०१. रतनचङ्कमनकण्डम्

॥ नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स॥
खुद्दकनिकाये
बुद्धवंसपाळि
१. रतनचङ्कमनकण्डम्
१.
ब्रह्मा च लोकाधिपती सहम्पती [सहम्पति (स्या॰ कं॰)], कतञ्जली अनधिवरं अयाचथ।
‘‘सन्तीध सत्ताप्परजक्खजातिका, देसेहि धम्मं अनुकम्पिमं पजं’’॥
२.
सम्पन्नविज्जाचरणस्स तादिनो, जुतिन्धरस्सन्तिमदेहधारिनो।
तथागतस्सप्पटिपुग्गलस्स, उप्पज्जि कारुञ्ञता सब्बसत्ते॥
३.
‘‘न हेते जानन्ति सदेवमानुसा, बुद्धो अयं कीदिसको नरुत्तमो।
इद्धिबलं पञ्ञाबलञ्च कीदिसं, बुद्धबलं लोकहितस्स कीदिसं॥
४.
‘‘न हेते जानन्ति सदेवमानुसा, बुद्धो अयं एदिसको नरुत्तमो।
इद्धिबलं पञ्ञाबलञ्च एदिसं, बुद्धबलं लोकहितस्स एदिसं॥
५.
‘‘हन्दाहं दस्सयिस्सामि, बुद्धबलमनुत्तरम्।
चङ्कमं मापयिस्सामि, नभे रतनमण्डितं’’॥
६.
भुम्मा महाराजिका तावतिंसा, यामा च देवा तुसिता च निम्मिता।
परनिम्मिता येपि च ब्रह्मकायिका, आनन्दिता विपुलमकंसु घोसं॥
७.
ओभासिता च पथवी सदेवका, पुथू च लोकन्तरिका असंवुता।
तमो च तिब्बो विहतो तदा अहु, दिस्वान अच्छेरकं पाटिहीरं॥
८.
सदेवगन्धब्बमनुस्सरक्खसे, आभा उळारा विपुला अजायथ।
इमस्मिं लोके परस्मिञ्चोभयस्मिं [परस्मिं चूभये (स्या॰ कं॰)], अधो च उद्धं तिरियञ्च वित्थतं॥
९.
सत्तुत्तमो अनधिवरो विनायको, सत्था अहू देवमनुस्सपूजितो।
महानुभावो सतपुञ्ञलक्खणो, दस्सेसि अच्छेरकं पाटिहीरं॥
१०.
सो याचितो देववरेन चक्खुमा, अत्थं समेक्खित्वा तदा नरुत्तमो।
चङ्कमं [चङ्कमं तत्थ (सी॰)] मापयि लोकनायको, सुनिट्ठितं सब्बरतननिम्मितं॥
११.
इद्धी च आदेसनानुसासनी, तिपाटिहीरे भगवा वसी अहु।
चङ्कमं मापयि लोकनायको, सुनिट्ठितं सब्बरतननिम्मितं॥
१२.
दससहस्सीलोकधातुया, सिनेरुपब्बतुत्तमे।
थम्भेव दस्सेसि पटिपाटिया, चङ्कमे रतनामये॥
१३.
दससहस्सी अतिक्कम्म, चङ्कमं मापयी जिनो।
सब्बसोण्णमया पस्से, चङ्कमे रतनामये॥
१४.
तुलासङ्घाटानुवग्गा , सोवण्णफलकत्थता।
वेदिका सब्बसोवण्णा, दुभतो पस्सेसु निम्मिता॥
१५.
मणिमुत्तावालुकाकिण्णा, निम्मितो रतनामयो।
ओभासेति दिसा सब्बा, सतरंसीव उग्गतो॥
१६.
तस्मिं चङ्कमने धीरो, द्वत्तिंसवरलक्खणो।
विरोचमानो सम्बुद्धो, चङ्कमे चङ्कमी जिनो॥
१७.
दिब्बं मन्दारवं पुप्फं, पदुमं पारिछत्तकम्।
चङ्कमने ओकिरन्ति, सब्बे देवा समागता॥
१८.
पस्सन्ति तं देवसङ्घा, दससहस्सी पमोदिता।
नमस्समाना निपतन्ति, तुट्ठहट्ठा पमोदिता॥
१९.
तावतिंसा च यामा च, तुसिता चापि देवता।
निम्मानरतिनो देवा, ये देवा वसवत्तिनो।
उदग्गचित्ता सुमना, पस्सन्ति लोकनायकं॥
२०.
सदेवगन्धब्बमनुस्सरक्खसा, नागा सुपण्णा अथ वापि किन्नरा।
पस्सन्ति तं लोकहितानुकम्पकं, नभेव अच्चुग्गतचन्दमण्डलं॥
२१.
आभस्सरा सुभकिण्हा, वेहप्फला अकनिट्ठा च देवता।
सुसुद्धसुक्कवत्थवसना, तिट्ठन्ति पञ्जलीकता॥
२२.
मुञ्चन्ति पुप्फं पन पञ्चवण्णिकं, मन्दारवं चन्दनचुण्णमिस्सितम्।
भमेन्ति चेलानि च अम्बरे तदा, ‘‘अहो जिनो लोकहितानुकम्पको॥
२३.
‘‘तुवं सत्था च केतू च, धजो यूपो च पाणिनम्।
परायनो पतिट्ठा च, दीपो च द्विपदुत्तमो [दिपदुत्तमो (सी॰ स्या॰)]॥
२४.
‘‘दससहस्सीलोकधातुया, देवतायो महिद्धिका।
परिवारेत्वा नमस्सन्ति, तुट्ठहट्ठा पमोदिता॥
२५.
‘‘देवता देवकञ्ञा च, पसन्ना तुट्ठमानसा।
पञ्चवण्णिकपुप्फेहि, पूजयन्ति नरासभं॥
२६.
‘‘पस्सन्ति तं देवसङ्घा, पसन्ना तुट्ठमानसा।
पञ्चवण्णिकपुप्फेहि, पूजयन्ति नरासभं॥
२७.
‘‘अहो अच्छरियं लोके, अब्भुतं लोमहंसनम्।
न मेदिसं भूतपुब्बं, अच्छेरं लोमहंसनं’’॥
२८.
सकसकम्हि भवने, निसीदित्वान देवता।
हसन्ति ता महाहसितं, दिस्वानच्छेरकं नभे॥
२९.
आकासट्ठा च भूमट्ठा, तिणपन्थनिवासिनो।
कतञ्जली नमस्सन्ति, तुट्ठहट्ठा पमोदिता॥
३०.
येपि दीघायुका नागा, पुञ्ञवन्तो महिद्धिका।
पमोदिता नमस्सन्ति, पूजयन्ति नरुत्तमं॥
३१.
सङ्गीतियो पवत्तेन्ति, अम्बरे अनिलञ्जसे।
चम्मनद्धानि वादेन्ति, दिस्वानच्छेरकं नभे॥
३२.
सङ्खा च पणवा चेव, अथोपि डिण्डिमा [डेण्डिमा (सी॰)] बहू।
अन्तलिक्खस्मिं वज्जन्ति, दिस्वानच्छेरकं नभे॥
३३.
अब्भुतो वत नो अज्ज, उप्पज्जि लोमहंसनो।
धुवमत्थसिद्धिं लभाम, खणो नो पटिपादितो॥
३४.
बुद्धोति तेसं सुत्वान, पीति उप्पज्जि तावदे।
बुद्धो बुद्धोति कथयन्ता, तिट्ठन्ति पञ्जलीकता॥
३५.
हिङ्कारा साधुकारा च [हिङ्कारं साधुकारञ्च (सी॰ स्या॰)], उक्कुट्ठि सम्पहंसनं [सम्पसादनं (सी॰), सम्पनादनं (स्या॰)]।
पजा च विविधा गगने, वत्तेन्ति पञ्जलीकता॥
३६.
गायन्ति सेळेन्ति च वादयन्ति च, भुजानि पोथेन्ति च नच्चयन्ति च।
मुञ्चन्ति पुप्फं पन पञ्चवण्णिकं, मन्दारवं चन्दनचुण्णमिस्सितं॥
३७.
‘‘यथा तुय्हं महावीर, पादेसु चक्कलक्खणम्।
धजवजिरपटाका, वड्ढमानङ्कुसाचितं॥
३८.
‘‘रूपे सीले समाधिम्हि, पञ्ञाय च असादिसो।
विमुत्तिया असमसमो, धम्मचक्कप्पवत्तने॥
३९.
‘‘दसनागबलं काये, तुय्हं पाकतिकं बलम्।
इद्धिबलेन असमो, धम्मचक्कप्पवत्तने॥
४०.
‘‘एवं सब्बगुणूपेतं, सब्बङ्गसमुपागतम्।
महामुनिं कारुणिकं, लोकनाथं नमस्सथ॥
४१.
‘‘अभिवादनं थोमनञ्च, वन्दनञ्च पसंसनम्।
नमस्सनञ्च पूजञ्च, सब्बं अरहसी तुवं॥
४२.
‘‘ये केचि लोके वन्दनेय्या, वन्दनं अरहन्ति ये।
सब्बसेट्ठो महावीर, सदिसो ते न विज्जति॥
४३.
‘‘सारिपुत्तो महापञ्ञो, समाधिज्झानकोविदो।
गिज्झकूटे ठितोयेव, पस्सति लोकनायकं॥
४४.
‘‘सुफुल्लं सालराजंव, चन्दंव गगने यथा।
मज्झन्हिकेव [मज्झन्तिकेव (सब्बत्थ)] सूरियं, ओलोकेसि नरासभं॥
४५.
‘‘जलन्तं दीपरुक्खंव, तरुणसूरियंव उग्गतम्।
ब्यामप्पभानुरञ्जितं, धीरं पस्सति लोकनायकं॥
४६.
‘‘पञ्चन्नं भिक्खुसतानं, कतकिच्चान तादिनम्।
खीणासवानं विमलानं, खणेन सन्निपातयि॥
४७.
‘‘लोकप्पसादनं नाम, पाटिहीरं निदस्सयि।
अम्हेपि तत्थ गन्त्वान, वन्दिस्साम मयं जिनं॥
४८.
‘‘एथ सब्बे गमिस्साम, पुच्छिस्साम मयं जिनम्।
कङ्खं विनोदयिस्साम, पस्सित्वा लोकनायकं’’॥
४९.
साधूति ते पटिस्सुत्वा, निपका संवुतिन्द्रिया।
पत्तचीवरमादाय, तरमाना उपागमुं॥
५०.
खीणासवेहि विमलेहि, दन्तेहि उत्तमे दमे।
सारिपुत्तो महापञ्ञो, इद्धिया उपसङ्कमि॥
५१.
तेहि भिक्खूहि परिवुतो, सारिपुत्तो महागणी।
लळन्तो देवोव गगने, इद्धिया उपसङ्कमि॥
५२.
उक्कासितञ्च खिपितं [उक्कासितञ्च खिपितञ्च (स्या॰ अट्ठ॰)], अज्झुपेक्खिय सुब्बता।
सगारवा सप्पतिस्सा, सम्बुद्धं उपसङ्कमुं॥
५३.
उपसङ्कमित्वा पस्सन्ति, सयम्भुं लोकनायकम्।
नभे अच्चुग्गतं धीरं, चन्दंव गगने यथा॥
५४.
जलन्तं दीपरुक्खंव, विज्जुंव गगने यथा।
मज्झन्हिकेव सूरियं, पस्सन्ति लोकनायकं॥
५५.
पञ्चभिक्खुसता सब्बे, पस्सन्ति लोकनायकम्।
रहदमिव विप्पसन्नं, सुफुल्लं पदुमं यथा॥
५६.
अञ्जलिं पग्गहेत्वान, तुट्ठहट्ठा पमोदिता।
नमस्समाना निपतन्ति, सत्थुनो चक्कलक्खणे॥
५७.
सारिपुत्तो महापञ्ञो, कोरण्डसमसादिसो।
समाधिज्झानकुसलो, वन्दते लोकनायकं॥
५८.
गज्जिता कालमेघोव, नीलुप्पलसमसादिसो।
इद्धिबलेन असमो, मोग्गल्लानो महिद्धिको॥
५९.
महाकस्सपोपि च थेरो, उत्तत्तकनकसन्निभो।
धुतगुणे अग्गनिक्खित्तो, थोमितो सत्थुवण्णितो॥
६०.
दिब्बचक्खूनं यो अग्गो, अनुरुद्धो महागणी।
ञातिसेट्ठो भगवतो, अविदूरेव तिट्ठति॥
६१.
आपत्तिअनापत्तिया , सतेकिच्छाय कोविदो।
विनये अग्गनिक्खित्तो, उपालि सत्थुवण्णितो॥
६२.
सुखुमनिपुणत्थपटिविद्धो, कथिकानं पवरो गणी।
इसि मन्तानिया पुत्तो, पुण्णो नामाति विस्सुतो॥
६३.
एतेसं चित्तमञ्ञाय, ओपम्मकुसलो मुनि।
कङ्खच्छेदो महावीरो, कथेसि अत्तनो गुणं॥
६४.
‘‘चत्तारो ते असङ्खेय्या, कोटि येसं न नायति।
सत्तकायो च आकासो, चक्कवाळा चनन्तका।
बुद्धञाणं अप्पमेय्यं, न सक्का एते विजानितुं॥
६५.
‘‘किमेतं अच्छरियं लोके, यं मे इद्धिविकुब्बनम्।
अञ्ञे बहू अच्छरिया, अब्भुता लोमहंसना॥
६६.
‘‘यदाहं तुसिते काये, सन्तुसितो नामहं तदा।
दससहस्सी समागम्म, याचन्ति पञ्जली ममं॥
६७.
‘‘‘कालो खो ते [कालो देव (सी॰), कालोयं ते (स्या॰ क॰)] महावीर, उप्पज्ज मातुकुच्छियम्।
सदेवकं तारयन्तो, बुज्झस्सु अमतं पदं’॥
६८.
‘‘तुसिता काया चवित्वान, यदा ओक्कमि कुच्छियम्।
दससहस्सीलोकधातु, कम्पित्थ धरणी तदा॥
६९.
‘‘यदाहं मातुकुच्छितो, सम्पजानोव निक्खमिम्।
साधुकारं पवत्तेन्ति, दससहस्सी पकम्पथ॥
७०.
‘‘ओक्कन्तिं मे समो नत्थि, जातितो अभिनिक्खमे।
सम्बोधियं अहं सेट्ठो, धम्मचक्कप्पवत्तने॥
७१.
‘‘अहो अच्छरियं लोके, बुद्धानं गुणमहन्तता।
दससहस्सीलोकधातु, छप्पकारं पकम्पथ।
ओभासो च महा आसि, अच्छेरं लोमहंसनं’’॥
७२.
भगवा तम्हि [भगवा च तम्हि (सी॰ स्या॰ क॰)] समये, लोकजेट्ठो नरासभो।
सदेवकं दस्सयन्तो, इद्धिया चङ्कमी जिनो॥
७३.
चङ्कमे चङ्कमन्तोव, कथेसि लोकनायको।
अन्तरा न निवत्तेति, चतुहत्थे चङ्कमे यथा॥
७४.
सारिपुत्तो महापञ्ञो, समाधिज्झानकोविदो।
पञ्ञाय पारमिप्पत्तो, पुच्छति लोकनायकं॥
७५.
‘‘कीदिसो ते महावीर, अभिनीहारो नरुत्तम।
कम्हि काले तया धीर, पत्थिता बोधिमुत्तमा॥
७६.
‘‘दानं सीलञ्च नेक्खम्मं, पञ्ञावीरियञ्च कीदिसम्।
खन्तिसच्चमधिट्ठानं, मेत्तुपेक्खा च कीदिसा॥
७७.
‘‘दस पारमी तया धीर, कीदिसी लोकनायक।
कथं उपपारमी पुण्णा, परमत्थपारमी कथं’’॥
७८.
तस्स पुट्ठो वियाकासि, करवीकमधुरगिरो।
निब्बापयन्तो हदयं, हासयन्तो सदेवकं॥
७९.
अतीतबुद्धानं जिनानं देसितं, निकीलितं [निकीळितं (क॰)] बुद्धपरम्परागतम्।
पुब्बेनिवासानुगताय बुद्धिया, पकासयी लोकहितं सदेवके॥
८०.
‘‘पीतिपामोज्जजननं, सोकसल्लविनोदनम्।
सब्बसम्पत्तिपटिलाभं, चित्तीकत्वा सुणाथ मे॥
८१.
‘‘मदनिम्मदनं सोकनुदं, संसारपरिमोचनम्।
सब्बदुक्खक्खयं मग्गं, सक्कच्चं पटिपज्जथा’’ति॥
रतनचङ्कमनकण्डो निट्ठितो।