० कच्चायन धातु मञ्जूसा

कच्चायन धातु मञ्जूसा
॥ नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स॥
निरुत्ति निकरा’पार-पारवार’न्तगं मुनिं,
वन्दित्वा धातुमञ्जूसं-ब्रूमि पावचनञ्जसं॥
सोगतागम मा’गम्म-तं तंव्याकरणानि च,
पाठे चा’पठितापे’त्थ धात्वत्था च पवुच्चरे॥
छन्द’हानित्थमो’कारं-धात्वन्तानं सियाक्व चि, यूनं दीघो च धातुम्हा-पुब्बम’त्थपदं अपि।
१.
भू सत्तायं पच पाके गमुसप्प गतिम्हि (च)।
सिलोक (धातु) सङ्घाते सकि सङ्काय (वत्तते।)॥
२.
(अथो) कुक-वका’दाने के सद्दे अकि लक्खणे।
कु सद्दे कुच्छिते टङ्क धारणे मकि मण्डने॥
३.
वकि कोटिल्लयात्रासु सक्क-टीकद्वयं गते।
ककि लोलत्तने याते तकी (इध) गतादिसु॥
४. वव, लोकनवित्तिसु चक्खवुतिम्हि (तु) रुक्ख (च) खे थिरहिंसखणे निय, मो’पनयिट्ठि वतादिस मुण्डिसु दिक्ख (’थ) कक्ख-कखा हसने तुर, हिंसनवुद्धिगतीसु (हि) दक्ख’दनम्हि (तु) जक्ख (च) भक्ख (मता) अन, जालदुखेसु (तु) दिक्ख (च) दुक्ख (च) इक्ख दिस’ङ्क न को’ख सुसे।
५. [अ] निक्ख चुम्बने’(पि) सिक्ख विज्जु’पादु’ पासानम्हि रक्ख गुत्तिवारणे (पि) उञ्छने (सिया’पि) भिक्ख यावलद्ध्य’लद्धिसू (पि) वक्ख रोससंहतेसु मोक्ख मुत्तियं चजे (पि) चिक्ख वाचबोधनेसु।
[ब] नख मख रख नङ्खामङ्खरक्खी’खीलङ्खा लख वख इख इङ्खा उङ्ख वङ्खू’ख गत्यं वखि मखि कखि कङ्खे खी खये उक्ख सेके खु खुतधनिसु (वुत्तो) खे(’थ) खादे सुपे (च।)
६.
अग्गो (तु) गतिकोटिल्ले लग सङ्गे मगे’सने।
अगी इगी रिगी लिगी वगी गत्य’त्थधातवो॥
७.
सिलाघ कत्थने जग्घ हसने अग्घ अग्घने।
सिघी आघायने (होति) लघि सोसगतीसु (च।)॥
८.
वच ब्यत्तवचे याच याचने रुच दित्तियं।
सुच सोके कुच सद्दे (अथो) विच विवेचने॥
९.
अञ्च पूजागते वञ्च गमने किञ्चा’वमद्दने।
लुञ्चा’पनयने नच्च नच्चने मच रोचने॥
१०.
अच्चा’च्चने चु वचने सचो (तु) समवायने।
पच याते कचि-वच्च दित्तियं मचि धारणे॥
११.
पुच्छ सम्पुच्छने मुच्छ मोहस्मिं लञ्छ लक्खणे।
अञ्छा’यामे (भवे) पुञ्छ पुञ्छने उञ्छ उञ्छने॥
१२.
तच्छो तनुकिरये पिञ्छ पिञ्छने राज दित्तियं।
वजा’जगमने रञ्ज रागे भञ्जा’वमद्दने॥
१३.
अञ्जु ब्यत्तिगतीकन्ति मक्खणेस्वे’ज कम्पने।
भज संसेवने सञ्ज सङ्गे (तु) इञ्ज कम्पने॥
१४.
यज देवच्चने दानसङ्गतीकरणेसु (च)।
तिजक्खमनिसानेसु दाने(’पि) चज हानियं॥
१५.
सजा’लिङ्गन विस्सज्ज निम्माणे मुज्ज मुज्जने।
मज्ज संसुद्धियं लज्ज लज्जने तज्ज तज्जने॥
१६.
अज्ज-सज्जा’ज्जने सज्ज निम्माणे गज्ज सद्दने।
गुज-कुज द्वयं सद्दे अख्यत्ते खज्ज भक्खणे॥
१७.
भज्ज पाके विजि भयचलने वीज वीजने।
खजी गमनवेकल्ले जी जये जु जवे (सिया।)॥
१८.
झे चिन्तायुज्झ उस्सग्गे गमने अट-पट द्वयं।
नट नच्चे रट परिभासने वट वेठने॥
१९.
वट्ट आवत्तने वण्ट वण्टत्थे कट मद्दने।
फुटो विसरणादीसु कट संवरणे गते॥
२०.
घुट घोसे पतिघाते विट’क्कोसे (च) पेसने।
भट भत्यं कुट-कोट्टच्छेदने लुट लोटने॥
२१.
जट-झट-पिट सङ्घाते चिटु’त्तासे घटी’हने।
घटि सङ्घट्टने तट्ट च्छेदने मुट मद्दने॥
२२.
पठ ब्यत्तवचे हेठ बाधायं वेठ वेठने।
सुठी-कुठी द्वयं सोसे पीठ हिंसनधारणे॥
२३.
कठ सोसनपाकेसु वठ थुलत्तने (भवे)।
कठि सोसे रुठ-लुठो’पघाते सठ केतवे॥
२४.
(सिया हठ बलक्कारे कडिभेदे कडिच्छिदे।
मण्ड विभूसने चण्ड चण्डिक्के भडि भङ्डने॥
२५.
पडि उप्पण्डने लिङ्गवेकल्ले मुडि खण्डने,
गडि वत्ते’कदेसम्हि गडि सन्निवये(’पिच।)।
२६.
रडि-एरडि हिंसायं पिडि सङ्घातआदिसु,
कुडि दाहे पडि गते हिडि आहिण्डने (सिया।)।
२७.
करण्ड भाजन’त्थम्हि (अथो) लडि जिगुच्छने,
(वत्तते) मेडिकोटिल्ले सडि गुम्बत्थमीरणे।
२८.
(अथो’पि) अडि अण्डत्थे (दिस्सते) तुडि तोडने,
वड्ढ संवड्ढने कड्ढ कड्ढणे भण भासने।
२९.
सोण वण्णे गुण’भ्यासे इण-फेण द्वयं गते,
पण वोहारथोमेसु (वत्तते) कण मिलने।
३०.
अण-रण-कण-मुण-क्वण-कुण सद्दे,
यत पतियतने जुत दित्तिम्हि।
अत-पत गमने चित सञ्ञाणे,
कित वासा’दो वतु वत्तुम्हि॥
३१.
(भवे) कत्थ सिलाघायं मथ-मत्थ विलोळने,
नाथ याचनसन्ताप इस्सेरा’सिंसनेसु (च।)
३२.
पुथ (चे) पुथु वित्थारे ब्यथ भीतिचलेसु (च),
गोत्थु वंसे पथ-पन्थ गते नन्द समिद्धियं।
३३.
वन्दा’भिवादथोमेसु गद ब्यत्तवचे’(पिच),
(अथो) निन्द गरहायं खदि पक्खन्दनादिसु।
३४.
एदी (तु) किञ्चिचलेन चदि कन्तिहिळादने,
किलिदी परिदेवादो उदिस्सवकिलेदने।
३५.
इदी (तु) परमिस्सरिये अदिअन्दु (च) बन्धने,
भगन्द सेवने (होति) भद्द कल्याणकम्मनि।
३६.
सिद सिङ्गारपाकेसु सद्दुहरितसोसने,
मदि बल्ये मुद-मदा सन्तोसे मद्द मद्दने।
३७.
सन्दु पस्सवनादीसु कन्द’व्हाने (च’) रोदने,
विद लाभे दद दाने रुदि अस्सुविमोचने।
३८.
सदो विसरणा’दानगमने (चा’)वसादने,
हिळाद (तु) सुखे सूदक्खरणे रद विलेखणे।
३९.
साद अस्सादनादीसु गद ब्यत्तवचे’(पिच),
नद अब्यत्तसद्दे (तु) रदा’दा-खाद-भक्खणे।
४०.
अद्द याचनयात्रादिस्व (थो) मिद सिनेहने,
(सिया) खुद जिगच्छायं दळिद्द दुग्गच्चं (हि तु।)
४१.
दा दवे दु गतीवुद्धयं दा दाने विद जानने,
तदि आलसिये बाध बाधायं गुध कीळने।
४२.
(अथो) गाध पतिट्ठायं वुठु-एध (च) वुद्धियं,
धा (होति) धारणे (चेव) चिन्तायं बुध बोधने।
४३.
सिधु गतिम्हि युध सम्पहारे विध वेधने,
राध हिंसायसंराधे बध-बन्ध (च) बन्धने।
४४.
सिध-साध (च) सिद्धिम्हि धे पाने इन्ध दित्तियं,
मान पूजाय वन-सन सम्भवे अन पाणने।
कन दित्तिगतीकन्त्यं खन-खन्व’वदारणे॥
४५.
गुप गोपनके गुप संवरणे तप सन्तापे तप इस्सरिये,
चुप मन्दगते तपुउब्बेगे रप-लप वाक्ये सप अक्कोसे।
४६.
जप-जप्प वचे’ब्यत्ते तप्प सन्तप्पने (सिया),
कपि किञ्चिचले कप्प सामत्थे वेपु कम्पने।
४७.
तप्प सन्तगतेच्छेदे तक्के हिंसादिसु’(च्चते),
वप बीजविनिक्खेपे धूप सन्तपने’(पि च)।
४८.
चप सान्त्वे पु पवने झप दाहे सुपो सये,
पुप्फ विकसने (होति) रम्ब’लम्बवसंसने।
४९.
चुम्ब वदनसंयोगे कम्ब संवरणे (मतो),
अम्ब सद्दे (च) अस्सादे तायने सबि मण्डने।
५०.
गब्ब दप्पे’ब्ब-सब्बा’(पि) गमने पुब्ब पूरणे,
गुम्ब’ब्बगुम्बने चब्ब अदने उब्ब धारणे।
५१.
लभ लाभे जम्भ गत्तविनामे सुभ सोभने,
भी भये रभ राभस्से (चा)’रम्भे खुभ सञ्चले।
५२.
थम्भ-खम्भ पतिबन्धे गब्भ पागब्भिये वधे,
सुम्भ संसुम्भने सम्भ विस्सासे यभ मेथुने।
५३.
दुभ जीगिंसने दब्भ गन्थने उद्रभा’दने,
कमू (तु) पदविक्खेपे खमू (तु) सहणे (सिया।)
५४.
भमु अनवट्ठाने (च) वमु उग्गिरणादिसु,
किलमु-क्लमू गेलञ्ञे रमु कीळा’य (मीरितो।)
५५.
दमो दमे नम नमे (अथो) सम परिस्समे,
यमु उपरमे नासे अम याते मु बन्धने।
५६.
धमो पुमो (च) धमने तम सङ्काविभूसने,
धुम-थीम (च) सङ्घाते तम सान्त्व’वसादिये।
५७.
अयो वयो पय-मयो नयो रयगतिम्हि (च)
दय दानगतीरक्खा हिंसादिसु यु मिस्सने।
चाय सम्पूजने ताय सन्ताने पाय वुद्धियं,
(अथो) उसूय दोसा’विकरणे साय सायने।
५८.
तर तरणस्मिं थर सन्थरणे भर भरणस्मिं फर सम्फरणे,
सर गति चिन्ता हिंसा सद्दे फुर चलनादो हर हरणस्मिं।
५९.
रि सन्ततिस्मिं रि गते रु सद्दे खुरच्छिदस्मिं धर धारणम्हि,
जर जीरणत्थे मरपाणचागे खर सेकनासे घर सेवनम्हि।
६०.
गरो निगरेण सेके दर डाहे विदारणे,
चर गतिभक्खणेसु वर संवरणादिसु।
६१.
चरच्छेदे अरनासे गते (च) पूर पूरणे,
कुर क्कोसे नर नये जागर सुपिनक्खये।
६२.
पीलु-पलू-सल-हुला गत्य’त्था चल कम्पने,
खल सञ्चलने फुल्ल विकासे जल दित्तियं।
६३.
फल निप्फत्तियं (होति) दल दित्तिविदारणे,
दल दुग्गतियं नील वण्णे मील निमीलने।
६४.
सिल समाधिम्हि कील बन्धे गल-गिला’दने,
कूल आवरणे सूल रुजायं बलपाणने।
६५.
तल-मूल पतिट्ठायं वल-वल्ल निवारणे,
पल्ल निन्ने (च) गमने मल-मल्ल’वधारणे।
६६.
(वत्तते) खिल काठिन्ने कलिले अल-कल द्वयं,
वेल्ल सञ्चलने कल्ल सज्जने अलिबन्धने।
६७.
चुल्ल हावकिरये थूला’कस्सने चूल मद्दने,
(वत्तते) खल सोचेय्यो पल रक्खगतेसु(पि।)
६८.
केल-खेल-चेल-पेल-वेल-सञ्चलनादिसु,
अव रक्खणे जीव पाणधारणे (तु) प्लवो गते।
६९.
कण्डुवनम्हि कण्डुवो सरणे छेदने दवे,
दवो (तु) दवने देवु देवने सेवु सेवने।
७०.
धाव गमनवुद्धिम्हि (पठितो) धोवु धोवने।
वे-वी द्वे तन्तुसन्ताने वे-वु संवरणे (सिया)
ह्वे अव्हाने केव सेके धुव यात्रा थिरेसु (च।)।
७१.
अस गस अदने घस अदनस्मिं-इस परियेसे इसुइच्छायं,
ससु पाणनगतिहिंसा’द्य’त्थे-मस आमसने मुस सम्मोसे।
७२.
कुस अक्कोसे दुस अप्पीते-तुस सन्तोसे पुस पोसम्हि,
रुस आलेपे रुस हिंसायं-मसु मच्छेरे उसु दाहे (’पि।)
७३.
हस हसनस्मिं घुस सद्दस्मिं-तस उब्बेगे त्रस उब्बेगे,
लस कन्त्य’त्थे रस अस्सादे-(पुन)भस भस्मिकरणे(चा’पि।)
७४.
गवेस मग्गणे पंस नासने दिस पेक्खणे,
सासा’नुसिट्ठियं हंस पितियं पास बन्धने।
७५.
संस पसंसने इस्स इस्सायं कस्स कस्सने,
धंस पधंसने सिंस इच्छायं घंस घंसने।
७६.
संस-दंसा (तु) डसने भास वाचाय दित्तियं,
(सिया) भुस अलङ्कारे (अथो) आसू’पवेसने।
७७.
वस कन्तिनिवासेसु वस्ससेचनसद्दने,
किस साणे कस गते कस हिंसाविलेखने।
७८.
दिसा’तिसज्जना’दीसु कास दित्तिम्हि सज्जने,
(दुवे धातु) खस-झस हिंसायं मिस मिलने।
७९.
सु हिंसाकुलसन्धानयात्रा’दीसु सु पस्सवे,
सु सद्दे सु पसवने सि सये (च) सि सेवने।
८०.
मह पूजाया’रहपूजायं-गुह संवरणे लिह अस्सादे,
रह चागस्मिं मुह मुच्छायं-मह सत्तायं बहु संख्याने।
८१.
सह खमे दह भस्मिकरणे (च) पतिट्ठायं,
रुह सञ्जनने ऊह वितक्के वह पापणे।
८२.
दुह’प्पपूरणे नासे दिहो उपचये (मतो),
निन्दायं गरहो ईह घट्टने मिह सेवने।
८३.
गाह विलोळने ब्रूह-बह-ब्रह (च) वुद्धियं,
व्हे सद्दम्हि हसने हा चागे लुळ मन्थने
कीळविहारम्हि लळ विलासे’(मेसवुद्धिका।)