीत्सुचिराभियोगचलतो नीतं परामुन्नतिम् ।

प्रायः श्रीविजये तदेतदखिलं तद्वीथिकायांस्थिते

संक्रान्तं कथमन्यथानतिचिरादीदृग्विघेदृक्तपः ॥

विद्योदयोऽस्ति न मदोऽस्ति तपोऽसि भास्व-

न्नोग्रत्वमस्ति विभुतास्ति न चास्ति मानः ।

यस्याश्रये कमलभद्रमुनीश्वरं तं

यः ख्यातिमापदिहशाम्यदधैर्गुणोघैः॥

स्मरणमात्रपवित्रतमं मनो भवति यस्य सतामिह तीर्थिनाम् ।

तमतिनिर्मलमात्मविशुद्धये कमलभद्रसरोवरमाश्रये॥

सर्वाङ्गैर्यमिहालिलिङ्गसुमहाभागं कला भारती

भास्वन्तं गुणरत्नभूषणगणैरप्यग्रिमं योगिनाम् ।

तं सन्तः सुवतामलंकृतदयापालाभिधानं महा-

सूरिं भूरिधियोऽत्रपण्डितपदं यत्रैव युक्तंस्मृताः(तम्) ।

विजितमदनदर्पः श्रीदयापालदेवो

विदितसकलशास्त्रोनिर्जिताशेषवादी ।

विमलतरयशोभिर्व्याप्तदिक्चक्रवालो

जयति नतमहीभृन्मौलिरत्नारुणाङ्गिः ॥

यस्योपास्यपवित्रपदकमलद्वन्द्वंनृपः पोय्मलो

लक्ष्मींसन्निधिमानयत्सविनयादित्यः कृताज्ञाभुवः ।

कस्तस्यार्हति शान्तिदेवयमिनः सामर्थ्यमित्थंतथे-

त्याख्यातुं विरलाःकलौस्फुरदुरुज्योतिर्दशास्तादृशाः ॥

स्वामीति पाण्ड्यपृथिवीपतिनानिसृष्ट-

नामाप्तदृष्टिविभवेन निजप्रसादात् ।

धन्यःस एवमुनिराहवमल्लभूभु-

गास्थानिकप्रथितशब्दचतुर्मुखाख्यः॥

त्यक्त्वान्यस्मिन्सुरपतिसुखे चक्रिसौख्येच तृष्णां

तत्तुच्छार्थैरलमलमधीलोचनैर्लोकवृत्तैः॥

अजानन्नात्मानं सकलविषयज्ञानवपुषं

सदा शान्तं स्वान्तःकरणमपि-तत्साधनतया ।

बही रागद्वेषैःकलुषितमनाः कोऽपि यततां

कथं जानन्नेनंक्षणमपि ततोऽन्यत्र यतते ॥

(पश्चिमपार्श्वे) चूर्णि॥ यस्य च शिष्ययोः कविताकान्त-वादिको-लाहलापरनामधेययोः शान्तिनाथ- पद्मनाभपण्डितयोरखण्डपाण्डित्यगुणोपवर्णनमिदमसंपूर्णम् ॥

त्वामासाद्य महाधियं परिगता या विश्वविद्वज्जन-

ज्येष्ठाराध्यगुणा चिरेण सरसा वैदग्ध्यसंपद्गिरा(म्) ।

कृत्स्नाशान्तनिरन्तरोदितयशःश्रीकान्त शान्ते न तां

वक्तुं सापि सरस्वती प्रभवति ब्रूमः कथं तद्वयम्॥

व्यावृत्तभूरिमदसंततिविस्मृतेर्ष्या-

पारुष्यमाप्तकरुणारुतिकान्दिशीकम् ।

धावन्ति हन्त परवादिगजास्त्रसन्तः

श्रीपद्मनाभबुधगन्धगजस्य गन्धात् ॥

दीक्षा च शिक्षा च यतो यतीनां जैनं तपस्तापहरं दधानात् ।

कुमारसेनोऽवतु यच्चरित्रं श्रेयः पथोदाहरणं पवित्रम्॥

जगद्गरिमघस्मरस्मरमदान्धगन्धद्विप-

द्विधाकरणकेसरी चरणभूष्यभूभृच्छिखः।

द्विषद्गुणवपुस्तपश्चरणचण्डधामोदयो

दयेत मम मल्लिषेणमलधारिदेवोगुरुः॥

वन्दे तं मलधारिणंमुनिपति मोहद्विषद्व्याहति-

व्यापारव्यवसायसारहृदयंसत्संयमोरुश्रियम् ।

यत्कायोपचयीभवन्मलमपि प्रव्यक्तभक्तिक्रमा-

नम्राकम्रमनोमिलन्मलमपीप्रक्षालनैकक्षमम् ॥

अतुच्छतिमिरच्छटाजटिलजन्मजीर्णाटवी-

दवानलतुलाजुपापृथुतपःप्रभावत्विषाम् ।

पद पदपयोरुहभ्रमितभव्यभृङ्गावलि-

र्ममोल्लसतुमल्लिषेणमुनिराण्मनोमन्दिरे ॥

नैर्मल्याय महाबिलाङ्गमखित्रैलोक्यराज्यश्रिये

नैष्किंचन्यमतुच्छतापहृतये न्यञ्चद्भुताशतपः ।

यस्यासौगुणरत्नरोहणगिरि श्रीमल्लिषेणोगुरु

र्वन्द्योयेन विचित्रचारुचरितैर्धात्रीपवित्रीकृता ॥

यस्मिन्नप्रमिता क्षमाभिरमते यस्मिन्दयानिर्दया-

श्लेषोयत्र समत्वधीःप्रणयिनी यत्रास्पृहा सस्पृहा ।

काम निर्वृतिकामुकःस्वयमधोऽप्यग्रेसंरोयोगिना-

माश्चर्याय कथ न नाम चरितैःश्रीमल्लिषेणोमुनिः ॥

य पूज्य पृथिवीतले यमनिशं सन्तः स्तुवन्त्यादरा-

द्येनानङ्गधनुर्जित मुनिजना यस्मै नमस्कुर्वते ।

यस्मादागमनिर्णयोऽयमभवद्यस्यास्ति जीने दया

यस्मिञ्श्रीमलधारिणि व्रतिपतौधर्मोऽस्ति तस्मैनमः ॥

धवल³⁹⁷सरसतीर्थे सैषसन्न्यासधन्या

परिणतिमनुतिष्ठन्नन्दिमानिष्ठितात्मा ।

व्यसृजतनिजमङ्गभङ्गभङ्गोद्भवस्य

ग्रथितुमिव समूलभावयन्भावनाभि ॥

चूर्णि ॥ तेन श्रीमदजितसेनपण्डितदेवदिव्यश्रीपादकमलमधुकरीभूतभावेन महानुभावेन जैनागमप्रसिद्धसल्लेखनाविधिविसृज्यमानदेहेन समाधिविधिविलोक्नोचितकरणकुतूहलमिलितसकलसंघसतोपनिमित्तमात्मान्तकरणपरिणतिप्रकाशनाय निरवद्यपद्यमिदमाशुविरचितम् ॥

आराध्य रत्नप्रयभागभोक्तविधाय नि शल्यमशेषजन्तो ।

क्षमा च कृत्वा जिनपादमूलेदेह परित्यज्य दिवविशाम॥

शाके शून्यशराम्बरावनि (१०५०) मिते संवत्सरे कीलके

मासे फाल्गुनिके तृतीयदिवसे वारेऽसितेभास्करे ।

स्वातौश्वेतसरोवरे सुरपुरं यातो यतीनां पति-

र्मध्याह्नेदिवसत्रयानशगतः श्रीमल्लिषेणो मुनिः ॥

श्रीमन्मलधारिदेवर गुड्डंविरुदलेखक मदन महेश्वरं मल्लिनाथंवरेदं विरुदरूवारिमुखतिलकंगङ्गाचारिकण्डरिषिदम् ॥

(ब. ल. राइस् पण्डितमुद्रिते ‘इन्स्क्रिप्शन्स् ऐट् श्रवणबेल्गोला’

नामपुस्तकेचतुष्पञ्चाशोलेखः ।)

(३९)

यादववंशोद्भूतकृष्ण(कह्नर)महीपालामात्यमल्लिसेट्टिदानपत्रम्

ॐ नमः शिवाय ॥ श्रीगणाधिपतये नमः ॥

पायादाद्यःस वः पोत्री यद्दंष्ट्राप्रतिबिम्बिता ।

अगादिवधृता धात्रीहर्षाद्विगुणपुष्टताम् ॥

अस्तिस्वस्त्ययनो राजा सिंहणोयदुवंशजः।

यस्य कीर्तिस्त्रिभुवने प्रथिता हरिकीर्तिवत् ॥

प्रत्यर्थिक्षितिपालमौलिमुकुटप्रत्युप्तमुक्ताफल-

प्रान्तप्रोल्लसदाङ्घ्रिवारिजयुगः श्रीसिंहणः क्षोणिपः।

आशाविश्रुतशुद्धयादवकुलस्पष्टोऽवति क्ष्मातलं

पारावारसुमेखलंसुतवरः शूरोऽजयज्जैतुगिः॥

यो राजाजैतुगिर्नाम सिंहणाख्यातन्नृपात्ततः ।

जनितोयदुवंशाब्धौपयोधाविवचन्द्रमाः ॥

तस्य पुत्रोमहातेजाः श्रीकह्नर इति श्रुतः ।

यदाज्ञांशिरसा धृत्वा भवन्ति सुखिनो नृपाः ॥

जयति जगति राजासर्वभूपालमौलि-

प्र(ग्र)थितपरमरत्नप्रोल्लसत्पादपद्मः।

यदुकुलचिरलीले वासुदेवे जनाना

नयनकमलसूर्यः प्रीतिमान्कह्नराख्यः ॥

यद्वक्षसिस्थिता लक्ष्मीर्यद्भुजे विजयाङ्गना ।

यद्दृष्टौकरुणा नित्यं ददामीति वचस्यपि ॥

यद्यात्रायां नृपाः सर्वे तत्र तत्र स्थिता दिशि ।

बालैरन्तःपुरैर्भीत्या क्षेपयन्त्यञ्जसा बलिम्॥

तस्यान्यक्षितिपालमौलिमुकुटप्रत्युप्तरन्तैश्चिरं

नीराजच्चरणारबिन्दयुगलः शेषस्य पृथ्वीपतेः ।

शूरोऽमात्यधुरि स्थितो विजयते बीचाग्रजःसंततं

मल्लाख्यः किल चिक्कदेवतनयः प्रख्यातकीर्तिर्भुवि ॥

तस्यात्मजोमहामात्यश्चौण्डिसेट्टिर्महायशाः ।

यो जिह्वापृथिवीशस्य यो राज्ञोदक्षिणो भुजः ॥

यश्चौण्डिसेट्टिः प्रथितप्रतापः सर्वासु दिक्षूर्जितपुण्यकीर्तिः ।

श्रीसोमनाथाङ्घियुगात्म(ब्ज)नत्या प्रवर्धिताशेषविभूतिरम्यः॥

दिशो जिगीषं(षुं) तमवेक्ष्य सर्वे द्विपन्त एवं त्वथचौण्डिसेट्टिम् ।

वल्मीकमारुह्यतृणं चरन्ति गृह्णन्ति नीवीमपि कर्णपत्रम् ॥

यद्रूपसौन्दर्यगुणप्रलुब्धारतिः समासाद्य पुनः पति सा ।

विस्मृत्य चानङ्गसुखंप्रवृद्धसुखेन विक्रीडति लब्धहर्षा॥

प्रशास्त्यरीन्यः प्रगृहीतचापोददाति चार्थान्कृषया द्विजेभ्यः ।

चबुण्डसेट्टाख्यबुधाय दद्यात्तस्मैचिरायुर्भुवि सोमनाथः ॥ ६॥

स्वस्तिश्रीशकसंवत्सरस्य शताधिकसहस्त्रैकाधिकसप्तत्या(११७०)श्चानन्तरे सौम्येऽब्देश्रावणेमासि सितपक्षे द्वादश्यां गुरुवारे श्रीकह्नरदेवस्यमहाराजस्यबीचाग्रजोमल्लिसेटाख्योमहामात्यः कटकयात्रायां भीमरथ्यांपौण्डरीकक्षेत्रे श्रीविष्णुसंनिधौवेणुग्रामदेशस्थांताम्ब्रपुरी दशाधिकशतवृतीःप्रकल्पाष्टभोगसमस्तेजःसहितां सर्वनमस्यां प्रसिद्धचतुःसीमामुद्रितां श्रीकह्नरदेवस्य राज्ञो राज्याभ्युदयार्थं नानागोत्रेभ्योब्राह्मणेभ्यःसदक्षिणं धारापूर्वकं प्रदत्तवान् । तस्यपुत्रो महामात्यश्चौण्डिसेट्टिःराज्ञः समीपंगत्वापितु सर्वाधिपत्य राज्ञो लब्ध्वा वेणुग्रामदेशस्था ताम्ब्रपुरी मम पित्रा ब्राह्मणेभ्योदत्तेति तस्य राज्ञो निवेदयित्वा तेनराज्ञा मयैव

दत्तेति लब्धाम्यनुज्ञस्तेभ्योब्राह्मणेभ्योऽष्टभोगतेजसमन्वित सर्वनमस्य ताम्रशासनचौण्डिसेट्टिर्दापयित्वा पितुर्धर्ममाचन्द्रार्क सुस्थिरकृतवान् ॥ ६॥ तस्मै सर्वतस्वम्त्यस्तु॥ ६॥ ततस्तम्यास्ताम्ब्रपुर्याप्रतिगृहितृृणा ब्राह्मणाना गोत्रगुणनामानि क्रमेण लिख्यन्ते ॥ ० ॥ स्वस्ति॥ ६॥ वसिष्ठगोत्रीयलक्ष्मीधरभट्टोपाध्यायसुतनारायणभट्टोपाध्याय। तस्य पुत्रलक्ष्मीधरकमिन। वसिष्ठगोत्रीयवामनक्रमितसुतनारायणभट्टोपाध्याय। आत्रेयगोत्रीयऋगर्थददुग्गणभट्टोपाध्यायसुतकृष्णभट्टोपाध्याय। तस्य पुत्र दुग्गणभट्टोपाध्याय। काश्यपगोत्रीयकावदेवपट्टवर्धनसुतरामेश्वरपट्टवर्धन। अगस्त्यगोत्रीयाचार्यकेशवभट्टोपाध्यायसुतदशग्रन्थिमाधवभट्टोपाध्याय। तस्य भ्राता वेदार्थनार(राय)णभट्टोपाध्याय। आत्रेयगोत्रीयब्रह्मदेवपट्टवर्धनसुतनारायणपट्टवर्धन। तस्य भ्राता श्रीधरपट्टवर्धन।जामदग्न्यवत्सगोत्रीयजक्कदेवभट्टोपाध्यायसुतश्रीधरभट्टोपाध्याय। काश्यपगोत्रीयश्रीधरभट्टोपाध्यायसुतश्रीभागवतकलिदेवभट्टोपाध्याय। आत्रेयगोत्रीयनारायणक्रमितसुताध्वरिवसवणभट्टोपाध्याय। भारद्वाजगोत्रीयनारद(

)सुतकामदेवघेस। वासिष्ठगोत्रीयभास्करसुतरामदेवघेस। भारद्वाजगोत्रीयब्रह्मदेवक्रमितसुतसोमेश्वरक्रमित। काश्यपगोत्रीयलक्ष्मीधरभट्टोपाध्यायसुतसोमेश्वरभट्टोपाध्या। भारद्वाजगोत्रीयवामदेवपट्टवर्धनसुतविष्णुपट्टवर्धन।भारद्वाजगोत्रीयमेधाविघलिसाससुतगोपालपट्टवर्धन। तस्य भ्राता उत्तमक्रमित। तस्य सुत विश्वनाथघलिसास। वासिष्ठगोत्रीयदेवणपट्टवर्धनसुतशंकराचार्य। तस्य सुत चोडरायपट्टवर्धन। वासिष्ठगोत्रीयजेतकह्नरपाठकसुतरवलदेवपाठक। तस्य भ्राता केशव पाठक।भार्गवगोत्रीयदामोदरद्वे(द्विवे)दिसुत शिवहरिपाठक। तस्य भ्राता सर्वेश्वरद्वे(द्विवे)दी। वासिष्ठगोत्रीय देवदुवे(द्विवेदि)सुतलक्ष्मीधरपाठक। पाराशरगोत्रीयशान्तिशुक्लसुतगजा(दा)धरपाठक। वत्सगोत्रीयदेवशर्मशुक्लसुतनरसिंहपाठक। भार्गवगोत्रीयकीर्तिवासपाठकसुतनागदेवपाठक। गर्गगोत्रीयदेवशर्मपाठकसुताश्वधरपाठक ।

आर्ष्टिकगोत्रीयामदेवोपाध्यायसुतदामोदरोपाध्यायः । तस्य भ्राता आशोपाध्यायः । कापिष्ठलगोत्रीयचांगदेवपाठकसुतदामोदरपाठकः । देवरातगोत्रीयसारङ्गदीक्षितसुतवासूपाध्यायः। वत्सगोत्रीयमहेश्वरपाठकसुतमहेशर्मापाठकः। गार्ग्यगोत्रीयवाकुपाठकसुतसोढणपाठकः। भारद्वाजगोत्रीयात्रिदेवपण्डितसुतवैजनाथपण्डितः। कौशिकगोत्रीयप्रभाकरत्रिवाडि(पाठि)सुतदामोदरत्रिपाडिः। कौण्डिन्यगोत्रवाकुद्वे(द्विवे)दिसुतजगद्धरद्वे(द्विवे)दिः। कौशिकगोत्रीयमदनाइतपाठकसुतरामदेवपाठकः। भारद्वाजगोत्रीयत्रिलोचनसुतविजयशर्मपाठकः । तस्य भ्राता क्षेमधरपाठकः । शाण्डिल्यगोत्रीयहरिहरत्रिवाडिसुतमहाशर्मत्रिवाडिः । कौशिकगोत्रीयउत्तमपण्डितसुतखेयिदेवपण्डितः। गरगगोत्रीयअसधरपाठकसुतसावलपाठकः। मौदुग(द्ग)ल्यगोत्रीयनारायणोपाध्यायसुतबसवणोपाध्यायः। भारद्वाजगोत्रीयगनगनूरमैलारस्वामिगलसुतईश्वरस्वामिः(मी)। विश्वामित्रगोत्रीयसर्वज्ञसरस्वतीभण्डारडदेवणभट्टोपाध्यायसुतसर्वज्ञवैजनाथभट्टोपाध्यायः । आत्रेयगोत्रीयनागदेवसुतवोपदेवोपाध्यायः । काश्यपगोत्रीयतेजोपाध्यायसुतलक्ष्मीधरोपाध्यायः। गर्गगोत्रीयब्रह्मदेवपट्टवर्धनसुतसोमनाथपट्टवर्धनः । तस्य भ्राता त्रिविक्रमभट्टोपाध्यायः। भारद्वाजगोत्रीयमलिदेवपट्टवर्धनसुतभास्करभट्टोपाध्यायः। तस्य भ्राता कलिदेवपट्टवर्धनः । विष्णुवृद्धगोत्रीयतन्त्रमन्त्राचार्यवामदेवभट्टोपाध्यायसुतनरसिंहभट्टोपाध्यायः। विश्वामित्रगोत्रीयसोमेश्वरपट्टवर्धनसुतशंकरघालिसः। विष्णुवृद्धगोत्रीयश्रीधरपट्टवर्धनसुतमाधवपट्टवर्धनः। कपिगोत्रीयमाधवपट्टवर्धनसुतश्रीधरपट्टवर्धनः। काश्यपगोत्रीयकलिदेवघलिससुतविष्णुपट्टवर्धनः। काश्यपगोत्रीयकेशवपट्टवर्धनसुतस्वामिदेवघलिसासः। काश्यपगोत्रीयनारणभट्टनसुतदेवणघलिसः। भारद्वाजगोत्रीयमहादेवपट्टवर्धनसुतमलिदेवघैसासः । तस्य भ्राता देवणघैसासः । भारद्वाजगोत्रीयरामदेवघैसाससुतविष्णुघैसासः। वासिष्ठगोत्रीयादित्यभट्टोपाध्यायसुतवारणाशियविष्णुभट्टोपाध्यायः। पाराशरगोत्रीयवारणाशियनारायणभट्टोपा ध्यायसुतविश्वनाथक्रमितः। आत्रेयगोत्रीयसरस्वतीपद्मनाभभट्टोपाध्यायः । काश्यपगोत्रीयद्रविडविश्वनाथभट्टोपाध्यायः । कपिगोत्रीयदामोदरभट्टो-पाध्यायसुतरवलदेवभट्टोपाध्यायः ।

काश्यपगोत्रीयमाधवपट्टवर्धनसुतमक्र्यणोपाध्यायः। विश्वामित्रगोत्रीयब्रह्मज्ञानिगलब्रह्मदेवभट्टोपाध्यायसुतानन्तभट्टोपाध्यायः। हरितगोत्रीयगोविन्दपट्टवर्धनसुतवामनपट्टवर्धनः । हरितगोत्रीयवामनपट्टवर्धनसुतगोविन्दपट्टवर्धनः । तस्य भ्राता वासुदेवपट्टवर्धनः । भारद्वाजगोत्रीयचन्द्रभट्टोपाध्यायसुतप्रोलिभट्टोपाध्यायः। भारद्वाजगोत्रीयवासुदेवभट्टोपाध्यायसुतमहादेवपट्टवर्धनः। भारद्वाजगोत्रीयश्रीधरसुतईश्वरघलिसः। श्रीवत्सगोत्रीयमायिदेवघलिसाससुतगोविन्दघलिसासः। श्रीवत्सगोत्रीयदिवाकरघलिसाससुतनागदेवघलिसासः। वासिष्ठगोत्रीयबलिदेवघैससुतमलिदेवपट्टवर्धनः। मौनभार्गवगोत्रीयनारायणघलिससुतबसवणघलिसासः। भारद्वाजगोत्रीयवेदार्थदरेच्यपणसुतमैलारभट्टोपाध्यायः। गौतमगोत्रीयलक्ष्मीधरसुतविष्णुभट्टोपाध्यायः। भारद्वाजगोत्रीयप्रसन्नसरस्वतीश्रीधरभट्टोपाध्यायसुतवासुदेवभट्टोपाध्यायः। आत्रेयगोत्रीयविष्णुभट्टोपाध्यायसुतसामवेदीहरिहरभट्टोपाध्यायः। मौनभार्गवगोत्रीयभास्करभट्टोपाध्यायसुतविष्णुपट्टवर्धनः। भारद्वाजगोत्रीयकेशवभट्टोपाध्यायसुतहिमदकलिदेवपट्टवर्धनः। भारद्वाजगोत्रीयनरसिंहपट्टवर्धनसुतमाधवपट्टवर्धनः। भारद्वाजगोत्रीयनागदेवपट्टवर्धनसुतसरस्वतीनागदेवपट्टवर्धनः। काश्यपगोत्रीयविष्णुभट्टोपाध्यायसुतमलिदेवभट्टोपाध्यायः। आत्रेयगोत्रकेशवपट्टवर्धनस्य भ्राता मधुसूदनपट्टवर्धनः । आत्रेयगोत्रवरदेवसुतप्रौढसरस्वतीनां वृत्तिद्वयम् । काश्यपगोत्रविष्णुदेव(ः)। वामनभट्टोपाध्यायः। काश्यपगोत्रनागदेव(नागदेव)भट्टोपाध्यायः। काश्यपगोत्रीयबोनकममञ्चयणभट्टोपाध्यायः।वासिष्ठगोत्रीयसामवेदिचद्यणभट्टोपाध्यायः। काश्यपगोत्रीयस्वयंपाकिविश्वनाथभट्टोपाध्यायः।काश्यपगोत्रीयगोकागेयवेदार्थदनागदेवभट्टोपाध्यायः। मौनभार्गवगोत्रीयमेधाविधैससुतउत्तमक्रमितः। काश्यपगोत्रीयअण्णिगेर्रेयविष्णुपट्टपर्धन(ः)। भारद्वाजगोत्रीयरिह्लशुक्लसुतश्रीविप्रदासपद्मनाभशर्मोपाध्यायः तस्य वृत्तिचतुष्टयम् । आत्रेयगोत्रसामवेदिहरिहरभट्टोपाध्याय ॥ ६॥

भूमिं यःप्रतिगृह्णाति यश्चदानं प्रयच्छति ।

तावुभौपुण्यकर्माणौनियतौ(तं) स्वर्गगामिनौ॥

अपि हस्तमितां भूमिंयो विप्राय प्रयच्छति ।

षष्टिंवर्षसहस्राणि स्वर्गे लोके महीयते ॥

दानपालनयोर्मध्ये दानाच्छ्रेयोऽनुपालनम् ।

दानात्स्वर्गमवाप्नोति पालनादच्युतं पदम् ॥

स्वदत्तां परदत्तां वायो हरेत वसुंधराम् ।

षष्टिंवर्षसहस्राणि विष्ठायां जायते क्रिमिः ॥

गामेकां रत्निकामेकां भूमेरप्येकमङ्गुलम् ।

हरन्नरकमाप्नोति यावदा भूतसंप्लवम् ॥

सामान्योऽयं धर्मसेतुर्नृपाणां काले काले पालनीयोमहद्भिः ।

सर्वानेतान्भाविनः पार्थिवेन्द्रान्भूयो भूयो याचते रामचन्द्रः ॥

यो देवपूजागृहीतचितोयो वैरिपक्षेषु गृहीतखड्गः।

यो ब्राह्मणेष्वर्पितवित्तराशिः स चौण्डिसेट्टिर्भवताच्चिरायुः ॥

बहुभिर्वसुधाभुक्ता राजभिः सगरादिभिः ।

यस्य यस्य यदा भूमिस्तस्य तस्य तदा फलम्॥

श्रीमच्चौण्डीश्वरकृतधर्मोऽयं सर्वधर्मतोऽभ्यधिकः ।

कल्पस्थायी भूयाद्भूयादप्येष दीर्घायुः॥ ६॥

श्रीसोमनाथश्रीपादपद्माराधकः श्रीचौण्डिसेट्टिः॥ ६॥

लेखकः ज्योतिषबसवणोपाध्यायः ॥ ६ ॥ श्री ॥ स्वस्तिश्री ॥ मङ्गलंमहाश्री ॥ ६ ॥ श्री ॥ ६ ॥

काश्यपगोत्रमङ्गलपण्डितगोपालपण्डितो महाराजनङ्गलिगेनडहं वावेद्यवृत्ति ड ॥ ६॥ श्रीः ॥ ६ ॥ भारद्वाजगोत्रीयहिमडनागदेवपट्टवर्धन। भारद्वाजगोत्रीयविप्रदासपद्मनाभभट्टोपाध्यायसुतसोमनाथदेवस्य वृत्तिद्वयम् ॥ ६॥ श्री ॥

(इण्डियन् आण्टिक्वेरी १४। ६८-७५)

(४०)

नेपालमहीपालसिद्धिनृसिंहमल्लस्य प्रशस्तिः ।

ॐ नमो गोपालाय ॥

ब्रह्मत्वेसृजते विश्वंस्थितौपालयते हरे ।

रुद्ररूपाय कल्पान्ते नमस्तुभ्यं त्रिमूर्तये ॥

प्रावीण्यप्रथितः प्रतापमथितप्रत्यर्थिपृथ्वीपति-

प्रोद्दामप्रमदौवलोचनपयःप्रारब्धवारांनिधिः ।

जातः श्रीहरिसिंहदेवनृपतिर्दातावदातान्वये

संप्राप्तः पृथुना नृपेण समतां यो वृत्तिदाता सताम्॥

यस्यान्ववायजलधावुदियाय राज-

चन्द्रो महेन्द्र इव तत्र महेन्द्रमल्लः।

येनार्थिकल्पतरुणा गुणसागरेण

राजन्वती वसुपती महती बभूव ॥

यत्प्रौढप्रभवत्प्रतापपतिताः प्राकम्पिताः शत्रवो

भेजुः शैलदरींविहाय नगरींत्यक्त्वा पुरे सुन्दरीम् ।

यस्याचारविचारपौरुषरवव्यग्राःसमग्रा गिर-

स्तस्यक्षोणिपतेः प्रसिद्धमहसः केनोपमेयं यशः ।

अस्यात्मजोऽजनि महीतलकल्पवृक्षो

राजा विराजितयशाः शिवसिंहदेवः ।

भूमीभुजा समरसीम्निमहाभुजेन

क्षेमं क्षणेन रिपवोबहवो विनष्टाः ॥

येन क्षोणिभुजाप्रयाणसमये पादातसैन्योच्छल-

ब्दूलीजालसमुत्थितेन मनसा व्योमान्धकारीकृतम् ।

कुर्मो मर्मणि चूर्णितोऽपि नितरां धत्ते कथंचिद्धरां

शेषः शेषदशांजगाम सहसा सर्वेसहा निःसहा ॥

तनयोऽस्य विनयपूर्णो बभूव कर्णोपमो भूमौ ।

हरिहरसिंहनरेन्द्रो वसुधाचन्द्रो बभूवासौ॥

अरीणां निहन्ता यशःपारगन्ता सुशीलः समन्ताज्जयन्ताधिकश्रीः ।

स्वतातानुरूपोऽतितेजःसुरूपो बभूवावनीमण्डले चण्डरोचिः॥

इन्द्राणीव सुरेश्वरस्य दयिता पद्मेव पद्मावते-

र्वैदेहीव रघुत्तमस्य गृहिणी गौरीव गौरीपतेः ।

तस्य क्षोणिपतेर्बभूव महिषी भव्या भवानीसमा

राज्ञी लालमती सती गुणवती प्रायो रतिर्मारती ॥

पौरंदरी दिगिव नूतनभानुबिम्बं

सौन्दर्यकाननगजाननमम्बिकेव ।

पुत्रं पवित्रमथसिद्धिनृसिंहमल्लं

सा राजपुत्रतनया जनयांबभूव ॥

नाकारिविपदां वारिभिर्वारिधि-

र्येनाधारि विपक्षपक्ष्मलदृशांदृग्वारिभिर्वारिधि-

र्येनाधारि जगस्त्रयोपरिशरच्चन्द्रावदातं यशः ।

बाल्योपक्रम एवविक्रमवतस्तस्याधुना पौरुषे

श्रीमत्सिद्धिनृसिंहमल्लनृपतेर्युद्धेसमर्थो हि कः ।

यद्भूमीपालगङ्गाजलविमलयशःपूरकर्पूरपूरै-

र्ब्रह्माण्डे पाण्डुरेऽस्मिन्समजनि रजनीनायको निष्कलङ्कः।

तत्किंभूसेवकोऽभून्मुखमलमिपादेषयस्यामृतांशुः

सोऽयं दीर्घायुरास्तामधिधरणि मणिः सिद्धिपूर्वोनृसिंहः॥

दानाल्पीकृतकल्पवृक्षगरिमा सीमा च तेजस्विनां

श्रीमानद्भुतकीर्तियुक्तमहिमा भीमानुजःसाहसे ।

दोर्दण्डद्वयचण्डिमान्तगलितप्रत्यर्थिपृथ्वीपतिः

श्रीमत्सिद्धिनृसिंहमल्लनृपतिर्वर्वर्तिसर्वोपरि ॥

प्रातिष्ठ्यंयुधिष्ठिराधिकतरं निष्ठा वसिष्ठाधिका

कीर्तिः कार्तिककृत्तिकापतिमति(?)स्तस्याधिका वर्तते ।

वाणी व्याससमा रमा स्थिरतमा रामाभिरामाकृतिः

श्रीमत्सिद्धिनृसिंहमल्लनृपतेः किं नाम यन्नाद्भुतम् ॥

कदाचिदेतेन महोन्नतेन मठः कृतः कोऽपि धनैरनेकैः ।

श्रीबालगोपालविरामभूमिर्विकुर्वतामर्त्यधरा जगत्याम् ॥

यो मेरुमन्दरमहेन्द्रहिमाद्रिविन्ध्य-

कैलासशैलशिखरभ्रममातनोति ।

किंचास्य हेमकलशानवलोक्यदेवैः

संदिह्यतेकनकधामनि पर्वतेन्द्रे ॥

हर्षान्नेपालवर्षेस्वर³⁹⁸शरतुरगैरङ्किते (७५७) फाल्गुनीये

पक्षेप्राप्ते वलक्षेऽमरगुरुदिवसे शंकरर्क्षे दशम्याम् ।

चक्रे जाम्बूनदीयैर्गुरुतरकलशैर्भास्वरैरेकविशै-

र्नेपालक्षोणिपालः प्रथितभुजबलोभूषणं तन्मठस्य ॥

युद्धारम्भः कृतोऽस्मिन्नपि शुभदिवसे शत्रुभिर्युद्धशौण्डै-

र्दुष्टैः कोटोऽवरुद्धः कुटिलनृपभटैरद्भुतैः कोटिसंख्यैः।

लीलामात्रेण शत्रूनपयनयत(?)तदा पार्थिवः पार्थतुल्यः

कोटंनिर्मोचयित्वा नमुचिरिपुरिवानन्दसंदोहमाप॥

राजसूयइवारब्धोमध्यस्थेन महीभुजा ।

विशिष्य शेषनागोऽपि न शक्तो यस्य वर्णने ॥

आचार्यो यत्र मर्यादाधैर्यौदार्यदयानिधिः ।

विश्वनाथ उपाध्यायो विश्वनाथ इवाभवत्॥

यो मेरुभूधर इवातिगुरुर्गरिम्णा

योऽसौमहार्णव इवातिमहान्महिम्ना।

यो व्यासवद्विविधवैदिकमन्त्रपाठे

यो निष्ठयाभुवि वसिष्ठमहर्षिकल्पः ॥

यात्रायाता मञ्जुयन्तः(?) कियन्तो विद्यावन्तो जञ्जपूका यिवन्तः(?) ।

नानादिग्भ्यःपण्डितैरभ्युपेतंसञ्चेतस्मिन्मण्डपंमण्डितंयैः॥

द्वास्थातारौकल्पितौतत्रसत्रेद्वौद्वौ द्वारि द्वारि देवर्षितुल्यौ।

भूषाभूतो विद्विषां दर्षहन्ता नेता तेषां विश्वनाथो मनीषी ॥

आरब्धेशिबिना नृपेण विधिना सत्त्रे पुरा गौरवा-

दग्नेःखाण्डवखण्डनं समतनोद्गाण्डीवकोदण्डवान् ।

तस्मिन्सिद्धिनृसिंहमल्लनृपतेः सत्रे घृताजीर्णतः

किं भूयासमितीव मुञ्चति शिखीबाप्पाणि धूमच्छलात्॥

चत्वारिंशद्दिनान्यासीन्महासोमो महोत्सवः ।

श्रीमान्सिद्धिनृसिंहेन कलिकर्णेन कारितः ॥

संभारः सर्ववस्तूनां राजसूये यथा श्रुतः ।

तथैवतत्र सत्रेऽपि जातस्तदधिकोऽपि वा ॥

रत्ने स्वर्णेगवादौकरितुरगधने भूषणे दिव्यवस्त्रे

दासीदासे निवासे विविधरसमये भक्ष्यमात्रे पवित्रे ।

चत्वारिंशद्दिनानि क्षितिपकुलमणेरास्यपद्मेप्रसन्ने

वाणी तत्रोल्ललास प्रतिपदमधिका देहिदेहीति मात्रा ॥

पामरी(?) वलयकुण्डलादिकं दृष्टपूर्वमपि येन नक्वचित् ।

तेन तत्रनृपतेः प्रसादतो भिक्षुणा निजतनौसमर्पितम्॥

दिव्यान्येव गृहाणि दिव्यवसुधारत्नानि दिव्याम्बरं

दिव्यान्येव विभूषणानि सदयोदिव्यानि रत्नानि च ।

नेपाले प्रचरन्ति यानि वसुधावस्तूनिदिव्यान्यसौ

श्रीमत्सिद्धिनृसिंहमल्लनृपतिः सर्वाणि तान्यार्पयत् ॥

यानि दृष्टानि वस्तूनि न श्रुतानि कदाचन ।

तानि दत्तानि सर्वाणि तत्र सत्रे महीभुजा ॥

येनाकारि जगत्रयोपरि मठोहोमोऽपि कोट्याहुति-

र्दत्ता स्वर्णशतद्वयीप्रतिदिनं किं किं न दत्तंधनम् ।

दत्तस्तण्डुलपर्वतोऽपि विधिना कल्पद्रुमोऽप्यद्भुतः

श्रीमत्सिद्धिनृसिंहमल्लनृपतिः कर्णावतारो ध्रुवम् ॥

विद्यावन्तः कियन्तो विविधगुणभृतः केऽपि विद्याविहीना

नानादिग्भ्यः समेताः श्रुतनृपतिगुणा भिक्षवोलक्षसंख्याः ।

तेषामन्नैःसुवर्णैःसुललितवसनैर्भूषणाद्यैर्धनौघै-

र्दारिद्र्यंवारयित्वा नृग इव मुमुदे देवकल्पोऽवनीन्द्रः ॥

कर्णः कन्यातनूजोबलिरपि विदितः किंतु दैतेयजन्मा

पाषाणो देवतानां मणिरजनि महादारु देवद्रुमोऽपि ।

भ्रान्तोराजानृगोऽपि प्रथितभुजबलो भार्गवो मातृहन्ता

कोऽन्यो धन्यो वदान्यो जगतिविजयते सिद्धिपूर्वान्नृसिंहात् ॥

नित्यानि गीतानि मनोहराणि वाद्यानि हृद्यानि च कौतुकानि

अन्नानि वस्त्राणि विभूषणानि सर्वाणि जातानि च तत्र सत्रे॥

यावच्चन्द्रदिवाकरावुदयतोयावन्महीमण्डलं

यावत्पर्वतनन्दिनी पशुपतेरुत्सङ्गमालिङ्गति ।

यावज्जह्नुकलिन्दयोरपिसुतेतावद्वरीवर्ततां

श्रीमत्सिद्धिनृसिंहमल्लनृपतेरेषा यशोवल्लरी ॥

अथ नेपालभाषालिख्यते -

संगत् ७५७ फाल्गुणमासेशुक्लपक्षेदशम्यां तिथौआर्द्रापरपुनर्वसुनक्षत्रेआयुष्मान्योगे बृहस्पतिवासरे थ्व कुद्दुकोट्याहुतियज्ञ याडन देवास्थापन याडन नियछपु गजुरिछास्यंदेवोदयकावआयप्रत्याय दुंता। रोव७ पोविवूंरोवद्देस पविखं३खोरागार वूं रोवश्लंपि १४ तवधर वूं करखछि १ थंथछे वाटिका थ्व तेयावरसानन नित्यपूजानिश्रावहोम याडन वुंसाधन वुगंयातन इन्द्रयातन मतंछोपके स्वह्नन्तोधारे कार्तिकलछिघेर प्लछिधारेण जलदेवाछोयके कृष्णाष्टमीकुद्दुचाक्रमतं छोथकेथ्वतेजुलोभूय रोवगुं ९ यंथाको वूं रोवच्या ८ काकापलि रोवश्ललनछि १२ गुस्तलकोवूं रोव ह्वेस ७ खोमोर वूं थ्वत वूया वरसानन फाल्गुनशुक्लपूर्णिमासी प्रतिपत्संधि स दोलयात्रा ज्येष्ठशुक्लपूर्णिमाकुद्दु स्नानयात्राआषाढशुक्लद्वादशीकुद्दु शयनपूजादेवशयन याचके श्रावण-

शुक्ल द्वादशी कुडु पवित्रारोहण श्रावणकृष्णाष्टमी कुहुजन्माष्टमीपूजाचाक्रमतं छोयके कार्तिकशुक्लद्वादशी कुहुउत्थानपूजावारी ब्राह्मनेयातंदंशं गुये फं ९० जाक्यविय थ्व छपतकजुरो। भूय रोव श्लंखु १६ थ्वेवूं रोव स्व थ्वां वूं थ्वतेयवरसानन कार्तिकलछि चेकन कुडपुन ६ । श्लंछि नियपात १२० चाकमतं छोयकें मालभूयनिश्रावदछिना यात मगाङाव तङारोवडा५ न्यंखुवुं -

(इन्स्क्रिप्शन्स् फ्राॅम् नेपाल २३-२६)

(४१)

नेपालपालस्य श्रीजयदेवमहीपतेः प्रशस्तिः ।

त्र्यक्षस्त्रय्यव्यपात्मा त्रिसमयसदृशस्त्रिप्रतीतस्त्रिलोकी-

त्राता त्रेतादिहेतुस्त्रिगुणमयतयात्र्यादिभिर्वर्णितोऽलम् ।

त्रिस्त्रोतोधौतमूर्धा त्रिपुरजिदजितो निर्विबन्धत्रिवर्गो

यस्योत्तुङ्गस्त्रिशूलस्त्रिदशपतिनुतः (पापिनां) तापनोऽभूत् ॥

राजद्रावणमूर्धपङ्क्तिशिखरव्यासक्तचूडामणि-

श्रेणीसंगतिनिश्चलात्मकतया लङ्कां पुनानाः परीम्।

…………………..द्व………………… संगताः

श्रीबाणासुरशेखराः पशुपतेः पादाणवःषान्तु वः ॥

सूर्याद्व्रह्मप्रपौत्रान्मनुरथभगवाञ्जन्मलेभेततोऽभू-

दिक्ष्याकुश्चक्रवर्ती नृपतिरपि ततः श्रीविकुक्षिर्बभूव ।

जात………………………. विदितो भूमिपः सार्वभौमो

भूतोऽस्माद्विश्चगश्चःप्रवलनिजबलव्याप्तविश्वान्तरालः ॥

राजष्टोत्तरविंशतिक्षितिभुजस्तस्माद्व्यतीत्य क्रमा-

त्संभूतः सगरः पतिः ……………रायाः क्षितेः ।

जातोऽस्मादसमञ्जसो नरपिस्तस्गादभूदंशुमा-

न्स श्रीमन्तमजीजनन्नरवरो भूपं दिलीपाद्दयम् ॥

भेजे जन्मततो भगीरथ इति ख्यातो नृपोत्रान्तरे

भूपाला……………………………….. रघोरप्यजः।

श्रीमत्तुङ्गरथस्ततो दशरथः पुत्रैश्च पौत्रैः समं

राज्ञोऽष्टावपरान्विहाय परतः श्रीमानभूल्लिच्छविः ॥

अस्त्येवक्षितिमण्डलैकतिलको लोकप्रतीतो महा-

ना………………… प्रभावमहतां मान्यः सुराणामपि ।

स्वच्छं लिच्छवि नाम बिभ्रदपरो वंशः प्रवृत्तोदयः

श्रीमच्चन्द्राकलाकलापधवलोगङ्गाप्रवाहोपमः ॥

तस्माल्लिच्छवितःपरेण नृपतीन्हित्वा प…………रं

श्रीमान्पुष्पपुरे कृतिः क्षितिपतिर्जातः सुपुष्पस्ततः ।

साकं भूपतिभिस्त्रिभिः क्षितिभृतां त्यक्त्वान्तरे विंशतिं

ख्यातः श्रीजयदेवनामनृपतिः प्रादुर्वभूवापरः ॥

एकादशक्षिति……………………………

त्यक्त्वान्तरे विजयिनो जयदेवनाम्नः।

श्रीमान्वेभूव वृषदेव इति प्रतीतो

राज्ञोत्तमः सुगतशासनपक्षपाती ॥

अभूत्ततः शंकरदेवनामा श्रीधर्मदेवोऽप्युपादि तस्मात् ।

श्रीमानदेवो नृपतिस्तोतोऽभूत्ततो महीदेव इति प्रसिद्धः ॥

वसन्त इवलोकस्य कान्तः शान्तारिविग्रहः ।

आसीद्वसन्तदेवोऽस्माद्दान्तसामन्तवन्दितः॥

अस्यान्तरेऽप्युदयदेव इतिक्षितीशा-

ज्जातास्त्रयोदश ततश्च नरेन्द्रदेवः ।

मानोन्नतो नतसमस्तनरेन्द्रमौलि-

मालारजोनिकरपांशुलपादपीठः ॥

दाता सद्रविणस्य भूरिविभेवो जेता द्विपत्संहतेः

कर्ता बान्धवतोषणस्य यमवत्पाता प्रजानामलम् ।

हर्ता संश्रितसाधुवर्गविपदां सत्यस्य वक्ता ततो

जातः श्रीशिवदेव इत्यभिमतो लोकस्य भर्ता भुवः ॥

देवी बाहुबलाढ्यमौखरिकुलश्रीवर्मचूडामणि-

ख्यातिह्वेपितवैरिभूपतिगणश्रीभगवर्मोद्भवा ।

दौहित्री मगधाधिपस्य महतः श्र्यादित्यसेनस्य या

व्यूढा श्रीरिव तेन सा क्षितिभूजाश्रीवत्सदेव्यादरात् ॥

तस्माद्भूमिभुजोऽप्यनायत जितारातेरजय्यःपरै

राजश्रीजयदेव इत्यवगतः श्रीवत्सदेव्यात्मजः।

त्यागी मानधनो विशालनयनः सौजन्यरत्नाकरो

विद्वा…….चिराश्रयो गुणवतां पीनोरुवक्षःस्थलः ॥

माद्यद्दन्तिसमूहदन्तामुसलक्षुण्णारिभूभृच्छिरो-

गौडोड्रादिकलिङ्गकोसलपतिश्रीहर्षदेवत्मजा ।

देवी राज्यमती कुलोचितागुणैर्युक्ता प्रभूता कुलै-

र्येनोढाभगदत्तराजकुलजा लक्षीरिव क्ष्माभूजा ॥

अङ्गश्रिया परिगतो जितकामरूपः

काञ्चीगुणाढ्यवनिताभिरुपास्यामानः ।

कुर्वन्सुराष्ट्रपरिपालनकार्यचिन्तां

यः सार्वभौमचरितं प्रकटीकरोति ॥

राज्यं प्राज्यसुखोर्जितद्विजजनप्रत्यर्पिताज्याहुति-

ज्योतिर्जातशिखाविजृम्भणजिताशेषप्रजापद्रुजम् ।

बिभ्रंत्कण्टकवर्जितंनिजभुजावष्टम्भविस्फूर्जितं

शूरत्वात्परचक्रकाम इति यो नाम्ना परेणान्वितः ॥

स श्रीमाञ्जयदेवाख्यो विशुद्धबृहदन्वयः।

लब्धप्रतापः संप्राप्तबहुपुण्यसमुच्चयः ॥

मूर्तीराष्टाभिरष्टौ महयितुमतुलैः स्वैर्दलैरष्टमूर्तेः

पातालादुत्थितं किं कमलभिनवं पद्मनाभस्य नामेः ।

देवस्यास्यासनायोपगतमिह चतुर्वक्रसादृश्यमोहा-

द्विस्तीर्णो विष्टरं किं प्रविकसितसिताम्भोजमम्भोजयोनैः ॥

कीर्णा किं भूतिरेषासपदि पशुपतेर्नृत्यतोऽत्र प्रकामं

मौलीन्दोः किं मयूखाः शरदमभिनवांप्राप्य शोभामुपेताः ।

भक्त्याकैलासशैलाद्धिमनिचयरुचः सानवः किं समेता

दुग्धाब्धैरागतः किं गलगरसहजप्रीतिपीयूपराशिः ॥

राज्ञः ॥

देवं वन्दितुमुद्यतो द्युतिमतो विद्योतमानद्युति

किं ज्योत्स्राधवला फणावलिरियं शेषस्य संदृश्यते ।

अन्तर्दूररसातलाश्रितगतैर्देवंप्रभावश्रिया

किं क्षीरस्रपनं विधातुमुदिताः क्षीरार्णवर्णवस्योर्मयः ॥

विष्णोः पातालमूले फणिपतिशयनाक्रान्तिलीलामुखस्था-

दाज्ञां प्राप्योत्पतन्त्यास्त्रिपुरविजयिनो भक्तितोऽभ्यर्चनाय ।

लक्ष्म्याः संलक्ष्यतेप्राक्करतलकलितोत्फुललीतासरोजं

किंवेतीत्थं वितर्कास्पदमतिरुचिरं मुग्धसिद्धानानाम् ॥

नालीनालीकमेतन्न खलुसमुदितं राजतो राजतोऽहं

पद्मा पद्मासनाज्ञेकथमनुहरतो मानवासानवामे ।

पृथ्व्यांपृथ्व्यां न माद्दग्भवतिहृतजगन्मनसे मानसे वा

भास्वान्मास्वान्विशेषं जनयति नहि मे वासरो वा सरो वा॥

इतीवचामीकरकेसरालीसिन्दूररक्तद्युतिदन्तपङ्क्या ।

राजीवराजींप्रति जीवलोके सौन्दर्यदर्पादिव सप्रहासम् ॥

एषाभाति कुलचलैः परिवृता प्रालेयसंसर्गिभि-

र्वेदी मेरुशिलेव काश्चनमयी देवस्य विश्रामभूः ।

शुभ्रैःप्रान्तविकासिपङ्कजदलैरित्याकलय्य स्वयं

रौप्यं पद्ममचीकरत्पशुपतेःपूजार्थमत्युज्ज्वलम्॥

राज्ञः ॥

यं स्तौति प्रकटप्रभावमहिमा ब्रह्मा चतुर्भिर्मुखै-

र्यंच श्लाघयति प्रणम्य चरणे पङ्भिर्मुखैः षण्मुखः ।

यं तुष्टाव दशाननोऽपि दशभिर्वक्रैःस्फुरत्कंधरः

सेवां यस्यकरोति वासुकिरलं जिह्वासहस्रैःस्तुवन् ॥

ख्यात्या यः परमेश्वरोऽपि वहते वासो दिशां मण्डलं

व्याषीसूक्ष्मतरश्चशंकरतया ख्यातोऽपि संहारकः ।

एकोऽप्यष्टतनुः सुरसुरगुरुर्वीतत्रपोनृत्यति

स्थाणुः पूज्यतमो विराजति गुणैरेवं विरुद्धैरपि ॥

राज्ञः ॥

तस्येदं प्रमथाधिपस्य विपुलं ब्रह्माजतुलं शुभं

राजद्राजतपङ्कजंप्रविततंप्रान्तप्रकीर्णैर्दलैः ।

पूजार्थंप्रविधाप्यतत्पशुपतेर्यत्प्रापिपुण्यं मया

भक्त्या तत्प्रतिपाद्यमातरि पुनः संप्राप्नुयांनिर्वृतिम् ॥

किं शंभोरुपरि स्थितं ससलिलं मन्दाकिनीपङ्कजं

स्वर्गोद्भिन्ननवाम्बुजेक्षणधियासंप्राप्तमम्भोरुहम् ।

देवानां किमियं शुभा सुकृतिनां रम्या विमानावली

पद्मं किं करुणाकरस्य करतो लो³⁹⁹केश्वरस्यागतम् ॥

राज्ञः ॥

स्त्रोतः स्वर्गापगायाःकिमिदमवतरल्लोलकल्लोलरम्यं

किं ब्रह्मोत्पत्तिपद्मं तलकमलवरप्रेक्षणायोपयातम् ।

संप्राप्तं चन्द्रमौलेरमलनिजशिरश्चन्द्रबिम्बंकिमत्रे-

त्येवंयद्वीक्ष्यशङ्कां वहति भुविजनोविस्मयोत्फुल्लनेत्रः॥

श्रीवत्सदेव्यानृपतेर्जनन्या समंसमन्तात्परिवारपद्मैः।

रोप्यंहरस्योपरि पुण्डरीकं तदादरैःकारितमत्युदारम् ॥

पुण्यं पुत्रेण दत्तंशशिकरविमलं कारायित्वाब्जमुख्यं

प्राप्तं शुभ्रंशुभं च स्वयमपि रजतेैःपद्मपूजां विधाय ।

सर्वंश्रीवत्सदेवी निजकुलधवलां चित्तवृत्तिं दघाना

प्रादात्कल्याणहेतोश्चिरमवनिभुजे स्वामिने स्वर्गताय ॥

कः कुर्यात्कुलजःपुमान्निजगुणश्लाघामनिर्हीच्छया

राज्ञा सत्कविनापि नोविरचितं काव्यं स्ववंशाश्रयम् ।

श्लोकान्पञ्चविहाय साधुरचितान्प्रज्ञेनराज्ञा स्वयं

स्नेहाद्भूभुजि बुद्धकीर्तिरकरोत्पूर्वामपूर्वामिमाम्॥

योगक्षेमविधानबन्धुरभुजःसंवर्धयन्बान्धवा-

न्स्रिह्यत्पुत्रकलत्रभृत्यसहिते लब्धप्रतापो नृपः ।

दीर्घायुर्नितरांनिरामयवपुर्नित्यप्रमोदान्वितः

पृथ्वीं पालयतु प्रकामविभवस्फीतानुरक्तप्रजाम् ॥

सं⁴⁰⁰वत् १५३ कार्तिकशुक्लनवम्याम् ।

(इन्स्क्रप्शन्स् फ्राॅम् नेपाल(१६- १८)

(४२)

प्रतापमल्लनृपतिप्रासादप्रशस्तिः ।

आसीच्छ्रीसूर्यवंशे रघुनृपकुलजोरामचन्द्रो नृपेश-

स्तद्वंशे नान्यदेवोऽवनिपतिरभवत्तत्सुतो गङ्गदेवः ।

तत्पुत्रोऽभून्नृसिंहोनरपतिरतुलस्तत्सुतो रामसिंह-

स्तज्जःश्रीशक्तिसिंहोधरणिपतिरतो भूपभूपालसिंहः ॥

तस्मात्कर्णाटचूडामणिरियहरयुत्सिंहदेवोऽस्य वंशे

भूपः श्रीयक्षमल्लीनरपतिरतुलोरत्नमल्लोऽप्यमुप्मात् ।

तस्माच्छ्रीसूर्यमल्लो ह्यवनिपतिरभूत्तत्तनूनोऽमराम्यो

मल्लोऽभूत्तस्य पूत्रो रिपुगणविजयी श्रमहेन्द्राख्यमल्लः ॥

तस्माच्छिवसिंहोऽभूद्धरिहरसिंहः सुतस्तस्मात् ।

तस्माल्लक्ष्मिनृसिंहोनरसिहपराक्रमः [सूनुः ] ॥

तस्माच्छ्रीमत्प्रतापोनरपतिरभवद्भूपभालावलीषु

न्यस्यत्पादारविन्दद्वयरसविलसद्रेणुभिर्भूषणानि ।

योऽकार्पीत्कूतिखासाकिरमिति स्ववशैभोट्टभूषस्य देशा-

ज्जग्राहैवावदीनंप्रतिदिनमपरे यं भजन्ते नरेशाः ॥

भक्तग्रामनरेशमल्लनृपतिर्दत्त्वेभमेनं भिया

भेजेऽसौ वसुधां जहार सुदृढं संधार्य दुर्गं पुनः ।

श्रीमड्डम्बरशाहभूपतिबलं विध्वस्यहत्वा बलं

श्रीमत्सिद्धनृसिंहमल्लनृपतेर्जग्राह दुर्गावलीम् ॥

आस्ते क्वाप्यमरावतीवविलसद्दन्तीन्द्रदिव्याङ्गना-

युक्तास्वर्णमयी बिहारनगरी सा राजधानी परा ।

श्रीमच्छ्रीकमलाधिका मधुपतेरिन्द्रेण तुल्यस्य च

प्रत्यर्थिव्रजनिर्जितस्य नवपुन्नारायणस्यापि च ॥

लक्ष्मीनारायणस्तस्माद्वीरनारायणस्ततः।

पुत्री रूपमती तस्य प्रणनारायणः सुतः ॥

सेयं रूपमती सती गुणवती सर्णद्युतिः सन्मति-

र्माद्यत्कुञ्जरगामिनी प्रणयिनी साक्षात्परा रुक्मिणी ।

आसीत्सर्वगुणा पितुर्नरपतैःश्रीमत्प्रतापस्य सा

पत्नी प्राणसमा यथा जलनिधेः पुत्री जगत्पायिनः ॥

कर्णाटीरङ्गघाटी कुचकनकघटी क्रमलीलैकवाटी

स्वर्णलंकारकोटीहरिसदृशकटी चारुदेहानुपाठी ।

नाम्ना राजमती महारसवती भूपप्रतापस्य सा

भूता भोगवधूटिका किलहरेर्भामेमेव जीवाधिका ॥

स्वर्गार्थं कृतवान्प्रतापनृपतिः सद्योषितोरेतयोः

प्रसादंवसुपत्रपद्मसदृशं शृङ्गष्टकैशोभितम् ।

नानाचित्रविराजितं सममिदं सद्वैजयन्तेन वै

होमाद्यैरकरोच्छ्रुतिस्मृतिमतैरस्य प्रतिष्ठाविधिम् ॥

संवत् ७६९ फाल्गुनशुक्लपृष्ठ्यां अनुराधानक्षत्रे हर्षणयोगे बृहस्पतिवासरे।

(इत्स्किप्शन्स् फ्राॅम् नेपाल

२७-२८)

(४३)

नेपालक्षितिपालवंशावलिः ।

श्री ३ भवानीशंकराभ्यांनमः \।

नत्वा गिरीन्द्रतनयां प्रलयानलाभां

भालोल्लसल्ललितचन्द्रकलाभिरामाम् ।

मल्लप्रतापनृपतिःस्वकुलप्रकाशां

वंशावलीं सुतनुते विमलां कवीन्द्रः ॥

श्रीविष्णोर्नयनाम्बुजाञ्चिजगतीपापान्तकर्तारविः

प्रोद्भूतस्तिमिरौघवारणघटाविद्रावणः केसरी \।

कालाकाशदिशां प्रकाशनिपुणः कंदर्पदर्पापहः

सानन्दं सरसीरुहेषुतनुते मैस्त्रींविचित्राकृतिः ॥

गाम्भीर्यादिगुणेन सागरसमो धैर्येणविन्ध्याचलः

सौन्दर्यप्रकरेण दैत्यदलनोरूपेणै कामोपमः ।

जातो भूमितले ततोऽतिविमलेवैवस्वताख्यो मनु-

र्मयादा रचिता सतांसमुचिता कीर्तिप्रदा येन वै॥

तद्वंशे विमले बभूव धरणीचन्द्रोदिलीपो हि यो

देवेन प्रमथाधिपेन तुलनांप्राप्तप्रचण्डे रणे।

यस्य प्रौढतरप्रतापदहने नित्यं द्विषः शेरते

दृष्ट्वा तस्य कलेवरंसुविमलं कामेन दग्धंवपुः ॥

जातः सन्नृपसत्तमो रघुरिति ख्यातस्ततो वीर्यवा-

न्बाणाग्रैः परिमथ्य शक्रहृदयं कीर्तिः स्थिरा स्थापिता ।

यस्य प्रोढतरप्रतापतपनवासेन सद्यः कृता

वृष्टिस्तेन धनेश्वरेण ललिता कार्तस्वरी भूतले ॥

जातो भूपवरस्ततः कलिहरः श्रीमानजोवीर्यावा-

न्दुष्टानां किलदर्पहारणविधौप्रोद्भूतकण्ठीरवः।

शिष्टानां प्रतिपालतःप्रतिपलं दानैः ……….म्मनः

पश्चादिन्दुमतीवियोगजनितक्लेशाब्धिमध्येऽपतत् ॥

जातो देवतनुस्ततोदशरथः कंदर्पदर्पापहः

सेनापत्यमुपेत्य पङ्कपतितः शत्रुः(क्रः) कृतो निर्भरः(यः) ।

क्रूरः कोपरतः प्रसारितभयो भेत्तुंगतः कृत्तिकां

पापेसंसक्तचित्तःशनिरपि सहसा स्तम्भितो येन मार्गे ॥

जातस्तत्तनयो महानययुतो रामोऽभिरामाकृति-

र्दानेन प्रचुरेण वर्धितगुणः ख्यातस्त्रिलोकीतले ।

बद्ध्वा यो जलधिं निशाचरभटान्निर्जित्य लङ्कापुरीं

गत्वा रावणराक्षसं कलिकरं हत्वावशेलब्धवान् ॥

तत्पुत्रः सूर्यतुल्यो लयइति विदितो प्रोल्लसद्दानपुण्यै-

र्जातो भूचक्रशक्रःप्रथितगुणचयः संमतः सज्जनानाम् ।

शत्रूणां शासकोऽसौप्रबलरणधराधारणादत्तभारो

धर्मात्मा देवतुल्यो दशरथतनया निर्जिता येन संख्ये ॥

जातः श्रीहरिसिंहदेवनृपतिः प्रौढप्रतापोदय-

स्तद्वंशे विपुले महारिपुहरे गाम्भीर्यरत्नाकरः ।

कर्ता यः सरसामुपेत्य मिथिलांसंलक्ष्यलक्षप्रियो

नेपाले पुनराढ्यवैभवयुतेस्थैर्यंविघत्ते चिरम् ॥

माणिक्यप्रतिमप्रतापपटलैरादीप्तलोकत्रयो

मुक्तापङ्क्तिसहस्रशोभनयशोवृन्देन संशोभितः ।

पक्षत्याकृतिकर्णवारणगिरिग्रामावनव्याकुलः

पारावारमिवेह यः परिहसत्याधायचित्तेऽच्युतम् ॥

तत्पुत्रो यक्षमल्लः प्रबलरिपुहरः कर्णतुल्योऽवनीशः

सर्वासां नागरीणांनयनसुखकरः सर्वदः सज्जनानाम् ।

प्रोद्यद्दोर्दण्डाचण्डाहृतनिशितमहाखङ्गपातैर्विपक्षा-

न्क्षिप्त्वासद्यःक्षितीशान्क्षितितलविषयेप्रोल्लसत्कीर्तिचन्द्रः ॥

तस्माच्छ्रीरत्नमल्लः समजनि विबुधाराधने दत्तवृद्धि-

र्दन्तीनां दानकर्ता प्रबलरिपुकुलोत्सादने पार्थतुल्यः।

यद्दानाम्बुप्रवाहप्रकारविलसितांवाहिनीं वीक्ष्य नूनं

गङ्गासङ्गात्प्रवृद्धं प्रचलजलनिधिः प्रेमगर्वंमुमोच ॥

यो नु प्रौढतरान्निहत्यधरणीपालान्महासंगरे

गत्वाकान्तिपुरं चकार विमलं राज्यं तु स्वर्गोपमम् ।

श्रीसिद्धिर्हरपूर्विकिा हरवधूराराधनैस्तद्वशे

जाता भावहृतामुदा सुविदिता चाद्यपि या तिष्ठति ॥

प्रोद्यत्प्रौढप्रतापप्रचुरपरिलसत्कुङ्कुमक्षोदपूर्णः

कीर्णः पाटीरपङ्कैःसितकारकिरणाकारकीर्तिप्रतारः(नः) ।

मित्राणामत्र शैत्यंकिमपि विरचयन्पूर्वपूर्वागतानां

तत्पुत्रः सूर्यमल्लोनरपतितिलकः प्रादुरासीत्प्रवीरः ॥

तस्मान्मल्लनरेन्द्रनामधरणीपालो बभूव प्रभुः

प्रोद्भूतप्रबलप्रतापदहनज्वालावृताहस्करः ।

यस्यारातिनितम्बिनी सुचकिता शुप्यन्मुखाम्भोरुहा

स्थित्वा पर्वतगह्वरेऽतिविषमे दैन्यं सदाम्यस्यति ॥

पुण्यौधैर्जपयज्ञदानविपुलैर्गौरीपदार्चाफलैः

संजातस्तुमहीन्द्रमल्लवसुधारत्नं ततस्तत्सुतः ।

येनेमांकिल काश्यपींवसुमतीं रत्नेनपूर्णा वरां

दत्त्वा भूमिसुराय स्वर्गभवने कीर्तिःस्थिरा स्थापिता ॥

श्रीग्रामेभक्तपूर्वे विनिहितसहसावासरूपप्रतिष्ठां

भावैर्निर्जित्य देवीं कलिकलुषहरीं दैत्यदर्पापहन्त्रीम् ।

आनीय स्वर्गतुल्ये रचितगृहवरे स्थापिता येन पूर्वे

नित्यं तत्पूजनेन त्रिभुवनललितां सिद्धिमुग्रामवाप ॥

तस्माच्छ्रीशिवसिंहनाम नृपतिर्जातो धरामण्डले

नेपालक्षितिपालभालतिलकः कंदर्पदर्पापहः ।

संसारार्णवतारणाय सततं नित्यं भवानीपद-

ध्याने दत्तमनाः समस्तविदुषां मध्ये प्रसिद्धक्रियः ॥

वैरिस्त्रीनयनाब्जनिर्गतजलैर्धाराम्बुभिर्येन वै

शस्ताःसान्द्रकबन्धरन्ध्ररुधिरैर्नद्यःसमासादिताः ।

तासां संगमसंभवं सुविमलं तीर्थंप्रयागाहृयं

यत्र स्नानकृता प्रलब्धमनिशं शत्रुक्षयं सत्फलम् ॥

तस्माद्धरिहरसिंहो नरपतिसिहोबभूव भूपालः।

गच्छति जलनिधिपारं कीर्तिरेकाकिनी यस्य ॥

धत्ते गैरिकरागविभ्रमभयं यस्य प्रतापोत्करो

यत्कीर्तिर्गुणपर्वतोपरिसरी कौतूहलं यच्छति ।

एतेनैवहेतुनास्य तु गुणान्विज्ञाय शैलोत्तमा-

न्दूरस्थाः प्रपलाय्य संनिधिममीकुर्वन्ति यद्वैरिणः ॥

श्रीलक्ष्मीनरसिंहनामनृपतिस्तस्मादभूत्सन्माति-

र्वाणाग्रै परिपन्थिमन्थनकरः कारुण्यपुण्याकरः ।

यं दृष्ट्वा खलु वैरिवर्गवनिता कम्पाकुला सर्वदा

प्राणेशस्य सुजीवितं ममविभो देहीति संयाचते ॥

अष्टाशास्वपि यत्प्रतापतपनस्यालोकक्यनित्योदयं

दीप्तात्मापि दिवानिशं भृशमहो विश्वान्धकारापहम् ।

आत्मानं सहसा समीक्ष्य मनसा दीनंहठाद्गर्हय-

न्सायं सायमयं स्वयं दिनमणिर्दीनोऽम्बुधौ मज्जति ॥

श्रीलक्ष्मीनरसिहभूपतिदिवप्रस्थानकालोद्यते

देवैः शङ्खमृदङ्गभेरिपटहध्वनैर्दिशः पूरिताः ।

प्रौढाःशूरतराः प्रदारितरिपोर्ब्रह्माण्डचण्डोल्लस-

न्मार्गेणैव विनिर्गताः सुयमिताः प्राणास्त्रयोऽस्यामलाः ॥

तत्पुत्रोऽसौकवीन्द्रः क्षितिपतितिलकः श्रीप्रतापाभिधानः

सङ्ग्रामे वैरिवर्गप्रबलतरलसद्दर्पदावानलाभः ।

तर्कालंकारकोशादिकसकलमहाशास्त्रमार्गप्रवीणो

नानागद्यानवद्यासुललितकवितानर्तकीरङ्गभूमिः ॥

मेदिन्यामुदधौसरःसु सरितां मध्ये गिरौकानने

यस्य प्रौढतरप्रतापतपनस्यालोक्य दीप्तिंपराम् ।

अत्युत्कर्षमवेक्ष्य संप्रति समासाद्यापकर्षं चिरा-

दौर्वः खर्वयशाः प्रशाम्यति हठान्मग्नः समुद्राम्भसि ॥

दृष्ट्वातस्य प्रतापं तपनमनुपं हन्त हृष्टोविवस्वा-

न्मेने ब्रह्माण्डभाण्डभ्रमणविधिकृतं श्रान्तमेव श्रमौधम् ।

व्यस्ताहोरात्रभेदं त्रिभुवनभवनं व्याप्तमेनं विदित्वा

किं चायंचक्रवाकः शिथिलयति शुचंसर्वतः सर्वबीजम् ॥

शस्त्रे शास्त्रवरेसदा सुखकरे संगीतविद्यावरे

सानन्दं किल केलिकर्मकुशलव्यापारकण्ठीरवः ।

स्वर्गे भूमितले तथा दशदिशां प्रान्ते गिरौकानने

कोऽप्यस्तीति निगद्यते मम समो राजेन्द्रचूडामणिः ॥

नेपाले संवतेऽस्मिन्हयगिरिमुनिभिः (७८७) संयुते माघमासे

सप्तम्यां शुक्लपक्षेरविदिनसहितेरेवतीऋक्षराजे ।

योगे श्रीसिद्धिसंज्ञे रजतमणिलसत्स्वर्णमुक्ताप्रवालै-

रेकीकृत्य प्रदत्तं हयशतसहितं येन दानं तुलाख्याम् ॥

इति श्रीमहाराजाधिराजश्रीश्रीराजराजेन्द्रकवीन्द्रजयप्रतापमाल्लदेवविरचिता निजवंशावलीसमाप्ता ।

माधुर्यादिविचित्रताखिलपदन्यासैर्मनोहारिणी

संक्षिप्तेन कवीन्द्रभूमिपतिना वंशवली निर्मिता ।

प्रत्येकं किल कीर्तिशौर्यनिखिलप्रौढप्रतापादिकं

भूपानां रचितुं विमृश्य निपुणं शक्तो न वा वाक्पतिः ॥

(इन्स्क्रिप्शन्स् फ्राॅम् नेपाल २९-३१)

(४४ )

॥ श्रीगणाधिपतये नमः ॥

कारणं जगतां वन्दे कण्ठादुपरि वारणम् ।

मातामहमहाशैलंमहस्तदर्पितामहम् ॥

क्षेमं वःप्रचुरीकुर्यात्क्षोणीमभ्युद्वहन्हरिः ।

क्रोडाकृतेरभूद्यस्य क्रीडापल्वलमम्बुधिः ॥

अस्ति क्षीरार्णवोद्भूतमपांषुष्पमनुत्तमम् ।

अम्लनं यदनिर्माल्यमाधत्त शिरसीश्वरः ॥

सदामोदनिधेस्तस्यसंताने यदुसंज्ञिते ।

अभूदाश्चर्यमाधुर्ये वसुधायास्तपःफलम्॥

संगमो नाम राजाभूत्सारभूते तदन्वये।

रेजेयस्ययशःसिन्धोः सरणीवसुरापगा ॥

सर्वरत्ननिधेस्तस्यसम्राडासीत्तनूभुवाम् ।

मध्ये वु⁴⁰¹क्कमहीपालो मणीनामिव कौस्तुभः ॥

तस्य गौराम्बिकाजानेस्तनयोऽभूद्गुणोन्नतः ।

हारगौरयशःपूरहारी हरिहरेश्वरः ॥

यत्षोडशमहादानयशसां दिग्विहारिणाम् ।

भूयसाप्लभूतन्नालं भुवनानि चतुर्दश ।

प्रतापदेवरायोऽस्यपुत्रोऽभूद्भुवि विश्रुतः ।

प्रमोद इव मूर्तोऽयं प्रजानां सैर्गुणैरभूत् ॥

प्रत्यर्थिसमिधो हुत्वाप्रतापाग्नौरणाङ्क(ङ्ग)णे \।

विहितो येन वीरेण विजयश्रीकरग्रहः ॥

तस्यहेमाम्बिकाजानेस्तनयोविनयोन्नतः।

विद्यानिधिर्विशेषज्ञो वीरो विजयभूपतिः॥

असौविजयभूपालः पित्रा दत्तं स्वतेजसा ।

समस्तं द्राविडं देशमासिन्ध्याः पर्यपालयत् ॥

बुक्कक्षितीशसदने हरितान्यवायः

श्रीसिंहसूरिरभवत्प्रथमानकीर्तिः।

यद्द्वारपञ्जरशुकाःकिल सर्वशास्त्र-

सिद्धान्तभञ्जनसमर्थनकेलिलोलाः ॥

तत्पुत्रस्तार्किकाचार्यः पदवाक्यप्रमाणवित् ।

सर्वंहरिहरक्षोणीभुजांधर्ममब्रवीत्यत् (यद्धर्ममब्रवीत्

) ॥

तत्पुत्रो हम्पणाचार्यः सर्वविद्याविशारदः ।

निजेन चरितेनासीद्वसिष्ठ इव पूजितः ॥

राज्ञा हरिहरेणापि देवरायेण भूभुजा ।

अचीकरदसौविद्वान्महादानानि षोडश ॥

सोऽयं विजयभूपालो हम्पणार्याय धीमते ।

स्वदेशे चेदुपेडाख्यंग्रामं मान्यं प्रदत्तवान् ॥

स्वस्ति श्रीविजयाभ्युदयशकवर्ष१३३८ वर्तमानदुर्मुखिसंवत्सरद भाद्रपदबौलसप्तमियलुश्रीमन्महामण्डलेश्वरश्रीवीरप्रतापविजयरायवोडयरु हरितगोत्रद आपस्तम्बसूत्रद सकलविद्याविशारद तार्किकहम्पणैयगलिगे कोट्टग्रामशासनद क्रमविंतेंदरे पडबीडुराज्यदलुसप्तनाथनुमाड्डव आगरदहोंवल्लि यनु वृत्तिपट्टिनल्लिशेरिवहकोनैकोट्टपट्टिनचेद्रुपडेंबग्रामक्के सल्लुव तगरइरुंपेडंतांगलुसह कुलवरहगद्याण इप्यत्तुमूरुहोन्नु मूरुहणं वट्टदिन्द होन्नुहणंवड्डहुरुल्यि तुंदृदिदंद मूरुहणबड्डंबेले अन्तुं रोक्कवराह इप्पात्तुनालुहोन्नु एद्दुहणुंवेलयकालुपल्लिसह चेदुपेडुग्रामवन्नु तेजोनिधियलुमहामायाप्रीतियागि सर्वमान्यदानधारापूर्वकवागि कोट्टट्टु ईग्रामक्के सलुव सुंकद भत्यमार्गयडतोरे चेक्ककडमे वाणियरु सेट्टियरु सेणियरुकैकोलरतेरिगिवोलगाद सकलसुवर्णादाय सकलभत्तादायसहितवागि सर्वमान्यवागि

आचन्द्रार्कस्थायियागिअनुभविसुदुईग्रामद चतुस्सीमेयविवरईसानामोदलागि एर्रकोंडकेणिअकल्लुशासन अल्लिंद नड्डसीमेयकल्लुपोरडियसालु अल्लिंद आग्नेयएल्ले वाहकोल्लगेतेंकलु एल्लकुलि अलिंद तेंकलु कलरवयलु अल्लिंद तेंकलु एरेयकोलेयमूडणसीमे अल्लिंद तेंकलु कारणेयकेरेयेगणपोक्करैमडुइदरिंद तेंकलु पुलिकुल अल्लिंद तेंकलु समयनारायणंकुलक्केवडगनकल्लु अल्लिंद वायव्यगुडदनडुवणतेवरुमरिसु अल्लिंद वायव्यसदरहोइदकल्लु अल्लिंदवडगलुएट्टिकुलि अल्लिंदनाच्चिमांगलपड्डवनकोडियहुत्त अल्लिंद येत्तणङ्गेयमूडणवरपुअल्लिंदईसानकल्लुसालु अल्लिंदपालकोल्लेयमुडणमरिसु अल्लिंद करुवले वेले अल्लिंद एल्लेकल्लगलुअल्लिंद एर्रकोन केणिईचतुस्सीमेबोल्गादनिधिनिक्षेपजलपाषाणसिद्धसाध्य अक्षिणि आगामि गोभूहिरण्याद्यष्टभोगवेंबस्वाम्यसहितवागिसर्वमान्यदानधारापूर्वकवागि कोट्टदुआचन्द्रार्कस्थायियागिअनुभविसुवदु।

एकैवभगिनी लोके सर्वेपामेव भूभुजाम् ।

न भोज्या न करग्राह्या विप्रदत्ता वसुंधरा॥

दानपालनयोर्मध्ये दानाच्छ्रेयोऽनुपालनम् ।

दानात्स्वर्गमवाप्नोति पालनादच्युतं पदम् ॥

स्वदत्ताद्विगुणं पुण्यं परदत्तानुपालनम् ।

परदत्तापहारेण स्वदत्तं निष्फलं भवेत् ॥

स्वदत्तां परदत्तांवा यो हरेत वसुंधराम् ।

षष्ठिवर्षसहस्त्राणिविष्ठायां जायते क्रिमिः ॥

सामान्योऽयं धर्मसेतुर्नृपाणां काले काले पालनीयो भवद्भिः ।

सर्वानेतान्भाविनः पार्थिवेृन्द्रान्भूयोभूयो याचते रामचन्द्रः ॥

[ कण्ट्रिच्युशन्स् टु वि द्दिस्टरी आँफ् सदर्न इण्डिआ ४५-४८]

(४५)

*कुमारपालकारितवडनगरप्राकारमशस्तिः ।

ओं ॥ ओं नमः शिवाय ॥

ब्रह्माद्वैतधिया मुमुक्षुभिरभिध्यातस्य बद्धाक्षरै-

रिच्छाशक्तिमभीष्टवीमि जगतां पत्युः श्रुतीनां निधेः ।

या व्यापारितसंहृतैःस्वसमये ब्रह्माण्डपिण्डैर्नवैः

क्रीडन्तीमणिकन्दुकैरिव सदा स्वच्छन्दमाह्लादते ॥

गीर्वाणैर्वीतगर्वे दनुजपरिभवात्प्रार्थितस्त्रायकार्थं

वेधाः संध्यां नमस्यन्नपि निजचुलके पुण्यगङ्गाम्बुपूर्णे।

सद्यो वीरं चुलुक्याहृयमसृजदिमंयेन कीर्तिप्रवाहैः

पूतं त्रैलोक्यमेतन्नियतमनुहरत्येव हेतोः फलं श्रीः ॥

वंशः कोऽपि ततो बभूव विविधाश्चर्यैकलीलास्पदं

यस्माद्भूमिभृतोऽपि वीतगणिताः(णनाः) प्रादुर्भवन्त्वन्वहम् ।

छायां यः प्रथितप्रतापमहतीं दध्नेविपन्नोऽपिस-

न्यो जन्यावधि सर्वदापि जगतो विश्वस्य दत्ते फलम् ॥

वंशस्यास्य यशःप्रकाशनविधौनिर्मूल्यमुक्तामणिः

क्षोणीपालकिरीटकल्पितपदः श्रीमूलराजोऽभवत् ।

यो मूलं कलिदावदग्धनिखिलन्यायद्रुमोत्पादने

यो राजेवकरैः प्रकामशिशिरैप्रीति निनाय प्रजाः॥

यश्चापोत्कटराजराज्यकमलां स्वच्छन्दवन्दीकृतां

विद्वद्वान्धवविप्रबन्दिभृतकाव्यूहोपभोग्यां व्यधात्।

यत्खङ्गाश्रयिणी तदा श्रियमलं युद्धस्फुरद्विक्रम-

क्रीता सर्वदिगन्तरक्षितिभुजां लक्ष्म्यश्चिरंभेजिरे ॥

—————————————————————————————————

*इतः प्रभृति मुद्रित प्रशस्तिचतुष्टय आॅस्ट्रिआदेशराजधान्या वीएनानगरे विराजमानेन विद्वदवतसेन धीमता डाॅक्टर्व्युलरेण (G. BuhlerPh. D., LL.D, C.I.E) अस्मभ्य प्रहितमस्ति. वयमपि तत्सादर सप्रणय चोररीकुर्मः

सूनुतस्य बभूवभूपतिलकश्चामुण्डराजाह्वयो

यद्गन्धद्विपदानगन्धपवनाघ्राणेन दूरादपि ।

विभ्रश्यन्मदगन्धभग्नकारिभिः श्रीसिन्धुराजस्तथा

नष्टः क्षोणिपतेर्यथास्य यशसां गन्धोऽपि निर्नाशितः ॥

तस्माद्वल्लभराज इत्यभिधया क्ष्मापालचूडामणि-

र्जज्ञे साहसकर्मनिर्मितचमत्कार[ः] क्षमामण्डलो(ले) ।

यत्कोपानलजृम्भितं पिशुनयत्येतत्प्रयाणश्रुति-

क्षुम्यन्मालवभूपचक्रविकसन्मालिन्यधूमोद्गमः ॥

श्रीमहुर्लभराजनामनृपतिर्भ्रातास्य राज्यं दधे

शृङ्गारेऽपि निषण्णधीपरवधूवर्गस्य यो दुर्लभः ।

यस्य क्रोधपरायणस्य किमपि भ्रूवल्लरीभङ्गुरा

सद्योदर्शयति स्मलाटवसुधाभङ्गस्वरूपं फलम् ॥

भीमोऽपि द्विषतां सदा प्रणयिनां भोग्यत्वमासेदिवा-

न्क्षोणीभारमिदं बभार नृपतिः श्रीभीमदेवो नृपः ।

धारापञ्चकसाधनैकचतुरैस्तद्वाजिभिः साधिता

क्षिप्रं मालवचक्रवर्तिनगरी धारेति को विस्मयः ॥

तस्माद्भूमिपतिर्बभूव वसुधाकर्णावतंसः स्फुर-

त्कीर्तिप्रीणितविश्वकर्णविवरः श्रीकर्णदेवाह्वयः ।

येन ज्याप्रथितस्वनं च्युतशरंधर्मं पुरस्कुर्वता

न्यायज्ञेन न केवलं रिपुगणः कालोऽपि विद्धः कलिः ॥

दृप्यन्मालवभूपबन्धनविधित्रस्ताखिलक्ष्मापति-

र्भक्त्याकृष्टवितीर्णदर्शनशिवो मूर्तःप्रभावोदयः ।

सद्यःसिद्धरसानृणीकृतजगद्गीतोपमान(तावदान) स्थिति-

र्जज्ञे श्रीजयसिंहदेवनृपतिः सिद्धाधिराजस्ततः ॥

वश्या वेश्म रसातलं च विलसद्भोगि……………

……………..भोक्तुम………..क्षत्राणि रक्षांसि च ।

यः क्षोणीधरयागिनीं च सुमहाभोगां सिषेधेचिरं

हेलासिद्धरसाः सदा क्षितिभुज. ………रे॥

[संख्य]तीतवितीर्णदाननिवहैः संपन्नपुण्योञ्चयः

क्रीडाक्रान्तदिगन्तराल…………………….।

……………………………………….

…………………………………………..॥

…………..कुलभूप…………….विलम्ब….

क्रीडाक्रोड इवद्दधार वसुधांदेवाधिदेवाज्ञया ।

देवःसोऽथकुमारपालनृपतिः श्रीराज्यचूडामणि-

र्यःस्वर्गादवतीर्णादवान्हरिरिति ज्ञातः प्रभावाज्जनैः ॥

अर्णोराजनराधिराजहृदये क्षिप्त्वैक(व) बाणव्रजं

श्च्योतल्लोहिततर्पणादमदयच्चणडी भुजस्थायिनीम् ।

द्वारालम्बितमालवेश्वरशिरःपद्मेन यश्चाहर-

ल्लीलापङ्कजसंग्रहव्यसनिनीं चौलुक्यराजान्वयः ॥

शुद्धाचारनवावतारसरणिःसद्धर्मकर्मक्रम-

प्रादुर्भावविशारदो नयपथप्रस्थानसार्थाधिपः।

यः संप्रत्यवतारयन्कृतयुगं योगं कलेर्लङ्घय-

न्मन्ये संहरति स्म भूमिवलयं(ये) कालव्यवस्थामपि ॥

प्रत्यू………….खण्डिताङ्गुलिदलैः पर्युल्लसत्पल्लवो

नष्टोदीच्यनराधिपोज्झितसितच्छत्रैः प्रसूनोज्ज्वलः ।

छिन्नप्राच्यनरेन्द्रमौलिकमलैः प्रौप्य(प्रोद्य)त्फलद्योतित-

श्छायां दूरमवर्धयन्निजकुले यस्यप्रतापद्रुमः ॥

आचारः किल तस्य रक्षणविधिर्विघ्नेशनिर्नाशित-

प्रत्यूहस्यफलावलोकिशकुनज्ञानस्य मं…………यः

देवीमण्डलखण्डिताखिलरिपोर्युद्धं विनोदोत्सवः

श्रीसोमेश्वरदत्तराज्यविभवस्याडम्बरं वाहिनी ॥

राज्ञानेन चभुज्यमानसुभगा विश्वंभरा विस्फुर-

द्रत्नद्योतितवारिराशिरशना शीताद्रिविन्ध्यस्तनी \।

एषाभूपयदस्थिकुण्डलमिव श्रुत्याश्रयं…….ष्टता

बिभ्राणा नगराद्वयं द्विजमहास्थानं सुवर्णोदयम् ॥

आब्रह्मादुऋषिप्रवर्तितमहायज्ञक्रमोत्तम्भितै-

र्यूपैर्दत्तकरावलम्बनतयापादव्यपेक्षाच्युतः ।

धर्मोऽत्रैव चतुर्युगेऽपि कलितानन्दः परिस्पन्दते

तेनानन्दपुरेति यस्य विबुधैर्नामान्तरं निर्मितम् ॥

अश्रान्तद्विजवर्गवेदतुमुलैर्बाधिर्यमारोपितः

शश्वद्धोमहुताशधूमपटलैरान्ध्यव्यथां लम्भितः ।

नानादेवनिकेतनध्वजशिखाघातैश्चखञ्जीकृतो

यस्मिन्नद्यकलिःस्वकालनिहितोत्साहोऽपि नोत्सर्पति ॥

सर्पद्विप्रवधूजनस्य विविधालंकाररत्नांशुभिः

स्मेराः संततगीतमङ्गलरवैर्वाचालतांप्रापिताः ।

अस्तान्तोत्सवलक्ष्यमाणविभवोत्कर्षप्रकाशस्थितौ

मार्ग एव वदन्ति यत्र नृपतेः सौराज्यसंपद्गुणम् ॥

अस्मिन्नागरवंशजद्विजजनस्त्राणं करोत्यध्वरे

रक्षां शान्तिकपौष्टिकैर्वितनुतेभूपस्य राष्ट्रस्य च।

मा भूत्तस्य तथापि तीव्रतपसो बाधेति भक्त्या नृपो

वप्रं विप्रपुराभिरक्षणकृते निर्मापयामास सः ॥

अस्मिन्वप्रगुणेनतोयनिलयाः प्रीणन्ति लोकं जलैः

कामं क्षेत्रभूवोऽपिवप्रकलितास्तन्वन्तिधान्यश्रियम् ।

एवं चेतसि संप्रधार्य सकलब्रह्मोपकारेच्छया

चक्रे वप्रविभूषितंपुरमिदं चौलुक्यचूडामणिः ॥

पादाक्रान्तरसातलोगिरिरिवश्लाव्यो महाभोगत

शृङ्गारीव तरङ्गिणीपतिरिव स्फारोदयद्वारभूः ।

उत्सर्पत्कपिशीर्षको जय इव कव्यादनाथद्विषां

नारीवर्ग इवेष्टकान्तरुचिरः सोलोऽयमालोक्यते ॥

भोगाभोगमनोहरः फणशतैरुत्तुङ्गतांधारय-

न्यातः कुण्डलितांच यज्ञपुरुषस्याज्ञावशेनागतः ।

रत्नस्वर्णमहानिधिं पुरमिव त्रातुं स शेषः स्थितः

प्राकारः सुधया सितोपलशिराः संलक्ष्यते वृत्तवान् ॥

कामं कामसमृद्धिपूरकरमारामाभिरामाः सदा

स्वच्छन्दस्वनतत्परैर्द्विजकुलैरत्यन्तवाचालिताः ।

उत्सर्पद्गुणशालिवप्रवलयप्रीतैःप्रसन्ना जनै-

रत्रान्तश्च बहिश्चसंप्रति भुवःशोभाद्भुतं बिभ्रति ॥

लक्ष्मीकुलं क्षोणिभूजोदधानः प्रौढोदयाधिष्ठितविग्रहोऽयम् ।

विभ्राजते नागरकाम्यवृष्टिर्वप्रश्चचौलुक्यनराधिपश्च॥

तावन्नन्द्याद्द्विजवरमहास्थानरक्षानिदानं

श्रीचौलुक्यक्षितिपतियशःकीर्तनं वप्र एषः ॥

एकाहनिप्पन्नमहाप्रबन्धः श्रीसिद्धराजप्रतिपन्नबन्धुः ।

श्रीपालनामा कविचक्रवर्ती प्रशस्तिमेतामकरोत्प्रशस्ताम्॥

संवत् १२०८ वर्षे आश्विन शुदि (२) गुरौलिखितं नागरब्रह्मणपण्डितवालणेन॥

चौलुक्य……धिपेनकारिता प्रतोलिका यार्जुनवारिकोपगा ।

पुनर्नवोना लतफहा…..त …वेगमिर्जाने……नेन नृपेण कारिका ॥

चैत्रमासे शुभ्रे पक्षेप्रतिपद्गुरुवासरे ।

नन्दाष्टनृपे १६८९ नृपे वर्षे प्रशस्तिर्लिखितापुनः ॥

नागरव्रह्मणजोशीवेणीसुतेन विष्णुजीकेन लिखिता प्रशस्तिः ॥

शुभं भवतु ॥ ६॥

(४६)

कुरुक्षेत्र प्रान्तवर्तिपृथूदकक्षेत्र (Pehon) स्थविष्णु-

मन्दिरप्रशस्तिः ।

ओं नमो माधवाय ॥

याते यामवतीपतौशिखरिषु क्षामेषु सर्वात्मना

ध्वस्ते ध्वान्तरिपौजने विघटिते स्रस्ते चतारागणे ।

भ्रष्टे भूवलये गतेषुचतथा रत्नाकरेष्वेकता-

मेको यः स्वपिति प्रधानपुरुषः पायात्स वः शार्ङ्गभृत् ॥

दृष्टिः पायास्त्रिजगदखिलं शार्ङ्गिणः कान्तमूर्तः

कान्ता सद्भ्रूस्फुरितसुभगस्निग्धताराभिरामा ।

उद्यत्तीव्रस्मरजलनिधौ मज्जतःश्रीमुखेन्दु-

स्फारज्योत्स्ना………..ः स्मेरगण्डस्थलस्य ॥

क्षेत्रं कुरोर्विविधपापमलाभिधात-

दक्षं क्रियादुदयमस्तसमस्ततापम् ।

अध्यासितंमुनिगणैरुदितात्मबोध-

प्रध्वस्तगाढतिमिरप्रकटप्रमोदैः॥

पोतःसंसारसिन्धौसुरपथगमनें स्यन्दनः साधुवर्ग-

………….ातवह्ने प्रलयजलधरःसंपतत्सान्द्रधारः ।

नानाव्याधिप्रबन्धप्रचुरतरतमःपङ्कविध्वंसभानु-

र्नीरं चैतत्समन्ताद्द्यतु……दुरित……….सारस्वतं वः ॥

यः शक्तः स्वकुल…………….मृद्ध्या भिन्दानः परबलमानसं समन्तात् ।

स श्रीमाञ्जयति म⁴⁰²हेन्द्रपालदेवः शान्तारिः शशधरसुन्दरः शरण्यः॥

आसीत्तोमरतुङ्गवंशतिलकश्चण्डप्रतापोज्ज्वलो

राजा रञ्जितसाधुवृत्तत्द्ददयोदुर्वृत्तशैलाशनिः ।

नाम्नाजा⁴⁰³उल इत्यपूर्वचरितख्यातोदयालंकृति-

स्वत्त्वालोकविलोकितक्षितिपतिव्यापारलब्धोदयः ॥

येन ज्ञातिकुलं क[लङ्कविकलं] नीतं परां संपदं

छिन्नारातिकरीन्द्रकुम्भशकलैःकृत्वोपहारं भुवः ।

कीर्त्या यस्य चनाकनागनिकर(लय)व्यासङ्गतः संगमा-

द्व्योम्नश्च स्फुरदिन्दुसुन्दररुचा स्वःसिन्धुलीलायितम् ॥

प्रतिदिशममराणां मन्दिराण्युच्छ्रिताग्र-

स्थगितशशधराणि स्फारमारोपितानि ।

जगति विततभासायेन दूरं विभान्ति

स्वयश इव निरोद्धुं शङ्कवो दिङ्निखाताः ॥

तत्संतानमहोदधेः प्रमुदितप्रोद्युद्भुजंगाश्रया-

दुर्लङ्घा(ङ्घ्या)द्धनमौक्तिकांशुनिकरस्फारीभवत्संपदः ॥

प्रखातादजनि स्ववंशतिलकःश्रीवज्रटाख्यः प्रभुः

प्राप्ताशेषमनोरथः शुभतरव्यापारतुङ्गोन्नतिः॥

तस्य स्फुरदिन्दुरुचः शौरेरिव जलधिकन्यकाजाता ।

नाम्ना मङ्गलदेवीजाया गिरिजेवगिरिशस्य ॥

तस्यात्तस्यांजज्जुकः प्रादुरासीदुच्चैःशान्तःसत्सुनिर्मत्सरेषु ।

क्रूरः केतुर्दुर्धरारातिचक्रे क्रुध्यत्सेनाकुञ्जरध्वानरौद्रे॥

तस्य स्फुरन्निशितखङ्गनिकृत्तशत्रो-

स्त्रस्तान्धदीननिकरौद्धरणोरुकीर्तेः ।

सत्वृत्तरक्तवनितातिलकाङ्ककल्पे

कान्ते बभूवतुरुदारशशाङ्ककान्ते॥

एका चन्द्रेति विख्याता द्वितीया नायिकेतिच ।

विशिष्टगुणनिर्माणाद्द्वेएवसदनंश्रियः॥

चन्द्रायाः समजनि गोग्गनामधेयो धीराणा धुरि विनिवेशितो विधात्रा ।

भूनाथो द्विषदिभकुम्भभेदनिर्यन्मुक्ताभिर्महितमहीतलः शि(सि)ताभि॥

असूत चविचक्षणं क्षतविपक्षपक्षप्रभं

प्रभाकरकरोत्करं स्वबलसैनिकाम्भोरुहाम् ।

अधर्मपरिपन्थिनं तदनुपूर्णराजंसुतं

स्ववंशगगनोदरे तुहिनदीधितंनायिका॥

करतलस्थगिताधरपल्लवाःप्रतनुकान्ति कपोलतलोदरम् ।

सिपिचुरश्रुजलैर्यदारिस्त्रियःसरलितप्रचुरालकजालकाः॥

तस्य भ्राता गुणनिधिरंभूत्सोदरो देवराजः

स्फूर्जत्तेजःप्रविहतपरस्फारसेनान्धकारः ।

स्थानं क्षान्तेः क्षतकलिमलःक्षिप्तरागादिदोषः

स्रिग्धच्छायस्तरुरिवततः सत्फलानम्रमूर्तिः ॥

नामापि प्रकटतरं निशम्य यस्य क्रुद्धस्य भ्रुकुटिरङ्गिताननस्य ।

दृप्तानांयुधि विकसद्विगाढभासां सस्रंसेकरतलतः कृपाणदण्डः ॥

यदास्यसरसीरुहंसरसमर्थिनांपश्यतां

नितान्तमगमत्क्षणात्क्षयमुपद्रवो मानसः ।

व्यघूर्णत च संभ्रमात्प्रतिभटघ्वनद्दन्तिनां

घटा विघटनोन्मुखीसमिति यस्यसद्यः पुरः ॥

इत्युद्दामप्रकटितगुणोद्गाररम्याः क्रमेण

प्राप्तश्रीकाः शुभतरधियः साधुरक्तास्त्रयोऽपि ।

विष्णोः सौधान्यतुलमहसः कारयामासुरत्र

त्रस्तास्तीब्राद्भवजलनिधेर्दुर्गमान्मन्दबोधैः ॥

गोग्गेन कारितं मध्ये पूर्णराजेन पृष्ठतः ।

पुरतो देवराजेन घनान्धतमसच्छिदे ॥

चतुःसमुद्रसीमाङ्कंयावदेतन्महीतलम् ।

इदमायतनं तावद्विभातुसदन श्रियः ॥

धन्वन्तरिप्रतिनिधिः श्रुतसारमूर्तिः

सद्बन्धरच्युत इति प्रकटाभिधानः ।

काम्बोजजःप्रभुमनःकमलद्विरेफो

रामस्य सूनुरिह कारयिता बभूव ॥

यक्षपालकनामैकोद्वितीयो गेज्जराभिधः।

पाटलाख्यस्तृतीयोऽपि ग्रामो भोगाय कल्पितः ॥

अत्रार्यैःक्ष्मानाथैःश्रेयोर्थंदेहस्य।

संसारं दृष्टठ्वोच्चैः कर्तव्या सद्बुद्धिः ॥

स्वकुलगगनभानुः.. ि………ाप्रसक्तः

श्रुतविनयविदग्धो भट्टरामः किलासीत् ।

अकृत मधुरबन्धां मु[द्गल]स्तस्य सूनुः

सरसललितसारां लीलयेमां प्रशस्तिम् ॥

बभूवसूत्रधारोऽत्रदुर्लभादित्यसंज्ञकः ।

…………….लादित्येन धीमता ॥

(४७)

सोमनाथक्षेत्रस्थस्य कस्यचन प्रासादस्य प्रशस्तिः ।

ॐ ॥ ॐ नमः शिवाय ।

हृदि स्थितं चिन्मयमात्मवेदिनः समाधिमास्थाय विलोकयन्ति यम् ।

स चित्तासंतापमपाकरोतु वःस्तनंधयश्वेतमयूखभूषणः ॥

शैलात्मजोरसिजशृङ्गकुरङ्गनाभि-

पत्रावलीतलिनतल्पशयालुपाणिः।

पीयूषभानुकलिकाकलितावतंसो

देवः शिवानि वितनोतु दिवानिशं वः॥

त्रैलोक्यमङ्गलमनङ्गरिपोरपत्य-

मङ्कूरितैकदशनोल्लसदाननश्रीः ।

देवः प्रपद्यहृदयैकपदीकपर्दी

भूयादनेकपमुखः सुखसपदे वः ॥

वाल्मीकिराशेः सुगृहीतनाम्नस्तस्यैपशिष्यस्त्रिपुरान्तकेति ।

तीर्थान्तरालोकनकौतुकेन पवित्रयामास दिशश्चतस्रः॥

पूर्वंतपस्विगृहिणीस्पृहणीयमूर्ति-

र्यो देवदारुविपिने विजहार देवः ।

आशावधूलवणिमानमनुग्रहीतुं

तीर्थावगाहनमिषेण चचार सोऽयम् ॥

समाधिपूतेन हृदम्बुजेन यः ………यि…….ं….. ।

ततः शुचिब्रह्मसरःसरोजैरानर्चकेदारपदारविन्दे ॥

जगद्गुरुं चेतसि यः प्रपद्य यागेश्वरं मूर्तमि…… ।

………….. प्रसादसंपत्तिलम्यानि तपःफलानि ॥

मिथोमिलज्जद्वुकलिन्दकन्यातरङ्गहस्तोपहृतैः पयोभिः ।

ससर्ज यस्याजि…………….पः पाद्यमिव प्रयागः ॥

प्रदक्षिणीकृत्य सतां प्रदीपः श्रीपर्वतं यः किलसर्वतोऽपि।

श्रीमल्लिनाथस्य विलोकनेन कृतार्थ………..त्ते ॥

प्रेङ्खोलितानि कलसोद्भवपादमुद्रा-

निःकल्मषाकृतिषु विन्ध्यगिरेः शिलासु।

रेवाजलानि गजराजविगाहलीला-

…………………….पाण्यपि यः सिषेवे ॥

गोदावरीतीरविहारणीभिर्वनस्थलीनामधिदेवताभिः ।

कृतार्थयन्नध्वगदृक्पयोजंयो जङ्गमस्त्र्यम्बक…..॥

ततः शमाद्वैतरसाभिरामे रामेश्वरं चेतसि चिन्तयन्यः ।

ददर्श लङ्काधिपकालरात्रे प्रस्थानवीधीमिवसेतुलेखाम् ॥

श्रीदेवपत्तनसमस्तघनस्तनीनां

नेत्रारविन्दसुकृतैरिव सानुबन्धैः।

तीर्थावगाहनधिया दिशि पश्चिमाया-

मायातवानुपशमायतनं कृती यः ॥

श्रीविश्वमल्लइति भूपतिमौलिरत्नं

चौलुक्यवंशमवतंसयति का जिष्णुः ।

यस्य द्विधारमपि संयतिमण्डलाग्र-

मारादमंस्त शतधारमरातिवर्गः ॥

आबद्धमूलमभितः क्षितिपाद्रिजात-

मुन्मूलयन्कुलिशवंशभुवा भुजेन ।

सत्त्वस्य यः किमपि धाम जनेन राजं-

नारायणेति जगदे जगदेकनाथः ॥

यस्मिन्नात्मकलांन्यघत्त सकलक्षत्रावतंसेजग-

त्तापव्यापदपाकरिष्णुमहिमा श्रीवैद्यनाथः प्रभुः ।

शस्त्रैस्तेनचिकित्सितास्तदुचितं विश्वोपकारव्रत-

स्रातेनप्रतिभूभुजामपि हृदः प्रीढामदग्रन्थयः ॥

नागल्लदेवीति बभूव यस्य जाया जयश्रीरिवदेहबद्धा ।

तया स राजा सुतरां बभासेभासेव देवो हरिणाङ्कमूर्तिः ॥

आशान्तविश्रान्तभुजमापः प्रतापमल्लावरजःस राजा ।

स्वपौरूषोत्कर्षरसातिरेकादेकातपत्रां बुभुजे धरित्रीम् ॥

श्रीविश्वमल्लःस्वपदेऽभिषिच्य प्रतापमल्लात्मजमर्जुनं सः ।

साकं सुधापाकमभुङ्क्तनाकनितम्बिनीनामधरामृतेन ॥

राकानिशाकरसनाभिगुणाभिरामो

दामोदरांश इव विक्रममांसलश्रीः।

भूपालमौलिमणिरर्जुनदेवनामा

कामार्जुनीमिवधनानि धरामदुग्ध ॥

हस्ते विधाय कदनाय दुराशयानां

दानावधूतसुरशाखिनिभूमिचक्रम् ।

यः स्वैरुदारचरितैरनघः प्रजानां

रक्षां चकार किल चक्रधरावतारः॥

तस्याङ्गभूर्जयति गूर्जरराज्यलक्ष्मी-

संभोगकन्दलितसौख्यनिमग्नचेताः ।

क्षोणीसमुद्धरणकेलिरसोत्तरङ्गः

सारङ्गदेव इति शार्ङ्गधरानुभावः ॥

युधि यादवमालवेश्वरावकृतक्षीणबलौ बलेन यः\।

पृथुविग्रहधारिणौ पुरा पतगेन्द्रो गजकच्छपाविव ॥

इतश्च

भट्टारकश्रीलकुलीशमूर्त्यातपःक्रियाकाण्डफलप्रदाता \।

अवातरद्विश्वमनुग्रहीतुं देवः स्वयं बालमृगाङ्गमौलिः॥

अनुग्रहीतुंच परं विपुत्रकानुलूकभूतानभिशापतः पितुः ।

ललाटमुर्व्याइव लाटभूषणं समेत्य कारोहणमध्युवास यः ॥

अवतेरुश्चत्वारः पाशुपतव्रतविशेषचर्यार्थम् ।

इह कुशिकगार्ग्यकौरुषमैत्रेयाइति तदन्तसदः ॥

ततस्तपस्विनां तेषां चतुर्धाजातिरुद्गता ।

भुवं विभूषयामास चतुरर्णवमुद्रिताम् ॥

एतैरनुगृहीतानामन्वयेन महात्मनाम् ।

निः सीमवैभवं श्रीम……कमित्यभूत् ॥

गार्गेयगोत्राभरणं बभूवस्थानाधिपः कार्तिकराशिनामा ।

मूर्तस्तपोराशिरिवाश्रितानामालोकमात्रेण हरन्नधानि ॥

तेन स्वहस्तकमलानुगृहीतजन्मा

वाल्मीकिराशिरुदियाय दयालुचेताः।

वाणीं च तीर्थपदवीं च सदा पदानां

न्यासैः स्वचित्तविमलाकृतिभिः पुनानः॥

तेनानुगृह्य समकेति सतां प्रबोध-

कारी तपोधनयुवात्रिपुरान्तकेति ।

साक्षाद्भवन्ति विबुधाः किलतद्विधानां

हस्ताम्बुजेन दृषदोऽपि कृतप्रतिष्ठाः ॥

श्रीबृहस्पतिभार्याया उमायाः श्लाघ्यजन्मनः ।

श्रेयसे यः सतां सीमा निरमासीदुमेश्वरम् ॥

इह स्वनाम्ना त्रिपुरान्तकेश्वरं महत्तरश्रीत्रिपुरान्तको व्यधात् ।

प्रियाभिधानेन मनोरमं श्रिया रमापतिः संविदधे रमेश्वरम् ॥

गोरक्षकं भैरवमाञ्जनेयं सरस्वतीं सिद्धिविनायकं च ।

चकार पञ्चायतनान्तराले बालेन्दुमौलिस्थितमानसोयः ॥

आत्मबाहुयुगसौहृदञ्चितस्तम्भसौरभशुभं सतोरणम् ।

दूरमस्तदुरितस्तदुत्तरद्वारभूपरिसरे चकार यः ॥

संमार्जनाय देवानां कावडिद्वयमम्भसः ।

संमार्जनी जगत्याश्चकोलिनी प्रतिवासरम् ॥

कर्तव्यमेतदुभयं बटुकेनपटीयसा।

स्वभासपाटकद्रव्यनैवेद्यान्नोपयोगतः ॥ (युग्मम्)

श्रीखण्डहेतोः शशिखण्डमौलिपुरानुकूल्येन मपारके यः ।

द्रम्मांश्चकारप्रतिमासमष्टावष्टापदोत्सर्गनिसर्गपूतः ॥

दातव्यं मालिकश्रेण्या शतपत्रशतद्वयम् ।

नवीनकण(र)वीराणां द्वे सहस्रे च नित्यशः ॥

धाटीवाहाय वाटीभ्यो ग्रहीतुं शुचिवेदिकाम् ।

चक्रे परीक्षिपट्टे यः षड्द्रम्मान्मासपाटके ॥

माणकद्वितयं चोषामुद्गानामेकमाणकम् ।

घृतं कर्षाश्चचत्वारस्तैलं दीपाय तादृशम् ॥

जात्यानि पञ्च पूगानि स्थितके स्थितिशालिना ।

कोष्ठागारे गुणज्ञेन प्रत्यहं येन चकिरे॥ (युग्मम्)

इहैव धूपवेलार्थंगुग्गुलस्य मणद्वयम् ।

यः पुण्येेषु समासक्तः प्रतिमासमकारयत्॥

पत्र….णा च पञ्चाशत्पत्राणि फणिवीरुधाम्

मेहरेण प्रदेयानि नित्यं बीटकहेतवे॥

पशुपालेन तदेवं धर्मस्थानोपहारसंबद्धम् ।

श्री……………….कोष्ठागारादानीयदातव्यम् ॥

चोषामाणकमेकं निर्वापे पल्लिकाद्वयं मुद्गाः।

इदमेव प्रदातव्यं नित्यं नैवेद्यहेतवे।

ततस्तदन्नं बटुना पचनीयं प्रयत्नतः॥

पशुपालेन संकल्प्य तन्नैवेद्यं सबीटकम् ।

बटुकाय प्रदातव्यं पूजाकर्मविधायिते॥

मण्डपिकायां स्थितके चातुर्जातकशासनात् ।

प्रत्यहं यःसतां सीमा द्रम्ममेकमकारयत् ॥

अत्रैव कारयामास प्रतिमासमुदारधीः ।

स्थितके यो नवद्रम्मान्बटुकग्रासहेतवे ॥

पूजामप्रतिमां कर्तुं प्रतिमासमुपेयुषः ।

देयाः पञ्चदश द्रम्मा पशुपालस्य धर्मतः ॥

चातुर्जातकपादानां यः संमिलितपोत्तके ।

ततः पञ्चदशद्रम्मान्प्रतिमासं व्यघत्त यः ॥

हट्टानि यो विशिष्टानि त्रीणि प्रीणितमानसः ।

तेषां मध्यादुत्तमं हट्टमेकं देवश्रद्धामालिना मालिकेभ्यः ।

नित्यं पूजापुष्पजातोपहारैः श्रीमच्चातुर्जातकेन प्रदत्तम् ॥

चैत्रीमहे भाद्रपदीमहे च पवित्रकं विस्तारणं च कर्तुम् ।

कोष्ठागारेण पूगानि मेहरेण दलानि च ।

शिवरात्रौ प्रदेयानि चातुर्जातकबीटके ॥

श्रीसोमनाथप्रभुराजपाटिकात्रये त्रिभिर्हट्टबणिग्भिरात्मना ।

स्त्रग्नालिकेराणि युगाश्च कोमलाः सदाः विधेयानि विशुद्धबुद्धिभिः ॥

अमूनि सोमेश्वरदेवरीत्या संपूज्य पञ्चायतनानि पूर्वम् ।

अनेन पश्चात्पशुपालकेन श्रीदेवपाट्यामधिरोहणीयम् ॥

चैत्री भाद्रपदी भग्नपतितोद्धारहेतवे ।

चातुर्जातकपादेभ्यो धर्मस्थानमदत्त यः ॥

स्वपार्जितेन शुचिना विभवेन धर्म-

स्थानं च शासनमिदं च विनिर्ममेयः।

तेनास्य कीर्तननिबद्धयशःपताका

राकामृगाङ्कधवलाकृतिरुल्ललास ॥

श्रीगण्डराणकबृहस्पतिकीर्तनस्य

सारङ्गभूपतिसरस्तटभूषणस्य

यः श्रीविलासगृहमायतनस्य मध्ये

स्वात्मीयदेवकुलिकां रचयां चकार ॥

तादृशग्विशेषशुचिताधिगमाय सन्त-

श्चित्तेषु बिभ्रति यदीयगुणानजस्त्रम् ।

पुष्णन्ति सिन्धुतनयाहृदयाधिनाथ-

नाभीसरोरुहमृणालसनाभितां ये ॥

निर्व्याजभक्तिरसवाप्तितविश्वनाथ-

माबिभ्रत शारदभीकगभीरमन्तः ।

एतस्य शारदतुपारमयूग्वलेखा-

निष्कल्मषाणि चरितानि जगत्पुनन्ति ॥

सोमार्कवक्रशशिमण्डलतोनिषीय

पीयूषबद्धसखितानिसुभाषितानि ।

एषा प्रशस्तिरनवद्यपदार्थबन्धा

धन्धात्मजेन विदधे धरणीधरेण ॥

एनां लिलेखमन्त्री विक्रम इति पूर्णसिंहतनुजन्मा ।

उदटङ्कयदयशिल्पी नाहडतनयश्चपूणसीह इति ॥

श्रीनृपविक्रमसं०१३४३ वर्षे माघशुदि ५सोमे लिङ्गप्रतिष्ठामहोत्सवः समजनि॥

(४८)

मालवमहीपालप्रशस्तिः।

ओं नमः शिवाय ॥

गङ्गाम्बुसंसिक्तभुजंगमालवाले कलेन्दोरमलाङ्कुराभा ।
यन्मूर्ध्नि नम्रेहितकल्पवल्ल्याभातीवभूत्यैसतवास्तु शंभुः ॥
सानन्दनन्दिकरसुन्दरसान्द्रनान्दी-
नादेन तुम्बुरुमनोरमगानमानैः ।
नृत्यन्त्यवश्यमनिशं सुरवासवेश्या
यस्याग्रतो भवतुवःस शिवः शिवाय ॥
मूर्धस्थिताभ्रसरितोऽक्षमयेव शंभो-
रर्धाङ्गमङ्गघटनाद्धनमाश्रयन्ती ।
दृष्टात्मनाथ वशतांसकलाङ्गतुष्टा
पुष्टिं नगेन्द्रतनया भवतां विदध्यात् ॥
गणेशोवः सुखायास्तु निशातः परशुः करे ।
यस्य नम्रवनावद्यकन्दोच्छित्त्या इवोद्यतः ॥
अस्त्युर्वीध्रःप्रतीच्यां हिमगिरितनयः सिद्धदांपत्यसिद्धेः
स्थानं च ज्ञानभाजामभिमतफलदोऽखर्वितःसोऽर्बुदाख्यः ।
विश्वामित्रो वसिष्ठादहरत बलतो यत्र गां तत्प्रभाया-
ज्जज्ञे वीरोऽग्निकुण्डाद्रिपुबलनिधनं यश्चकारैक एव ॥
मारयित्वा परान्धेनुमानिन्ये सततो मुनिः ।
उवाच परमाराख्यःपार्थिवेन्द्रो भविष्यसि॥
तदन्ववायेऽखिलयज्ञसंघतृप्तामरोदाहृतकीर्तिरासीत् ।
उपेन्द्रराजो द्विजयर्गरत्नं शौर्यार्जिनोत्तुङ्गनृपत्वमानः ॥

तत्सूनुरासीदरिराजकुम्भिकण्ठीरवो वीर्यवतां वरिष्ठः ।
श्रीवैरिसिंहश्चतुरर्णवान्ताधात्र्यांजयस्तम्भकृतप्रशस्तिः ॥
तस्माद्बभूव वसुधाधिपमौलिमाला-
रत्नप्रभारुचिररञ्जितपादपीठः ।
श्रीसीयकः करकृपाणजलोर्मिमग्न-
शत्रुव्रजो विजयिनां धुरि भूमिपालः ॥
तस्मादवन्तितरुणीनयनारविन्द-
भास्वानभूत्करकृपाणमरीचिदीप्रः ।
श्रीवाक्पतिः शतमखानुकृतिस्तुरंगा
गङ्गासमुद्रसलिलानि पिबन्ति यस्य ॥
जातस्तस्माद्वैरिसिंहोऽन्यनाम्ना लोको ब्रूते वज्रटस्वामिनं यम् ।
शत्रोर्वर्गधारयासेर्निहत्य श्रीमद्धारा सुचिता येन राज्ञा ॥
तस्मादभूदरिनरेश्वरसंघसेना-
गर्जद्गजेन्द्ररवसुन्दरतूर्यनादः ।
श्रीहर्षदेव इति खोट्टिगदेवलक्ष्मीं
जग्राह यो युधिनगादसमप्रतापः ॥
पुत्रस्तस्य विभूषिताखिलधराभोगोगुणैकास्पदं
शौर्याकान्तसमस्तशत्रुविभवाधिन्याय्यवित्तोदयः ।
वक्तृत्वोच्चकवित्वतर्ककलनप्रज्ञातशास्त्रागमः
श्रीमद्वाक्पतिराजदेव इति यः सद्भिः सदा कीर्त्यते ॥
कर्णाटलाटकेरलचोलशिरोरत्नरागिपदकमलः ।
यश्च प्रणयिगणार्थितदाता कल्पद्रुमप्रख्यः ॥
युवराजं विजित्याजौ हत्वा तद्वाहिनीपतीन् ।
खङ्ग उर्ध्वीकृतोयेन त्रिपुर्याांविजिगीपुणा ॥
तस्यानुजोनिर्जितहूणराजः श्रीसिन्धुराजो विजयार्जितश्रीः ।
श्रीभोजराजोऽजनियेन रत्नं नरोत्तमाकम्प(ल्प?)कृदद्वितीयम् ॥

आ कैलासान्मलयगिरितोऽस्तोदयाद्रिद्वयादा
भुक्ता पृथ्वी पृथुनरपतेस्तुल्यरूपेण येन ।
उन्मूल्योर्वीभरगुरुगणा लीलया चापयष्ट्या
क्षिप्ता दिक्षु क्षितिरपि परां प्रीतिमापादिता च ॥
साधितं विहितं दत्तं ज्ञातं तद्यन्न केनचित् ।
किमन्यत्कविराजस्य श्रीभोजस्य प्रशस्यते ॥
चेदीश्वरेन्द्ररथतोग्गलभीममुख्या-
न्कर्णाटलाटपतिगूर्जरराट्तुरुष्कान् ।
यद्भृत्यमात्रविजितानवलोक्य मौला
दोष्णां बलानि कलयन्ति न…..लो….. ॥
केदाररामेश्वरसोमनाथसुण्डीरकालानलरुद्रसत्कैः ।
सुराश्रयैर्व्याप्यच यः समन्ताद्यथार्थसंज्ञां जगतीं चकार ॥
तत्रादित्यप्रतापे गतवति सदनं स्वर्गिणां भर्गभक्ते
व्याप्ताधारेव धात्री रिपुतिमिरभरैर्मौललोकस्तदाभूत् ।
विस्रस्ताङ्गोनिहत्योद्भटरिपुतिमिरं खङ्गदण्डांशुजालै-
रन्यो भास्वानिवोद्यन्द्युतिमुदितजनात्मोदयादित्यदेवः ॥
येन धरणीवराहः परमारेणोद्धृतो निरायासात् ।
तस्यैतस्या भूमेरुद्धारो बतकियन्मात्रः ॥
कुंवान्य…. वाजिव्रजरु………………….
……………………………………………।
……………………………………………..
………………………………………………॥

( अग्रे सर्वं त्रुटितम् । )

(४९)
कम्बोजदेशस्थशिवालयप्रशस्तिः।

जयत्यनन्यसामान्यमहिमा परमेश्वरः ।
ब्रह्मोपेन्द्राञ्जलिन्यासद्विगुणाङ्घ्रियुगाम्बुजः॥

राजा श्रीरुद्रवर्मासीत्त्रिविक्रमपराक्रमः ।
यस्य सौराज्यमद्यापि दिलीपस्येव विश्रुतम् ॥
तस्याभूतां भिषङ्मुख्यौ भ्रातरावश्विनाविव ।
ब्रह्मदत्तः स यो ज्येष्ठो ब्रह्मसिंहः स योऽनुजः ॥
तयोरपि महाभाग्यौ भागिनेयौबभूवतुः ।
धर्मदेवः प्रथमजःसिंहदेवस्त्वनन्तरः ॥
स्वशक्त्याक्रान्तराज्यस्य राज्ञः श्रीभववर्मणः ।
श्रीगम्भीरेश्वरो यस्य राज्यकल्पतरोः फलम् ॥
यस्य तौमन्त्रिणावास्तांसन्मतौकृतवेदिनौ ।
धर्मशास्त्रार्थशास्त्रज्ञौ धर्मार्थाविव रूपिणौ ॥
महेन्द्रवर्मणो भूयः श्रीमतः पृथिवीपतेः ।
तौचाप्यमात्यतांप्राप्तौ प्रत्ययौ कृत्यवस्तुषु ॥
सिंहदेवोऽनुजोराज्ञा दूतत्वेसत्कृतः कृती ।
प्रीतये प्रेषितः प्रेम्णा चम्पाधिपनराधिपम् ॥
धर्मदेवस्य तु पुनस्तनयोऽभूदनल्पधीः ।
कुलकाननसिंहो यः सिंहवीर इतीरितः ॥
विद्वान्योऽद्यापि विद्वद्भिरापीतकवितारसः ।
श्रीशानवर्मनृपतेरभू(भ)वन्मन्त्रिसत्तमः ॥
निकामवरदं देवं श्रीनिकामेश्वरं हरम् ।
हरिं च सिद्धिसंकल्पस्वामिनं सिद्धिदायिनम् ॥
योऽतिष्ठिपदिमौदेवौश्रद्धयाभूरिदक्षिणौ ।
कीर्तिस्तम्भाविवोदग्रोयौ स्थितावाभुवः स्थितेः ॥
तस्य सृनुरसूयादिदोषैरस्पृष्टमानसः ।
योऽभवद्भवसंन्यस्तचित्तवृत्तिरुदारधीः ॥
बाल्येऽपि विनयोपेतो यौवनेऽपिजितेन्द्रियः ।
त्रिवर्गारम्भकालेऽपि धर्मेयस्त्वधिकादरः ॥

यस्मिन्नैदंयुगीनेऽपि सदाचारावलम्बिनि ।
कलिप्रचालितोधर्मो स्खलत्येकपादपि ॥
श्रीमतो राजसिंहस्य जयिनो जयवर्मणः ।
यो वैद्योवेदितव्यानां वेत्तापि निरहंकृतिः ॥
पुनः सत्कृत्य यं राजा प्रादात्स्वे राजमातुले ।
अलब्धराजशब्देऽपि लब्धराजार्हसंपदि ॥
पश्चादाढ्यपुरस्यास्य योऽध्यक्षत्वेकुलक्रमात् ।
योग्योऽयमिति सत्कृत्य स्वयं राज्ञा नियोजितः ॥
यस्मिन्नवति धर्मेण पराभ्युदयकारिणि ।
अन्वर्थसंज्ञां संप्राप्तमिदमाढ्यपुरं पुरम् ॥
उचितं यः करादानमारामेभ्यः कुटुम्बिनाम् ।
अनाददत्प्रभुरपि पूर्णांवृत्तिमदादितः ॥
रोगिणामर्थिना वापि विस्रम्भाद्रुषितं वचः ।
शृण्वतो यस्य करुणा द्विगुणा समजायत ।
यन्मदीयं शुभं नाम जन्मप्रभृति संभृतम् ।
तदस्तु पितुरेवेति संकल्पो यत्यकीर्तित ॥
शिवयज्ञेनयो देवान्मुनीनध्ययनेन च ।
पितॄंश्चातर्पयत्तोयैःसत्पुत्रकरनिःसृनैः ॥
तेनेह सिंहदत्तेन दत्तदातव्यवस्तुना ।
स्थापितो विजयस्यायंदाता श्रीविजयेश्वरः ॥
अस्मिंस्तेन च यद्दत्तं दासारामादि किंचन ।
तदेव देवस्वमिति न हरेन्नापि नाशयेत् ॥
वैशाखप्रथमद्विपञ्चकदिने द्वाराष्टबाणैर्युते
जीवश्चापयुतो वृषे कविसुतः सिंहार्धगश्चन्द्रमाः ।
कौलीरे वणिजो(ऽवनिजो) घटे रविसुतः शेषास्तु मेषस्थिताः
सोऽयं श्रीविजयेश्वरो विजयते यः कीटल्यो स्थितः ॥

( कम्बोज इन्स्क्रिप्शन्स् ५-८)

(५०)
कम्बोजदेशस्थशिवालयप्रशस्तिः।

जितमिन्दुवर्तसेन मूर्ध्ना गङ्गांबभार यः ।
उमाभ्रूभङ्गजिह्मोर्मि मालामालु(?)मिवामलाम् ॥
राजाश्रीभववर्मेति पतिरासीन्महीभृताम् ।
अप्रधृष्यमहासत्त्वा तु (त्त्वस्तु)द्गोमेरुरिवापरः ॥
सोमान्वये प्रसूतस्य सोमस्येव पयोनिधौ ।
केनापि यस्यतेजस्तु जाज्वलिते(लीति?) सदाहवे ॥
अन्तः समुत्थादुर्ग्राह्यामूर्त्यभावादतीन्द्रियाः।
यदा षडरयो येन जिता बाह्येषुका कथा ।
नित्यदानपयःसिक्तकरानेव मतङ्गजान् ।
आत्मानुकारादिव यः समराय समग्रहीत् ॥
शरत्कालभियातस्य परानावृततेजसः ।
द्विपामसह्योयस्यैव प्रतापो न रवेरपि ॥
यस्य सेनारजोधूतमूज्झितालंकृतिष्वपि ।
रिपुस्त्रीगण्डदेशेषु चूर्णभावमुपागतम् ॥
रिपोरिवमनः शुष्कं नगरीपरिखाजलम् ।
यस्य योधैमरापीतमासद्रै रतिना(?) सह ॥
परीतायामपि पुरि ज्वलता यस्य तेजसा ।
पुनरुक्त इवारोपः प्राकारे जातवेदसः ॥
जित्वापर्वतभूपालांस्तनोति सकुला भुवः ।
बन्दिभिः सगुणानीशै(?)र्यशोभिरिव यो दिशः ॥
येनेयद्वैरवंश्यानां मर्यादालङ्घनं कृतम् ।
यदेषामवधिर्भूमेरतिक्रान्ता पराक्रमैः ॥
शक्त्यापि पूर्वं विजिताभूमिरम्बुधिमेखला ।
प्रभुत्वे क्षमयायेन सैवपश्चादजीयत ॥

यस्याकृष्टाः प्रभावेन परे युध्यजिता अपि ।
राजश्रियम(मु)पादाय नमन्ते चरणाम्बुजे ॥
परेणाक्रान्तपूर्वेग्रमखिलेति विचिन्तया ।
अजित्वाम्भोधिपर्यान्तामवनि यो न शाम्यति ॥
अवाप्य षोडश कलाःशशाङ्को याति पूर्णताम् ।
असंख्याअपि यो लब्ध्वा नपर्यस्तःकदाचन ॥
नास्ति सर्वगुणः कश्चिदितिवाक्यं महाधियाम् ।
येनासीद्विकृतमिदं(?) स्वेनापि वचसा विना ॥
तस्य राजाधिराजस्य नवेन्दुरिवः यः सुतः ।
गुणकान्त्यादिभिर्योगादुन्नेन्नयति यः प्रजाः ॥
रागं दधाति भूपानां…………आरतमरीचयः ।
यस्य…………………………………………….॥
शैव(वं) पदंगते राज्ञिदृष्ट्वायमुदितं प्रजाः ।
मुञ्चन्ति युगपद्बाष्पंशोकानन्दसमुद्भवे (वम) ॥
…………………………………………………….।
…………………………………………………….॥
नवे वयसि वृत्तस्य यस्य राज्यभरोद्यतम् ।
चित्रायते कुमारस्य सैनान्यं मरुतामिव ॥
उपधाशुद्धिमा(न्) भृत्यस्तयोरवनिपालयोः ।
……………………………………………………॥
…………………………………………………….।
…………………………………………………….॥
हैमौ करङ्ककलशावित्यादिश्रियमुत्तमाम् ।
यो लब्धवान्प्रसादेन स्वामिनोरुभयोरपि ॥
न किंचित्स्वाम्यसंभुक्तमाप्तं येनकदाचन ।
भोजन(नं) वसन……..यानाद्याभरणानि वा ॥

प्राणैरसारलघुभिः पितृपिण्डविवर्धितः ।
स्वामिनोऽर्थेगुरुस्थेयंक्रेतुमैहत यो यमम्(?) ॥
लक्ष्म्यागाढोपगूढोऽपि पूर्वाभ्यासश(ब)लेन यः ।
मुनीनां चरितं धत्तेक्षमास(श)मपरायणः ॥
सुप्रकाशितशौर्यस्य सङ्ग्रामत्यागयोरपि ।
भीरुत्वं यस्य विख्यातमकीर्तेर्वृजिनादपि॥
प्रीणयन्नुद्य ………..रुचं कुर्वन्द्वषामपि ।
पक्षद्वयं यो मित्त्रत्वमनयद्गुणसंपदा ॥
कलिदा(ना)वलिना(बलिना) धर्मो भग्नैकचरणोऽपि यम् ।
महास्तम्भमिवालम्ब्य चतुष्पादिव सुस्थितः ॥
अशाश्वतीत्यव(ना)दृत्य तनुश्रियमिवात्मनः ।
यशः पुण्यमयीमेव यःस्थिरां बह्वमन्यत ॥
इदमुग्रपुराधीशः सुभक्त्या लिङ्गमैश्वरम् ।
प्रतिष्ठापितवानत्रश्रीभद्रेश्वरसंज्ञकम् ॥
दासगोक्षेत्रहेमादिदेयद्रव्यमशेषव(तः?) ।
प्रमाणमिह ते सन्तु यतयो देवयाजकाः ॥
बान्धवायजमानस्य पुत्राः संबन्धिनोऽपि च ।
देवस्वं नोपभुञ्जीरन्नप्रमाणि (?) भवन्ति च ॥
यदृत्तभस्मैदेवाय यजमानेन भक्तितः ।
ये नरा हर्तुमिच्छन्ति ते यान्तु नरकं चिरम् ॥

( कम्बोजइन्स्क्रिप्शन्स् २४-२८)

( ५१ )
मल्लपुरस्थशिवालयप्रशस्तिः।

संभवस्थितिसंहारकारणं वीतकारणः ।
भूयादत्यन्तकामाय जगतांकाममर्दनः ॥

अमायश्चित्रमायोसावगुणो गुणभाजनः(नम्) ।
स्वस्थो निरुत्तरो जीयादनीशः परमेश्वरः ॥
यस्याङ्गुष्ठभराक्रान्तः कैलासः सदशाननः ।
पातालमगमन्मूर्ध्ना श्रीनिधिस्तं बिभर्त्यजम् ॥
भक्तिप्रह्वेण मनसा भवं भूषणलीलया ।
दोष्णा च यो भुवोभारं जीयात्स श्रीभरश्चिरम् ॥
अत्यन्तकामोनृपतिर्निर्जितारातिमण्डलः ।
ख्यातो रणजयः शंभोस्तेनेदं वेश्म कारितम् ॥
ज्ञः स्थाणुर्निष्कलःसोमः पावकात्मा वियद्वपुः ।
भीमः शिवो विजयतां शंकरः कामसूदनः ॥
राजराजोन विरसश्चक्रभृन्नजनार्दनः ।
तारकाधिपतिः स्वस्थोजयतात्तरुणाङ्कुरः ॥
श्रीमतोऽत्यन्तकामस्य द्विपद्दर्पपहारिणः ।
श्रीनिधेः कामरागस्य हराराधनसङ्गिनः ॥
अभिषेकजलापूर्णे चित्ररत्नाम्बुजाकरे ।
आस्ते विशाले सुमुखः शिरःसरसि शंकरः ॥
तेनेदं कारितं तुङ्गंधूर्जटेर्मन्दिरगृहम् ।
प्रजानामिष्टसिद्ध्यर्थंशाङ्करीं भूतिमिच्छता ॥
धिक्तेषां धिक्तेषां पुनरपि धिग्धिग्धिगस्तु धिक्तेषाम् ।
येषां न वसति हृदये कुपथगतिविमोक्षको रुद्रः ॥

अत्यन्तकामपल्लवेश्वरगृहम्।
( साउथ इण्डियन् इन्स्क्रिप्शन्स् १ - ४ )

(५२)
चालुक्यवीरचोडमहीपतेर्दानपत्रम् ।

श्रीधाम्नः पुरुषोत्तमस्यमहतो नारायणस्य प्रभो-
र्नाभीकङ्करुहाद्वभूवजगतः स्रष्टा स्वयंभूस्ततः ।

जज्ञे मानससूनुत्रिरिति यस्तस्मान्मुनेरत्रितः
सोमो वंशकरः सुधांशुरुदितः श्रीकण्ठचूडामणिः ॥
तस्मादभूत्सुधासूतेर्बुधो बधुनुतस्ततः ।
जातः पुरूरवा नाम चक्रवर्ती सविक्रमः ॥

तस्मादायुस्ततो नहुषः। ततो ययातिश्चक्रवर्तीवंशकर्ता। ततः पुरुः ततो जनमेजयः ततः प्राचीशः ततः सैन्ययातिः ततो हयपतिः ततः सार्वभौमः ततो जनमेजयः ततो महाभौमः तस्मादैशानकः ततः क्रोधाननः ततो देवकिःतस्मादृक्षकः ततो मतिवरः सत्त्रयागयाजी सरस्वतीनदीनाथः ततः कात्यायनः ततो नीलःततो दुष्यन्तः तत्सुतः गङ्गायमुनातीरयोरविच्छिन्नान्निधाय यूपान् क्रमशः कृत्वा तथाश्वमेधं नाम महाकर्म भरत इति योऽलभत। ततो भरताद्धुमन्युः। ततो हस्ती ततो विरोचनः। तस्मादजमील्हः ततः संवरणः ततः सुधन्वा ततः परिक्षित् ततो भीमसेनस्ततः प्रदीपनः ततः शंतनुः ततो विचित्रवीर्यः ततः पाण्डुराजः ततः पाण्डवाः।

येनादाहि विजित्य खाण्डवमठो(थो) गाण्डीविना व्रज्रिणं
युद्धे पाशुपतास्त्रमन्धकरिपोश्चालाभि दैत्यान्बहून् ।
इन्द्रार्धासनमध्यरोहि जयिना यत्कालि(ल)केयादिका-
न्हत्वा स्वैरमकारि वंशविपिनच्छेदः कुरूणां विभोः ॥

ततोऽर्जुनादभिमन्युः ततः परिक्षित् ततो जनमेजयः ततः क्षेमुकः ततो नरवाहनः ततः शतानीकः तस्मादुदयनः ततः प्रभृतिष्वविच्छिन्नसंतानेष्वयोध्यासिंहासनासीनेष्वेकान्नषष्टिचक्रवर्तिषु गतेषु तद्वंश्यो विजयादित्यो नाम राजा विजिगीषया दक्षिणापथं गत्वा त्रिलोचनपल्लवमधिक्षिप्य दैवदुरीहया लोकान्तरमगमत्। तस्मिन्संकुले पुरोहितेन वृद्धामात्यैश्च सार्धमन्तर्वती(त्नी) तस्य महादेवी मुडिवेमुनामाग्रहारमुपगम्य तद्वास्तव्येन विष्णुभट्टसोमयाजिनामहामुनिप्रभावेन दुहितृनिर्विशेषमभिरक्षिता विष्णुवर्धनं नन्दनमसूत। सा तस्य कुमारस्य मानव्यसगोत्रहारीतिपुत्रद्विपक्षगोत्रक्रमोचितानि कर्माणि कारयित्वा तमवर्धयत्। स च मात्रा विदितवृत्तान्तः सन्निर्गत्यचलुक्यगिरौनन्दां भगवती गौरीमाराध्य

कुमारनारायणमातृगणांश्च संतर्प्य श्वेतातपत्रैकशङ्खपञ्चमहाशब्दपालिकेतनप्रतिढक्कावराहलाञ्छनपिच्छकुन्तासिंहासनमकरतोरणकनकदण्डगङ्गायमुनादीनि स्वकुलक्रमागतानि निक्षिप्तानीवसाम्राज्यचिह्नानि समादाय कड(द?)म्बगङ्गादिभूमिपान्निर्जित्य सेतुनर्मदामध्यंसार्धसप्तलक्षं दक्षिणापथंपालयामास।

तस्यासीद्विजयादित्यो विष्णुवर्धनभूपतेः ।
पल्लवान्वयजातायामहादेव्याश्चनन्दनः ॥

तत्सुतः पुलकेशिवल्लभः तत्पुत्रः कीर्तिवर्मा तस्य तनयः स्वस्तिश्रीमतां सकलभुवनसंस्तूयमानमानव्यसगोत्राणां हारीतिपुत्राणां कौशिकीवरप्रसादलब्धराज्यानां मातृगणपरिपालितानां स्वामिमहासेनपादानुध्यातानां भगवन्नारायणप्रसादसमासादितवरवराहलाञ्छनेक्षणक्षणवशीकृतारातिमण्डलानामश्वमेधावभृथस्नानपवित्रीकृतवपुषां चालुक्यानां कुलमलंकारिष्णोःसत्याश्रयवल्लभेन्द्रस्य भ्राताकुब्जविष्णुवर्धनोऽष्टादशवर्षाणि वेङ्गीदेशमपालयत् । तदात्मजो जयसिंहवल्लभस्त्रिशतम्। तदनुजइन्द्रराजः सप्तदिनानि। तत्सुतोविष्णुवर्धनो नववर्षाणि। तत्सूनुर्मङ्गियुवराजःपञ्चविंशतिम् तत्पुत्रो जयसिंहस्त्रयोदश तदवरजः कोक्किलिःषण्मासान् तस्य ज्येष्ठो भ्राता विष्णुवर्धस्तमुच्चाट्यसप्तत्रिंशतम्तत्पुत्रोविजयादित्यभट्टारकोऽष्टादश। तत्तनुजो विष्णुवर्धनः षट्त्रिंशतम् तत्सुतो नरेन्द्रमृगराजोऽष्टाचत्वारिंशतंतत्सुतः कलिविष्णुवर्धनोध्यर्ध वर्ष तत्सुतो गुणगाङ्कविजयादित्यश्चतुश्चत्वारिंशतम् तद्भ्रातुर्विक्रमादित्यस्य तनयश्चालुक्यभीमस्त्रिंशतम्। तत्सुतः कोल्लभिगण्डविजयादित्यः षण्मासान्। तत्सुतोऽम्मराजः सप्त वर्षाणि। तत्सुतंविजयादित्यं बालमुत्पाट्य ताडपो मासमेकम्। तं जीत्वा चालुक्यभीमसुतो विक्रमादित्यएकादशमासान्।तत्ताडपराजसुतो युद्धमल्लः सप्त वर्षाणि।तमुच्चाट्यदेशादम्मराजानुजोराजभीमःद्वादशवर्षाणि तत्सूनुरम्मराजः पञ्चविंशतिंतस्य द्वैमातुरो दाननृपस्त्रीणीवर्षाणि तनःसप्तविंशतिवर्षाणि दैवदुरीहया वेङ्गीमहिर

नायिकाभवत्। ततो दानार्णवसुतः शक्तिवर्मभूपतिर्द्वादशवर्षाणि समरक्षदुर्वीम्।

ततस्तदनुजःसप्तवत्सरान्भूतवत्सलः ।
विमलादित्यभूपालः पालयामास मेदिनीम् ॥
तत्तनयो⁴⁰⁴ नयशाली जयलक्ष्मीधाम राजराजनरेन्द्रः ।
चत्वारिंशतमद्बानेकं च पुनर्महीमपालयदखिलाम् ॥
यो रूपेण मनोमवंविशदया कान्त्या कलानां निधिं
भोगेनापि पुरंदरं विपुलया लक्ष्म्याचलक्ष्मीधरम् ।
भीमं भीमपराक्रमेण विहसन्भाति स्म भास्वद्यशाः
श्रीमत्सोमकुलैकभूषणमणिर्दीनैकचिन्तामणिः ॥
तस्यासीदपकल्मषासुचरितैरम्मङ्गनाम्नाभुवि
प्रख्याता शुभलक्षणैकवसतिर्देवी जगत्पावनी ।
या जह्नोरिवजाह्नवीहिमवतो गौरीव लक्ष्मीरिव
क्षीरोदाद्दिवसेशवंशतिलकाद्राजेन्द्रचोडादभूत् ॥
पुत्रस्तयोरभवदप्रतिघातशक्ति-
निःशेषितारिनिवहोमहनीयकीर्तिः ।
गङ्गाधराद्रिसुतयोरिव कार्तिकेयो
राजेन्द्रचोडइति राजकुलप्रदीपः ॥
भासामुन्नतिहेतुं प्रथमं बेङ्गीश्वरत्वमध्यास्य ।
यस्तेजसा दिगन्तानाक्रमदुदयं सहस्ररश्मिरिव ॥
उद्यच्चण्डतरप्रतापदाहनप्लुष्टाखिलद्वेषिणा
सर्वान्केरलपाण्ड्यकुन्तलमुखान्निर्जित्य देशान्कमात् ।
आज्ञा मौलिषुभूभृतांभयरुजाचित्तेषु दुर्मेधसां
कीर्तिर्दिक्षु सुधांशुधामधवला येनार्पितोज्जृम्भते ॥
भोगीशाभीलभोगप्रतिभयभुजनिर्भर्त्सनात्यन्तबिमभ्य-
न्नानाभूपाललोकप्रहितबहुविधानर्ध्यरत्नाभिरामम् ।

धत्तेमौलि परार्ध्योमहति नृपकुले यः कुलोत्तुङ्गदेवो
देवेन्द्रत्वादनूने सुरपतिमहिमा चोडराज्येऽभिषिक्तः ॥
हस्तभ्राजितशङ्खचक्रजलजं यंराजनारायणं
लोक[:] स्तौति स सूर्यवंशतिलकाद्राजेन्द्रदेवार्णवात् ।
संभूतां मधुरान्तकीति विदितां नाम्ना परेण स्वयं
लक्ष्मीमुद्वहति स्म लोकमहितां देवीं चरित्रोन्नताम् ॥
गाङ्गौघा इवनिर्मलाःकृततमोध्वंसा दिनेशा इव
क्षोणीध्राइव भूमरश्रमसहा जातास्तयोःसूनवः ।
तन्मध्ये नयविक्रमैकनिलयः श्रीराजराजं प्रति
प्रेम्णावाचमिमामवोचत पिता सर्वोवराधीश्वरः ॥
मया वेङ्गीमहाराज्यं चोडराज्याभिलाषिणा ।
मत्पितृव्ये पुरा न्यस्तं विजयादिस्यभूभुजि ॥
स च पञ्चदशाब्दानि पञ्चाननपराक्रमः ।
महीं रक्षन्महीनाथोदिवं देवोपमो गतः ॥
इत्युक्त्वा तां धुरं दत्तां गुरुणा चक्रवर्तिना ।
अनिष्टतद्वियोगोऽपि विनीतो वहति स्म सः ॥
श्रीपादसेवासुखतो गुरूणां न जातु राज्यं सुखमित्यवेक्ष्य ।
संरक्ष्य वेङ्गीभुवमेकमब्दंभूयः स पित्रोरगमत्समीपम् ॥
तदनुजमथ धीरं वीरचोडंकुमारं
गुणमिव तनुबद्धंविक्रमं चक्रवर्ती।
उदयमिव रविस्त्वं प्राप्य वेङ्गीश्वरत्वं
वितनु शिरसि पादंभूभृतामित्यवोचत् ॥
इत्याशियं समधिगम्य नृपादवन्ध्यां
देव्यास्तथाग्रजनृपद्वितयात्क्रमेण ।
आनम्य तानवनतोवरजैःकुमारः
सृष्टःस्वदेशगमनाय स तैःकथंचित्॥

शत्रुध्वान्तमपास्य राजनिकरानाच्छाद्य धाम्ना परा-
न्दुर्वृत्तान्विनिवर्त्यभूकमलिनीं कृत्वा तथानन्दिनीम् ।
आरूढोजभनाथ(?)नामनगरीहर्म्योदयाद्रिंविभु-
र्वेङ्गीभूतलभूषणं नृपसुतो बालार्कबिम्बद्युतिः ॥
शाकाब्दे शशिखद्वयेन्दु(१००१)गणिते सिंहाधिरूढे रवौ
चन्द्रे वृद्धिमति त्रयोदशतिथौ वारे गुरोर्वृश्चिके ।
लग्नेऽथ श्रवणे समस्तजगतीराज्याभिषिक्तोमुदा
लोकस्योद्वहति स्मपट्टमनधःश्रीवीरचोडो नृपः ॥

स सर्वलोकाश्रयश्रीविष्णुवर्धनमहाराजो राजपरमेश्वरः परममाहेश्वरपरमभट्टारकः परमब्रह्मण्यश्रीवीरचोडदेवः गुद्दवाटिविषयनिवासिनो राष्ट्रकूटप्रमुखान् कुटुम्बिनः सर्वान् समाहूय मन्त्रिपुरोहितसेनापतियुवराजदौवारिकसमक्षमित्थमाज्ञापयति-
यथा-

पावने ब्रह्मवंशेऽभूत्परमाह्लाददर्शनः ।
मुनीन्द्रो मुद्गलोनाम क्षीरोद इव चन्द्रमाः ॥
येनातर्क्यानुभावेन समाहूते दिवाकरे ।
यस्य यष्टिः समादिष्टा रविचेष्टामचेष्टत ॥
आसीत्पवित्रचारित्रस्तद्गोत्रे गोत्रवर्धनः ।
दिशो निजयशोधाम्नाद्योतयन्पोतनाह्वयः ॥
गुणाधिको गुणज्ञेन राजराजाधिपेन यः ।
राजराजब्रह्ममहाराजनाम्ना स्तुतो मुदा ॥
तस्य पुण्यनिधेःपत्नीकन्नमाम्बाजगन्नुता ।
अत्रेरिवानसूयासीदनसूयगुणोन्नता ॥
सुतमिव वसुदेवाद्देवकी वासुदेवं
गुहमिव गिरिकन्या नन्दनं चन्द्रमौलेः ।
अथ तनयमसूत श्रीनिधिं सा च तस्मा-

दखिलविबुधसंघैरीडितं मेडमार्यम् ॥
उद्दामधामविमलीकृतदिग्विभागे
नित्योदयस्थितिमति प्रविकासिपद्मे ।
यत्रोदिते निखिलबन्धुकुलानि लक्ष्मी-
रध्यास्न वारिजवनानि विवस्वतीव॥
यस्मिन्नाश्रितवत्सले कृतयुगाचारैकधीरेस्थितिं
बिभ्राणा गुणरत्नभूषण इति प्रख्यातनाम्नि स्वयम् ।
सत्यत्यागपराक्रमप्रभृतयः संभूय सर्वेगुणा
वर्धन्ते गुणराशिलोपनिपुणं निर्जित्य कालं कलिम् ॥
धीरो नित्यानुरक्तोदृढनिशितमतिर्ब्रह्मवंशप्रदीपो
लक्ष्मीभूरिद्धतेजा नयविनयनिधिः शास्त्रशास्त्रप्रवीणः ।
मान्यः शैलेन्द्रसारस्थिर इति च मया सादरं सप्रसादं
सैनापत्येऽभिषिक्तोवहति जनमुदे पट्टमारोपितं यः ॥
शुश्रूषया गुरुजनं चरितेन लोकं
मानेन बन्धुजनमिष्टधनेन शिष्टान्।
यो मान्मदीयनिखिलक्षितिराज्यभार-
क्षान्त्याभिनन्दयति भक्तिभरेणशौरिम् ॥
यस प्राङ्गणभूमिषु प्रतिदिनं प्रक्षाल्यमानामित-
क्षोणीदेवसमुहपादविगलद्वारिप्रवाहैः शुभैः ।
शश्चन्मार्गसहस्रपूरिभिरहो गङ्गाप्रवाहा जिता
देवेष्वन्यतगस्य पादगलितामार्गत्रयायासिताः ॥
द्राक्षारामेपावने पुण्यभाजापुण्यक्षेत्रे पीठपुर्यांच येन ।
भोक्तुं प्रीत्या प्रत्यहं ब्राह्मणानामाकल्पान्तं कल्पितं सत्रयुग्मम्॥
चेल्लूरुनामप्रथिताभिरामशिष्टाग्रहारोत्तरदिग्विभागे ।
महत्तटाकं मधुराम्बुपूर्णमचीकरद्यःकरुणारसात्मा ॥
विप्रैरगस्त्यप्रतिमैरसंख्यैर्नित्योपभोग्येन शशिप्रमेण ।
यद्वारिणाब्धिंहसतीवभूयो निःशेषषीतं कलशोद्भवेन ॥

महौजसा तेन महामहिम्ना ग्रामस्य तस्यापरदिग्विभागे ।
निर्मापितं धर्मपरायणेन विष्णोर्गृहं वैष्णवपुंगवेन ॥
समुन्नते चन्द्रमरीचिगौरे लक्ष्मीनिवासे नयनाभिरामे ।
तत्राविरासीत्स्वयमेव देवो लक्ष्मीपतिर्लक्षितशङ्खचक्रः ॥

तस्मै श्रीविष्णुभट्टारकाय प्रत्यहं चरुबलिपूजार्थं खण्डस्फुटितनवकर्मार्थं चभवद्विषये कोलारू नाम ग्रामः सर्वकरपरिहारेण देवभोगीकृत्य उदकपूर्वकं दत्त इति विदितमस्तु वः अस्य ग्रामस्य सीमानः पूर्वतः कु………………………….सीमा॥अस्योपरि न केनचिद्बाधाकर्तव्या।यः करोति स पञ्चमहापातकयुक्तो भवति ।तथा चोक्तंभगवता व्यासेन-

स्वदत्तां परदत्तां वा यो हरेत वसुंधराम् ।
पष्टिं वर्षसहस्राणि विष्ठायां जायते क्रिमिः ॥
गामेकां स्वर्णमेकं वा भूमेरप्येकमङ्गुलम् ।
हरन्नरकमाप्नोति यावदाभूतसंप्लवम् ॥
बहुभिर्वसुधाभुक्ता बहुभिश्चानुपालिता ।
यस्य यस्य यदा भूमिस्तस्य तस्य तदा फलम् ॥

श्रीविजयराज्यसंवत्सरे एकविंशे दत्तस्यास्य शासनस्याज्ञप्तिःपञ्चप्रधाना काव्यकर्ता विद्दयभट्टःलेखकः पेन्नाचारिः ॥

(साउथ इण्डियन् इन्स्क्रिप्शन्स् १।५३-५७)

( ५३ )
चालुक्यविष्णुवर्धनमहाराजदानपत्रम्।

सर्वाकारमशेषस्य जगतःसर्वदा शिवम् ।
गोब्राह्मणनृपाणां च शिवं भवतु सर्वदा ॥

स्वस्तिश्रीमतां सकलभुवनसंस्तूयमानमानव्यसगोत्राणां हारीतीपुत्राणां कौशिकीवरप्रसादलब्धराज्यानां मातृगणपरिपालितानांस्वामिमहासेनपादानुध्यातानां

भगवन्नारायणप्रसादसमासादितवरवराहलाञ्छनेक्षणक्षणवशीकृतारातिमण्डलानांअश्वमेघावभृथस्नानपवित्रीकृनवपुषां चालुक्यानांकुलमलंकरिष्णुः सत्याश्रयवल्लभस्य भ्राता कुब्जविष्णुवर्धनोऽष्टादशवर्षाणि।तत्पुत्रो जयसिंहवल्लभस्त्रयस्त्रिंशद्वर्पाणि।तद्भ्रातुरिन्द्रराजनन्दनो विष्णुवर्धनः नववर्षाणि । तत्पुत्रो मङ्गियुवराजः पञ्चविंशतिसंवत्सरान्। तत्सूनुर्जयसिंहस्त्रयोदश वत्सरान्। तद्द्वैमातुरानुजःकोक्किलिः षण्मासान्।तदग्रजो विष्णुराजः स्वानुजमुच्चाट्यसप्तत्रिंशत्संवत्सरान् तत्पुत्रो विजयादित्यभट्टारकः अष्टादशाब्दान्।तन्नन्दनो विष्णुवर्धनः षट्त्रिंशदब्दान्।तत्पुत्रः

गङ्गरट्टबलैःसार्धं द्वादशाब्दानहर्निशम् ।
भुजार्जितबलं खङ्गसहायो नयविक्रमैः ॥
अष्टोत्तरं युद्धशतंयुद्ध्वा शंभोर्महालयान् ।
तत्संख्ययाकरोद्वीरो विजयादित्यभूपतिः॥
कृत्वाराज्यं स वेङ्गीशः स चत्वारिंशतः समान् ।
चतुरुत्तरसंख्यातान्ययौसख्यंशचीपतेः ॥ ४ ॥
तत्सूनुर्नयविद्वीरः कल्ल्यादिर्विष्णुवर्धनः ।
वेङ्गीनाथःसमस्तानामायुधानांकलौकृती ॥
वर्णाश्रमस्थितिनियोजनदक्षरक्षा-
शिक्षापरः परपुरंजयसक्तबाहुः ।
नित्यं त्रिवर्गपरिपालनतन्त्रिमन्त्रि-
संवर्धिताखिलधरातललब्धतेजाः ॥
गजवाजियुद्धकुशलः सार्धसंवत्सरं पतिः ।
बभूव राज्ये नयविदभिषिक्तःकुलोन्नतेः ॥
तत्सुतोऽजनि समस्तभूभृता शासकः सकलसंपदा पतिः ।
धैर्यदानधृतिधर्मनिर्मलश्रीप्रतापधरमूर्तिविश्रुतः ॥
समरनिरतारातिव्राताननेकधरेश्वरा-
न्प्रकृतिबलसंपन्नस्तेजस्ततिक्रमजोन्नतिः ।

बिल्सदसिना जित्वासूर्यं प्रतापयशोमयै-
र्जगति विजयादित्यो नित्य गुणैश्चजिगाय स ॥
गङ्गानङ्गजवेरिशक्तिरसमान्नट्टेशसचोदितो
जित्वामङ्गिशिरोहरद्युधिमहाबाह्वाप्तवीर्यार्यमा ।
कृष्ण सकिलमङ्किताखिलबलप्राप्तोरुसद्विक्रमो
भीतार्तौ च विधाय तत्पुरमर यो निर्ददाह प्रभु ॥

स समस्तभुवनाश्रयश्रीविजयादित्यश्चतुश्चत्वारिंशद्वर्षाणि।तदनुसवितर्यस्त गते तिमिरपटलेनेव रट्टदायादबलेनाभिव्याप्त वेङ्गीमण्डलम्तदनु जविक्रमादित्यसूनुश्चलुक्यभीमाधिपोद्रोहार्जुनापरनामा स्वविक्रमैकसहायतरवारिप्रभयावभास्याधिपतिरभूत् किं च दीनानाथनग्ननटगायकधर्मध्व जवृत्तीना पितराविव सखेवगुरुरिवाभिलषित विस्ती(ती)र्य कल्पतरुप्रति मश्चेतासि दानेन सतर्प्य त्रिंशद्वर्षाणि पालयित्वात्मगुणैपुरदरमानन्दयन्निव तत्सख्यमगमत्।

तत्पुत्रो विजयादित्यः शैशवाल्लब्धसपदा ।
सर्व भोगाधिराज्याङ्गबलरत्नैरविश्रुत ॥
जीवत्येव प्रतापात्पितरि भुजबलध्वस्ततद्वैरिवर्ग
पश्चाज्जित्वारिवर्गं निजमजितमहाशक्तिसपन्नमन्त्र ।
प्रज्ञाचक्रेण बाह्यारिपुसमितिमपि स्वार्थभोगैकृतार्थो
राज्याशीर्लब्धतेजासमदल(बल?)मधिपो जेतुमिन्द्र प्रयात ॥

तत्सूनुरुदयादित्य इवाम्भो राजमहेन्द्रापरनामा रिपुतिमिरमारान्निहत्य प्रकृतिसपत्नपक्षनिक्षिप्तसामन्तकुल्यकुटिलमनोभङ्गकर करवालमुत्कृप्य शक्तिपयसपन्नप्रतापावर्जितपितृपितामहप्रकृतिबल प्रज्ञया सुरुगुरु तेजसा भानुमन्त क्षमया क्षमाममरगिरिं विविध(वि)बुधसमाश्रयतयानुकुर्वन् सर्वलोकाश्रयश्रीविष्णुवर्धनमहाराज स्वराज्याभिषेककृतकल्याण सिंहासनारूढकण्डेरुवाडिविषयनिवासिन सर्वान्कुटुम्बिन समाहूयेत्थमाज्ञापयति स्म। असात्कुलकल्याणपरम्परानियोगाधिकृतपट्टवर्धनी वशाग्रण्या।कल्लकम्पइति विश्रुतेन कुब्जविष्णुवर्धनानुचरेण संग्रामे

प्राचीन लेखमाला।

तदनुज्ञया दुर्धर्षबलं दहरनामानं विनिहत्य तच्चिद्वानि येन जगृहिरे । तत्कुलप्रसूतसोमादित्यस्य सूनुरनेकयुद्धलब्धप्रतापः प्रतिवियराजः।

तत्सूनुः सकलारातिमदच्छेदकरायुधः ।
सेवको विजयादित्यकलियर्त्यङ्कभूभुजः॥
अभैपुर्भण्डनादित्यं दृष्ट्वा प्रतिमुखाञ्जनम् ।
प्राप्तमुज्ज्वलगण्डाङ्कं यं परे यमसंनिभम् ॥

  यो हि-

शत्रूणां तुमुलेषु वीरपटहंसंश्राव्य जित्वा बलं
कुन्तादित्य इति श्रुताङ्कितमहाकीर्तिप्रतापालयः ।
मच्चित्तं परितोप्यभृत्यपदवीं लब्ध्वाप्रसादं गतः
स्फीतानेकबलारिभूपविजयश्रीजन्मबाहून्नतिः ॥

तस्मै सद्वादशग्रामटिको गोण्टूरुनामग्रामः सर्वकरपरिहारीकृत्यास्माभिर्दत्तइति विदितोमस्तु वोऽस्माभिः । अस्यावधयः। पूर्वतः गोङ्गुव । दक्षिणतः गोणयूरु ।पश्चिमतः कुलुचेरुवुलु। उत्तरतः मडपल्लि ।एतेषां मध्यवर्तिनः क्षेत्रसीमानः। पूर्वतः पोतुरायु । आग्नेयतः पेद्दकोयिलमु । दक्षिणतः कुरुवपोटि । नैर्ऋततः पेरुवातिकुरुव ।पश्चिमतः पालगुण्ट्टपडुमटिकट्ट । वायव्यतः पोलकुंगोण्ड मोनदुर्ग मघवति ।उत्तरतः मडपल्लिपर्रु । ऐशानतः चामिरे निगुण्ट्ट। अस्योपरि न केनचिद्बाधाकर्तव्या । यः करोति स पञ्चमहापातको भवति । तथा च व्यासेनोक्तम्-

बहुभिर्वसुधादत्ता बहुभिश्चानुपालिता ।
यस्य यस्य यदा भूमिस्तस्य तस्य तदा फलम् ॥
स्वदत्तां परदत्तां वायो हरेत्तु वसुंधराम् ।
षष्टिंवर्षसहस्राणि विष्ठायांजायते कृमिः ॥

( साउथ इण्डियन् इन्स्क्रिप्शन्स् ३९-४१ )

Content after this line is not reviewed (page numbers 216-240).

(५४)

श्रीबदरिकाश्रमपात्रान्तर्गतपण्डकेश्वर-

मन्दिरोपलब्धदानपत्रम् ।

स्वस्तिश्रीमत्कार्तिकेयपुरात्सकलामरदितितनुजमनुजविभुभक्तिभावभरभारानमितामितोत्तमाङ्गसङ्गिविकटमुकुटकिरीटविटङ्ककोटिकोटिशोलोकतानाना(ताता)यकप्रदीपदीपदीधितिपानमदरक्तचरणकमलामलविपुलबहुलकिरणकेशरासार-सारिताशेषविशेषमोषिघनतमतेजसः स्वर्धुनीधौतजटाजूटस्य भगवतोधूर्जटेःप्रसादान्निजभुजोपार्जितौर्जित्यनिर्जितरिपुतिमिरलब्धोदयप्रकाशदयादाक्षिण्यसत्यस-त्त्वशीलशौचशौर्योदार्यगाम्भीर्यमर्यादार्यवृत्ताश्चर्यकार्यवर्यादिगुणगणालंकृतशरीरोमहासुकृतिसंतानबीजावतारः कृतयुगागमभूपालललितकीर्तिर्नन्दाभगवतीचरणकमलकमलासनाथमूर्तिः श्रीमिम्बरः,तस्य तनयस्तत्पादानुध्यातो राज्ञीमहादेवी श्रीनाशूदेवी, तस्यामुत्पन्नः परममाहेश्वरः परमब्रह्मण्यःशितकृपाणधारोत्कृत्तमत्तेभकुम्भाकृष्टमुक्तावलीयशःपताकाच्छायचन्द्रिकापहसिततारागणः परमभट्टारकमहाराजाधिराजपरमेश्वरश्रीमदिष्टगणदेवः,तस्य पुत्रस्तत्पादानुध्यातोराज्ञी महादेवी श्रीवेगदेवी, तस्यामुत्पन्नः परममाहेश्वरः परमब्रह्मण्यः कलिकलङ्कपङ्कातङ्कमग्नधरण्युद्धारधारितधौरेयवरवराहचरितः सहजमतिविभवविभुविभूतिस्थगितारातिचक्रप्रतापदहनोऽतिवैभवसंहारारम्भसंभृतभीमभ्रुकुटिकुटिलकेसरिसटाभीतभी-तारातीमकलभभरोऽरुणारुणकृपाणबाणगुणप्राणगणहठाकृष्टोत्कृष्टसलीलजयलक्ष्मीप्रथमसमालिङ्गनावलोकनवलक्ष्यसखेदसुरसुन्दरीविधूतकरस्खलद्वलयकुसुमप्रकरप्रकीर्णावतंससंवर्धितकीर्तिबीजःपृथुरिवदोर्दण्डसाधितधनुर्मण्डलबलाव-ष्टम्भवशवशीकृतगोपालनानिश्चलीकृतधराधरेन्द्रः परमभट्टारकमहाराजाधिराजपरमेश्वरश्रीमल्ललितशूरदेवः कुशली अस्मिन्नेवश्रीमत्कार्तिकेयपुरविषये समुपगतान्सर्वानवनियोगस्थान् राजराजत(न्य)कराजपुत्रासृष्टामात्यसामन्तमहासामन्तठक्कुरमहामनुष्यमहाकर्तृकृतिकमहाप्रतीहारमहादण्डनायकम-हाराजप्रमातारशरभङ्गकुमारामात्यापरिकदुःसाध्यासाध

नेकदशापराधिकचौरोद्धरणिकशौल्किकशौल्मिकतदायुक्तकविनियुक्तकपट्टाकापचारिकाशेषभङ्गाधिकृतहरत्यश्वोष्ट्रबलव्यापृतकभूतप्रेपणिकदण्डिकदण्डपाशिकगमागमिकशार्ङ्गिका-भित्वरमाणकराजस्थानीयविषयपतिभोगपतिनरपत्यश्वपति…..ण्डरक्षप्रतिशूरिकस्थानाधिकृतवर्त्मपालकोट्टपालवट्टपाल- क्षेत्रपालप्रान्तपालकिशोरवर(ड)वागोमहिष्यधिकृतभट्टमहत्तमाभीरवणिक्श्रेष्ठिपुरोगास्त(?)ष्टादशप्रकृत्यधिष्ठानीयान्खप-किरातद्रविडकलिङ्गशौरहूणोडुमेदान्ध्रचाण्डालपर्यन्तान्सर्वसंवसान्समस्तजनपदान्भाटाचटसेवकादीनन्यांश्चकीर्तितान-कीर्तितानस्मत्पादोपजीविनः प्रतिवासिनश्चब्राह्मणोत्तरान्यथार्हमत्तयति बोधयति समाज्ञापयति — अस्तु तेऽस्माद्विदितम् — उपरिनिर्दिष्टविषयेगोरुन्नसायां प्रतिबद्धखपियाकपरिभुज्यमानपल्लिका,तथा पणिभूतिकायां प्रतिबद्धगुग्गुलपरिभुज्यमानपल्लिकाद्वयं एते मया मातापित्रोरात्मनश्च पुण्ययशोभिवृद्धये पवनविघट्टिताश्वत्थपत्रवच्चलतरङ्गजीवलोकमवलोक्य जलबुद्बुदाकारमसारं वायुर्दृष्ट्वा गजकलभकर्णाग्रचपलतां चालक्ष्य ……… त्वापरलोकनिःश्रेयसार्थंसंसारोत्तरणार्थं च पुण्येऽहनि उत्तरायणसंक्रान्तौ गन्धपुष्पधूपदीपोपलेपननैवेद्यबलिचरुनृत्यगेयवाद्यसत्त्वादिप्रवर्तनाय खण्डस्फुटितसंस्करणाय अभिनवकर्मकरणाय च भृत्यपदमूलभरणाय चगोरुन्नसायां महादेवीश्रीसामदेव्यास्वयंकारायितभगवते श्रीनारायणभट्टारकायशासनदानेन प्रतिपादिताः । प्रकृतिपरिहारयुक्तः प्रचाटाभटाप्रवेशः अकिंञ्चित्प्रग्राह्याः,अनाच्छेद्यआचन्द्रार्कक्षितिस्थितिसमकालिको विषयादुद्धृतपिण्डास्थसीमागोचरपर्यन्तस्य वृक्षारामः, हृ(ह्र)दप्रस्रवणोपेतदेवब्राह्मणभुक्तभुज्यमानवर्जिताः । यतः — सुखंपारम्पर्येण परिभुञ्जतश्चास्योपरिनिर्दिष्टैरन्यतरैर्वा धरणविधारणपरिपन्थिजनादिकोपद्रवो मनागपि कर्तव्यो नोऽन्यथा……महान्द्रोहः स्यादितिप्रवर्धमानविजयराज्यसंवत्सर एकविंशति(त)मे । सम्वत् २ । १ माघवदि ३ । महादानाक्षयपटलाधिकृतश्रीपोजकः । लिखितमिदं महासंधिविग्रहाक्षपटलाधिकृतश्रीमदायटाववनातङ्कोत्कीर्णश्रीगङ्गभद्रेण ।

तस्य गौराम्बिका नाम महिषीसमजायत ।
माननीयगुणा मायावल्लभस्ययथा रमा ॥
कपर्दिनो यथा गौरी शचीव नमुचिद्विषः।
पितामहस्य सावित्री छायेव द्युमणेरिव ॥
विलासविभ्रमोल्लासतिरस्कृततिलोत्तमा ।
अनसूयापि सासूया यत्पातिव्रत्वसंपदा ॥
अहीनभोगसंपत्तिरसौ राजशिखामणिः ।
तस्यां हरिहरं गौर्यांकुमारमुदपादयत् ॥
शिष्टान्संरक्षिता यश्चदुष्टानामपि शासकः ।
लब्धाप्तो विदुषासाकं श्लाघ्योहरिहरे परः ॥
यस्मिन्षोडशदानानि(नां) यशसा परिशोभिते ।
दानाम्बुधारया यस्य वर्धते धर्मपादपः ॥
ऋषिभूवह्निचन्द्रे (१३१७) तु गणिते धात(तृ)वत्सरे ।
माघमासे शुक्लपक्षेपौर्णमास्यां महातिथौ ॥
नक्षत्रे पितृदैवत्ये भानुवारेण संयुते ।
तुङ्गभद्रानदीतीरे हेमकूटोपशोभिते ॥
श्रीविरूपाक्षदेवस्य संनिधौशुभदायिने ।
भारद्वाजसगोत्राय बह्वृचोऽग्रेसराय च ॥
वाचस्पतेर्भिलाख्यस्य सूनवे सूनृतोक्तये ।
पटवर्धनिने विष्णुदीक्षितेन्द्राय धीमते ॥
वसिष्ठगोत्रजायापस्तम्बशाखाग्रयायिने ।
रामभट्टसुतानन्तदीक्षिताय विपश्चिते ॥
प्रसिद्धपाण्डवाक्रान्तरुचङ्गिस्थलवासिने ।
भिलिचन्द्राभिधासीमामध्ये ख्यातं महोदयम् ॥
पूर्वभागे स्थितं ग्रामादरिसीकेरसंज्ञकात् ।
गडिकेहल्याभिधाद्वामाद्दक्षिणां दिशमाश्रितम् ॥

ग्रामात्पल्लवकटाख्यात्प्रतीच्याभिमुखाश्रितम् ।
ग्रामाच्च भूदिहल्याख्यादुत्तरस्यां दिशि श्रितम् ॥
प्रतिनाम्ना समाख्यातं पुरं हरिहराभिधम् ।
मादेनहल्लीतिग्रामंसर्वसस्यसमन्वितम् ॥
सर्वमान्यं चतुःसीमासंयुतं चसमन्ततः ।
निधिनिःक्षेपपाषाणसिद्धसाध्यसमन्वितम् ॥
अक्षिण्यागामिसंयुक्तंद्विभोग्यं रम्यभूरुहम् ।
वापीकूपतडागैश्चकच्छेनापि समन्वितम् ॥
पुत्रपौत्रादिभिर्भोग्यं क्रमादाचन्द्रतारकम् ।
सर्वस्याधमनस्यापि विक्रयस्यापि चोचितम् ॥
परीतं प्रयतैःस्निग्धैःपुरोहितपुरोगमैः ।
विविधैर्विबुधैः श्रीतोपयिकेरपिकेर्गिरा ॥
वीरो हरिहरश्चाभून्माननीयो मनस्विनाम् ।
भूदानपात्रभूतात्मा भूसुरात्मा विशेषतः ॥
सहिरण्यपयोधारापूर्वकं दत्तवान्मुदा ।
………………………………………………॥
इदमखिलराजशासनमधुकरकाकारगीतमहात्मनः ।
राज्ञोहरिहरनृपतेः शासनमचलैकपारिजातस्य ॥
तस्य तच्छासनेनेव शासनं तु विनिर्मितम् ।
शासनाचार्यधर्मेण वाणिदेवेनशिक्षितम् ॥
अस्मिन्ग्रामेऽष्टदिक्षु सीमा देशभाषया लिखिता ॥
दानपालनयोर्मध्ये दानाच्छ्रेयोऽनुपालनम् ।
दानात्स्वर्गमवाप्नोति पालनादच्युतं पदम् ।
स्वदत्ताद्द्विगुणंपुण्यंपरदत्तानुपालनम् ।
परदत्तापहारेणस्वदत्तंनिष्फलं भवेत् ।
स्वदत्तां परदत्तां वायोहरेत वसुंधराम् ॥
पष्टिवर्षसहस्राणि विष्ठायां जायते कृमिः ॥

एकैव भगिनी लोके सर्वेषामेव भूभुजाम् ।
न भोज्या न करग्राह्या विप्रदत्ता वसुंधरा ॥
सामान्योऽयं धर्मसेतुर्नृपाणां काले काले पालनीयो भवद्भिः ।
सर्वानेतान्भाविनः पार्थिवेन्द्रान्भूयो भूयो याचते रामचन्द्रः ॥

लाइफ्एण्ड एसेज्आफ् एच्. टी. कोलब्रूक.
वाल्यूम २ पेज २३२ ।

(५६)

श्रीलक्ष्मीवर्मदेवानां शासनपत्रम् ।

( उज्जयनीप्रान्त उपलब्धम् । )

जयति व्योमकेशोऽसौयः सर्गाय बिभर्ति ताम् ।
ऐन्दवींशिरसा लेखां जगद्बीजाङ्कुराकृतिम् ॥
तन्वन्तु वः स्मरारातेः कल्याणमनिशं जटाः ।
कल्पान्तसमयोद्दाम तडिद्वलयपिङ्गलाः ।

परमभट्टारकमहाराजाधिराजपरमेश्वरश्रीउदयादित्यदेवपादानुध्यातपरमभट्टारकमहाराजाधिराजपरमेश्वरश्रीनरवर्मदेव-पादानुध्यातपरमभट्टारकमहाराजाधिराजपरमेश्वरश्रीयशोवर्मदेवपादानुध्यातसमस्तप्रशस्तोपेतसमधिगतपञ्चमहाशब्दालंकारविराजमानमहाकुमारश्रीलक्ष्मीवर्मदेवःश्रीमहाद्वादशकमण्डले श्रीराजशासनभोगे सुरासणीसंबद्धवडनुदग्रामतप्तासुवर्णप्रासादिकासंबद्धउथवणकग्रामयोः समभूतिपथिक(समस्तविषयिक)- पट्टकिलजनपदादीन्ब्राह्मणोत्तरान्बोधयति -अस्तु वःसंविदितम् -यथाश्रीमद्धारायां महाराजाधिराजपरमेश्वरश्रीयशोवर्मदेवेनश्रीविक्रमकालातीतसंवत्सरैकनवत्यधिकशतैकादशेषु कार्तिकशुदिअष्टम्यां संजातमहाराजश्रीनरवर्मदेवसांवत्सरिके तीर्थाम्मोभिः स्नात्वादेवऋषिमनुष्यपितृृंस्तर्पयित्वा भगवन्तं भवानीपतिं समभ्यर्च्य शमीकुशतिलान्नाद्याहुतिभिर्हिरण्यरेतसं हुत्वा भानवे

************************************************************************

५६ लेखः प्राचीनलेखमाला \।
२२३

अर्घ्यंविधाय कपिलांत्रिःप्रदक्षिणीकृत्य संसारस्यासारतां दृष्ट्वा नलिनीदलगतजलवत्तरलतरं जीवितं धनं चावेक्ष्य, उक्तं च -

‘वाताभ्रविभ्रममिदं वसुधाधिपत्य-

मापातमात्रमधुरो विषयोपभोगः ।

प्राणास्तृणाग्रबिन्दुसमा नराणां
धर्मः सखापरमहो परलोकयाने ॥’

एवमाकलय्य अद्रेलवद्वावरिस्थानविनिर्गतभरद्वाजगोत्राय भरद्वाजाङ्गिरसबार्हस्पत्य त्रिप्रवरायाश्वलायनशाखिने दक्षिणायातकर्णाटब्राह्मणद्विवेदठकुर श्रीमहिरस्वामिपौत्र- श्रीविश्वरूपसुत आवसाधिकश्रीधनपालाय उपरिलिखित वडउदग्रामउथवणकग्रामौसवृक्षमालाकुलौनिधिनिक्षेपसहितौ वापीकूपतडागान्वितौचतुष्कण्टकविशुद्धौचन्द्रार्कयावदुदकपूर्वकतयाशासनेन प्रदत्तौ । संवत्सरशतद्वादशकेषु श्रावणशुदि पञ्चदश्यां सोमग्रहणपर्वणि श्रीमत्पितृश्रेयोर्थं पुनरेवास्माभिरेतौग्रामौउदकपूर्वकतयाशासनेनप्रदत्तौ ।तदनर्ग्रा मयोर्निवासिसमस्तपट्टकिलादिलोकैस्तथा कर्षकैश्चयथोत्पद्यमानकरहिरण्यभाग भोगादिकमाज्ञाश्रवणविधेयैर्भूत्वासर्वममुष्मै समुपनेतव्यम् । सामान्यं वै तत्पुण्यफलं बुद्ध्वास्माद्वंशजैरन्यैरपि भाविभूपतिभिर्धर्मादायोऽयंमन्तव्यश्चेति । यतः –

बहुभिर्वसुधाभुक्ता राजभिःसगरादिभिः ।
यस्य यस्य यदा भूमिस्तस्य तस्य तदा फलम् ॥

स्वदत्तां परदत्तां वा यो हरेत वसुंधराम् ।

पष्टिवर्षसहस्राणि विष्ठायां जायते कृमिः ॥

सर्वानेतान्भाविनः पार्थिवेन्द्रान्भूयो भूयो याचते रामभद्रः ।

सामान्योऽयं धर्मसे……………………………………… ।

(अग्रे सर्वं त्रुटितम्)

रॉयल एशियाटिक्सोसाय्टी वा. १ पे.३८२ ।

***********************************************************************************

२२४

काव्यमाला।

(५७)

श्रीमदमोघवर्षदेवापराभिधानश्रीमद्वाक्पतिराज-
देवानां शासनपत्रम् ।

ॐम्
यः स्फूर्जत्फणभृद्विपानलमिलद्धूम्रप्रभाः प्रोल्लस-

न्मूर्धाबद्धशशाङ्ककोटिघटिता याः सैहिकेयोपमाः ।

याश्चञ्चत्गिरिजाकपोललुलिताः कस्तूरिकाविभ्रमा-

स्ताः श्रीकण्ठकठोरकण्ठरुचयः श्रेयांसि पुष्णन्तु वः ॥

यल्लक्ष्मीवदनेन्दुना न सुखितं यन्नार्दितं वारिधे-

र्वारा यन्न निजेन नाभिसरसीपद्मेन शान्तिं गतम् ।

यच्छेपाहिफणासहस्रमधुरः श्वासैर्नचाश्वासितं
तद्राधाविरहातुरं मुररिपो

र्वेल्लद्वपुः

पातु वः॥

परमभट्टारकमहाराजाधिराजपरमेश्वर श्रीकृष्णराजदेवपादानुध्यातपरमभट्टारकमहाराजाधिराजपरमेश्वरश्रीवैरिसिंहदेवपादानुध्यातपरमभट्टारकमहाराजाधिराजपरमेश्वरश्रीसीयकदेवपादानुध्यातपरमभट्टारकमहाराजाधिराजपरमेश्वरश्रीमदमोघवर्षदेवापराभिधानश्रीमद्वाक्पतिराजदेव पृथ्वीवल्लभश्रीवल्लभनरेन्द्रदेवः कुशली तिणिसपदद्वादशकसंबद्धमहासाधनिक श्रीमहाइकभुक्तसेम्बलपुरग्रामेसमुपगतान्समस्तराजपुरुषान्ब्राह्मणोत्तरान्प्रतिवासिपट्टकिलजनपदादीन्श्चबोधयति — अस्तु वः संविदितम् — यथा ग्रामोऽयमस्माभिः षट्तृं (त्रिं)शसहस्रिकसंवत्सरेऽस्मिन्कार्तिकशुद्धपौर्णमास्यां सोमग्रहणपर्वणि श्री- भगवत्पुरावासितैरस्माभिर्महासाधनिक श्री महाइकपत्नीआसिनीप्रार्थनयोपरि- लिखितग्रामः स्वसीमा तृणयूतिगोचरपर्यन्तः सहिरण्याभोगभागःसोपरिकरः सर्वादायसमेतः श्रीमदुज्जयिन्या भट्टारिकाश्रीमद्भट्टेश्वरीदेव्यैस्नानविलेपन- पुष्पगन्धधूपनैवेद्यप्रेक्षणिकादिनिमित्तं च,तथा खण्डस्फुटितदेवगृहजगती- समारचनार्थं च मातापित्रोरात्मनश्चपुण्ययशोभिवृद्धयेऽदृष्टफलमङ्गीकृत्याचन्द्रार्कार्णवक्षितिसमकालं परया भक्त्या शासनेनोदकपूर्वकं प्रतिपादित

**************************************************************************

१८] लेखः ] प्राचीनलेखमाला \।
२२१
इति मत्वा तन्निवासिपट्टकिलजनपदैर्यथादीयमानभागभोगः करहिरण्यादिकं सर्वमाज्ञाश्रवणविधेयैर्भूत्वा सर्वथा सर्वमस्याः समुपनेतव्यम् । सामान्यं चैतत्पुण्यफलं बुद्ध्वास्मद्वंशजनैरन्यैरपि भाविभोक्तृभिरस्मत्प्रदत्तधर्मदायोऽयमनुमन्तव्यः पालनीयश्च । उक्तं च-

यानीह दत्तानि पुरा नरेन्द्रैर्दानानिधर्मार्थयशस्कराणि ।

निर्माल्यवान्तप्रतिमानि तानि को नाम साधुः पुनराददीत ॥

अस्णत्कुलक्रममुदारमुदाहरद्भिरन्यैश्चदानमिदमभ्यनुमोदनीयम् ।

लक्श्म्यास्तडित्सलिलबुद्बुदचञ्चलाया दानं फलं परयशःप्रतिपालनं च ॥

सर्वानेतान्भाविनः पार्थिवेन्द्रान्भूयो भूयो याचते रामभद्रः ।

सामान्योऽयं धर्मसेतुर्नृपाणां काले काले पालनीयो भवद्भिः ॥

इति कमलदलाम्बुबिन्दुलोलां श्रियमनुचिन्त्य मनुष्यजीवितंच।

सकलमिदमुदाहृतं च बुद्ध्वानहि पुरुषैः परकीर्तयो विलोप्याः ॥

इति ॥ संपत् १०३६ चैत्र वदि ९ । गुणपुराविसितै(वासिते) श्रीमन्महाविजयस्कन्धावारे

स्वयमाज्ञादायकश्चात्र श्रीरुद्रादित्यः । स्वहस्तोऽयं श्री वाक्पतिराजदेवस्य \।\।

(इण्डियन् आण्टिकरी १४/ १६०)

(५८)

श्रीशिवसिंहदेवनृपतीनां शासनपत्रम् ।

श्रीगजरथपुरात्समस्तप्रक्रियाविराजमानश्रीमद्रानमेश्वरीवरलब्धप्रसादभवानीभक्तिभावनापरायण रूपनरायणमहाराजाधिराजश्रीमच्छिवसिंहदेवपादाःसमरविजयिनो जरैलतप्यायां विसपीग्रामवास्तव्यसकललोकान्भूकर्षकांश्चसमादिशन्ति । ज्ञातमस्तुभवताम् —ग्रामोऽयमस्माभिः सप्रक्रियाभिनवजयदेवमहापण्डितठकुरश्रीविद्यापतिभ्यः शासनीकृत्य प्रदत्तः । ग्रामकस्था यूय—————-

२२६ काव्यगाथा \।
मेतेषां वचनकरी (रा) भूकर्षणादिकर्म करिष्यथेति ॥ लसं२८३ श्रावणसुदि ७ गुरौ ।

श्लोकास्तु-
अब्दे लक्ष्मणसेनभूपतिमते वह्निग्रह

द्भि्यंकिते
मासे श्रावणसंज्ञके मुनितिथौ पक्षेऽवलक्षेगुरौ ।

वाग्वत्याः सरितस्तटे गजरथेत्याख्याप्रसिद्धे पुरे

दित्सोत्साहविवृद्धि(द्ध)बाहुपुलकः सभ्याय मध्ये शुभम् \।\।

प्रज्ञावान्प्रचरोर्वरं पृथुतराभोगं नदीमातृकं
सारण्यंससरोवरं च विसपीनामानमासीमतः ।

श्रीविद्यापतिशर्मणे सुकवये पुत्रादिभिर्भुञ्जता (ते)

स श्रीमान्शिवसिंहदेवनृपतिर्ग्रामंददे शासनम् ॥

येन साहसमयेन सश्रिणा तुङ्गवाहकरपृष्ठवर्तिना ।

अश्वपत्तिबलयोर्बलं जितं गज्जनाधिपतिगौडभूभुजाम् ॥

रोप्यकुम्भ इव कज्जलरेखा श्वेतपद्म इव शैवलवल्ली।

यस्य कीर्तिनवकेतककान्त्या म्छानिमेति विजितो हरिणाङ्कः ॥

द्विपन्नृपतिवाहिनीरुधिरवाहिनीकोटिभिः

प्रतापतरुवृद्धये समरमेदिनी प्लाविता ।

समस्तहरिदङ्गनाचिकुरपाशवासक्षमं
सितप्रसरपाण्डुरं जगति येन लब्धं यशः ॥

मतङ्गजरथप्रदः कनकदानकल्पद्रुम-
स्तुलापुरुषमद्भुतं निजघनैःपिता दापितः ।
सुखानि च महात्मना जगति येन भूमीभुजा
परापरपयोनिधिः प्रथममैत्रपात्रं सदा \।\।
नरपतिकुलमान्यः कर्णशिक्षावन्दान्यः
परिचितपरमार्थोदानतुष्टार्थिसार्थः ।
निजचरितपवित्रो देवसिंहस्य पुत्रः
स जयति शिवसिंहो वैरिनागेन्द्र सिंहः ॥

________________

(

५९ लेखः ] प्राचीनलेखमाला \।
२२७

ग्रामेगृह्णन्त्यमुष्मिन्किमपि नृपतयो हिन्दवोऽन्ये तुरुक्का
गोकोलं स्वात्ममांसैः सहितमनुदिनं भुञ्जते तेखधर्मम् ।

ये चैनं ग्रामरत्नंनृपकररहितं पालयन्ति प्रतापै-

स्तेषांसत्कीर्तिगाथा दिशि दिशि सुचिरं गीयतां वन्दिवृन्दैः ॥

सन् ८०७ संवत् १४५५ शाके १३२१ । शुभमस्तु \।

(इण्डियन् आण्टिकरी १४ ।)

(५९)

यादववंशभूषणरामभूपतिदानंपत्रम् ।

ॐ नमो वराहाय ॥

जयत्याविष्कृतं विष्णोर्वाराहं शोभितार्णवम् ।

दक्षिणोन्नतदंष्ट्राग्रविश्रान्तभुवनं वपुः॥

विष्णोर्नाभीकमलकुहरादाविरासीद्विरिञ्चि-

र्व्यञ्चन्मौलिस्खलितकुसुमं वन्दितो देवदैत्यैः।

तस्मादत्रिः समजनि जगज्जातजैत्रप्रकाश-

चन्द्रस्तस्मादभवदमृतोद्वारशृङ्गारिताशः ॥

वंशे तस्यपुरूरवाः समभवद्यञ्चापमापद्गतो

देवानामधिपः स्मरत्यविरतं व्यालुप्तवज्रग्रहः।

आब्रह्माण्डमखण्डताण्डवरथप्रस्थानलीलां वह-
नयश्चैकोबुभुजे भुजेन विजितामुर्वींतथैवोर्वशीम् ॥
तस्मिन्नेव ययातिराविरभवद्भूमण्डलाखण्डलः

सर्वःस्वर्वनितानितान्तसुभगप्रोद्गीतदोर्विक्रमः।

यस्याद्यापि मखाहिताहुतिशतप्रोद्दानभूमोत्करै-

राकीर्ण परितः स्फुरत्यविरतं तापिच्छनीलं नभः॥

तस्मादजायतयदुर्यदुपग्रहेण

वंशस्ततः परमगाज्जगतीप्रतिष्ठाम् ।

**********************************************************************************

CARE: CORRECTION DONE TILL HERE (V.BHAT) - 13 - MARCH

-2023

२२८ काव्यमाला ।

तस्मिन्नथायमभवत्प्रभवः प्रजानां
लीलामयं वपुरमन्दबलं दधानः ॥

यदोस्तस्मिन्वंशे समजनि स निर्वापितरिपु-

प्रतापस्तापच्छिन्निखिलजगतो राजनृपतिः ।

यदीयप्रोदञ्चच्चरणनखरत्नांशुजलधौ
निमज्जन्तश्चित्रंजगदुपरि वृत्तिप्रणयिनः ॥

खेलत्खड्गावतंसोरणशिरसि वशीकृत्य कर्णाटराजं

यः पाण्ड्यं दण्डयित्वा न्यधित जलनिधेःस्तम्भमभ्यर्णभूमौ ।

यद्बाणव्रातपातैर्न समरमभजज्जर्जरो गुर्जरेन्द्रः
स श्रीमानाविरासीत्तुहिनकरकुले सिङ्घणः साहसाङ्कः ॥

तस्मादभूत्प्रभुरशेषमहीपतीनां

श्रीमल्लुगिर्विजयकार्मणकार्मुकश्रीः ।
यस्य प्रतापवरणौ तरणे तरूणां
छायेव

दैर्घ्यमजहादरिभूभृतां श्रीः ॥

यस्मिन्भ्रूभङ्गभीमे चलति वसुमतीमण्डलंचण्डभानो-

र्बिम्बं शैलेन्द्रसंधेस्त्रिभिरमित इमे संंभ्रियन्ते स्म सर्वे।

वल्गद्भिर्वाजिवृन्दैस्तुरगखुरहतैः पांसुभिर्गीतिभित्तैः

क्षोणीन्द्रः स प्रवीरस्तदनु समभवद्भिल्लमःसार्वभौमः ॥

यः संख्ये त्रिकलिङ्गराजमवधद्विद्वेषिसीमन्तिनी-
नेत्राम्भः प्रसरत्प्रगल्भलहरीनिर्वाणवैरानलः।

यश्चैतस्य समस्तराज्यमहरन्मत्तेभकुम्भस्थली-

कूजत्पट्पदगीतवैभवभरं जातस्ततो

जैतुगिः॥

कारागारात्समानीय करुणावरुणालयः ।

प्रियंवदास्यमकरोत्क्षितेर्गणपति पतिम् ॥

हम्मीरतिमिरतरणिः सरणिर्धर्मस्य संक्रमः कीर्तेः।

तस्मादयमजनि श्रीसिद्धणदेवभूपालः ॥

***********************************

५९ लेखः] प्राचीनलेखमाला \।
२२९

बल्लालो विजितः पराभवभुवं संभावितोऽन्ध्राधिपः
कक्कल्लोदलितः क्षणेन गलितो

भम्भागिरेरीश्वरः ।

दुर्गाग्रेविनिबाध्य भोजनृपतिं न्यस्तोऽर्जुनो निर्जित-

स्तेनेति प्रति[प]द्य के भुवि भयं भेजुर्न भूमीभुजः॥

कृप्यन्ते यदुराजरत्नभवतावक्षांसि विद्वेषिणा-

मुप्यन्ते समरस्थलीषु करिणां मुक्तावलिश्रेणयः ।

वर्षन्ति स्तनमण्डलेषु तरुणीनेत्राणि बाष्पोत्करै-

रुद्भेदो भुवनत्रयेऽपि यशसामाश्चर्यमुज्जृम्भते ॥

तस्मादजायत जगज्जयगीयमान-

प्रौढप्रतापतपनोदयदुर्निवारः ।

श्रीजैतुगिर्वसुमतीवलयाधिनाथै-

श्चूडामणिप्रकरसंकरचुम्बिताङ्घ्रिः॥

तस्मात्कृष्ण इति प्रसिद्धचरितः श्रीरायनारायणो

जातःकार्तिकचन्द्रकान्तिजयिनां कीर्तिं चिरं नर्तयन् ।
गर्जत्गुर्जरवीरशोणितसरित्सङ्गत्वरे श्रीपतिः

पाथोधौ सघृणो यदीयहृदये निर्दूषणे निद्रितः ॥

आदाय द्विषतांकरङ्कनिवहान्कृत्वा हलादीनि तैः

कृष्टे कृष्णमहीभृता कृषिमता क्षेत्रे महीमण्डले ।

येनाराति वधूविलोचनगल

त्सान्द्राज्जनैरस्त्रुभिः

क्लिन्ने शौर्यसुबीजमुप्तमभिमतः प्राप्तायशोराशयः ॥

सत्त्वं यद्धनवाहने रविसुते वैरोचनं श्रीशिबौ

दानं यच्च दधीचिनाम्निसकलं संगृह्यसृष्टोऽद्भुतः ।

नूनं कृष्णघटोद्भवोऽखिलकृता दारिद्र्यपाथोनिधिः

पीतस्त्यागकरप्रवृद्धचुलुकेनोद्धृत्य येनार्थिनाम्॥
तस्यानुजो निजभुजार्पितभूमिभारः

स्वच्छन्दचारमुदितोरगसार्वभौमः ।

********************************

-३० काव्यमाला ।

यो

वीसलं समरकौतुकिनां सुराणा-

मग्रे समूलविभवं दलयांचकार ॥
तस्मादभूदामनभूमिपालःसमस्तमाहेश्वरमौलिरत्नम् ।

अलिख्यतोच्चैः खुरलेखनीभिर्यद्वाजिभिर्दिक्षु जयप्रशस्तिः ॥

प्रसह्य तस्मादपहृत्य

भुङ्क्तेकृष्णानुजःस्वामवनिं स रामः ।

यस्यासिरुज्जृम्भितकैरवाभिर्दिशो यशोभिः सुरभीकरोति ॥

महामाहेश्वरः श्रीमान्नामःक्षोणीभृतां गुरुः ।

यशःक्षीरेण यः शंभोर्मूर्तीरष्टाभिषिञ्चति ॥

यत्पुण्यगिरिगर्भोत्थयशोमारुतमण्डली।

ब्रह्माण्डपरमाणूनामभवद्बहुलंरजः॥
प्राप्तः श्रीरामभूपोऽपसरत रिपवःसंगरादाशु हित्वा

राज्य सप्ताङ्गमेतत्पिबत भुवि जलं शीतलं क्वापि याताः ।

नो चेदस्यासिधाराविदलितवपुषस्तत्क्षणादेव दिव्यं

देहं प्राप्यामरस्त्रीजननयननवप्रेमसंपत्सुधां वा॥

आसन्सन्ति च वंशजाः कति कति प्राज्ञा भविष्यन्ति च

स्फीताः शस्त्रभृतः कलासु कुशला धूर्ताविटाःकर्मठाः ।

वर्णोऽयं पुनरेव रामनृपतिः प्रत्यर्थिनामर्थिनां
यो न क्वापि पराङ्मुखःक्षितितलालंकारचूडामणिः ॥

वाक्प्रपञ्चप्रवहणे रिक्तं यद्गुणसंगरम् ।

अपारयन्त नापार तरीतुं कविनायकाः ॥

स खल्वेवंविधगुणगणालंकृततनुरनारतद्रविणवितरणकृतार्थीकृतार्थिसार्थः सकलपरिपन्थिपार्थिवान्विनिर्जित्य निजकुलकर्मागतसाराज्यपदमुद्धृत्य दधानो रायनारायणो रामनृपतिः सेउनदेशालंकारभूतं गोदावर्युत्तरकूलस्थितं वादाथनग्रामं पाटारपिम्पलग्रामवैद्यघोघरग्रामवैद्यद्वयसहितमग्रहारीकृत्य निधिनिक्षेपजलपाषाणशुल्कमौलिकश्रोणदानदण्डकारुकादिसमस्तादायसहितं राजराजपुरुषैरप्यङ्गुलिनिर्देश्यं प्रविष्टग्रामद्वयसहितचतुराघाटविशुद्धं भक्तिश्रद्धातिशयहिरण्याक्षतोदकसहितं शके चएकादशसु त्रिनवत्यधिके-

***************************

५९ लेखः] प्राचीनलेखमाला \।
२३१

TILL HERE - 27 March 2023

ष्वतीतेषु ११९३ वर्तमानप्रजापतिसंवत्सरान्तर्गते माघशुद्धद्वादश्यां बुधे आत्मनः श्रीशार्ङ्गपाणिप्रीत्यर्थं नानागोत्रेभ्यः सप्तपञ्चाशासंख्यकेम्यो ब्राह्मणेभ्यः प्रादात् ॥ ते चब्राह्मणा नामतो लिख्यन्ते । तत्र बह्वृचाः- वाशिष्ठगोत्रगोविन्दसुतविष्णु- मुद्गलगोत्रपद्मनाभसुतजानू- वाशिष्ठगोत्रदामोदरसुतरवलदेव- विष्णुवृद्धगोगोत्रदामोदरसुतविष्णु- भारद्वाजगोत्ररवलदेवसुतजानू- कौण्डिन्यगोत्रधररणूसुतप्रभाकर- विश्वामित्रगोत्रगोविन्दसुत

माइआ- गर्गगोत्रनागदेवसुतवामन- हरितगोत्रआपदेवसुतश्रीधर- गार्ग्यगोत्रराघवसुतकेशव- कौण्डिन्यगोत्रगौतमसुतमहादेव- जामदग्न्यवत्सगोत्र

माम्यदेवसुतनरसिंह- हरितगोत्रअनन्तसुतसारङ्ग- भारद्वाजगोत्रविनायकसुत

आईदेव-भारद्वाजगोत्रवामदेवसुतकृष्ण- कौण्डिन्यगोत्रईश्वरसुतकृष्ण-कौण्डिन्यगोत्रकृष्णसुतपुरुषो- कौण्डिन्यगोत्रकृष्णसुतराम- भरद्वाजगोत्रमल्लिनाथसुतभानु- हरितगोत्रहरिदेवसुतलक्ष्मीधर- वाशिष्ठगोत्रगोविन्दसुतनागदेव- वाशिष्ठगोत्रगोविन्दसुतकेशव- विश्वामित्रगोत्रश्रीपतिसुत

एल्हुगि- कौण्डिन्यगोत्रनागदेवसुतईश्वर- गौतमगोत्रधनेश्वरसुतसुतवामन- भरद्वाजगोत्रगदाधरसुतब्रह्मदेव- गौतमगोत्रदामोदरसुतधनेश्वर-मुद्गलगोत्रदमाधवसुतगोविन्द– भरद्वाजगोत्रनारायणसुतगङ्गाधर-भरद्वाजगोत्रगङ्गाधरसुतजगन्नाथ ॥ अथ तैत्तिरीयाः– कौण्डिन्यगोत्रसोमनाथसुतपद्मनाभभट्ट-कौण्डिन्यगोत्रपद्मनाभसुतनरसिंह- कौण्डिन्यगोत्रपद्मनाभसुतसोमनाथ- कौण्डिन्यगोत्रपद्मनाभसुतसारङ्ग - कौण्डिन्यगोत्रपद्मनाभसुतगणेश्वर- कौण्डिन्यगोत्रपद्मनाभसुतहरिहर- कौण्डिन्यगोत्रपद्मनाभसुतत्रिविक्रम - काश्यपगोत्रमहादेवसुत

कूचिष्ठ(?)- गार्ग्यगोत्रदेवन्नसुतदिवाकर- कौशिकगोत्रमल्लिदेवसुतविष्णु-

वाध्र्यश्वगोत्रनामदेवसुतविष्णु- आत्रेयगोत्ररामसुत सारङ्ग-काश्यपगोत्रकामदेवसुतसोमनाथ- गौतमगोत्रविष्णुसुत

चौवेरि-गार्ग्यगोत्रनारायणसुतविष्णु- कौण्डिन्यगोत्रसारङ्गभट्टसुतऋषिदेव- देवरातगोत्र

तीलुआपसुत

त्राईदेव-कौण्डिन्यगोत्रनागदेवसुतआदित्य- कौण्डिन्यगोत्रनरसिंहसुतविष्णु- देवरातगोत्रनारायणसुत

बापदेव- देवरातगोत्र

बापदेवसुतराम- देवरातगोत्रनारायणसुतविष्णु- भरद्वाजगोत्रनार्दनसुतकृष्ण- देवरातगोत्रनारायणसुतअनन्त । अथ

बह्वृचो

****************************

२३२

काव्यमाला \।

भरद्वाजगोत्रविष्णुसुतरामपण्डित- भरद्वाजगोत्ररामपण्डितसुत

मैंदेवपण्डित ॥
एवमङ्कतः ५७ \।\। अथाघाटाः -पूर्वतः-वाहगाँव।आग्नेये-नेउरगाँव ।दक्षिणे-देईगाँव, तथा गङ्गा।
पश्चिमे-गङ्गा, तथा खाटिगाँव, तथा आलुएँगाँव, तथा नागमथनम् । वायवे- जाँटेगाँव । उत्तरे- पानिव। ईशाने- वेदखल । एवं सर्वघाटविशुद्धाः सप्रविष्टखेटकसहितास्त्रयो ग्रामाः॥ अत्र चैवं समयः। राजसेवकानां वसतिदण्डप्रयाणदण्डौनस्तः ॥

आचन्द्रार्कमिदं भोज्यमेभिरेषां च वंशजैः ।
वसद्भिरेव भोक्तव्यं न चादेयं कदाचन ॥
पण्याङ्गनानां सदनं न देयं द्यूतप्रचारोऽपि निवारणीयः ।

शस्त्रादिकं चापिन धारणीयं सत्कर्मनिष्ठैर्भवितव्यमेभिः ॥

अस्यधर्मस्य संरक्षणे फलमिति स्माहुः प्राञ्चो महर्षयः —-

गण्यन्ते पांसवोभूमेर्गण्यन्ते वृष्टिबिन्दवः ।

न गण्यन्ते विधात्रापि धर्मसंरक्षणे फलम् ॥

बहुभिर्वसुधा दत्ता राजभिः सगरादिभिः ।

यस्य यस्य यदा भूमिस्तस्य तस्य तदा फलम् ॥

अत एवाह रामभद्रः-

सामान्योऽयं धर्मसेतुर्नृपाणां काले काले पालनीयो भवद्भिः ।

सर्वानेतान्भाविनः पार्थिवेन्द्रान्भूयो भूयो याचते राममद्रः ॥

मद्वंशजाः परमहीपतिवंशजा वा

पापादपेतमनसो भुवि भाविभूपाः।
ये पालयन्ति मम धर्ममिमं समग्रं
तेभ्योमया विरचितोऽञ्जलिरेष मूर्ध्नि \।\।
नास्ति भूमिसमं दानं नास्ति राज्ञः समो गुरुः \।

नास्ति सत्यसमो धर्मोनास्ति दानसमोनिधिः ॥

अग्निष्टोमप्रभृतिभिरिष्ट्वायज्ञैःसदक्षिणैः।

न तत्फलमवाप्नोति भूमिदानाद्यदश्रुते ॥

*************************

६० प्राचीनलेखमाला । २३३
अपहरतः समर्थस्याप्युपेक्षकस्येव विपरीतफलमाहुः–

गामेकां रत्निकामेकां भूमेरप्येकमङ्गलम् ।

हरन्नरकमाप्नोति यावदाभूतसंप्लवम् ॥

दाता दशानुगृह्णाति दशाहन्ति तथाक्षिपन् ।

पूर्वदत्तां हरन्भूमिं नरकायोपगच्छति ॥

न ददाति प्रतिश्रुत्य दत्तां वा हरते तु यः ।

तौ च द्वौवारुणैःपाशैस्तप्येते मृत्युशासनात् ॥

विन्ध्याटवीध्वतोयासुशुष्ककोटरशायिनः ।

कृष्णसर्पाः प्रजायन्ते ब्रह्मभूम्यपहारकाः ॥

पतन्त्यश्रूणि रुदतां दीनानामवसीदताम् ।

ब्राह्मणानां ह(हृ)ते क्षेत्रे हन्ति त्रैपुरुषं कुलम्॥

स्वदत्तां परदत्तां वा यो हरेत वसुंधराम् ।

पष्टिर्वर्षसहस्राणि विष्ठायां जायते कृमिः ॥
॥६ ॥ लिखितं पण्डितधनेश्वरेण ॥ ६ ॥

मङ्गलं महाश्रीः ॥ ॐ शिवमस्तु॥ ६ ॥
(इण्डियन् आण्टिक्केरी १४।३१५-३१९ )

_____________________

( ६० )

राज्ञः श्रीशिवसिंहदेवस्य दानपत्रम् ।

श्रीगजरथपुरात्समस्तप्रक्रियाविराजमान- श्रीमद्रामेश्वरीवरलब्धप्रसाद- भवानीभक्तिभावनापरायण- रूपन (ना)रायण- महाराजाधिराज- श्रीमच्छिवसिंहदेवपादाः समरविजयिनो

बिसपीग्रामवास्तव्यसकललोकान्भूकर्षकांश्चसमादिशन्ति। ज्ञातमस्तु भवताम्। ग्रामोऽयमस्माभिः सप्रक्रियाभिनवजयदेव१-महापण्डित- २ठक्कुर- श्रीविद्यापतिभ्यःशासनीकृत्य प्र

१. जयदेवो गीतगोविन्दकृत् २. मैथिलप्रसिद्धमुपनाम

**********************************

२३४ काव्यमाला ।

दत्तः । ग्रामकस्था यूयमेतेषां वचनकरी भूकर्षकादिकर्म करिष्यथेति ॥ ल सं २८३श्रावणसुदि ७ गुरौ॥
श्लोकास्तु-

अब्देलक्ष्मणसेनभूपतिमते वह्निवह्निग्रहद्यङ्किते
मासे श्रावणसंज्ञके मुनितिथौपक्षेऽवलक्षेगुरौ।

वाग्वत्याः सरितस्तटे गजरथेत्याख्याप्रसिद्धे पुरे

दित्सोत्साहविवृद्धिबाहुपुलकः सम्याय मध्ये शुभम् ॥

प्रज्ञावान्प्रचरोर्वरं पृथुतराभोगं नदीमातृकं
सारण्यं ससरोवरं च विसपीनामानमासीमतः ।

श्रीविद्यापतिशर्मणे सुकवयेपुत्रादिभिर्भुञ्जतां
स श्रीमाञ्शिवसिंहदेवनृपतिर्ग्रामंददे शासनम् ॥

येन साहसमयेन सञ्चिणा तुङ्गवाहवरपृष्ठवर्तिना।

अश्वपत्तिबलयोर्बलं निजंगज्जनाधिपतिगौडभूभुजाम् ॥

रौप्यकुम्भइवकज्जलटरेखाश्वेतपद्म इव शैवलवल्ली।
यस्य कीर्तिनवकेतककान्त्या म्लानिमेति विजितोहरिणाङ्कः ॥
द्विपन्नृपतिवाहिनीरुधिरवाहिनीकोटिभिः
प्रतापरुवृद्धये समरमेदिनी प्लाविता ।

समस्तहरिदङ्गना चिकुरपाशवासक्षमं

सितप्रसरपाण्डुरं जगति येन लब्धं यशः ॥
मतङ्गजरथप्रदः कनकदानकल्पद्रुम-
स्तुलापुरुषमद्भुतं निजधनैः पिता दापितः ।

सुखानि च महात्मना जगति येन भूमीभुजा

परापरपयोनिधिः प्रथममैत्रपात्रं सदा ॥

28.03.2023 Till here

_____________________________________

१. लक्ष्मणसेनसंवत् २. अयमेवलक्ष्मणसेनभूपतिः ‘सकलकलाः कल्पयितुं प्रभुः प्रबन्धस्य कुमुदबन्धोश्च

।

सेनकुलतिलकभूपतिरेको राकाप्रबोधश्च

॥

३९

॥’

इत्यार्यया गोवर्धनाचार्यैर्वर्णितः. अनेन ख्रिस्ताब्दस्यैकादशशतकसमाप्तिपर्यन्तं वङ्गदेशोऽपायीति केचिदैतिहासिकाः. एतल्लेख

ख्रिस्ताब्दसंख्या तु गजा

ङ्काग्री (१३९८)मिता भवति.

११. अमेि
परेको
गोवर्धन

अस्तिमातपर्यन्तं

केहि एतदि१३५८) निता

इला देशोपापीति________________

प्राचीन रामाय ।

नरपतिरुमान्यः कर्णशिक्षावदान्यः
परिचित परमाची दानतुष्टार्थसार्थः । निरिपरि देवसिह पुत्रः
स गयति शिवसिंहो वैरिनागेन्द्रसिहः ॥
ग्रामे गृहन्त्यमुहिमपि नृपतयो हिन्दवोऽन्ये तुरुक्ष गोकीले स्वात्ममांसः सहितमनुदिनं भुजते ते खधर्मम् । ये ग्रामर पररहितं पालयन्ति प्रि
स्तेषां सत्कीर्तिगाथा दिशि दिशि सुचिरं गीयतां मन्दिवृन्दैः ॥ सन ८०० (ल) १४५१ शाके १२११ शुभमस्तु ।
(६१)
१२०१९०-१९१)
२११
बलभीमभोः प्रथमशिलादित्यस्य दानपत्रम् । ओखति बलभीतः प्रसमप्रणतामित्राणां मेप्रकाणामपत्र- ण्डलाभोगसंस प्रहार शतप्रतापात्तापोपनादानमा नानोपरा गानुरमीत श्रेणीमा वासराज्यधियः परममाहेश्वर श्रीमहादव्ययच्छि क्षराजवंशान्मातापितृचरणारविन्दप्रणतिनिधीता शेकल्मषः शैशवाव्य- मृति द्वितीयमाहुरेव समपनपटारफोटनमा शितमस्य निपतता- भावप्रणताराति चूडारणप्रभासंपादनखरश्मिसंहतिः सफलविप्रणीत- मार्गसम्यक्परिपालनादरम्यरानशब्द रूपकान्तिधैर्वगाम्भीर्य बुद्धिसंपद्धिः सरशशाङ्का विरामोदधित्रिदशगुरुधनेशान विशयानः शर- णागतामयप्रदानपरतया तृणपातापरयकार्य प्रार्थनाधिकार्यप्रदा नानन्दितद्विमुत्प्रणसिहदयः पादचारीय सकलभुवनमण्डलोग मोद १. एकतरासादि
१.सूत
१४५५१३५
१४५६________________

२३४
काव्यगाय ।
दत्तः । ग्रामस्था यूयमेतेषां वचनकरी भूकर्षकादिकर्म करिष्यथेति ॥
१.
२८१ श्रावणमुदि ७ गुरौ ॥ शोकालु-
अब्दे लक्ष्मणसेनभूपतिमले पहि
मासे श्रावणसंज्ञके गुनितिथी पलेवा क्षे गुरी । वाग्वत्याः सरितख गजरयेत्यस्याप्रसिद्धे पुरे
दिवसोत्साह विद्धिषाफः सम्याय मध्ये शुभम् ॥ प्रज्ञावान्यनरोवरं नराभोगं नदीमातृकं
सारण्यं ससरोवरं
विपीनामानमासीमतः ।
श्रीविद्यापति शर्मणे सुरुपये पुत्रादिभिर्भुञ्जतां श्रीमान्संहदेव नृपतिर्मा ददे शासनम् ॥
येन साहसमयेन सत्रिणा तुपापरपृष्ठवर्तिना । अधपरिषतयोनि गजनाधिपतिरभूभुजाम् ॥ रोप्यकुम्म इन टरेसा पठ यस्य कीर्तिमतान्या महानिनेति विनितो हरिणाङ्कः ॥ द्विषट्रपति वाहिनीरुचिरवाहिनीकोटिभिः प्रतापरुद्धये समर मेदिनी शालिता । समलरिदङ्गनाचिकुरपाशवासक्षम
सितसरपाण्डुरं जगति येन यशः ॥ मतगजरथप्रदः कनकवान कल्पद्रुम-
स्तुपुरुष निमनैः पिता । सुखानि च महात्मना नगति येन भूमीमुजा परापरपयोनिधिः प्रथमप्रपा सदा ॥
मन्यस्य कुमुदवन्धी नपरेको ॥ ३९॥
गोपगावात
अनेगसितादापर्यन्त यहदेशात
विहिवार एतान्तु मामी (१२५८) ता.________________

२)
प्राचीन लेखमालय \।
शनैरन्यैर्वानित्यान्येधर्माण्यस्थिरं मानुष्यं सामान्यं गच्छभिरयमस्मदायो ऽनुमन्तव्यः पादवितव्यचेति ।
बहुभिर्वहुधा भुक्ता राजभिः सगरादिभिः ।
भूमिदान
यस यस्य यदा भूमिलस्य तस्य तदा फलम् ॥ यानीह दारियमवाचरेन्द्रनानि धर्मायतनीकृतानि । निर्भुक्तमाल्यप्रतिमानि तानि को नाम साधुः पुनराददीत ॥ पाट वर्षसहखाणि समें मोदेत भूमिदः ।
दूतकथा
२३७
आच्छेसा चानुमन्ता न तान्येन नरके वसेत् ॥ महादित्ययशाः । विसितं संविदाकृतदिविपविषय-
1
महिना । सं २००८०६ ज्येष्ठ व ६॥ सहतो मम ॥
(६२) श्रीष्टुवराजदेवस्य शासनपत्रम् ।
दाता मानभृद्मणीर्गुणवतां योऽसीत्रियो भोकुं खर्गफलानि भूरित स्थानं जगामापरम् ॥ येन श्वेतातपतरविकर माततापात्तलीख
जज्ञे नासीरधूपपतिशिरसावलाः सदा ।
श्री मोदरानो
गति
पव्यदक्ष
स्वासीत्सूनुरेकः क्षणरणदलितारातिमत्तेमकुम्भः ॥ तस्यानुगः श्रीवराननामा महानुभावोऽमततापः । प्रसाचितादोपनरेन्द्रका क्रमेण मासापुर्वभूव ॥
२९-३०)
लेख प्राचीनतम अवस्तारम्________________

२३६
काव्यमाला \।
परममाहेश्वरः श्रीगुहसेनस्तस्य सुदस्तत्पादनसमससंतान विनिताची- जनप्रक्षालिताशेषकरमपः प्रणविशतसहोपनीयमानसंपद्रूपलोभादिवा- वितः सरभसमाभिगामिकैर्गुणैः सहनशक्तिशिक्षाविशेषविमाविताखिल- धनुर्धरः प्रथमनरपतिसमविष्टानामनुपालयता धर्मादायानामपाकर्ता प्रशोप- घातकारिणागुपवानां दर्शयिता श्रीसरसत्योरेकाधिवासस्य संहताराविष लक्ष्मीपरिभोगदक्ष विक्रम विक्रमोपसंप्राप्तविमपार्थिवधीः परममाहेश्वरः श्रीधरसेास्य सुतस्तत्यादानुयातः सकलजगदानन्दनात्यद्भुतगुणसमुद स्थगितसमप्रदिव्यण्डलः समरशतपिजयशोभासनाथमण्डलानिमासुरांस पीठोडगुरुमनोरथ महाभारः सर्ववयापरावर विभागाधिगमविमलमतिरपि स तः सुभाषितवेनापि सुखोपपादनीयपरितोषः समग्रलोकागाचगाम्भीर्यहृद योऽपि सुचरितातिशयन्यतपरमकल्याणसभावः सिली भूतकृतयुगनृपति- पथविशोधनाधिगतोदप्रीतिर्धर्मानुपरोधोज्ज्वलतरीकृतार्थ मुखसंपदुपसेवानि रुद्धधर्मादित्यद्वितीयनामा परगमाहेश्वरः श्रीशिवादित्यः कुशली सर्वानेवा क्तक विनियु…………हत्तर चारभकुमारामात्यादीनन्यांश्च यथाभिसंबध्य मानकान्समाज्ञाप][यति]…[वि]दितं यथा मया मातापित्रोः पुण्याच्या नामीप्रतिष्ठापितीडाकारितविहार निवासि चतुर्दिगभ्यागतार्थभि संवस्य चीवरपिण्डपातशयनासनभैषज्य परिष्कारार्थं बुद्धानां च भगवत गन्यधूपपुष्पमाल्यदीपतायोगार्थ विहारस्य च सण्डस्फुटितप्रतिसंस्का- रायपुप्यामकथयन्तर्गत उच्चापइके कुम्मसूर्यकप्रत्ययक्षेत्रं तथा प्रत्ययक्षेत्र तथा कविनमा अधिकप्रत्ययवापि तथा कुम्भारप्रत्य यद्यपि तथेन्द्राणिपके प्रत्यय तथा क्लीनसीति पुष्पवाटि काकूपकचतुष्टयमेवम क्षेत्रत्रयमाद्विपुष्पवाटिका परूपयो “आयः सोद्रः सोपरिकरः सवभूतप्रायः सथान्यहिरण्या देवः सदसा- पराधः सोमः सर्वराजकीयानामहप्रक्षेपणीयः पूर्वप्रसदेवब्रह्म- देतो मछिपायेगा चन्द्रार्कान क्षितिसरित्पर्वतीनो व्यव च्छितोग्यो भर्मदायतया प्रतिपादितः । यत उचितथा च देवाप्रहार- स्थित्या भुज्यमानको नचित्परिपन्यिनीय आगामिभद्रनृपतिभिरप्यसा-________________

६२ लेखः]
प्राचीनलेखमाला \।
२३७
शनैरन्यैव नित्यान्येश्वर्याम्यस्थिरं मानुष्यं सामान्ये भूमिदानफलमय गच्छमियमसादयोऽनुमन्तम्यः पाठयितव्यधेति ।
महुभिर्वहुधा भुक्ता राजभिः सगरादिभिः ।
यस्य यस्य यदा भूमितस्य तस्य तदा फलम् ॥ यानीह दारिद्यमानरेन्द्रेर्यनानि धर्मायतनीकृतानि । निर्मुक्तमाल्यप्रतिमानि तानि को नाम साधुः पुनराददीत ॥ पटिवर्षसहस्राणि स्वर्गे मोदेत भूमिदः ।
आच्छेचा चानुमन्ता च तान्येव नरके वसेत् ॥ दूतकथाम भट्टादित्ययशाः । लिखितं सधिविग्रहाधिकृतदिनपतिन्त्र- भट्टिना ॥ स २००८०६ ज्येष्ठ व ६ ॥ स्वहस्तो मम ॥
(१४९२९ - २१० )
(६२)
श्रीष्टवराजदेवस्य शासनपत्रम् ।
दाता गामश्रदमणीर्गुणवता योऽसौ थियो बलभी मोक्तुं खर्गफलानि भूरितपसा स्थान नगामापरम् ॥ येन श्वेतातपप्रमतर किरातापाठील
नशे नासीरपूवलितशिरसा वास्यः सदा । श्री मोविन्दराज निगदहित श्रेणवैभव्यदक्ष- तस्यासी सरेक क्षणरणदद्धिनारातिमत्तेन ॥ तस्यानुन, श्रीधुवराजनामा महानुभावोऽमहतप्रतापः । प्रसाचितायोपनरेन्द्रचः क्रमेण मालार्करपुर्वभूव ॥ १.पतितस्तरका
सु.________________

२३८
काव्यमाला \।
रक्षता मेन निःशेषं पतुरम्मोधिसंयुतम् । राज्यं धर्मेण सोकानां कृता दृष्टिः परा हृदि ॥ सत्यात्मनो जगति सत्यर्थितोरुकीर्ति- गोविन्दराम इति गोलामभूतः । त्यागी पराक्रमघनः प्रकटप्रताप- संतापिताहितनको जनमोऽभूत् ॥ एकोऽनेकमरेन्द्रवृन्दसहितान्यखान्समतानपि प्रोत्साता सिताप्रहार विधुराम्बद्धा महासंयुगे । लक्ष्मीमप्यपकार विचारमाहिण संसद गुरुपिज्जन मुन्धूपभोग्यां भुवि ॥ तर गते नामाकम्पितरिपुप्रजे । श्रीमहारानशयः स्यातो रानामपणेः ॥ राजाभूत्तत्पितृव्यो रिपुभवनियामकहेतु लक्ष्मीवानिन्द्ररानो गुणिनृपनिकरान्तव्थमत्कारकारी । सङ्गादन्यान्युपस्य प्रकटितनिया नृपान्मान्त राज्यधीरे चक्रे सकलकविमनोगीतकयमापम् ॥ श्रीकर्कराम इति रक्षितराज्यभारः सारः कुरुस्प तनयो नयाशिौर्थः । तस्याभवभिनन्दितमन्धुसार्थः
पार्थः सदैव धनुपि प्रथमः शुचीनाम् ॥ च्छागृहीतपिनयन्दमानः प्रोद्वृत्तहप्सतरझुल्किकराष्ट्रकूटान् । उत्साहुले जिल्ला
यो मोघम चिरात्त्रपदे व्यपत \।\। पुत्रीयतस्तस्य महानुभाषः कृती कृततः कृतवीर्यः । पशीकृताशेषनरेन्द्रवृन्दो बभूवतुर्भुजामा \।\।________________

६२]
प्राचीनतमाला ।
चन्द्रो नहो हिमगिरिः स हिमः प्रकृत्या
वातश्लथ सपनतपनस्यभावः ।
क्षारः पयोभिरिति यः संगमस्य नालि येनोपमा निरुपमात एव गीतः ॥
अभिरामोज्ज्वलवपुपि क्षितिसंतापहारिणि वृक्षम् । धारावर्षे वर्षति नलद इव न कः कृतार्थः स्यात् ॥ ब्रह्माण्डमेतत्किमिति प्रजासृजा न मन्यमाणेन पुराविनिर्मितम् । एवं विचिन्त्य ध्रुवराज कीर्तिर्विभासुरासीत्सुतरामसूथिनी ॥ तेनेदमनिसमालोक्य जीवितमसारम् । सितिदानपरमपुण्यः प्रवर्तितो धर्मदायोऽयम् ॥
२१९
स च समधिगताशेषमहाशब्दमहासामन्ताधिपतिधारावर्षश्रीभुवराजदेवः सर्वांनेव यथासंवध्यमानान्ाष्ट्रपतिविषेषतिग्रामकूटायुक्त नियुक्ताधिकारिकम- हत्तरादीन्समनुदर्शयति—अस्तु वः संमितम्। यथा मया श्रीमहिः सर्वमङ्गला सत्तावासितेन मातापित्रोरात्मनश्चैहिकामुष्मिक पुण्यशोभ बदरसिद्धिवास्तम्यदच्यातुर्भिद्यसामान्यठात्रा सगोत्र वा निमाध्यदिनह्मा- रिभट्टमहेश्वरसुतयोगादानन्तरं श्रीगोविन्दराजदेवेन रूयानिज्योतिषिक- नाकाशदेशान्तसिचापिहिनामा गामो यस्याचाटनानि पूर्वको चिभिधाना नदी पोपद्रवामध्य दक्षिणत धतुः सरीनामा ग्रामोपर- तस्तसिलाछिनामा उत्तरतो विदुषवहिनामा ग्रामः एवमयं चतुराघाटमो पक्षिवः सोद्रः सपरिकरः सदण्डदशापरायः सभूतपाप्रत्ययोपय मानविष्टिकः सधान्यहिरण्यादेयोचाटमप्रवेश्यः सर्व राजकीयानामहस्तक्षे पणीय आचन्द्राकर्णनक्षितिसरित्पर्यंतसमकालीनः पुत्रपौत्रान्वयको भोग्यः पूर्वप्रददेवमक्षदायरहितोऽभ्यन्तरसिया शकनुश्कालातीत- यत्सरशतेषु सहा सप्तपञ्चाशदधिकेषु कार्तिकशुद्धपदा महाकार्ति पालोदकासर्गेण थपिरनैश्वदेवाग्निहोत्रातिविषयमहाय- कपोसणार्य प्रतिपादितो यतोऽखोतिया ब्रह्मदायादस्याभुजतो भोगवतः कर्षः कर्पयत प्रतिशितो वा न केनचित्परिपन्धित कार्यो________________

२४०
कान्यमाला ।
तथागामिनृपतिभिरसाईस्यैरन्यैर्वा सामान्यं भूमिदानफलमवेत्य पशुलो लान्यनित्यैश्वर्याणि तृणाममिन्दु
जीवितमाका (य) स- दायनिविंशेोऽयमसाद्दा योऽनुमन्तव्यः परिपालयितव्यच यथाज्ञानतिमिर- पावृतमतिराच्छिन्यात् च्छिद्यमानं वानुमोदेत, स पचनिहापातके रुपपातकेय संयुक्तः स्यात् । इति ॥ उक्तं च भगवता वेदव्यासेन प्यासेन-
पिसा लगे विछति भूमिका
आच्छेता चानुमन्ता च तान्येय नरके वसेत् ॥ यता शुल्ककोटरवासिनः । कृष्णाहयो हि जायन्ते भूमिदार्य हरन्ति ये ॥
अपत्यं प्रथमं
भूनाथ गावः ।
यं तेन भवेद्धि दत्तं यः काधमांच नहीं दद्यात् ॥ बहुकिमि)सुमा भुक्ता राजभिः सगरादिभिः ।
यस्व यच यदा भूमिखस्य तस्य तदा फलम् ॥ यानीह दत्तानि पुरा नरेन्द्रर्दानानि धर्मार्थयशस्करामि । निर्माल्यवान्तप्रतिमानि तानि को नाम साधुः पुनराददीत ॥ परवा नाइल नराधिप ।
महामहिमतां श्रेष्ठ दानाच्यनुपालन ॥ इति क्रमदाम्बुबिन्दुसां
मनुचिन्ता मनुष्यजीवितं । अतिविमलमनोभिरात्मनीने-
दूतको श्रीदेवराजः । विसितं
हि पुरुषः परीतयो विप्ाः ॥ इति ॥ श्रीदुर्गमनुना सामिनिमाहिली पेन ॥ इति मतं मम श्रीवराजदेवख श्रीमतीब
विखितम् ॥
१९९-२००)

]

" विवेकात्त्यक्ताराज्येन राज्ञेय रत्नमालिका । रचितांमोघवर्षेण विदुषां सदलंकृतिः ॥ इति प्रश्नोत्तररत्नमालाकर्तायमेवामोघवर्षः काचदन्यो वेति सदेहः." ↩︎
" यथा इत्यारभ्य लक्षिताभिः एतावत्पर्यन्तमनन्वित इवायं लेखः. " ↩︎
“यस्य पराक्रमेण तुच्छिकृतान्; (पक्षे ↩︎
“समर्थः.” ↩︎
“दशरुपावलोपकर्ता अयमेव धनिकपण्डितः स्यादिति भाति.” ↩︎
“हस्ताक्षराणि वाक्पतिराजदेवस्येति तात्पर्यम्.” ↩︎
“अधुना येषां पटैल इति नाम्ना व्यवहारः.” ↩︎
“धारानगर्याम्.” ↩︎
“दानवीराणां परशुरामरामयुधिष्ठिराणां वर्णनं दानपत्रारम्भे समुचितमेव. प्रथमश्लोके च प्रतिग्रहितुर्द्विजराजस्य वर्णनम्.” ↩︎
“ताम्रपत्रत्वम्.” ↩︎
“शभुना, वृकोदरेण च.” ↩︎
“रश्मयधरणाश्च.” ↩︎
“बाणैः, पवनैश्च.” ↩︎
“राजानः, पर्वताश्च.” ↩︎
“सैन्यम्, नितम्बश्च. " ↩︎
“धारया न गर्या उद्गतया उद्गतिं नीतया.” ↩︎
“धाराद्वयं खड्गस्य, तृतीय च धारानगरी. " ↩︎
“स्यातवशोद्भव " ↩︎
" वीणापुस्तकधारिणीमभयदां इत्यादि सरस्वत्याः वीणापुस्तकधारणं प्रसिद्धमेव.” ↩︎
“दयावीरेण, दानवीरेण, युद्धवीरेण च.” ↩︎
“वेधसा ब्रह्मणा यन्नाभिकमल धाम कृत स, अर्थाद्विष्णुः, वोऽव्यात् युष्मान् रक्षतु. हर शिवश्च वोऽव्यात्. यस्य कान्तेन्दुकलयाक शिरः अलंकृत भूषितम्.” ↩︎
“मण्डलाग्रः खड्ग; (पक्षे ↩︎
“वल्लभराज इति दन्तिदुर्गस्य नामान्तरम्. " ↩︎
“शुभतुङ्ग इति कृष्णराजस्य नामान्तरम्.” ↩︎
“राहप्पो नाम कश्चिनमहीपतिरासीत्. स च कुत्रत्व इत्यधुनापि न ज्ञायत इति स्वकीये दक्षिणेतिहासे भाण्डारकारोपाह्लपण्डितवरश्रीरामकृष्ण शर्माणः. " ↩︎
“वल्लभ इति गोविन्दराजस्य नामान्तरम्.” ↩︎
“ध्रुवराजस्य.” ↩︎
“छन्दोभङ्गदूषितोऽयं पाठः. यश्चतुरम्बुधिसीमा इत्युचित पाठ. " ↩︎
“शर्वस्य वशो दक्षिणदेशे राज्य कृतवान्. तद्वर्णन दक्षिणेतिहासे द्रष्टव्यम्.” ↩︎
“अमोघवर्ष इति शर्वस्य नामान्तरम्.” ↩︎
“अग्रे वर्ण्यमान इन्द्रराजवंशो गुजरातदेशे राज्य लब्धवान्. " ↩︎
“अस्फुटार्थोऽयं श्लोकः.” ↩︎
“कक्कराजस्य सूनुरपि कक्कराजनामेति संदिग्धम्.” ↩︎
“अमोघवर्ष इति कक्कराजस्य नामान्तरम्.” ↩︎
“अयं गोविन्दराजो दानकर्तुर्ध्रुवराजदेवस्यानुजः.”

लिखितं चेदं सांधिविग्रहिकश्रीकल्याणेनेति । स्वहस्तोऽयं मम श्रीध्रुवराजदेवस्य श्रीमदकालवर्षदेवसूनोः॥

(इण्डिअन् आण्टिक्वेरी १२ । १८१) ↩︎
“आत्मनः पुत्रमिच्छत.” ↩︎
“अनूचान साङ्गवेदविचक्षण.” ↩︎
“दक्षिणहैदराबादराज्यान्तर्गतदौलताबादनगरसमीपे एलोरा नाम्नाधुना प्रसिद्धोऽयमेलापुराचल. तत्र चातिसुन्दराणि सुरमन्दिराणि निर्मितान्यद्यापि विद्यन्ते.”

भूयस्तथाविधकृतौव्यवसायहानि-
रेतन्मया कथमहोकृतमित्यकस्मात्।
कर्तापि यस्य खलु विस्मयमापशिल्पी
तन्नामकीर्तनकार्यत येन राज्ञा॥
गङ्गाप्रवाहहिमदीधितिकालकूटै-
रत्यद्भुताभरणकैः कृतमण्डनोऽपि।
माणिक्यकाञ्चनपुरःसरसर्वभूत्या
तत्रस्थितः पुनरभूष्यत येन शंभुः॥
नृपस्य तस्य ध्रुवराजनामा महानुभावस्तनयो बभूव।
तृणीकृतान्यस्य³ तृणत्व प्रापितान्.”) पराक्रमेण प्रतापवह्निर्द्विषतो ददाह॥
लक्ष्मीप्रसाधनविधावुपयोगि कृत्यं
यश्चिन्तयन्स्वयमभूदनिशं कृतार्थः।
किं वात्र चित्रमनपेक्ष्यसहायमीशः⁴
सर्वः पुमान्निजवधूंस्ववशां विधातुम्॥
यो गङ्गायमुने तरङ्गसुभगे गृह्णन्परेभ्यः समं
साक्षाच्चि ↩︎
“हिञ्जीरो लोहशृङ्खला. निग्रह इति यावत्.”

चक्रे तथाहि न तथाशु वधंपरेषां
पार्थोऽपि नाम भुवनत्रितयैकवीरः॥
कल्पक्षयक्षणसमुद्धतवातहेला-
दोलायमानकुलशैलकुलानुकारम्।
यन्मुक्तचण्डशरजालजवप्रणुन्ना
युद्धागता रिपुगजेन्द्रघटाचकार॥
भ्राता तु तस्येन्द्रसमानवीर्यः श्रीमान्भुविक्ष्मापतिरिन्द्रराजः।
शास्ता बभूवाद्रुतकीर्तिसूतिस्तद्दत्तलाटेश्वरमण्डलस्य॥
अद्यापि यस्य सुरकिंनरसिद्धसाध्य-
विद्याधराधिपतयो गुणपक्षपातात्।
गायन्ति कुन्दकुसुमश्रियशो यथास्वं
धामस्थिताः सहचरीकुचदत्तहस्ताः॥
येनैकेन च गुर्जरेश्वरपतिर्योद्धुंसमम्यागतः
शौर्यप्रोद्भटकंधरोमृग इवक्षिप्रंदिशो ग्राहितः।
भीतासंहतदक्षिणापथमहासामन्तचक्रंयतो
रक्षामाप विलुण्ठ्यमानविभवंश्रीवल्लभेनादरात्॥
तस्यात्मजःप्रथितविक्रमवैरिवर्ग-
लक्ष्मीहठाहरणसंततलब्धकीर्तिः॥
श्रीकर्कराज इति संश्रितपूरिताशः
शास्त्रार्थबोधपरिपालितसर्वलोकः॥
राज्ये यस्य न तस्करस्य वसतिर्व्याधेः प्रसूतिर्मृता
दुर्भिक्षंन च विभ्रमस्य महिमा नैवोपसर्गोद्भवः।
क्षीणो दोषगणः प्रतापविनतोऽशेषोऽरिवर्गस्तथा
नोविद्वत्परिपन्थिनीप्रभवति क्रूरा खलानां मतिः॥
गौडेन्द्रवङ्गपतिनिर्जयदुर्विदग्ध-
द्रूर्जरेश्वरदिगर्गलतांच यस्य। ↩︎
“इत उत्तरमस्फुटार्थोऽयं लेख.” ↩︎
“१ उदीतः इति साधीयान्पाठः” ↩︎
“२. मण्डलाग्रः खड्गो मण्डलं देशश्च” ↩︎
“३. खेटकं चर्म, मान्यखेटनाम्ना प्रसिद्धा राष्ट्रकूटमहीपतीनां राजधानी च” ↩︎
“४. नदीनां मेकलसुता नृपाणां रणविग्रहः । कवीनां च सुरानन्दश्चेदिमण्डलमण्डनम् ॥ इति राजशेखरकविना वर्णितो रणविग्रहोऽप्ययमेव स्यात्.” ↩︎
“१. विस्फूर्जन् इति इण्डियन आण्टिकेरी मुद्रितः पाठः.” ↩︎
“१. दक्षिणहैदराबादराज्यान्तर्गतोऽधुना मालखेड नाम्ना प्रसिद्धो ग्राम एव मान्यखेटः” ↩︎
“१. अस्य लेखस्य प्रणेता पण्डितस्त्वपरिणतकवित्व एव कश्चिदासीत्” ↩︎
“१. पुरदरेण प्रतिपाद्यमानमेवं समाकर्ण्य वचो विरिञ्चिः । सध्याम्बुपूर्णे चुलके मुमोच ध्यानानुविद्धानि विलोचनानि ॥ इत्युपक्रम्य अथाविरासीत्सुभटस्त्रिलोकत्रा- साप्रवीणश्चुलकाद्विधातुः इत्यन्तं विक्रमाङ्कदेवचरितस्य प्रथमे सर्गे द्रष्टव्यम्. अस्फुटार्थाः श्लोकाश्चात्र कतिचन सन्ति.” ↩︎
“अत्र च्छन्दोभङ्गो भवति.” ↩︎
“१. निचयो इति इण्डियन् आण्टिक्वेरी धृतः पाठः” ↩︎
“२. इण्डियन् आण्टिक्वेरो - मध्ये त्रुटिचिह्नं नास्ति.” ↩︎
“१. अन्यलेखेषु ‘पुलकेशि इति तालव्यान्तमुपलभ्यते.” ↩︎
“२. पुराभिहणनं इति इ- ण्डियन् आण्टिकेरी धृतः पाठः” ↩︎
“३. गुजरातप्रान्ते वढवाण नाम्ना प्रसिद्धं नगरमेव वर्धमानम्. " ↩︎
“४. दण्डपाशिक इत्यन्यत्र तालव्यमध्यः समुपलभ्यते.” ↩︎
“१. अयं शकाङ्कस्तत्र लेखे संदिग्ध एवास्ति अस्माभिस्तु आण्टिक्वेरी पुस्तके एत- लेखप्रकाशकस्य डॉक्टरबूलरस्य निर्णयानुसारं स्थापितः.” ↩︎
“१. काव्यमालायां मुद्रिते षष्ठे लेखे तस्याद्यं नृपतेः इत्यादि पञ्चमे श्लोके पितृव्य- मुदयी इत्यस्य स्थाने पितृव्य उदयी इति पाठः समीचीनः.” ↩︎
“१. दशकण्ठदर्पदलन श्रीहैहयाना इति समस्त पाठा युक्त” ↩︎
“चेदिदेशाधीशश- करगणस्य दुहितरि लक्ष्म्या गोविन्दाम्बाया च जगतुङ्गनृपात्क्रमेणेन्द्र, अमोघवर्षश्चेति पुत्रद्वयमुदभूत्. अमोघवर्षात्कृष्ण, खोहिग, निरुपमश्चेति त्रय पुत्रा बभूवु भाण्डारक- रपण्डितास्तु दक्षिणेतिहासे गोविन्दोऽम्बाभिधानायाम् इति पाठं समुचित वदन्ति.” ↩︎
" इण्डियन् आण्टिक्वेरी मध्ये प्लीटपण्डितेन एतद्गद्यमप्यभिमायामायायांप्रवेशितम् तथैव दक्षिणेतिहासेऽपि.” ↩︎
“१. अवन्द्य इति इण्डियन् आण्टिक्वेरी मुद्रितः पाठः.” ↩︎
“१. प्रशस्तिरियमर्बुदाचलो ( आबूपहाड ↩︎
“१. यस्याधुना मेवाड नाम्ना प्रसिद्धि भिन्दानाः सान्द्रमानमपटममद पाटा- नानाम् इति कर्णसुन्दर्या (१ । ५० ↩︎
“२. अधुना नागदा नाम्ना प्रसिद्धः,” ↩︎
“१. बापारावल नाम्नास्य सर्वत्रेतिहासेषु प्रसिद्धिः” ↩︎
“ऽह्नि इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“३. गुहिलोत नाम्ना तद्वंशोद्भवानां प्रसिद्धिः " ↩︎
“४ यत् इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“१. साहायिकः इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“२. परीग्रहा इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“३. खुमाण- स्व इति मुद्रितः पाठः. " ↩︎
" ४. शिषेच इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
" ५ मनस्तु इति मुद्रितः पाठः.” ↩︎
“६. रिपुरदर्शित इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“७. निवेशितांह्नेः इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“१. क्ष्वेडा सिंहनादः” ↩︎
“२. माभ्यन्तरे इति मुद्रितः पाठः " ↩︎
“३. धूमोच्छमखीरसेन इति मुद्रितः पाठः.” ↩︎
“१. षोमाण इति मुद्रितः पाठः " ↩︎
“क्रपाणः इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“निष्टूत इति मुद्रितः पाठः.” ↩︎
" भृष इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“२. कृषाण इति मुद्रितः पाठः " ↩︎
“४. भूमण्डले.” ↩︎
“५. प्युन्नद इति मुद्रितः पाठः " ↩︎
“६. यशः खण्डं प्रतिष्ठं- " ↩︎
“१. वृतैः इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“२. सायोज्य इति मुदितः पाठः.” ↩︎
“१. अर्बुदाद्रि इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“२. चित्तोडगढ स्थितेनेत्यर्थः प्रथमं चित्तोड- गढ एव राजधान्यासीत्, उदयपुरनिर्माणं तु पश्चात् (ख्रिस्ताब्दीयषोडशे शतके ↩︎
“३. विशाद इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
" आवतंश इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“५. भुजर्ग्गलः” ↩︎
“६. वर्गनैक इति मुद्रितः पाठः.” ↩︎
“१. संतर्पित इत्युचितः पाठः” ↩︎
“२. कक्कराजानामधेयः इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“३. ‘कारणम् इत्यपेक्षितम्” ↩︎
“४. इन्दराजानामधेय इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“५. स्तम्बं इति मुद्रितः पाठः " ↩︎
“६. गुनम् इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“७. विशादम् इति मुद्रितः पाठः.” ↩︎
“८. प्रभतरावैः इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“९. कर इति मुद्रिते पाठे नास्ति. " ↩︎
“१०. जगत्रय इति मुद्रितः पाठः " ↩︎
“११. निष्टितस्य इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“१२. पुञ्ज इव इत्यपेक्षितम् .” ↩︎
“१. तटर्पितासु ज्वाल - इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“२. पौरजनेर् इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
" व्यतीत्यम् आवर्धते इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“४. पृथ्वीम् इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
" नमस्क्रय - माणम् एव इति मुद्रितः पाठः " ↩︎
“६. वृत्तनृत्तान्तम् इति मुद्रितः पाठः " ↩︎
“९ विचयविख्या- तम् इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“१० सत्यमेव इत्यपेक्षितम् " ↩︎
“११. ध्रुढं इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“१. पुण्डरीकाक्ष इत्यपेक्षितम्” ↩︎
“२. स्थलिन इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“३. विहारण इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“४. हास्ता- इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“५. घणोकृतेन इति मुद्रितः पाठः.” ↩︎
“६. पाण्डर इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“७. चतुरस्राकारेण इत्युचितं भाति” ↩︎
" आ तपत्रेन इति मुद्रितः पाठः.” ↩︎
“९. दारुणैन इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“१०. पदढका इति मुद्रितः पाठः " ↩︎
“११. चञ्चलतां इति भाति” ↩︎
“१२. इवोले इति मुद्रितः पाठः. " ↩︎
“१३. सत्यज्य इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“१४. तस्यात्मजा इति मुद्रितः पाठः.” ↩︎
“१. करे धृत इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“२. मानसा इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
" ३. सन्नीय- मान इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“४. वहत्सु इति भाति” ↩︎
“५ हारिण- इति मुद्रितः पाठः. " ↩︎
“६. सुनु इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“७. आवजित इति मुद्रितः पाठः.” ↩︎
“८. कुलदीपिक इति मुद्रितः पाठः " ↩︎
“९. अवितधं इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“१०. विलासिनीना इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“११. भ्रमराली इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“१२. करवाला इति मुद्रितः पाठः.” ↩︎
“३. नृपरकरि- इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
" कलत्रिकण्ड : इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“१५. प्रकाशते यस्मिन् इति भाति” ↩︎
“पराङ्मुखे इत्यपेक्षितम्” ↩︎
“१७. मार्गेन पालायति इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“१८. आचार्य्यानाम् इति मुद्रितः पाठः.” ↩︎
“१. अभाद् इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“२. एनसा इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“३ तस्मे इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“४. विमलादित्यास्य इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“५. वसती इति मुद्रितः पाठः.” ↩︎
" ६. वर्तिन इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“७. जिनेन्द्र इति भाति” ↩︎
“८ प्रामानां इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“९. चतुरवधिक्रमः इति भाति.” ↩︎
" सुमच्छक्य इति मुद्रितः पाठः।” ↩︎
" वेति इति मुद्रितः पाठः।” ↩︎
" हृरेति इति मुद्रितः पाठः।” ↩︎
“एतल्लेखशीला अलवरनगरे श्रीमदानन्दोदयानन्दरामचन्द्रशर्मणां सदने वर्तते। तैरेव मुद्रितं स्वहस्तलिखितं च तत्प्रतिरूपकमुपयुक्तेन टिप्पणेनालंकृत्यास्मभ्यं प्रहितमिति भुयसा तदुपकृतिं प्रणतिपुरःसरं स्वीकुर्मः।” ↩︎
“विजयपालनामा तत्समये सुप्रसिद्धो महीपतिरासीत्, यत्संततिरधुना करोली नगरे राज्यं करोति। विजयपालसमये तु तद्राजधानी मयाना नगरमभूत्, यदधुना भरतपुरराज्यान्तर्गतं वर्तते।” ↩︎
“मथनदेवस्तु विजयपालस्य कश्चन सामन्त आसीदित्यनुमीयते।” ↩︎
“अयं ग्रामोऽधुना बाघोर नाम्ना प्रसिद्धमस्ति।” ↩︎
" कुलामलाव्योमा इति मुद्रितः पाठः।” ↩︎
" पराक्रमोदारणा इति मुद्रितः पाठः।” ↩︎
" पुत्र इति मुद्रितः पाठः।” ↩︎
" विहीत इति मुद्रितः पाठः।” ↩︎
" सलील इति मुद्रितः पाठः।” ↩︎
" क्रित इति मुद्रितः पाठः।” ↩︎
" प्रधान इति मुद्रितः पाठः।” ↩︎
" कृष्णवेण्णीयाम् इति मुद्रितः पाठः।” ↩︎
" लक्ष्मीवतोर् इति मुद्रितःपाठः।” ↩︎
" प्रहारादि इति मुद्रितःपाठः।” ↩︎
" विष्वद्वाजि इति मुद्रितः पाठः।” ↩︎
" पदीयसी इति मुद्रितः पाठः।” ↩︎
" युद्धास्य इति मुद्रितः पाठः।” ↩︎
" विराजमानर् इति मुद्रितः पाठः।” ↩︎
" तमन्येन इति मुद्रितः पाठः।" ↩︎
" विरज्यमानो इति मुद्रितः पाठः।" ↩︎
" नामापति इति मुद्रितः पाठः।" ↩︎
" तप्यमानानाम् इति मुद्रितः पाठः।" ↩︎
" नूतनपुर इति मुद्रितः पाठः।" ↩︎
" नन्दनसाम्य इति मुद्रितः पाठः।" ↩︎
" जल्पेन इति मुद्रितः पाठः।" ↩︎
" समस्त इति मुद्रितः पाठः।" ↩︎
" शनेश्वर इति मुद्रितः पाठः।" ↩︎
" राज्ञा इति मुद्रितः पाठः।" ↩︎
" लब्धो इति मुद्रितः पाठः।" ↩︎
" अहोऽधः इतिमुद्रितः पाठः।" ↩︎
" एवह इतिमुद्रितः पाठः।" ↩︎
“कदम्बाः केचन क्षत्रियासत एव कदम्बा वृक्षविशेषास्तेषां कदम्बकं समूहम्।” ↩︎
“सत्याश्रय इति पुलकेशिमहीपतेर्नामान्तरम्।” ↩︎
“वलभीसंवत्सरोऽयम्।” ↩︎
“1. तवाप्यवज्ञा परलोकसाधने नृणामहो विस्मयकारि इत्युत्तरार्धे सुभाषितावली।” ↩︎
“पद्मपालमहीपतिस्थापितत्वात्पद्मनाय इति नाम.” ↩︎
“१.गोपाद्रिरिति ग्वाल्हेरसमीपवर्तिन.पर्वतस्य नाम.” ↩︎
“२. युवा ग.” ↩︎
“३. वैरिनगरा " ↩︎
“४. पूरकः समचरत् क.” ↩︎
“५. यज्ञैश्वरेक गै.” ↩︎
“६. अतीतोर्रित ग.” ↩︎
“७. रङ्गमुतेपागते ग.” ↩︎
“१.महामत्या मूलदेवतुल्यः. कलाह्कुरापरनामा निखिलकलावेत्ता विक्रमादित्यतुभ्यो मूलदेवः कथासरित्सागरादिषु प्रसिद्ध एव. भट्टकीलहार्नस्तु मूलदेवइति महीपतिर्नाम, भुवनपालस्त्रैलोक्यमल्लश्चेतिनामद्वयमपितस्यैव इति वदति. वस्तुतस्तु मद्दामद्विमूलदेवः इति भुवनपालस्य विशेषणरूपमेवेति ज्ञेयम्. तथा च समवमाश्कावां क्षेमेन्द्र……… श्रीगुप्तो नाम धूर्तः सकलकलिकलाकल्पनामूलदेवः (6129 ↩︎
“2. ध्व…..भूपालां क.” ↩︎
“3. .. ग.” ↩︎
“4 शुचिशील ग.” ↩︎
“१. दृष्टा क.” ↩︎
“२. कैः क.” ↩︎
“३. वीरोद्यानतटस्य क.” ↩︎
“४. कल्पद्रुमादीन्यपि क” ↩︎
“५. श्रुत्वा क” ↩︎
“६. परिरक्षितार ग.” ↩︎
“७. नग्नाथन्दिनोऽपि.” ↩︎
“८. यस्मात् क.” ↩︎
“९. तस्मिन् क.” ↩︎
“१०. उदूढगुणस्य गुणवतः पुरुषस्य धनुषश्च पीढा असंमता.” ↩︎
“११. परिज्ञतापि क.” ↩︎
“१२. व्यतिकीर्णस्यो क.” ↩︎
“१३. वैरिद्विषाधिप क.” ↩︎
“१४ यस्य खड्गोलोकानुरागयशसामिव बीजवाप विस्तारयामास.” ↩︎
“१५. तन्मुखेष्वेव ग.” ↩︎
“१६.अनयोः सपदायुषोः.” ↩︎
“१. भवन क.” ↩︎
“२. प्रासादस्योत्पतन्ती–विधु ग.” ↩︎
“३. कैलासतुल्यस्य” ↩︎
“४. शृङ्गाग्रात् ग.” ↩︎
“५. निर्भ्रान्त ग.” ↩︎
“६. उच्चैः स्थित क.” ↩︎
“७. समभवच्चन्त स्थितश्रीपति ग.” ↩︎
“८. देवेन्द्रसिद्धद्विज ग.” ↩︎
“९. प्रतिष्ठितेष्वेषु—स ग.” ↩︎
“१०. सनन्दनाङ्कासन क.” ↩︎
“११. अर्जुनकर्णवियोगदु खितौ शौर्यन्यागौ.” ↩︎
“१. विशां वै ग.” ↩︎
“२. विद्विषा प्रलय कुर्वन्नासीत् .” ↩︎
“३. गायना क.” ↩︎
“४. इतप्रभृति षड्विंशतिपद्याना भट्टकीलहार्नेन इङ्ग्लिशभाषान्तरं न विहितम् .” ↩︎
“५. नीतिविजितोद्भव क. नित्या विजित उद्धवो येन श्रीकृष्णामात्यो नीतिविच्चोद्धव आसीदिति शिशुपालवधादौ व्यक्तमेव.” ↩︎
“६. कामपाल इति बलदेवस्य नामान्तरमपि.” ↩︎
“७. अनन्तशेषोऽपिबलदेव शेषावतार इति प्रसिद्धिः.” ↩︎
“८. सच्चरितैर्हालो द्वितीय सात–हनमहीपतिरेवेति तात्पर्यम्, बलदेवपक्षे तु सम्यक् चरिता हाला सुरा येन.” ↩︎
“९. रति कामदेवस्य भार्यापि.” ↩︎
“१. मत्स्याकारं चिह्नं महीपतीनां करचरणे भवति यस्य मत्स्यरेखेति प्रसिद्धिः; पक्षे मकरध्वज.” ↩︎
“२. पुरुषोत्तमो विष्णुः,सत्पुरुषश्च.” ↩︎
“३.मन्मथस्य.” ↩︎
“४.पार्वती नृपतिकन्याश्च.” ↩︎
“५. शु-भूतानां त्रिपुरासुराणां वैरिनगराणां च.” ↩︎
“६.वृषो महोक्षो धर्मश्च.७.भस्म सपतिश्च.” ↩︎
“७.भस्म सपतिश्च.” ↩︎
“८. चन्द्र कनकमपि.” ↩︎
“९. विभाकर क.” ↩︎
“१०. मयूरमग्निं च.” ↩︎
“११. आयुधविशेषसामर्थ्ये च.” ↩︎
“१२. विपत्तिहन्त्रीम् क.” ↩︎
“१३. तारक दैत्यविशेष रिपुबलस्यतारक शरण्य च. प्रधानरिपुमिति यावत्.” ↩︎
“१४. नवीनल क.” ↩︎
“१५. मयूरध्वजस्य कार्तिकेयस्य .” ↩︎
“१६. वज्रो हरिकर्मणिदम्भोलिश्च.” ↩︎
“१७. पक्षाः सहासा. पतत्राणि च .” ↩︎
“१८. राज्ञा पर्वतानां च.” ↩︎
“१९. विबुधा देवाः पण्डिचाश्च.” ↩︎
“२०. गुरुरुपदेष्टा वाक्यपतिश्च.” ↩︎
“२१. शोभनवर्णो गिरिदुर्गः; पक्षे सुवर्णगिरिः ———- स एव दुर्गः. श्री—वर्णगिरिदुर्गचणोऽमि क.” ↩︎
“२२. इन्द्रस्य.” ↩︎
“२३.पुण्ययुक्ता जना राक्षसाश्च.” ↩︎
“२४.अ—– —-री; पक्षे अलकाबलिभिश्चूर्णकुन्तलै.” ↩︎
“२५. — पक्षे परमेश्वरः शिवः.” ↩︎
“२६.कुबेरस्य.” ↩︎
“१.पर्वता राजानश्च.” ↩︎
“२.किरणै राजबलिभिश्च.” ↩︎
“३. हे अर्थिजनस्य कल्पभूरुह.” ↩︎
“४. सूर्यस्य.” ↩︎
“५. शिवो राजानश्च.” ↩︎
“६. किरणा अह्घ्रिश्च.” ↩︎
“. त्वं कोऽसि क.” ↩︎
“८.महाभारताभिधो ग्रन्थः, भारतवर्षे च.” ↩︎
“९.वेदव्यासस्य.” ↩︎
“१०.प्राप्तगुणोत्कर्ष.” ↩︎
“११.ताडयतीतिताडकः शत्रुः; पक्षे ताडका रामायणप्रसिद्दा काचन राक्षसी.” ↩︎
“१२. अश्वैर्वानरेश्च.” ↩︎
“१३. क्षतं दुर्दशाया आस्य मुखं, प्रारम्भो येन; पक्षे क्षतो दुष्टो दशास्यो रावणो येन.” ↩︎
“१५. युधिष्ठिरो धर्मात्मजः,सत्यसङ्घश्च प्रसिद्ध एव.” ↩︎
“१. विप्रजनसेविताद्यच्छेषं तेन वृत्तिर्यस्य.” ↩︎
“२. दशसहस्रनागबलो भीमसेन इति भारते प्रसिद्धम्; राजपक्षे भूरिकुञ्जरयुक्त बलं सैन्यं यस्य.” ↩︎
“३. मल्लविद्याविभूषिततनुर्भाम; राजपक्षे भुवनैकमल्लेति स-धनम्.” ↩︎
“४. प्रच्छन्ना या सूपकृतिः सूपकर्म तया संभृता बन्धुवाञ्छा येन. भीमः सूपकारी भूत्वावीराटसदने स्थित इति भारते विराटपर्वणि प्रसिद्धम्; अन्यत्र प्रच्छन्ना या शोभना उपकृतिरूप—–या. महान्तस्तु प्रच्छन्नमेवोपकुर्वन्ति न तु स्वोपकारं प्रोद्धोषयन्ति.” ↩︎
“५.भीमस्य.” ↩︎
“६. धर्मभृतां क. अर्जुनस्य धनुर्–त्वं प्रसिद्ध न तु धर्मभृत्त्वम्.” ↩︎
“७. संशप्तकारिगणदर्पहरस्त्वमाजौ इति पाठो भाति. सशप्तकास्तु समरे सङ्ग्रामादनिवर्तिन. इति कोषप्रामाण्यात्संशप्तकाः सङ्ग्रामादनिवांतनो येरयस्तेषां गणस्य दर्पहर इति राजपक्षे; अर्जुनपक्षे तु सशप्तका नाम केचन क्षत्रिया आसन्, तैः सहार्जुनस्य युद्धं महाभारते द्रोणपर्वण्यतीव प्रसिद्धमस्तीति ज्ञेयम्.” ↩︎
“८ गन्धर्वराजा अश्वश्रेष्ठास्तेषां पृतना अश्वसैन्यम्. भट्टकीलनहार्नस्तु Nothing definite of any historical importance is said of Mahipala,unless there is in V.50 an allusion to some war in which a Prince of the Gandharvas was defeated by him इति वदति;अर्जुनपक्षे गन्धर्वराजस्य चि—-यस्य पृतना. इयं कथा भारते वनपर्वणि द्रष्टव्या.” ↩︎
“९. अर्जुनस्य.” ↩︎
“१०. दुर्योधना दुःखेन योद्धुं शक्या येरयस्तेषां बलं तद्गर्वहारिणः; अन्यत्र दुर्योधनस्यारवः पाण्डवाः.” ↩︎
“११. परेषां शा–णामर्जुनस्य शुभ्रस्य –सः प्रसरम्; अन्– परः श—-र्जुनो मध्यमपाण्डवस्तस्य यशःप्रसरम्.” ↩︎
“१. कर्णः. सूर्यसुतः, राजा च सूर्यपालसुत.” ↩︎
“२. कर्णस्य.” ↩︎
“३. हे अर्जुनतुल्य.” ↩︎
“४.राजकुञ्जरा श्रेष्ठराज्ञाः, नृपश्रेष्ठाश्च.” ↩︎
“५. सिंहिकाभूः सिंहो राहुश्च.” ↩︎
“६. केसरिणः.” ↩︎
“७. मदजलमपि.” ↩︎
“८. पर्वतान्महीपतींश्च.” ↩︎
“९. गजस्य.” ↩︎
“१०.मित्र. सूर्योऽपि.” ↩︎
“११. राजहंसाः पक्षिविंशपाः,नृपश्रेष्ठाश्च.” ↩︎
“१२. जल सलिलम्, जडश्च मूर्ख.” ↩︎
“१३. गुणास्तन्तवः, शौर्यौदार्यादयश्च.” ↩︎
“१४. प– वाहनमपि.” ↩︎
“१५. -श.क—पि.” ↩︎
“१६. पुष्पत्वम्, पाण्डित्य च.” ↩︎
“१.कटककण्डलादेः.” ↩︎
“२. निमित्तशरीर.” ↩︎
“३. गोत्र. पर्वतोऽपि.” ↩︎
“४. गरुडः, ब्राह्मणश्रेष्टश्च.” ↩︎
“५. गदा आयुधविशेषः,गदश्च रोगः, मदान्वितो क.” ↩︎
“६. विष्णुर्मायाविनि पुराणप्रसिद्धम्.” ↩︎
“७. — धर्म, कश्चिदसुरश्च.” ↩︎
“८. जले, मूर्खे च.” ↩︎
“९. विष्णुना.” ↩︎
“१०. शब्दस्ते क.” ↩︎
“राजा चन्द्र क्षयादिदीपयुक्तः, भ—-द्रहितोऽपि राजे—–म्.” ↩︎
“१२. व्रूमोऽधिकतत्त्वमीश क.” ↩︎
“१.— —दद सुरेन्द्रभवनान्मन्दाकिनी— —–तेजसा नृपतिना क्षमामण्डलं मण्डितम्। —–तर निशा———–दधे ——- ———————॥ इति प्राचिन———–.” ↩︎
“२. सप्तसप्तनिर्मिते पद्येऽपि —क्षण इति प्रयोगोऽस्ति. स लक्षशः क.” ↩︎
“३. —————-.” ↩︎
“४.———— क.” ↩︎
“५.— नक्ष-विशेषोऽपि.” ↩︎
“६. —– क.” ↩︎
“१. तत्र ग.” ↩︎
“२. मदनद्दारिवराय क.” ↩︎
“३. समर्पिता क.” ↩︎
“४. च-र्द्वय क.” ↩︎
“५. द्विधा क.” ↩︎
“६. ——–टपीट क.” ↩︎
“१. वै क.” ↩︎
“२. - मलकोऽथ गधाधर क.” ↩︎
“३. गृहदास क.” ↩︎
“४. प– क.” ↩︎
“५. तिहु—- क.” ↩︎
“६. सुमान्मध्ये क.” ↩︎
“७. ताल क.” ↩︎
“१. म–लिद्दा क.” ↩︎
“२. कच्चोलः विशेषः क-ला, कटोरा, इतिहिन्दीभाषा.” ↩︎
“६. कांस्यवाट- क.” ↩︎
“७.चरुः चरुवा इति प्रसिद्धो बृहद्भाण्डविशेषः –द्वयं ग.” ↩︎
“८. द्वयम् क.” ↩︎
“९. भाण्डाः ग.” ↩︎
“१०. चाटुरिति दर्वीवाचक देशभाषापदम्.” ↩︎
“११. –शर्करिलादिषु ग.” ↩︎
“१२. चखानाबन्धनेषु ग.” ↩︎
“१. उपार्जितै ग.” ↩︎
“२. सूक्तिसमुद्रेण” ↩︎
“३. -सचिवपदस्य रूपान्तरम्. मन्त्रीत्यर्थः बुद्धिसहित क.” ↩︎
“४. नीत्या -र्जितो मौर्यवंशतिलकस्य(चन्द्रगुप्तस्य ↩︎
“६. सिंह–न क.” ↩︎
“७. मङ्गलेन ग.” ↩︎
“वाणीनामुत्पत्तिस्थानम्. गोविन्दचन्द्रः कविरासीदिति तात्पर्यम्.” ↩︎
" ठन्कुर इति मुद्रितः पाठः " ↩︎
" पौत्राभ्यां इति मुद्रितः पाठः” ↩︎
“महोदयमिति कान्यकुब्ज (कनौज ↩︎
“श्रावस्तीति सा-हेतमाहेत नाम्ना प्रसिद्धोग्रामो गोंडा प्रान्ते वर्तते” ↩︎
“अत्र संवत्सराङ्काणां संकलने १५५ इयं संख्या समुत्पद्यते अयं सुप्रसिद्धस्य कान्यकुब्जमहीपतेर्हर्षवर्धनस्य संवत्सरः. हर्षवर्धनश्च ६०६ ख्रिस्ताब्द आसीदित्येतेषु वर्षेषु पूर्वसंख्यायां योजितेषु ७६१ मितः ख्रिस्ताब्दो दानपत्रलेखनकाल इति फ्लीटप- ण्डितो वक्ति.” ↩︎
“एतत्प्रतिष्टानं नाम नगरं चन्द्रवंश्यमहीपतीनां राजधानी प्रयागसमीपे क्वचिदा- सीत्. एतद्भगवत्या भागीरथ्या यमुनाङ्गपावनेषु सलिलेषु पुण्येष्ववलोकयत इवा- त्मानं प्रतिष्ठानस्य इति विक्रमोर्वश्यां द्वितीयेऽङ्के उर्वश्युक्तिः दक्षिणदेशे पैटणनाम्ना प्रसिद्धं प्रतिष्टानं त्वन्यत्.” ↩︎
" दशपुरं इति नाम्नोऽपभ्रंशो दसोर इति तस्य च क्रमेण मन्दसोर इति जात इत्याधुनिकाः.” ↩︎
" सिवानी सुमली इति च नदीद्वयं मन्दसोरनगरसमीपस्थम् " ↩︎
“ते पूर्वोक्ता लाटविषयादागताः पट्टशिल्पिनः .” ↩︎
“हिन्दुस्तानीभाषायां पटुवा इति प्रसिद्धैः” ↩︎
" कविसंप्रदायविरुद्धोऽयं पूर्वोत्तरार्धयोः समासः” ↩︎
" विक्रमसंवत्सरोऽयम्.” ↩︎
“शिवस्य.” ↩︎
“कृपस्य” ↩︎
“स्त्रीणाम्.” ↩︎
“गर्दभकान्तिमलिनेन,” ↩︎
" वैश्यनाम्" ↩︎
“यादवानाम्.” ↩︎
“वलियुक्तम् " ↩︎
“विशेषेण लम्बमानम्. " ↩︎
“सास्नाम् " ↩︎
“वृषभः” ↩︎
“५३३-३४ मिते ख्रिस्ताब्द इति फ्लीटपण्डितः” ↩︎
" मुङ्गेर नाम्ना प्रसिद्धे नगरे " ↩︎
" तिरहुत इति प्रसिद्धायां मिथिलायाम्.” ↩︎
“नारायणपालदेवस्य राज्यारम्भसंवत्सरोऽयम्.” ↩︎
“शालातुरीयः पाणिनिः” ↩︎
“वलभीसंवत्सरोऽयम् ३३०. अत्र ३१९ मितवर्षेषु योजितेषु ६४८- ६४९ मितख्रिस्ताब्दः” ↩︎
“फ्लीट पण्डितेन तु आर्या इत्यग्रिमेण पुत्रा इति पदेन सयोज्य आर्या पुत्राः इत्येकं पदं विधाय पुत्रास्तस्य च इत्याद्यार्या गद्यतां नीता.” ↩︎
" ग्रहिणः इति मुद्रितः पाठः.” ↩︎
“स्कन्धकं नाम च्छन्दः एतदपि फ्लीटटपण्डितेन गद्यान्तः पातितम्.” ↩︎
“पूर्वमुद्रिते विष्णुवर्धनदानपत्रे तु त्रयस्त्रिंशतम् इत्यस्ति " ↩︎
" तदनुज इन्द्रराज-नन्दनः इति विष्णुवर्धनदानपत्रे पाठः.” ↩︎
" विजयादित्यनरेन्द्रमृगराजः इति विष्णुवर्ध- नदानपत्रे पाठः " ↩︎
" त्तताडपराजसुतो युद्धमलः इति विष्णुवर्धनदानपत्रधृतः पाठः” ↩︎
" तिस्रः इति विष्णुवर्धनदानपत्रे शोधितः पाठः." ↩︎
" वैरिपुरंभिनेत्रेषु इत्युचितः पाठः" ↩︎
“प्रभाचन्द्रेण सहेन्यर्षः” ↩︎
“वज्रनन्दिनि” ↩︎
“श्रीविजय इति तात्पर्यम्.” ↩︎
“आधुना पेल्गोला नाम्ना प्रसिद्ध” ↩︎
“ख्रिस्ताब्दे तु १३६३ एतन्मिते.” ↩︎
“भगवतो बुद्धस्य” ↩︎
“७५९सिस्ताम्बे” ↩︎
“वेदमाध्यादिनानाग्रन्थप्रणेता सुप्रसिद्धो माधवाचार्योऽस्यैव मन्त्रिप्रवर आसीत्।” ↩︎
“अयकन्नौजमहीपतिः स्त्रिस्ताब्दीयनवनशतकसमाप्तौ दशमशतकारम्भे च महीं आसितवान्” ↩︎
“अय कश्चन महेन्द्रपालस्य सामन्तः स्यात्” ↩︎
“B. Hultzsch, Ph.D. महाशयेनैतत्स्कन्धक गद्यान्तः पातितम्” ↩︎