१६. सोळसमो परिच्छेदो
अभिञ्ञानिद्देसो
१०४३.
इतो परं करिस्सामि, पञ्ञासुद्धिकरं परम्।
पञ्चन्नम्पि अभिञ्ञानं, मुखमत्तनिदस्सनं॥
१०४४.
रूपारूपसमापत्ती,
निब्बत्तेत्वा पनट्ठपि।
लोकिकापि अभिञ्ञायो,
भावेतब्बा विभाविना॥
१०४५.
चतुत्थज्झानमत्तेपि, सुचिण्णवसिना सता।
अनुयोगमभिञ्ञासु, कातुं वत्तति योगिनो॥
१०४६.
अभिञ्ञा नाम भिक्खूनं, साभिञ्ञानं अनुत्तरो।
अलङ्कारो हि ताणन्ति, सत्थन्ति च पवुच्चति॥
१०४७.
निब्बत्तितास्वभिञ्ञासु, योगावचरभिक्खुना।
समाधिभावना हिस्स, तदा निट्ठङ्गता सिया॥
१०४८.
दिब्बानि चक्खुसोतानि, इद्धिचित्तविजाननम्।
पुब्बेनिवासञाणन्ति, पञ्चाभिञ्ञा इमा सियुं॥
१०४९.
कसिणानुलोमतादीहि, चतुद्दसनयेहि च।
दमेतब्बमभिञ्ञायो, पत्तुकामेन मानसं॥
१०५०.
दन्ते समाहिते सुद्धे, परियोदाते अनङ्गणे।
नुपक्लेसे मुदुभूते, कम्मनीये ठिताचले॥
१०५१.
इति अट्ठङ्गसम्पन्ने, चित्ते इद्धिविधाय च।
अभिनीहरति चे चित्तं, सिज्झतिद्धिविकुब्बनं॥
१०५२.
अभिञ्ञापादकज्झानं, समापज्ज ततो पन।
वुट्ठाय हि सतं वापि, सहस्सं वा यदिच्छति॥
१०५३.
‘‘सतं होमि सतं होमी’’-च्चेवं कत्वान मानसम्।
अभिञ्ञापादकज्झानं, समापज्ज ततो पन॥
१०५४.
वुट्ठाय पुनधिट्ठाति,
सहाधिट्ठानचेतसा।
सतं होति हि सो योगी,
सहस्सादीस्वयं नयो॥
१०५५.
पादकज्झानचित्तं तु, निमित्तारम्मणं सिया।
परिकम्ममनानेत्थ, सतारम्मणिकानि तु॥
१०५६.
तदाधिट्ठानचित्तम्पि , सतारम्मणमेव तम्।
पुब्बे वुत्तप्पनाचित्तं, विय गोत्रभुनन्तरं॥
१०५७.
तमेकं जायते तत्थ, चतुत्थज्झानिकं मनो।
परिकम्मविसेसोव, सेसं पुब्बसमं इध॥
इद्धिविधञाणम्।
१०५८.
दिब्बसोतमिदं तत्थ, भावेतब्बं कथं सिया।
अभिञ्ञापादकज्झानं, समापज्ज ततो पुन॥
१०५९.
वुट्ठाय परिकम्मेन, कामावचरचेतसा।
सद्दो आवज्जितब्बोव, महन्तो सुखुमोपि च॥
१०६०.
तस्सेवं पन सद्दस्स, निमित्तं मनसि कुब्बतो।
दिब्बसोतमिदानिस्स, उप्पज्जिस्सति तं इति॥
१०६१.
सद्देस्वञ्ञतरं सद्दं, कत्वा आरम्मणं ततो।
उप्पज्जित्वा निरुद्धे तु, मनोद्वारावज्जने पुन॥
१०६२.
जवनानि हि जायन्ते, तस्स चत्तारि पञ्च वा।
पुरिमानेत्थ चित्तेसु, तीणि चत्तारि वा पन॥
१०६३.
परिकम्मोपचारानु-लोमगोत्रभुनामका।
चतुत्थं पञ्चमं वापि, अप्पनाचित्तमीरितं॥
१०६४.
सहजातं तु यं ञाणं, अप्पनामानसेन हि।
तं ञाणं दिब्बसोतन्ति, वदन्ति सुतकोविदा॥
१०६५.
थामजातं करोन्तेन, तं ञाणं तेन योगिना।
‘‘एत्थन्तरगतं सद्दं, सुणामी’’ति च चेतसा॥
१०६६.
अङ्गुलं द्वङ्गुलं भिय्यो,
विदत्थि रतनं तथा।
गामो देसो ततो याव,
चक्कवाळा ततो परं॥
१०६७.
इच्चेवं तु परिच्छिज्ज, वड्ढेतब्बं यथाक्कमम्।
एसो अधिगताभिञ्ञो, पादकारम्मणेन तु॥
१०६८.
फुट्ठोकासगते सद्दे, सब्बे पन सुणाति सो।
सुणन्तो पाटियेक्कम्पि, सल्लक्खेतुं पहोति सो॥
दिब्बसोतञाणम्।
१०६९.
कथं पनुप्पादेतब्बं, चेतोपरियमानसम्।
दिब्बचक्खुवसेनेव, इदं ञाणं पनिज्झति॥
१०७०.
आलोकं पन वड्ढेत्वा, तस्मा दिब्बेन चक्खुना।
हदयं पन निस्साय, वत्तमानं तु लोहितं॥
१०७१.
दिस्वा परस्स विञ्ञेय्यं,
होति चित्तं तु भिक्खुना।
सोमनस्सयुते चित्ते,
लोहितं लोहितं सिया॥
१०७२.
दोमनस्सयुते चित्ते, वत्तमाने तु काळकम्।
उपेक्खासहिते चित्ते, तिलतेलूपमं सिया॥
१०७३.
तस्मा परस्स सत्तस्स, दिस्वा हदयलोहितम्।
चेतोपरियञाणं तं, कातब्बं थामतं गतं॥
१०७४.
एवं थामगते तस्मिं, यथानुक्कमतो पन।
चित्तमेव विजानाति, विना लोहितदस्सनं॥
१०७५.
कामावचरचित्तञ्च, रूपारूपेसु मानसम्।
सब्बमेव विजानाति, सरागादिप्पभेदकं॥
चेतोपरियञाणम्।
१०७६.
पुब्बेनिवासञाणेन, कत्तब्बा तदनुस्सति।
तं सम्पादेतुकामेन, आदिकम्मिकभिक्खुना।
झानानि पन चत्तारि, समापज्जानुपुब्बतो॥
१०७७.
अभिञ्ञापादकज्झाना, वुट्ठाय हि ततो पुन।
भिक्खुना वज्जितब्बाव, निसज्जा सब्बपच्छिमा॥
१०७८.
ततो पभुति सब्बम्पि, पटिलोमक्कमा पन।
सब्बमावज्जितब्बं तं, दिवसे रत्तियं कतं॥
१०७९.
पटिलोमक्कमेनेव, दुतिये ततियेपि च।
दिवसे पक्खमासेसु, तथा संवच्छरेसुपि॥
१०८०.
याव अस्मिं भवे सन्धि, ताव तेन च भिक्खुना।
कतमावज्जितब्बं तं, पुरिमस्मिं भवेपि च॥
१०८१.
चुतिक्खणेपि निब्बत्तं, नामरूपञ्च साधुकम्।
एवमावज्जिते तस्मिं, नामरूपे यदा पन॥
१०८२.
तदेवारम्मणं कत्वा, नामरूपं चुतिक्खणे।
मनोद्वारे मनक्कारो, उप्पज्जति तदा पन॥
१०८३.
आवज्जने निरुद्धस्मिं, तदेवारम्मणं पन।
कत्वा जवनचित्तानि, होन्ति चत्तारि पञ्च वा।
पुब्बे वुत्तनयेनेव, सेसं ञेय्यं विभाविना॥
१०८४.
परिकम्मादिनामानि, पुरिमानि भवन्ति तु।
पच्छिमं अप्पनाचित्तं, रूपावचरिकं भवे॥
१०८५.
तेन चित्तेन यं ञाणं, संयुत्तं तेन या पन।
संयुत्ता सति सा पुब्बे-निवासानुस्सतीरिता॥
पुब्बेनिवासानुस्सतिञाणम्।
१०८६.
रूपं पस्सितुकामेन, भिक्खुना दिब्बचक्खुना।
कसिणारम्मणं झानं, अभिञ्ञापादकं पन॥
१०८७.
अभिनीहारक्खमं कत्वा, तेजोकसिणमेव वा।
ओदातकसिणं वापि, आलोककसिणम्पि वा॥
१०८८.
इमेसु कतपुञ्ञेहि, कसिणेसु च तीसुपि।
आलोककसिणं एत्थ, सेट्ठन्ति परिदीपितं॥
१०८९.
तस्मा तमितरं वापि, उप्पादेत्वा यथाक्कमम्।
उपचारभूमियंयेव, ठत्वा तं पन पण्डितो॥
१०९०.
वड्ढेत्वान ठपेतब्बं, न उप्पादेय्य अप्पनम्।
उप्पादेति सचे होति, पादकज्झाननिस्सितं॥
१०९१.
झानस्स वड्ढितस्सन्तो-गतं रूपं तु योगिना।
पस्सितब्बं भवे रूपं, पस्सतो पन तस्स तं॥
१०९२.
परिकम्मस्स वारो हि, अतिक्कमति तावदे।
आलोकोपि ततो तस्स, खिप्पमन्तरधायति॥
१०९३.
तस्मिं अन्तरहिते रूप-गतम्पि च न दिस्सति।
तेनाथ पादकज्झानं, पविसित्वा ततो पुन॥
१०९४.
वुट्ठाय पन आलोको, फरितब्बोव भिक्खुना।
एवं अनुक्कमेनेव, आलोको थामवा सिया॥
१०९५.
‘‘आलोको एत्थ होतू’’ति,
यत्तकं ठानमेव सो।
परिच्छिन्दति तत्थेव,
आलोको पन तिट्ठति॥
१०९६.
दिवसम्पि निसीदित्वा, पस्सतो होति दस्सनम्।
तिणुक्काय गतो मग्गं, पुरिसेत्थ निदस्सनं॥
१०९७.
उप्पादनक्कमोपिस्स, तत्रायं दिब्बचक्खुनो।
वुत्तप्पकाररूपं तं, कत्वा आरम्मणं पन॥
१०९८.
मनोद्वारे मनक्कारे, जाते यानि तदेव च।
रूपं आरम्मणं कत्वा, जायन्ति जवनानि हि॥
१०९९.
कामावचरचित्तानि , तानि चत्तारि पञ्च वा।
हेट्ठा वुत्तनयेनेव, सेसं ञेय्यं विभाविना॥
११००.
अत्थसाधकचित्तं तं, चतुत्थज्झानिकं मतम्।
तंचित्तसंयुतं ञाणं, दिब्बचक्खुन्ति वुच्चति॥
११०१.
अनागतंसञाणस्स , यथाकम्मुपगस्स च।
परिकम्मं विसुं नत्थि, इज्झन्ति दिब्बचक्खुना॥
११०२.
चुतूपपातञाणम्पि, दिब्बचक्खुन्ति वा पन।
अत्थतो एकमेवेदं, ब्यञ्जने पन नानता॥
दिब्बचक्खुञाणम्।
११०३.
योध सुणाति करोति च चित्ते,
गन्थमिमं परमं पन भिक्खु।
सो अभिधम्ममहण्णवपारं,
याति अनेन तरेन तरित्वा॥
इति अभिधम्मावतारे अभिञ्ञानिद्देसो नाम
सोळसमो परिच्छेदो।