० नीतिमञ्‍जरी

॥ नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स॥
नीतिमञ्‍जरी
१.
कुलक्खये विनस्सन्ति,
कुलधम्मा सनन्तना।
धम्मे नट्ठे कुलं सब्बं,
अधम्मो अभिभू खलं॥
२.
अधम्माभिभवा दन्ता,
पदुस्सन्ति कुलित्थियो।
थीसु दुट्ठा स्व धम्मेन,
जायते वण्णसङ्करो॥
३.
पियं भासे गुणग्गाहो,
सूरो सिया विकन्तनो।
दाता चन्दसमा नारी,
दिट्ठं दिट्ठं नहासये॥
४.
कुतोत्थि कुमित्ते सच्‍चं,
कुदारे रतिवड्ढनं।
कुदेसम्हि मनो रम्मं,
कुराजे भोगसम्पदं॥
सङ्केतेव अमित्तस्मिं,
मित्तस्मिं पि नविस्ससे।
अभया भय मुप्पन्‍नं,
अपि मूलानि कन्तति॥
अदिट्ठोव परो सेय्यो,
दुम्मित्तो नो विस्सासिको॥
अग्गिहोमफलं वेदो,
सत्थंसीलफलं मतं।
रतिपुत्तफलं नारी,
दानभुत्तिफलं धनं॥
असच्‍चं साहसं माया,
मूळ्हत्त म तिलोभता।
असोचं निद्दयत्तञ्‍च,
थीनं दोसा सभावजा॥
जायाय भत्तुनो भारो,
सिस्सेन गुरुनो कतो।
अमच्‍चकेहि राजस्स,
पितरानं निजेनच॥
५.
उय्यमेन हि सिज्झन्ति,
कम्मानि न मनोरथा।
न हि सुत्तस्स सीहस्स,
पवीसन्ति मुखे मिगा॥
अतिसीतं अतिउण्हं,
अतिसायमिदं अहु।
इति विसट्ठकम्मन्ते,
खणा अच्‍चेन्ति माणवे॥
आदानस्स पदानस्स,
कत्तब्बस्स च कम्मुनो।
खिप्पं अकय्यमानस्स,
काले पिवति सम्पदं॥
नादब्बे निहिता काचि,
क्रिया फलवती भवे।
नब्यापारसतेनापि,
सुकोव पाठते बको॥
यो दन्धकाले तरति,
तरणीये च दन्धये।
सुक्खपण्णं व अक्‍कम्म,
अत्थं भञ्‍जति अत्तनो॥
६.
यं ददाति यं भुञ्‍जति,
तदेव धनिनो धनं।
अञ्‍ञे मतस्स कीळन्ति,
दारेहिपि धनेहिपि॥
दानोपभोगहीनेन ,
धनेन धनिनो सुखं।
को विसेसो दलिद्दस्स,
अधिकं धनरक्खणं॥
निजसोख्यं निरुन्धन्तो,
नीचभोगो मितम्पचो।
धनं सञ्‍चयते यो सो,
परभारवहो पसु॥
यं उस्सुका सङ्खरोन्ति,
अलक्खिका बहुं धनं।
सिप्पवन्तो असिप्पावा,
लक्खि वा तानि भुञ्‍जति॥
७.
सम्पत्यं महतं चित्तं,
भवे उप्पले कोमलं।
विपत्यंच महासेल,
सिलासङ्घातकक्‍कसं॥
८.
असम्भब्यगुणं थुत्वा,
खेदो मुधाव जायते।
अव्हायं चन्द मु ल्‍लोक्य,
नचन्दोत मु पागमी॥
९.
सच्‍चं मुखम्हि धारेय्य,
कण्णे सुतं भुजे जयं।
हदयम्हि खमं वीरं,
लोकादासंच लोचने॥
सद्दमत्तं नफन्देय्य,
अञ्‍ञत्वा सद्दकारणं।
सद्दहेतुं परिञ्‍ञाय,
पमोदो वा भयो तथा॥
सब्बसुत म धीयेय्य,
हीनमुक्‍कट्ठमज्झिमं॥
१०.
दुन्‍नारिया कुलं सुद्धं,
पुत्तो नस्सति लालना।
समिद्धि अनया बन्धु,
पवासा मदना हिरी॥
लालये पञ्‍चवस्सानि,
दसवस्सानि तालये।
पत्तेतु सोळसेवस्से,
पुत्तं मित्तंव आचरे॥
लालने बहवो दोसा,
लालने बहवो गुणा॥
पापा निवारयति योजयते हिताय,
गुय्हानि गूहति गुणं पकटीकरोति।
आपत्तिकञ्‍च नजहाति ददाति काले,
सम्मित्त लक्खणमिदं पवदन्ति सन्तो॥
११.
दुज्‍जनो जीयते युत्या,
निग्गहेन नधीमता।
निपात्यते महारुक्खो,
तस्समीप खतिक्खया॥
वने मिगाच लुद्धानं,
दुज्‍जनानञ्‍च सज्‍जना।
अकारणवेरी होन्ति,
तिणभक्खा सुपेसला॥
पादलग्गं करट्ठेन,
कण्डकेनेव कण्डकं॥
बालं नपस्से नसुणे,
नचबालेन संवसे।
बालेनाल्‍लापसल्‍लापं,
नकरे नचरोचये॥
१२.
उप कत्तुं यथा खुद्दो,
समत्थो नतथामहा।
कूपो हि हन्ति पिपासं,
नतु पायो महम्बुधि॥
१३.
आदानस्स पदानस्स,
कत्तब्बस्सच कम्मुनो।
खिप्पं अकरमानस्स,
कालो भक्खति तं रसं॥
नक्खत्तं पटिमानेन्तं,
अत्थो बालं उपज्झगा।
अत्थो अत्थस्स नक्खत्तं,
किं करिस्सन्ति तारका॥
अजरामरोव पञ्‍ञो,
विज्‍जमत्थञ्‍च चिन्तये।
गहितोविय केसेसु,
मच्‍चुना धम्ममाचरे॥
१४.
वज्‍जा गुरूच मन्तीच,
तयो रट्ठाभिसङ्खता।
जीवीत दक्ख कोसानं,
वड्ढना नासनाच ते॥
१५.
थिरेन कम्मं वड्ढति,
अथिरेन तुरेन नो।
फलन्ति समये रुक्खा,
सित्तापि बहुवारिना॥
वायामेथेव पुरिसो,
ननिब्बिन्देय्य पण्डितो॥
पयतनो तादिसो नेव,
कय्यो येन फलं नहि।
सेलग्गे कूपखणना,
कथं तोयसमागमो॥
ञाणङ्कुसेन सम्मग्गं,
निय्यत्युस्साहकुञ्‍जरो॥
असमेक्खितकम्मन्तं,
तुरिताभि निपातिनं।
तानिकम्मानि तप्पेन्ति,
उण्हं व ज्झोहितं मुखे॥
१६.
छद्दोसा पुरिसेनेह,
हातब्बा भूतिमिच्छन्ता।
निद्दा मज्‍जं भयं कोधो,
आलस्यं दीघसुत्तता॥
न दिवा सुप्पसीलेन,
रत्तिमुट्ठानदेस्सिना।
निच्‍चसोण्डेन मत्तेन,
सक्‍का आवसितुं घरं॥
अभेतब्बम्हि भायन्ति,
भायितब्बे नभायरे।
भयाभय विमुळ्हा ते,
जिम्हानुगा उजुञ्‍जहा॥
यस्स मनुस्सभूतस्स,
नत्थि भोगाच सिप्पकं।
किं फलं तस्स मानुस्सं,
द्विपादट्ठो हि सो मिगो॥
१७.
नानोपायोव कत्तब्बो,
सचे भवेय्य अत्तनो।
अत्थसिद्धि यथाकामं,
उपायो हि हितञ्‍जसो॥
लञ्‍जदानबालिसेन ,
कूटड्डकारधीवरा।
विनिच्छयमहामच्छं,
ओट्टेन्ति लोभसागरे॥
यस्सेते चतुरो धम्मा,
वानरिन्द यथातव।
सच्‍चं धम्मो धीति चागो,
दिट्ठं सो अतिवत्तति॥
१८.
विद्वाच रतनं नारी,
वीणा सात्थं गिरंमही।
गुणविसेस मागम्म,
गुणानि अगुणानिच॥
धनवा बलवा लोके,
धना भवति पण्डितो॥
सुमने निस्सितो कीटो,
निग्गुणो हीनको सयं।
तं पुप्फेहि मण्डेन्तानं,
रञ्‍ञं सिरोपि रोहति॥
अलक्खिकेहि सञ्‍चीता,
धनभोगाच चिन्तिता।
लक्खिकस्स भवन्तेते,
लक्खिवा सुट्ठुभुञ्‍जति॥
खत्तियो सेट्ठो जने तस्मिं,
यो गोत्तपटिसारिनो।
विज्‍जाचरणसम्पन्‍नो,
सो सेट्ठो देवमानुसे॥
विसापि अमतं गण्हे,
गूथतो मणिमुत्तमं।
कण्टकपादपा पुप्फं,
थिरतं दुक्‍कुला वरं॥
धनिस्सरादिगुणोम्मि -
वेगेन वाहिता पजा॥
१९.
यस्स त्थि सततं मेत्ता,
सब्बलोकसुवल्‍लभा।
कूपायते समुद्दोपि,
अग्गि तस्स जलायते॥
२०.
सक्खरायति मेरूपि,
विसभक्खो सुधायते।
ससायते मिगराज,
ब्यालो मालागुणायते।
दोलायते छमाचालो,
नानावुधा तिणायरे॥
२१.
समेव सति उस्साहे,
सुखवाहो हितङ्करो।
ऊने-धिके तथा नोहि,
मज्झगो साधु सब्बदा॥
साधु खो पण्डितोनाम,
नत्वेव अतिपण्डितो॥