२१. विपस्सीबुद्धवंसो
१.
फुस्सस्स च अपरेन, सम्बुद्धो द्विपदुत्तमो।
विपस्सी नाम नामेन, लोके उप्पज्जि चक्खुमा॥
२.
अविज्जं सब्बं पदालेत्वा, पत्तो सम्बोधिमुत्तमम्।
धम्मचक्कं पवत्तेतुं, पक्कामि बन्धुमतीपुरं॥
३.
धम्मचक्कं पवत्तेत्वा, उभो बोधेसि नायको।
गणनाय न वत्तब्बो, पठमाभिसमयो अहु॥
४.
पुनापरं अमितयसो, तत्थ सच्चं पकासयि।
चतुरासीतिसहस्सानं, दुतियाभिसमयो अहु॥
५.
चतुरासीतिसहस्सानि , सम्बुद्धं अनुपब्बजुम्।
तेसमारामपत्तानं, धम्मं देसेसि चक्खुमा॥
६.
सब्बाकारेन भासतो, सुत्वा उपनिसादिनो [उपनिस्सा जिनो (स्या॰ कं॰)]।
तेपि धम्मवरं गन्त्वा, ततियाभिसमयो अहु॥
७.
सन्निपाता तयो आसुं, विपस्सिस्स महेसिनो।
खीणासवानं विमलानं, सन्तचित्तान तादिनं॥
८.
अट्ठसट्ठिसतसहस्सानं, पठमो आसि समागमो।
भिक्खुसतसहस्सानं, दुतियो आसि समागमो॥
९.
असीतिभिक्खुसहस्सानं, ततियो आसि समागमो।
तत्थ भिक्खुगणमज्झे, सम्बुद्धो अतिरोचति॥
१०.
अहं तेन समयेन, नागराजा महिद्धिको।
अतुलो नाम नामेन, पुञ्ञवन्तो जुतिन्धरो॥
११.
नेकानं नागकोटीनं, परिवारेत्वानहं तदा।
वज्जन्तो दिब्बतुरियेहि, लोकजेट्ठं उपागमिं॥
१२.
उपसङ्कमित्वा सम्बुद्धं, विपस्सिं लोकनायकम्।
मणिमुत्तरतनखचितं, सब्बाभरणविभूसितम्।
निमन्तेत्वा धम्मराजस्स, सुवण्णपीठमदासहं॥
१३.
सोपि मं बुद्धो ब्याकासि, सङ्घमज्झे निसीदिय।
‘‘एकनवुतितो कप्पे, अयं बुद्धो भविस्सति॥
१४.
‘‘अहु कपिलव्हया रम्मा, निक्खमित्वा तथागतो।
पधानं पदहित्वान, कत्वा दुक्करकारिकं॥
१५.
‘‘अजपालरुक्खमूलस्मिं , निसीदित्वा तथागतो।
तत्थ पायासं पग्गय्ह, नेरञ्जरमुपेहिति॥
१६.
‘‘नेरञ्जराय तीरम्हि, पायासं अद सो जिनो।
पटियत्तवरमग्गेन, बोधिमूलमुपेहिति॥
१७.
‘‘ततो पदक्खिणं कत्वा, बोधिमण्डं अनुत्तरो।
अस्सत्थमूले सम्बोधिं, बुज्झिस्सति महायसो॥
१८.
‘‘इमस्स जनिका माता, माया नाम भविस्सति।
पिता सुद्धोदनो नाम, अयं हेस्सति गोतमो॥
१९.
‘‘अनासवा वीतरागा, सन्तचित्ता समाहिता।
कोलितो उपतिस्सो च, अग्गा हेस्सन्ति सावका।
आनन्दो नामुपट्ठाको, उपट्ठिस्सतिमं जिनं॥
२०.
‘‘खेमा उप्पलवण्णा च, अग्गा हेस्सन्ति साविका।
अनासवा वीतरागा, सन्तचित्ता समाहिता।
बोधि तस्स भगवतो, अस्सत्थोति पवुच्चति॥
२१.
‘‘चित्तो च हत्थाळवको, अग्गा हेस्सन्तुपट्ठका।
नन्दमाता च उत्तरा, अग्गा हेस्सन्तुपट्ठिका।
आयु वस्ससतं तस्स, गोतमस्स यसस्सिनो॥
२२.
‘‘इदं सुत्वान वचनं…पे॰… हेस्साम सम्मुखा इमं’’॥
२३.
तस्साहं वचनं सुत्वा, भिय्यो चित्तं पसादयिम्।
उत्तरिं वतमधिट्ठासिं, दसपारमिपूरिया॥
२४.
नगरं बन्धुमती नाम, बन्धुमा नाम खत्तियो।
माता बन्धुमती नाम, विपस्सिस्स महेसिनो॥
२५.
अट्ठवस्ससहस्सानि, अगारं अज्झ सो वसि।
नन्दो सुनन्दो सिरिमा, तयो पासादमुत्तमा॥
२६.
तिचत्तारीससहस्सानि, नारियो समलङ्कता।
सुदस्सना नाम सा नारी, समवत्तक्खन्धो नाम अत्रजो॥
२७.
निमित्ते चतुरो दिस्वा, रथयानेन निक्खमि।
अनूनअट्ठमासानि, पधानं पदही जिनो॥
२८.
ब्रह्मुना याचितो सन्तो, विपस्सी लोकनायको।
वत्ति चक्कं महावीरो, मिगदाये नरुत्तमो॥
२९.
खण्डो च तिस्सनामो च, अहेसुं अग्गसावका।
असोको नामुपट्ठाको, विपस्सिस्स महेसिनो॥
३०.
चन्दा च चन्दमित्ता च, अहेसुं अग्गसाविका।
बोधि तस्स भगवतो, पाटलीति पवुच्चति॥
३१.
पुनब्बसुमित्तो नागो च, अहेसुं अग्गुपट्ठका।
सिरिमा उत्तरा चेव, अहेसुं अग्गुपट्ठिका॥
३२.
असीतिहत्थमुब्बेधो , विपस्सी लोकनायको।
पभा निद्धावति तस्स, समन्ता सत्तयोजने॥
३३.
असीतिवस्ससहस्सानि, आयु बुद्धस्स तावदे।
तावता तिट्ठमानो सो, तारेसि जनतं बहुं॥
३४.
बहुदेवमनुस्सानं, बन्धना परिमोचयि।
मग्गामग्गञ्च आचिक्खि, अवसेसपुथुज्जने॥
३५.
आलोकं दस्सयित्वान, देसेत्वा अमतं पदम्।
जलित्वा अग्गिक्खन्धोव, निब्बुतो सो ससावको॥
३६.
इद्धिवरं पुञ्ञवरं, लक्खणञ्च कुसुमितम्।
सब्बं तमन्तरहितं, ननु रित्ता सब्बसङ्खारा॥
३७.
विपस्सी जिनवरो बुद्धो, सुमित्तारामम्हि निब्बुतो।
तत्थेवस्स थूपवरो, सत्तयोजनमुस्सितोति॥
विपस्सिस्स भगवतो वंसो एकूनवीसतिमो।