अट्ठारसमो परिच्छेदो
३. रूपविभागो
१८. सरूपकथा
६५३.
तेपञ्ञास पनिच्चेवं, नामधम्मा पकासिता।
अट्ठवीसविधं दानि, रूपं नाम कथीयति॥
६५४.
पथवापो च तेजो च, वायो चेति चतुब्बिधो।
चक्खुसोतघानजिव्हा, कायोति पन पञ्च च॥
६५५.
रूपसद्दगन्धरसा, चत्तारो च अथापरम्।
इत्थिपुम्भावयुगळं, जीवितं हदयम्पि च॥
६५६.
कायविञ्ञत्ति चेवाथ, वचीविञ्ञत्ति च द्वयम्।
आकासधातु रूपस्स, लहुता मुदुता तस्स॥
६५७.
कम्मञ्ञता उपचयो, सन्तति जरता पन।
अनिच्चता च कबळीकाराहारोति सब्बथा॥
६५८.
अट्ठवीसविधं होति, रूपमेतं सरूपतो।
तस्स लक्खणभेदेन, सभावञ्च विभावये॥
६५९.
सन्धारणं तु पथवीधातु कक्खळलक्खणा।
आबन्धनमापोधातु, आपग्घरणलक्खणा॥
६६०.
परिपाचनता तेजोधातु उण्हत्तलक्खणा।
समुदीरणता वायोधातु वित्थम्भलक्खणा॥
६६१.
सब्बत्थाविनिभुत्तापि, असम्मिस्सकलक्खणा।
तंतंभावसमुस्सन्नसम्भारेसुपलक्खिता॥
६६२.
अञ्ञमञ्ञेनुपत्थद्धा, सेसरूपस्स निस्सया।
चतुधेवं कलापेसु, महाभूता पवत्तरे॥
६६३.
चक्खु सम्भारचक्खुम्हि, सत्तक्खिपटलोचिते।
कण्हमण्डलमज्झम्हि, पसादोति पवुच्चति॥
६६४.
येन चक्खुपसादेन, रूपानि अनुपस्सति।
परित्तं सुखुमञ्चेतं, ऊकासिरसमूपमं॥
६६५.
सोतं सोतबिलस्सन्तो,
तम्बलोमाचिते तथा।
अङ्गुलिवेधनाकारे,
पसादोति पकासितो॥
६६६.
अन्तो अजपदट्ठाने, घानं घानबिले ठितम्।
जिव्हा जिव्हाय मज्झम्हि, उप्पलाकारसन्निभे॥
६६७.
इच्चेवं पन चत्तारो, तंतंदेसववत्थिता।
कायप्पसादोपादिन्ने, सब्बकेति यथाक्कमं॥
६६८.
रूपाद्याभिघातारहभूतानं वा यथारहम्।
दट्ठुकामनिदानादिकम्मभूतानमेव वा॥
६६९.
पसादलक्खणा भूतरूपानं भूतनिस्सिता।
कप्पासपटलस्नेहसन्निभाति च वण्णिता॥
६७०.
पञ्चापि जीवितारक्खा, रूपादिपरिवारिता।
धीतराव कुमाराव, कलापन्तरवुत्तिनो॥
६७१.
रूपं निभासो भूतानं, सद्दो निग्घोसनं तथा।
गन्धो च गन्धनं तत्थ, रसो च रसनीयता॥
६७२.
भूतत्तयञ्च फोट्ठब्बं, आपोधातुविवज्जितम्।
सद्दो अनियतो तत्थ, तदञ्ञे सहवुत्तिनो॥
६७३.
चक्खादिपटिहननलक्खणा तु यथाक्कमम्।
पञ्चेव पञ्चविञ्ञाणवीथिया विसया मता॥
६७४.
इत्थिन्द्रियं पनित्थित्तं, इत्थिभावोति देसितो।
पुरिसत्तं तथाभावो, पुरिसिन्द्रिय नामको॥
६७५.
तं द्वयं पनुपादिन्ने, काये सब्बत्थ लब्भति।
कलापन्तरभिन्नञ्च, भिन्नसन्तानवत्ति च॥
६७६.
रूपानं कम्मजातानं, अनुपालनलक्खणम्।
जीवितिन्द्रियरूपन्ति, आयु नाम पवुच्चति॥
६७७.
मनोधातुया च तथा, मनोविञ्ञाणधातुया।
निस्सयलक्खणं वत्थुरूपं हदयनिस्सितं॥
६७८.
मज्झे हदयकोसम्हि, अड्ढप्पसतलोहिते।
भूतरूपमुपादाय, चक्खादि विय वत्तति॥
६७९.
आकासधातु रूपानं, परिच्छेदकलक्खणा।
तंतंरूपकलापानं, परियन्तोति वुच्चति॥
६८०.
चित्तं सहजरूपानं, कायस्स गमनादिसु।
सन्थम्भनसन्धारणचलनस्स तु पच्चयो॥
६८१.
वायोधातुविकारोयं , कायविञ्ञत्तिनामको।
वायोधाताधिकानं तु, भूतानमिति केचना॥
६८२.
तथा चित्तसमुट्ठिनो, वचीघोसप्पवत्तियम्।
उपादिन्नरूपकायघट्टनस्स तु पच्चयो॥
६८३.
पथवीधातुविकारोयं, वचीविञ्ञत्तिनामको।
पथवीधाताधिकानं तु, भूतानमिति केचना॥
६८४.
द्वेपि कायवचीकम्मद्वारभूता यथाक्कमम्।
ते पन घट्टनाहेतु-विकाराकारलक्खणा॥
६८५.
विञ्ञापेतीति कायेन, वाचाय च विचिन्तितम्।
सयञ्च विञ्ञायतीति, विञ्ञत्तीति पकित्तिता॥
६८६.
लहुता पन रूपानं, अदन्धाकारलक्खणा।
मुदुतापि च रूपानं, मद्दवाकारलक्खणा॥
६८७.
कम्मञ्ञता च रूपानं, योग्गताकारलक्खणा।
गारवथद्धता योग्गपटिपक्खा यथाक्कमं॥
६८८.
सप्पायमुतुमाहारं, लभित्वा चित्तसम्पदम्।
लहू मुदु च कम्मञ्ञं, यदा रूपं पवत्तति॥
६८९.
तथापवत्तरूपस्स, पवत्ताकारभेदितम्।
लहुतादित्तयम्पेतं, सहवुत्ति तदा भवे॥
६९०.
सप्पायं पटिवेधाय, पटिपत्तुपकारिता।
साकारा रूपसम्पत्ति, पञ्ञत्ताव महेसिना॥
६९१.
रूपस्सोपचयो नाम, रूपस्साचयलक्खणो।
पवत्तिलक्खणा रूपसन्ततीति पकासिता॥
६९२.
रूपमाचयरूपेन, जायतिच्चुपरूपरि।
पेक्खतोपचयाकारा, जाति गय्हति योगिनो॥
६९३.
अनुप्पबन्धाकारेन, जायतीति सपेक्खतो।
तदायं सन्तताकारा, जाति गय्हति तस्स तु॥
६९४.
एवमाभोगभेदेन , जातिरूपं द्विधा कतम्।
अत्तूपलद्धिभावेन, जायन्तं वाथ केवलं॥
६९५.
रूपं विवित्तोकासस्स, पूरकट्ठेन चीयति।
अभावा पुनभावाय, पवत्तं सन्ततीति च॥
६९६.
एवमाकारभेदाव, सब्बाकारवराकरो।
जातिरूपं द्विधाकासि, जातिरूपविरोचनो॥
६९७.
जरता नवताहाया, रूपानं पाकलक्खणा।
अनिच्चतन्ति मप्पत्ति, परिभिज्जनलक्खणा॥
६९८.
इति लक्खणरूपं तु, तिविधं भिन्नकालिकम्।
सभावरूपधम्मेसु, तंतंकालोपलक्खितं॥
६९९.
येन लक्खीयति रूपं, भिन्नाकारं खणे खणे।
विपस्सनानयत्थाय, तमिच्चाह तथागतो॥
७००.
कबळीकारो आहारो,
यापेतब्बोजलक्खणो।
आहारो सेन्द्रियजातो,
रूपकायानुपालको॥
७०१.
इच्चेवं सपरिच्छेदा, सविकारा सलक्खणा।
अकिच्चपटिवेधाय, दयापन्नेन तादिना॥
७०२.
तत्थ तत्थ यथायोगं, देसिताति पकासिता।
रूपधम्मा सरूपेन, अट्ठवीसति सब्बथा॥
७०३.
कत्वान जातिमेकं तु, तत्थोपचयसन्ततिम्।
सत्तवीसति रूपानि, भवन्तीति विनिद्दिसे॥
७०४.
भूतत्तयं तु फोट्ठब्बं, कत्वा छब्बीसधापि च।
उभयं जातिफोट्ठब्बं, गहेत्वा पञ्चवीसति॥
७०५.
रूपधम्मानमिच्चेवं , विभावेय्य विसारदो।
सरूपं नामसङ्खेपं, सभावञ्च सलक्खणन्ति॥
इति रूपविभागे सरूपकथा निट्ठिता।
अट्ठारसमो परिच्छेदो।