१०४ प्रासादसामान्यलक्षणम्

{अथ चतुरधिकशततमोध्यायः}

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रासादलक्षणं

ईश्वर उवाच
वक्ष्ये प्रासादसामान्यलक्षणं ते शिखध्वज ।
चतुर्भागीकृते क्षेत्रे भित्तेर्भागेन विस्तरात् ॥००१॥

मूलम्

प्रासादलक्षणं

विश्वास-प्रस्तुतिः

अद्रिभागेन¹ गर्भः स्यात् पिण्डिका पादविस्तरात् ।
पञ्चभागीकृते क्षेत्रेन्तर्भागे² तु पिण्डिका ॥००२॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सुषिरं भागविस्तीर्णं भित्तयो भागविस्तरात् ।
भागौ द्वौ मध्यमे गर्भे ज्येष्ठभागद्वयेन तु³ ॥००३॥

मूलम्

:न्

[[३५२]]

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रिभिस्तु कन्यसागर्भः⁴ शेषो भित्तिरिति क्वचित् ।
षोढाभक्येथवा क्षेत्रे भित्तिर्भागैकविस्तरात् ॥००४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

गर्भो भागेन विस्तीर्णो भागद्वयेन पिण्डिका ।
विस्ताराद् द्विगुणो वापि सपादद्विगुणो ऽपि वा ॥००५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अर्धार्धद्विगुणो वापि⁵ त्रिगुणः क्वचित्त्रिदुच्छ्रयः ।
जगती विस्तरार्धेन त्रिभागेन क्वचिद्भवेत् ॥००६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

नेमिः पादोनविएस्तीर्णा¹ प्रासादस्य समन्ततः ।
परिधिस्त्रयं शको मध्ये रथकांस्तत्र कारयेत् ॥००७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

चामुण्डं भैरवं तेषु नाट्येशं च निवेशयेत् ।
प्रासादार्धेन देवानामष्टौ वा चतुरो ऽपि वा ॥००८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रदक्षिणां वहिः कुर्यात् प्रासादादिषु² वा नवा ।
आदित्याः पूर्वतः स्थाप्याः स्कन्दोग्निर्वायुगोचरे³ ॥००९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

एवं यमादयो न्यस्याः स्वस्याः स्वस्यां दिशि स्थिताः ।
चतुर्धा शिखरं कृत्वा शुकनासा द्विभागिका ॥०१०॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तृतीये वेदिका त्वग्नेः सकण्ठो मलसारकः⁶ ।
वैराजः पुष्पकश्चान्यः कैलासो⁷ मणिकस् तथा ॥०११॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रिविष्ठपञ्च पञ्चैव मेरुमूर्धनि संस्थिताः⁸ ।
चतुरस्रस्तु तत्राद्यो द्वितीयोपि तदायतः ॥०१२॥

मूलम्

:न्

[[३५३]]

विश्वास-प्रस्तुतिः

वृत्तो वृत्तायतश्चान्यो⁴ ह्य् अष्टास्रश्चापि पञ्चमः ।
एकैको नवधाभेदैश् चत्वारिंशच्च पञ्च च ॥०१३॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रासादः प्रथमो मेरुर्द्वितियो मन्दरस् तथा ।
विमानञ्च तथा भद्रः सर्वतोभद्र एव च ॥०१४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

चरुको⁵ नन्दिको नन्दिर्वर्धमानस् तथापरः ।
श्रीवत्सश्चेति वैराज्यान्ववाये च समुत्थिताः ॥०१५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

बलभी गृहराजश् च शालागृहञ्च मन्दिरं ।
विशालश् च समो ब्रह्म¹ मन्दिरं भुवनन्तथा ॥०१६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रभवः शिविका वेश्म नवैते पुष्पकोद्भवाः² ।
बलयो³ दुन्दुभिः पद्मो महापद्मक⁶ एवच ॥०१७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

वर्धनी वान्य उष्णीषः⁷ शङ्खश् च कलसस् तथा ।
स्ववृक्षश् च तथाप्येते वृत्ताः कैलाससम्भवाः⁸ ॥०१८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

गजोथ वृषभो हंसो गरुत्मान्नृक्षनायकः ।
भूषणो⁹ भूधरश्चान्न्ये श्रीजयः पृथवीधरः¹⁰ ॥०१९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

वृत्तायतात् समुद्भूता नवैते मणिकाह्वयात्¹¹ ।
वज्रं चक्रन्तथा चान्यत् स्वस्तिकं वज्रस्वस्तिकं¹² ॥०२०॥

मूलम्

:न्

[[३५४]]

विश्वास-प्रस्तुतिः

चित्रं स्वस्तिकखड्गञ्च गदा श्रीकण्ठ एव च ।
विजयो नामतश् चैते⁴ त्रिविष्टपसमुद्भवाः ॥०२१॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

नगराणामिमाः सञ्ज्ञा लाटादीनामिमास् तथा⁵ ।
ग्रीवार्धेनोन्नतञ्चूलम्पृथुलञ्च विभागतः¹ ॥०२२॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

दशधा वेदिकाङ्कृत्वा पञ्चभिः स्कन्धविस्तरः ।
त्रिभिः कण्ठं तु कर्तव्यं चतुर्भिस्तु प्रचण्डकं² ॥०२३॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

दिक्षु द्वाराणि कार्याणि न विदिक्षु कदाचन ।
पिण्डिका कोणविस्तीर्णा मध्यमान्ता ह्य् उदाहृता ॥०२४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

क्वचित् पञ्चमभागेन महताङ्गर्भपादतः ।
उच्छ्राया द्विगुणास्तेषामन्यथा वा निगद्यते ॥०२५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

षष्ट्याधिकात् समारभ्य अङ्गुलानां शतादिह³ ।
उत्तमान्यपि चत्वारि द्वाराणि दशहानितः⁶ ॥०२६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रीण्येव मध्यमानि स्युस्त्रीण्येव कन्यसान्यतः ।
उच्छ्रायार्धेन विस्तारो ह्य् उच्छ्रायो ऽभ्यधिकस्त्रिधा ॥०२७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

चतुर्भिरष्टभिर्वापि दशभिरङ्गुलैस्ततः⁷ ।
उच्छ्रायात् पादविस्तीर्णा विशाखास्तदुदुंवरे⁸ ॥०२८॥

मूलम्

विस्तरार्धेन बाहुल्यं[^९] सर्वेषामेव कीर्तितम् ।

:न्

[[३५५]]

विश्वास-प्रस्तुतिः

द्विपञ्चसप्तनवभिः शाखाभिर्द्वारमिष्टदं ॥०२९॥

मूलम्

द्विपञ्चसप्तनवभिः शाखाभिर्द्वारमिष्टदं ॥०२९॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

अधःशाखाचतुर्थांशे प्रतीहारौ निवेशयेत् ।
मिथुनैः पादवर्णाभिः⁴ शाखाशेषं विभूषयेत् ॥०३०॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

स्तम्भबिद्धे भृत्यता स्यात् वृक्षबिद्धे त्वभूतिता ।
कूपबिद्धे भयं द्वारे क्षेत्रबिद्धे⁵ धनक्षयः ॥०३१॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रासादगृहशिलादिमार्गविद्धेषु¹ बन्धनं ।
सभाबिद्धे न दारिद्र्यं वर्णबिद्धे² निराकृतिः ॥०३२॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

उलूखलेन दारिद्र्यं शिलाबिद्धेन शत्रुता³ ।
छायाबिद्धेन दारिद्र्यं बेधदोषो न जायते ॥०३३॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

छेदादुत्पाटनाद्वापि तथा प्राकारलक्षणात् ।
सीमाया द्विगुणत्यागाद् बेधदोषो न जायते ॥०३४॥

मूलम्

{इत्य् आग्नेये महापुराणे सामान्यप्रासादलक्षणं नाम चतुरधिकशततमो ऽध्यायः }

अर्धभागेनेति ख॥ , घ॥ , छ॥ , ज॥ च ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎
पञ्चभागीकृते वापि मध्यभागे इति घ॥ , छ॥ , ज॥ च ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎
भागौ द्वौ मध्यमो गर्भो ज्येष्ठो भागद्वयेन तु इति ङ॥ , छ॥ ,
ज॥ च ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎
जीर्णे प्राप्य यथा मग्नमिति ख॥ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎
तत्प्रमाणत इति घ॥ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎
सकण्ठोमवसारक इति ङ॥ । सकण्ठोमवसाधक इति छ॥ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎
कैलास्य इति ङ॥ , छ॥ च ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎
चतुर्धेत्यादिः, मेरुमूर्ध्नि संस्थिता इत्य् अन्तः पाठो ग॥ पुस्तके
नास्ति ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎
वृषण इति ङ॥ ↩︎ ↩︎
खवृक्षश्चेत्यादिः, पृथिवीधर इत्य् अन्तः पाठो ज॥
पुस्तके नास्ति ↩︎ ↩︎
मणिकाक्षयात् इति ज॥ ↩︎ ↩︎
वज्रहस्तिकमिति ख॥ , ग॥ , छ॥ च । वज्रमुष्टिकमिति ज॥ ↩︎ ↩︎