१३. तेरसमो परिच्छेदो

१३. तेरसमो परिच्छेदो

निस्सन्दफलविभागो

१७९२.
विपस्सनाय निस्सन्दमिति वुत्तमितो परम्।
सच्चानं पटिवेधादिं, पवक्खामि यथाक्कमं॥
१७९३.
परिञ्ञा च पहानञ्च, सच्छिकिरिया च भावना।
इति दुक्खादिसच्चेसु, किच्चमाहु चतुब्बिधं॥
१७९४.
तं सब्बं मग्गकालम्हि, करिस्सति ततो परम्।
पटिपस्सद्धकिच्चत्ता, कतं होति फले कथं॥
१७९५.
छिन्नतालो फलस्सेव, छिन्नानुसयमूलका।
खन्धा नालमधिट्ठानं, विपल्लासपवत्तिया॥
१७९६.
अच्चन्तपटिपक्खत्ता, चतुमग्गपवत्तिया।
परं क्लेसा न जायन्ति, दड्ढबीजङ्कुरं यथा॥
१७९७.
निय्यानट्ठविसेसेन, अञ्ञमञ्ञस्स पच्चयो।
मग्गोव मग्गं भावेति, जायमानोथ वा पुन॥
१७९८.
मग्गप्पवत्तिसन्ताने , भावनाति पवुच्चति।
वत्तमानेन तं किच्चं, निप्फादितमसेसतो॥
१७९९.
इति तीणिपि सच्चानि, किच्चतो पटिविज्झति।
निब्बानं सच्छिकुब्बन्तो, मग्गो एकक्खणे सह॥
१८००.
किच्चप्पवत्तितो चेत्थ, पटिवेधोति वुच्चति।
तञ्च साधेति मग्गोयं, निय्यन्तो सन्तिगोचरो॥
१८०१.
परिच्चजित्वा सङ्खारे, मग्गस्सारब्भ निब्बुतिं,
निय्यानमेव सच्चेसु, किच्चसाधनमीरितं॥
१८०२.
मग्गो एव हि निय्याति, सेसा तस्सोपकारका।
अप्पेन्ता झानधम्मा च, बुज्झन्ता बोधिपक्खिया॥
१८०३.
तस्मा तस्सेव वुट्ठानं, पकासेन्ति विसेसतो।
खन्धेहि च किलेसेहि, विमोक्खत्तयतो कथं॥
१८०४.
कत्वानाभिनिवेसं तु, यत्थ तत्थ यथा तथा।
भूमिधम्मं परिग्गय्ह, विपस्सित्वा ततो परं॥
१८०५.
यतो कुतोचि वुट्ठानं, यदि होति अनिच्चतो।
हुत्वाधिमोक्खबहुलो, सद्धिन्द्रियविसेसतो॥
१८०६.
अनिमित्तविमोक्खेन, निय्यन्तो सत्तपुग्गलो।
सद्धानुसारी पठमे, मज्झे सद्धाविमुत्तको॥
१८०७.
अन्ते पञ्ञाविमुत्तोति, तमीरेन्ति तथागता।
सङ्खारे दुक्खतो दिस्वा, वुट्ठहन्तो स पुग्गलो॥
१८०८.
पस्सद्धिबहुलो हुत्वा, समाधिन्द्रियलाभतो।
तथेवाप्पणिहितेन, निय्यन्तो तिविधो भवे॥
१८०९.
अनत्ततो वुट्ठहित्वा, वेदबाहुल्ययोगतो।
सुञ्ञतेनाथ निय्यन्तो, पञ्ञिन्द्रियविसेसतो॥
१८१०.
धम्मानुसारी पठमे, दिट्ठिप्पत्तो ततो परम्।
अन्ते पञ्ञाविमुत्तोति, तम्पि दीपेन्ति पण्डिता॥
१८११.
आनेञ्जपादकज्झान-नामकायविसेसतो ।
सच्छिकत्वान निब्बानं, मज्झे छ कायसक्खिनो॥
१८१२.
अरूपतो च मग्गेन, आनेञ्जेन च रूपतो।
विमुत्तो उभतोभाग-विमुत्तो अरहा भवे॥
१८१३.
तिविमोक्खमुखीभूता, इति वुट्ठानसाधिका।
सत्तपुग्गलभेदञ्च, सम्पादेति विपस्सना॥
१८१४.
अधिमुच्चति सद्धा च, यथावत्थुसभावतो।
ञेय्यधम्मेसु सब्बत्थ, पञ्ञा च पटिविज्झति॥
१८१५.
तस्मा सद्धा च पञ्ञा च, वत्थुनिच्छयलक्खणा।
वत्थुप्पतिट्ठिता चायं, तिलक्खणविपस्सना॥
१८१६.
तस्मा सद्धाधुरो योगी, दिस्वोळारिकलक्खणम्।
ततो परमनत्ताति, सुखुमे अधिमुच्चति॥
१८१७.
तस्सेवमधिमुत्तस्स, सद्धा वा पन केवला।
समाधिन्द्रियाधिका च, वुट्ठानघटिका भवे॥
१८१८.
थूललक्खणमोहाय, पञ्ञाधुरे विपस्सतो।
धम्मसभावमाहच्च, सुखुमं पटिविज्झति॥
१८१९.
तस्मा सद्धाधुरस्सेव, वुट्ठानद्वयमादितो।
अन्ते सद्धानुगतस्स, पञ्ञा सुपरिपूरति॥
१८२०.
पञ्ञाधुरस्स सेसन्ति, केचि आचरिया पन।
धुरसंसन्दनं नाम, वुट्ठानेसु विभावयुं॥
१८२१.
सत्तक्खत्तुपरमो च,
कोलंकोलो तथापरो।
एकबीजीति तिविधो,
सोतापन्नो पवुच्चति॥
१८२२.
सकिंदेव इमं लोकं, आगन्त्वा पुन पुग्गलो।
सकदागामिनामेन, दुतियोपि पकासितो॥
१८२३.
अन्तरापरिनिब्बायी , उपहच्चापरो तथा।
असङ्खारं ससङ्खारं, उद्धंसोतोति पञ्चधा॥
१८२४.
अनागामी च ततियो, चतुत्थो अरहाति च।
इत्थं फलट्ठा चत्तारो, मग्गट्ठा च ततोपरे॥
१८२५.
भावनापरियायेन , पटिवेधानुरूपतो।
चत्तारो च युगा होन्ति, अट्ठ चारियपुग्गला॥
१८२६.
दिट्ठिकङ्खा पहीयन्ति, आदिमग्गेन सब्बथा।
अपायगमनीयम्पि, पापमञ्ञं पहीयति॥
१८२७.
सकदागामिमग्गेन, खीयन्तोळारिका तथा।
अनागामिकमग्गेन, कामदोसाव सब्बथा॥
१८२८.
अरहत्तेन सब्बेपि, क्लेसा खीयन्ति सब्बथा।
क्लेसहानि यथायोग-मिति ञेय्या विभाविना॥
१८२९.
पटिसम्भिदा चतस्सो, अत्थे धम्मे निरुत्तियम्।
पटिभाने च भासन्ति, ञाणं भेदगतं बुधा॥
१८३०.
हेतुप्फलञ्च निब्बानं, भासितत्थो तथापरो।
पाकाक्रियाति पञ्चेते, अत्थनामेन भासिता॥
१८३१.
हेतु चारियमग्गो च, भासितञ्च तथापरम्।
कुसलाकुसलञ्चेति, पञ्च धम्मो पकासितो॥
१८३२.
तत्थेवं दसधा भेदे, अत्थधम्मे यथारहम्।
यो वोहारो सभावेन, सा निरुत्तीति सम्मता॥
१८३३.
तंतंगोचरकिच्चादि-भेदभिन्नं तहिं तहिम्।
पवत्तमानं यं ञाणं, पटिभानं तमीरितं॥
१८३४.
पुब्बयोगो बाहुस्सच्चं,
देसभासा तथागमो।
परिपुच्छा चाधिगमो,
निस्सयो मित्तसम्पदा॥
१८३५.
इच्चूपनिस्सयं लद्धा, भिज्जति पटिसम्भिदा।
असेक्खभूमियं वाथ, सेक्खभूमियमेव वा॥
१८३६.
सरस्सतो आगमतो, तथालम्बणतोपि च।
नामुप्पत्तिं पकासेन्ति, फलस्स तिविधं बुधा॥
१८३७.
तिधा ततो समापत्ति, सोतापत्तिफलादिका।
सुञ्ञता चानिमित्ता च, तथाप्पणिहिताति च॥
१८३८.
तञ्च वुत्तनयेनेव, समापज्जितुमिच्छतो।
विपस्सन्तस्स सङ्खारे, फलमप्पेति अत्तनो॥
१८३९.
निरोधं तु समापत्तिं, रूपारूपस्स लाभको।
समापज्जतानागामी, अरहा च यथा तथा॥
१८४०.
रूपारूपसमापत्तिं, समापज्ज यथाक्कमम्।
वुट्ठहित्वा विपस्सन्तो, तत्थ तत्थेव सङ्खते॥
१८४१.
युगनन्धं पवत्तेत्वा, समथञ्च विपस्सनम्।
यावाकिञ्चञ्ञायतन-मित्थं पत्वा ततो परं॥
१८४२.
अधिट्ठेय्यमधिट्ठाय, कत्वाभोगं यथारहम्।
मग्गारूपसमापत्तिं, समापज्जति पण्डितो॥
१८४३.
ततो निरोधं फुसति, चित्तुप्पादद्वया परम्।
तस्सेवं मनसाभावो, निरोधोति पवुच्चति॥
१८४४.
फलचित्तसमुप्पादा, वुट्ठानं तस्स दीपितम्।
ततो भवङ्गं छेत्वान, पच्चवेक्खति बुद्धिमा॥
१८४५.
इच्चानेकगुणाधारं, पञ्ञाभावनमुत्तमम्।
भावेय्य मतिमा योगी, पत्थेन्तो हितमत्तनो॥
१८४६.
इत्थं सुसम्पादितसीलचित्त-
पञ्ञाविसुद्धी पटिपादयन्ता।
पत्वान सम्बोधिमपेतसोका,
पालेन्ति सोत्थिं परमं चिराय॥
१८४७.
ते पत्तिपत्ता परमप्पतीता,
पक्खालितक्लेसमला महेसी।
अच्चन्तवोदातगुणोदितत्ता,
लोकस्स होन्तुत्तमदक्खिणेय्या॥
इति नामरूपपरिच्छेदे निस्सन्दफलविभागो नाम
तेरसमो परिच्छेदो।
निट्ठितो च सब्बथापि विपस्सनाविभागो।

निगमनकथा

१८४८.
एत्तावता पटिञ्ञातो, पवक्खामीति आदितो।
नामरूपपरिच्छेदो, परिनिट्ठापितो मया॥
१८४९.
तेरसेव परिच्छेदा, विभत्ता सत्त साधिका।
नामरूपपरिच्छेदे, भाणवारा पकासिता॥
१८५०.
अभिधम्मपरमत्था, समथो च विपस्सना।
विसुं विसुं विभत्ताति, विभागेत्थ तिधा मता॥
१८५१.
सोयं विज्जाविमोक्खा च, हदयेसु विभाविनम्।
वल्लभत्तमधिट्ठाय, सासनेत्थ गवेसिनं॥
१८५२.
मनोगततमुद्धंसी, रविरंसीव पण्डितो।
दस्सेतु चिरमालोकं, सद्धम्मरतनालये॥
१८५३.
पण्डिच्चं परमत्थेसु, पाटवं पटिपत्तियम्।
पत्थयन्तेन भिक्खून-मित्थं सुगतसासने॥
१८५४.
नामरूपपरिच्छेद-मसंकिण्णमनाकुलम्।
कुब्बता हितकामेन, सुकतेन कतेन मे॥
१८५५.
महामेरुनिभं गेहं, महाचेतियभूसितम्।
महाविहारमारुळ्ह-महाबोधिमहुस्सवं॥
१८५६.
अलङ्कातुं पहोन्तालं, चिरकालं तपोधना।
लङ्कादीपस्सलङ्कारं, कलङ्कापगतालयं॥
१८५७.
नामरूपपरिच्छेदो,
अन्तरायं विना यथा।
निट्ठितोयं तथा लोके,
निट्ठन्तज्झासया सुभा॥
इति अनुरुद्धाचरियेन विरचितम्
नामरूपपरिच्छेदपकरणं निट्ठितम्।
॥ नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स॥