१. पठमो परिच्छेदो
रूपसङ्खेपो
३.
सच्चानि परमत्थञ्च, सम्मुतिञ्चाति द्वे तहिम्।
थद्धभावादिना ञेय्यं, सच्चं तं परमत्थकं॥
४.
सन्निवेसविसेसादिञेय्यं सम्मुति तं द्वयम्।
भावसङ्केतसिद्धीनं, तथत्ता सच्चमीरितं॥
५.
परमत्थो सनिब्बानपञ्चक्खन्धेत्थ रासितो।
खन्धत्थो च समासेत्वा, वुत्तोतीतादिभेदनं॥
६.
वेदनादीसुपेकस्मिं, खन्धसद्दो तु रुळ्हिया।
समुद्दादेकदेसे तु, समुद्दादिरवो यथा॥
७.
तत्थ सीतादिरुप्पत्ता, रूपं भ्वापानलानिलम्।
भूतं कथिनदवतापचनीरणभावकं॥
८.
चक्खु सोतञ्च घानञ्च, जिव्हा कायो पभा रवो।
गन्धो रसोजा इत्थी च, पुमा वत्थु च जीवितं॥
९.
खं जाति जरता भङ्गो, रूपस्स लहुता तथा।
मुदुकम्मञ्ञता कायवचीविञ्ञत्ति भूतिकं॥
१०.
चक्खादी दट्ठुकामादिहेतुकम्मजभूतिका।
पसादा रूपसद्दादी, चक्खुञाणादिगोचरा॥
११.
ओजा हि यापना इत्थिपुमलिङ्गादिहेतुकम्।
भावद्वयं तु कायंव, ब्यापि नो सहवुत्तिकं॥
१२.
निस्सयं वत्थु धातूनं, द्विन्नं कम्मजपालनम्।
जीवितं उप्पलादीनं, उदकंव ठितिक्खणे॥
१३.
खं रूपानं परिच्छेदो, जातिआदित्तयं पन।
रूपनिब्बत्ति पाको च, भेदो चेव यथाक्कमं॥
१४.
लहुतादित्तयं तं हि, रूपानं कमतो सिया।
अदन्धथद्धता चापि, कायकम्मानुकूलता॥
१५.
अभिक्कमादिजनकचित्तजस्सानिलस्स हि।
विकारो कायविञ्ञत्ति, रूपत्थम्भादिकारणं॥
१६.
वचीभेदकचित्तेन, भूतभूमिविकारता।
वचीविञ्ञत्तुपादिन्नघट्टनस्सेव कारणं॥
१७.
रूपमब्याकतं सब्बं, विप्पयुत्तमहेतुकम्।
अनालम्बं परित्तादि, इति एकविधं नये॥
१८.
अज्झत्तिकानि चक्खादी, पञ्चेतेव पसादका।
वत्थुना वत्थु तानेव, द्वारा विञ्ञत्तिभी सह॥
१९.
सेसं बावीसति चेकवीस वीसति बाहिरम्।
अप्पसादमवत्थुं च, अद्वारञ्च यथाक्कमं॥
२०.
पसादा पञ्च भावायु, इन्द्रियनिन्द्रियेतरम्।
विनापं आदितो याव, रसा थूलं न चेतरं॥
२१.
अट्ठकं अविनिब्भोगं, वण्णगन्धरसोजकम्।
भूतं तं तु विनिब्भोगमितरन्ति विनिद्दिसे॥
२२.
अट्ठारसादितो रूपा, निप्फन्नं तु न चेतरम्।
फोट्ठब्बमापवज्जं तु, भूतं कामे न चेतरं॥
२३.
सेक्खसप्पटिघासेक्खपटिघं द्वयवज्जितम्।
वण्णं तदितरं थूलं, सुखुमञ्चेति तं तिधा॥
२४.
कम्मजाकम्मजंनेवकम्माकम्मजतो तिधा।
चित्तोजउतुजादीनं, वसेनापि तिधा तथा॥
२५.
दिट्ठं सुतं मुतञ्चापि, विञ्ञातं वत चेतसा।
एकमेकञ्च पञ्चापि, वीसति च कमा सियुं॥
२६.
हदयं वत्थु विञ्ञत्ति, द्वारं चक्खादिपञ्चकम्।
वत्थु द्वारञ्च सेसानि, वत्थु द्वारञ्च नो सिया॥
२७.
निप्फन्नं रूपरूपं खं, परिच्छेदोथ लक्खणम्।
जातिआदित्तयं रूपं, विकारो लहुतादिकं॥
२८.
यथा सङ्खतधम्मानं, लक्खणं सङ्खतं तथा।
परिच्छेदादिकं रूपं, तज्जातिमनतिक्कमा॥
२९.
कम्मचित्तानलाहारपच्चयानं वसेनिध।
ञेय्या पवत्ति रूपस्स, पिण्डानञ्च वसा कथं॥
३०.
कम्मजं सेन्द्रियं वत्थु, विञ्ञत्ति चित्तजा रवो।
चित्तग्गिजो लहुतादित्तयं चित्तानलन्नजं॥
३१.
अट्ठकं जाति चाकासो, चतुजा जरता खयम्।
कुतोचि नेव जातं तप्पाकभेदं हि तं द्वयं॥
३२.
जातियापि न जातत्तं, कुतोचिट्ठकथानया।
लक्खणाभावतो तस्सा, सति तस्मिं न निट्ठिति॥
३३.
कम्मचित्तानलन्नेहि, पिण्डा नव च सत्त च।
चत्तारो द्वे च विञ्ञेय्या, सजीवे द्वे अजीवके॥
३४.
अट्ठकं जीवितेनायुनवकं भाववत्थुना।
चक्खादी पञ्च दसका, कलापा नव कम्मजा॥
३५.
सुद्धट्ठविञ्ञत्तियुत्तनवकोपि च दसको।
सुद्धसद्देन नवको, लहुतादिदसेकको॥
३६.
विञ्ञत्तिलहुतादीहि, पुन द्वादस तेरस।
चित्तजा इति विञ्ञेय्या, कलापा सत्त वा छ वा॥
३७.
सुद्धट्ठं सद्दनवकं, लहुतादिदसेककम्।
सद्देनलहुतादीहि, चतुरोतुजकण्णिका॥
३८.
सुद्धट्ठलहुतादीहि, अन्नजा द्वेतिमे नव।
सत्त चत्तारि द्वे चेति, कलापा वीसती द्विभि॥
३९.
तयट्ठका च चत्तारो, नवका दसका नव।
तयो द्वेको च एकेन, दस द्वीहि च तीहि च॥
४०.
चतुन्नम्पि च धातूनं, अधिकंसवसेनिध।
रूपभेदोथ विञ्ञेय्यो, कम्मचित्तानलन्नजो॥
४१.
केसादिमत्थलुङ्गन्ता, पथवंसाति वीसति।
पित्तादिमुत्तकन्ता ते, जलंसा द्वादसीरिता॥
४२.
येन सन्तप्पनं येन, जीरणं दहनं तथा।
येनसितादिपाकोति, चतुरंसानलाधिका॥
४३.
उद्धाधोगमकुच्छिट्ठा, कोट्ठासेय्यङ्गसारि च।
अस्सासोति च विञ्ञेय्या, छळंसा वायुनिस्सिता॥
४४.
पुब्बमुत्तकरीसञ्चुदरियं चतुरोतुजा।
कम्मा पाचग्गि चित्तम्हा-स्सासोति छपि एकजा॥
४५.
सेदसिङ्घानिकस्सु च, खेळो चित्तोतुसम्भवा।
द्विजा द्वत्तिंस कोट्ठासा, सेसा एव चतुब्भवा॥
४६.
एकजेस्वादिचतूसु, उतुजा चतुरट्ठका।
जीवीतनवको पाचेस्सासे चित्तभवट्ठको॥
४७.
द्विजेसु मनतेजेहि, द्वे द्वे होन्ति पनट्ठका।
सेसतेजानिलंसेसु, एकेकम्हि तयो तयो॥
४८.
अट्ठकोजमनग्गीहि, होन्ति अट्ठसु कम्मतो।
अट्ठायुनवका एवं, इमे अट्ठ चतुब्भवा॥
४९.
चतुवीसेसु सेसेसु, चतुजेसुट्ठका तयो।
एकेकम्हि च विञ्ञेय्या, पिण्डा चित्तानलन्नजा॥
५०.
कम्मजा कायभावव्हा, दसकापि सियुं तहिम्।
चतुवीसेसु अंसेसु, एकेकम्हि दुवे दुवे॥
५१.
पञ्चापि चक्खुसोतादी, पदेसदसका पुन।
नवका सद्दसङ्खाता, द्वेतिच्चेवं कलापतो॥
५२.
तेपञ्ञास दसेकञ्च, नवुत्तरसतानि च।
दसका नवका चेव, अट्ठका च सियुं कमा॥
५३.
सेकपञ्चसतं काये, सहस्सं तं पवत्तति।
परिपुण्णिन्द्रिये रूपं, निप्फन्नं धातुभेदतो॥
५४.
चित्तुप्पादे सियुं रूप-हेतू कम्मादयो पन।
ठिति न पाठे चित्तस्स, न भङ्गे रूपसम्भवो॥
५५.
‘‘अञ्ञथत्तं ठितस्सा’’ति, वुत्तत्ताव ठितिक्खणम्।
अत्थीति चे पबन्धेन, ठिति तत्थ पवुच्चति॥
५६.
अथ वा तिक्खणे कम्मं, चित्तमत्तुदयक्खणे।
उतुओजात्तनो ठाने, रूपहेतू भवन्ति हि॥
५७.
सेय्यस्सादिक्खणे काय-
भाववत्थुवसा तयो।
दसका होन्तिभाविस्स,
विना भावं दुवे सियुं॥
५८.
ततो परञ्च कम्मग्गिचित्तजा ते च पिण्डिका।
अट्ठका च दुवे पुब्बे, वुत्तवुत्तक्खणे वदे॥
५९.
कालेनाहारजं होति, चक्खादिदसकानि च।
चतुपच्चयतो रूपं, सम्पिण्डेवं पवत्तति॥
६०.
तं सत्तरसचित्तायु, विना विञ्ञत्तिलक्खणम्।
सन्ततामरणा रूपं, जरादिफलमावहं॥
६१.
भङ्गा सत्तरसुप्पादे, जायते कम्मजं न तम्।
तदुद्धं जायते तस्मा, तक्खया मरणं भवे॥
६२.
आयुकम्मुभयेसं वा, खयेन मरणं भवे।
उपक्कमेन वा केसञ्चुपच्छेदककम्मुना॥
६३.
ओपपातिकभाविस्स, दसका सत्त कम्मजा।
कामे आदो भवन्तग्गिजाहि पुब्बेव भूयते॥
६४.
आदिकप्पनरानञ्च, अपाये अन्धकस्स च।
बधिरस्सापि आदो छ, पुब्बेवेतरजा सियुं॥
६५.
तत्थेवन्धबधिरस्स, पञ्च होन्ति अभाविनो।
युत्तिया इध विञ्ञेय्या, पञ्च वा चतुरोपि वा॥
६६.
चक्खादित्तयहीनस्स, चतुरोव भवन्तिति।
वुत्तं उपपरिक्खित्वा, गहेतब्बं विजानता॥
६७.
रूपे जीवितछक्कञ्च, चक्खादिसत्तकत्तयम्।
पञ्च छ उतुचित्तेहि, पञ्च छासञ्ञिनं भवे॥
६८.
पञ्चधात्वादिनियमा, पाठे गन्धरसोजनम्।
नुप्पत्ति तत्थ भूतानं, अफोट्ठब्बपवत्तिनं॥
६९.
थद्धुण्हीरणभावोव, नत्थि धात्वादिकिच्चतो।
अञ्ञं गन्धादीनं तेसं, तक्किच्चेनोपलद्धितो॥
७०.
रूपे सप्पटिघत्तादि, तत्थ रुप्पनता विय।
घट्टनञ्च रवुप्पादस्सञ्ञत्थस्सेव हेतुता॥
७१.
इच्छितब्बमिमेकन्तमेवं पाठाविरोधतो।
अथ वा तेहि विञ्ञेय्यं, दसकं नवकट्ठकं॥
७२.
सब्बं कामभवे रूपं, रूपे एकूनवीसति।
असञ्ञीनं दस गन्धरसोजाहि च ब्रह्मुनं॥
इति सच्चसङ्खेपे रूपसङ्खेपो नाम
पठमो परिच्छेदो।