०७. सत्तमो परिच्छेदो

७. सत्तमो परिच्छेदो

सब्बसङ्गहविभागो

६१७.
चतुपञ्ञास धम्मा हि, नामनामेन भासिता।
अट्ठारसविधा वुत्ता, रूपधम्माति सब्बथा॥
६१८.
अभिञ्ञेय्या सभावेन, द्वासत्तति समीरिता।
सच्चिकट्ठपरमत्था, वत्थुधम्मा सलक्खणा॥
६१९.
तेसं दानि पवक्खामि, सब्बसङ्गाहिकं नयम्।
आभिधम्मिकभिक्खूनं, हत्थसारमनुत्तरं॥
६२०.
दुका तिका च खन्धायतनतो धातुसच्चतो।
पटिच्चसमुप्पादा च, पच्चया च समञ्ञतो॥
६२१.
पच्चयो एव निब्बानमपच्चयमसङ्खतम्।
असङ्खारमनुप्पादं, सस्सतं निच्चलक्खणं॥
६२२.
पच्चया चेव सङ्खारा, सङ्खता च ततोपरे।
उप्पादवयधम्मा च, पच्चयट्ठितिका तथा॥
६२३.
निब्बानं रूपधम्मा च, विप्पयुत्ताव केवलम्।
आरम्मणा एव नाम, नालम्बन्ति हि किञ्चिपि॥
६२४.
एकुप्पादनिरोधा च, एकालम्बणवत्थुका।
संसट्ठा सम्पयुत्ता च, सहजाता यथारहं॥
६२५.
अञ्ञमञ्ञेनुपत्थद्धा, सब्बत्थ सहवुत्तिनो।
सारम्मणारम्मणा च, चित्तचेतसिका मता॥
६२६.
विपस्सनाय भूमीति, तत्थ तेभूमका मता।
लोकिया परियापन्ना, वट्टधम्मा सउत्तरा॥
६२७.
सक्कायधम्मा सभया, तीरमोरिमनामकम्।
संयोजनिया समला, तथा नीवरणीयका॥
६२८.
संक्लेसिका परामट्ठा, उपादानीयसासवा।
ओघनीया योगनीया, गन्थनीयाति भासिता॥
६२९.
अञ्ञे अपरियापन्ना, विवट्टा चाविपस्सिया।
लोकुत्तरानुत्तरा च, नोसंयोजनियादयो॥
६३०.
कम्मजाता उपादिन्ना, नाम वुच्चन्ति सासवा।
अनुपादिन्नका नाम, ततो सेसा पवुच्चरे॥
६३१.
धम्मा सप्पटिभागाति, कुसलाकुसला मता।
अप्पटिभागधम्माति, तदञ्ञे परिदीपये॥
६३२.
सरणा च पहातब्बा, द्वादसाकुसला पन।
तदञ्ञे अरणा नाम, पहातब्बा न केहिचि॥
६३३.
रूपिनो रूपधम्मा च, नामधम्मा अरूपिनो।
एवमादिप्पभेदेन, द्विधा भेदं विभावये॥
६३४.
बाला धम्मा तपनीया, कण्हा च कटुकप्फला।
असेवितब्बा सावज्जा, द्वादसाकुसला मता॥
६३५.
पण्डिता चातपनीया, सुक्का च सुखदायका।
सेवितब्बानवज्जा च, कुसला एकवीसति॥
६३६.
क्रिया विपाका रूपञ्च, निब्बानन्ति चतुब्बिधा।
वुत्ता अब्याकता नाम, धम्मा तब्बिपरीततो॥
६३७.
हीना धम्मा परित्ता च, कामावचरभूमिका।
रूपारूपा पवुच्चन्ति, मज्झिमा च महग्गता॥
६३८.
अप्पमाणा पणीता च, धम्मा लोकुत्तरा मता।
संकिलिट्ठसंक्लेसिका, द्वादसाकुसला तथा॥
६३९.
असंकिलिट्ठसंक्लेसिका, धम्मा तेभूमकापरे।
असंक्लिट्ठासंक्लेसिका, नव लोकुत्तरा सियुं॥
६४०.
विपाका ते पवुच्चन्ति, विपाका चतुभूमका।
विपाकधम्मा नामाति, कुसलाकुसला मता॥
६४१.
क्रिया रूपञ्च निब्बानं, न पाकं न तु पच्चति।
आचयगामिनो धम्मा, पुञ्ञापुञ्ञाव सासवा॥
६४२.
वुत्तापचयगामिनो , कुसलानुत्तरा पन।
क्रिया रूपञ्च निब्बानं, पाका चोभयवज्जिता॥
६४३.
पठमानुत्तरो मग्गो, दस्सनं भावनापरे।
तदञ्ञे द्वयनिम्मुत्ता, सब्बेपि परमत्थतो॥
६४४.
सत्त लोकुत्तरा हेट्ठा, वुत्ता सेक्खाति तादिना।
अरहत्तफलमेव, असेक्खन्ति पकासितं॥
६४५.
लोकियापि च निब्बानं, भासितोभयवज्जिता।
एवमादिप्पकारेहि, तिविधाति विभावये॥
६४६.
अतीतानागतं रूपं, पच्चुप्पन्नमथापरम्।
अज्झत्तं वा बहिद्धा वा, सुखुमोळारिकं तथा॥
६४७.
हीनं पणीतं यं दूरे, सन्तिके वा तदेकतो।
सब्बं रूपं समोधाय, रूपक्खन्धोति वुच्चति॥
६४८.
तथेव वेदनाक्खन्धो, नाम या काचि वेदना।
सञ्ञाक्खन्धोति सञ्ञा च, रासिभावेन भासिता॥
६४९.
वट्टधम्मेसु अस्सादं, तदस्सादोपसेवनम्।
विनिभुज्ज निदस्सेतुं, खन्धद्वयमुदाहटं॥
६५०.
विवादमूलसंसार-कमहेतुनिदस्सनम्।
सन्धाय वेदना सञ्ञा, कता नानाति केचन॥
६५१.
चित्तसंसट्ठधम्मानं, चेतनामुखतो पन।
सङ्खारक्खन्धनामेन, धम्मा चेतसिका मता॥
६५२.
सब्बभेदं तथा चित्तं, विञ्ञाणक्खन्ध सम्मतम्।
भेदाभावेन निब्बानं, खन्धसङ्गहनिस्सटं॥
६५३.
आलम्बनीयभावेन, उपादानोपकारतो।
पञ्चुपादानक्खन्धाति, लोकुत्तरविवज्जिता॥
६५४.
यथा थूलं हितत्थाय, परिग्गाहकयोगिनम्।
धम्मा तेभूमका एक-भूमिभावाय देसिता॥
६५५.
भाजनं भोजनं तस्स, ब्यञ्जनं भोजको तथा।
भुञ्जिता चाति पञ्चेते, उपमेन्ति यथाक्कमं॥
६५६.
गिलानसाला गेलञ्ञं, असप्पायोपसेवना।
समुट्ठानं गिलानोति, उपमेन्ति च पण्डिता॥
६५७.
चारको कारणं तत्थ, अपराधो च कारको।
अपराधकतो चोरो, इति चोपमिता पुन॥
६५८.
निच्चाधिपीळनट्ठेन , भाराति परिदीपिता।
क्लेसदुक्खमुखेनेते, खादका च निरन्तरं॥
६५९.
अनत्थावहिता निच्चमुक्खित्तासिकवेरिनो।
मच्चुमाराभिधेय्यत्ता, वधकाति च भासिता॥
६६०.
विमद्दासहनं रूपं, फेणपिण्डंव दुब्बलम्।
मुहुत्तरमणीयत्ता, वेदना बुब्बुळूपमा॥
६६१.
मरीचिकूपमा सञ्ञा, विपल्लासकभावतो।
सङ्खारापि च निस्सारा, कदलिक्खन्धसादिसा॥
६६२.
नानप्पकारं चिन्तेन्तं, नानाक्लेसविमोहितम्।
पलम्भतीति विञ्ञाणं, मायासममुदीरितं॥
६६३.
इच्चेवं पञ्चुपादानक्खन्धा खन्धा च केवलम्।
पञ्चक्खन्धाति नामेन, देसिताति विभावये॥
६६४.
अज्झत्तञ्च बहिद्धा च, विञ्ञाणुप्पत्तिकारणम्।
द्वारालम्बणभेदेन, द्वेधायतनमीरितं॥
६६५.
चक्खादज्झत्तिकं तत्थ, छद्वारायतनं भवे।
बाहिरायतनं नाम, तथा रूपादिगोचरं॥
६६६.
इति वीथिप्पवत्तानं, द्वारालम्बणसङ्गहो।
आगमे अभिधम्मे तु, सब्बथापि यथारहं॥
६६७.
तथाहनन्तरातीतो, जायमानस्स पच्छतो।
मनो सब्बोपि सब्बस्स, मनस्सायतनं भवे॥
६६८.
तथा पुब्बङ्गमट्ठेन, सहजानमरूपिनम्।
द्वारभावेन विञ्ञाणं, सब्बमायतनं मतं॥
६६९.
मनायतनमिच्चेवं, पसादायतनं तथा।
पञ्चविञ्ञाणधम्मानं, इति छद्धा विभावये॥
६७०.
पञ्चप्पसादविसया, पञ्चायतनसम्मता।
सेसं रूपञ्च निब्बानं, सब्बे चेतसिकाति च॥
६७१.
एकूनसट्ठिधम्मानं , धम्मायतनसङ्गहो।
इति छद्धा पकासेन्ति, बाहिरायतनं बुधा॥
६७२.
सुञ्ञगामोव दट्ठब्ब-मज्झत्तिकमसारतो।
गामघातकचोराव, तं हनन्तंव बाहिरं॥
६७३.
नामप्पवत्तिमुळ्हानं, तदुप्पत्तिककारणम्।
द्वादसायतनानीति, वुत्तमित्थं महेसिना॥
६७४.
समत्ता भावमत्तेन, धारेन्तीति सलक्खणम्।
द्वारालम्बतदुप्पन्न-परियायेन भेदिता॥
६७५.
मनायतनमेत्थाह, सत्त विञ्ञाणधातुयो।
एकादस यथावुत्ता, इच्चट्ठारस धातुयो॥
६७६.
अन्तादिका मनोधातु, मनोविञ्ञाणधातुया।
पवेसापगमे द्वार-परियायेन तिट्ठति॥
६७७.
भेरीतलदण्डघोस-समं छक्कं यथाक्कमम्।
कट्ठारणिपावकादि-समञ्च तिविधं भवे॥
६७८.
दुक्खं समुदयो चेव, निरोधो च तथापरो।
मग्गो चाति चतुद्धाह, सच्चं सच्चपरक्कमो॥
६७९.
भारो च भारदानञ्च, भारनिक्खेपनं तथा।
भारनिक्खेपनूपायो, इच्चोपम्मं यथाक्कमं॥
६८०.
रोगो रोगनिदानञ्च, रोगवूपसमो तथा।
रोगभेसज्जमिच्चेव-मुपमाहि च दीपितं॥
६८१.
विसरुक्खो रुक्खमूलं, रुक्खच्छेदो तथापरो।
रुक्खच्छेदकसत्थन्ति, चतुधोपमितं तथा॥
६८२.
तीरमोरिमसङ्खातं, महोघो पारिमं तथा।
तदतिक्कमुपायोति, उपमेन्ति च तं बुधा॥
६८३.
सच्छिकत्वान पच्चक्ख-मिच्चोपम्मं यथाक्कमम्।
समाचिक्खि विमोक्खाय, सच्चं तच्छनियामतो॥
६८४.
तथा हि दुक्खं नाबाधं, नाञ्ञं दुक्खा च बाधकम्।
बाधकत्तनियामेन, दुक्खसच्चमितीरितं॥
६८५.
तं विना नाञ्ञतो दुक्खं, न होति न च तं ततो।
दुक्खहेतुनियामेन, सच्चमाह विसत्तिकं॥
६८६.
नाञ्ञा निब्बानतो सन्ति, न च सन्तं न तं यतो।
सन्तभावनियामेन, निब्बानं सच्चमुत्तमं॥
६८७.
नाञ्ञं मग्गाच निय्यानं, अनिय्यानो न चापि सो।
तस्मा निय्यानभावेन, मग्गो सच्चन्ति सम्मतो॥
६८८.
इति तच्छाविपल्लास-भूतभावो चतूसुपि।
सच्चट्ठोति विनिद्दिट्ठो, दुक्खादीस्वविसेसतो॥
६८९.
पीळनट्ठो सङ्खतट्ठो, सन्तापट्ठो च भासितो।
विपरीणामट्ठो चाति, दुक्खस्सेवं चतुब्बिधा॥
६९०.
आयूहना निदाना च, संयोगा पलिबोधतो।
दुक्खस्समुदयस्सापि, चतुधत्था पकासिता॥
६९१.
निस्सारणा विवेका चा-सङ्खतामततो तथा।
अत्था दुक्खनिरोधस्स, चतुधाव समीरिता॥
६९२.
निय्यानतो हेतुतो च,
दस्सनाधिपतेय्यतो।
मग्गस्सापि चतुद्धेव-
मिति सोळसधा ठिता॥
६९३.
सच्चिकट्ठपरमत्थं, तच्छाभिसमयट्ठतो।
तथत्थमपि सच्चट्ठं, पट्ठपेन्तेत्थ पण्डिता॥
६९४.
तदेतं पटिविज्झन्ति, अरियाव चतुब्बिधम्।
वुत्तमरियसच्चन्ति, तस्मा नाथेन तं कथम्।
६९५.
जाति जरा च मरणं, सोको च परिदेवना।
दुक्खञ्च दोमनस्सञ्च, उपायासो तथापरो॥
६९६.
अप्पियेहि च संयोगो, विप्पयोगो पियेहि च।
यम्पि न लभतिच्छन्तो, तम्पि दुक्खमिदं मतं॥
६९७.
अपायेसुपपज्जन्ता, चवन्ता देवलोकतो।
मनुस्सेसु च जीरन्ता, नानाब्यसनपीळिता॥
६९८.
सोचन्ता परिदेवन्ता, वेदेन्ता दुक्खवेदनम्।
दोमनस्सेहि सन्तत्ता, उपायासविघातिनो॥
६९९.
अनिट्ठेहि अकन्तेहि, अप्पियेहि समायुता।
सङ्खारेहि च सत्तेहि, नानानत्थविधायिभि॥
७००.
इट्ठेहि पियकन्तेहि, मनापेहि वियोजिता।
सङ्खारेहि च सत्तेहि, नानासम्पत्तिदायिभि॥
७०१.
दुक्खापगममिच्छन्ता , पत्थयन्ता सुखागमम्।
अलब्भनेय्यधम्मेसु, पिपासातुरमानसा॥
७०२.
किच्छाधिपन्ना कपणा, विप्फन्दन्ता रुदम्मुखा।
तण्हादासा पराभूता, भवसंसारसंकटे॥
७०३.
यं तेभूमकनिस्सन्दं, कटुकं गाळ्हवेदनम्।
वेदेन्ति संसारफलं, तंजातादिं विना कुतो॥
७०४.
तस्मा जातादिभेदेहि, बाधमाना भयावहा।
दुक्खा च दुक्खवत्थु च, बहुधापि पपञ्चिता॥
७०५.
ते सब्बे पञ्चुपादान-क्खन्धा एव समासतो।
दुक्खाधिट्ठानभावेन, दुक्खताय नियामिता॥
७०६.
तस्मा तेभूमका धम्मा, सब्बे तण्हाविवज्जिता।
दुक्खसच्चन्ति देसेसि, देसनाकुसलो मुनि॥
७०७.
विरागतेजालाभेन , तण्हास्नेहसिनेहितम्।
विसरुक्खोव जातादिनानानत्थफलोदयं॥
७०८.
नन्दिरागानुबन्धेन, सन्तानमवकड्ढितम्।
पुनब्भवाभिनिब्बत्तिभावेन परिवत्तति॥
७०९.
पतिट्ठितञ्च तत्थेतमत्तस्नेहानुसेवनम्।
गोचरानुनयाबद्धं, रागमुच्छासमोहितं॥
७१०.
क्लेसरासिपरिक्लिट्ठं, ब्यसनोपद्दवाहतम्।
दुक्खसल्लसमाविद्धं, विहञ्ञति निरन्तरं॥
७११.
हवे विरागतेजेन, विच्छिन्ने सति सब्बथा।
केन बन्धेन सन्तान-मानेस्सति भवन्तरं॥
७१२.
भवन्तरमसम्पत्ते, सन्तानम्हि विवट्टिते।
किमधिट्ठाय जातादिदुक्खधम्मा पवत्तरे॥
७१३.
तस्मा मोक्खविपक्खेन, तण्हादुक्खविधायिनी।
दुक्खसमुदयो नाम, सच्चमिच्चाह नायको॥
७१४.
सब्बदुक्खविनिमुत्तं, सब्बक्लेसविनिस्सटम्।
दुक्खनिरोधनामेन, सच्चं वुच्चति अच्चुतं॥
७१५.
दुक्खञ्च परिजानन्तो, पजहं दुक्खसम्भवम्।
निब्बानं पदमारब्भ, भावनावीथिमोसटो॥
७१६.
निय्यानट्ठङ्गिको मग्गो, सब्बदुक्खविमुत्तिया।
दुक्खनिरोधगामीति, सच्चं तस्मा तमीरितं॥
७१७.
चतुसच्चविनिमुत्ता, सेसा लोकुत्तरा मता।
मग्गङ्गसम्पयुत्ता च, फलधम्मा च सब्बथा॥
७१८.
इत्थं सहेतुकं दुक्खं, सोपायामतनिब्बुतिम्।
पटिपत्तिहितत्थाय, विभावेति विनायको॥
७१९.
सप्पाटिहारियं धम्मं, देसेत्वान अनुत्तरो।
चतुधारियसच्चानि, विभजीति विभावये॥
७२०.
तब्भावभाविभावेन , पच्चयाकारलक्खितम्।
तियद्धं द्वादसङ्गञ्च, वीसताकारसङ्गहं॥
७२१.
तिसन्धि चतुसङ्खेपं, तिवट्टञ्च तिलक्खणम्।
तेभूमकं द्विमूलञ्च, चतुक्कनयमण्डितं॥
७२२.
पच्चेकं चतुगम्भीर-मनुपुब्बववत्थितम्।
अविज्जाकूटसङ्खातं, बन्धाविच्छेदमण्डलं॥
७२३.
सोकादीनत्थनिस्सन्दं, केवलं दुक्खपिण्डितम्।
पटिच्चसमुप्पादोति, भवचक्कं पवुच्चति॥
७२४.
पटिविद्धाय विज्जाय, भङ्गाविज्जाय सब्बथा।
विवट्टतानुपुब्बेन, हेतुभङ्गा यथाकथं॥
७२५.
अस्मिं सति इदं होति, अस्सुप्पादा इदं भवे।
असतास्मिं न तं होति, तस्स भङ्गाव भिज्जति॥
७२६.
एतमत्थं पुरक्खत्वा, पच्चयट्ठिति दस्सिता।
पटिच्चसमुप्पादस्स, इदप्पच्चयता नये॥
७२७.
तथा हि जातियापाह, पच्चयत्तं महामुनि।
जरामरणधम्मानं, मत्ताभेदेपि वत्थुतो॥
७२८.
आहच्चपच्चयट्ठम्हि, नेदिसी पच्चयट्ठिति।
तत्थ धम्मन्तरस्सेव, पच्चयट्ठो विभावितो॥
७२९.
वुत्तमाचरियेनेतं, पट्ठाननयसङ्गहे।
लब्भमाननयं ताव, दस्सनत्थं पपञ्चितो॥
७३०.
एत्थ तस्मानुपेक्खित्वा, आहच्च नियमं बुधो।
तब्भावभाविमत्तेन, पच्चयत्थं विभावये॥
७३१.
तत्थाविज्जा च सङ्खारा, अद्धातीतोति भासिता।
विञ्ञाणं नामरूपञ्च, सळायतनसञ्ञितं॥
७३२.
फस्सो च वेदना तण्हा, उपादानं भवोति च।
पच्चुप्पन्नो भवे अद्धा, भवे अद्धा अनागतो॥
७३३.
जाति जरा मरणन्ति, द्वेधा होति च सब्बथा।
कालत्तयववत्थानं, तियद्धमिति दीपये॥
७३४.
तत्थाविज्जाति अञ्ञाणं, चतुसच्चेसु भासितम्।
पुब्बन्ते चापरन्ते च, पच्चयट्ठितियं तथा॥
७३५.
अपुञ्ञातिसङ्खारोति, वुत्ता द्वादस चेतना।
तथा पुञ्ञाभिसङ्खारो, कामरूपेसु भासितो॥
७३६.
आनेञ्जातिसङ्खारोति, वुत्तारुप्पा चतुब्बिधा।
कायब्बचीमनोद्वारं, पत्वा तायेव चेतना॥
७३७.
वुत्ता कायवचीचित्तसङ्खाराति महेसिना।
सङ्खाराति विभत्तेवमेकूनतिंस चेतना॥
७३८.
एकूनवीसतिविधं, पटिसन्धिक्खणे तथा।
पवत्ते द्वत्तिंसविधं, विञ्ञाणं पाकमानसं॥
७३९.
तिविधं वेदना सञ्ञा, सङ्खाराति विभेदितम्।
नामरूपं तु दुविधं, भूतोपादायभेदतो॥
७४०.
सळायतनसङ्खातं, चक्खादज्झत्तिकं मतम्।
चक्खुसम्फस्सादिभेदा, फस्सो छधा पकासितो॥
७४१.
सुखा दुक्खा उपेक्खाति, वेदना तिविधा भवे।
कामे भवे च विभवे, तण्हाति तिविधा मता॥
७४२.
कामुपादानादिभेदा, उपादाना चतुब्बिधा।
कम्मोपपत्तिभेदेन, भवो नाम द्विधा मतो॥
७४३.
अत्तभावाभिनिब्बत्ति, जाति नाम जरा पन।
पुराणभावो मरणं, परियोसानमीरितं॥
७४४.
द्वादसङ्गप्पभेदेन, विभत्तेवं महेसिना।
पटिच्चसमुप्पादोति, पच्चया एव केवला॥
७४५.
पटिच्च फलभावेन, सापेक्खं ठितमत्तनि।
अपच्चक्खाय सङ्गन्त्वा, उप्पादेन्तीति पच्चया॥
७४६.
अविज्जासङ्खारानं तु, गहणे गहिताव ते।
तण्हुपादानभवापि, इति पञ्चेत्थ हेतुयो॥
७४७.
तण्हुपादानभवानं, गहणे गहिता पुन।
अविज्जा सङ्खारा चाति, पञ्चेवेत्थापि हेतुयो॥
७४८.
विञ्ञाणादिसरूपेन, दस्सितं फलपञ्चकम्।
जातिज्जरामरणेन, तदेव गहितं पुन॥
७४९.
अतीते हेतवो पञ्च, इदानि फलपञ्चकम्।
इदानि हेतवो पञ्च, आयतिं फलपञ्चकं॥
७५०.
इत्थं भेदेन सङ्गय्ह, द्वादसङ्गं विचक्खणा।
अत्थापत्तिविसेसेन, वीसताकारमीरयुं॥
७५१.
हेतुफलं फलहेतु, पुन हेतुफलन्ति च।
तिसन्धि चतुसङ्खेपं, तमेवाहु विभाविनो॥
७५२.
अविज्जातण्हुपादाना, क्लेसवट्टन्ति भासिता।
भवेकदेसो सङ्खारा, कम्मवट्टं ततोपरं॥
७५३.
विपाकवट्टमिच्चेवं, विवट्टेनाविवट्टितम्।
तिवट्टवट्टितं हुत्वा, वट्टमेतं पवत्तति॥
७५४.
अनिच्चञ्च खयट्ठेन, दुक्खमेतं भयट्ठतो।
अनत्तासारकट्ठेन, वट्टमेवं तिलक्खणं॥
७५५.
संसारस्सेव वुत्तायं, पच्चयानं परम्परा।
पटिच्चसमुप्पादोति, ततो तेभूमको मतो॥
७५६.
बन्धाविज्जाण्डकोसेन, विज्जादिभेदवज्जिता।
विमुत्तिरसमप्पत्ता, भवतण्हापिपासिता॥
७५७.
अभिसङ्खारभावेन, पटिबन्धति सन्तति।
तथाभिसङ्खता पाक-भावाय परिवत्तति॥
७५८.
विपाका पुन कम्मानि, पाकानि पुन कम्मतो।
इच्चेवं परियायेन, संसारोयं पवत्तति॥
७५९.
इच्चाविज्जाभवतण्हा, वट्टोपत्थम्भका मता।
सम्पयुत्तानुसयिता, तस्मा वट्टं द्विमूलकं॥
७६०.
पच्चयपच्चयुप्पन्न-सन्तानभेदतो पन।
नानाभूतानमेकन्तं, बीजरुक्खादयो विय॥
७६१.
तथापि तेसं धम्मानं, वत्थुलक्खणभेदतो।
दीपवट्टिसिखानंव, नत्थि एकन्तमेकता॥
७६२.
हेतुहेतुसमुप्पन्ना, ईहाभोगविवज्जिता।
पच्चयाय च पच्चेतु-मब्यापारा ततो मता॥
७६३.
अविज्जादीनमेवाथ, सम्भवे सम्भवन्ति च।
सङ्खारादिसभावाति, ठितेवंधम्मताय ते॥
७६४.
इत्थमेकत्तनानत्ता, अब्यापारो तथापरो।
एत्थेवंधम्मता चेति, नया वुत्ता चतुब्बिधा॥
७६५.
फलानं पच्चयुप्पत्ति, पच्चयत्थो च हेतुसु।
सभावपटिवेधो च, देसना चित्तताति च॥
७६६.
अत्थधम्मपटिवेध-देसनानं यथाक्कमम्।
अतिगम्भीरभावेन, चतुगम्भीरमीरितं॥
७६७.
पधानकारणत्ता हि, अविज्जादिपरम्परा।
कमेन सङ्खारादीनं, पच्चयाति ववत्थिता॥
७६८.
तथा हि जातिया एव, जरामरणसम्भवो।
अजातानं जरा वाथ, मरणं वा कुतो भवे॥
७६९.
सावोपपत्तिसङ्खाता, जाति कम्मभवोदिता।
अङ्कुरो विय बीजम्हा, तत्थ तत्थोपलब्भति॥
७७०.
सम्पयोगानुसयतो, उपादानप्पतिट्ठिता।
आयूहन्ति च कम्मानि, आकड्ढन्तोपपत्तिकं॥
७७१.
उपादानियधम्मेसु , तण्हास्नेहपिपासिता।
दळ्ही कुब्बन्तुपादानं, पियरूपाभिनन्दिनो॥
७७२.
वेदनीयेसु धम्मेसु, अस्सादमनुपस्सतो।
वेदनापच्चया तण्हा, समुट्ठाय पवड्ढति॥
७७३.
इट्ठानिट्ठञ्च मज्झत्तं, फुसन्ता पन गोचरम्।
वेदेन्ति वेदनं नाम, नाफुसन्ता कुदाचनं॥
७७४.
फुसतालम्बणञ्चेसो, सळायतनसम्भवे।
द्वाराभावे कुतो तस्स, समुप्पत्ति भविस्सति॥
७७५.
सळायतनमेतञ्च, नामरूपूपनिस्सितम्।
छफस्सद्वारभावेन, पवत्तति यथारहं॥
७७६.
पुब्बङ्गमाधिट्ठानेन, विञ्ञाणेन पतिट्ठहे।
नामरूपं उपत्थद्धं, पटिसन्धिपवत्तियं॥
७७७.
सङ्खारजनितं हुत्वा, पतिट्ठाति भवन्तरे।
विञ्ञाणं जनकाभावे, तस्सुप्पत्ति कथं भवे॥
७७८.
अविज्जायानुसयिते, पटिवेधविरोधिते।
वट्टानुगतसन्ताने, पटिसन्धिफलावहे॥
७७९.
पाकधम्मा सभावेन, पवत्तन्ति हि चेतना।
अविज्जापच्चया होन्ति, सङ्खाराति ततो मता॥
७८०.
पटिविद्धेसु सच्चेसु, पच्चयानं परम्परा।
विघातीयति सब्बापि, ततो वट्टं विवट्टति॥
७८१.
इच्चाविज्जाविरोधेन, तस्सा वट्टप्पवत्तिया।
सङ्घातनिकभावेन, अविज्जा कूटसम्मता॥
७८२.
जरामरणसङ्घाट-पटिपीळितचेतसम्।
क्लेसमुच्छापरेतानं, सा चाविज्जा पवड्ढति॥
७८३.
इच्चाबद्धमविच्छेदं, इदप्पच्चयमण्डलम्।
चक्कनेमिसमावट्टं, कमेन परिवत्तति॥
७८४.
वट्टस्स द्वादसङ्गस्स, तस्स तेभूमकस्स तु।
दुक्खक्खन्धस्स दस्सेसि, निस्सन्देन निदस्सनं॥
७८५.
सोकञ्च परिदेवञ्च, तथा दुक्खञ्च कायिकम्।
दोमनस्समुपायासं, नानाब्यसनसम्भवं॥
७८६.
इच्चातुरमनिच्चन्तं, महोपद्दवसङ्कुलम्।
बहुपक्लेसुपस्सट्ठं, दुक्खमेतन्ति पिण्डितं॥
७८७.
इच्चेवं पञ्चुपादान-क्खन्धभेदितसङ्गहो।
अत्तभावभवरथो, हत्थमुत्तंव यन्तकं॥
७८८.
गतिट्ठितिनिवासेसु, संसरन्तो निरन्तरम्।
चक्केनेतेन यातीति, भवचक्कमिदं मतं॥
७८९.
अविज्जाण्डं पदालेत्वा, पटिवेधप्पवत्तिया।
पच्चयप्पच्चयुप्पन्ना, सुपट्ठन्ति सभावतो॥
७९०.
अनिच्चा दुक्खनत्ता च, भङ्गवन्तो भयावहा।
सादीनवाति सङ्खाय, विवट्टमभितिट्ठति॥
७९१.
ततो सानुसया तण्हा, निरुज्झति पुनब्भवे।
सन्तानरतियाभावा, न पक्खन्दति सन्धियं॥
७९२.
अविरुळ्हिकभावेन, तत्थ वट्टविरोधिते।
अभिसङ्खारभावेन, न पवत्तन्ति चेतना॥
७९३.
पटिसन्धिपवत्तीपि, न जनेन्ति भवन्तरे।
इच्चाविज्जानिरोधेन, निरुद्धा कम्मचेतना॥
७९४.
पच्चयत्थनिरोधेन, सङ्खारानं निरोधतो।
विञ्ञाणं जनकाभावा, निरुद्धमिति वुच्चति॥
७९५.
विञ्ञाणादिनिरोधा च, नामरूपादिकं तथा।
दुक्खक्खन्धस्सिमस्सेवं, निरोधोति पवुच्चति॥
७९६.
इति वट्टविवट्टानं, वसा द्वेधा विभावितो।
पटिच्चसमुप्पादोति, देसितोयं महेसिना॥
७९७.
सब्बसङ्खतधम्मानं , सब्बे धम्मापि पच्चया।
जनका चेवुपत्थम्भा, संविभत्ता यथारहं॥
७९८.
आहच्च पच्चयट्ठेन, चतुवीसतिधा ठिता।
हेतालम्बणाधिपतानन्तरसमनन्तरा॥
७९९.
सहजातअञ्ञमञ्ञ-निस्सया चोपनिस्सयो।
पुरेजाता पच्छाजाता-सेवना कम्ममेव च॥
८००.
पाकाहारिन्द्रियज्झान-मग्गङ्गसम्पयुत्तका।
विप्पयुत्तत्थि नत्थि च, विगताविगतन्ति च॥
८०१.
पञ्चातीताव कम्मं तु, वत्तमानञ्च ईरितम्।
सब्बथापि तयो वुत्ता, वत्तमाना ततोपरे॥
८०२.
छधा नामं तु नामस्स, पञ्चधा नामरूपिनम्।
एकधा पुन रूपस्स, रूपं नामस्स चेकधा॥
८०३.
पञ्ञत्तिनामरूपानि, नामस्स दुविधा द्वयम्।
द्वयस्स नवधा चेति, छब्बिधा पच्चया कथं॥
८०४.
निरुद्धानन्तरा एव, जायन्तानमनन्तरम्।
नामधम्माव नामानं, जनकत्तोपकारका॥
८०५.
निरन्तरप्पवत्तिया, अनुरूपमनन्तरा।
अनन्तरपच्चयेन, पच्चयोति पकासिता॥
८०६.
समनन्तरभावेन, तेसं ते एव पच्चया।
समनन्तरनामेन, पच्चयोति पकासिता॥
८०७.
अत्थिभावाय धम्मानं, नत्थितायोपकारका।
नत्थिपच्चयनामेन, वुत्ता ते एव तादिना॥
८०८.
ओकासदानभावेन, विगतावोपकारका।
धम्मा ते एव वुच्चन्ति, विगतप्पच्चयोति च॥
८०९.
जवा पगुणभावाय, जवानमुपकारका।
आसेवनपच्चयोति, निरुद्धानन्तरा मता॥
८१०.
संसट्ठसहजातानं, सम्पयोगेन पच्चया।
सम्पयुत्तपच्चयोति, नामा नामानमीरिता॥
८११.
इच्चेको वत्तमानो च, पञ्चातीता यथारहम्।
अरूपानमरूपा च, पच्चया छब्बिधा मता॥
८१२.
पवत्ते चित्तजातानं, कम्मजानञ्च सन्धियम्।
रूपानं सहजातान-मरूपानञ्च तादिना॥
८१३.
हेतुभूता छ धम्मापि, मूलट्ठेनोपकारका।
हेतुपच्चयभावेन, पच्चयोति पकासिता॥
८१४.
तथा निज्झायनट्ठेन, तेसमेवोपकारका।
झानपच्चयनामेन, झानधम्मा विभाविता॥
८१५.
तथेव निय्यानट्ठेन, पच्चयाति पकासिता।
मग्गपच्चयनामेन, मग्गङ्गा च महेसिना॥
८१६.
तेसमेव च धम्मानं, सहजाताति चेतना।
कम्मब्यापाराभावेन, वत्तमाना च पच्चया॥
८१७.
कटत्तारूपपाकानं, नानक्खणिकचेतना।
अभिसङ्खारभावेन, जनकप्पच्चया मता॥
८१८.
इच्चेवं दुविधा भेदा, विप्फारट्ठेन चेतना।
कम्मपच्चयनामेन, पच्चयोति पकासिता॥
८१९.
रूपानं सहजातानं, अञ्ञमञ्ञमरूपिनम्।
पच्चया सन्तभावेन, विपाका समुदीरिता॥
८२०.
एकोतीतोपि चत्तारो, वत्तमानाति पञ्चधा।
पच्चया नामधम्माव, नामरूपानमीरिता॥
८२१.
इमस्स रूपकायस्स, पच्छाजातोपकारको।
पच्छाजातपच्चयोति, नामं रूपानमेकधा॥
८२२.
सत्तविञ्ञाणधातूनं , छ वत्थूनि पवत्तियम्।
पञ्चविञ्ञाणवीथिया, पञ्चालम्बा यथाक्कमं॥
८२३.
पुरेजातविसेसेन, नामानमुपकारका।
पुरेजातपच्चयोति, रूपं नामस्स चेकधा॥
८२४.
चित्तचेतसिका धम्मा, यं यमारब्भ जायरे।
आलम्बणपच्चयोति, सब्बमेतं पवुच्चति॥
८२५.
यमालम्बं गरुं कत्वा, नामधम्मा पवत्तरे।
स्वायमेवालम्बणूप-निस्सयोति पकासितो॥
८२६.
अनन्तरपच्चयेन, ये धम्मा पच्चया मता।
ते एव वानन्तरूप-निस्सयोति पकासितो॥
८२७.
रागसद्धादयो धम्मा, अज्झत्तमनुवासिता।
सत्तसङ्खारधम्मा च, बहिद्धोपनिसेविता॥
८२८.
रागसद्धादिधम्मानं, कम्मं पाकानमिच्चयम्।
पकतूपनिस्सयोति, पट्ठपेसि तथागतो॥
८२९.
इच्चेवं बलवट्ठेन, निस्सयेनोपकारका।
उपनिस्सयनामेन, पच्चयोयं तिधा मतो॥
८३०.
रूपारूपं पनिच्चेवं, तेकालिकमकालिका।
पञ्ञत्ति चेव नामानं, पच्चयो दुविधो मतो॥
८३१.
आलम्बाधिप्पतिभूतं, नामानं गरुगोचरम्।
सहजाधिप्पतीधम्मा, सहजानं यथारहं॥
८३२.
नामरूपानमिच्चेव-माधिप्पच्चेन पच्चयो।
अधिप्पतिपच्चयोति, दुविधा परिदीपितो॥
८३३.
सहजा नामरूपानं, महाभूता च रूपिनम्।
पटिसन्धिक्खणे वत्थु, नामानमिति सब्बथा॥
८३४.
सहजातविसेसेन, धम्मानमुपकारका।
सहजातपच्चयोति, तिविधेवं विभाविता॥
८३५.
अरूपिनो चतुक्खन्धा, महाभूता चतुब्बिधा।
सन्धियं वत्थुनामानि, सहजानीति सब्बथा॥
८३६.
उपकारपवत्ता च, अञ्ञमञ्ञस्स तादिना।
अञ्ञमञ्ञपच्चयोति, विभत्ता तिविधा मता॥
८३७.
सत्तविञ्ञाणधातूनं, भूतोपादायरूपिनम्।
सहजातनामरूप-धम्मानञ्च यथाक्कमं॥
८३८.
वत्थु भूता चतुक्खन्धा, निस्सयेनोपकारका।
निस्सयप्पच्चयो नाम, पच्चयोति मतो तिधा॥
८३९.
कबळीकारो आहारो, रूपकायस्स पच्चयो।
अरूपिनो पनाहारा, सहजानं यथारहं॥
८४०.
नामरूपानमिच्चेवं, यापनट्ठेन पच्चया।
आहारपच्चयोतेव, दुविधेवं पकासितो॥
८४१.
पसादजीवितारूपि-न्द्रियधम्मा यथाक्कमम्।
पञ्चविञ्ञाणुपादिन्न-रूपानं नामरूपिनं॥
८४२.
सहजातानमिच्चेव-मिस्सरट्ठेन पच्चया।
इन्द्रियप्पच्चयोतेव, तिविधा समुदाहटो॥
८४३.
सत्तविञ्ञाणधातूनं, छ वत्थूनि यथारहम्।
पच्छाजाता च कायस्स, चित्तचेतसिका तथा॥
८४४.
अरूपा सहजातानं, रूपानन्ति मता तिधा।
विप्पयुत्तपच्चयोति, विप्पयोगोपकारका॥
८४५.
सहजातं पुरेजातं, पच्छाजातञ्च सब्बथा।
कबळीकारो आहारो, रूपजीवितमिच्चयं॥
८४६.
अत्थिपच्चयसङ्खातो, पच्चयो पञ्चधा मतो।
विज्जमानसभावेन, पच्चयट्ठा यथारहं॥
८४७.
ते एवाविगता हुत्वा, वत्तमानोपकारका।
अविगतपच्चयोति, सुगतेन ववत्थिता॥
८४८.
अट्ठेवं वत्तमानानि, नामरूपानि पच्चया।
सब्बत्थाधिप्पती चाति, नवधा नामरूपिनं॥
८४९.
इत्थमुद्दिट्ठनिद्दिट्ठा, पट्ठाननयसङ्गहा।
कुसलाकुसलादीहि, सुविभत्ता महेसिना॥
८५०.
पञ्ञत्तिनामरूपानं, वसेन तिविधा ठिता।
पच्चयाति पकासेन्ति, चतुवीसति पण्डिता॥
८५१.
पञ्ञत्ति पञ्ञपीयत्ता, पञ्ञापेतीति च द्विधा।
नामरूपविनिमुत्ता, पञ्ञत्ता तादिना कथं॥
८५२.
भूतपरिणामाकारमुपादाय तथा तथा।
भूमिपब्बतपासाणतिणरुक्खलतादयो॥
८५३.
सम्भाराकारमारब्भ, सन्निवेसविसेसिता।
यानगामवनुय्यानकटसारपटादयो॥
८५४.
कारकवेदकाकारं, विञ्ञत्तिन्द्रियलक्खितम्।
खन्धपञ्चकमाहच्च, मच्चासुरसुरादयो॥
८५५.
चन्दादावट्टनादीहि, दिसाकालादिसम्मुति।
पारम्परियकादीहि, जातिगोत्तकुलादयो॥
८५६.
तंतंक्रियादिभेदेहि, पञ्ञत्ता कथिनादयो।
तंतंकलापासम्फुट्ठा, कूपाकासगुहादयो॥
८५७.
तं तं निमित्तमारब्भ, चिन्तयन्तस्सुपट्ठिता।
कसिणादिकवोहारा, भावनामयगोचरा॥
८५८.
पुब्बोपलब्भाभावेन, कसिणुग्घाटिमादयो।
निरोधा च समापत्ति, विसेसाभावलक्खिता॥
८५९.
इति तं तमुपादाय, समञ्ञाता तथा तथा।
सङ्खा समञ्ञा पञ्ञत्ति, वोहारोति पकासिता॥
८६०.
आलम्बणट्ठाकारेन, सन्ताभावेपि वत्थुतो।
चिन्तावोहारनिप्फन्ना, अत्थच्छायाव भासिनी॥
८६१.
पञ्ञापीयत्ता पञ्ञत्ति, नामायमिति भासिता।
उपादाय च पञ्ञत्ति, सा एवोपनिधाय च॥
८६२.
पञ्ञत्ति पञ्ञापनतो, पण्डितेहि पकासिता।
अविज्जमाना पञ्ञत्ति, विज्जमानातिपि द्विधा॥
८६३.
लोकवोहारिकट्ठेन, पञ्ञत्तं परमत्थतो।
अविज्जमानमेताय, पञ्ञापेन्ति यदा तदा॥
८६४.
अविज्जमानपञ्ञत्ति, विज्जमानं यदा पुन।
पञ्ञापेन्ति तदा एसा, विज्जमानन्ति वुच्चति॥
८६५.
इत्थं पञ्ञत्तिधम्मञ्च, सम्मतत्थविसेसतो।
भावधम्मञ्च रूपादि-सलक्खणविसेसतो॥
८६६.
पञ्ञापेतीति पञ्ञत्ति, नामायमिति भासिता।
या नामं नामकम्मादिनामेन समुदीरिता॥
८६७.
सा एवाविज्जमानेन-विज्जमानादिभेदिता।
इत्थिसद्दो छळाभिञ्ञो, राजपुत्तो तु भासिता॥
८६८.
क्रियानिमित्तत्थयोग-रुळ्हिजातोपचारिका।
सम्बन्धोपचयावत्था, सण्ठानापेक्खिता तथा॥
८६९.
देवदत्तोथ मेधावी, वेदना चन्दिमा तथा।
खत्तियो नरसीहो च, भाता लोहितकं युवा॥
८७०.
कुण्डलं दुस्समिच्चेवमादिभेदितसङ्गहा।
सम्मतत्थसभावेसु, वोहाराकारलक्खिता॥
८७१.
सायं यादिच्छकान्वत्थसङ्केतक्खणसम्भवा।
वोहारत्थविसेसेन, ञेय्याकारानुसारिनी॥
८७२.
वचीघोसानुसारेन, सोतविञ्ञाणवीथिया।
पवत्तानन्तरुप्पन्न-मनोद्वारस्स गोचरा॥
८७३.
अत्था यस्सानुसारेन, विञ्ञायन्ति ततो परम्।
सम्मता च सभावा च, पुब्बसङ्केतभागिनो॥
८७४.
यायं वालम्बणाकारविसेसे पटिदिस्सति।
वेदनादिवचीघोसं, सभावानुगचेतसो॥
८७५.
सायं पञ्ञत्ति विञ्ञेय्या, लोकसङ्केतनिम्मिता।
वचीविञ्ञत्तिसहितो, सद्दो एवाति केचन॥
८७६.
इत्थं पञ्ञत्तिधम्माति, वुत्तं पञ्ञत्तिकद्वयम्।
तथाधिवचना धम्मा, निरुत्तीति च तादिना॥
८७७.
अविसंवादकट्ठेन, लोकवोहारसाधकम्।
समञ्ञासच्चमिच्चेवं, आचिक्खन्ति विचक्खणा॥
८७८.
सत्था यं परमत्थमुत्तमगुणो नामञ्च रूपन्ति च,
द्वेधाकासि सभावधम्मकुसलो निब्बिज्झ धम्मन्तरम्।
वोहारत्थविसेसञेय्यमपरं ब्याकासि पञ्ञत्तितो,
आरद्धं कमतो मयेवमखिलं तं सुट्ठु निट्ठापितं॥
८७९.
यं धम्मं धम्मराजा निरतिकमभिसम्बोधि मग्गेन बुद्धा,
कत्वा कण्डम्बमूले परममनुपमं पाटिहीरं खणेन।
पात्वाका तत्थ पत्वा पुरवरगणमुल्लापलावण्णरंसि,
तत्थादायत्थसारं कथितमतिचिरं ठातु पाठानुकूलं॥
इति नामरूपपरिच्छेदे सब्बसङ्गहविभागो नाम
सत्तमो परिच्छेदो।
निट्ठितो च नामरूपपरिच्छेदे सब्बथापि
अभिधम्मपरमत्थविभागो।