३. ततियो परिच्छेदो
चित्तपवत्तिपरिदीपनो
११६.
चित्तं विसयग्गाहं तं, पाकापाकदतो दुधा।
कुसलाकुसलं पुब्बं, परमब्याकतं मतं॥
११७.
कुसलं तत्थ कामादिभूमितो चतुधा सिया।
अट्ठ पञ्च चत्तारि च, चत्तारि कमतो कथं॥
११८.
सोमनस्समतियुत्तमसङ्खारमनमेकम्।
ससङ्खारमनञ्चेकं, तथा हीनमतिद्वयं॥
११९.
तथोपेक्खामतियुत्तं, मतिहीनन्ति अट्ठधा।
कामावचरपुञ्ञेत्थ, भिज्जते वेदनादितो॥
१२०.
दानं सीलञ्च भावना, पत्तिदानानुमोदना।
वेय्यावच्चापचायञ्च, देसना सुति दिट्ठिजु॥
१२१.
एतेस्वेकमयं हुत्वा, वत्थुं निस्साय वा न वा।
द्वारहीनादियोनीनं, गतियादिप्पभेदवा॥
१२२.
तिकालिकपरित्तादिगोचरेस्वेकमादिय।
उदेति कालमुत्तं वा, मतिहीनं विनामलं॥
१२३.
छगोचरेसु रूपादिपञ्चकं पञ्च गोचरा।
सेसं रूपमरूपञ्च, पञ्ञत्ति छट्ठगोचरो॥
१२४.
ञाणयुत्तवरं तत्थ, दत्वा सन्धिं तिहेतुकम्।
पच्छा पच्चति पाकानं, पवत्ते अट्ठके दुवे॥
१२५.
तेसुयेव निहीनं तु, दत्वा सन्धिं दुहेतुकम्।
देति द्वादस पाके च, पवत्ते धीयुतं विना॥
१२६.
एवं धीहीनमुक्कट्ठं, सन्धियञ्च पवत्तियम्।
हीनं पनुभयत्थापि, हेतुहीनेव पच्चति॥
१२७.
कामसुगतियंयेव, भवभोगददं इदम्।
रूपापाये पवत्तेव, पच्चते अनुरूपतो॥
१२८.
वितक्कचारपीतीहि, सुखेकग्गयुतं मनम्।
आदि चारादिपीतादिसुखादीहि परं तयं॥
१२९.
उपेक्खेकग्गतायन्तमारुप्पञ्चेवमङ्गतो ।
पञ्चधा रूपपुञ्ञं तु, होतारम्मणतो पन॥
१३०.
आदिस्सासुभमन्तस्सु-
पेक्खा मेत्तादयो तयो।
आदो चतुन्नं पञ्चन्नं,
सस्सासकसिणानि तु॥
१३१.
नभतम्मनतस्सुञ्ञतच्चित्तचतुगोचरे।
कमेनातिक्कमारुप्पपुञ्ञं होति चतुब्बिधं॥
१३२.
अमलं सन्तिमारब्भ, होति तं मग्गयोगतो।
चतुधा पादकज्झानभेदतो पुन वीसति॥
१३३.
दिट्ठिकङ्खानुदं आदि, कामदोसतनूकरम्।
परं परं तदुच्छेदी, अन्तं सेसकनासकं॥
१३४.
एवं भूमित्तयं पुञ्ञं, भावनामयमेत्थ हि।
पठमं वत्थुं निस्साय, दुतियं उभयेनपि॥
१३५.
ततिये आदि निस्साय,
सेसा निस्साय वा न वा।
होन्ति आदिद्वयं तत्थ,
साधेति सकभूभवं॥
१३६.
साधेतानुत्तरं सन्तिं, अभिञ्ञा पनिधेव तु।
झानूदयफलत्ता न, फलदानापि सम्भवा॥
१३७.
नाञ्ञभूफलदं कम्मं, रूपपाकस्स गोचरो।
सकम्मगोचरोयेव, न चञ्ञोयमसम्भवो॥
१३८.
पापं कामिकमेवेकं, हेतुतो तं द्विधा पुन।
मूलतो तिविधं लोभ-दोसमोहवसा सिया॥
१३९.
सोमनस्सकुदिट्ठीहि , युत्तमेकमसङ्खरम्।
ससङ्खारमनञ्चेकं, हीनदिट्ठिद्वयं तथा॥
१४०.
उपेक्खादिट्ठियुत्तम्पि, तथा दिट्ठिवियुत्तकम्।
वेदनादिट्ठिआदीहि, लोभमूलेवमट्ठधा॥
१४१.
सदुक्खदोसासङ्खारं, इतरं दोसमूलकम्।
मोहमूलम्पि सोपेक्खं, कङ्खुद्धच्चयुतं द्विधा॥
१४२.
तत्थ दोसद्वयं वत्थुं, निस्सायेवितरे पन।
निस्साय वा न वा होन्ति, वधादिसहिता कथं॥
१४३.
फरुस्सवधब्यापादा, सदोसेन सलोभतो।
कुदिट्ठिमेथुनाभिज्झा, सेसा कम्मपथा द्विभि॥
१४४.
सन्धिं चतूस्वपायेसु, देति सब्बत्थ वुत्तियम्।
पच्चते गोचरं तस्स, सकलं अमलं विना॥
१४५.
अब्याकतं द्विधा पाक-क्रिया तत्थादि भूमितो।
चतुधा कामपाकेत्थ, पुञ्ञपाकादितो दुधा॥
१४६.
पुञ्ञपाका द्विधाहेतु-सहेतूति द्विरट्ठका।
अहेतू पञ्च ञाणानि, गहणं तीरणा उभो॥
१४७.
कायञाणं सुखी तत्थ, सोमनस्सादि तीरणम्।
सोपेक्खानि छ सेसानि, सपुञ्ञंव सहेतुकं॥
१४८.
केवलं सन्धिभवङ्ग-तदालम्बचुतिब्बसा।
जायते सेसमेतस्स, पुब्बे वुत्तनया नये॥
१४९.
मनुस्सविनिपातीनं, सन्धादि अन्ततीरणम्।
होति अञ्ञेन कम्मेन, सहेतुपि अहेतुनं॥
१५०.
पापजा पुञ्ञजाहेतु-समा तीरं विनादिकम्।
सदुक्खं कायविञ्ञाणं, अनिट्ठारम्मणा इमे॥
१५१.
ते सातगोचरा तेसु, द्विट्ठानं आदितीरणम्।
पञ्चट्ठानापरा द्वे ते, परित्तविसयाखिला॥
१५२.
सम्पटिच्छद्विपञ्चन्नं, पञ्च रूपादयो तहिम्।
पच्चुप्पन्नाव सेसानं, पाकानं छ तिकालिका॥
१५३.
रूपारूपविपाकानं, सब्बसो सदिसं वदे।
सकपुञ्ञेन सन्धादि-सकिच्चत्तयतं विना॥
१५४.
समानुत्तरपाकापि, सकपुञ्ञेन सब्बसो।
हित्वा मोक्खमुखं तं हि, द्विधा मग्गे तिधा फले॥
१५५.
क्रिया तिधामलाभावा,
भूमितो तत्थ कामिका।
द्विधा हेतुसहेतूति,
तिधाहेतु तहिं कथं॥
१५६.
आवज्जहसितावज्जा , सोपेक्खसुखुपेक्खवा।
पञ्चछकामावचरा, सकलारम्मणा च ते॥
१५७.
सहेतुरूपरूपा च, सकपञ्ञंवारहतो।
वुत्तिया न फले पुप्फं, यथा छिन्नलता फलं॥
१५८.
अनासेवनयावज्ज-द्वयं पुथुज्जनस्स हि।
न फले वत्तमानम्पि, मोघपुप्फं फलं यथा॥
१५९.
तिसत्त द्विछ छत्तिंस, चतुपञ्च यथाक्कमम्।
पुञ्ञं पापं फलं क्रिया, एकूननवुतीविधं॥
१६०.
सन्धि भवङ्गमावज्जं, दस्सनादिकपञ्चकम्।
गहतीरणवोट्ठब्ब-जवतग्गोचरं चुति॥
१६१.
इति एसं द्विसत्तन्नं, किच्चवुत्तिवसाधुना।
चित्तप्पवत्ति छद्वारे, सङ्खेपा वुच्चते कथं॥
१६२.
कामे सरागिनं कम्म-निमित्तादि चुतिक्खणे।
खायते मनसोयेव, सेसानं कम्मगोचरो॥
१६३.
उपट्ठितं तमारब्भ, पञ्चवारं जवो भवे।
तदालम्बं ततो तम्हा, चुति होति जवेहि वा॥
१६४.
अविज्जातण्हासङ्खार-सहजेहि अपायिनम्।
विसयादीनवच्छादि-नमनक्खिपकेहि तु॥
१६५.
अप्पहीनेहि सेसानं, छादनं नमनम्पि च।
खिपका पन सङ्खारा, कुसलाव भवन्तिह॥
१६६.
किच्चत्तये कते एवं, कम्मदीपितगोचरे।
तज्जं वत्थुं सहुप्पन्नं, निस्साय वा न वा तहिं॥
१६७.
तज्जा सन्धि सिया हित्वा, अन्तरत्तं भवन्तरे।
अन्तरत्तं विना दूरे, पटिसन्धि कथं भवे॥
१६८.
इहेव कम्मतण्हादि-हेतुतो पुब्बचित्ततो।
चित्तं दूरे सिया दीप-पटिघोसादिकं यथा॥
१६९.
नासञ्ञा चवमानस्स, निमित्तं न चुती च यम्।
उद्धं सन्धिनिमित्तं किं, पच्चयोपि कनन्तरो॥
१७०.
पुब्बभवे चुति दानि, कामे जायनसन्धिया।
अञ्ञचित्तन्तराभावा, होतानन्तरकारणं॥
१७१.
भवन्तरकतं कम्मं, यमोकासं लभे ततो।
होति सा सन्धि तेनेव, उपट्ठापितगोचरे॥
१७२.
यस्मा चित्तविरागत्तं, कातुं नासक्खि सब्बसो।
तस्मा सानुसयस्सेव, पुनुप्पत्ति सिया भवे॥
१७३.
पञ्चद्वारे सिया सन्धि, विना कम्मं द्विगोचरे।
भवसन्धानतो सन्धि, भवङ्गं तं तदङ्गतो॥
१७४.
तमेवन्ते चुति तस्मिं, गोचरे चवनेन तु।
एकसन्ततिया एवं, उप्पत्तिट्ठितिभेदका॥
१७५.
अथञ्ञारम्मणापाथ-गते चित्तन्तरस्स हि।
हेतुसङ्ख्यं भवङ्गस्स, द्विक्खत्तुं चलनं भवे॥
१७६.
घट्टिते अञ्ञवत्थुम्हि, अञ्ञनिस्सितकम्पनम्।
एकाबद्धेन होतीति, सक्खरोपमया वदे॥
१७७.
मनोधातुक्रियावज्जं, ततो होति सकिं भवे।
दस्सनादि सकद्वार-गोचरो गहणं ततो॥
१७८.
सन्तीरणं ततो तम्हा, वोट्ठब्बञ्च सकिं ततो।
सत्तक्खत्तुं जवो कामे, तम्हा तदनुरूपतो॥
१७९.
तदालम्बद्विकं तम्हा, भवङ्गंतिमहन्तरि।
जवा महन्ते वोट्ठब्बा, परित्ते नितरे मनं॥
१८०.
वोट्ठब्बस्स परित्ते तु, द्वत्तिक्खत्तुं जवो विय।
वदन्ति वुत्तिं तं पाठे, अनासेवनतो न हि॥
१८१.
नियमोपिध चित्तस्स, कम्मादिनियमो विय।
ञेय्यो अम्बोपमादीहि, दस्सेत्वा तं सुदीपये॥
१८२.
मनोद्वारेतरावज्जं , भवङ्गम्हा सिया ततो।
जवोकामे विभूते तु, कामव्हे विसये ततो॥
१८३.
कामीनं तु तदालम्बं, भवङ्गं तु ततो सिया।
अविभूते परित्ते च, भवङ्गं जवतो भवे॥
१८४.
अविभूते विभूते च, परित्ते अपरित्तके।
जवायेव भवङ्गं तु, ब्रह्मानं चतुगोचरे॥
१८५.
महग्गतं पनारब्भ, जविते दोससंयुते।
विरुद्धत्ता भवङ्गं न, किं सिया सुखसन्धिनो॥
१८६.
उपेक्खातीरणं होति, परित्तेनावज्जं कथं॥
नियमो न विनावज्जं, मग्गतो फलसम्भवा॥
१८७.
महग्गतामला सब्बे, जवा गोत्रभुतो सियुम्।
निरोधा च फलुप्पत्ति, भवङ्गं जवनादितो॥
१८८.
सहेतुसासवा पाका, तीरणा द्वे चुपेक्खका।
इमे सन्धि भवङ्गा च, चुति चेकूनवीसति॥
१८९.
द्वे द्वे आवज्जनादीनि, गहणन्तानि तीणि तु।
सन्तीरणानि एकंव, वोट्ठब्बमितिनामकं॥
१९०.
अट्ठ काममहापाका, तीणि सन्तीरणानि च।
एकादस भवन्तेते, तदारम्मणनामका॥
१९१.
कुसलाकुसलं सब्बं, क्रिया चावज्जवज्जिता।
फलानि पञ्चपञ्ञास, जवनानि भवन्तिमे॥
इति सच्चसङ्खेपे चित्तपवत्तिपरिदीपनो नाम
ततियो परिच्छेदो।