{अथ त्रिचत्वारिंशदधिकत्रिशततमो ऽध्यायः}
विश्वास-प्रस्तुतिः
अर्थालङ्काराः
अग्निर् उवाच
अलङ्करणमर्थानामर्थालङ्कार इष्यते ।
तं विना शब्दसौन्दर्यमपि नास्ति मनोहरम् ॥००१॥
मूलम्
अर्थालङ्काराः
अग्निर् उवाच
अलङ्करणमर्थानामर्थालङ्कार इष्यते ।
तं विना शब्दसौन्दर्यमपि नास्ति मनोहरम् ॥००१॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
अर्थालङ्काररहिता विधवेव1 सरस्वती ।
स्वरूपमथ सादृश्यमुत्प्रेक्षातिशयावपि ॥००२॥
मूलम्
अर्थालङ्काररहिता विधवेव1 सरस्वती ।
स्वरूपमथ सादृश्यमुत्प्रेक्षातिशयावपि ॥००२॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
विभावना विरोधश् च हेतुश् च सममष्टधा ।
स्वभाव एव भावानां स्वरूपमभिधीयते ॥००३॥
मूलम्
विभावना विरोधश् च हेतुश् च सममष्टधा ।
स्वभाव एव भावानां स्वरूपमभिधीयते ॥००३॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
निजमागन्तुकञ्चेति द्विविधं तदुदाहृतम् ।
सांसिद्धिकं नियं नैमित्तिकमागन्तुकं तथा ॥००४॥
मूलम्
निजमागन्तुकञ्चेति द्विविधं तदुदाहृतम् ।
सांसिद्धिकं नियं नैमित्तिकमागन्तुकं तथा ॥००४॥
:न्
[[२२४]]
विश्वास-प्रस्तुतिः
सादृश्यं धर्मसामान्यमुपमा रूपकं तथा ।
महोक्त्यर्थान्तरन्यासाविति स्यात्तु चतुर्विधम् ॥००५॥
मूलम्
सादृश्यं धर्मसामान्यमुपमा रूपकं तथा ।
महोक्त्यर्थान्तरन्यासाविति स्यात्तु चतुर्विधम् ॥००५॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
उपमा नाम सा यस्यामुपमानोपमेययोः ।
सत्ता चान्तरसामान्ययोगित्वेपि विवक्षितं ॥००६॥
मूलम्
उपमा नाम सा यस्यामुपमानोपमेययोः ।
सत्ता चान्तरसामान्ययोगित्वेपि विवक्षितं ॥००६॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
किञ्चिदादाय सारूप्यं लोकयात्रा प्रवर्तते ।
समासेनासमासेन सा द्विधा प्रतियोगिनः ॥००७॥
मूलम्
किञ्चिदादाय सारूप्यं लोकयात्रा प्रवर्तते ।
समासेनासमासेन सा द्विधा प्रतियोगिनः ॥००७॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
विग्रहादभिधानस्य ससमासान्यथोत्तरा ।
उपमाद्योतकपदेनोपमेयपदेनच ॥००८॥
मूलम्
विग्रहादभिधानस्य ससमासान्यथोत्तरा ।
उपमाद्योतकपदेनोपमेयपदेनच ॥००८॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
ताभ्याञ्च विग्रहात्त्रेधा ससमासान्तिमात् त्रिधा ।
विशिष्यमाणा उपमा भवन्त्यष्टादश स्फुटाः ॥००९॥
मूलम्
ताभ्याञ्च विग्रहात्त्रेधा ससमासान्तिमात् त्रिधा ।
विशिष्यमाणा उपमा भवन्त्यष्टादश स्फुटाः ॥००९॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
यत्र साधारणो धर्मः कथ्यते गम्यते ऽपि वा ।
ते धर्मवस्तुप्राधान्याद्धर्मवस्तूपमे उभे ॥०१०॥
मूलम्
यत्र साधारणो धर्मः कथ्यते गम्यते ऽपि वा ।
ते धर्मवस्तुप्राधान्याद्धर्मवस्तूपमे उभे ॥०१०॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
तुल्यमेवोपमीयेते यत्रान्योन्येन धर्मिणौ ।
परस्परोपमा सा स्यात् प्रसिद्धेरन्यथा तयोः ॥०११॥
मूलम्
तुल्यमेवोपमीयेते यत्रान्योन्येन धर्मिणौ ।
परस्परोपमा सा स्यात् प्रसिद्धेरन्यथा तयोः ॥०११॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
विपरीतोपमा सा स्याद्व्यावृत्तेर् नियमोपमा ।
अन्यत्राप्यनुवृत्तेस्तु भवेदनियमोपमा ॥०१२॥
मूलम्
विपरीतोपमा सा स्याद्व्यावृत्तेर् नियमोपमा ।
अन्यत्राप्यनुवृत्तेस्तु भवेदनियमोपमा ॥०१२॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
समुच्चयोपमातो ऽन्यधर्मवाहुल्यकीर्तनात् ।
वहोर्धम्मस्य साम्येपि वैलक्ष्ण्यं विवक्षितं ॥०१३॥
मूलम्
समुच्चयोपमातो ऽन्यधर्मवाहुल्यकीर्तनात् ।
वहोर्धम्मस्य साम्येपि वैलक्ष्ण्यं विवक्षितं ॥०१३॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
यदुच्यते ऽतिरिक्तत्वं व्यतिरेकोपमा तु सा ।
यत्रोपमा स्याद्वहुभिः सदृशैः सा बहूपमा ॥०१४॥
मूलम्
यदुच्यते ऽतिरिक्तत्वं व्यतिरेकोपमा तु सा ।
यत्रोपमा स्याद्वहुभिः सदृशैः सा बहूपमा ॥०१४॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
धर्माः प्रत्युपमानञ्चेदन्ये मालोपमैव सा
उपमानविकारेण तुलना विक्रियोपमा ॥०१५॥
मूलम्
धर्माः प्रत्युपमानञ्चेदन्ये मालोपमैव सा
उपमानविकारेण तुलना विक्रियोपमा ॥०१५॥
[[२२५]]
विश्वास-प्रस्तुतिः
कविनोपमीयते या प्रथते साद्भुतोपमा ॥०१६॥
मूलम्
कविनोपमीयते या प्रथते साद्भुतोपमा ॥०१६॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
प्रतियोगिनमारोप्य तदभेदेन कीर्तनम् ।
उपमेयस्य सा मोहोपमासौ भ्रान्तिमद्वचः ॥०१७॥
मूलम्
प्रतियोगिनमारोप्य तदभेदेन कीर्तनम् ।
उपमेयस्य सा मोहोपमासौ भ्रान्तिमद्वचः ॥०१७॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
उभयोर्धर्मिणोस्तथ्यानिश् चयात् संशयोपमा ।
उपमेयस्य संशय्य निश् चयान्निश् चयोपमा ॥०१८॥
मूलम्
उभयोर्धर्मिणोस्तथ्यानिश् चयात् संशयोपमा ।
उपमेयस्य संशय्य निश् चयान्निश् चयोपमा ॥०१८॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
वाक्यार्थनैव वाक्यार्थोपमा स्यादुपमानतः ।
आत्मनोपमानादुपमा साधारण्यतिशायिनी ॥०१९॥
मूलम्
वाक्यार्थनैव वाक्यार्थोपमा स्यादुपमानतः ।
आत्मनोपमानादुपमा साधारण्यतिशायिनी ॥०१९॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
उपमेयं यद्न्यस्य तद्न्यस्योपमा मता ।
यद्युत्तरोत्तरं याति तदासौ गगनोपमा1 ॥०२०॥
मूलम्
उपमेयं यद्न्यस्य तद्न्यस्योपमा मता ।
यद्युत्तरोत्तरं याति तदासौ गगनोपमा1 ॥०२०॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
प्रशंसा चैव निन्दा च कल्पिता सदृशी तथा ।
किञ्चिच्च सदृशी ज्ञेया उपमा पञ्चधा पुरः ॥०२१॥
मूलम्
प्रशंसा चैव निन्दा च कल्पिता सदृशी तथा ।
किञ्चिच्च सदृशी ज्ञेया उपमा पञ्चधा पुरः ॥०२१॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
उपमानेन यत्तत्वमुपमेयस्य रूप्यते ।
गुणानां समतां दृष्ट्वा रूपकं नाम तद्विदुः ॥०२२॥
मूलम्
उपमानेन यत्तत्वमुपमेयस्य रूप्यते ।
गुणानां समतां दृष्ट्वा रूपकं नाम तद्विदुः ॥०२२॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
उपमैव तिरोभूतभेदा रूपकमेव वा ।
सहोक्तिः सहभावेन कथनं तुल्यधर्मिणां ॥०२३॥
मूलम्
उपमैव तिरोभूतभेदा रूपकमेव वा ।
सहोक्तिः सहभावेन कथनं तुल्यधर्मिणां ॥०२३॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
भवेदर्थान्तरन्यासः सादृश्येनोत्तरेण सः ।
अन्यथोपस्थिता वृत्तिश्चेतनस्येतरस्य च ॥०२४॥
मूलम्
भवेदर्थान्तरन्यासः सादृश्येनोत्तरेण सः ।
अन्यथोपस्थिता वृत्तिश्चेतनस्येतरस्य च ॥०२४॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
अन्यथा मन्यते यत्र तामुत्प्रेक्षां प्रचक्षते ।
लोकसीमान्वृत्तस्य वस्तुधर्मस्य कीर्तनम् ॥०२५॥
मूलम्
अन्यथा मन्यते यत्र तामुत्प्रेक्षां प्रचक्षते ।
लोकसीमान्वृत्तस्य वस्तुधर्मस्य कीर्तनम् ॥०२५॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
भवेदतिशयो नाम सम्भवासम्भवाद्द्विधा ।
गुणजातिक्रियादीनां यत्र वैकल्यर्दर्शनं ॥०२६॥
मूलम्
भवेदतिशयो नाम सम्भवासम्भवाद्द्विधा ।
गुणजातिक्रियादीनां यत्र वैकल्यर्दर्शनं ॥०२६॥
:न्
[[२२६]]
विश्वास-प्रस्तुतिः
प्रसिद्धहेतुव्यावृत्या यत् किञ्चित् कारणान्तरम् ॥०२७॥
मूलम्
प्रसिद्धहेतुव्यावृत्या यत् किञ्चित् कारणान्तरम् ॥०२७॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
यत्र स्वाभाविकत्वं वा विभाव्यं सा विभावना ।
सङ्गतीकरणं युक्त्या यदसङ्गच्छमानयोः ॥०२८॥
मूलम्
यत्र स्वाभाविकत्वं वा विभाव्यं सा विभावना ।
सङ्गतीकरणं युक्त्या यदसङ्गच्छमानयोः ॥०२८॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
विरोधपूर्वकत्वेन तद्विरोध इति स्मृतं ।
सिसाधयिषितार्थस्य हेतुर्भवति साधकः ॥०२९॥
मूलम्
विरोधपूर्वकत्वेन तद्विरोध इति स्मृतं ।
सिसाधयिषितार्थस्य हेतुर्भवति साधकः ॥०२९॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
कारको ज्ञापक इति द्विधा सो ऽप्युपजायते ।
प्रवर्तते कारकाख्यः प्राक् पश्चात् कार्यजन्मनः ॥०३०॥
मूलम्
कारको ज्ञापक इति द्विधा सो ऽप्युपजायते ।
प्रवर्तते कारकाख्यः प्राक् पश्चात् कार्यजन्मनः ॥०३०॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
पूर्वशेष इति ख्यातस्तयोरेव विशेषयोः ।
कार्यकारणभावाद्वा स्वमावाद्वा नियामकात् ॥०३१॥
मूलम्
पूर्वशेष इति ख्यातस्तयोरेव विशेषयोः ।
कार्यकारणभावाद्वा स्वमावाद्वा नियामकात् ॥०३१॥
विश्वास-प्रस्तुतिः
ज्ञापकाख्यस्य भेदो ऽस्ति नदीपूरादिदर्शनात् ।
अविनाभावनियमो ह्य् अविनाभावदर्शनात् ॥०३२॥
मूलम्
ज्ञापकाख्यस्य भेदो ऽस्ति नदीपूरादिदर्शनात् ।
अविनाभावनियमो ह्य् अविनाभावदर्शनात् ॥०३२॥
{इत्य् आग्नेये महापुराणे अलङ्कारे अर्थालङ्कारनिरूपणं नाम त्रिचत्वारिंशदधिकत्रिशततमो ऽध्यायः }