२. मरणस्सतिनिद्देस
१.
मरणस्सति मिच्छन्तो, ताव बुद्धवचो सुण।
अविक्खित्तेन चित्तेन, सम्बुद्ध वचनं हिदं॥
२.
अनिमित्त मनञ्ञातं, मच्चानं इध जीवितं।
कसिरञ्च परित्तञ्च, तञ्च दुक्खेन संयुतं॥
३.
न हि सो पक्कमो अत्थि, येन जाता नमिय्यरे।
जरम्पि पत्वा मरणं, एवंधम्मा हि पाणिनो॥
४.
फलान मिव पक्कानं, पातो पतनतो भयं।
एवं जातान मच्चानं, निच्चं मरण तो भयं॥
५.
यथापि कुम्भकारस्स, कता मत्तिकभाजना।
सब्बे भेदपरियन्ता, एवं मच्चान जीवितं॥
६.
दहराच महन्ताच, येबाला येच पण्डिता।
सब्बे मच्चुवसं यन्ति, सब्बे मच्चुपरायना॥
७.
तेसं मच्चुपरेतानं, गच्छतं परलोकतो।
नपिता तायते पुत्तं, ञातिवापन ञातके।
८.
पेक्खतञ्ञेव ञातीनं, पस्स लालप्पतं पुथु।
एकमेकोव मच्चानं, गो वज्झोविय निय्यति॥
९.
एव मब्भाहतो लोको, मच्चुनाच जरायच।
तस्मा धीरा नसोचन्ति, विदित्वा लोक परियायं॥
१०.
अञ्ञेपि पस्स गमने, यथा कम्मुपगे नरे।
मच्चुनो वसमागम्म, फन्दन्तेविध पाणिनो॥
११.
येन येनहि मञ्ञन्ति,
ततोतस्स हि अञ्ञथा।
एतादिसो विनाभावो,
पस्स लोकस्स परियायन्ति॥
[सुल्ल सुत्ते वुत्तं।]
१२.
यथापि सेला विपुला,
नभं आहच्च पच्चता।
समन्ता अनुपरि येय्युं,
निप्पोथेन्ता चतुद्दिसा॥
१३.
एवं जराच मच्चुच,
अधिवत्तन्ति पाणिने।
खत्तियेब्राह्मणे वेस्से,
सुद्दे चण्डाल पक्कुसे।
नकिञ्चि परिवज्जेति,
सब्बमेवा भिमद्दति॥
१४.
न तत्थ हत्थि नं भुम्मि, न रथानं नपत्तिया।
न चापि मन्तयुद्धेन, सक्का जेतुं धनेनवा॥
१५.
तस्माहि पण्डितो पोसो,
सम्पस्सं अत्थ मत्तनो।
बुद्धे धम्मे च सङ्घेच,
धीरो सद्दं निवेसये॥
१६.
यो धम्मचारी कायेन, वाचाय उद चेतसा।
इधेवनं पसंसन्ति, पच्चसग्गे पमोदतीति॥
[पब्बतू मम सुत्ते वुत्तं।]
१७.
यथा वारिवहो पूरो, वहे रुक्खे पकूलजे।
एवं जरामरणेन, वुय्हन्ते सब्ब पाणिनो॥
१८.
दहरापि हि मिय्यन्ति,
नराच अथनारियो।
तत्थ को विसासेपोसो,
दहरो म्हीतिजीविते॥
१९.
साय मेके निदिस्सन्ति, पातो दिट्ठा बहुज्जना।
पातो एके नदिस्सन्ति, सायं दिट्ठा बहुज्जना॥
२०.
अज्जेव किच्चं आतप्पं, को जञ्ञा मरणं सुवे।
नहि नो सङ्करं तेन, महासेनन मच्चुनाति॥
[जातकेसुवुत्तं।]
२१.
नत्थेत्थञ्ञो नुसासन्तो, सयंवत्तान मोवद।
जिनेरिता नुसारेन, भिक्खु संसार भीरुको॥
२२.
अहिवापि मं डंसेय्य, अञ्ञेपि विसधारिनो।
अपियापिच घातेय्युं, उप्पज्जेय्युं रुजापिमे॥
२३.
मच्चुसेना वुधासङ्ख्या, बाहिरज्झत्तु पद्दवा।
तेहायु पीळितंछेज्जं, मरिस्स मज्जवा सुवे॥
२४.
अळक्का हि गवादीहि, चोरादीहि अरीहिपि।
अभिण्ह सन्निपातेहि, रुजा छनवुतीहिपि॥
२५.
बहून मुपकारेहि, अन्नोदकादिकेहिपि।
मरिस्सं पीळितो निच्चं, निरुज्झेय्यायु अज्जवा॥
२६.
बह्वावुधे विसज्जेति, निल्लेणं मच्चुनिद्दयो।
वसन्तं भवसङ्गामे, नमुत्तो कोचि आवुधा।
२७.
महब्बला महापञ्ञा, महिद्धिका महद्धना।
नमुत्ता सम्मासम्बुद्धो, सब्बलोकाधिपो अपि।
२८.
मया समा नवा वुद्धा, तदावुधेहि ते मता।
तथा हम्पि मरिस्सामि, लेणं पुञ्ञंव मे कतं॥
२९.
पथब्यापादयो धात्थू,
आहारा भोजनादयो।
सीतुण्ह मुतुनामेतं,
दोसा पित्तसेम्हानिला॥
३०.
धात्वाहारु तुदोसानं, समत्ते वायु तिट्ठति।
विसमे तङ्खणञ्ञेव, छेज्ज मप्पं पराधिनं॥
३१.
धात्वा हारुतु दोसानं, विसमा स्वेप्यकल्लको।
उस्साहे कल्लकालेव, किंकरेय्यअकल्लको।
३२.
उप्पज्जेय्युं रुजा स्वेपि, असातो दुक्खमा खरा।
पुरेतरंव आरब्भे, मापच्छा अनुतापनं॥
३३.
सत्तानं नीचकम्मानं, सरणोपि भयङ्करो।
नीचानीचं नजानामि, मरणासन्नतम्पिच॥
३४.
कम्म पीळित सत्तानं, तङ्खणम्पि भयुब्भवो।
मरेय्य मज्जवा स्वेवा, नयुत्तोव पमज्जितुं॥
३५.
पुञ्ञक्खीणा पजा खिप्पं, अहेतुनापि नस्सये।
सुद्धचित्तो मरिस्सामि, न किलिट्ठेन चेतसा॥
३६.
उपच्छेदापि मे सन्ति, भवाभवचिता बहू।
छेज्जं तेहायु अज्जापि, साध्वासुमारभे मतं।
३७.
कम्मा पराध सत्तानं, विनासे पच्चुपट्ठिते।
अनयो नयरूपेन, बुद्धिमाकम्य तिट्ठति॥
३८.
मरणासन्न तञ्ञेव, चिन्तेय्य पञ्ञवा सतो।
एवं चिन्तयन्तो सन्तो, नपापं कत्तु मुस्सहे॥
३९.
मरणासन्न तञ्ञेव, चिन्तेय्य बुद्धसावको।
एवं चिन्तयन्तो सन्तो, कदाचिपि अनुण्णतो॥
४०.
अद्धाग मरणं पञ्ञो, पुरेतरंव चिन्तये।
करे कातब्ब कम्मञ्च, एवं सो नानुसोचति॥
४१.
मरणासन्न सञ्ञी सो, अप्पमत्तो विचक्खणो।
पत्तेपि मरणे काले, न सम्मुळ्हो नसोकवा॥
४२.
मरणा सन्नसञ्ञी सो, सोधेति अत्तनो मलं।
निम्मलेन चुतो भिक्खु, नत्वेवा पाय गामिको॥
४३.
सति आसन्न मरणे,
दूरसञ्ञी पमाद वा।
यो करोति अकातब्बं,
तदा सो अतिसोचति॥
४४.
सति आसन्नमरणे, दूरसञ्ञी पमादवा।
आकिण्णो पापधम्मेहि, पज्झायि दुम्मनो तदा॥
४५.
सति आसन्न मरणे, दुट्ठो दोसोति थद्धवा।
अभिनन्दति सादेति, तदासो अतिदुक्खितो॥
४६.
सति आसन्नमरणे, तुवटं न चिकिच्छति।
सञ्चिच्चापत्ति मापन्नो, तदा सो परिदेवति॥
४७.
सति आसन्न मरणे, गिहीहि नवकेहिच।
संसट्ठो न नुलोमेहि, स्वतिवस्सु मुखो तदा॥
४८.
सति आसन्न मरणे, कुहको कुलदूसको।
मिच्छाजीव समापन्नो, दुन्निमित्तोव सो चुतो॥
४९.
ससोकी सहनन्दीच, दुक्खे दुक्खो सुखे सुखो।
गिहिकम्मेसु उस्सुक्को, पस्सं गिज्झकूटं चुतो॥
५०.
मरिस्सन्ति अनावज्ज, किलेसातुर पीळितो।
किमिखज्जवणो साव, भन्तो किं सुगतिं वजे॥
५१.
मरिस्सन्ति अनावज्ज, धुरद्वयं न पूरति।
गन्थं विपस्सनं तन्दी, कारुञ्ञोयेव सो चुतो॥
५२.
मरिस्सन्ति अनावज्ज, किलेसानं वसानुगो।
सम्बुद्धा-णं वीतिक्कन्तो, कारुञ्ञो नत्थि तस्समो॥
५३.
मरिस्सन्ति अनावज्जं, धनमेसी अधम्मतो।
पुञ्ञे चिन्तापि नुप्पज्जि, निरयं सो मनं गतो॥
५४.
मरेय्यन्ति अनावज्जं, धनं चिनि अधम्मतो।
चितं चितं इहेवेतं, तस्मिंगिद्धो स पेत्तिको॥
५५.
अत्था गेहे निवत्तन्ते, सुसाने मित्तबन्धवा।
सुकतं दुक्कतं कम्मं, गच्छन्त मनुगच्छति॥
५६.
मरेय्यन्ति अनावज्जं, इहत्थं वा नुयुञ्जति।
सम्पराय मनपेक्खो, सुजुं वा पायगामिको॥
५७.
मरेय्यन्ति समावज्ज, धम्मतो धन मेसति।
पुञ्ञकारी सुलद्धेन, मरणेपि स मोदति॥
५८.
पञ्चसील सदारक्खो, यथाबलञ्च दायको।
काले उपोसथावासो, सो निच्चं सुगतिं वज्जे॥
५९.
धोवापत्तिमलं खिप्पं, मच्चु अद्धा गमिस्सति।
मिच्छावितक्क मुच्छिज्ज, कर कातब्बभावनं॥
६०.
अतिक्कन्ता बहू रत्यो, खेपेत्वा मम जीवितं।
मन्दायुना पमादेन, युत्तो विहरितुं कथं॥
६१.
हासन्तं नन्दि मत्तानं, मच्चुसन्धीहि तच्छये।
कुच्छि मेय्यचुतो अज्ज, को हासनन्दितब्बको॥
६२.
मच्चुसेनावुधा सङ्ख्या, मरणाभिमुखो अहं।
अच्चायितब्ब कालो यं, इक्खितब्ब मुदिक्खतु॥
६३.
पुरेमरामि दट्ठब्बं,
दक्खेय्यं मच्चु एस्सति।
अच्चायितब्ब कालो यं,
नोकासो हासतुट्ठिया॥
६४.
आकिण्णमच्चुसेनानं , अज्ज स्वेवा विनासिनं।
अद्धा पहाय गामीनं, किं पमाद विहारिना॥
६५.
खणमत्तोव पच्चक्खो, अज्ज स्वेवा अतिस्सति।
सम्परायो अतिदीघो, परम्परो अनन्तिको॥
६६.
खणमत्तोव पच्चक्खो, मच्चुना तं जहिस्सति।
पहाय गमनीये-स्मिं, महुस्साहो निरत्थको॥
६७.
सम्परायो अतिदीघो, अपाथेय्ये सुदुत्तरो।
महुस्साहेन कातब्बो, तदत्थो दीघदस्सिना॥
६८.
सद्धा बन्धतु पाथेय्यं, तदेसनं इहेव हि।
भवन्तरे नलब्भेय्य, अपाथेय्य तिदुक्खितो॥
६९.
संसार तरणत्थाय, महोलुम्पानि बन्धथ।
भावना दान सीलेहि, तिवित्तिण्णो भवण्णवो॥
७०.
भुञ्जं भुञ्जं जनं कामे,
कालाकाला-बुधोन्तको।
कन्तेकन्तेति मंसासो,
पिवंपिवंव कं मिगं॥
७१.
कामे कामेसनायेय्य,
कालोकालो मतेट्ठिया।
पूरे पूरेतब्बं धम्मं,
अद्धा अद्धान संसरं॥
७२.
मरेय्यन्ति अनुब्बिग्गो, पापकं कत्तुमुस्सहे।
करेय्य हासनन्दिञ्च, चापल्लञ्च पमाद वा॥
७३.
मरेय्यमिति संविग्गो, लेणमेव गवेसति।
न हासि नेवनन्दीच, न चापल्लो कदाचिपि॥
७४.
अच्चुट्ठित रुजग्गीहि, अच्चायासे भयानके।
नोसधे मरणासन्ने, कतपुञ्ञंव सात-दं॥
७५.
ञातिसङ्घा वियोजेन्ता, मरणन्त भुसातुरा।
सब्बं पहाय गन्तापि, नन्दितब्बानि पुञ्ञिनो॥
७६.
पस्सन्ता सुनिमित्तानि, पाकटानि सकम्मुना।
सुखन्ति मरणे काले, नुमोदन्ता कतानिच॥
७७.
सात-दातानि पुञ्ञानि, एवं महब्भये अपि।
सुगतिं लहुनेतानि, कातब्बानि पुरेतरं॥
७८.
देवदूते पकासेत्वा, यमपुट्ठो सयंकतं।
पुञ्ञं सरति चे सत्तो, तदेव सुगतिं वजे॥
७९.
पाप कड्ढम्पि निरये, मनं दुक्खगतं पजं।
दुक्खा मोचेति यंपुञ्ञं, सदा कातब्बमेव तं॥
८०.
पहायकंव पुञ्ञञ्हि, पहातब्बंव पापकं।
तं पदीपन्धकारंव, द्वयं ओत्वा खुकं विय॥
८१.
ञातिसङ्घा वियोजेन्ता, मरणन्त भुसातुरा।
सब्बं पहाय गन्तारो, भयानकानि पापिनो॥
८२.
पस्सन्ता दुन्निमित्तानि, पाकटानि सकम्मुना।
मरणे अतिदुक्खन्ति, नुतापेन्ता कतानिच॥
८३.
पटिपीळानि पापानि, एवं महब्भये सति।
दुग्गतिं लहुनेतानि, युत्तोव परिवज्जितुं॥
८४.
देवदूते पकासेत्वा, यमराजेन पुच्छितो।
पमादस्सन्ति चिक्खन्तो, महग्गिम्हि तुरं पति॥
८५.
पुञ्ञं अकरिवा मावा, यमराजिन्द पुच्छितो।
पमादस्सन्ति चिक्खन्तो, महादुक्खं तुरं गमि॥
८६.
पापं अकरिवा मावा, पुच्छितो यमसामिना।
पमादस्सन्ति चिक्खन्तो, तत्तं गुळं तुरं गिलि॥
८७.
जातमत्ता तिजिण्णाच, आतुराच मता वुधा।
देवदूते इमे पञ्च, दिस्वा संविग्गतं वजे॥
८८.
चोदिता देवदूतेहि, ये पमज्जन्ति मानवा।
ते दीघरत्तं सोचन्ति, हिन कायू पगानरा॥
८९.
धुरद्वय मनारब्भ, गिहिकम्मादिके रतो।
कथं गिज्झकूटं सेसं, पेतावासं अतिस्सति॥
९०.
परियत्ति मसिक्खन्तो,
नारद्धो पटिपत्तियं।
अलसो दुब्बितक्को सो,
किं तंसेलं अतिस्सति॥
९२.
मोचनत्थाय पब्बज्ज, संकिलिट्ठा पमादिनो।
सुगत्यापिच ते भट्ठा, अतिदूराव मुत्तितो॥
९३.
सीदन्तेव जले खित्ता, सिला महाव खुद्दका।
पतन्ति खुद्दकेनापि, अपायं पाप कम्मुना॥
९४.
पतन्ता खुद्दकेनेव, बहूहि पुन पीळिता।
मोक्खोकासं नविन्दन्ति, पापं खुद्दम्पि नाचरे॥
९५.
जेगुच्छित्थूदरागम्म , पुनापि तत्थ निच्चगू।
दुक्खाति दुक्ख संकिण्णो, हट्ठुं तुट्ठुं नसक्कुणे॥
९६.
अतिब्यापिगुणो पुञ्ञो,
महायसो सिरिन्धरो।
कुच्छियं रेतसि वासो,
अतीव लज्जितब्बको॥
९७.
मच्चुदुक्खं खणंयेव, अतिदुक्खं तदुत्तरि।
मातुगामुदरे सन्धि, पतिट्ठानं भयानकं॥
९८.
मच्चुदुक्खं खणंयेव, अतिदुक्खं चिरत्तनं।
आम पक्कन्तरे सन्धि, पतिट्ठानं भयानकं॥
९९.
दुग्गत्यंठातु तंदुक्खं, सुण उच्चकुलेअपि।
कुच्छियं अतिसम्बाधे, जलाबुम्हि जिगुच्छिते॥
१००.
मिळ्ह सेम्हादि संकिण्णे, अति दुग्गन्ध वासिते।
गूथकूपे किमीविय, तमेजा मूलकम्मतो॥
१०१.
परमाणुकायो ठाति, दुक्खी नेरयिको विय।
धुवातुरो सुखामिस्सो, आम पक्कासयन्तरे।
१०२.
वेदनट्टोव संवड्ढो, अचित्तोविय निच्चलो।
दसमासन्तरे कच्चे, बहू मरन्ति पाणिनो॥
१०३.
परिपक्को पमुञ्छो सो,
अतिसम्बाध योनितो।
मलाकिण्णेन गत्तेन,
अच्चायासो विजायति॥
१०४.
एवं मच्चुञ्च सन्धिञ्च, विजायनञ्च भेरवं।
पस्सं निब्बिन्दन्तो सन्तो, विरज्जेय्य भवन्दुके॥
१०५.
एवं मच्चुञ्च सन्दिञ्च, अनुस्सर मभिण्हसो।
राजसेट्ठि भवादिम्पि, नइच्छेय्य तदन्वितं॥
१०६.
भवे दुक्ख मचिन्तेत्वा, भवासाय पवत्तितं।
पुञ्ञं पुनप्पुनं देति, सन्धिं न निब्बुतिं वरं॥
१०७.
भवे दुक्खं विभायित्वा, निब्बिन्देन पवत्तितं।
पुञ्ञं भव मतिक्कम्म, निब्बानं देति निब्बुतिं॥
१०८.
भवे दुक्खं सरित्वान, मच्चुसन्धि सयादिकं।
तिभवेसु विरज्जेय्या, दित्त गेहेव सामिको॥
१०९.
सन्तो पुञ्ञानि करोन्तो, सन्धिदुक्ख मनुस्सरं।
निब्बिन्द युत्त चित्तेन, वज्जेय्य भवसात तो॥
११०.
पुञ्ञ निब्बत्त ठानेपि, जेगुच्छे सन्धिसम्भवो।
भव सात वसा तस्मा, धीरो तं लग्गनं चजे॥