० पण्डितकथा

॥ नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स॥
महारहनीति
पण्डितकथा
१.
महारहरहं सक्य,
मुनिं नीवरणा तण्हा।
मुत्तं मुत्तं सुदस्सनं,
वन्दे बोधिवरं वरं॥
२.
मुनिना मुनिनागेन,
दुट्ठपब्बज्जिता जिता।
यथा यथाअसद्धम्म-
पुरणा पुरणादयो॥
३.
तथा तथागतोवादा,
नुगते लोकनीतियं।
कतयोगेन विदूना,
जेय्योवानत्थ कारिनो॥
४.
नितीध जन्तुनं सारो,
मित्ताचरियाच पीतरा।
नीतिमा सुबुद्धि ब्यत्तो,
सुतवा अत्थदस्सिमा॥
५.
कविहेरञ्ञका कत्वा,
सुत्तत्तं सत्थकञ्चनं।
गज्जपज्जाद्यालङ्कारं,
करोन्तीध मनोरम्मं॥
६.
वुत्यं विसदञाणस्स,
ञातो अत्थोतरस्स न।
सुरप्पभाय आदासो,
छायं दिस्से न माकरे॥
७.
महातेजोपि तेजोयं,
मत्तिकं नमुदुकंकरो।
आपो आपेति मुदुकं,
साधुवाचाच कक्खळं॥
८.
मुदुनाव रिपुं जेति,
मुदुना जेति दारुणं।
नोसिद्धं मुदुना किञ्चि,
यत्वतो मुदुना जये॥
९.
चन्दनं सीतलं लोके,
ततो चन्दंव सीतलं।
चन्दनचन्दसीतम्हा,
वाक्यं साधुसुभासितं॥
१०.
पत्तकल्लोदितं अप्पं,
वाक्यं सुभासितं भवे।
खुद्दितस्स कदन्नंपि,
सुत्तं सादुरसो सिया॥
११.
सत्थकापि बहूवाचा,
नादरा बहुभाणिनो।
सोपकारमुदासीनं,
ननुदिट्ठं नदीजलं॥
१२.
संसारविसरुक्खस्स ,
द्वयमेवामतंफलं।
सुभासितस्ससारादो,
साधूहिरसमागमो॥
१३.
पासाणछत्तं गरुकं,
ततो देवानचिक्खना।
ततो वुड्ढानमोवादो,
ततो बुद्धस्स सासनं।
१४.
तुलं सल्लहुकं लोके,
ततो चपलजातिको।
ततोनोवादिको ततो,
यति धम्मेपमादको॥
१५.
अह गच्छति हायन्ती,
सत्तानमिध जीवितं।
तस्माहि मापमत्तत्वं,
गच्छन्तु जिनसासने॥
१६.
पण्डितस्स पसंसाय,
दण्डोबालेन दीयते।
पण्डितो पण्डितेनेव,
वण्णितोव सुवण्णितो॥
१७.
सतेसु जायते सूरो,
सहस्सेसुच पण्डितो।
वुत्ता सतसहस्सेसु,
दाता भवतिवा नवा॥
१८.
भूपत्तंच पण्डितत्तञ्च,
नेवतुल्यं कदाचिपि।
सदेसेपूजितो राजा,
बुद्धो सब्बत्थपूजितो॥
१९.
क्वातिभारो समत्थानं,
किंदूरो ब्यवहारिनं।
कोविदेसो सविज्जानं,
कोपरो पियवादिनं॥
२०.
ननु ते येवसन्ता नो,
सागरा नकुलाचला।
अप्पम्पि मरियादं ये,
संवट्टेवि जहन्तिनो॥
२१.
पलयेतीतमरियादा ,
भवन्तिकिर सागरा।
मरियादातिकं साधु,
नइच्छन्ति पलयेपि॥
२२.
सतं दीघायुकं सब्ब,
सत्तानं सुखकारणं।
असतंपन सब्बेसं,
दुक्खहेतु नसंसयो॥
२३.
पामोक्खे सुजने सन्ते,
सब्बेपि सुजना जना।
जातेकस्मिंसारगन्धे,
सब्बे गन्धमया दुमा॥
२४.
अत्तना यदि एकेन,
विनतेन महाजना।
विनयं यन्ति सब्बेपि,
को तं नासेय्य पण्डितो॥
२५.
सरीरस्स गुणानञ्च,
दूरमच्चन्त मन्तरं।
सरीरं खणविद्धंसि,
कप्पन्तिट्ठायिनो गुणा॥
२६.
यदि निच्चमनिच्चेन,
निमलं मलवाहिना।
यो सो कायेन लभेथ,
किंनलद्धं भवे नुकिं॥
२७.
धम्मत्थकाममोक्खानं,
पाणं संसिद्धिकारणं।
तन्निघाता किन्नहतं,
रक्खना किन्नरक्खितं॥
२८.
अत्ता बन्धु मनुस्सस्स,
रिपु अत्ताव जन्तुनं।
अत्ताव नियतो ञाति,
अत्ताव नियतो रिपु॥
२९.
अत्तनोपरिचागेन,
यंसितमनुरक्खनं।
करोन्ति सज्जनायेव,
न तं नीतिमता मतं॥
३०.
तिणानि भूमिरुदकं,
चतुत्थी वाक्यसुट्ठुता।
एतानि हि सतंगेहे,
नोछिन्दन्ते कदाचिपि॥
३१.
अम्बुं पिवन्तिनो नज्जो,
रुक्खो खादतिनो फलं।
मेघो क्वचिपि नो सस्सं,
परत्थाय सतंधनं॥
३२.
सतं फरुसवाचाहि,
नयाति विकतिं मनो।
तिणुक्काहि नसक्काव,
तापेतुं सागरे जलं॥
३३.
सम्पत्यं महत्तंचेतो,
भवत्युप्पलकोमलं।
विप्पत्यञ्च महासेले,
सिलासङ्घादकक्कसो॥
३४.
अत्थं महन्तमापज्ज,
विज्जं सम्पत्तिमेवच।
चरेय्यामानथद्धोयो,
पण्डितो सो पवुच्चति॥
३५.
नालब्भमभिपत्थेन्ति ,
नट्ठम्पि नचसोचरे।
विप्पत्यञ्च नमुय्हन्ति,
येनरा तेव पण्डितो॥
३६.
गण्ठिट्ठाने एकपदे,
नातिमञ्ञेय्य पण्डितो।
किं अक्को वेळुपब्भारो,
तिमहादीपभानुदो॥
३७.
गुणदोसेसुमेकेन,
नत्थि कोचि विवज्जितो।
सुखुमालस्स पदुमस्स,
नळा भवति कक्कसा॥
३८.
सुमहन्तानि सत्थानि,
धारयन्तो बहुस्सुता।
छेत्तारो संसयानन्तु,
किलन्ते लोभमोहता॥
३९.
दोसम्पि सगुणे दिस्वा,
गुणवादी वदन्तिनो।
न लोको विज्जमानम्पि,
चन्दे पस्सति लञ्छनं॥
४०.
निपुणे सुतमेसेय्य,
विचिनित्वा सुतत्थिको।
भत्तं हुक्खलियं पक्कं,
भाजनंपि तथा भवे॥
४१.
गुणा कुब्बन्ति दूतत्तं,
दूरेपि वसतं सतं।
केतके गन्ध घासाय,
गच्छन्ति भमरा सयं॥
४२.
पण्डितो सुतसम्पन्नो,
यत्थअत्थीति चेसुतो।
महुस्साहेन तंठानं,
गन्तब्बं सुतरेसिना॥
४३.
सब्बसुतं मधीयेथ,
हीनमुक्कट्ठ मज्झिमं।
सब्बस्सअत्थं जानेय्य,
नच सब्बं पयोजये।
होति तादिसकोकालो,
यत्थ अत्थावहं सुतं॥
४४.
ठितो चिरत्तनं नीरे,
सक्खरो नन्तरंसुतो।
दब्भो नीरन्तिके जातो,
सब्बकालन्तरंसुतो॥
४५.
वसुं गण्हन्ति दूरट्ठा,
पब्बते रतनोचिते।
न मिलक्खा समीपट्ठा,
एवं बाला बहुस्सुते॥
४६.
हिरञ्ञेन मिगानंव,
सुसीलंपि असीलिनो।
अधम्मिकस्स धम्मेन,
बालानंपि सुतेन किं॥
४७.
सुतेन हदयट्ठेन,
खलो नेवसुसीलवा।
मधुना कोटरट्ठेन,
निम्बो किं मधुरायते॥
४८.
सकिंपि विञ्ञु धीरेन,
करोति सहसङ्गमं।
अत्तत्थञ्च परत्थञ्च,
निब्बानन्तं सुखं लभे॥
४९.
हंसो मज्झे नकाकानं,
सीहो गुन्नं नसोभति।
गद्रभानं तुरङ्गोनो,
बालानञ्च नपण्डितो॥
५०.
आकिण्णोपि असब्भीव,
असंसट्ठोव भद्दको।
बहुना सन्नजातेन,
गच्छे नुम्मत्तकेनिध॥
५१.
नदीतिरे खतेकूपे,
अरणीतालवण्टके।
नवदे आपादि नत्थीति,
मुखेच वचनं तथा॥
५२.
सुतसन्निच्चया धीरा,
तुण्हिभूता अपुच्छिता।
पुण्णा सुभासितेनापि,
घण्डाद्यघटितायथा॥
५३.
अपुट्ठो पण्डितो भेरी,
पज्जुन्नो होति पुच्छितो।
बालो पुट्ठो अपुट्ठोच,
बहुं विकत्तते सदा॥
५४.
सम्पन्नगुणा लङ्कारो,
सब्बसत्त हितावहो।
नचरेय्य परत्तत्थं,
कुतो सो पण्डितो भवे॥
५५.
सपरत्थं चरे धीरो,
असक्कोन्तो सकं चरे।
तथापिच असक्कोन्तो,
पापात्तानं वियोजये॥
५६.
बालेचुम्मत्तके भूपे,
गुरुमातापितूस्वपि।
नदोसं करिया पञ्ञो,
सङ्घेच जेट्ठभातरि॥
५७.
अत्थनासं मनोतापं,
घरेदुच्चरितानिच।
वञ्चनं अवमानञ्च,
मतिमा नपकासये॥
५८.
परदानं जनेत्तीव,
लेट्टुव परदब्बकं।
अत्ताव सब्बभूतानि,
यो पस्सति सो पस्सति॥
५९.
परूपवादे पधिरो,
परवज्जेस्वलोचनो।
पङ्गुलो अञ्ञनारीसु,
दुस्सकप्पेस्वचेतनो॥
६०.
सब्बं सुणाति सोतेन,
सब्बं पस्सति चक्खुना।
नचदिट्ठं सुतं धीरो,
सब्बं उच्चितुमरहति॥
६१.
चक्खुमस्स यथाअन्धो,
सोतवा पधिरोयथा।
पञ्ञावास्स यथामूगो,
बलवा दुब्बलोरिव।
अथ अत्थेसमुप्पन्ने,
सयेथ मतसायितं॥
६२.
पापमित्ते विवज्जेत्वा,
भजेय्यु त्तमपुग्गलं।
ओवादेचस्स तिट्ठेय्य,
पत्थेन्तो अचलंसुखं॥
६३.
सुसुसा सुतवड्ढनं,
सुतं पञ्ञायवड्ढनं।
पञ्ञाय अत्थं जानाति,
ञातो अत्थो सुखावहो॥
६४.
पामोज्ज करणं ठानं,
पसंसावहनंसुखं।
फलानिसंसो भावेति,
वहन्तो पोरिस्संधुरं॥
६५.
अतिसीतं अतिउण्हं,
अतिसाय मिदंअहु।
इति विसट्ठ कम्मन्ते,
खणा अच्चन्ति माणवे॥
६६.
योच सीतञ्च उण्हञ्च,
तिणातियो नमञ्ञति।
करं पुरिस किच्चानि,
सो सुखा नविहायति॥
६७.
यसलाभं जिगीसन्तं,
नरं वज्जेन्ति दूरतो।
अपत्थेत्वान ते तस्मा,
तंमग्गं मग्गये बुधो॥
६८.
देसमोसज्ज गच्छन्ति,
सीहा सप्पुरिसा गजा।
तत्थेव निधनं यन्ति,
काका कापुरिसा मिगा॥
६९.
यस्मिंदेसे नसम्मारो,
नपिति नचबन्धवा।
नचविज्जागमो कोचि,
नतत्थ वसती वस्से॥
७०.
धनवा गणको राजा,
नदी वेज्जा इमेजना।
यत्थ पञ्च नविज्जन्ते,
न तत्थवसती वसे॥
७१.
असनं भयमन्तानं,
मच्चानं मरणं भयं।
उत्तमानन्तुसब्बेसं,
अवमानं परं भयं॥
७२.
अमानना यत्थ सिया,
सन्तानं अवमानना।
हीनसमाननावापि,
न तत्थवसति वसे॥
७३.
यत्थालसोच दक्खोच,
सूरो भीरुच पूजितो।
न सन्ता तत्थ वस्सन्ति,
अविसेसकरेन को॥
७४.
दुक्खो निवासो सम्बाधे,
ठाने असुचिसङ्कटे।
ततो रिम्हिपियानन्ते,
ततोच अकतञ्ञुनं॥
७५.
सिङ्गीनं पञ्चहत्थेन,
सतेन वाजिनं चजे।
हत्थीनन्तु सहस्सेन,
देसचागेन दुज्जने॥
७६.
चजे एकं कुलस्सत्थं,
गामस्सत्थं कुलं चजे।
गामं जनपदस्सत्थं।
अत्तत्थं पथवी चजे॥
७७.
चलत्येकेनपादेन,
तिट्ठत्येकेन पण्डितो।
असमिख्यपरंठानं,
पुब्बमायनंनचजे॥
७८.
ठानभट्ठा नसोभन्ति,
दन्ताकेसान खानरा।
मतिमा इतिविञ्ञाय,
सठानं नचजे लहुं॥
७९.
चजे धनं अङ्गवरस्सहेतु,
अङ्गं चजे जिवितं रक्खमानो।
अङ्गं धनं जिवितञ्चापि सब्बं,
चजे नरो धम्म मनुस्सरन्तो॥
८०.
सोतं सुतेनेव न कुण्डलेन,
दानेन पाणी नतु कङ्कणेन।
आभाति कायो पुरिसुत्तमस्स,
परोपकारेन न चन्दनेन॥