२०. सत्ततिनिपातो
५३१. कुसजातकं (१)
१.
‘‘इदं ते रट्ठं सधनं सयोग्गं, सकायुरं सब्बकामूपपन्नम्।
इदं ते रज्जं [रट्ठं (क॰)] अनुसास अम्म, गच्छामहं यत्थ पिया पभावती’’॥
२.
‘‘अनुज्जुभूतेन हरं महन्तं, दिवा च रत्तो च निसीथकाले [निसीद काले (क॰)]।
पटिगच्छ त्वं खिप्पं कुसावतिं कुस [कुसावतिं (स्या॰ क॰)], निच्छामि दुब्बण्णमहं वसन्तं’’॥
३.
‘‘नाहं गमिस्सामि इतो कुसावतिं, पभावती वण्णपलोभितो तव।
रमामि मद्दस्स निकेतरम्मे, हित्वान रट्ठं तव दस्सने रतो॥
४.
‘‘पभावती वण्णपलोभितो तव, सम्मूळ्हरूपो विचरामि मेदिनिं [मेदनिं (स्या॰ क॰)]।
दिसं न जानामि कुतोम्हि आगतो, तयम्हि मत्तो मिगमन्दलोचने॥
५.
‘‘सुवण्णचीरवसने, जातरूपसुमेखले।
सुस्सोणि तव कामा हि [कामेहि (सी॰ स्या॰ पी॰)], नाहं रज्जेन मत्थिको’’॥
६.
‘‘अब्भूति [अब्भू हि (सी॰), अभूति (स्या॰), अब्भु हि (पी॰)] तस्स भो होति, यो अनिच्छन्तमिच्छति।
अकामं राज कामेसि [कामेहि (सी॰ पी॰)], अकन्तं कन्तु [अकन्तो कन्त (सी॰ स्या॰ पी॰)] मिच्छसि’’॥
७.
‘‘अकामं वा सकामं वा, यो नरो लभते पियम्।
लाभमेत्थ पसंसाम, अलाभो तत्थ पापको’’॥
८.
‘‘पासाणसारं खणसि, कणिकारस्स दारुना।
वातं जालेन बाधेसि, यो अनिच्छन्तमिच्छसि’’॥
९.
‘‘पासाणो नून ते हदये, ओहितो मुदुलक्खणे।
यो ते सातं न विन्दामि, तिरोजनपदागतो॥
१०.
‘‘यदा मं भकुटिं [भूकुटिं (सी॰ पी॰)] कत्वा, राजपुत्ती उदिक्खति [राजपुत्ति उदिक्खसि (सी॰ पी॰)]।
आळारिको तदा होमि, रञ्ञो मद्दस्सन्तेपुरे [मद्दस्स थीपुरे (सी॰ पी॰) एवमुपरिपि]॥
११.
‘‘यदा उम्हयमाना मं, राजपुत्ती उदिक्खति [राजपुत्ति उदिक्खसि (सी॰ पी॰)]।
नाळारिको तदा होमि, राजा होमि तदा कुसो’’॥
१२.
‘‘सचे हि वचनं सच्चं, नेमित्तानं भविस्सति।
नेव मे त्वं पती अस्स, कामं छिन्दन्तु सत्तधा’’॥
१३.
‘‘सचे हि वचनं सच्चं, अञ्ञेसं यदि वा ममम्।
नेव तुय्हं पती अत्थि, अञ्ञो सीहस्सरा कुसा’’॥
१४.
‘‘नेक्खं गीवं ते कारेस्सं, पत्वा खुज्जे कुसावतिम्।
सचे मं नागनासूरू, ओलोकेय्य पभावती॥
१५.
‘‘नेक्खं गीवं ते कारेस्सं, पत्वा खुज्जे कुसावतिम्।
सचे मं नागनासूरू, आलपेय्य पभावती॥
१६.
‘‘नेक्खं गीवं ते कारेस्सं, पत्वा खुज्जे कुसावतिम्।
सचे मं नागनासूरू, उम्हायेय्य पभावती॥
१७.
‘‘नेक्खं गीवं ते कारेस्सं, पत्वा खुज्जे कुसावतिम्।
सचे मं नागनासूरू, पम्हायेय्य पभावती॥
१८.
‘‘नेक्खं गीवं ते कारेस्सं, पत्वा खुज्जे कुसावतिम्।
सचे मे नागनासूरू, पाणीहि उपसम्फुसे’’॥
१९.
‘‘न हि नूनायं राजपुत्ती, कुसे सातम्पि विन्दति।
आळारिके भते पोसे, वेतनेन अनत्थिके’’॥
२०.
‘‘न हि नूनायं सा [नून अयं (सी॰ स्या॰)] खुज्जा, लभति जिव्हाय छेदनम्।
सुनिसितेन सत्थेन, एवं दुब्भासितं भणं’’॥
२१.
‘‘मा नं रूपेन पामेसि, आरोहेन पभावति।
महायसोति कत्वान, करस्सु रुचिरे पियं॥
२२.
‘‘मा नं रूपेन पामेसि, आरोहेन पभावति।
महद्धनोति कत्वान, करस्सु रुचिरे पियं॥
२३.
‘‘मा नं रूपेन पामेसि, आरोहेन पभावति।
महब्बलोति कत्वान, करस्सु रुचिरे पियं॥
२४.
‘‘मा नं रूपेन पामेसि, आरोहेन पभावति।
महारट्ठोति कत्वान, करस्सु रुचिरे पियं॥
२५.
‘‘मा नं रूपेन पामेसि, आरोहेन पभावति।
महाराजाति कत्वान, करस्सु रुचिरे पियं॥
२६.
‘‘मा नं रूपेन पामेसि, आरोहेन पभावति।
सीहस्सरोति कत्वान, करस्सु रुचिरे पियं॥
२७.
‘‘मा नं रूपेन पामेसि, आरोहेन पभावति।
वग्गुस्सरोति कत्वान, करस्सु रुचिरे पियं॥
२८.
‘‘मा नं रूपेन पामेसि, आरोहेन पभावति।
बिन्दुस्सरोति कत्वान, करस्सु रुचिरे पियं॥
२९.
‘‘मा नं रूपेन पामेसि, आरोहेन पभावति।
मञ्जुस्सरोति कत्वान, करस्सु रुचिरे पियं॥
३०.
‘‘मा नं रूपेन पामेसि, आरोहेन पभावति।
मधुस्सरोति [मधुरस्सरोति (सी॰)] कत्वान, करस्सु रुचिरे पियं॥
३१.
‘‘मा नं रूपेन पामेसि, आरोहेन पभावति।
सतसिप्पोति कत्वान, करस्सु रुचिरे पियं॥
३२.
‘‘मा नं रूपेन पामेसि, आरोहेन पभावति।
खत्तियोतिपि कत्वान [करित्वान (सी॰)], करस्सु रुचिरे पियं॥
३३.
‘‘मा नं रूपेन पामेसि, आरोहेन पभावति।
कुसराजाति कत्वान, करस्सु रुचिरे पियं’’॥
३४.
‘‘एते नागा उपत्थद्धा, सब्बे तिट्ठन्ति वम्मिता [वम्मिका (स्या॰)]।
पुरा मद्दन्ति पाकारं, आनेन्तेतं पभावतिं’’॥
३५.
‘‘सत्त बिले [खण्डे (सी॰ पी॰)] करित्वान, अहमेतं पभावतिम्।
खत्तियानं पदस्सामि, ये मं हन्तुं इधागता’’॥
३६.
‘‘अवुट्ठहि राजपुत्ती, सामा कोसेय्यवासिनी।
अस्सुपुण्णेहि नेत्तेहि, दासीगणपुरक्खता’’॥
३७.
‘‘तं नून कक्कूपनिसेवितं मुखं, आदासदन्ताथरुपच्चवेक्खितम्।
सुभं सुनेत्तं विरजं अनङ्गणं, छुद्धं वने ठस्सति खत्तियेहि॥
३८.
‘‘ते नून मे असिते वेल्लितग्गे, केसे मुदू चन्दनसारलित्ते।
समाकुले सीवथिकाय मज्झे, पादेहि गिज्झा परिकड्ढिस्सन्ति [परिकड्ढयन्ति (सी॰ स्या॰ पी॰)]॥
३९.
‘‘ता नून मे तम्बनखा सुलोमा, बाहा मुदू चन्दनसारलित्ता।
छिन्ना वने उज्झिता खत्तियेहि, गय्ह धङ्को [वको (पी॰)] गच्छति येन कामं॥
४०.
‘‘ते नून तालूपनिभे अलम्बे, निसेविते कासिकचन्दनेन।
थनेसु मे लम्बिस्सति [लम्बहीति (पी॰)] सिङ्गालो [सिगालो (सी॰ स्या॰ पी॰)], मातूव पुत्तो तरुणो तनूजो॥
४१.
‘‘तं नून सोणिं पुथुलं सुकोट्टितं, निसेवितं कञ्चनमेखलाहि।
छिन्नं वने खत्तियेही अवत्थं, सिङ्गालसङ्घा परिकड्ढिस्सन्ति [गय्हा वको गच्छति येनकामं (पी॰)]॥
४२.
‘‘सोणा धङ्का [वका (पी॰)] सिङ्गाला च, ये चञ्ञे सन्ति दाठिनो।
अजरा नून हेस्सन्ति, भक्खयित्वा पभावतिं॥
४३.
‘‘सचे मंसानि हरिंसु, खत्तिया दूरगामिनो।
अट्ठीनि अम्म याचित्वा, अनुपथे दहाथ नं॥
४४.
‘‘खेत्तानि अम्म कारेत्वा, कणिकारेत्थ रोपय [रोपये (क॰)]।
यदा ते पुप्फिता अस्सु, हेमन्तानं हिमच्चये।
सरेय्याथ ममं [मम (पी॰)] अम्म, एवंवण्णा पभावती’’॥
४५.
‘‘तस्सा माता उदट्ठासि, खत्तिया देववण्णिनी।
दिस्वा असिञ्च सूनञ्च, रञ्ञो मद्दस्सन्तेपुरे’’॥
४६.
‘‘इमिना नून असिना, सुसञ्ञं तनुमज्झिमम्।
धीतरं मद्द [मम (सी॰), मद्दो (पी॰)] हन्त्वान, खत्तियानं पदस्ससि’’ [पदस्सति (पी॰ क॰)]॥
४७.
‘‘न मे अकासि वचनं, अत्थकामाय पुत्तिके।
साज्ज लोहितसञ्छन्ना, गच्छसि [गञ्छिसि (सी॰ पी॰)] यमसाधनं॥
४८.
‘‘एवमापज्जती पोसो, पापियञ्च निगच्छति।
यो वे हितानं वचनं, न करोति [न करं (सी॰)] अत्थदस्सिनं॥
४९.
‘‘सचे च अज्ज [त्वं अम्म (सी॰)] धारेसि [वारेसि (पी॰)], कुमारं चारुदस्सनम्।
कुसेन जातं खत्तियं, सुवण्णमणिमेखलम्।
पूजितं [पूजिता (पी॰)] ञातिसङ्घेहि, न गच्छसि [गञ्छिसि (सी॰ पी॰)] यमक्खयं॥
५०.
‘‘यत्थस्सु भेरी नदति, कुञ्जरो च निकूजति [निकुञ्जति (पी॰)]।
खत्तियानं कुले भद्दे, किं नु सुखतरं ततो॥
५१.
‘‘अस्सो च सिसति [अस्सो हसिसति (सी॰), अस्सो हसियति (स्या॰), अस्सो च सिंसति (पी॰)] द्वारे, कुमारो उपरोदति।
खत्तियानं कुले भद्दे, किं नु सुखतरं ततो॥
५२.
‘‘मयूरकोञ्चाभिरुदे, कोकिलाभिनिकूजिते।
खत्तियानं कुले भद्दे, किं नु सुखतरं ततो’’॥
५३.
‘‘कहं नु सो सत्तुमद्दनो, पररट्ठप्पमद्दनो।
कुसो सोळारपञ्ञाणो, यो नो दुक्खा पमोचये’’॥
५४.
‘‘इधेव सो सत्तुमद्दनो, पररट्ठप्पमद्दनो।
कुसो सोळारपञ्ञाणो, यो ते सब्बे वधिस्सति’’ [यो नो दुक्खा पमोचये (सी॰), सो नो सब्बे वधिस्सति (पी॰)]॥
५५.
‘‘उम्मत्तिका नु भणसि, अन्धबाला पभाससि [आदु बालाव भाससि (सी॰ पी॰)]।
कुसो चे आगतो अस्स, किं न [किन्नु (स्या॰ क॰)] जानेमु तं मयं’’॥
५६.
‘‘एसो आळारिको पोसो, कुमारीपुरमन्तरे।
दळ्हं कत्वान संवेल्लिं, कुम्भिं धोवति ओणतो’’॥
५७.
‘‘वेणी त्वमसि चण्डाली, अदूसि कुलगन्धिनी।
कथं मद्दकुले जाता, दासं कयिरासि कामुकं’’॥
५८.
‘‘नम्हि वेणी न चण्डाली, न चम्हि कुलगन्धिनी।
ओक्काकपुत्तो भद्दन्ते, त्वं नु दासोति मञ्ञसि’’॥
५९.
‘‘यो ब्राह्मणसहस्सानि, सदा भोजेति वीसतिम्।
ओक्काकपुत्तो भद्दन्ते, त्वं नु दासोति मञ्ञसि’’॥
६०.
‘‘यस्स नागसहस्सानि, सदा योजेन्ति वीसतिम्।
ओक्काकपुत्तो भद्दन्ते, त्वं नु दासोति मञ्ञसि॥
६१.
‘‘यस्स अस्ससहस्सानि, सदा योजेन्ति वीसतिम्।
ओक्काकपुत्तो भद्दन्ते, त्वं नु दासोति मञ्ञसि॥
६२.
‘‘यस्स रथसहस्सानि, सदा योजेन्ति वीसतिम्।
ओक्काकपुत्तो भद्दन्ते, त्वं नु दासोति मञ्ञसि॥
[( ) अयं गाथा सी॰ पी॰ पोत्थकेसुयेव दिस्सति] (‘‘यस्स उसभसहस्सानि, सदा योजेन्ति वीसतिम्।
ओक्काकपुत्तो भद्दन्ते, त्वं नु दासोति मञ्ञसि) [( ) अयं गाथा सी॰ पी॰ पोत्थकेसुयेव दिस्सति]॥
६३.
‘‘यस्स धेनुसहस्सानि, सदा दुहन्ति वीसतिं [दुय्हन्ति वीसति (सी॰ पी॰)]।
ओक्काकपुत्तो भद्दन्ते, त्वं नु दासोति मञ्ञसि’’॥
६४.
‘‘तग्घ ते दुक्कटं बाले, यं खत्तियं महब्बलम्।
नागं मण्डूकवण्णेन, न नं [न तं (सी॰ पी॰)] अक्खासिधागतं’’ [अक्खासि आगतं (सी॰)]॥
६५.
‘‘अपराधं महाराज, त्वं नो खम रथेसभ।
यं तं अञ्ञातवेसेन, नाञ्ञासिम्हा इधागतं’’॥
६६.
‘‘मादिसस्स न तं छन्नं, योहं आळारिको भवे।
त्वञ्ञेव मे पसीदस्सु, नत्थि ते देव दुक्कटं’’॥
६७.
‘‘गच्छ बाले खमापेहि, कुसराजं महब्बलम्।
खमापितो कुसो राजा [कुसराजा (सब्बत्थ)], सो ते दस्सति जीवितं’’॥
६८.
‘‘पितुस्स वचनं सुत्वा, देववण्णी पभावती।
सिरसा अग्गही पादे, कुसराजं महब्बलं’’॥
६९.
‘‘यामा रत्यो अतिक्कन्ता, तामा देव तया विना।
वन्दे ते सिरसा पादे, मा मे कुज्झं रथेसभ॥
७०.
‘‘सब्बं [सच्चं (सी॰ स्या॰ पी॰)] ते पटिजानामि, महाराज सुणोहि मे।
न चापि अप्पियं तुय्हं, करेय्यामि अहं पुन॥
७१.
‘‘एवं चे याचमानाय, वचनं मे न काहसि।
इदानि मं तातो हन्त्वा, खत्तियानं पदस्सति’’॥
७२.
‘‘एवं ते याचमानाय, किं न काहामि ते वचो।
विकुद्धो त्यस्मि कल्याणि, मा त्वं भायि पभावति॥
७३.
‘‘सब्बं ते पटिजानामि, राजपुत्ति सुणोहि मे।
न चापि अप्पियं तुय्हं, करेय्यामि अहं पुन॥
७४.
‘‘तव कामा हि सुस्सोणि, पहु [बहु (स्या॰), बहू (पी॰), बहुं (क॰)] दुक्खं तितिक्खिसं [तितिक्खिस्सं (सी॰ पी॰)]।
बहुं मद्दकुलं हन्त्वा, नयितुं तं पभावति’’॥
७५.
‘‘योजयन्तु रथे अस्से, नानाचित्ते समाहिते।
अथ दक्खथ मे वेगं, विधमन्तस्स [विधमेन्तस्स (सब्बत्थ)] सत्तवो’’॥
७६.
‘‘तञ्च तत्थ उदिक्खिंसु, रञ्ञो मद्दस्सन्तेपुरे।
विजम्भमानं सीहंव, फोटेन्तं दिगुणं भुजं॥
७७.
‘‘हत्थिक्खन्धञ्च आरुय्ह, आरोपेत्वा पभावतिम्।
सङ्गामं ओतरित्वान, सीहनादं नदी कुसो॥
७८.
‘‘तस्स तं नदतो सुत्वा, सीहस्सेवितरे मिगा।
खत्तिया विपलायिंसु, कुससद्दभयट्टिता [कुससद्दभयट्ठिता (पी॰)]॥
७९.
‘‘हत्थारोहा अनीकट्ठा, रथिका पत्तिकारका।
अञ्ञमञ्ञस्स छिन्दन्ति, कुससद्दभयट्टिता॥
८०.
‘‘तस्मिं सङ्गामसीसस्मिं, पस्सित्वा हट्ठ [तुट्ठ (सी॰)] मानसो।
कुसस्स रञ्ञो देविन्दो, अदा वेरोचनं मणिं॥
८१.
‘‘सो तं विजित्वा सङ्गामं, लद्धा वेरोचनं मणिम्।
हत्थिक्खन्धगतो राजा, पावेक्खि नगरं पुरं॥
८२.
‘‘जीवग्गाहं [जीवगाहं (सी॰ पी॰)] गहेत्वान, बन्धित्वा सत्त खत्तिये।
ससुरस्सुपनामेसि, इमे ते देव सत्तवो॥
८३.
‘‘सब्बेव ते वसं गता, अमित्ता विहता तव।
कामं करोहि ते तया, मुञ्च वा ते हनस्सु वा’’॥
८४.
‘‘तुय्हेव सत्तवो एते, न हि ते मय्ह सत्तवो।
त्वञ्ञेव नो महाराज, मुञ्च वा ते हनस्सु वा’’॥
८५.
‘‘इमा ते धीतरो सत्त, देवकञ्ञूपमा सुभा।
ददाहि नेसं एकेकं, होन्तु जामातरो तव’’॥
८६.
‘‘अम्हाकञ्चेव तासञ्च, त्वं नो सब्बेसमिस्सरो।
त्वञ्ञेव नो महाराज, देहि नेसं यदिच्छसि’’॥
८७.
‘‘एकमेकस्स एकेकं, अदा सीहस्सरो कुसो।
खत्तियानं तदा तेसं, रञ्ञो मद्दस्स धीतरो॥
८८.
‘‘पीणिता तेन लाभेन, तुट्ठा सीहस्सरे कुसे।
सकरट्ठानि पायिंसु, खत्तिया सत्त तावदे॥
८९.
‘‘पभावतिञ्च आदाय, मणिं वेरोचनं सुभं [तदा (पी॰)]।
कुसावतिं कुसो राजा, अगमासि महब्बलो॥
९०.
‘‘त्यस्सु एकरथे यन्ता, पविसन्ता कुसावतिम्।
समाना वण्णरूपेन, नाञ्ञमञ्ञातिरोचिसुं [नाञ्ञमञ्ञमतिरोचयुं (सी॰)]॥
९१.
‘‘माता पुत्तेन सङ्गच्छि [सङ्गञ्छि (सी॰ स्या॰ पी॰)], उभयो च जयम्पती।
समग्गा ते तदा आसुं, फीतं धरणिमावसु’’न्ति॥
कुसजातकं पठमम्।
५३२. सोणनन्दजातकं (२)
९२.
‘‘देवता नुसि गन्धब्बो, अदु [आदु (सी॰ स्या॰)] सक्को पुरिन्ददो।
मनुस्सभूतो इद्धिमा, कथं जानेमु तं मयं’’॥
९३.
‘‘नापि देवो न गन्धब्बो, नापि सक्को पुरिन्ददो।
मनुस्सभूतो इद्धिमा, एवं जानाहि भारध’’ [भारभ (क॰)]॥
९४.
‘‘कतरूपमिदं भोतो [भोतो (सी॰ पी॰)], वेय्यावच्चं अनप्पकम्।
देवम्हि वस्समानम्हि, अनोवस्सं भवं अका॥
९५.
‘‘ततो वातातपे घोरे, सीतच्छायं भवं अका।
ततो अमित्तमज्झेसु [अमित्तमज्झे च (सी॰)], सरताणं भवं अका॥
९६.
‘‘ततो फीतानि रट्ठानि, वसिनो ते भवं अका।
ततो एकसतं खत्ये, अनुयन्ते [अनुयुत्ते (पी॰)] भवं अका॥
९७.
‘‘पतीतास्सु मयं भोतो, वद तं [वर तं (सी॰ स्या॰ पी॰)] भञ्ज [भञ्ञ (सी॰ पी॰), भुञ्ज (स्या॰ क॰)] मिच्छसि।
हत्थियानं अस्सरथं, नारियो च अलङ्कता।
निवेसनानि रम्मानि, मयं भोतो ददामसे॥
९८.
‘‘अथ वङ्गे [अथ वा सङ्गे (सी॰ पी॰)] वा मगधे, मयं भोतो ददामसे।
अथ वा अस्सकावन्ती [अस्सकावन्तिं (सी॰ स्या॰ पी॰)], सुमना दम्म ते मयं॥
९९.
‘‘उपड्ढं वापि रज्जस्स, मयं भोतो ददामसे।
सचे ते अत्थो रज्जेन, अनुसास यदिच्छसि’’॥
१००.
‘‘न मे अत्थोपि रज्जेन, नगरेन धनेन वा।
अथोपि जनपदेन, अत्थो मय्हं न विज्जति॥
१०१.
‘‘भोतोव रट्ठे विजिते, अरञ्ञे अत्थि अस्समो।
पिता मय्हं जनेत्ती च, उभो सम्मन्ति अस्समे॥
१०२.
‘‘तेसाहं [तेस्वहं (क॰)] पुब्बाचरियेसु, पुञ्ञं न लभामि कातवे।
भवन्तं अज्झावरं कत्वा, सोणं [सोनं (पी॰)] याचेमु संवरं’’॥
१०३.
‘‘करोमि ते तं वचनं, यं मं भणसि ब्राह्मण।
एतञ्च खो नो अक्खाहि, कीवन्तो होन्तु याचका’’॥
१०४.
‘‘परोसतं जानपदा, महासाला च ब्राह्मणा।
इमे च खत्तिया सब्बे, अभिजाता यसस्सिनो।
भवञ्च राजा मनोजो, अलं हेस्सन्ति याचका’’॥
१०५.
‘‘हत्थी अस्से च योजेन्तु, रथं सन्नय्ह सारथि [नं रथि (पी॰)]।
आबन्धनानि गण्हाथ, पादासुस्सारयद्धजे [पादेसुस्सारयं धजे (सी॰), पादासुस्सारयं धजे (पी॰)]।
अस्समं तं गमिस्सामि, यत्थ सम्मति कोसियो’’॥
१०६.
‘‘ततो च राजा पायासि, सेनाय चतुरङ्गिनी।
अगमा अस्समं रम्मं, यत्थ सम्मति कोसियो’’॥
१०७.
‘‘कस्स कादम्बयो [कस्स कादम्बमयो (क॰)] काजो, वेहासं चतुरङ्गुलम्।
अंसं असम्फुसं एति, उदहाराय [उदहारस्स (सी॰ स्या॰ पी॰)] गच्छतो’’॥
१०८.
‘‘अहं सोणो महाराज, तापसो सहितब्बतो [सहितं वतो (पी॰)]।
भरामि मातापितरो, रत्तिन्दिवमतन्दितो॥
१०९.
‘‘वने फलञ्च मूलञ्च, आहरित्वा दिसम्पति।
पोसेमि मातापितरो, पुब्बे कतमनुस्सरं’’॥
११०.
‘‘इच्छाम अस्समं गन्तुं, यत्थ सम्मति कोसियो।
मग्गं नो सोण अक्खाहि, येन गच्छेमु [गच्छाम (सी॰)] अस्समं’’॥
१११.
‘‘अयं एकपदी राज, येनेतं [येन तं (क॰)] मेघसन्निभम्।
कोविळारेहि सञ्छन्नं, एत्थ सम्मति कोसियो’’॥
११२.
‘‘इदं वत्वान पक्कामि, तरमानो महाइसि।
वेहासे अन्तलिक्खस्मिं, अनुसासित्वान खत्तिये॥
११३.
‘‘अस्समं परिमज्जित्वा, पञ्ञपेत्वान [पञ्ञपेत्वान (सी॰ स्या॰)] आसनम्।
पण्णसालं पविसित्वा, पितरं पटिबोधयि॥
११४.
‘‘इमे आयन्ति राजानो, अभिजाता यसस्सिनो।
अस्समा निक्खमित्वान, निसीद त्वं [निसीदाहि (सी॰)] महाइसे॥
११५.
‘‘तस्स तं वचनं सुत्वा, तरमानो महाइसि।
अस्समा निक्खमित्वान, सद्वारम्हि उपाविसि’’॥
११६.
‘‘तञ्च दिस्वान आयन्तं, जलन्तंरिव तेजसा।
खत्यसङ्घपरिब्यूळ्हं, कोसियो एतदब्रवि॥
११७.
‘‘कस्स भेरी मुदिङ्गा च [मुतिङ्गा च (पी॰)], सङ्खा पणवदिन्दिमा [देण्डिमा (सी॰ पी॰)]।
पुरतो पटिपन्नानि, हासयन्ता रथेसभं॥
११८.
‘‘कस्स कञ्चनपट्टेन, पुथुना विज्जुवण्णिना।
युवा कलापसन्नद्धो, को एति सिरिया जलं॥
११९.
‘‘उक्कामुखपहट्ठंव, खदिरङ्गारसन्निभम्।
मुखञ्च रुचिरा भाति, को एति सिरिया जलं॥
१२०.
‘‘कस्स पग्गहितं छत्तं, ससलाकं मनोरमम्।
आदिच्चरंसावरणं, को एति सिरिया जलं॥
१२१.
‘‘कस्स अङ्गं परिग्गय्ह, वाळबीजनिमुत्तमम्।
चरन्ति वरपुञ्ञस्स [वरपञ्ञस्स (सी॰ पी॰)], हत्थिक्खन्धेन आयतो॥
१२२.
‘‘कस्स सेतानि छत्तानि, आजानीया च वम्मिता।
समन्ता परिकिरेन्ति [परिकिरन्ति (सी॰ स्या॰ पी॰)], को एति सिरिया जलं॥
१२३.
‘‘कस्स एकसतं खत्या, अनुयन्ता [अनुयुत्ता (पी॰)] यसस्सिनो।
समन्तानुपरियन्ति, को एति सिरिया जलं॥
१२४.
‘‘हत्थि अस्सरथ पत्ति [हत्थी अस्सा रथा पत्ती (सी॰)], सेना च चतुरङ्गिनी।
समन्तानुपरियन्ति [समन्ता अनुपरियाति (पी॰)], को एति सिरिया जलं॥
१२५.
‘‘कस्सेसा महती सेना, पिट्ठितो अनुवत्तति।
अक्खोभणी [अक्खाभनी (सी॰), अक्खोभिनी (स्या॰)] अपरियन्ता, सागरस्सेव ऊमियो’’॥
१२६.
‘‘राजाभिराजा [राजाधिराजा (क॰)] मनोजो, इन्दोव जयतं पति।
नन्दस्सज्झावरं एति, अस्समं ब्रह्मचारिनं॥
१२७.
‘‘तस्सेसा महती सेना, पिट्ठितो अनुवत्तति।
अक्खोभणी अपरियन्ता, सागरस्सेव ऊमियो’’॥
१२८.
‘‘अनुलित्ता चन्दनेन, कासिकुत्तमधारिनो [कासिकवत्थधारिनो (पी॰)]।
सब्बे पञ्जलिका हुत्वा, इसीनं अज्झुपागमुं’’॥
१२९.
‘‘कच्चि नु भोतो कुसलं, कच्चि भोतो अनामयम्।
कच्चि उञ्छेन यापेथ, कच्चि मूलफला बहू॥
१३०.
‘‘कच्चि डंसा मकसा च, अप्पमेव सरीसपा [सिरिंसपा (सी॰ स्या॰ पी॰)]।
वने वाळमिगाकिण्णे, कच्चि हिंसा न विज्जति’’॥
१३१.
‘‘कुसलञ्चेव नो राज, अथो राज अनामयम्।
अथो उञ्छेन यापेम, अथो मूलफला बहू॥
१३२.
‘‘अथो डंसा मकसा च [डंसा च मकसा (सी॰), डंसा च मकसा च (पी॰)], अप्पमेव सरीसपा [सिरिंसपा (सी॰ स्या॰ पी॰)]।
वने वाळमिगाकिण्णे, हिंसा मय्हं [अ म्हं (सी॰ पी॰)] न विज्जति॥
१३३.
‘‘बहूनि वस्सपूगानि, अस्समे सम्मतं [वसतो (सी॰)] इध।
नाभिजानामि उप्पन्नं, आबाधं अमनोरमं॥
१३४.
‘‘स्वागतं ते महाराज, अथो ते अदुरागतम्।
इस्सरोसि अनुप्पत्तो, यं इधत्थि पवेदय॥
१३५.
‘‘तिन्दुकानि पियालानि, मधुके कासुमारियो [कासमारियो (सी॰ स्या॰)]।
फलानि खुद्दकप्पानि, भुञ्ज राज वरं वरं॥
१३६.
‘‘इदम्पि पानीयं सीतं, आभतं गिरिगब्भरा।
ततो पिव महाराज, सचे त्वं अभिकङ्खसि’’॥
१३७.
‘‘पटिग्गहितं यं दिन्नं, सब्बस्स अग्घियं कतम्।
नन्दस्सापि निसामेथ, वचनं सो [यं (सी॰), यं सो (पी॰)] पवक्खति॥
१३८.
‘‘अज्झावरम्हा नन्दस्स, भोतो सन्तिकमागता।
सुणातु [सुणातु मे (सी॰ स्या॰)] भवं वचनं, नन्दस्स परिसाय च’’॥
१३९.
‘‘परोसतं जानपदा [जनपदा (पी॰)], महासाला च ब्राह्मणा।
इमे च खत्तिया सब्बे, अभिजाता यसस्सिनो।
भवञ्च राजा मनोजो, अनुमञ्ञन्तु मे वचो॥
१४०.
‘‘ये च सन्ति [ये वसन्ति (सी॰), ये हि सन्ति (पी॰)] समीतारो, यक्खानि इध मस्समे।
अरञ्ञे भूतभब्यानि, सुणन्तु वचनं मम॥
१४१.
‘‘नमो कत्वान भूतानं, इसिं वक्खामि सुब्बतम्।
सो त्याहं दक्खिणा बाहु, तव कोसिय सम्मतो॥
१४२.
‘‘पितरं मे जनेत्तिञ्च, भत्तुकामस्स मे सतो।
वीर पुञ्ञमिदं ठानं, मा मं कोसिय वारय॥
१४३.
‘‘सब्भि हेतं उपञ्ञातं, ममेतं उपनिस्सज।
उट्ठानपारिचरियाय, दीघरत्तं तया कतम्।
मातापितूसु पुञ्ञानि, मम लोकददो भव॥
१४४.
‘‘तथेव सन्ति मनुजा, धम्मे धम्मपदं विदू।
मग्गो सग्गस्स लोकस्स, यथा जानासि त्वं इसे॥
१४५.
‘‘उट्ठानपारिचरियाय, मातापितुसुखावहम्।
तं मं पुञ्ञा निवारेति, अरियमग्गावरो नरो’’॥
१४६.
‘‘सुणन्तु भोन्तो वचनं, भातुरज्झावरा मम।
कुलवंसं महाराज, पोराणं परिहापयम्।
अधम्मचारी जेट्ठेसु [यो जेट्ठो (सी॰)], निरयं सोपपज्जति [सो उपपज्जति (सी॰ स्या॰ पी॰)]॥
१४७.
‘‘ये च धम्मस्स कुसला, पोराणस्स दिसम्पति।
चारित्तेन च सम्पन्ना, न ते गच्छन्ति दुग्गतिं॥
१४८.
‘‘मातापिता च भाता च, भगिनी ञातिबन्धवा।
सब्बे जेट्ठस्स ते भारा, एवं जानाहि भारध [भारथ (स्या॰)]॥
१४९.
‘‘आदियित्वा गरुं भारं, नाविको विय उस्सहे।
धम्मञ्च नप्पमज्जामि, जेट्ठो चस्मि रथेसभ’’॥
१५०.
‘‘अधिगमा [अधिगतम्हा (सी॰), अधिगम्हा (स्या॰), अधिगतम्ह (पी॰)] तमे ञाणं, जालंव जातवेदतो।
एवमेव नो भवं धम्मं, कोसियो पविदंसयि॥
१५१.
‘‘यथा उदयमादिच्चो, वासुदेवो पभङ्करो।
पाणीनं पविदंसेति, रूपं कल्याणपापकम्।
एवमेव नो भवं धम्मं, कोसियो पविदंसयि’’॥
१५२.
‘‘एवं मे याचमानस्स, अञ्जलिं नावबुज्झथ।
तव पद्धचरो [तव पट्ठचरो (स्या॰), तव बद्धञ्चरो (पी॰), तवुपट्ठचरो (क॰)] हेस्सं, वुट्ठितो परिचारको’’॥
१५३.
‘‘अद्धा नन्द विजानासि [पजानासि (सी॰)], सद्धम्मं सब्भि देसितम्।
अरियो अरियसमाचारो, बाळ्हं त्वं मम रुच्चसि॥
१५४.
‘‘भवन्तं वदामि भोतिञ्च, सुणाथ वचनं मम।
नायं भारो भारमतो [भारमत्तो (सी॰ स्या॰)], अहु मय्हं कुदाचनं॥
१५५.
‘‘तं मं उपट्ठितं सन्तं, मातापितुसुखावहम्।
नन्दो अज्झावरं कत्वा, उपट्ठानाय याचति॥
१५६.
‘‘यो वे इच्छति कामेन, सन्तानं ब्रह्मचारिनम्।
नन्दं वो वरथ एको [नन्दं वदथ एके (पी॰)], कं नन्दो उपतिट्ठतु’’॥
१५७.
‘‘तया तात अनुञ्ञाता, सोण तं निस्सिता मयम्।
उपघातुं [उपघायितुं (सी॰)] लभे नन्दं, मुद्धनि ब्रह्मचारिनं’’॥
१५८.
‘‘अस्सत्थस्सेव तरुणं, पवाळं मालुतेरितम्।
चिरस्सं नन्दं दिस्वान, हदयं मे पवेधति॥
१५९.
‘‘यदा सुत्तापि सुपिने [सुप्पन्ते (स्या॰ पी॰)], नन्दं पस्सामि आगतम्।
उदग्गा सुमना होमि, नन्दो नो आगतो अयं॥
१६०.
‘‘यदा च पटिबुज्झित्वा, नन्दं पस्सामि नागतम्।
भिय्यो आविसती सोको, दोमनस्सञ्चनप्पकं॥
१६१.
‘‘साहं अज्ज चिरस्सम्पि, नन्दं पस्सामि आगतम्।
भत्तुच्च [भत्तुञ्च (क॰)] मय्हञ्च पियो, नन्दो नो पाविसी घरं॥
१६२.
‘‘पितुपि नन्दो सुप्पियो, यं नन्दो नप्पवसे [पाविसी (पी॰)] घरा [घरं (स्या॰ पी॰ क॰)]।
लभतू तात नन्दो तं, मं नन्दो उपतिट्ठतु’’॥
१६३.
‘‘अनुकम्पिका पतिट्ठा च, पुब्बे रसददी च नो।
मग्गो सग्गस्स लोकस्स, माता तं वरते इसे॥
१६४.
‘‘पुब्बे रसददी गोत्ती, माता पुञ्ञूपसंहिता।
मग्गो सग्गस्स लोकस्स, माता तं वरते इसे’’॥
१६५.
‘‘आकङ्खमाना पुत्तफलं, देवताय नमस्सति।
नक्खत्तानि च पुच्छति, उतुसंवच्छरानि च॥
१६६.
‘‘तस्सा उतुम्हि न्हाताय [उतुसिनाताय (पी॰)], होति गब्भस्स वोक्कमो [गब्भस्स’वक्कमो (सी॰ स्या॰ पी॰)]।
तेन दोहळिनी होति, सुहदा तेन वुच्चति॥
१६७.
‘‘संवच्छरं वा ऊनं वा, परिहरित्वा विजायति।
तेन सा जनयन्तीति, जनेत्ति [जनेत्ती (सी॰ स्या॰ पी॰)] तेन वुच्चति॥
१६८.
‘‘थनखीरेन [थनक्खीरेन (सी॰)] गीतेन, अङ्गपावुरणेन [अङ्गपापुरणेन (पी॰)] च।
रोदन्तं पुत्तं [एव (पी॰)] तोसेति, तोसेन्ती तेन वुच्चति॥
१६९.
‘‘ततो वातातपे घोरे, ममं कत्वा उदिक्खति।
दारकं अप्पजानन्तं, पोसेन्ती तेन वुच्चति॥
१७०.
‘‘यञ्च मातुधनं होति, यञ्च होति पितुद्धनम्।
उभयम्पेतस्स गोपेति, अपि पुत्तस्स नो सिया॥
१७१.
‘‘एवं पुत्त अदुं पुत्त, इति माता विहञ्ञति।
पमत्तं परदारेसु, निसीथे पत्तयोब्बने।
सायं पुत्तं अनायन्तं, इति माता विहञ्ञति॥
१७२.
‘‘एवं किच्छा भतो पोसो, मातु अपरिचारको।
मातरि मिच्छा चरित्वान, निरयं सोपपज्जति॥
१७३.
‘‘एवं किच्छा भतो पोसो, पितु अपरिचारको।
पितरि मिच्छा चरित्वान, निरयं सोपपज्जति॥
१७४.
‘‘धनापि धनकामानं, नस्सति इति मे सुतम्।
मातरं अपरिचरित्वान, किच्छं वा सो निगच्छति॥
१७५.
‘‘धनापि धनकामानं, नस्सति इति मे सुतम्।
पितरं अपरिचरित्वान, किच्छं वा सो निगच्छति॥
१७६.
‘‘आनन्दो च पमोदो च, सदा हसितकीळितम्।
मातरं परिचरित्वान, लब्भमेतं विजानतो॥
१७७.
‘‘आनन्दो च पमोदो च, सदा हसितकीळितम्।
पितरं परिचरित्वान, लब्भमेतं विजानतो॥
१७८.
‘‘दानञ्च पेय्यवज्जञ्च [पियवाचा च (सी॰ स्या॰ क॰)], अत्थचरिया च या इध।
समानत्तता [समानत्ता (पी॰)] च धम्मेसु, तत्थ तत्थ यथारहम्।
एते खो सङ्गहा लोके, रथस्साणीव यायतो॥
१७९.
एते च सङ्गहा नास्सु, न माता पुत्तकारणा।
लभेथ मानं पूजं वा [पूजञ्च (पी॰)], पिता वा पुत्तकारणा॥
१८०.
‘‘यस्मा च सङ्गहा [सङ्गहे (दी॰ नि॰ ३.२७३; अ॰ नि॰ ४.३२) तदट्ठकथायो ओलोकेतब्बा] एते, सम्मपेक्खन्ति [समवेक्खन्ति (सी॰ स्या॰ पी॰) अ॰ नि॰ ४.३२] पण्डिता।
तस्मा महत्तं पप्पोन्ति, पासंसा च भवन्ति ते॥
१८१.
‘‘ब्रह्माति [ब्रह्मा हि (पी॰)] मातापितरो, पुब्बाचरियाति वुच्चरे।
आहुनेय्या च पुत्तानं, पजाय अनुकम्पका॥
१८२.
‘‘तस्मा हि ने नमस्सेय्य, सक्करेय्य च पण्डितो।
अन्नेन अथो [मथो (पी॰), अथ (अ॰ नि॰ ४.६३; इतिवु॰ १०६)] पानेन, वत्थेन सयनेन च।
उच्छादनेन न्हापनेन [नहापनेन (सी॰ पी॰)], पादानं धोवनेन च॥
१८३.
‘‘ताय नं पारिचरियाय [परिचरियाय (पी॰)], मातापितूसु पण्डिता।
इधेव नं पसंसन्ति, पेच्च सग्गे पमोदती’’ति॥
सोणनन्दजातकं दुतियम्।
सत्ततिनिपातं निट्ठितम्।
तस्सुद्दानं –
अथ सत्ततिमम्हि निपातवरे, सभावन्तु कुसावतिराजवरो।
अथ सोणसुनन्दवरो च पुन, अभिवासितसत्ततिमम्हि सुतेति॥