१८. अट्ठारसमो परिच्छेदो

१८. अट्ठारसमो परिच्छेदो

दिट्ठिविसुद्धिनिद्देसो

११७०.
समाधिं पन साभिञ्ञं, भावेत्वा तदनन्तरम्।
भावेतब्बा यतो पञ्ञा, भिक्खुना तेन धीमता॥
११७१.
ततोहं दानि वक्खामि, पञ्ञाभावनमुत्तमम्।
समासेनेव भिक्खूनं, परं पीतिसुखावहं॥
११७२.
का पञ्ञा पन को चत्थो,
किमस्सा लक्खणादिकम्।
कतिधा सा कथं तेन,
भावेतब्बाति वुच्चते॥ –
११७३.
पञ्ञा विपस्सनापञ्ञा, पुञ्ञचित्तसमायुता।
पजानातीति पञ्ञा सा, जानना वा पकारतो॥
११७४.
सञ्ञाविञ्ञाणपञ्ञानं, को विसेसो किमन्तरम्।
सञ्ञाविञ्ञाणपञ्ञानं, जाननत्ते समेपि च॥
११७५.
या सञ्जाननमत्तंव, सञ्ञा नीलादितो पन।
लक्खणप्पटिवेधं तु, कातुं सक्कोति नेव सा॥
११७६.
विञ्ञाणं पन जानाति, नीलपीतादिगोचरम्।
सक्कोतिपि अनिच्चादिलक्खणं पटिविज्झितुं॥
११७७.
उस्सक्कित्वा न सक्कोति, मग्गं पापेतुमेव तम्।
पञ्ञा वुत्तनयं कातुं, सक्कोति तिविधम्पि तं॥
११७८.
इमेसं पन तिण्णम्पि, विसेसो समुदीरितो।
सब्बेसं पन धम्मानं, सभावपटिवेधनं॥
११७९.
लक्खणं पन पञ्ञाय, लक्खणञ्ञूहि दीपितम्।
सम्मोहनन्धकारस्स, विद्धंसनरसा मता॥
११८०.
असम्मोहपच्चुपट्ठाना , समाधासन्नकारणा।
एवमेत्थ च विञ्ञेय्या, पञ्ञाय लक्खणादिका॥
कतिधाति एत्थ –
११८१.
लक्खणेनेकधा वुत्ता,
लोकिकालोकिका द्विधा।
लोकियेनेत्थ मग्गेन,
युत्ता सा लोकिका सिया॥
११८२.
लोकुत्तरेन मग्गेन, युत्ता लोकुत्तरा मता।
तिविधापि सिया पञ्ञा, चिन्तासुतमयादितो॥
११८३.
तत्थत्तनोव चिन्ताय, निप्फन्नत्ताति तस्स सा।
होति चिन्तामया पञ्ञा, भूरिपञ्ञेन देसिता॥
११८४.
परतो पन सुत्वान, लद्धा पञ्ञा अयं इध।
सुतेनेव च निप्फन्ना, पञ्ञा सुतमया मता॥
११८५.
यथा वापि तथा चेत्थ, भावनाय वसेन तु।
निप्फन्ना अप्पनापत्ता, पञ्ञा सा भावनामया॥
११८६.
पटिसम्भिदाचतुक्कस्स, वसेन चतुधा सिया।
अत्थधम्मनिरुत्तीसु, ञाणं ञाणेसु तीसुपि॥
११८७.
यं किञ्चि पच्चयुप्पन्नं, विपाका च क्रिया तथा।
निब्बानं भासितत्थो च, पञ्चेते अत्थसञ्ञिता॥
११८८.
फलनिब्बत्तको हेतु, अरियमग्गो च भासितम्।
कुसलाकुसलञ्चेति, पञ्चेते धम्मसञ्ञिता॥
११८९.
तस्मिं अत्थे च धम्मे च, या सभावनिरुत्ति तु।
निरुत्तीति च निद्दिट्ठा, निरुत्तिकुसलेन सा॥
११९०.
ञाणं आरम्मणं कत्वा, तिविधं पच्चवेक्खतो।
तेसु ञाणेसु यं ञाणं, पटिभानन्ति तं मतं॥
११९१.
परियत्तिपरिपुच्छाहि , सवनाधिगमेहि च।
पुब्बयोगेन गच्छन्ति, पभेदं पटिसम्भिदा॥
कथं भावेतब्बाति एत्थ –
११९२.
खन्धादीसु हि धम्मेसु, भूमिभूतेसु योगिना।
उग्गहादिवसेनेत्थ, कत्वा परिचयं पन॥
११९३.
सीलं चित्तविसुद्धिञ्च, सम्पादेत्वा ततो परम्।
दिट्ठिसुद्धादयो पञ्च, सम्पादेन्तेन सुद्धिया॥
११९४.
ताय पञ्ञाय युत्तेन, भीतेन जननादितो।
भावेतब्बा भवाभावं, पत्थयन्तेन भिक्खुना॥
११९५.
रूपञ्च वेदना सञ्ञा, सङ्खारा चेव सब्बसो।
विञ्ञाणञ्चेति पञ्चेते, खन्धा सम्बुद्धदेसिता॥
११९६.
तत्थ यं किञ्चि रूपं तं, अतीतानागतादिकम्।
अज्झत्तं वा बहिद्धा वा, सुखुमोळारिकम्पि वा॥
११९७.
हीनं वापि पणीतं वा, यं दूरे यञ्च सन्तिके।
सब्बं तमेकतो कत्वा, रूपक्खन्धोति वुच्चति॥
११९८.
इतरेसुपि यं किञ्चि, तं वेदयितलक्खणम्।
सब्बं तमेकतो कत्वा, वेदनाक्खन्धता कता॥
११९९.
चित्तजं पन यं किञ्चि, तं सञ्जाननलक्खणम्।
सब्बं तमेकतो कत्वा, सञ्ञाक्खन्धोति वुच्चति॥
१२००.
यं किञ्चि चित्तसम्भूतं, अभिसङ्खारलक्खणम्।
सब्बं तमेकतो कत्वा, सङ्खारक्खन्धता कता॥
१२०१.
तत्थ चित्तं तु यं किञ्चि, तं विजाननलक्खणम्।
सब्बं तमेकतो कत्वा, विञ्ञाणक्खन्धता कता॥
१२०२.
चत्तारो च महाभूता, उपादा चतुवीसति।
अट्ठवीसतिधा चेतं, रूपं रूपन्ति गण्हति॥
१२०३.
एकासीतिया चित्तेन, संयुत्ता वेदनादयो।
वेदनासञ्ञासङ्खार-विञ्ञाणक्खन्धसञ्ञिता॥
१२०४.
चत्तारोरूपिनो खन्धे, नामन्ति परिगण्हति।
रूपक्खन्धो भवे रूपं, नामक्खन्धा अरूपिनो॥
१२०५.
रुप्पनलक्खणं रूपं, नामं नमनलक्खणम्।
इति सङ्खेपतो नाम-रूपं सो परिगण्हति॥
१२०६.
फालेन्तो विय तालस्स, कन्दं तु यमकं द्विधा।
ववत्थपेति नामञ्च, रूपञ्चाति द्विधा पन॥
१२०७.
नामतो रूपतो अञ्ञो,
सत्तो वा पुग्गलोपि वा।
अत्ता वा कोचि नत्थीति,
निट्ठं गच्छति सब्बदा॥
१२०८.
एवं ववत्थपेत्वा सो, नामरूपं सभावतो।
सत्तसम्मोहघातत्थं, बहुसुत्तवसेनिध॥
१२०९.
नामरूपमत्तञ्ञेव, नत्थि कोचिध पुग्गलो।
एवमेत्थ पण्डितो पोसो, ववत्थपेति तं पन॥
वुत्तं हेतं –
१२१०.
‘‘यथापि अङ्गसम्भारा,
होति सद्दो रथो इति।
एवं खन्धेसु सन्तेसु,
होति सत्तोति सम्मुती’’ति॥
१२११.
यथापि दारुयन्तम्पि, निज्जीवञ्च निरीहकम्।
दारुरज्जुसमायोगे, तं गच्छतिपि तिट्ठति॥
१२१२.
तथेदं नामरूपम्पि, निज्जीवञ्च निरीहकम्।
अञ्ञमञ्ञसमायोगे, तं गच्छतिपि तिट्ठति॥
तेनाहु पोराणा –
१२१३.
‘‘नामञ्च रूपञ्च इधत्थि सच्चतो,
न हेत्थ सत्तो मनुजो च विज्जति।
सुञ्ञं इदं यन्तमिवाभिसङ्खतं,
दुक्खस्स पुञ्जो तिणकट्ठसादिसो’’ति॥
१२१४.
अञ्ञमञ्ञूपनिस्साय , दण्डकेसु ठितेसु हि।
एकस्मिं पतमाने तु, तथेव पततीतरो॥
तेनाहु पोराणा –
१२१५.
‘‘यमकं नामरूपञ्च, उभो अञ्ञोञ्ञनिस्सिता।
एकस्मिं भिज्जमानस्मिं, उभो भिज्जन्ति पच्चया’’ति॥
१२१६.
उतिन्नं नामरूपानं, नामं नित्तेजमेत्थ तम्।
सकेनेव हि तेजेन, न सक्कोति पवत्तितुं॥
१२१७.
न ब्याहरति नो सेति, न तिट्ठति न गच्छति।
न भेदेति न चोरेति, न भुञ्जति न खादति॥
१२१८.
तथा रूपम्पि नित्तेजं, विना नामञ्च सब्बथा।
सकेनेव हि तेजेन, न सक्कोति पवत्तितुं॥
१२१९.
भुञ्जामीति पिवामीति, खादामीति तथेव च।
रोदामीति हसामीति, रूपस्सेतं न विज्जति॥
१२२०.
नामं निस्साय रूपं तु, रूपं निस्साय नामकम्।
पवत्तति सदा सब्बं, पञ्चवोकारभूमियं॥
१२२१.
इमस्स पन अत्थस्स, आविभावत्थमेव च।
जच्चन्धपीठसप्पीनं, वत्तब्बा उपमा इध॥
१२२२.
यथा हि नावं निस्साय, मनुस्सा यन्ति अण्णवे।
एवं रूपम्पि निस्साय, नामकायो पवत्तति॥
१२२३.
यथा मनुस्से निस्साय, नावा गच्छति अण्णवे।
एवं नामम्पि निस्साय, रूपकायो पवत्तति॥
१२२४.
सत्तसञ्ञं विनोदेत्वा, नामरूपस्स सब्बथा।
याथावदस्सनं एतं, ‘‘दिट्ठिसुद्धी’’ति वुच्चति॥
१२२५.
परिमुच्चितुकामो च, दुक्खतो जातिआदितो।
अन्तद्वयं विवज्जेत्वा, भावये पन पण्डितो॥
१२२६.
दिट्ठिविसुद्धिमिमं परिसुद्धं,
सुट्ठुतरं तु करोति नरो यो।
दिट्ठिगतानि मलानि असेसं,
नासमुपेन्ति हि तस्स नरस्स॥
इति अभिधम्मावतारे दिट्ठिविसुद्धिनिद्देसो नाम
अट्ठारसमो परिच्छेदो।