पुराणे विश्वासटिप्पन्यः

{अथ त्रिनवतितमो ऽध्यायः}

विश्वास-प्रस्तुतिः

वास्तुपूजादिविधानम्

ईश्वर उवाच
ततः प्रासादमासूत्र्य वर्तयेद्वास्तुमण्डपं¹ ।
कुर्यात् कोष्ठचतुःषष्टिं क्षेत्रे वेदास्रके समे ॥००१॥

मूलम्

वास्तुपूजादिविधानम्

कोणेषु विन्यसेद् वंशौ[^६] रज्जवो ऽष्टौ विकोणगाः ।

:न्

[[२९५]]

विश्वास-प्रस्तुतिः

द्विपदाः षट्पदास्तास्तु वास्तुन्तत्रार्चयेद् यथा ॥००२॥

मूलम्

द्विपदाः षट्पदास्तास्तु वास्तुन्तत्रार्चयेद् यथा ॥००२॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

आकुञ्चितकचं² वास्तुमुत्तानमसुराकृतिं³ ।
स्मरेत् पूजासु कुड्यादिनिवेशे उत्तराननं ॥००३॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

जानुनी कूर्परौ शक्थि दिशि वातहुताशयोः ।
पैत्र्यां पादपुटे रौद्र्यां शिरो ऽस्य हृदये ऽञ्जलिः ॥००४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अस्य देहे समारूढा देवताः पूजिताः शुभाः ।
अष्टौ कोणाधिपास्तत्र कोणार्धेष्वष्टसु स्थिताः⁴ ॥००५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

षट्पदास्तु मरीच्याद्या दिक्षु पूर्वादिषु क्रमात् ।
मध्ये चतुष्पदो ब्रह्मा शेषास्तु पदिकाः⁵ स्मृताः ॥००६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

समस्तनाडीसंयोगे महामर्मानुजं फलं ।
त्रिशूलं स्वस्तिकं वज्रं¹ महास्वस्तिकसम्पुटौ ॥००७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रिकुटुं⁶ मणिबन्धं च सुविशुद्धं पदं तथा ।
इति द्वादश मर्माणि वास्तोर्भित्त्यादिषु त्यजेत् ॥००८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

साज्यमक्षतमीशाय पर्जन्यायाम्बुजोदकं ।
ददीताथ जयन्ताय पताकां कुङ्कुमोज्ज्वलां⁷ ॥००९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

रत्नवारि महेन्द्राय रवौ धूम्रं वितानकं ।
सत्याय घृतगोधूममाज्यभक्तं भृशाय च ॥०१०॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

विमांसमन्तरीक्षाय शुक्तुन्तेभ्यस्तु पूर्वतः ।
मधुक्षीराज्यसम्पूर्णां प्रदद्याद्वह्नये श्रुचं ॥०११॥

मूलम्

लाजान् पूर्णं सुवर्णाम्बु वितथाय निवेदयेत् ।

:न्

[[२९६]]

विश्वास-प्रस्तुतिः

दद्याद् गृहक्षते क्षौद्रं² यमराजे पलौदनं³ ॥०१२॥

मूलम्

दद्याद् गृहक्षते क्षौद्रं² यमराजे पलौदनं³ ॥०१२॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

गन्धं गन्धर्वनाथाय जिह्वां भृङ्गाय पक्षिणः ।
मृगाय पद्मपर्णानि⁴ याम्यामित्यष्टदेवताः⁵ ॥०१३॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

पित्रे तिलोदकं क्षीरं वृक्षजं दन्तधावनं ।
दौवारिकाय देवाय प्रदद्याद् धेनुमुद्रया¹ ॥०१४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सुग्रीवाय दिशेत् पूपान् पुष्पदन्ताय दर्भकं ।
रक्तं प्रचेतसे पद्ममसुराय⁸ सुरासवं ॥०१५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

घृतं गुडौदनं शेषे रोगाय घृतमण्डकान् ।
लाजान् वा पश्चिमाशायां देवाष्टकमितीरितं ॥०१६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

मारुताय ध्वजं पीतं नागाय नागकेशरं ।
मुख्ये भक्ष्याणि भल्लाटे मुद्गसूपं सुसंस्कृतं ॥०१७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सोमाय पायसं साज्यं शालूकमूषये⁷ दिशेत् ।
लोपीमदितये दित्यै पुरीमित्युत्तराष्टकं⁹ ॥०१८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

मोदकान् ब्रह्मणः प्राच्यां षट्पादाय मरीचये ।
सवित्रे रक्तपुष्पाणि वह्न्यधःकोणकोष्ठके ॥०१९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तदधःकोष्ठके दद्यात् सावित्र्यै च कुशोदकं⁶ ।
दक्षिणे चन्दनं¹⁰ रक्तं षट्पदाय विवस्वते ॥०२०॥

मूलम्

हरिद्रौदनमिन्द्राय रक्षोधःक्रीणकोष्ठके ।

:न्

[[२९७]]

विश्वास-प्रस्तुतिः

इन्द्रजयाय मिश्रान्नमिन्द्राधस्तान्निवेदयेत् ॥०२१॥

मूलम्

इन्द्रजयाय मिश्रान्नमिन्द्राधस्तान्निवेदयेत् ॥०२१॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

वरुण्यां षट्पदासीने मित्रे सङुडमोदनं ।
रुद्राय घृतसिद्धान्नं वायुकोणाधरे पदे ॥०२२॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तदधो रुद्रदासाय मासं मार्गमथोत्तरे ।
ददीत माषनैवेद्यं² षट्पदस्थे धराधरे³ ॥०२३॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

आपाय शिवकोणाधः तद्वत्साय च तत्स्थले⁴ ।
क्रमाद्दद्याद्दधिक्षीरं पूजयित्वा विधानतः ॥०२४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

चतुष्पदे निविष्टाय ब्रह्मणे मध्मदेशतः ।
पञ्चगव्याक्षतोपेतञ्चरुं साज्यं निवेदयेत् ॥०२५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ईशादिवायुपर्यन्तकोणेष्वथ यथाक्रमं ।
वास्तुवाह्ये चरक्याद्याश् चतस्रः पूजयेद् यथा ॥०२६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

चरक्यै⁵ सघृतं मांसं विदार्यै¹ दधिपङ्कजे ।
पूतनायै पलं पित्तं रुधिरं च निवेदयेत् ॥०२७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अस्थीनि पापराक्षस्यै रक्तपित्तपलानि च ।
ततो माषौदनं⁸ प्राच्यां स्कन्दाय विनिवेदयेत् ॥०२८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अर्यम्णे दक्षिणाशायां पूपान् कृसरया युतान् ।
जम्भकाय⁷ च वारुण्यामामिषं रुधिरान्वितं ॥०२९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

उदीच्यां पिलिपिञ्जाय⁹ रक्तान्नं कुसुमानि च ।
यजेद्वा सकलं वास्तुं कुशदध्यक्षतेर्जलैः ॥०३०॥

मूलम्

:न्

[[२९८]]

विश्वास-प्रस्तुतिः

गृहे च नगरादौ च एकाशीतिपदैर् यजेत् ।
त्रिपदा रज्जवः कार्याः षट्पदाश् च विकोणके ॥०३१॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ईशाद्याः पादिकास्तस्मिन्नागद्याश् च द्विकोष्ठगाः² ।
षट्पदस्था मरीच्याद्या ब्रह्मा नवपदः स्मृतः ॥०३२॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

नगरग्रामखेटादौ वास्तुः शतपदो ऽपि³ वा ।
वंशद्वयं कोणगतं दुर्जयं दुर्धरं सदा ॥०३३॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

यथा देवालये न्यसस् तथा शतपदे हितः ।
ग्रहाः स्कन्दादयस्तत्र विज्ञेयाश् चैव षट्पदाः ॥०३४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

चरक्याद्या भूतपदा रज्जुवंशादि पूर्ववत् ।
देशसंस्थापने⁴ वास्तु चतुस्त्रिंशच्छतं⁵ भवेत् ॥०३५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

चतुःषष्टिपदो¹ ब्रह्मा मरीच्याद्याश् च देवताः ।
चतुःपञ्चाशत्पदिका आपाद्यष्टौ रसाग्निभिः ॥०३६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ईशानाद्या नवपदाः स्कन्दाद्याः शक्तिकाः⁸ स्मृताः ।
चरक्याद्यास्तद्वदेव रज्जुवंशादि पूर्ववत्⁷ ॥०३७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ज्ञेयो वंशसहस्रैस्तु वास्तुमण्डलगः पदैः ।
न्यासो नवगुणस्तत्र कर्तव्यो देशवास्तुवित् ॥०३८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

पञ्चचिंशत्पदो वास्तुर्वैतालाख्यश्चितौ स्मृतः ।
अन्यो नवपदो वास्तुः षोडशाङ्घ्रिस् तथापरः ॥०३९॥

मूलम्

षडस्रत्र्यस्रवृत्तादेर्मध्ये स्याच्चतुरस्रकं ।

:न्

[[२९९]]

विश्वास-प्रस्तुतिः

खाते वास्तोः समं पृष्ठे² न्यासे ब्रह्मशिलात्मके ॥०४०॥

मूलम्

खाते वास्तोः समं पृष्ठे² न्यासे ब्रह्मशिलात्मके ॥०४०॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

शाषाकस्य निवेशे च³ मूर्तिसंस्थापने तथा ।
पायसेन तु नैवेद्यं सर्वेषां वा प्रदापयेत् ॥०४१॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

उक्तानुक्ते तु वै वास्तुः पञ्चहस्तप्रमाणतः ।
गृहप्रासादमानेन वास्तुः श्रेष्ठस्तु सर्वदा⁵ ॥०४२॥

मूलम्

{इत्य् आदिमहपुराणे आग्नेये वास्तुपूजाकथनं नाम त्रिनवतितमो ऽध्यायः ॥ }

वास्तुमण्डलमिति ग। ङ॥ । तत इति श्लोकार्धं घ॥ पुस्तके
नास्ति ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎
ॐ इं उं इति घ॥ , ङ्। च ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎
पञ्चगव्येन संसिक्तान् इति ग॥ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎
न्यूनादिदोषनाशार्थमिति घ॥ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎
यजेदस्रेण शुद्ध्यर्थमाहुतीनामिति घ॥ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎
सवित्रे च कुशोदकमिति ग॥ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎
ददीतेति अर्धश्लोको ग॥ पुस्तके नास्ति ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎
विन्यसेद्वंशमिति ख॥ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎
पुरीमित्यवराष्टकमिति ग॥ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎
सावित्र्यै चन्दनमिति ग॥ ↩︎ ↩︎