१५. पन्नरसमो परिच्छेदो
अरूपावचरसमाधिभावनानिद्देसो
९८०.
रूपारूपमतीतेन , रूपारूपादिवेदिना।
यानि चारूपपुञ्ञानि, सरूपेनीरितानि तु॥
९८१.
तेसं दानि पवक्खामि, भावनानयमुत्तमम्।
योगावचरभिक्खूनं, हितत्थाय समासतो॥
९८२.
‘‘रूपे खो विज्जमानस्मिं, दण्डादानादयो सियुम्।
अनेकापि पनाबाधा, चक्खुरोगादयो’’इति॥
९८३.
रूपे आदीनवं दिस्वा, रूपे निब्बिन्दमानसो।
तस्सातिक्कमनत्थाय, अरूपं पटिपज्जति॥
९८४.
तम्हा कसिणरूपापि, सो निब्बिज्ज विसारदो।
अपक्कमितुकामो च, सूकराभिहतोव सा॥
९८५.
चतुत्थे पन झानस्मिं, हुत्वा चिण्णवसी वसी।
चतुत्थज्झानतो धीमा, वुट्ठाय विधिना पुन॥
९८६.
करोति पनिदं चित्तं, रूपमारम्मणं यतो।
आसन्नसोमनस्सञ्च, थूलसन्तविमोक्खतो॥
९८७.
इति आदीनवं दिस्वा, चतुत्थे तत्थ सब्बसो।
निकन्तिं परियादाय, पठमारुप्पञ्च सन्ततो॥
९८८.
चक्कवाळपरियन्तं, यत्तकं वा पनिच्छति।
तत्तकं पत्थरित्वान, फुट्ठोकासञ्च तेन तं॥
९८९.
आकासो इति वानन्तो,
आकासो इति वा पुन।
मनसा हि करोन्तोव,
उग्घाटेति पवुच्चति॥
९९०.
उग्घाटेन्तो हि कसिणं, न संवेल्लेति तं पन।
न चुद्धरति सो योगी, पूवं विय कपालतो॥
९९१.
केवलं पन तं नेव, आवज्जति न पेक्खति।
नावज्जन्तो नपेक्खन्तो, उग्घाटेति हि नामसो॥
९९२.
कसिणुग्घाटिमाकासं , निमित्तं पन तंव सो।
आकासो इति चित्तेन, आवज्जति पुनप्पुनं॥
९९३.
आवज्जतो हि तस्सेवं,
करोतो तक्काहतम्पि च।
पञ्च नीवरणा तस्स,
विक्खम्भन्ति हि सब्बसो॥
९९४.
आसेवति च भावेति, तं निमित्तं पुनप्पुनम्।
करोतो पन तस्सेव, सन्तचित्तस्स योगिनो॥
९९५.
तत्राकासे पनाप्पेति, पठमारुप्पमानसम्।
इधापि पुरिमे भागे, तीणि चत्तारि वा पन॥
९९६.
जवनानि उपेक्खाय, सम्पयुत्तानि होन्ति हि।
चतुत्थं पञ्चमं वापि, होति आरुप्पमानसं॥
९९७.
पुन भावेतुकामेन, दुतियारुप्पमानसम्।
सुचिण्णवसिना हुत्वा, पठमारुप्पमानसे॥
९९८.
आसन्नरूपावचर-ज्झानपच्चत्थिकन्ति च।
दुतियारुप्पचित्तंव, न च सन्तमिदन्ति च॥
९९९.
एवमादीनवं दिस्वा, पठमारुप्पमानसे।
निकन्तिं परियादाय, दुतियं सन्ततो पन॥
१०००.
तमाकासं फरित्वान, पवत्तमानसं पन।
तञ्च विञ्ञाणमिच्चेवं, कत्तब्बं मनसा बहुं॥
१००१.
आवज्जनञ्च कत्तब्बं, तथा तक्काहतम्पि च।
‘‘अनन्त’’न्ति ‘‘अनन्त’’न्ति, कातब्बं मनसा निध॥
१००२.
तस्मिं पन निमित्तस्मिं, विचारेन्तस्स मानसम्।
उपचारेन तं चित्तं, समाधियति योगिनो॥
१००३.
आसेवति च भावेति, तं निमित्तं पुनप्पुनम्।
तस्स चेवं करोन्तस्स, सतिसम्पन्नचेतसो॥
१००४.
आकासं फुसविञ्ञाणे, दुतियारुप्पमानसम्।
अप्पेति अप्पना यस्मिं, नयो वुत्तनयोव सो॥
१००५.
आकासोयमनन्तोति, एवमाकासमेव तम्।
फरित्वा पवत्तविञ्ञाणं, ‘‘विञ्ञाणञ्च’’न्ति वुच्चति॥
१००६.
मनक्कारवसेनापि, अनन्तं परिदीपितम्।
‘‘विञ्ञाणानन्त’’मिच्चेव, वत्तब्बं पनिदं सिया॥
१००७.
अथ भावेतुकामेन, ततियारुप्पमानसम्।
सुचिण्णवसिना हुत्वा, दुतियारुप्पमानसे॥
१००८.
आसन्नपठमारुप्प-चित्तपच्चत्थिकन्ति च।
ततियारुप्पचित्तंव, न च सन्तमिदन्ति च॥
१००९.
एवमादीनवं दिस्वा, दुतियारुप्पमानसे।
निकन्तिं परियादाय, ततियं सन्ततो पन॥
१०१०.
एवं मनसि कत्वान, कातब्बो मनसा पुन।
पठमारुप्पविञ्ञाणा-भावो तस्सेव सुञ्ञतो॥
१०११.
तं पनाकासविञ्ञाणं, अकत्वा मनसा पुन।
‘‘नत्थि नत्थी’’ति वातेन, ‘‘सुञ्ञं सुञ्ञ’’न्ति वा ततो॥
१०१२.
आवज्जितब्बमेवञ्हि, कत्तब्बं मनसापि च।
तक्काहतञ्च कातब्बं, पुनप्पुनंव धीमता॥
१०१३.
तस्मिं निमित्ते तस्सेवं, विचारेन्तस्स मानसम्।
सति तिट्ठति भिय्योपि, समाधियति मानसं॥
१०१४.
आसेवति च भावेति, तं निमित्तं पुनप्पुनम्।
तस्स चेवं करोन्तस्स, सतिसम्पन्नचेतसो॥
१०१५.
कसिणुग्घाटिमाकासं, फरित्वान समन्ततो।
विञ्ञाणस्स पवत्तस्स, नत्थिभावे अभावके॥
१०१६.
ततियारुप्पविञ्ञाणं,
तं पनाप्पेति योगिनो।
अप्पनाय नयोपेत्थ,
होति वुत्तनयोव सो॥
१०१७.
आकासगतविञ्ञाणं, दुतियारुप्पचक्खुना।
पस्सन्तो विहरित्वान, ‘‘नत्थि नत्थी’’तिआदिना॥
१०१८.
परिकम्ममनक्कारे , तस्मिं अन्तरहिते पन।
तस्सापगममत्तंव, पस्सन्तो वसती च सो॥
१०१९.
सन्निपातं यथा कोचि, दिस्वा सङ्घस्स कत्थचि।
गते सङ्घे तु तं ठानं, सुञ्ञमेवानुपस्सति॥
१०२०.
पुन भावेतुकामेन, चतुत्थारुप्पमानसम्।
सुचिण्णवसिना हुत्वा, ततियारुप्पमानसे॥
१०२१.
आसन्नदुतियारुप्प-चित्तपच्चत्थिकन्ति च।
चतुत्थारुप्पचित्तंव, न च सन्तमिदन्ति च॥
१०२२.
एवमादीनवं दिस्वा, ततियारुप्पमानसे।
निकन्तिं परियादाय, चतुत्थं सन्ततो पन॥
१०२३.
एवं मनसि कत्वान, पुन तत्थेव धीमता।
अभावारम्मणं कत्वा, सम्पवत्तमिदं मनो॥
१०२४.
‘‘सन्तं सन्तमिदं चित्त’’-मिच्चेवं तं पुनप्पुनम्।
होति आवज्जितब्बञ्च, कातब्बं मनसापि च॥
१०२५.
तस्मिं निमित्ते तस्सेवं, विचारेन्तस्स मानसम्।
सति तिट्ठति भिय्योपि, समाधियति मानसं॥
१०२६.
आसेवति च भावेति, तं निमित्तं पुनप्पुनम्।
तस्स चेवं करोन्तस्स, सतिसम्पन्नचेतसो॥
१०२७.
ततियारुप्पसङ्खात-खन्धेसु च चतूसुपि।
चतुत्थारुप्पविञ्ञाणं, तं पनाप्पेति योगिनो॥
१०२८.
अप्पनाय नयोपेत्थ, हेट्ठा वुत्तनयूपमो।
अपिचेत्थ विसेसोयं, वेदितब्बो विभाविना॥
१०२९.
‘‘अहो सन्ता वताय’’न्ति, समापत्ति पदिस्सति।
या पनाभावमत्तम्पि, कत्वा ठस्सति गोचरं॥
१०३०.
सन्तारम्मणतायेव, ‘‘सन्ताय’’न्ति विपस्सति।
सन्ततो चे मनक्कारो, कथञ्च समतिक्कमो॥
१०३१.
अनापज्जितुकामत्ता , होतेव समतिक्कमो।
‘‘समापज्जामहमेत’’-मिच्चाभोगो न विज्जति॥
१०३२.
सन्ततो तं करोन्तो हि, मनसा सुखुमं परम्।
असञ्ञं पन दुब्बल्यं, पापुणाति महग्गतं॥
१०३३.
नेवसञ्ञी च नासञ्ञी,
याय सञ्ञाय होति सो।
न केवलं तु सञ्ञाव,
एदिसी अथ खो पन॥
१०३४.
एवमेव भवन्तेत्थ, सुखुमा वेदनादयो।
पत्तमक्खनतेलेन, मग्गस्मिं उदकेन च॥
१०३५.
सावेतब्बो अयं अत्थो, चतुत्थारुप्पबोधने।
पटुसञ्ञाय किच्चस्स, नेवक्करणतो अयं॥
१०३६.
‘‘नेवसञ्ञा’’ति निद्दिट्ठा, चतुत्थारुप्पसम्भवा।
पटुसञ्ञाय किच्चं सा, कातुं सक्कोति नेव च॥
१०३७.
यथा दहनकिच्चं तु, तेजोधातु सुखोदके।
सा सङ्खारावसेसत्ता, सुखुमत्तेन विज्जति।
तस्मा पन च सा सञ्ञा, ‘‘नासञ्ञा’’ति पवुच्चति॥
१०३८.
एता हि रूपमाकासं,
विञ्ञाणं तदभावकम्।
अतिक्कमित्वा कमतो,
चतस्सो होन्ति आह च॥
१०३९.
‘‘आरम्मणातिक्कमतो, चतस्सोपि भवन्तिमा।
अङ्गातिक्कममेतासं, न इच्छन्ति विभाविनो॥
१०४०.
सुपणीततरा होन्ति,
पच्छिमा पच्छिमा इध।
उपमा तत्थ विञ्ञेय्या,
पासादतलसाटिका’’ति॥
१०४१.
सङ्खेपेन मयारुप्प-समापत्तिनयो अयम्।
दस्सितो दस्सितो सुद्ध-दस्सिना पियदस्सिना॥
१०४२.
रूपारूपज्झानसमापत्तिविधानं ,
जानातिमं सारतरं यो पन भिक्खु।
रूपारूपज्झानसमापत्तीसु दक्खो,
रूपारूपं याति भवं सो अभिभुय्य॥
इति अभिधम्मावतारे अरूपावचरसमाधिभावनानिद्देसो नाम
पन्नरसमो परिच्छेदो।