५ कायपच्‍चवेक्खणा

कायपच्‍चवेक्खणा
१.
नादिकाल विपरित, जन भूतत्थ दस्सिनो।
दातुमे कन्तिकस्सादं, सत्थु पादो तिमानितो॥
२.
सीसे पिलन्दिया मोदी, सम्बुद्ध चरण म्बुजं।
साधु तुट्ठिकरं ब्रूमि, सुकाय पच्‍चवेक्खणं॥
३.
योनिसो मनसीकत्वा, नादा विरुद्ध मञ्‍ञितं।
साधवो त मुदिक्खन्तु, मयापि मन्दबुद्धिनो॥
४.
इच्छितब्बान मायत्ता, तेसञ्‍च चयभावतो।
तदाकारेन वत्तिता, कायो जेगुच्छ पुञ्‍जको॥
५.
पुनप्पुनंव ओक्‍कम, ञाण मन्तो पवेसिय।
बाहिरंव अनालम्ब, इक्खणा पच्‍चवेक्खणा॥
६.
मंसच्छन्‍न ट्ठिरूपेव, मनोज वायु चालिते।
नारी गताति याचिन्ता, नेव सापच्‍चवेक्खणा॥
७.
सञ्‍ञादिट्ठिच चित्तञ्‍च, विपल्‍लासा इमेतयो।
त दाकारेन वत्तन्ति, अविज्‍जो त्थरिता भुसं॥
८.
आसा विपरिते येसं,
विपल्‍लासाति तेमता।
आसा आसिसना वुत्ता,
तण्हायेव सभावतो॥
९.
असुभेव सुभमिति, अनिच्‍चेएव निच्‍चतो।
दुक्खेयेव सुखंवाति, अनत्तनिव अत्ततो॥
१०.
सञ्‍ञाणं दस्सनं चिन्ता,
द्वादसा कारतो तयो।
दिट्ठिसा चादि मग्गेन,
सेसा सेसेहि वज्झिता॥
११.
तण्हा तस्सि ममेतन्ति, मानो मञ्‍ञि अहन्तिच।
यस्सि दिट्ठिच अत्ताति, पपञ्‍चा नामिमे तयो॥
१२.
पपञ्‍चन्ति संसारं, तस्मा पपञ्‍चनामका।
भवयन्ते पयोजेन्ता, मोक्खं नादंसु ते चिरं॥
१३.
भवपङ्के नि मुज्‍जन्ता, पपञ्‍चानं वसानुगा।
चिरस्सं दुक्खिता होन्ति, आरा निब्बानतो तिव॥
१४.
नमे नाहं नअत्ताति, एतेहि विवदं करे।
भण्डन्ता विवदन्ता ते, निब्बानतो अदूरिनो॥
१५.
विपल्‍लासे पपञ्‍चेच, द्वेपिएते पहातवे।
सोपच्‍चवेक्खितब्बे वं, कायो जेगुच्छपुञ्‍जको॥
१६.
केसा लोमा नखादन्ता,
तण्हायापिच गोचरा।
तस्मा ते दट्ठुकामेन,
तण्हा निवारिता सदा॥
१७.
लग्गिका छवियंयेव, तण्हा बाहिरगोचरा।
तस्मा एत्थ तचोवाह, सम्बुद्धो न बहिच्छविं॥
१८.
एसा तचपरियन्त, पदेनापि निवारिता।
अतो छवि मनालम्ब, तचसीव मनेकरे॥
१९.
जिगुच्छितानि छादेति, अट्ठि मंस तचादिनि।
ञाणेन छिन्दि तब्बाच, तस्मा छवीति वुच्‍चति॥
२०.
छविं छेत्वा तचं पस्से,
तं छेत्वा मंसकादयो।
गब्भेवत्थूनि दीपेन,
यथा पञ्‍ञापदीपिको॥
२१.
जेगुच्छो छविया कायो,
असुभोव सुभायते।
निच्छवा तचमत्तेन,
कथं सुभायते अयं॥
२२.
न्हारुबन्धो ट्ठिसङ्घातो, मंसलोहि त लिम्पितो।
छवियाव विमोहेति, तचच्छन्‍नो इमं पजं॥
२३.
वण्ण सण्ठान तोचेव,
गन्धो कासा सयेहिच।
जेगुच्छा पटिकुल्याच,
केसानाम न मेपिया॥
२४.
एकेकं मनसीकत्वा, नये निच्‍चेव मादिना।
भावेतब्बा समारम्भ, यथापञ्‍ञायते तथा॥
२५.
पूरितं मत्थलुङ्गस्स, सीसट्ठिपि जिगुच्छितं।
मुख नासक्खि कण्णादि, छिद्दा वछिद्द दुद्दसं॥
२६.
पूति वायु विचरित, कुच्छिट्ठन्तानि लोहितं।
पित्तं सेम्हञ्‍च पप्फासं, हदयं यकनम्पि धी॥
२७.
अन्‍न पानं मनुञ्‍ञम्पि, खेळ तिन्त मधोपरि।
दन्तेहि पिसितं स्वान, वमथूव जिगुच्छितं॥
२८.
यावतायु अधोतेवा, मासये गिलितं ठितं।
किमिकूल समाकिण्णे, तहिमेवा सितासितं॥
२९.
एतं उदरियं नाम, तम्हा पक्‍कासयं गतं।
दिनच्‍चये करीसन्तं, सा सयं तंद्वयम्पि धी॥
३०.
पकासेत्वा पवेसेति, अन्‍नपानं महारहं।
पटिच्छन्‍नो निहरति, तमेव न्तो ठितं जनो॥
३१.
पवेसे तं परिवतो,
निहरेको रहो लिनो।
मनुञ्‍ञंव पवीसन्ते,
निक्खमन्ते जिगुच्छितं॥
३२.
जेगुच्छ पटिकुल्यानि, मंसन्हारु तचट्ठिनि।
नपियानि न तुट्ठानि, नेवइत्थी नपूपिसो॥
३३.
हत्थ पाद मुखादीनि,
नत्थञ्‍ञानि जिगुच्छिता।
तत्था कुमारिका कञ्‍ञा,
मोहेन अत्थिसञ्‍ञिता॥
३४.
पच्‍चेकं विनिभुत्तेस, केस लोम नखादिसु।
नत्थिकञ्‍ञा कुमारीवा, सम्पिण्डितेसु सा कुतो॥
३५.
आकासोयेव कायाङ्ख्यो,
तचादि परिवारितो।
तथासीसं मुखंहत्थो,
पादोरु कटिआदयो॥
३६.
थम्भादीस्विव गेहोति,
पिण्डिते स्वेसु सम्मुति।
कायोति इत्थिपोसोति,
संमुळ्हो तायरज्‍जति॥
३७.
सन्तं चिन्तेय्य नासन्तं, सन्तं चिन्तयतो सुखं।
असन्तं अनुचिन्तेन्तो, नानादुक्खेहि तप्पति॥
३८.
जवत्या विज्‍जमानेव, नाविज्‍जा विज्‍जमानके।
तस्मातंनामको मोहो, तण्हापिच तदन्विता॥
३९.
पुंकायोवाथीकायोवा , मलासुचिजिगुच्छितो।
तस्समं नत्थिगारय्हं, य्वामलम्पि मलंकरे॥
४०.
नत्थि कायसमोवेरी,
महानत्थकरो चीरं।
नत्थि कायसमो वञ्‍चो,
असुभोव सुभायते॥
४१.
थीपुं सपरकायोति, पस्सतिपि नपस्सति।
जेगुच्छ पटिकुल्योति, सम्मा पस्सति पस्सति॥
४२.
सुभोसुभोति मञ्‍ञन्ता,
धीति धीति जिनेरिते।
लोकालोका नधीयेसं,
भवा भवा वचारिनो॥
४३.
भिय्योभिय्योव रागग्गि,
सुभोसुभोतिपस्सतो।
मन्दोमन्दोव सोअग्गि,
धीवधीवविपस्सतो॥
४४.
बहुस्सुतोपि बालोव, असुभे सुभमञ्‍ञको।
असुभोति विपस्सन्तो, अप्पस्सुतोपिपण्डितो॥
४५.
योच सिप्पानि जानेय्य, सतानि सहस्सानिपि।
कायेकजाननं सेय्यो, यञ्‍चे अञ्‍ञ विजानंनं॥
४६.
कायमेकम्पि नञ्‍ञामि, बुद्धालद्धनयो अपि।
सुताच पण्डितात्यम्हा, युत्तोयेवा तिलज्‍जितुं॥
४७.
सुभतोयेव मञ्‍ञामि, एवं जिगुच्छितम्पिनं।
मञ्‍च ञे पण्डितो त्याहु, अलमेवातिलज्‍जितुं॥
४८.
काये असुभसञ्‍ञंयो, नलभामि कदाचिपि।
सुलद्ध सुगतो वादो, स्वारहोवातिलज्‍जितुं॥
४९.
कायेन संसरन्तोपि, तदाकारं यथातथं।
भवेभवे अजानन्तो, ममायित्वाव तं चजिं॥
५०.
कायेन संसरन्तोपि, नञ्‍ञा काय जिगुच्‍चतं।
निच्‍चुपादा ममायन्तो, पियायित्वाव तं चजिं॥
५१.
कुभारं सारसञ्‍ञाय, पियायित्वाव हिंसकं।
अनन्तदुक्ख मापादिं, विपल्‍लासो भवेभवे॥
५२.
महाजानीय पत्तोति, संवेजेत्वा सकंमनं।
दिरोकत जिनोवादो, अनिवत्तित वीरियो॥
५३.
अदिट्ठपुब्ब मेतस्स, तथाकारंव पस्सतु।
किच्‍च मञ्‍ञ मुपेक्खाय, संसार भय भीरुको॥
५४.
यञ्हिकिच्‍चं अपविट्ठं, अकिच्‍चं पन कयिरा।
उन्‍नळानं पमत्तानं, तेसं वड्ढन्ति आसवा॥
५५.
येसञ्‍च सुसमारद्धा, निच्‍चं कायगता सति।
अकिच्‍चं ते नसेवन्ति, किच्‍चे सातत कारिनो।
सतानं सम्पजानानं, अत्थं गच्छन्ति आसवाति॥
५६.
थोमेन्ता सोण्णं कायोर,
मुखक्खि त्यादिना इमं।
रत्ते मुट्ठे करोन्तेते,
अञ्‍ञेजने सयंविय॥
५७.
कायसोभ्य पकासेता,
वाचा वे मारदेसना।
तदसोभ्य पकासेता,
वाचा सम्मुद्ध देसना॥
५८.
असुभोति जिनुद्दिट्ठं, कायं सुभोति गाहिनो।
संमुळ्हाते न मुच्‍चन्ति, भवा बुद्ध विरोधिनो॥
५९.
असुभोति जिनुद्दिट्ठं, कायं तथेव गाहिनो।
पण्डिता तेव मुच्‍चन्ति, भवा बुद्धमतानुगा॥
६०.
सोधेन्तेलङ्करोन्तेव , मलासवन्तिकायतो।
अलं कायविसोधेन, बालोव तं गरुं करो॥
६१.
गोपेन्तेव अरोगाय,
कायो रोगेनसंवसे।
गायगुत्तं मुधायेव,
चित्तगुत्तंव सात्थकं॥
६२.
चन्दनादि विलित्तोपि,
मुत्तोमणि विभूसितो।
तंसभावोव सोकायो,
विस्सवन्तो ततोततो॥
६३.
पतितेच अपतिते,
विसेसो नत्थि किञ्‍चिपि।
कायो चेमनुञ्‍ञो तम्हा,
पतितोपि तथासिया॥
६४.
कायो मनुस्सजातीनं, तिरच्छान त्तभावतो।
जेगुच्छित तरोहोति, दुब्बिसोधोच दुब्भरो॥
६५.
यथाजातेन कायेन, सक्‍का विहरितुं नच।
पच्‍चहं सोधनीयोच, धोवन मज्‍जनादिभि॥
६६.
रत्तं पातुं छविं छेत्वा, सक्‍का डंसादयोपिनं।
छेत्वा मंस ट्ठिकादीनि, धीरो नालम्बितुं कथं॥
६७.
लग्गन्ति छविमत्ते ये, मक्खिका सेदपा यथा।
थीपुं मुखादि सञ्‍ञाय, ते पमुळ्हा महातपा॥
६८.
चारी अगोचरे कामे, लग्गालेपे कपीरिव।
बहूहि पीळिता रीहि, मरन्ति अतिदुक्खिनो॥
६९.
रागारिं दुज्‍जयं जेय्युं, जयभुम्मासुभे चरा।
सीतानिस्सित लटुकी, सेनकंव महब्बलं॥
७०.
कायधि ग्गोचरो वेसो,
जयभूबुद्ध दुत्तिया।
एत्थेव गोचरा होन्तु,
माभो कामे जयत्थिका॥
७१.
काया सुभं विपस्सन्तु, दिब्ब क्खिनाप्य पस्सियं।
आयतिं मग्गलाभाय, तं दस्सनं भविस्सति॥
७२.
धीचक्खुनाव धिक्‍कायं, पस्से न मंसचक्खुना।
उम्मिलित्वाव धीचक्खुं, विवेकट्ठो उदिक्खतु॥
७३.
पञ्‍चङ्गानि यथा कुम्मो, चक्खादीनि निगूहये।
वेरी लभतु मोकासं, पञ्‍चद्वारा अरक्खिता॥
७४.
चक्खुरूपेन संवासा, रागपुत्तं विजायति।
महानत्थकरो सोच, संवासं तेन वारये॥
७५.
रूपादीसुसञ्‍जन्तीति, सत्ता इत्थ्यादि सञ्‍ञाय।
नत्वेव खन्धसञ्‍ञाय, तंसञ्‍ञिहि विरागिनो॥
७६.
सकायेपरकायेच ,
आसं छिन्देय्य पण्डितो।
आसं छेत्वा सुखंसेति,
आसाय दुक्खिता पजा॥
७७.
दस्सने सवने काय,
संसग्गे मेथुनेपिच।
निरासो सुखितो होति,
अनिरासोतिदुक्खितो॥
७८.
बहीव सोधितं यस्स, न वन्तो जेगुच्छ पुञ्‍जकं।
तंकायं असुतंजान, तनुरागो सियात्तनि॥
७९.
कायेविराग मिच्छन्तो, नुपस्सेय्य तदन्तरं।
अन्तोदस्सी अतप्पन्तो, लभे संसारमोचनं॥
८०.
सत्ता सत्ता बहिट्ठेवा, सारंसारं ममायिनो।
सन्तोसन्तो विपस्सन्तो, नवानवायतिंभवे॥
८१.
अलं अलं कत्वा कायं, मलामलासवन्तितो।
सोभं सोभं नये ठानं, मनं मनं प्यलं कतं॥
८२.
संसग्गजातस्स भवन्ति स्नेहा,
स्नेहान्वयं दुक्ख मिदं पहोति।
आदिनवं स्नेहजंपेक्ख मानो,
एको चरेखग्ग विसाण कप्पो॥
८३.
खिट्टा रति होति सहाय मज्झे,
पुत्तेसुच विपुलं होति पेमं।
पियविप्पयोगं विजिगुच्छमानो,
एको चरे खग्गविसाण कप्पो॥
८४.
वंसो विसालोयथा विसत्तो,
पुत्तेसु दारेसुच याअपेक्खा।
वंसकळिरोव असज्‍जमानो,
एको चरे खग्गविसाण कप्पो॥
८५.
कामं कामय मानस्स, तस्सचेतं समिज्झति।
अद्धा पीतिमनो होति, मच्‍चो लद्धा यदिच्छति॥
८६.
तस्सचे कामयानस्स, छन्दजातस्स जन्तुनो।
तेकामा परिहायन्ति, सल्‍लविद्धोव रुप्पति॥
८७.
योकामे परिवज्‍जेति, सप्पस्सेव पदा सिरो।
सोमं विसत्तिकं लोके, सतो समतिवत्तति॥
८८.
खेत्तं वत्थुं तळाकंवा, गवस्सं दासपोरिसं।
थियो बन्धू पुथुकामे, योनरो अनुगिज्झति॥
८९.
अबला नं बलीयन्ति, मद्दन्तेनं परिस्सया।
ततोनं दुक्खमन्वेति, नावं भिन्‍न मिवोदकं॥
९०.
तस्माजन्तु सदासतो, कामानि परिवज्‍जये।
ते पहाय तरे ओघं, नावं सित्वाव पारगू॥
९१.
कामतो जायते सोको,
कामतो जायते भयं।
कामतो विप्पमुत्तस्स,
नत्थि सोको कुतो भयं॥
९२.
सुभानुपस्सिं विहरन्तं, इन्द्रियेसु असंवुतं।
भोजनम्हि अमत्तञ्‍ञुं, कुसितं हीन वीरियं।
तंवे पसहति मारो, वातो रुक्खंव दुब्बलं॥
९३.
असुभानुपस्सिं विहरन्तं, इन्द्रियेसु सुसंवुतं।
भोजनम्हिच मत्तञ्‍ञुं, सद्धं आरद्ध वीरियं।
तंवे नप्पसहति मारो, वातो सेलंव पब्बतं॥
९४.
यथा अगारं दुच्छन्‍नं, वुट्ठि समति विज्झति।
एवं अभावितं चित्तं, रागो समतिविज्झति॥
९५.
तदेवं पच्‍चवेक्खन्ति, ये ते रागग्गिदुब्बला।
पतिट्ठं सासने लद्धा, नुक्‍कण्ठा नलसा रता॥
९६.
बुद्धावादं लभित्वापि, नाहंसक्‍का नवोम्हिति।
दोसं तण्हं अनासेन्तो, परिपक्‍को कदाभवे।
पुञ्‍ञकम्मं अकरोन्तो, परवज्‍जं अखमन्तो॥
९७.
काय सङ्खारिका तण्हा, नीचानीचकराच सा।
चित्तसङ्खारिका सद्धा, उच्‍चा उच्‍चकराच सा॥
९८.
दस्सनीये रता तण्हा, सद्धास्वाचारभत्तिका।
विकिण्णचारिका तण्हा, सद्धा विसदचारिनी॥
९९.
मनोकिलेसिका तण्हा, सानुगानन्त दुक्खदा।
चित्तप्पसादिका सद्धा, अत्तानुग सुखावहा॥
१००.
तण्हा सद्धान मिच्‍चेवं, विसेसं जान तत्वतो।
ञत्वा तण्हं विनासेय्य, सद्धंभावेय्य चेतसि॥
१०१.
उच्छुकं यन्तपत्तम्पि, सञ्‍चुण्णितम्पि चन्दनं।
मधुरंव सुगन्धंव, मेत्तिव हिंसितोपि सं॥
१०२.
अत्तच्छेदम्पि वासेति, सुगन्धेनिव चन्दनं।
सन्तो मेत्तासुगन्धेन, अत्तहिंसम्पि वासये॥
१०३.
कदाचिपि न दुग्गन्धि, सुक्खं चुण्णम्पि चन्दनं।
तथेव दुक्खपत्तोपि, न सन्तो पापकारको॥
१०४.
खमे वज्‍जं करेय्यत्थं, बुद्धखन्ति मनुस्सरं।
मेत्तातिन्तेन वेरीपि, नुपनाहो सियत्तनि॥
१०५.
नगच्छति त मक्‍कोसो, ममेवा नत्थकारको।
इति ञत्वाव सप्पञ्‍ञो, नेव क्‍कोसेय्य किञ्‍चनं॥
१०६.
अक्‍कोसो मं नआगच्छे,
तस्सेवा नत्थकारको।
इति ञत्वा तितिक्खेय्य,
न पच्‍चक्‍कोसनं करे॥
१०७.
अक्‍कोसक नयं गण्हि,
पच्‍चक्‍कोसो न सो वरो।
बुधो तं नानुगाहेय्य,
मा सोव पापियो भवे॥
१०८.
तण्हाविज्‍जाच मूलाद्वे, संसारविसपादपे।
सब्भत्ति सद्धम्मस्सुतं, द्वेयेव मधुरा फला॥
१०९.
सोधे चित्त मुपक्‍कम्म, सुद्धं उपक्‍कमेन तं।
वहे सुखं असङ्खेय्यं, दुक्खं असोधितं मलि॥
११०.
सोधितं सुगतिंनेति, दुग्गतिंव असोधितं।
चित्तं सोधेतु मालिम्पे, रागदोस मलेहि तं॥
१११.
दोसेजा नासिता येन,
सासनेवत्थि सोनयो।
नत्थञ्‍ञत्थ तमादाय,
बुधो नासेतु तंद्वयं॥
११२.
रनकुनवासि कतावासे, दगुंचेती पुरत्थिमे।
वसता अग्गधम्मेन, थेरेन रचितो अयन्ति॥