०३. सामञ्‍ञकण्ड

३. सामञ्‍ञकण्ड
४. अब्ययवग्ग
११३६.
अब्ययं वुच्‍चते दानि, चिरस्सं तु चिरं तथा।
चिरेन चिररत्ताय, सह सद्धिं समं अमा॥
११३७.
पुनप्पुनं अभिण्हञ्‍चा, सकिं चा’भिक्खणं मुहुं।
वज्‍जने तु विना नाना, अन्तरेन रिते पुथु॥
११३८.
बलवं सुट्ठु चा’तीवा, तिसये किमुत स्व’ति।
अहो तु किं किमू’ दाहु, विकप्पे किमुतो’द च॥
११३९.
अव्हाने भो अरे अम्भो,
हम्भो रे जे’ङ्ग आवुसो।
हे हरे थ कथं किंसु, ननु कच्‍चि नु किं समा॥
११४०.
अधुने’तरही’दानि, सम्पति अञ्‍ञदत्थु तु।
तग्घे’ कंसे ससक्‍कञ्‍चा, द्धा कामं जातु वे हवे॥
११४१.
यावता तावता याव, ताव कित्तावता तथा।
एत्तावता च कीवे’ति, परिच्छेदत्थवाचका॥
११४२.
यथा तथा यथेवे’वं, यथानाम यथाहि च।
सेय्यथाप्ये’वमेवं, वा, तथेव च यथापि च॥
११४३.
एवम्पि च सेय्यथापि, नाम यथरिवा’पि च।
पटिभागत्थे यथाच, विय तथरिवा’पि च॥
११४४.
सं सामञ्‍च सयं चाथ, आम साहु लहू’पि च।
ओपायिकं पतिरूपं, साध्वे’वं सम्पटिच्छने॥
११४५.
यं तं यतो ततो येन,
तेने’ति कारणे सियुं।
असाकल्ये तु चन चि, निप्फले तु मुधा भवे॥
११४६.
कदाचि जातु तुल्या’थ, सब्बतो च समन्ततो।
परितो च समन्तापि, अथ मिच्छा मुसा भवे॥
११४७.
निसेधे न अनोमा’लं, नहि चेतु सचे यदि।
अनुकुल्ये तु सद्धञ्‍च,
नत्तं [रत्तं (टी॰)] दोसो दिवा त्व’हे॥
११४८.
ईसं किञ्‍चि मनं अप्पे, सहसा तु अतक्‍किते।
पुरे ग्गतो तु पुरतो, पेच्‍चा’मुत्रभवन्तरे॥
११४९.
अहो ही विम्हये तुण्ही,
तु मोने था’वि पातु च।
तङ्खणे सज्‍जु सपदि, बलक्‍कारे पसय्ह च॥
११५०.
सुदं खो [वो (क॰)] अस्सु यग्घे वे,हा’दयो पदपूरणे।
अन्तरेन’न्तरा अन्तो, वस्सं नून च निच्छये॥
११५१.
आनन्दे सञ्‍च दिट्ठा थ, विरोधकथने ननु।
कामप्पवेदने कच्‍चि, उसूयोपगमे’त्थु च॥
११५२.
एवा’वधारणे ञेय्यं, यथात्तं तु यथातथं।
नीचं अप्पे, महत्यु’च्‍चं, अथ पातो पगे समा॥
११५३.
निच्‍चे सदा सनं [सना (क॰)] पायो,
बाहुल्ये बाहिरं बहि।
बहिद्धा बाहिरा बाह्ये, सीघेतु सणिकं भवे॥
११५४.
अत्थं अदस्सने दुट्ठु, निन्दायं, वन्दने नमो।
सम्मा सुट्ठु पसंसायं, अथो सत्ताय मत्थि च॥
११५५.
सायं साये’ज्‍ज अत्रा’हे,
सुवे तु स्वे अनागते।
ततो परे परसुवे, हिय्योतु दिवसे गते॥
११५६.
यत्थ यत्र यहिंचाथ, तत्थ तत्र तहिंतहं।
अथो उद्धञ्‍च उपरि, हेट्ठा तु च अधो समा॥
११५७.
चोदने इङ्घ हन्दा’थ, आरादूरा च आरका।
परम्मुखा तु च रहो, सम्मुखा त्वा’वि पातु च॥
११५८.
संसयत्थम्हि अप्पेव, अप्पेवनाम नू’ति च।
निदस्सने इति’त्थञ्‍च, एवं, किच्छे कथञ्‍चि च॥
११५९.
हा खेदे सच्छि पच्‍चक्खे,
धुवं थिरे’वधारणे।
तिरो तु तिरियं चाथ, कुच्छायं दुट्ठु कु’च्‍चते॥
११६०.
सुवत्थि आसिट्ठत्थम्हि, निन्दायं तु धी [धि (क॰)] कथ्यते।
कुहिञ्‍चनं कुहिं कुत्र, कुत्थ कत्थ कहं क्‍व थ॥
११६१.
इहे’धा’त्र तु एत्था’त्थ,
अथ सब्बत्र सब्बधि।
कदा कुदाचनं चाथ, तदानि च तदा समा॥
११६२.
आदिकम्मे भुसत्थे च, सम्भवो’तिण्ण तित्तिसु।
नियोगि’स्सरिय’प्पीति, दान पूजा’ग्ग, सन्तिसु॥
११६३.
दस्सने तप्परे सङ्गे, पसंसा, गति, सुद्धिसु।
हिंसा, पकारन्तो’भाव, वियोगा’वयवेसु च।
पो’पसग्गो दिसायोगे, पत्थना, धितिआदिसु॥
११६४.
परासद्दो परिहानि, पराजय गतीसु च।
भुसत्थे पटिलोमत्थे, विक्‍कमा’मसनादिसु॥
११६५.
निस्सेसा’भाव सन्यास, भुसत्थ मोक्ख रासिसु।
गेहा’देसो’पमाहीन, पसादनिग्गता’च्‍चये॥
११६६.
दस्सनो’साननिक्खन्ता, धोभागेस्व’वधारणे।
सामीप्ये बन्धने छेक, न्तोभागो’परतीसु च॥
११६७.
पातुभावे वियोगे च, निसेधादो नि दिस्सति।
अथो नीहरणे चेवा, वरणादो च नी सिया॥
११६८.
उद्धकम्म वियोग त्त, लाभ तित्ति समिद्धिसु।
पातुभाव’च्‍चयाभाव, पबलत्ते पकासने।
दक्ख’ग्गतासु कथने, सत्तिमोक्खादिके उ च॥
११६९.
दु कुच्छिते’सदत्थेसु, विरूपत्ते प्य’सोभने।
सिया’भावा’समिद्धीसु, किच्छे चा’नन्दनादिके॥
११७०.
सं समोधान सङ्खेप, समन्तत्त समिद्धिसु।
सम्मा भुस सह प्पत्था, भिमुखत्थेसु सङ्गते।
विधाने पभवे पूजा, पुनप्पुनक्रियादिसु॥
११७१.
विविधा’तिसया’भाव, भुसत्ति’स्सरिया’च्‍चये।
वियोगे कलहे पातु, भावे भासे च कुच्छने॥
११७२.
दूरा’नभिमुखत्तेसु, मोहा’नवट्ठितीसु च।
पधान दक्खता खेद, सहत्थादो वि दिस्सति॥
११७३.
वियोगे जानने चा’धो,भाग निच्छय [भाग’निच्छय (भाग+अनिच्छय-टी)] सुद्धिसु।
ईसदत्थे परिभवे, देस ब्यापन हानिसु।
वचोक्रियाय थेय्ये च, ञाणप्पत्तादिके अव॥
११७४.
पच्छा भुसत्त सादिस्या, नुपच्छिन्‍ना’नुवत्तिसु।
हीने च ततियत्था’धो, भागेस्व’नुगते हिते।
देसे लक्खण विच्छे’त्थ, म्भूत भागादिके अनु॥
११७५.
समन्तत्थे परिच्छेदे, पूजा’लिङ्गन वज्‍जने।
दोसक्खाने निवासना, वञ्‍ञा’धारेसु भोजने।
सोक ब्यापन तत्वेसु, लक्खणादो सिया परि॥
११७६.
आभिमुख्य विसिट्ठु’द्ध, कम्मसारुप्पवुद्धिसु।
पूजा’धिक कुला’सच्‍च, लक्खणादिम्हि चाप्य’भि॥
११७७.
अधिकि’स्सर, पाठा’धि, ट्ठान, पापुणनेस्व’धि।
निच्छये चोपरित्ता’धि, भवने च विसेसने॥
११७८.
पटिदाननिसेधेसु, वामा’दाननिवत्तिसु।
सादिसे पटिनिधिम्हि, आभिमुख्यगतीसु च॥
११७९.
पतिबोधे पतिगते, तथा पुनक्रियाय च।
सम्भावने पटिच्‍चत्थे, पतीति लक्खणादिके।
सु सोभने सुखे सम्मा, भुस सुट्ठु समिद्धिसु॥
११८०.
आभिमुख्य, समीपा’दि, कम्मा’लिङ्गन पत्तिसु।
मरियादु’द्धकम्मि’च्छा, बन्धना’भिविधीसु आ॥
११८१.
निवासा’व्हान गहण, किच्छे’सत्थ निवत्तिसु।
अप्पसादा’सि सरण, पतिट्ठा’विम्हयादिसु॥
११८२.
अन्तोभाव भुसत्ता’ति, सय पूजास्व’तिक्‍कमे।
भूतभावे पसंसायं, दळ्हत्थादो सिया अति॥
११८३.
सम्भावने च गरहा, पेक्खासु च समुच्‍चये।
पञ्हे संवरणे चेव, आसीसत्थे अपी’रितं॥
११८४.
निद्देसे वज्‍जने पूजा, पगते वारणेपि च।
पदुस्सने च गरहा, चोरिका’दो सिया अप॥
११८५.
समीपपूजा सादिस्स, दोसक्खानो’पपत्तिसु।
भुसत्तो’पगमा’धिक्य, पुब्बकम्मनिवत्तिसु।
गय्हाकारो’परित्तेसु, उपे’त्य [उपेत्य=उप+इति]’नसना’दिके॥
११८६.
एवं निदस्सना’कारो, पमासु सम्पहंसने।
उपदेसे च वचन, पटिग्गाहे’वधारणे।
गरहाये’दमत्थे च, परिमाने च पुच्छने॥
११८७.
समुच्‍चये समाहारे, न्वाचये चे’तरीतरे।
पदपूरणमत्ते च, चसद्दो अवधारणे॥
११८८.
इति हेतुपकारेसु, आदिम्हि चा’वधारणे।
निदस्सने पदत्थस्स, विपल्‍लासे समापने॥
११८९.
समुच्‍चये चो’पमायं, संसये पदपूरणे।
ववत्थितविभासायं, वा’वस्सग्गे विकप्पने॥
११९०.
भूसने वारणे चा’लं, वुच्‍चते परियत्तियं।
अथो’था’नन्तरा’रम्भ, पञ्हेसु पदपूरणे॥
११९१.
पसंसागरहासञ्‍ञा, सीकारादो [स्वीकार (टी॰)] पि नाम थ।
निच्छये चा’नुमानस्मिं, सिया नून वितक्‍कने॥
११९२.
पुच्छा’वधारणा’नुञ्‍ञा, सान्त्वना’लपने [सन्तनालपने (क॰)] ननु।
वते’कंस, दया, हास, खेदा’लपन, विम्हये॥
११९३.
वाक्यारम्भ, विसादेसु, हन्द हासे’नुकम्पने।
याव तु ताव साकल्य, माना’वध्य’वधारणे॥
११९४.
पाची, पुर, ङ्गतोत्थेसु, पुरत्था पठमे प्यथ।
पबन्धे च चिरातीते, निकटागामिके पुरा॥
११९५.
निसेधवाक्यालङ्कारा, वधारणपसिद्धिसु।
खल्वा’सन्‍ने तु अभितो-
भिमुखो’भयतोदिके॥
११९६.
कामं यद्यपिसद्दत्थे, एकंसत्थे च दिस्सति।
अथो पन विसेसस्मिं, तथेव पदपूरणे॥
११९७.
हि कारणे विसेसा’व, धारणे पदपूरणे।
तु हेतुवज्‍जे तत्था’थ, कु पापे’सत्थ’कुच्छने॥
११९८.
नु संसये च पञ्हे थ, नाना’ नेकत्थ वज्‍जने।
किं तु पुच्छाजिगुच्छासु, कं तु वारिम्हि मुद्धनि॥
११९९.
अमा सहसमीपे थ, भेदे अप्पठमे पुन।
किरा’नुस्सवा’रुचिसु, उदा’प्यत्थे विकप्पने॥
१२००.
पतीची चरिमे पच्छा, सामि त्वद्धे जिगुच्छने।
पकासे सम्भवे पातु,
अञ्‍ञोञ्‍ञे तु रहो मिथो॥
१२०१.
हा खेदसोकदुक्खेसु, खेदे त्व’हह विम्हये।
भिंसापने [हिंसापने (टी॰)] धी [धि (क॰)] निन्दायं, पिधाने तिरियं तिरो॥
१२०२.
तुन त्वान तवे त्वा तुं, धा सो था क्खत्तु, मेव च।
तो थ त्र हिञ्‍चनं हिंहं, धि ह हि ध धुना रहि॥
१२०३.
दानि वोदाचनं दाज्‍ज, थं तत्तं ज्झ ज्‍जु आदयो।
समासो चा’ब्ययीभावो,
यादेसो चा’ब्ययं भवेति॥
इति अब्ययवग्गो।
सामञ्‍ञकण्डो ततियो।
अभिधानप्पदीपिका समत्ता।
निगमन
१.
सग्गकण्डो च भूकण्डो, तथा सामञ्‍ञकण्डिति।
कण्डत्तयान्विता एसा, अभिधानप्पदीपिका॥
२.
तिदिवे महियं भुजगावसथे,
सकलत्थसमव्हयदीपनि’यं।
इह यो कुसलो मतिमा स नरो,
पटु होति महामुनिनो वचने॥
३.
परक्‍कमभुजो नाम, भूपालो गुणभूसनो।
लङ्काय मासि तेजस्सी, जयी केसरिविक्‍कमो॥
४.
विभिन्‍नं चिरं भिक्खुसङ्घं निकाय-
त्तयस्मिञ्‍च कारेसि सम्मा समग्गे।
सदेहं’व निच्‍चादरो दीघकालं,
महग्घेहि रक्खेसि यो पच्‍चयेहि॥
५.
येन लङ्का विहारेहि, गामा’रामपुरीहि च।
कित्तिया विय सम्बाधी, कता खेत्तेहि वापिहि॥
६.
यस्सा’साधारणं पत्वा, नुग्गहं सब्बकामदं।
अहम्पि गन्थकारत्तं, पत्तो विबुधगोचरं॥
७.
कारिते तेन पासाद, गोपुरादिविभूसिते।
सग्गखण्डे’व तत्तोया, सयस्मिं पतिबिम्बिते॥
८.
महाजेतवना’ख्यम्हि, विहारे साधुसम्मते।
सरोगामसमूहम्हि, वसता सन्तवुत्तिना॥
९.
सद्धम्मट्ठितिकामेन, मोग्गल्‍लानेन धीमता।
थेरेन रचिता एसा, अभिधानप्पदीपिकाति॥