२५१ धनुर्वेदाः

{अथैकपञ्चाशदधिकद्विशततमो ऽध्यायः}

विश्वास-प्रस्तुतिः

धनुर्वेदकथनं

अग्निर् उवाच
भ्रान्तमुद्भ्रान्तमाविद्धमाप्लुतं विप्लुतं सृतं ।
सम्पातं समुदीशञ्च श्येनपातमथाकुलं ॥००१॥

मूलम्

धनुर्वेदकथनं

अग्निर् उवाच
भ्रान्तमुद्भ्रान्तमाविद्धमाप्लुतं विप्लुतं सृतं ।
सम्पातं समुदीशञ्च श्येनपातमथाकुलं ॥००१॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

उद्धूतमवधूतञ्च सव्यं दक्षिणमेव च ।
अनालक्षितविस्फोटौ करालेन्द्रमहासखौ1 ॥००२॥

मूलम्

उद्धूतमवधूतञ्च सव्यं दक्षिणमेव च ।
अनालक्षितविस्फोटौ करालेन्द्रमहासखौ1 ॥००२॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

विकरालनिपातौ च विभीषणभयानकौ ।
समग्रार्धतृतीयांशपादपादर्धवारिजाः ॥००३॥

मूलम्

विकरालनिपातौ च विभीषणभयानकौ ।
समग्रार्धतृतीयांशपादपादर्धवारिजाः ॥००३॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रत्यालीढमथालीढं वराहं लुलितन्तथा ।
इति द्वात्रिंशतो ज्ञेयाः खड्गचर्मविधौ रणे ॥००४॥

मूलम्

प्रत्यालीढमथालीढं वराहं लुलितन्तथा ।
इति द्वात्रिंशतो ज्ञेयाः खड्गचर्मविधौ रणे ॥००४॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

परावृत्तमपावृत्तं गृहीतं लघुसञ्ज्ञितं ।
ऊर्ध्वात् क्षिप्तमधः क्षिप्तं सन्धारितविधारितं ॥००५॥

मूलम्

परावृत्तमपावृत्तं गृहीतं लघुसञ्ज्ञितं ।
ऊर्ध्वात् क्षिप्तमधः क्षिप्तं सन्धारितविधारितं ॥००५॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

श्येनपातं गजपातं ग्राहग्राह्यन्तथैव च ।
एवमेकादशविधा ज्ञेयाः पाशविधा नराः ॥००६॥

मूलम्

श्येनपातं गजपातं ग्राहग्राह्यन्तथैव च ।
एवमेकादशविधा ज्ञेयाः पाशविधा नराः ॥००६॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

ऋज्वायतं विशालञ्च तिर्यग्भ्रामितमेव च ।
पञ्चकर्म विनिर्दिष्टं व्यस्ते पाशे महात्मभिः ॥००७॥

मूलम्

ऋज्वायतं विशालञ्च तिर्यग्भ्रामितमेव च ।
पञ्चकर्म विनिर्दिष्टं व्यस्ते पाशे महात्मभिः ॥००७॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

छेदनं भेदनं पातो भ्रमणं शयनं2 तथा ।
विकर्तनं कर्तनञ्च चक्रकर्मेदमेव च ॥००८॥

मूलम्

छेदनं भेदनं पातो भ्रमणं शयनं2 तथा ।
विकर्तनं कर्तनञ्च चक्रकर्मेदमेव च ॥००८॥

आस्फोटः क्षेडनं भेदस्त्रासान्दोलितकौ तथा ।

:न्

[[४०४]]

विश्वास-प्रस्तुतिः

शूलकर्माणि जानीहि षष्ठमाघातसञ्ज्ञितं ॥००९॥

मूलम्

शूलकर्माणि जानीहि षष्ठमाघातसञ्ज्ञितं ॥००९॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

दृष्टिघातं भुजाघातं पार्श्वघातं द्विजोत्तम ।
ऋजुपक्षेषुणा पातं तोमरस्य प्रकीर्तितं ॥०१०॥

मूलम्

दृष्टिघातं भुजाघातं पार्श्वघातं द्विजोत्तम ।
ऋजुपक्षेषुणा पातं तोमरस्य प्रकीर्तितं ॥०१०॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

आहतं विप्र गोमूत्रप्रभूतङ्कमलासनं ।
ततोर्ध्वगात्रं नमितं वामदक्षिणमेव च ॥०११॥

मूलम्

आहतं विप्र गोमूत्रप्रभूतङ्कमलासनं ।
ततोर्ध्वगात्रं नमितं वामदक्षिणमेव च ॥०११॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

आवृत्तञ्च परावृत्तं पादोद्धूतमप्लुतं ।
हंसमर्दं विमर्दञ्च1 गदाकर्म प्रकीर्तितं ॥०१२॥

मूलम्

आवृत्तञ्च परावृत्तं पादोद्धूतमप्लुतं ।
हंसमर्दं विमर्दञ्च1 गदाकर्म प्रकीर्तितं ॥०१२॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

करालमवघातञ्च दशोपप्लुतमेव च ।
क्षिप्तहस्तं स्थितं शून्यं पराशोस्तु विनिर्दिशेत् ॥०१३॥

मूलम्

करालमवघातञ्च दशोपप्लुतमेव च ।
क्षिप्तहस्तं स्थितं शून्यं पराशोस्तु विनिर्दिशेत् ॥०१३॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

ताडनं छेदनं विप्र तथा चूर्णनमेव च ।
मुद्गरस्य तु कर्माणि तथा प्लवनघातनं ॥०१४॥

मूलम्

ताडनं छेदनं विप्र तथा चूर्णनमेव च ।
मुद्गरस्य तु कर्माणि तथा प्लवनघातनं ॥०१४॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

संश्रान्तमथ विश्रान्तं गोविसर्गं सुदुर्धरं ।
भिन्दिपालस्य कर्माणि लगुडस्य च तान्यपि ॥०१५॥

मूलम्

संश्रान्तमथ विश्रान्तं गोविसर्गं सुदुर्धरं ।
भिन्दिपालस्य कर्माणि लगुडस्य च तान्यपि ॥०१५॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

अन्त्यं मध्यं परावृत्तं निदेशान्तं द्विजोत्तम ।
वज्रस्येतानि कर्माणि पट्टिशस्य च तान्यपि ॥०१६॥

मूलम्

अन्त्यं मध्यं परावृत्तं निदेशान्तं द्विजोत्तम ।
वज्रस्येतानि कर्माणि पट्टिशस्य च तान्यपि ॥०१६॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

हरणं छेदनं घातो बलोद्धारणमायतं ।
कृपाणकर्म निर्दिष्टं पातनं स्फोटनं तथा ॥०१७॥

मूलम्

हरणं छेदनं घातो बलोद्धारणमायतं ।
कृपाणकर्म निर्दिष्टं पातनं स्फोटनं तथा ॥०१७॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रासनं रक्षणं घातो बलोद्धरणमायतम् ।
क्षेपणीकर्म निर्दिष्टं यन्त्रकर्मैतदेव तु ॥०१८॥

मूलम्

त्रासनं रक्षणं घातो बलोद्धरणमायतम् ।
क्षेपणीकर्म निर्दिष्टं यन्त्रकर्मैतदेव तु ॥०१८॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

सन्त्यागमवदंशश् च वराहोद्धूतकं तथा ।
हस्तावहस्तमालीनमेकहस्तस्तावहस्तके ॥०१९॥

मूलम्

सन्त्यागमवदंशश् च वराहोद्धूतकं तथा ।
हस्तावहस्तमालीनमेकहस्तस्तावहस्तके ॥०१९॥

द्विहस्तवाहुपाशे च कटिरेचितकोद्गते ।

:न्

[[४०५]]

विश्वास-प्रस्तुतिः

उरोललाटघाते च भुजाविधमनन्तथा ॥०२०॥

मूलम्

उरोललाटघाते च भुजाविधमनन्तथा ॥०२०॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

करोद्धूतं विमानञ्च पादाहति विपादिकं ।
गात्रसंश्लेषणं शान्तं तथा गात्रविपर्ययः ॥०२१॥

मूलम्

करोद्धूतं विमानञ्च पादाहति विपादिकं ।
गात्रसंश्लेषणं शान्तं तथा गात्रविपर्ययः ॥०२१॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

ऊर्ध्वप्रहारं घातञ्च गोमूत्रं सव्यदक्षिणे ।
पारन्तारकं दण्डं1 करवीरन्धमाकुलं ॥०२२॥

मूलम्

ऊर्ध्वप्रहारं घातञ्च गोमूत्रं सव्यदक्षिणे ।
पारन्तारकं दण्डं1 करवीरन्धमाकुलं ॥०२२॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

तिर्यग्बन्धमपामार्गं2 भीमवेगं सुदर्शनं ।
सिंहाक्रान्तं गजाक्रान्तं गर्दभाक्रान्तमेव च ॥०२३॥

मूलम्

तिर्यग्बन्धमपामार्गं2 भीमवेगं सुदर्शनं ।
सिंहाक्रान्तं गजाक्रान्तं गर्दभाक्रान्तमेव च ॥०२३॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

गदाकर्माणि जानीयान्नियुद्धस्याथ कर्म च ।
आकर्षणं विकर्षणञ्च बाहूनां मूलमेव च ॥०२४॥

मूलम्

गदाकर्माणि जानीयान्नियुद्धस्याथ कर्म च ।
आकर्षणं विकर्षणञ्च बाहूनां मूलमेव च ॥०२४॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

ग्रीवाविपरिवर्तञ्च पृष्ठभङ्गं सुदारुणं ।
पर्यासनविपर्यासौ पशुमारमजाविकं ॥०२५॥

मूलम्

ग्रीवाविपरिवर्तञ्च पृष्ठभङ्गं सुदारुणं ।
पर्यासनविपर्यासौ पशुमारमजाविकं ॥०२५॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

पादप्रहारमास्फोटं कटिरेचितकन्तथा ।
गात्राश्लेषं स्कन्धगतं महीव्याजनमेव च ॥०२६॥

मूलम्

पादप्रहारमास्फोटं कटिरेचितकन्तथा ।
गात्राश्लेषं स्कन्धगतं महीव्याजनमेव च ॥०२६॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

उरोललाटघातञ्च विस्पष्टकरणन्तथा ।
उद्धूतमवधूतञ्च तिर्यङ्मार्गगतं तथा ॥०२७॥

मूलम्

उरोललाटघातञ्च विस्पष्टकरणन्तथा ।
उद्धूतमवधूतञ्च तिर्यङ्मार्गगतं तथा ॥०२७॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

गजस्कन्धमवक्षेपमपराङ्मुखमेव च ।
देवमार्गमधोमार्गममार्गगमनाकुलं ॥०२८॥

मूलम्

गजस्कन्धमवक्षेपमपराङ्मुखमेव च ।
देवमार्गमधोमार्गममार्गगमनाकुलं ॥०२८॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

यष्टिघातमवक्षेपो वसुधादारणन्तथा ।
जानुबन्धं भुजाबन्धं सुदारुणं ॥०२९॥

मूलम्

यष्टिघातमवक्षेपो वसुधादारणन्तथा ।
जानुबन्धं भुजाबन्धं सुदारुणं ॥०२९॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

विपृष्ठं सोदकं शुभ्रं भुजावेष्टितमेव च ।
सन्नद्धैः संयुगे भाव्यं सशस्त्रैस्तैर् गजादिभिः ॥०३०॥

मूलम्

विपृष्ठं सोदकं शुभ्रं भुजावेष्टितमेव च ।
सन्नद्धैः संयुगे भाव्यं सशस्त्रैस्तैर् गजादिभिः ॥०३०॥

वराङ्कुशधरौ चोभौ एको ग्रीवागतो ऽपरः ।

:न्

[[४०६]]

विश्वास-प्रस्तुतिः

स्कन्धौ द्वौ च धानुष्कौ द्वौ च खड्गधरौ गजे ॥०३१॥

मूलम्

स्कन्धौ द्वौ च धानुष्कौ द्वौ च खड्गधरौ गजे ॥०३१॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

रथे रणे गजे चैव तुरगाणां त्रयं भवेत् ।
धानुष्काणान्त्रयं प्रोक्तं रक्षार्थे तुरगस्य च ॥०३२॥

मूलम्

रथे रणे गजे चैव तुरगाणां त्रयं भवेत् ।
धानुष्काणान्त्रयं प्रोक्तं रक्षार्थे तुरगस्य च ॥०३२॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

धन्विनो रक्षणार्थाय चर्मिणन्तु1 नियोजयेत् ।
स्वमन्त्रैः शस्त्रमभ्यर्च्य शास्त्रन्त्रैलोक्यमोहनं ॥०३३॥

मूलम्

धन्विनो रक्षणार्थाय चर्मिणन्तु1 नियोजयेत् ।
स्वमन्त्रैः शस्त्रमभ्यर्च्य शास्त्रन्त्रैलोक्यमोहनं ॥०३३॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

यो युद्धे याति च जयेदरीन् सम्पालयेद्भुवं ॥३४॥

मूलम्

यो युद्धे याति च जयेदरीन् सम्पालयेद्भुवं ॥३४॥

{इत्य् आग्नेये महापुराणे धनुर्वेदो नामैकपञ्चाशदधिकद्विशततमो ऽध्यायः ॥ }


  1. करालेन्द्रमहारवाविति क॥ , ज॥ , ट॥ च ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎

  2. शमनमिति घ॥ , ज॥ , ट॥ च ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎