०९२ पातालशिलान्यासः

{अथ द्विनवतितमो ऽध्यायः}

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रतिष्ठाविधिकथनं

ईश्वर उवाच
प्रतिष्ठां सम्प्रवक्ष्यामि क्रमात् सङ्क्षेपतो गुह ।
पीठं शक्तिं शिवो लिङ्गं तद्योगः सा शिवाणुभिः ॥००१॥

मूलम्

प्रतिष्ठाविधिकथनं

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रतिष्ठायाः पञ्च भेदास्तेषां रूपं वदामि ते ।
यत्र ब्रह्मशिलायोगः सा प्रतिष्ठा विशेषतः ॥००२॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

स्थापनन्तु यथायोगं पीठ एव निवेशनं ।
प्रतिष्ठाभिन्नपीठस्य स्थितस्थापनमुच्यते ॥००३॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

उत्थापनञ्च सा प्रोक्ता लिङ्गोद्धारपुरःसरा ।
यस्यां तु लिङ्गमारोप्य संस्कारः क्रियते बुधैः ॥००४॥

मूलम्

:न्

[[२८८]]

विश्वास-प्रस्तुतिः

आथापनं तदुद्दिष्टं द्विधा विष्ण्वादिकस्य च¹ ।
आसु सर्वासु चैतन्यं नियुञ्जीत परं शिवम् ॥००५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

यदाधारादिभेदेन² प्रासादेष्वपि पञ्चधा ।
परीक्षमथ मेदिन्याः कुर्यात्प्रासादकाम्यया ॥००६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

शुक्लाज्यगन्धा रक्ता च रक्तगन्धा सुगन्धिनी³ ।
पीता कृष्णा सुरागन्धा विप्रादीनां मही क्रमात् ॥००७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

पूर्वेशोत्तरसर्वत्र पूर्वा चैषां विशिष्यते⁴ ।
आखाते हास्तिके यस्याः पूर्णे मृदधिका भवेत् ॥००८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

उत्तमान्तां महीं विद्यात्तोयाद्यैर् वा समुक्षितां ।
अस्थ्यङ्गारादिभिर्दुष्टामत्यन्तं शोधयेद् गुरुः⁵ ॥००९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

नगरग्रामदुर्गार्थं गृहप्रासादकारणं⁶ ।
खननैर् गोकुलावासैः कर्षणैर् वा मुहुर्मुहुः ॥०१०॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

मण्डपे द्वारपूजादि मन्त्रतृप्त्यवसानकं⁷ ।
कर्म निर्वर्त्याघोरास्त्रं सहस्रं⁸ विधिना यजेत् ॥०११॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

समीकृत्योपलिप्तायां भूमौ संशोधयेद्दिशः ।
स्वर्णदध्यक्षतै रेखाः प्रकुर्वीत⁹ प्रदक्षिणं ॥०१२॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

मध्यादीशानकोष्टस्थे पूर्णकुम्भे¹⁰ शिवं यजेत् ।
वास्तुमभ्यर्च्य तत्तोयैः सिञ्चेत् कुद्दालकादिकं ॥०१३॥

मूलम्

:न्

[[२८९]]

विश्वास-प्रस्तुतिः

बाह्ये रक्षोगणानिष्ट्वा विधिना दिग्बलं क्षिपेत् ।
भूमिं संसिच्य संस्नाप्य¹ कुद्दालाद्यं² प्रपूजयेत् ॥०१४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अन्यं वस्त्रयुगच्छज्ञं कुम्भं स्कन्धे द्विजन्मनः ।
निधाय गीतवाद्यादिब्रह्मगोषसमाकुलं ॥०१५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

पूजां कुम्भे समाहृत्य प्राप्ते लग्ने ऽग्निकोष्ठके ।
कुद्दालेनाभिषिक्तेन मध्वक्तेन तु खानयेत् ॥०१६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

नैरृत्यां क्षेपयेन्मृत्स्नां खाते कुम्भजलं क्षिपेत् ।
पुरस्य पूर्वसीमन्तं³ नयेद् यावदभीप्सितं ॥०१७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अथ तत्र क्षणं स्थित्वा भ्रामयेत्⁴ परितः पुरं ।
सिञ्चन् सीमन्तचिह्नानि यावदीशानगोचरं ॥०१८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अर्घ्यदानमिदं प्रोक्तं तत्र कुम्भपरिब्रमात् ।
इत्थं परिग्रहं भूमेः कुर्वीत तदनन्तरं ॥०१९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

कर्करान्तं जलान्तं वा शल्यदोषजिघांसया ।
खानयेद् भूः कुमारीं चेद् विधिना शल्यमुद्धरेत् ॥०२०॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अकचटतपयशहान् मानवश्चेत् प्रश्नाक्षराणि तु⁵ ।
अग्नेर्ध्वजादिपातिताः स्वस्थाने शल्यमाख्यान्ति ॥०२१॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

कर्तुश्चाङ्गविकारेण जानीयात्तत्प्रमाणतः ।
पश्वादीनां प्रवेशेन कीर्तनैर् विरुतैर् दिशः ॥०२२॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

मातृकामष्टवर्गाढ्यां फलके भुवि वा लिखेत् ।
शल्यज्ञानं वर्गवशात् पूर्वादीशान्ततः⁶ क्रमात् ॥०२३॥

मूलम्

अवर्गे चैव लोहन्तु कवर्गे ऽङ्गारमग्नितः ।

:न्

[[२९०]]

विश्वास-प्रस्तुतिः

चवर्गे भस्म दक्षे स्याट् टवर्गे ऽस्थि च नैरृते ॥०२४॥

मूलम्

चवर्गे भस्म दक्षे स्याट् टवर्गे ऽस्थि च नैरृते ॥०२४॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

तवर्गे चेष्टका चाप्ये कपालञ्च पवर्गके ।
यवर्गे शवकीतादि शवर्गे लोहमादिशेत् ॥०२५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

हवर्गे रजतं तद्वदवर्गाच्चानर्थकरानपि ।
प्रीक्ष्यात्मभिः करापूरैर् अष्टाङ्गुलमृदन्तरैः ॥०२६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

पादोनं खातमापूर्य सजलैर् मुद्गराहतैः¹ ।
लिप्तां समप्लवां तत्र कारयित्वा भुवं गुरुः ॥०२७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सामान्यार्घ्यकरो यायान्मण्डपं वक्ष्यामाणकं ।
तोरणद्वाःपतीनिष्ट्वा प्रत्यग्द्वारेण संविशेत् ॥०२८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

कुर्यात्तत्रात्मशुद्ध्यादि कुण्डमण्डपसंस्कृतिं ।
कलसं वर्धनीसक्तं² लोकपालशिवार्चनं ॥०२९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अग्नेर्जननपूजादि सर्वं पूर्ववदाचरेत् ।
यजमानान्वितो³ यायाच्छिलानां स्नानमण्डपं ॥०३०॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

शिलाः प्रासादलिङ्गस्य पादधर्मादिसञ्ज्ञकाः ।
अष्टाङ्गुलोच्छ्रिताः शस्ताश् चतुरस्राः करायताः ॥०३१॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

पाषाणानां शिलाः कार्या इष्टकानां तदर्धतः ।
प्रासादे ऽश्मशिलाः शैले इष्टका इष्टकामये ॥०३२॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अङ्किता नववक्त्राद्यैः⁴ पङ्कजाः पङ्कजाङ्किताः ।
नन्दा भद्रा जया रिक्ता पूर्णाख्या पञ्चमी मता⁵ ॥०३३॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

आसां पद्मो महापद्मः शङ्खो ऽथ मकरस् तथा ।
समुद्रश्चेति पञ्चामी निधिकुम्भाः क्रमाधः ॥०३४॥

मूलम्

नन्दा भद्रा जया पूर्णा अजिता चापराजिता ।

:न्

[[२९१]]

विश्वास-प्रस्तुतिः

विजया मङ्गलाख्या च धरणी नवमी शिला ॥०३५॥

मूलम्

विजया मङ्गलाख्या च धरणी नवमी शिला ॥०३५॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

सुभद्रश् च विभद्रश् च सुनन्दः पुष्पनन्दकः¹ ।
जयो ऽथ विजयश् चैव कुम्भः पूर्णस्तथोत्तरः² ॥०३६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

नवानान्तु यथासङ्ख्यं निधिकुम्भः पूर्णस्तथोत्तरः² ।
आसनं प्रथमं दत्त्वा³ ताड्योल्लिख्य
शराणुना⁴॥०३७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सर्वासामविशेषेण तनुत्रेणावगुण्ठनं⁵ ।
मृद्भिर्गोमययोगामूत्रकषायैर् गन्धवारिणा ॥०३८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

अस्त्रेण हूं फडन्तेन⁶ मलस्नानं समाचरेत् ।
विधिना पञ्चगव्येन स्नानं पञ्चामृतेन च ॥०३९॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

गन्धतोयान्तरं कुर्यान्निजनामाङ्किताणुना⁷ ।
फलरत्नसुवर्णानां गोशृङ्गसलिलैस्ततः ॥०४०॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

चन्दनेन समालभ्य⁸ वस्त्रैर् आच्छादयेच्छिलां ।
स्वर्णोत्थमासनं दत्वा नीत्वा यागं प्रदक्षिणं ॥०४१॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

शय्यायां कुशतल्पे वा हृदयेन निवेशयेत्⁹ ।
सम्पूज्य न्यस्य बुद्ध्यादिधरान्तं तत्त्वसञ्चयं ॥०४२॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

त्रिखण्डव्यापकं तत्त्वत्रयञ्चानुक्रमान् न्यसेत् ।
बुद्ध्यादौ चित्तपर्यन्ते चिन्तातन्मात्रकावधौ¹⁰ ॥०४३॥

मूलम्

:न्

[[२९२]]

विश्वास-प्रस्तुतिः

तन्मात्रादौ धरान्ते च शिवविद्यात्मनां स्थितिः ।
तत्त्वानि निजमन्त्रेण तत्त्वेशांश् च हृदार्चयेत् ॥०४४॥

मूलम्

स्थानेषु पुष्पमालादिचिह्नितेषु यथाक्रमं ।

ॐ हूं¹ शिवतत्त्वाय नमः । ॐ हूं² शिवतत्त्वाधिपतये

विश्वास-प्रस्तुतिः

रुद्राय नमः । ॐ हां विद्यातत्त्वाय नमः । ॐ हां³
विद्यातत्त्वाधिपाय⁴ विष्णवे नमः । ॐ हां आत्मतत्त्वाय
नमः । ॐ हां आत्मतत्त्वाधिपतये ब्रह्मणे नमः⁵
क्षमाग्नियजमानार्कान् जलवातेन्दुखानि च ॥०४५॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रतितत्त्वं न्यसेदष्टौ मूर्तीः प्रतिशिलां शिलां ।
सर्वं पशुपतिं चोग्रं⁶ रुद्रं भवमथेश्वरं⁷ ॥०४६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

महादेवं च भीमं च मूर्तीशांश् च यथाक्रमात् ।
ॐ धरामूर्तये नमः, ॐ धराधिपतये नमः,
इत्यादिमन्त्रान् लोकपालान् यथासङ्ख्यं निजाणुभिः⁸ ॥०४७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

विन्यस्य पूजयेत् कुम्भांस्तन्मन्त्रैर् वा निजाणुभिः⁹ ।
इन्द्रादीनां तु वीजानि वक्ष्यमाणक्रमेण तु ॥०४८॥

मूलम्

लूं रूं शूं पूं वूं यूं मूं हूं
क्षूमिति¹⁰
उक्तो नवशिलापक्षः शिला पञ्चपदा तथा ।

:न्

१,२ ॐ ह्रं इति ग॥ , घ॥ च

८,९ निजात्मभिरिति ख॥ , ग॥ । विन्यस्येत्यर्धश्लोको ग॥ पुस्तके नास्ति

[[२९३]]

विश्वास-प्रस्तुतिः

प्रतितत्त्वं न्यसेन्मूर्तीः सृष्ट्या पञ्च धरादिकाः ॥०४९॥

मूलम्

प्रतितत्त्वं न्यसेन्मूर्तीः सृष्ट्या पञ्च धरादिकाः ॥०४९॥

विश्वास-प्रस्तुतिः

ब्रह्मा विष्णुस् तथा रुद्र ईश्वरश् च सदाशिवः ।
एते च पञ्च मूर्तीशा यष्टव्यास्तासु¹ पूर्ववत् ॥०५०॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ॐ पृथ्वीमूर्तये नमः । ॐ पृथ्वीमूर्त्यधिपतये
ब्रह्मणे नमः । इत्य् आदि मन्त्राः
सम्पूज्य कलशान् पञ्च क्रमेण निजनामभिः ।
निरुन्धीत² विधानेन न्यासो मध्यशिलाक्रमात् ॥०५१॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

कुर्यात् प्राकारमन्त्रेण भूतिदर्भैस्ततः ।
कुण्डेषु धारिकां शक्तिं विन्यस्याभ्यर्च्य तर्पयेत् ॥०५२॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

तत्त्वतत्त्वाधिपान् मूर्तीर्मूर्तीशांश् च³ घृतादिभिः ।
ततो ब्रह्मांशशुद्ध्यर्थं मूलाङ्गं ब्रह्मभिः क्रमात् ॥०५३॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

कृत्वा शतादिपूर्णान्तं प्रोक्ष्याः शान्तिजलैः
शिलाः⁴ ।
पूजयेच्च कुशैः स्पृष्ट्वा प्रतितत्त्वमनुक्रमात् ॥०५४॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

सान्निध्यमथ सन्धानं कृत्वा शुद्धं⁵ पुनर्न्यसेत्⁶ ।
एवं भागत्रये कर्म गत्वा गत्वा समाचरेत् ॥०५५॥

मूलम्

ॐ आं ईं आत्मतत्त्वविद्यातत्त्वाभ्यां नमः[^७] इति ।

:न्

[[२९४]]

विश्वास-प्रस्तुतिः

संस्पृशेद् दर्भमूलाद्यैर् ब्रह्माङ्गादित्रयं क्रमात् ।
कुर्यात्तत्त्वानुसन्धानं ह्रस्वदीर्घप्रयोगतः ॥०५६॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

ॐ हां उं¹ विद्यातत्त्वशिवतत्त्वाभ्यां नमः ।
घृतेन मधुना पूर्णांस्ताम्रकुम्भान् सरत्नकान् ।०५७।
पञ्चगव्यार्घ्यर्ससिक्तान्² लोकपालाधिदैवतान् ॥०५७॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

पूजयित्वा निजैर् मन्त्रैः सन्निधौ होममाचरेत् ।
शिलानामथ सर्वासां संस्मरेदधिदैवताः ॥०५८॥

मूलम्

विश्वास-प्रस्तुतिः

विद्यारूपाः कृतस्नाना हेमवार्णाः शिलाम्बराः ।
न्यूनादिदोषमोषार्थं³ वास्तुभूमेश् च शुद्धये ।०५९।
यजेदस्त्रेण मूर्धान्तमाहुतीनां⁴ शतं शतं ॥०५९॥

मूलम्

{इत्य् आदिमहापुराणे आग्नेये शिलान्यासकथनं नाम द्विनवतितमो ऽध्यायः ॥ }

तथा क्षौ ह्रौ मन्त्राः सूर्यस्येति ग, घ,
चिह्नितपुस्तकपाठः ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎
यथाधाराभिभेदेनेति ग॥ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎
रक्तगन्धानुगन्धीति ख॥ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎
प्रशस्यते इति घ॥ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎
शोधयेत्ध्रुवमिति घ॥ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎
नगरग्रामेत्यर्धश्लोको घ। पुस्तके नास्ति ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎
मन्त्रदीप्त्यवसानकमिति ग॥ । मन्त्रभूम्यवसानकमिति घ॥ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎
निर्वर्त्य घोरास्त्रं महास्त्रमिति ग॥ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎
रेखां प्रकुर्वीतेति ख॥ ,ग॥ च ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎
स्वर्णकुण्डे इति ग॥ । स्वर्णकुम्भे इति घ॥ , ङ॥ , च ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎