०१. कम्मक्खन्धकम्

॥ नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स॥
विनयपिटके
चूळवग्ग-अट्ठकथा
१. कम्मक्खन्धकम्

तज्जनीयकम्मकथा

१. चूळवग्गस्स पठमे कम्मक्खन्धके ताव पण्डुकलोहितकाति पण्डुको चेव लोहितको चाति छब्बग्गियेसु द्वे जना; तेसं निस्सितकापि पण्डुकलोहितकात्वेव पञ्ञायन्ति। बलवाबलवं पटिमन्तेथाति सुट्ठुबलवं पटिवदथ। अलमत्थतराति समत्थतरा।
तज्जनीयकम्मकथा निट्ठिता।

अधम्मकम्मद्वादसककथा

४. असम्मुखा कतन्तिआदीसु सङ्घधम्मविनयपुग्गलसम्मुखानं विना कतं, चुदितकं अप्पटिपुच्छित्वा कतं, तस्सेव अप्पटिञ्ञाय कतम्। अदेसनागामिनियाति पाराजिकापत्तिया वा सङ्घादिसेसापत्तिया वा। एत्थ पुरिमकेसु तीसु तिकेसु नव पदा अधम्मेनकतं वग्गेनकतन्ति इमेहि सद्धिं एकेकं गहेत्वा नव तिका वुत्ता। एवं सब्बेपि द्वादस तिका होन्ति। पटिपक्खवसेन सुक्कपक्खेसुपि एतेयेव द्वादस तिका वुत्ता।
६. अननुलोमिकेहि गिहिसंसग्गेहीति पब्बजितानं अननुच्छविकेहि सहसोकितादीहि गिहिसंसग्गेहि।
तिण्णं , भिक्खवे, भिक्खूनन्तिआदि एकेकेनापि अङ्गेन तज्जनीयकम्मं कातुं वट्टतीति दस्सनत्थं वुत्तम्। तज्जनीयस्स हि विसेसेन भण्डनकारकत्तं अङ्गं, नियस्सस्स अभिण्हापत्तिकत्तं, पब्बाजनीयस्स कुलदूसकत्तं वुत्तम्। इमेसु पन तीसु अङ्गेसु येन केनचि सब्बानिपि कातुं वट्टति। यदि एवं यं चम्पेय्यक्खन्धके वुत्तं – ‘‘तज्जनीयकम्मारहस्स नियस्सकम्मं करोति…पे॰… उपसम्पदारहं अब्भेति; एवं खो उपालि अधम्मकम्मं होति अविनयकम्मं, एवञ्च पन सङ्घो सातिसारो होती’’ति इदं विरुज्झतीति। इदञ्च न विरुज्झति। कस्मा? वचनत्थनानत्ततो, ‘‘तज्जनीयकम्मारहस्सा’’ति इमस्स हि वचनस्स कम्मसन्निट्ठानं अत्थो। ‘‘तिण्णं, भिक्खवे’’तिआदिवचनस्स अङ्गसम्भवो, तस्मा यदा सङ्घेन सन्निपतित्वा ‘‘इदं नाम इमस्स भिक्खुनो कम्मं करोमा’’ति सन्निट्ठानं कतं होति, तदा कम्मारहो नाम होति। तस्स इमिना लक्खणेन तज्जनीयादिकम्मारहस्स नियस्सकम्मादिकरणं अधम्मकम्मञ्चेव अविनयकम्मञ्चाति वेदितब्बम्। यस्स पन भण्डनकारकादीसु अङ्गेसु अञ्ञतरं अङ्गं अत्थि, तस्स आकङ्खमानो सङ्घो यथानुञ्ञातेसु अङ्गेसु च कम्मेसु च येन केनचि अङ्गेन यंकिञ्चि कम्मं ववत्थपेत्वा तं भिक्खुं कम्मारहं कत्वा कम्मं करेय्य। अयमेत्थ विनिच्छयो। एवं पुब्बेनापरं समेति।
तत्थ किञ्चापि तज्जनीयकम्मे भण्डनकारकवसेन कम्मवाचा वुत्ता, अथ खो बालस्स अब्यत्तस्स आपत्तिबहुलस्स तज्जनीयकम्मं करोन्तेन बालअब्यत्तवसेनेव कम्मवाचा कातब्बा । एवञ्हि भूतेन वत्थुना कतं कम्मं होति, न च अञ्ञस्स कम्मस्स वत्थुना। कस्मा? यस्मा इदम्पि अनुञ्ञातन्ति। एस नयो सब्बत्थ। अट्ठारस सम्मावत्तनवत्थूनि पारिवासिकक्खन्धके वण्णयिस्साम।
अधम्मकम्मद्वादसककथा निट्ठिता।

नप्पटिप्पस्सम्भेतब्बअट्ठारसकादिकथा

८. लोमं पातेन्तीति पन्नलोमा होन्ति; भिक्खू अनुवत्तन्तीति अत्थो। नेत्थारं वत्तन्तीति नित्थरन्तानं एतन्ति नेत्थारं; येन सक्का निस्सारणा नित्थरितुं, तं अट्ठारसविधं सम्मावत्तनं वत्तन्तीति अत्थो। कित्तकं कालं वत्तं पूरेतब्बन्ति? दस वा पञ्च वा दिवसानि। इमस्मिञ्हि कम्मक्खन्धके एत्तकेन वत्तं पूरितमेव होति।
नप्पटिप्पस्सम्भेतब्बअट्ठारसकादिकथा निट्ठिता।

नियस्सकम्मकथा

११. सेय्यसकवत्थुस्मिं – अपिस्सु भिक्खू पकताति अपिस्सु भिक्खू निच्चं ब्यावटा होन्ति। सेसं तज्जनीये वुत्तसदिसमेव।
नियस्सकम्मकथा निट्ठिता।

पब्बाजनीयकम्मकथा

२१. अस्सजिपुनब्बसुकवत्थु सङ्घादिसेसवण्णनायं वुत्तम्।
२७. कायिकेन दवेनातिआदीसु पनेत्थ कायिको दवो नाम कायकीळा वुच्चति। सेसपदद्वयेपि एसेव नयो। कायिको अनाचारो नाम कायद्वारे पञ्ञत्तसिक्खापदवीतिक्कमो वुच्चति । सेसद्वयेपि एसेव नयो। कायिकं उपघातिकं नाम कायद्वारे पञ्ञत्तसिक्खापदस्स असिक्खनभावेन उपहननं वुच्चति; नासनं विनासनन्ति अत्थो। सेसद्वयेपि एसेव नयो। कायिको मिच्छाजीवो नाम पटिक्खित्तवेज्जकम्मादिवसेन तेलपचनअरिट्ठपचनादीनि। वाचसिको मिच्छाजीवो नाम गिहीनं सासनसम्पटिच्छनारोचनादीनि। कायिकवाचसिको नाम तदुभयम्। सेसं तज्जनीये वुत्तनयमेव।
पब्बाजनीयकम्मकथा निट्ठिता।

पटिसारणीयकम्मकथा

३३. सुधम्मवत्थुस्मिं पन – अनपलोकेत्वाति न आपुच्छित्वा। एतदवोचाति किं ते गहपति थेरानं पटियत्तन्ति सब्बं विवरापेत्वा दिस्वा एतं अवोच। एका च खो इध नत्थि यदिदं तिलसंगुळिकाति या अयं तिलसक्खलिका नाम वुच्चति, सा नत्थीति अत्थो। तस्स किर गहपतिनो वंसे आदिम्हि एको पूवियो अहोसि। तेन नं थेरो जातिया खुंसेतुकामो एवमाह। यदेव किञ्चीति एवं बहुं बुद्धवचनं रतनं पहाय किञ्चिदेव तिलसंगुळिकावचनं भासितम्। कुक्कुटपोतकउदाहरणेन इदं दस्सेति ‘‘यथा सो नेव काकवस्सितं न कुक्कुटवस्सितं अकासि, एवं तयापि नेव भिक्खुवचनं न गिहिवचनं वुत्त’’न्ति।
पटिसारणीयकम्मकथा निट्ठिता।

अधम्मकम्मादिद्वादसककथा

३७. असम्मुखा कतन्तिआदयो तिका वुत्तप्पकारा एव।
३९. अङ्गसमन्नागमो पुरिमेहि असदिसो। तत्थ यथा लाभं न लभन्ति; एवं परिसक्कन्तो परक्कमन्तो अलाभाय परिसक्कति नाम। एस नयो अनत्थादीसु। तत्थ अनत्थोति अत्थभङ्गो। अनावासोति तस्मिं ठाने अवसनम्। गिहीनं बुद्धस्स अवण्णन्ति गिहीनं सन्तिके बुद्धस्स अवण्णं भासति। धम्मिकं पटिस्सवं न सच्चापेतीति यथा सच्चो होति, एवं न करोति; वस्सावासं पटिस्सुणित्वा न गच्छति, अञ्ञं वा एवरूपं करोति। पञ्चन्नं भिक्खवेतिआदि एकङ्गेनपि कम्मारहभावदस्सनत्थं वुत्तम्। सेसमेत्थ उत्तानत्थञ्चेव, तज्जनीये च वुत्तनयमेव।
अधम्मकम्मादिद्वादसककथा निट्ठिता।

आपत्तिया अदस्सने उक्खेपनीयकम्मकथा

४६. छन्नवत्थुस्मिं – आवासपरम्परञ्च भिक्खवे संसथाति सब्बावासेसु आरोचेथ।
५०. भण्डनकारकोतिआदीसु भण्डनादिपच्चया आपन्नं आपत्तिं रोपेत्वा तस्सा अदस्सनेयेव कम्मं कातब्बम्। तिका वुत्तप्पकारा एव।
५१. सम्मावत्तनायं पनेत्थ तेचत्तालीस वत्तानि। तत्थ न अनुद्धंसेतब्बोति न चोदेतब्बो। न भिक्खु भिक्खूहीति अञ्ञो भिक्खु अञ्ञेहि भिक्खूहि न भिन्दितब्बो। न गिहिद्धजोति ओदातवत्थानि अच्छिन्नदसपुप्फदसानि च न धारेतब्बानि। न तित्थियद्धजोति कुसचीरादीनि न धारेतब्बानि। न आसादेतब्बोति न अपसादेतब्बो। अन्तो वा बहि वाति विहारस्स अन्तो वा बहि वा। न तित्थियादिपदत्तयं उत्तानमेव । सेसं सब्बं पारिवासिकक्खन्धके वण्णयिस्साम। सेसं तज्जनीये वुत्तनयमेव। आपत्तिया अप्पटिकम्मे उक्खेपनीयकम्मं इमिना सदिसमेव।
६५. अरिट्ठवत्थु खुद्दकवण्णनायं वुत्तम्। ‘‘भण्डनकारको’’तिआदीसु यं दिट्ठिं निस्साय भण्डनादीनि करोति, तस्सा अप्पटिनिस्सग्गेयेव कम्मं कातब्बम्। सेसं तज्जनीये वुत्तनयमेव। सम्मावत्तनायम्पि हि इध तेचत्तालीसंयेव वत्तानीति।
आपत्तिया अदस्सने उक्खेपनीयकम्मकथा निट्ठिता।
कम्मक्खन्धकवण्णना निट्ठिता।