०८. अट्ठकनिपातो

८. अट्ठकनिपातो

४१७. कच्चानिजातकं (१)
१.
ओदातवत्था सुचि अल्लकेसा, कच्चानि किं कुम्भिमधिस्सयित्वा [कुम्भिमपस्सयित्वा (पी॰)]।
पिट्ठा तिला धोवसि तण्डुलानि, तिलोदनो हेहिति किस्स हेतु॥
२.
न खो अयं ब्राह्मण भोजनत्था [भोजनत्थं (स्या॰)], तिलोदनो हेहिति साधुपक्को।
धम्मो मतो तस्स पहुत्तमज्ज [पहूनमज्ज (स्या॰), पहूतमज्ज (सी॰), बहूतमज्जा (पी॰)], अहं करिस्सामि सुसानमज्झे॥
३.
अनुविच्च कच्चानि करोहि किच्चं, धम्मो मतो को नु तवेव [तवेत (सी॰ स्या॰ पी॰)] संसि।
सहस्सनेत्तो अतुलानुभावो, न मिय्यती धम्मवरो कदाचि॥
४.
दळ्हप्पमाणं मम एत्थ ब्रह्मे, धम्मो मतो नत्थि ममेत्थ कङ्खा।
ये येव दानि पापा भवन्ति, ते तेव दानि सुखिता भवन्ति॥
५.
सुणिसा हि मय्हं वञ्झा अहोसि, सा मं वधित्वान विजायि पुत्तम्।
सा दानि सब्बस्स कुलस्स इस्सरा, अहं पनम्हि [वसामि (स्या॰)] अपविद्धा एकिका॥
६.
जीवामि वोहं न मतोहमस्मि [नाहं मतोस्मि (सी॰ पी॰)], तवेव अत्थाय इधागतोस्मि।
या तं वधित्वान विजायि पुत्तं, सहाव पुत्तेन करोमि भस्मं॥
७.
एवञ्च [एतञ्च (सी॰ पी॰)] ते रुच्चति देवराज, ममेव अत्थाय इधागतोसि।
अहञ्च पुत्तो सुणिसा च नत्ता, सम्मोदमाना घरमावसेम॥
८.
एवञ्च ते रुच्चति कातियानि, हतापि सन्ता न जहासि धम्मम्।
तुवञ्च [त्वञ्च (पी॰ क॰)] पुत्तो सुणिसा च नत्ता, सम्मोदमाना घरमावसेथ॥
९.
सा कातियानी सुणिसाय सद्धिं, सम्मोदमाना घरमावसित्थ।
पुत्तो च नत्ता च उपट्ठहिंसु, देवानमिन्देन अधिग्गहीताति॥
कच्चानिजातकं पठमम्।

४१८. अट्ठसद्दजातकं (२)
१०.
इदं पुरे निन्नमाहु, बहुमच्छं महोदकम्।
आवासो बकराजस्स, पेत्तिकं भवनं मम।
त्यज्ज भेकेन [भिङ्गेन (क॰)] यापेम, ओकं न वजहामसे [ओकन्तं न जहामसे (क॰)]॥
११.
को दुतियं असीलिस्स, बन्धरस्सक्खि भेच्छति [भेज्जति (सी॰ स्या॰ पी॰), भिन्दति (क॰)]।
को मे पुत्ते कुलावकं, मञ्च सोत्थिं करिस्सति॥
१२.
सब्बा परिक्खया फेग्गु, याव तस्सा गती अहु।
खीणभक्खो महाराज, सारे न रमती घुणो॥
१३.
सा नूनाहं इतो गन्त्वा, रञ्ञो मुत्ता निवेसना।
अत्तानं रमयिस्सामि, दुमसाखनिकेतिनी॥
१४.
सो नूनाहं इतो गन्त्वा, रञ्ञो मुत्तो निवेसना।
अग्गोदकानि पिस्सामि, यूथस्स पुरतो वजं॥
१५.
तं मं कामेहि सम्मत्तं, रत्तं कामेसु मुच्छितम्।
आनयी भरतो [वनतो (क॰)] लुद्दो, बाहिको भद्दमत्थु ते॥
१६.
अन्धकारतिमिसायं, तुङ्गे उपरिपब्बते।
सा मं सण्हेन मुदुना, मा पादं खलि [खणि (सी॰ स्या॰ पी॰)] यस्मनि॥
१७.
असंसयं जातिखयन्तदस्सी, न गब्भसेय्यं पुनरावजिस्सम्।
अयमन्तिमा पच्छिमा गब्भसेय्या [अयं हि मे अन्तिमा गब्भसेय्या (सी॰ पी॰)], खीणो मे संसारो पुनब्भवायाति॥
अट्ठसद्दजातकं दुतियम्।

४१९. सुलसाजातकं (३)
१८.
इदं सुवण्णकायूरं, मुत्ता वेळुरिया बहू।
सब्बं हरस्सु भद्दन्ते, मञ्च दासीति सावय॥
१९.
ओरोपयस्सु कल्याणि, मा बाळ्हं [बहुं (सी॰ स्या॰ पी॰)] परिदेवसि।
न चाहं अभिजानामि, अहन्त्वा धनमाभतं॥
२०.
यतो सरामि अत्तानं, यतो पत्तास्मि विञ्ञुतम्।
न चाहं अभिजानामि, अञ्ञं पियतरं तया॥
२१.
एहि तं उपगूहिस्सं [उपगुय्हिस्सं (क॰)], करिस्सञ्च पदक्खिणम्।
न हि दानि पुन अत्थि, मम तुय्हञ्च सङ्गमो॥
२२.
न हि सब्बेसु ठानेसु, पुरिसो होति पण्डितो।
इत्थीपि पण्डिता होति, तत्थ तत्थ विचक्खणा॥
२३.
न हि सब्बेसु ठानेसु, पुरिसो होति पण्डितो।
इत्थीपि पण्डिता होति, लहुं अत्थं विचिन्तिका [लहुमत्थविचिन्तिका (सी॰ पी॰)]॥
२४.
लहुञ्च वत खिप्पञ्च, निकट्ठे समचेतयि।
मिगं पुण्णायतेनेव [पुण्णायतनेव (स्या॰)], सुलसा सत्तुकं वधि॥
२५.
योध उप्पतितं अत्थं, न खिप्पमनुबुज्झति।
सो हञ्ञति मन्दमति, चोरोव गिरिगब्भरे॥
२६.
यो च उप्पतितं अत्थं, खिप्पमेव निबोधति।
मुच्चते सत्तुसम्बाधा, सुलसा सत्तुकामिवाति॥
सुलसाजातकं ततियम्।

४२०. सुमङ्गलजातकं (४)
२७.
भुसम्हि [भुसम्पि (क॰), भुसं हि (सी॰ निय्य)] कुद्धोति अवेक्खियान, न ताव दण्डं पणयेय्य इस्सरो।
अट्ठानसो अप्पतिरूपमत्तनो, परस्स दुक्खानि भुसं उदीरये॥
२८.
यतो च जानेय्य पसादमत्तनो, अत्थं नियुञ्जेय्य परस्स दुक्कटम्।
तदायमत्थोति सयं अवेक्खिय, अथस्स दण्डं सदिसं निवेसये॥
२९.
न चापि झापेति परं न अत्तनं, अमुच्छितो यो नयते नयानयम्।
यो दण्डधारो भवतीध इस्सरो, स वण्णगुत्तो सिरिया न धंसति॥
३०.
ये खत्तिया से अनिसम्मकारिनो, पणेन्ति दण्डं सहसा पमुच्छिता।
अवण्णसंयुता [युत्ताव (क॰)] जहन्ति जीवितं, इतो विमुत्तापि च यन्ति दुग्गतिं॥
३१.
धम्मे च ये अरियप्पवेदिते रता, अनुत्तरा ते वचसा मनसा कम्मुना च।
ते सन्तिसोरच्चसमाधिसण्ठिता, वजन्ति लोकं दुभयं तथाविधा॥
३२.
राजाहमस्मि नरपमदानमिस्सरो, सचेपि कुज्झामि ठपेमि अत्तनम्।
निसेधयन्तो जनतं तथाविधं, पणेमि दण्डं अनुकम्प योनिसो॥
३३.
सिरी च लक्खी च तवेव खत्तिय, जनाधिप मा विजहि कुदाचनम्।
अक्कोधनो निच्चपसन्नचित्तो, अनीघो तुवं वस्ससतानि पालय॥
३४.
गुणेहि एतेहि उपेत खत्तिय, ठितमरियवत्ती [वत्ति (सी॰), वुत्ति (क॰)] सुवचो अकोधनो।
सुखी अनुप्पीळ पसासमेदिनिं [अनुप्पीळं सहसमेदनिं (क॰)], इतो विमुत्तोपि च याहि सुग्गतिं॥
३५.
एवं सुनीतेन [सुविनीतेन (पी॰)] सुभासितेन, धम्मेन ञायेन उपायसो नयम्।
निब्बापये सङ्खुभितं महाजनं, महाव मेघो सलिलेन मेदिनिन्ति [मेदनिन्ति (स्या॰ क॰)]॥
सुमङ्गलजातकं चतुत्थम्।

४२१. गङ्गमालजातकं (५)
३६.
अङ्गारजाता पथवी, कुक्कुळानुगता मही।
अथ गायसि वत्तानि [वत्थानि (क॰)], न तं तपति आतपो॥
३७.
उद्धं तपति आदिच्चो, अधो तपति वालुका।
अथ गायसि वत्तानि [वत्थानि (क॰)], न तं तपति आतपो॥
३८.
न मं तपति आतपो, आतपा [आतप्पा (सी॰ स्या॰ पी॰)] तपयन्ति मम्।
अत्था हि विविधा राज, ते तपन्ति न आतपो॥
३९.
अद्दसं काम ते मूलं, सङ्कप्पा काम जायसि।
न तं सङ्कप्पयिस्सामि, एवं काम न हेहिसि॥
४०.
अप्पापि कामा न अलं, बहूहिपि न तप्पति।
अहहा बाललपना, परिवज्जेथ [पटिविज्झेथ (पी॰ सी॰ अट्ठ॰)] जग्गतो॥
४१.
अप्पस्स कम्मस्स फलं ममेदं, उदयो अज्झागमा महत्तपत्तम्।
सुलद्धलाभो वत माणवस्स, यो पब्बजी कामरागं पहाय॥
४२.
तपसा पजहन्ति पापकम्मं, तपसा न्हापितकुम्भकारभावम्।
तपसा अभिभुय्य गङ्गमाल, नामेनालपसज्ज ब्रह्मदत्तं॥
४३.
सन्दिट्ठिकमेव ‘‘अम्म’’ पस्सथ, खन्तीसोरच्चस्स अयं [यो (स्या॰ पी॰ क॰)] विपाको।
यो [सो (स्या॰ क॰)] सब्बजनस्स वन्दितोहु, तं वन्दाम सराजिका समच्चा॥
४४.
मा किञ्चि अवचुत्थ गङ्गमालं, मुनिनं मोनपथेसु सिक्खमानम्।
एसो हि अतरि अण्णवं, यं तरित्वा चरन्ति वीतसोकाति॥
गङ्गमालजातकं पञ्चमम्।

४२२. चेतियजातकं (६)
४५.
धम्मो हवे हतो हन्ति, नाहतो हन्ति किञ्चनं [कञ्चिनं (पी॰)]।
तस्मा हि धम्मं न हने, मा त्वं [तं (स्या॰ पी॰)] धम्मो हतो हनि॥
४६.
अलिकं भासमानस्स, अपक्कमन्ति देवता।
पूतिकञ्च मुखं वाति, सकट्ठाना च धंसति।
यो जानं पुच्छितो पञ्हं, अञ्ञथा नं वियाकरे॥
४७.
सचे हि सच्चं भणसि, होहि राज यथा पुरे।
मुसा चे भाससे राज, भूमियं तिट्ठ चेतिय॥
४८.
अकाले वस्सती तस्स, काले तस्स न वस्सति।
यो जानं पुच्छितो पञ्हं, अञ्ञथा नं वियाकरे॥
४९.
सचे हि सच्चं भणसि, होहि राज यथा पुरे।
मुसा चे भाससे राज, भूमिं पविस चेतिय॥
५०.
जिव्हा तस्स द्विधा होति, उरगस्सेव दिसम्पति।
यो जानं पुच्छितो पञ्हं, अञ्ञथा नं वियाकरे॥
५१.
सचे हि सच्चं भणसि, होहि राज यथा पुरे।
मुसा चे भाससे राज, भिय्यो पविस चेतिय॥
५२.
जिव्हा तस्स न भवति, मच्छस्सेव दिसम्पति।
यो जानं पुच्छितो पञ्हं, अञ्ञथा नं वियाकरे॥
५३.
सचे हि सच्चं भणसि, होहि राज यथा पुरे।
मुसा चे भाससे राज, भिय्यो पविस चेतिय॥
५४.
थियोव तस्स जायन्ति [थियो तस्स पजायन्ति (क॰)], न पुमा जायरे कुले।
यो जानं पुच्छितो पञ्हं, अञ्ञथा नं वियाकरे॥
५५.
सचे हि सच्चं भणसि, होहि राज यथा पुरे।
मुसा चे भाससे राज, भिय्यो पविस चेतिय॥
५६.
पुत्ता तस्स न भवन्ति, पक्कमन्ति दिसोदिसम्।
यो जानं पुच्छितो पञ्हं, अञ्ञथा नं वियाकरे॥
५७.
सचे हि सच्चं भणसि, होहि राज यथा पुरे।
मुसा चे भाससे राज, भिय्यो पविस चेतिय॥
५८.
स राजा इसिना सत्तो, अन्तलिक्खचरो पुरे।
पावेक्खि पथविं चेच्चो, हीनत्तो पत्व परियायं [अत्तपरियायं (सी॰ स्या॰), पत्तपरियायं (क॰ सी॰ निय्य)]॥
५९.
तस्मा हि छन्दागमनं, नप्पसंसन्ति पण्डिता।
अदुट्ठचित्तो भासेय्य, गिरं सच्चूपसंहितन्ति॥
चेतियजातकं छट्ठम्।

४२३. इन्द्रियजातकं (७)
६०.
यो इन्द्रियानं कामेन, वसं नारद गच्छति।
सो परिच्चज्जुभो लोके, जीवन्तोव विसुस्सति [जीवन्तोपिविसुस्सति (स्या॰), जीवन्तो वापि सुस्सति (क॰)]॥
६१.
सुखस्सानन्तरं दुक्खं, दुक्खस्सानन्तरं सुखम्।
सोसि [सोपि (स्या॰ पी॰ क॰)] पत्तो सुखा [सुख (स्या॰), सुखं (क॰)] दुक्खं, पाटिकङ्ख वरं सुखं॥
६२.
किच्छकाले किच्छसहो, यो किच्छं नातिवत्तति।
स किच्छन्तं सुखं धीरो, योगं समधिगच्छति॥
६३.
न हेव कामान कामा, नानत्था नात्थकारणा।
न कतञ्च निरङ्कत्वा, धम्मा चवितुमरहसि॥
६४.
दक्खं गहपती [गहपतं (सी॰ स्या॰ पी॰), गहवतं (?)] साधु, संविभज्जञ्च भोजनम्।
अहासो अत्थलाभेसु, अत्थब्यापत्ति अब्यथो॥
६५.
एत्तावतेतं पण्डिच्चं, अपि सो [असितो (सी॰ स्या॰ पी॰)] दविलो [देवलो (सी॰ पी॰)] ब्रवि।
न यितो किञ्चि पापियो, यो इन्द्रियानं वसं वजे॥
६६.
अमित्तानंव हत्थत्थं, सिवि पप्पोति मामिव।
कम्मं विज्जञ्च दक्खेय्यं, विवाहं सीलमद्दवम्।
एते च यसे हापेत्वा, निब्बत्तो सेहि कम्मेहि॥
६७.
सोहं सहस्सजीनोव अबन्धु अपरायणो।
अरियधम्मा अपक्कन्तो, यथा पेतो तथेवहं॥
६८.
सुखकामे दुक्खापेत्वा, आपन्नोस्मि पदं इमम्।
सो सुखं नाधिगच्छामि, ठितो [चितो (पी॰ सी॰ अट्ठ॰)] भाणुमतामिवाति॥
इन्द्रियजातकं सत्तमम्।

४२४. आदित्तजातकं (८)
६९.
आदित्तस्मिं अगारस्मिं, यं नीहरति भाजनम्।
तं तस्स होति अत्थाय, नो च यं तत्थ डय्हति॥
७०.
एवामादीपितो लोको, जराय मरणेन च।
नीहरेथेव दानेन, दिन्नं होति सुनीहतं [सुनीभतं (सी॰ स्या॰ पी॰), सुनिब्भतं (क॰)]॥
७१.
यो धम्मलद्धस्स ददाति दानं, उट्ठानवीरियाधिगतस्स जन्तु।
अतिक्कम्म सो वेतरणिं [वेत्तरणिं (क॰)] यमस्स, दिब्बानि ठानानि उपेति मच्चो॥
७२.
दानञ्च युद्धञ्च समानमाहु, अप्पापि सन्ता बहुके जिनन्ति।
अप्पम्पि चे सद्दहानो ददाति, तेनेव सो होति सुखी परत्थ॥
७३.
विचेय्य दानं सुगतप्पसत्थं, ये दक्खिणेय्या इध जीवलोके।
एतेसु दिन्नानि महप्फलानि, बीजानि वुत्तानि यथा सुखेत्ते॥
७४.
यो पाणभूतानि अहेठयं चरं, परूपवादा न करोति पापम्।
भीरुं पसंसन्ति न तत्थ सूरं, भया हि सन्तो न करोन्ति पापं॥
७५.
हीनेन ब्रह्मचरियेन, खत्तिये उपपज्जति।
मज्झिमेन च देवत्तं, उत्तमेन विसुज्झति॥
७६.
अद्धा हि दानं बहुधा पसत्थं, दाना च खो धम्मपदंव सेय्यो।
पुब्बेव हि पुब्बतरेव सन्तो [पुब्बे च हि पुब्बतरे च सन्तो (सं॰ नि॰ १.३३)], निब्बानमेवज्झगमुं सपञ्ञाति॥
आदित्तजातकं अट्ठमम्।

४२५. अट्ठानजातकं (९)
७७.
गङ्गा कुमुदिनी सन्ता, सङ्खवण्णा च कोकिला।
जम्बु तालफलं दज्जा, अथ नून तदा सिया॥
७८.
यदा कच्छपलोमानं, पावारो तिविधो सिया।
हेमन्तिकं पावुरणं [पापुरणं (सी॰ स्या॰ पी॰)], अथ नून तदा सिया॥
७९.
यदा मकसपादानं [दाठानं (सी॰ पी॰)], अट्टालो सुकतो सिया।
दळ्हो च अविकम्पी च [अप्पकम्पी च (सी॰ पी॰)], अथ नून तदा सिया॥
८०.
यदा ससविसाणानं, निस्सेणी सुकता सिया।
सग्गस्सारोहणत्थाय, अथ नून तदा सिया॥
८१.
यदा निस्सेणिमारुय्ह, चन्दं खादेय्यु मूसिका।
राहुञ्च परिपातेय्युं [परिबाहेय्युं (स्या॰)], अथ नून तदा सिया॥
८२.
यदा सुराघटं पित्वा, मक्खिका गणचारिणी।
अङ्गारे वासं कप्पेय्युं, अथ नून तदा सिया॥
८३.
यदा बिम्बोट्ठसम्पन्नो, गद्रभो सुमुखो सिया।
कुसलो नच्चगीतस्स, अथ नून तदा सिया॥
८४.
यदा काका उलूका च, मन्तयेय्युं रहोगता।
अञ्ञमञ्ञं पिहयेय्युं, अथ नून तदा सिया॥
८५.
यदा मुळाल [पुलस (सी॰ पी॰), पुलास (स्या॰)] पत्तानं, छत्तं थिरतरं सिया।
वस्सस्स पटिघाताय, अथ नून तदा सिया॥
८६.
यदा कुलको [कुलुङ्को (सी॰ पी॰), कुलुको (स्या॰)] सकुणो, पब्बतं गन्धमादनम्।
तुण्डेनादाय गच्छेय्य, अथ नून तदा सिया॥
८७.
यदा सामुद्दिकं नावं, स-यन्तं स-वटाकरं [सपटाकारं (क॰)]।
चेटो आदाय गच्छेय्य, अथ नून तदा सियाति॥
अट्ठानजातकं नवमम्।

४२६. दीपिजातकं (१०)
८८.
खमनीयं यापनीयं, कच्चि मातुल ते सुखम्।
सुखं ते अम्मा अवच, सुखकामाव [सुखकामा हि (सी॰ स्या॰ पी॰)] ते मयं॥
८९.
नङ्गुट्ठं मे अवक्कम्म [अपक्कम्म (क॰)], हेठयित्वान [पोथयित्वान (क॰)] एळिके [एळकि (स्या॰), एळिकि (पी॰)]।
साज्ज मातुलवादेन, मुञ्चितब्बा नु मञ्ञसि॥
९०.
पुरत्थामुखो निसिन्नोसि, अहं ते मुखमागता।
पच्छतो तुय्हं नङ्गुट्ठं, कथं ख्वाहं अवक्कमिं [अपक्कमिं (क॰)]॥
९१.
यावता चतुरो दीपा, ससमुद्दा सपब्बता।
तावता मय्हं नङ्गुट्ठं, कथं खो त्वं विवज्जयि॥
९२.
पुब्बेव मेतमक्खिंसु [मेतं अक्खंसु (सी॰ पी॰)], माता पिता च भातरो।
दीघं दुट्ठस्स नङ्गुट्ठं, साम्हि वेहायसागता॥
९३.
तञ्च दिस्वान आयन्तिं, अन्तलिक्खस्मि एळिके।
मिगसङ्घो पलायित्थ, भक्खो मे नासितो तया॥
९४.
इच्चेवं विलपन्तिया, एळकिया रुहग्घसो।
गलकं अन्वावमद्दि, नत्थि दुट्ठे सुभासितं॥
९५.
नेव दुट्ठे नयो अत्थि, न धम्मो न सुभासितम्।
निक्कमं दुट्ठे युञ्जेथ, सो च सब्भिं न रञ्जतीति॥
दीपिजातकं दसमम्।
अट्ठकनिपातं निट्ठितम्।
तस्सुद्दानं –
परिसुद्धा मनाविला वत्थधरा, बकराजस्स कायुरं दण्डवरो।
अथ अङ्गार चेतिय देविलिना, अथ आदित्त गङ्गा दसेळकिनाति॥