५. भावावबोध-पञ्चमपरिच्छेद
३३८.
पटिभानवता लोक, वोहार’मनुसारिना।
ततो’चित्य समुल्लास, वेदिना कविना परं॥
३३९.
ठायिसम्बन्धिनो भाव, विभावा सा’नुभावका।
सम्बज्झन्ति निबन्धा ते, रस’स्सादाय साधुनं॥
भावअधिप्पाय
३४०.
चित्त वुत्ति विसेसा तु, भावयन्ति रसे यतो।
रत्यादयो ततो भाव, सद्देन परिकित्तिता॥
ठायीभावअधिप्पाय
३४१.
विरोधिना’ञ्ञभावेन, यो भावो न तिरोहितो।
सीलेन तिट्ठति’च्चेसो, ‘ठायीभावो’ति सद्दितो॥
ठायीभावप्पभेदउद्देस
३४२.
रति, हस्सो, च सोको, च,
कोधु, स्साहा, भयं,पि च।
जिगुच्छा, विम्हयो, चेव, समो च नव ठायिनो॥
ब्यभिचारीभावअधिप्पाय
३४३.
तिरोभावा, विभावा’दि, विसेसना’भिमुख्यतो।
ये ते चरन्ति सीलेन, ते होन्ति ब्यभिचारिनो॥
ब्यभिचारिभावपभेद
३४४.
निब्बेदो , तक्क, सङ्का, सम,
धिति, जळता, दीनतु, ग्गा, लसत्तं,
सुत्तं, तासो, गिलानु, स्सुक, हरिस,
सति, स्सा, विसादा, बहित्था [बहिद्धा (क॰)]।
चिन्ता, गब्बा, पमारो, मरिस, मद,
मतु, म्माद, मोहा, विबोधो,
निद्दा, वेगा, सबिलं, मरण,
चपलता [सचपला (क॰)], ब्याधि, तेत्तिंस मेते॥
सत्तिकभावअधिप्पाय
३४५.
समाहित’त्त’प्पभवं, सत्तं [सत्वं (क॰)] तेनो’पपादिता।
सत्तिका [सात्विका (क॰)] प्य’नुभावत्ते, विसुं भावा भवन्ति ते॥
सत्तिकभावप्पभेद
३४६.
थम्भो, पळय, रोमञ्चा, तथा सेद, स्सु, वेपथु।
वेवण्णियं, विसरता, भावा’ट्ठे’ते तु सत्तिका॥
३४७.
यदा रत्यादयो भावा, ठितिसीला न होन्ति चे।
तदा सब्बेपि ते भावा, भवन्ति ब्यभिचारिनो॥
३४८.
विभावो कारणं तेसु, प्पत्तियु’द्दीपने तथा।
यो सिया बोधको तेसं,
अनुभावो’य मीरितो॥
३४९.
नेकहेतुं मनोवुत्ति, विसेसञ्च विभावितुं।
भावं विभावा’नुभावा, वण्णिया बन्धने फुटं॥
३५०.
सविभावा’नुभावेहि, भावा ते ते यथारहं।
वण्णनीया यथो’चित्यं, लोकरूपा’नुगामिना॥
३५१.
चित्त वुत्ति विसेसत्ता, मानसा सत्तिका’ङ्गतो।
बहि निस्सट सेदादि, अनुभावेहि वण्णिया॥
रसअधिप्पाय
३५२.
सामाजिकान मानन्दो, यो बन्धत्था’नुसारिनं।
रसीयतीति तञ्ञूहि, रसो नामा’य’मीरितो॥
रसप्पभेद
३५३.
सविभावा, नुभावेहि, सत्तिक,ब्यभिचारिभि।
अस्सादियत्त मानीय, मानो ठाये’व सो रसो॥
३५४.
सिङ्गार,हस्स,करुणा, रुद्द,वीर,भयानका।
बीभच्छ,ब्भुत,सन्ता, च, रसा ठायीन नुक्कमा॥
३५५.
दुक्खरूपे’य’ मानन्दो, कथं नु करुणादिके?
सिया सोतूनमानन्दो,
सोको वेस्सन्तरस्स हि॥
ठायीभाव निद्देस रतिट्ठायीभाव
३५६.
रम्म,देस, कला, काल, वेसादि, पटिसेवना।
युवान’ञ्ञोञ्ञरत्तानं, पमोदो रति रुच्चते॥
३५७.
युत्या भावानुभावा ते, निबन्धा पोसयन्ति नं।
सोप्य’योग, विप्पयोग, सम्भोगानं वसा तिधा॥
हस्सट्ठायीभाव
३५८.
विकारा’कतिआदीहि, अत्तनो थ परस्स वा।
हस्सो निद्दा, समा’लस्य, मुच्छादि,ब्यभिचारिभि।
परिपोसे सिया हस्सो, भिय्यो’त्थिपभुतीनं सो॥
हस्सप्पभेद
३५९.
सित मिह विकासि नयनं,
किञ्चा’लक्खिय दिजं तु तं हसितं।
मधुरस्सरं विहसितं, अंससिरोकम्पमुपहसितं॥
३६०.
अपहसितं सजल’क्खि, विक्खित्तङ्गं भवत्य’तिहसितं।
द्वे द्वे कथिता चे’सं,
जेट्ठे [मज्झे’धमेति एत्थ मज्झे अधमेति पदच्छेदो] मज्झे’धमे च कमसो॥
करुणट्ठायीभाव
३६१.
सोकरूपो तु करुणो, निट्ठप्पत्ति’ट्ठ नासतो।
तत्था’नुभावा रुदित, पळय,त्थम्भकादयो।
विसादा,लस्य,मरण, चिन्ता’दी ब्यभिचारिनो॥
रुद्दट्ठायीभाव
३६२.
कोधो मच्छरिया’दीहि, पोसे तास, मदादिभि।
नयना’रुणतादीहि, रुद्दो नाम रसो भवे॥
वीरट्ठायीभाव
३६३.
पताप, विक्कमा’दीहु, स्साहो ‘वीरो’ति सञ्ञितो।
रण,दान,दयायोगा, वीरो’यं तिविधो भवे।
तेवा’नुभावा धिति,म, त्या’दयो ब्यभिचारिनो॥
भयट्ठायीभाव
३६४.
विकारा,सनि,सत्ता’दि, भयु’क्कंसो भयानको।
सेदा’दयो नुभावे’त्थ, तासा’दी ब्यभिचारिनो॥
जिगुच्छाट्ठायीभाव
३६५.
जिगुच्छा रुधिरा’दीहि, पूत्या’दीहि विरागतो।
बीभच्छो खोभनु’ब्बेगी, कमेन करुणायुतो।
नासा विकूणनादीहि, सङ्कादीहि’स्स पोसनं॥
विम्हयट्ठायीभाव
३६६.
अति लोक पदत्थेहि, विम्हयो’यं रसो’ब्भुतो।
तस्सा’नुभावा सेद,स्सु, साधुवादा’दयो सियुं।
तासा,वेग,धिति,प्पञ्ञा, होन्ते’त्थ ब्यभिचारिनो॥
समट्ठायीभाव
३६७.
ठायीभावो समो मेत्ता, दया,मोदा’दि सम्भवो।
भावादीहि त’दुक्कंसो, सन्तो सन्त निसेवितो॥
इति सङ्घरक्खित महासामिविरचिते सुबोधालङ्कारे
रसभावा’वबोधो नाम
पञ्चमो परिच्छेदो।
सुबोधालङ्कारो समत्तो।