चारित्त-निद्देस
१००.
अत्ता हि अत्तनो नाथो,
को हि नाथो परो सिया।
अत्तना हि सुदन्तेन,
नाथं लभति दुल्लभं॥
१०१.
अत्तानञ्चे पियं जञ्ञा,
रक्खेय्य नं सुरक्खितं।
तिण्णमञ्ञतरं यामं,
पटिजग्गेय्य पण्डितो॥
१०२.
अत्तना कुरुते लक्खिं,
अ-लक्खिं कुरुतेत्तना।
न हि लक्खिं अ-लक्खिं वा,
अञ्ञो अञ्ञस्स कारको॥
१०३.
न पीळिता अत्त-दुक्खेन धीरा,
सुखप्फलं कम्मं परिच्चजन्ति।
सम्मोहितावापि सुखेन मत्ता,
न पाप-कम्मञ्च समाचरन्ति॥
१०४.
यो नेव निन्दं नप्पसंसं,
आदियति गरहं नोपि पूजं।
सिरीच लक्खीच अपेति तम्हा,
आपो सुवुट्ठीव यथा थलम्हा॥
१०५.
साधु धम्मरुचि राजा,
साधु पञ्ञाणवा नरो।
साधु मित्तानम-द्दुब्भो,
पापस्स अ-करं सुखं॥
१०६.
कल्याणकारी कल्याणं,
पापकारी च पापकं।
यादिसं वपत्ते बीजं,
तादिसं वहते फलं॥
१०७.
जीवं पञ्ञाय रक्खेय्य,
धनं कम्मेन रक्खये।
एवं ह्यरोगो सुखितो,
पोराणक-वचो इदं॥
१०८.
अनुपुब्बेन मेधावी,
थोकं थोकं खणे खणे।
कम्मारो रजतस्सेव,
निद्दमे मलमत्तनो॥
१०९.
वाचानुरक्खी मनसा सुसंवुतो,
कायेन च नाकुसलं कयिरा।
एतेतयो कम्मपथेविसोधये,
आराधये मग्गमिसि-प्पवेदितं॥
११०.
अ-सन्ते नोपसेवेय्य,
सन्ते सेवेय्य पण्डितो।
अ-सन्तो निरयं यन्ति,
सन्तो पापेन्ति सुग्गतिं॥
१११.
अ-करोन्तोपि चे पापं,
करोन्तं मुपसेवति।
सङ्कियो होति पापस्मिं,
अ-वण्णो चस्स रूहति॥
११२.
सङ्घागतो अनिट्ठेहि,
अम्बोपि मधुरप्फलो।
तित्तपुब्बोव पा एव,
मनुस्सो तु स-जीवको॥
११३.
निहीन-सेवितो पोसो,
निहीयति च सब्बदा।
कदाचि न च हायेथ,
तुल्यसेवीपि अत्तना॥
११४.
वण्ण-गन्ध-रसोपेतो ,
अम्बोयं अहुवा पुरे।
तमेव पूजं लभमानो।
केनम्बो कटुकप्फलो॥
११५.
पुचिमन्द-परिवारो ,
अम्बो ते दधिवाहन।
मूलं मूलेन संसट्ठं,
साखा साखं निसेवरे।
असात्त-सन्निवासेन,
तेनम्बो कटुकप्फलो॥
११६.
पामोक्ख-भजनं खिप्पं,
अत्थ-कामो सु-वुड्ढियं।
भजे उत्तरि अत्तना,
तस्मा उदेति पण्डितो॥
११७.
काचो कञ्चन-संसग्गा,
धत्ते मार-कतिं जुतिं।
तथा संसन्निधानेन,
मूळ्हो याति पवीणतं॥
११८.
कीटोपि सुमनो-सङ्गा,
आरोहति सतं सिरो।
अस्मापि याति देवत्वं,
महब्भि सुप्पतिट्ठितो॥
११९.
सब्भिरेव समासेथ,
सब्भि कुब्बेथ सन्धवं।
सतं सद्धम्ममञ्ञाय,
पञ्ञं लभति नाञ्ञतो॥
१२०.
सब्भिरेव समासेथ,
सब्भि कुब्बेथ सन्धवं।
सतं सद्धम्ममञ्ञाय,
सब्ब-दुक्खा पमुच्चत्ति॥
१२१.
सकिंदेव कुलपुत्त,
सब्भि होति समागमो।
सा नं सङ्गति पालेति,
नासब्भि बहु सङ्गमो॥
१२२.
सेय्यो अ-मित्तो मेधावी,
यञ्चे बालानुकम्पको॥
१२३.
सीलवन्तं पञ्ञवन्तं,
दिवा निस्सय-दायकं।
बहुस्सुतं गवेसन्तो,
भजेय्य अत्थ-मामको॥
१२४.
पाप-मित्ते विवज्जेत्वा,
भजेय्युत्तम-पुग्गलं।
ओवादे चस्स तिट्ठेय्य,
पत्थेन्तो अ-चलं सुखं॥
१२५.
न भजे पापके मित्ते,
न भजे पुरिसाधमे।
भजेथ मित्त्ते कल्याणे,
भजेथ पुरिसुत्तमे॥
१२६.
अनवज्जं मुखम्बोज,
मनवज्जा च भारती।
अलङ्कताव सोभन्ते,
किंसु ते निरलङ्कता॥
१२७.
न हि वण्णेन सम्पन्ना,
मञ्जुका पिय-दस्सिना।
खरा वाचा पिया होति,
अस्मिं लोके परम्हि च॥
१२८.
ननु पस्ससिमं काळिं,
दुब्बण्णं तिलकाहतं।
कोलिलं सण्ह-वाचेन,
बहूनं पाणिनं पियं॥
१२९.
तस्मा सखिल-वाचाय,
मन्त-भाणी अनुद्धतो।
अत्थं धम्मञ्च दीपेति,
मधुरं तस्स भासितं॥
१३०.
तमेव वाचं भासेय्य,
या सत्तानं न तापये।
परे च न विहिंसेय्य,
सा वे वाचा सुभासिता॥
१३१.
पियं वाचंव भासेय्य,
या वाचा पटिनन्दिता।
यं अनादाय पापानि।
परेसं भासते पियं॥
१३२.
सच्चं वे अमता वाचा,
एस धम्मो सनन्तनो।
सच्चे अत्थे च धम्मे च,
आहु सन्तो पतिट्ठिता॥
१३३.
सुभासितञ्च धम्मञ्च,
पियञ्च सच्चमेव च।
चतु-अङ्गेहि सम्पन्नं,
वाचं भासेय्य पण्डितो॥
१३४.
मनापमेव भासेय्य,
नामनापं कुदाचनं।
मनापं भासमानस्स,
सिद्धं पियोसधं भवे॥
१३५.
यं वदेय्य तं करेय्य,
यं न वदे न तं करे।
अ-करोन्तं भासमानं,
परिजानन्ति पण्डिता॥
१३६.
रहोवादं न भासेय्य,
न सम्मुखा खिणं भणे।
अ-तरमानोव भणेय्य,
तरमानोव नो भणे॥
१३७.
मावोच फरुसं किञ्चि,
वुत्ता पटिवदेय्युं तं।
दुक्खा हि सारम्भकथा,
पटिदण्डा फुसेय्युं तं॥
१३८.
सक-युत्तं करे कम्मं,
सक-युत्तं वचिं भणे।
अ-युत्तके धनं नट्ठं,
अ-युत्ते जीवितं खये॥
१३९.
ये वुड्ढमपचायन्ति,
नरा धम्मस्स धकाविदा।
दिट्ठे धम्मेव पासंसा,
सम्पराये च सुग्गतिं॥
१४०.
पोरी-कथं-व भासेय्य,
युत्ता कथा हि पूरिनो।
भाति-मत्तञ्च भाताति,
पितु-मत्तं पिता इति॥
१४१.
दानञ्च पिय-वज्जञ्च,
अत्थ-चरिया च या इध।
समानत्तता धम्मेस,
तत्थ तत्थ यथारहं॥
१४२.
सकिं वदन्ति राजानो,
सकिंं समण-ब्राह्मणा।
सकिंव पुरिसा लोके,
एसधम्मो सनन्तनो॥
१४३.
एक-वाचंव द्वेवाचं,
भणेय्य अनुकम्पको।
तदुत्तरि न भासेय्य,
दासोवय्यस्स सन्तिके॥
१४४.
तस्सेव तेन पापियो,
यो कुद्धं पटिकुज्झत्ति।
कुद्धं अ-पटिकुज्झन्तो,
सङ्गामं जेति दुज्जयं॥
१४५.
उभिन्नमत्थं चरति,
अत्तनो च परस्स च।
परं संकुपितं ञत्वा,
यो सतो उपसम्मति॥
अत्तानं रक्खन्तो परं रक्खति,
परं रक्खन्तो अत्तानं रक्खति॥
१४६.
सील-समाधि-पञ्ञानं ,
खन्ती पधान-कारणं।
सब्बेपि कुसला धम्मा,
खन्त्यायत्ताव वड्ढरे॥
१४७.
खमा-खग्ग-करेतस्स ,
दुज्जनो किं करिस्सति।
अ-तिणे पतितो वह्नि,
सयमेवूपसम्मति॥
१४८.
सुस्सुसा सवणञ्चेव,
गहणं धारणं तथा।
उहापोहत्थविञ्ञाणं,
तत्व-ञ्ञाणञ्चधीगुणं॥
१४९.
यस्सेते चतुरो धम्मा,
अत्थि पोसेसु पण्डित।
सच्चं धम्मो धीति चागो,
दिट्ठं सो अतिवत्तति॥
१५०.
वेज्जो पुरोहितो मन्ती,
वेदञ्ञोत्र चतुत्थको।
पभात-काले दट्ठब्बा,
निच्चं स्व-सीरिमिच्छता॥
१५१.
मित्तानं सन्तिकं गच्छे,
काले न रत्तियं किसं।
चे बहुं भिज्जे चिनित्वा,
तं मित्तेसु समाकरे॥
१५२.
न परेसं विलोमानि,
न परेसं कताकतं।
अत्तनोव अवेक्खेय्य,
कतानि अ-कतानि च॥
१५३.
देस-जाति-पुब्बे-चरा ,
अनु-चरा जनो करे।
परेसं वेधकं मायं,
तं जानित्वा सखं करे॥
१५४.
परित्तं दारुमारुय्ह,
यथा सीदे महण्णवे।
एवं कुसीतमागम्म,
साधु-जीवीपि सीदति।
तस्मा तं परिवज्जेय्य,
कुसीतं हीन-वीरियं॥
१५५.
अलसञ्च पमादो च,
अनुट्ठानं अ-संयमो।
निद्दा तन्दि च ते छिद्दे,
सब्बसो तं विवज्जये॥
१५६.
चजेय्य दुम्मित्तं बालं,
आसीविसंव माणवो।
भञ्जेय्य पापकं कम्मं,
नळागारंव कुञ्जरो॥
१५७.
न हि अञ्ञञ्ञ-चित्तानं,
इत्थीनं पुरिसान वा।
नानावीकत्वा संसग्गं,
तादिसं पिच नास्मसे॥
१५८.
नास्मसे कत-पापम्हि,
नास्मसे अलिक-वादिने।
नास्मते अत्तत्थपञ्ञम्हि,
अत्त-सन्तेपि नास्मते॥
१५९.
घतासनं कुञ्जरं कण्ह-सप्पं,
मुद्धा-भिसित्तं पमदा च सब्बा।
एते नरो निच्चसतो भजेथ,
तेसं हवे दुब्बिदू सब्ब-भावो॥
१६०.
इत्थीनं दुज्जनान-ञ्च,
विस्सासो नो-प पज्जते।
विसे सिङ्गिम्हि नदियं,
रोगे राज-कुलम्हि च॥
१६१.
इत्थि-धुत्तो सुरा-धुत्तो,
अक्ख-धुत्तो च यो नरो।
लद्धं लद्धं विनासेति,
तं पराभवतो मुखं॥
१६२.
पाप-मित्तो पाप-सखो,
पाप-आचार गोचरो।
अस्मा लोका परम्हा च,
उभया धंसते नरो॥
१६३.
मच्छेरेन यसं हतं,
कुप्पनेन गुणो हतो।
कूटेन नस्सते सच्चं,
खुद्देन धम्म-रक्खनं॥
१६४.
अक्ख-देवी धनानि च,
विनासो होति आपदा।
ठिति हता पमादो च,
द्विजं भिक्खुञ्च नस्सति॥
१६५.
पेसुञ्ञेन कुलं हतं,
मानेन हितमत्तनो।
दुच्चरितेन मानुसो,
दलिद्दायादरो हतो॥
१६६.
अ-मानना यत्थ सिया,
सन्तानंपि विमानना।
हीन-सम्माननावापि,
न तत्थ वसतिं वसे॥
१६७.
यत्थालसो च दक्खो च,
सूरो भीरु च पूजिया।
न तत्थ सन्तो वसन्ति,
अ-विसेस-करे नरे॥
१६८.
नो चे अस्स सका-बुद्धि,
विनयो वा सु-सिक्खितो।
वने अन्ध-महिंसोव,
चरेय्य बहुको जनो॥
१६९.
फलं वे कदलिं हन्ति,
फलं वेळुं फलं नळं।
सक्कारो का-पुरिसं हन्ति,
गब्भो अस्सतरिं यथा॥
१७०.
वज्जञ्च वज्जतो ञत्वा,
अ-वज्जञ्च अ-वज्जतो।
सम्मादिट्ठि-समादाना,
सत्ता गच्छन्त्ति सुग्गतिं॥