०२. चेतसिकपरिच्छेदो

२. चेतसिकपरिच्छेदो

सम्पयोगलक्खणम्

१. एकुप्पादनिरोधा च, एकालम्बणवत्थुका।
चेतोयुत्ता द्विपञ्ञास, धम्मा चेतसिका मता॥

अञ्ञसमानचेतसिकम्

२. कथं? फस्सो वेदना सञ्ञा चेतना एकग्गता जीवितिन्द्रियं मनसिकारो चेति सत्तिमे चेतसिका सब्बचित्तसाधारणा नाम।
३. वितक्को विचारो अधिमोक्खो वीरियं पीति छन्दो चाति छ इमे चेतसिका पकिण्णका नाम।
४. एवमेते तेरस चेतसिका अञ्ञसमानाति वेदितब्बा।

अकुसलचेतसिकम्

५. मोहो अहिरिकं अनोत्तप्पं उद्धच्चं लोभो दिट्ठि मानो दोसो इस्सा मच्छरियं कुक्कुच्चं थिनं मिद्धं विचिकिच्छा चेति चुद्दसिमे चेतसिका अकुसला नाम।

सोभनचेतसिकम्

६. सद्धा सति हिरी ओत्तप्पं अलोभो अदोसो तत्रमज्झत्तता कायपस्सद्धि चित्तपस्सद्धि कायलहुता चित्तलहुता कायमुदुता चित्तमुदुता कायकम्मञ्ञता चित्तकम्मञ्ञता कायपागुञ्ञता चित्तपागुञ्ञता कायुजुकता चित्तुजुकता चेति एकूनवीसतिमे चेतसिका सोभनसाधारणा नाम।
७. सम्मावाचा सम्माकम्मन्तो सम्माआजीवो चेति तिस्सो विरतियो नाम।
८. करुणा मुदिता अप्पमञ्ञायो नामाति सब्बथापि पञ्ञिन्द्रियेन सद्धिं पञ्चवीसतिमे चेतसिका सोभनाति वेदितब्बा।
९. एत्तावता च –
तेरसञ्ञसमाना च, चुद्दसाकुसला तथा।
सोभना पञ्चवीसाति, द्विपञ्ञास पवुच्चरे॥

सम्पयोगनयो

१०. तेसं चित्तावियुत्तानं, यथायोगमितो परम्।
चित्तुप्पादेसु पच्चेकं, सम्पयोगो पवुच्चति॥
११. सत्त सब्बत्थ युज्जन्ति, यथायोगं पकिण्णका।
चुद्दसाकुसलेस्वेव, सोभनेस्वेव सोभना॥

अञ्ञसमानचेतसिकसम्पयोगनयो

१२. कथं? सब्बचित्तसाधारणा ताव सत्तिमे चेतसिका सब्बेसुपि एकूननवुतिचित्तुप्पादेसु लब्भन्ति।
१३. पकिण्णकेसु पन वितक्को ताव द्विपञ्चविञ्ञाणवज्जितकामावचरचित्तेसु चेव एकादससु पठमज्झानचित्तेसु चेति पञ्चपञ्ञासचित्तेसु उप्पज्जति।
१४. विचारो पन तेसु चेव एकादससु दुतियज्झानचित्तेसु चाति छसट्ठिचित्तेसु।
१५. अधिमोक्खो द्विपञ्चविञ्ञाणविचिकिच्छासहगतवज्जितचित्तेसु।
१६. वीरियं पञ्चद्वारावज्जनद्विपञ्चविञ्ञाणसम्पटिच्छनसन्तीरणवज्जितचित्तेसु।
१७. पीति दोमनस्सुपेक्खासहगतकायविञ्ञाणचतुत्थज्झानवज्जितचित्तेसु।
१८. छन्दो अहेतुकमोमूहवज्जितचित्तेसूति।
१९. ते पन चित्तुप्पादा यथाक्कमं –
छसट्ठि पञ्चपञ्ञास, एकादस च सोळस।
सत्तति वीसति चेव, पकिण्णकविवज्जिता॥
पञ्चपञ्ञास छसट्ठिट्ठसत्तति तिसत्तति।
एकपञ्ञास चेकूनसत्तति सपकिण्णका॥

अकुसलचेतसिकसम्पयोगनयो

२०. अकुसलेसु पन मोहो अहिरिकं अनोत्तप्पं उद्धच्चञ्चाति चत्तारोमे चेतसिका सब्बाकुसलसाधारणा नाम, सब्बेसुपि द्वादसा कुसलेसु लब्भन्ति।
२१. लोभो अट्ठसु लोभसहगतचित्तेस्वेव लब्भति।
२२. दिट्ठि चतूसु दिट्ठिगतसम्पयुत्तेसु।
२३. मानो चतूसु दिट्ठिगतविप्पयुत्तेसु।
२४. दोसो इस्सा मच्छरियं कुक्कुच्चञ्चाति द्वीसु पटिघसम्पयुत्तचित्तेसु।
२५. थिनमिद्धं पञ्चसु ससङ्खारिकचित्तेसु।
२६. विचिकिच्छा विचिकिच्छासहगतचित्तेयेवाति।
२७. सब्बापुञ्ञेसु चत्तारो,
लोभमूले तयो गता।
दोसमूलेसु चत्तारो,
ससङ्खारे द्वयं तथा॥
विचिकिच्छा विचिकिच्छा-चित्ते चाति चतुद्दस।
द्वादसाकुलेस्वेव, सम्पयुज्जन्ति पञ्चधा॥

सोभनचेतसिकसम्पयोगनयो

२८. सोभनेसु पन सोभनसाधारणा ताव एकूनवीसतिमे चेतसिका सब्बेसुपि एकूनसट्ठिसोभनचित्तेसु संविज्जन्ति।
२९. विरतियो पन तिस्सोपि लोकुत्तरचित्तेसु सब्बथापि नियता एकतोव लब्भन्ति, लोकियेसु पन कामावचरकुसलेस्वेव कदाचि सन्दिस्सन्ति विसुं विसुम्।
३०. अप्पमञ्ञायो पन द्वादससु पञ्चमज्झानवज्जितमहग्गतचित्तेसु चेव कामावचरकुसलेसु च सहेतुककामावचरकिरियचित्तेसु चाति अट्ठवीसतिचित्तेस्वेव कदाचि नाना हुत्वा जायन्ति, उपेक्खासहगतेसु पनेत्थ करुणामुदिता न सन्तीति केचि वदन्ति।
३१. पञ्ञा पन द्वादससु ञाणसम्पयुत्तकामावचरचित्तेसु चेव सब्बेसुपि पञ्चतिंसमहग्गतलोकुत्तरचित्तेसु चाति सत्तचत्तालीसचित्तेसु सम्पयोगं गच्छतीति।
३२. एकूनवीसति धम्मा, जायन्तेकूनसट्ठिसु।
तयो सोळसचित्तेसु, अट्ठवीसतियं द्वयं॥
पञ्ञा पकासिता, सत्तचत्तालीसविधेसुपि।
सम्पयुत्ता चतुधेवं, सोभनेस्वेव सोभना॥
३३. इस्सामच्छेरकुक्कुच्च-विरतिकरुणादयो।
नाना कदाचि मानो च, थिन मिद्धं तथा सह॥
३४. यथावुत्तानुसारेन, सेसा नियतयोगिनो।
सङ्गहञ्च पवक्खामि, तेसं दानि यथारहं॥

सङ्गहनयो

३५. छत्तिंसानुत्तरे धम्मा, पञ्चतिंस महग्गते।
अट्ठतिंसापि लब्भन्ति, कामावचरसोभने॥
सत्तवीसतिपुञ्ञम्हि, द्वादसाहेतुकेति च।
यथासम्भवयोगेन, पञ्चधा तत्थ सङ्गहो॥

लोकुत्तरचित्तसङ्गहनयो

३६. कथं ? लोकुत्तरेसु ताव अट्ठसु पठमज्झानिकचित्तेसु अञ्ञसमाना तेरस चेतसिका, अप्पमञ्ञावज्जिता तेवीसति सोभनचेतसिका चेति छत्तिंस धम्मा सङ्गहं गच्छन्ति, तथा दुतियज्झानिकचित्तेसु वितक्कवज्जा, ततियज्झानिकचित्तेसु वितक्कविचारवज्जा, चतुत्थज्झानिकचित्तेसु वितक्कविचारपीतिवज्जा, पञ्चमज्झानिकचित्तेसुपि उपेक्खासहगता ते एव सङ्गय्हन्तीति सब्बथापि अट्ठसु लोकुत्तरचित्तेसु पञ्चकज्झानवसेन पञ्चधाव सङ्गहो होतीति।
३७. छत्तिंस पञ्चतिंस च, चतुत्तिंस यथाक्कमम्।
तेत्तिंसद्वयमिच्चेवं, पञ्चधानुत्तरे ठिता॥

महग्गतचित्तसङ्गहनयो

३८. महग्गतेसु पन तीसु पठमज्झानिकचित्तेसु ताव अञ्ञसमाना तेरस चेतसिका, विरतित्तयवज्जिता द्वावीसति सोभनचेतसिका चेति पञ्चतिंस धम्मा सङ्गहं गच्छन्ति, करुणामुदिता पनेत्थ पच्चेकमेव योजेतब्बा, तथा दुतियज्झानिकचित्तेसु वितक्कवज्जा, ततियज्झानिकचित्तेसु वितक्कविचारवज्जा, चतुत्थज्झानिकचित्तेसु वितक्कविचारपीतिवज्जा, पञ्चमज्झानिकचित्तेसु पन पन्नरससु अप्पमञ्ञायो न लब्भन्तीति सब्बथापि सत्तवीसतिमहग्गतचित्तेसु पञ्चकज्झानवसेन पञ्चधाव सङ्गहो होतीति।
३९. पञ्चतिंस चतुत्तिंस, तेत्तिंस च यथाक्कमम्।
बात्तिंस चेव तिंसेति, पञ्चधाव महग्गते॥

कामावचरसोभनचित्तसङ्गहनयो

४०. कामावचरसोभनेसु पन कुसलेसु ताव पठमद्वये अञ्ञसमाना तेरस चेतसिका, पञ्चवीसति सोभनचेतसिका चेति अट्ठतिंस धम्मा सङ्गहं गच्छन्ति, अप्पमञ्ञाविरतियो पनेत्थ पञ्चपि पच्चेकमेव योजेतब्बा, तथा दुतियद्वये ञाणवज्जिता, ततियद्वये ञाणसम्पयुत्ता पीतिवज्जिता, चतुत्थद्वये ञाणपीतिवज्जिता ते एव सङ्गय्हन्ति। किरियचित्तेसुपि विरतिवज्जिता तथेव चतूसुपि दुकेसु चतुधाव सङ्गय्हन्ति। तथा विपाकेसु च अप्पमञ्ञाविरतिवज्जिता ते एव सङ्गय्हन्तीति सब्बथापि चतुवीसतिकामावचरसोभनचित्तेसु दुकवसेन द्वादसधाव सङ्गहो होतीति।
४१. अट्ठतिंस सत्ततिंस, द्वयं छत्तिंसकं सुभे।
पञ्चतिंस चतुत्तिंस, द्वयं तेत्तिंसकं क्रिये।
तेत्तिंस पाके बात्तिंस, द्वयेकतिंसकं भवे।
सहेतुकामावचरपुञ्ञ-पाकक्रियामने॥
४२. नविज्जन्तेत्थ विरती, क्रियेसु च महग्गते।
अनुत्तरे अप्पमञ्ञा, कामपाके द्वयं तथा।
अनुत्तरे झानधम्मा, अप्पमञ्ञा च मज्झिमे।
विरती ञाणपीती च, परित्तेसु विसेसका॥

अकुसलचित्तसङ्गहनयो

४३. अकुसलेसु पन लोभमूलेसु ताव पठमे असङ्खारिके अञ्ञसमाना तेरस चेतसिका, अकुसलसाधारणा चत्तारो चाति सत्तरस लोभदिट्ठीहि सद्धिं एकूनवीसति धम्मा सङ्गहं गच्छन्ति।
४४. तथेव दुतिये असङ्खारिके लोभमानेन।
४५. ततिये तथेव पीतिवज्जिता लोभदिट्ठीहि सह अट्ठारस।
४६. चतुत्थे तथेव लोभमानेन।
४७. पञ्चमे पन पटिघसम्पयुत्ते असङ्खारिके दोसो इस्सा मच्छरियं कुक्कुच्चञ्चाति चतूहि सद्धिं पीतिवज्जिता ते एव वीसति धम्मा सङ्गय्हन्ति, इस्सामच्छरियकुक्कुच्चानि पनेत्थ पच्चेकमेव योजेतब्बानि।
४८. ससङ्खारिकपञ्चकेपि तथेव थिनमिद्धेन विसेसेत्वा योजेतब्बा।
४९. छन्दपीतिवज्जिता पन अञ्ञसमाना एकादस, अकुसलसाधारणा चत्तारो चाति पन्नरस धम्मा उद्धच्चसहगते सम्पयुज्जन्ति।
५०. विचिकिच्छासहगतचित्ते च अधिमोक्खविरहिता विचिकिच्छासहगता तथेव पन्नरस धम्मा समुपलब्भन्तीति सब्बथापि द्वादसाकुसलचित्तुप्पादेसु पच्चेकं योजियमानापि गणनवसेन सत्तधाव सङ्गहिता भवन्तीति।
५१. एकूनवीसाट्ठारस, वीसेकवीस वीसति।
द्वावीस पन्नरसेति, सत्तधा कुसलेठिता॥
५२. साधारणा च चत्तारो, समाना च दसापरे।
चुद्दसेते पवुच्चन्ति, सब्बाकुसलयोगिनो॥

अहेतुकचित्तसङ्गहनयो

५३. अहेतुकेसु पन हसनचित्ते ताव छन्दवज्जिता अञ्ञसमाना द्वादस धम्मा सङ्गहं गच्छन्ति।
५४. तथा वोट्ठब्बने छन्दपीतिवज्जिता।
५५. सुखसन्तीरणे छन्दवीरियवज्जिता।
५६. मनोधातुत्तिकाहेतुकपटिसन्धियुगळे छन्दपीतिवीरियवज्जिता।
५७. द्विपञ्चविञ्ञाणे पकिण्णकवज्जिता तेयेव सङ्गय्हन्तीति सब्बथापि अट्ठारससु अहेतुकेसु गणनवसेन चतुधाव सङ्गहो होतीति।
५८. द्वादसेकादस दस, सत्त चाति चतुब्बिधो।
अट्ठारसाहेतुकेसु, चित्तुप्पादेसु सङ्गहो॥
५९. अहेतुकेसु सब्बत्थ, सत्त सेसा यथारहम्।
इति वित्थारतो वुत्तो, तेत्तिंसविधसङ्गहो॥
६०. इत्थं चित्तावियुत्तानं, सम्पयोगञ्च सङ्गहम्।
ञत्वा भेदं यथायोगं, चित्तेन सममुद्दिसे॥
इति अभिधम्मत्थसङ्गहे चेतसिकसङ्गहविभागो नाम
दुतियो परिच्छेदो।