पठमो परिच्छेदो
१. चित्तविभागो
१. सरूपसङ्गहकथा
२.
चित्तं चेतसिकं रूपं, निब्बानन्ति निरुत्तरो।
चतुधा देसयी धम्मे, चतुसच्चप्पकासनो॥
३.
चित्तमेकूननवुतिविधं तत्थ विभावये।
एकनवुतिविधं वा, एकवीससतम्पि वा॥
४.
द्वेपञ्ञास सरूपेन, धम्मा चेतसिका मता।
चित्तुप्पादवसा भिन्ना, सम्पयोगानुसारतो॥
५.
अट्ठवीसविधं रूपं, भूतोपादायभेदतो।
दुविधं रूपरूपं तु, अट्ठारसविधं भवे॥
६.
निब्बानं पन दीपेन्ति, असङ्खतमनुत्तरम्।
अत्थनामवसा द्वेधा, पञ्ञत्तीति पवुच्चति॥
७.
तेसं दानि पवक्खामि, विभागं तु यथाक्कमम्।
चतुधा परमत्थानं, द्विधा पञ्ञत्तिया कथं॥
८.
कुसलादिविभागेन , तत्थ चित्तं चतुब्बिधम्।
तथा भूमिविभागेन, कामभूमादितो कथं॥
९.
सोमनस्ससहगतं, उपेक्खासहितं तथा।
ञाणेन सम्पयुत्तञ्च, विप्पयुत्तन्ति भेदितं॥
१०.
असङ्खारं ससङ्खारमिति भिन्नं पुनट्ठधा।
कामावचरकुसलं, कामे सुगतिसाधकं॥
११.
तक्कचारपीतिसुख-चित्तस्सेकग्गतायुतम्।
पठमज्झानकुसलं, पञ्चङ्गिकमुदाहटं॥
१२.
वितक्कहीनं दुतियं, झानं तु चतुरङ्गिकम्।
विचारहीनं ततियं, झानं पन तिवङ्गिकं॥
१३.
पीतिहीनं चतुत्थञ्च, उपेक्खेकग्गतायुतम्।
पञ्चमञ्च पकासेन्ति, उभयम्पि दुवङ्गिकं॥
१४.
एवं झानङ्गभेदेन, चित्तं पञ्चविधं भवे।
रूपावचरकुसलं, रूपभूमिपवत्तकं॥
१५.
आकासानञ्चायतनं, कुसलं पठमं भवे।
विञ्ञाणञ्चायतनन्ति, दुतियं ततियं तथा॥
१६.
आकिञ्चञ्ञायतनं तु, चतुत्थं पन मानसम्।
नेवसञ्ञानासञ्ञाय-तनञ्चेति चतुब्बिधं॥
१७.
आरुप्पकुसलं नाम, उपेक्खेकग्गतायुतम्।
दुवङ्गिकमिदं सब्बं, आरुप्पभवसाधकं॥
१८.
सोतापत्तिमग्गचित्तं, पठमानुत्तरं तथा।
सकदागामि अनागामि, अरहत्तन्ति सब्बथा॥
१९.
चतुधा मग्गभेदेन, झानभेदेन पञ्चधा।
वीसतापरियापन्नकुसलं द्वयमिस्सितं॥
२०.
इत्थं भूमिविभागेन, कुसलं तु चतुब्बिधम्।
एकवीसापि बावीसं, सत्ततिंसविधम्पि वा॥
२१.
सोमनस्ससहगतं , उपेक्खासहितं तथा।
दिट्ठिगतसम्पयुत्तं, विप्पयुत्तन्ति भेदितं॥
२२.
असङ्खारं ससङ्खारमिति भिन्नं पुनट्ठधा।
लोभमूलं पकासेन्ति, लोभमोहद्विहेतुकं॥
२३.
दोमनस्ससहगतं , पटिघेन समायुतम्।
असङ्खारं ससङ्खारमिति भिन्नं द्विधा पन॥
२४.
दोसमूलं पकासेन्ति, दोसमोहद्विहेतुकम्।
विचिकिच्छासहगतं, उद्धच्चसहितन्ति च॥
२५.
उपेक्खावेदनायुत्तं, मोमूहं दुविधं पन।
मोहमूलं पकासेन्ति, मोहेनेवेकहेतुकं॥
२६.
द्वादसाकुसला नाम, चतुरापायसाधका।
एते सुगतियञ्चापि, विपत्तिफलदायका॥
२७.
चक्खुसोतघानजिव्हा-कायविञ्ञाणनामका।
पञ्चविञ्ञाणयुगळा, युगळं सम्पटिच्छनं॥
२८.
सन्तीरणद्वयञ्चेव, उपेक्खासहितं तथा।
पुञ्ञापुञ्ञवसेनेव, विपाका दुविधा ठिता॥
२९.
उपेक्खासहिता तत्थ, मानसा द्वादसेरिता।
कायविञ्ञाणयुगळं, सुखदुक्खयुतं कमा॥
३०.
सोमनस्ससहगतं, यं सन्तीरणमानसम्।
तं पुञ्ञपाकमेवाहु, पापपाकं न विज्जति॥
३१.
पञ्चद्वारमनोद्वार-वसेन दुविधं पन।
उपेक्खावेदनायुत्तं, क्रियावज्जननामकं॥
३२.
सोमनस्ससहगतं, हसितुप्पादमानसम्।
क्रियाजवनमिच्चेवं, तिविधाहेतुकक्रिया॥
३३.
अट्ठेव पुञ्ञपाकानि, पापपाकानि सत्तधा।
क्रियचित्तानि तीणीति, अट्ठारस अहेतुका॥
३४.
सपुञ्ञेहि समाना च, महापाकमहाक्रिया।
महग्गतक्रिया पाका, फलचित्तानि च कमा॥
३५.
इत्थमेकूननवुति-विधं चित्तं भवे तथा।
एकनवुतिविधं वा, एकवीससतम्पि वा॥
३६.
तक्कचारपीतिसुखचित्तस्सेकग्गतायुतम्।
सोतापत्तिमग्गचित्तं, पठमज्झानिकं मतं॥
३७.
दुतियं तक्कतो हीनं, ततियं तु विचारतो।
चतुत्थं पीतितो हीनं, उपेक्खेकग्गतायुतं॥
३८.
पञ्चमन्ति च पञ्चेते, पठमानुत्तरा मता।
दिट्ठिकङ्खासीलब्बतपरामासप्पहायिनो॥
३९.
तथेव सकदागामिमग्गचित्तञ्च पञ्चधा।
रागदोसमोहत्तयतनुत्तकरमीरितं॥
४०.
कामदोससमुग्घातकरं निरवसेसतो।
ततियानुत्तरञ्चापि, कुसलं पञ्चधा तथा॥
४१.
रूपरागारूपरागमानुद्धच्चापि चापरा।
अविज्जा चेति पञ्चुद्धंभागियानमसेसतो॥
४२.
संयोजनानं सेसानं, समुग्घातकरं परम्।
चतुत्थानुत्तरं मग्गचित्तं पञ्चविधन्ति च॥
४३.
चत्तारि पञ्चकानेव, मग्गेसु च फलेसु च।
सेसानि चेकासीतीति, एकवीससतं भवे॥
४४.
लोकुत्तरानं अट्ठन्नं, इच्चेवं पञ्चधा पुन।
झानङ्गमग्गबोज्झङ्ग-विभागाय यथारहं॥
४५.
पादकज्झानमामट्ठझानं अज्झासयो तथा।
वुट्ठानगामिनी चेव, नियामेति विपस्सनाति॥
इति चित्तविभागे सरूपसङ्गहकथा निट्ठिता।
पठमो परिच्छेदो।